3/23/2015
Pijn meten bij mensen met een (ernstig) verstandelijke beperking EMB-congres Zwolle 19-03-2015 Theo Sietsema Praktijkverpleegkundige Dianne Keijzer Gedragskundige © Ipse de Bruggen 2015
Hoe herkennen jullie pijn?
1
3/23/2015
Definities van pijn • Pijn is een onplezierige, gevoelsmatige en emotionele beleving die wordt geassocieerd met een daadwerkelijke of dreigende beschadiging van weefsel, dan wel beschreven wordt in termen van een dergelijke weefselbeschadiging (IASP). • Pijn is wat een patiënt zegt dat het is en treedt op wanneer de patiënt zegt dat het optreedt (Mc Caffery) discutabel bij de VGdoelgroep!
Pijn is een onplezierige sensorische ervaring
2
3/23/2015
Pijn wordt veroorzaakt door weefselbeschadiging
Pijn is een subjectieve ervaring
3
3/23/2015
Pijn is een emotie
Pijn uit zich door gedrag
4
3/23/2015
Pijn is niet fijn
5
3/23/2015
Inleiding • • • • • • • • •
Voorkomen van pijn Het belang van pijn meten Richtlijn pijndiagnostiek van IdB Pijn meten en pijndiagnostiek Uitleg meetinstrumenten Pijnteam Ipse de Bruggen Casuïstiek Actiepunten Nieuwe ontwikkelingen
Voorkomen van pijn • Prevalentie bij kinderen zonder VB: – 54-78% soms pijn – 15-26% regelmatig pijn (Perquin et al, 2000) • Prevalentie bij kinderen met VB: 75% (Stallard et al, 2001) • Bij ernstige VB werd vaker pijn gesignaleerd (Breau et al, 2003)
6
3/23/2015
Het belang van pijn meten • Veel cliënten kunnen pijn moeilijk aangeven, daardoor is er veel niet herkende pijn • Vaak (pijnlijke) medische of verzorgende handelingen • Pijn als oorzaak van gedrag • Adequater behandelen/voorkomen
Richtlijn pijndiagnostiek van Ipse de Bruggen • • •
Ontstaan naar aanleiding van implementatie pijnschalen Gebaseerd op visie pijndiagnostiek Gebruik gemaakt van richtlijn Verenso en “Zoeken naar somatische verklaringen voor probleemgedrag bij mensen met een verstandelijke beperking.”
•
Multidisciplinair (AVG; gedragskundige; praktijkverpleegkundige; fysio; ergo),
•
deze disciplines hebben ook zitting in het Pijnteam IdB. Doelstelling: beter pijn herkennen, zodat er beter behandeld kan worden
•
Beschrijft proces en verantwoordelijke
• • •
Bruikbaar voor alle behandelaren (medisch, paramedisch, gedragskundig) Richtlijn is bruikbaar voor subacute en chronische pijn Richtlijn is geschreven voor de intramurale locaties IdB
7
3/23/2015
Richtlijn pijndiagnostiek Onderdeel Richtlijn
Hulpmiddelen
Is er sprake van pijn?
Meetinstrumenten
Wat kan de oorzaak van de pijn zijn? Differentiaal diagnostiek en uitsluiten oorzaken.
Anamnese, lichamelijk onderzoek en eventueel proefbehandeling of proefmedicatie in combinatie met een meetinstrument of rapportagelijst
Afsluiten pijndiagnostiek
Instellen goede behandeling of – naar alle waarschijnlijkheid- kunnen uitsluiten van pijn
Pijn meten en pijndiagnostiek Pijn meten is onderdeel van pijndiagnostiek Pijndiagnostiek bestaat uit het hele proces van anamnese, lichamelijk onderzoek, differentiaaldiagnostiek en de analyse en conclusies die daarbij horen. Pijndiagnostiek is een methodische cyclus die meermalen doorlopen kan (moet) worden.
8
3/23/2015
Pijn meten en pijndiagnostiek •1 deel voor betrouwbare zelfrapportage (LVB) •1 deel voor onbetrouwbare zelfrapportage (EMB, EMVB, EVB, ZEVB) Meetinstrumenten bij pijn (EMB) •CPG (Checklist Pijn Gedrag) •REPOS (Rotterdam Elderly Pain Observation Scale)
• Faces Scale: Client kan aan de hand van gezichtjes aangeven hoeveel pijn hij/zij heeft
• Numerieke pijnschaal (NRS)
9
3/23/2015
• Visual Analog Scale (VAS). Client of vertegenwoordiger kan op lijn (0-10) aangeven hoeveel pijn de client heeft.
Wat is de CPG? • Checklist PijnGedrag (Erasmus MC) • Ontwikkeld en gevalideerd voor kinderen met ernstig meervoudig complexe beperkingen • Gedragsobservatie meetinstrument • Pijn scoren dmv gedragsitems – Vnl. mimiek
• Pijn objectiever vastleggen
10
3/23/2015
Wat is de REPOS? • Rotterdam Elderly Pain Observation Scale (Erasmus MC) • Ontwikkeld en gevalideerd voor volwassenen met een uitingsbeperking • Gedragsobservatie meetinstrument • Pijn scoren dmv gedragsitems – Vnl. mimiek
• Pijn objectiever vastleggen
11
3/23/2015
Psychometrische eigenschappen • • • •
10-puntsschaal Evaluatief meetinstrument Postoperatief kan het ook worden toegepast Valide voor chronische en (sub)acute pijn, postoperatieve pijn, pijn in de dagelijkse praktijk en evaluatie van pijnbehandeling • Betrouwbaar indien een training is gevolgd
12
3/23/2015
Pijnteam Doelstellingen pijnteam • Pijnteam is multidisciplinair • Ondersteunt en adviseert de CIDB-medewerkers op het gebied van pijndiagnostiek en –behandeling wanneer er aan de hand van de richtlijn pijndiagnostiek geen of onvoldoende resultaat is • Vergroot kennis en verwerft nieuwe inzichten m.b.t. pijn, diagnostiek en behandeling. Indien gewenst wordt deelgenomen aan wetenschappelijk onderzoek of wordt wetenschappelijk onderzoek geïnitieerd • Deelt relevante kennis met de CIDB-medewerkers • Legt contacten met externe behandelaars, specialisten en onderzoekers op het gebied van pijn • Evalueert de richtlijn en houdt deze up-to-date
13
3/23/2015
Oefenen met scoren
Even voorstellen •
Mevrouw van Veen; 52 jaar; matige verstandelijke beperking; Spastische diplegie ECI; psychische problematiek en dwangmatig gedrag.
•
Loopt zelfstandig met rollator; is de laatste jaren daarin achteruit gegaan; verschillende valincidenten en fracturen; osteoporose
•
Klaagt sinds enige tijd over pijn tijdens lopen; onduidelijk of dit echt pijn is of ongemak of aandacht vragen…
•
Welke aanvullende informatie zou je nog uitvragen in de (hetero)anamnese bij mevrouw?
14
3/23/2015
Stap 1: Is er sprake van pijn? • Heteroanamnese • Keuze meetinstrument?
15
3/23/2015
REPOS scoren • Video mevrouw V. • Wat heb je gezien? Wat is je opgevallen? • Interpretatie van de score?
•
16
3/23/2015
Stap 2: Wat is de oorzaak? • Opstellen van hypotheses en deze uitsluiten of bevestigen dmv aanvullend onderzoek. • Welke aanvullende informatie heb je nog nodig?
Stap 2: Wat is de oorzaak? • Welke hypotheses zijn er voor de oorzaak van de pijn bij deze mevrouw? • Hoe ga je deze hypotheses uitsluiten of bevestigen? • Wanneer er meerdere hypotheses (differentiaal diagnoses) zijn, wordt het diagnostisch proces meerdere keren doorlopen.
17
3/23/2015
Stap 3: Afsluiten pijndiagnostiek • Instellen behandeling of advies en deze evalueren en evt bijstellen • Of naar alle waarschijnlijkheid vaststellen dat er geen sprake is van pijn • Proefbehandeling is onderdeel van de diagnostiek en moet geëvalueerd worden op vastgestelde criteria
Mevrouw V. Na REPOS-score werd lichamelijk onderzoek gepland door AVG en fysiotherapeut. Mevrouw stond onderzoek echter maar zeer beperkt toe. Er was een hoge spierspanning en pijnpunten in de bil. Provocatie was niet goed mogelijk vanwege weerstand.
18
3/23/2015
Mevrouw V. Mevrouw werd verwezen naar orthopeed en revalidatiearts. Daaruit kwam naar voren dat de hoge spierspanning (spasticiteit) in combinatie met veroudering en veel zitten waarschijnlijke oorzaken voor de pijn zijn. Dringend advies was om zoveel mogelijk in beweging blijven, omdat anders klachten (pijn, obstipatie) en stijfheid zouden toenemen.
Mevrouw V. In overleg met persoonlijk begeleider, gedragskundige en AVG komen we tot de hypothese dat er soms pijn aanwezig is, soms gekoppeld aan een activiteit. Daarnaast lijkt het dat Mw. klagen nodig heeft en dit herhaalt omdat ze dat gewend is. We besluiten het klaaggedrag te accepteren en naar mw te bevestigen dat dit vervelend is. Wel wordt het enigszins gekaderd. Daarnaast wordt er gestart met proefmedicatie (3dd 1000mg paracetamol).
19
3/23/2015
Mevrouw V. Qua gedrag gaat het de laatste maanden goed met mevrouw. Ze blijft wisselend klagen over pijn, maar bij herhaling van de REPOS lijkt dit slechts kortdurend aanwezig te zijn en zijn de pijnmomenten op de dag beperkt.
Werkwijze en implementatie • • • • •
Alle betrokken disciplines denken mee Visievorming en keuze van werkwijze Informatie verspreiden binnen de organisatie Scholing van medewerkers Pijnadvies team
20
3/23/2015
Wat zijn uw actiepunten?
Handelen naar richtlijn In overleg zelfrapportage zorgvuldig uitproberen Bewust van pijngedragingen (doelgroep + individueel) Trainen in gebruik observatielijsten Bij voorkeur pijnprofiel van elke cliënt Heb het met elkaar over het signaleren en verminderen van pijn!
Nieuwe ontwikkelingen •
Richtlijn pijn bij VenVN (Anneke Boerlage)
www.kenhunpijn.nl •
Onderzoek REPOS bij ‘s Heerenloo (Anne Bruns, Eveline Kreukniet)
•
Onderzoek naar pijn bij VU (Nanda de Knegt)
http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/Observatielijsten-pijngedrag-mensen-metverstandelijke-beperking-beschikbaar?highlight=pijn&search=1
21
3/23/2015
Referenties • • • • • • • • • • •
Boerlage, e.a., “Having a feel for others pain” Erasmus Universiteit Rotterdam, 2011 “Rotterdam Elderly Pain Observation Scale; REPOS: een observatieschaal voor pijnmeting bij volwassenen en ouderen met een uitingsbeperking.” CD-ROM, Boerlage, van Dijk, van Herk; Erasmus MC en medisch multimedia; Rotterdam, 2008 Breau, L. M., Camfield, C. S., McGrath, P. J., & Finley, A. (2003). The incidence of pain in children with severe cognitive impairments. Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine, 157, 1219– 1226 “De Checklist PijnGedrag (CPG); Handleiding.” Erasmus MC – Sopia Kinderziekenhuis; afdeling Kinderheelkunde, januari 2006 Duivenvoorden, H.J., e.a.: “Pain assessment in profound cognitive impaired children using the checklist pain behaviour; is item reduction feasible?” “Evenhuis, H.M. (2001). Mensen met een verstandelijke handicap: normale burgers, bijzondere patiënten. NTZ, 1, 4-16 Jansen, A., Kingma-Thijssen, J.: “Zoeken naar somatische verklaringen voor probleemgedrag bij mensen met een verstandelijke beperking.” Centrum voor consultatie en expertise, Utrecht, 2012. Ketels, “Pijngedraganalyse, systeem voor het vaststellen en bestrijden van pijn bij zorgvragers met een verstandelijke beperking.” Alkmaar, 2008 Koot, J.M. (red) (z.j.). Pijn bij verstandelijk gehandicapten. Op weg naar onderkenning en behandeling. Rotterdam: Pijnkenniscentrum Erasmus Universiteit Rotterdam/ Sophia Kinderziekenhuis Perquin CW, Hazebroek-Kampscheur AAJM, Hunfeld JAM, Bohnene AM, van Suijlekom-Smit LWA, Passchier J, van der Wouden JC. Pain in children and adolescents: a common experience. Pain 2000;87:51–58 “Pijn, het is er wel maar je ziet het niet”, NIVEL Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg, 29-11-2011
Referenties (vervolg) • •
• • •
•
Stallard P., Williams L., Lenton S. & Velleman R. (2001) Pain in cognitively impaired, noncommunicating children. Archives of Disease in Childhood 85, 460–462 Terstegen, C: “Assessing pain in children with profound cognitive impairment: the development of the checklist pain behaviour.” Kinderheelkunde en Kind-/Jeugdpsychiatrie, Erasmus MC, Rotterdam, 2004, pp. 145 Visie pijndiagnostiek van Ipse de Bruggen Verenso. “Multidisciplinaire richtlijn pijn, herkenning en behandeling van pijn bij kwetsbare ouderen.” Deel 1. Utrecht. Verenso 2011 Zwakhalen ea. “Pijn bij mensen met een verstandelijke handicap, een state of the art van pijnbeoordeling tot management”. Universiteit Maastricht
www.kennispleingehandicaptenzorg.nl
22
3/23/2015
Bedankt voor jullie aandacht! Contactgegevens:
[email protected] [email protected] [email protected]
23
