Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu

Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu

10de jaargang, nummer 3, 1 juli - 30 september 2010

De Vlietzone

Groene uitjes

Het Zuiderpark zindert

Den Haag krijgt een extra aansluiting aan de oostzijde: de Rotterdamsebaan. Luidt deze weg door de Vlietzone het begin van grootschalige verstedelijking in, of steekt de Provincie daar een stokje voor?

Traditiegetrouw vindt u ook in deze zomer-Branding weer wat tips voor groene recreatie dichtbij huis. Dankzij de nieuwe recreatiekaart voor Den Haag en omgeving is een route snel gepland!

Achter stadsboerderij de Herweijerhoeve verrijst een duurzaam gebouwd paviljoen. Op de plek van het oude ADO-stadion komt een grote sportcampus, waar ook aan duurzaamheid gedacht is – maar of dat genoeg is?

Pag. 3

Pgs. 8 en 9

Pgs. 6, 7 en 20

Inhoud Inhoud Van de redactie Een streep door de Vlietzone Dag Stef, hallo Kees Bouwen in de baksteen van Berlage Groene uitjes De Haagduinwandeling Het Knaaghof Smaakstof; Pètrix’ kookideeën Korte berichten De column van Julius Pasgeld Ben ik wel groen genoeg? Agenda Permacultuur in het park

Van de redactie 2 3 4-5 6-7 8-9 10-11 12-13 14 15 16 17 18-19 20

Voor u ligt het zomernummer van Branding. Een luchtig nummer, zoals in dit jaargetijde gebruikelijk, waarin we u traditiegetrouw enkele tips voor groene recreatie dichtbij huis geven. In en om Den Haag is nog genoeg moois te vinden – al kost het groene organisaties soms heel wat moeite om dat zo te houden. De zomer is bij uitstek een seizoen om in de tuin te werken. Tuinieren is zowel inspannend als ontspannend en maakt het mogelijk om uw eigen voedsel te verbouwen. Er zijn nog nooit zoveel groenten aan de vergetelheid ontrukt als het afgelopen jaar. Op dit moment wordt op verschillende plekken in Den Haag aan nieuwe tuinen gewerkt. Op de achterpagina van deze Branding kunt u lezen over het Eetbaar Park in het Zuiderpark, maar ook elders in Den Haag Zuidwest – op het terrein van volkstuincomplex Nut en Genoegen – is de stichting Gezonde Gronden bezig een nieuwe permacultuurtuin aan te leggen. En weer een stukje verder, op het terrein van de Internationale School, verrijzen zelfs een moestuin, een bloemenheuvel, een bloemenweide, een ‘secret forest’ en een drijvende kas. Meer over dit project leest u op de pagina’s 10/11. Zo kleinschalig als het Eetbaar Park is dat momenteel in het Zuiderpark wordt aangelegd, zo grootschalig zal het sportcomplex worden dat een paar honderd meter verderop verrijst. Op pagina 6/7 wordt uitgelegd hoe de ontwerpers het complex, ondanks de massaliteit ervan, toch in het park proberen te integreren.

Colofon > Hoofdredactie Bob Molenaar > Bijdragen Bob Molenaar, Faadumo Ali, Pètrix, Julius Pasgeld > Fotografie Bob Molenaar (pgs.1,6,7,8,9,10,11) Job Suijker (pag.3) Sandra Kamphuis (pgs.4,5,12,13,14,15,17), Peter Oosterhout (pag.17) > Kopij Kopij voor de volgende Branding inleveren vóór 1 september 2010. Branding wordt met veel zorg samengesteld. De redactie aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele fouten of voor auteursrechten van ingezonden kopij > Oorspronkelijk ontwerp Peter Lammertzen, VlamDesign > Opmaak Sandra Kamphuis > Foto voorpagina Het Hemels Gewelf tijdens de Haagduinwandeling > Druk Zijlstra Drukwerk, Rijswijk > Redactieadres Haags Milieucentrum, Groot Hertoginne laan 203, 2517 ES Den Haag, t. 070 3050286, www. haagsmilieucentrum.nl, [email protected] > Gironr. 94256 tnv. Haags Milieucentrum > Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever •

En dan van het park even naar het bos: met ingang van dit nummer wordt Branding gedrukt op FSC-papier, wat wil zeggen dat het papier gegarandeerd afkomstig is uit verantwoord beheerde bossen. Wilt u hierover meer weten, neemt u dan gerust contact met de redactie op. Wij wensen u veel leesplezier!

Haags Klimaatweb Vindt u ook dat onze wereld nog langer mee moet dan vandaag? Discussieer dan mee over wat daarvoor zou moeten gebeuren op het Haags Klimaatweb: http://haagsklimaatweb.ning.com

De uitgave van Branding wordt mede mogelijk gemaakt door steun van de Nationale Postcode Loterij.

> Stichting Aarde-Werk, Hugo de Grootstr. 8, 2518 ED Den Haag, T. 3457847 > Biesieklette, Heeswijkplein 86-87, 2531 HG Den Haag, T. 3942211 > Stichting Egelopvang Den Haag e.o., Jacob Hopstraat 8, 2582 TV Den Haag, T. 3254045 > Fietsersbond Den Haag, Postbus 11638, 2502 AP Den Haag, T. 3616822 > Haagse Bond van Amateurtuindersverenigingen Postbus 33914, 2503 BE Den Haag, T. 3298895 > Haagse Dierenbescherming Frederik Hendriklaan 85 a, 2582 BV Den Haag, T. 3924289 > IVN, Vereniging voor Natuur- en Milieu-educatie Den Haag, Mw. M. Witte, Strausslaan 331, 2551 NE Den Haag, E. [email protected] > KMTP/’Groei & Bloei’ Den Haag, Groot Hertoginnelaan 11, 2517 EA Den Haag, T. 3654445 E. [email protected] > Kon. Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Den Haag, Ruimzicht 104, 2543 RN Den Haag, [email protected] > Milieudefensie Den Haag, Cannenburglaan 22, 2532 AM Den Haag, T. 3621542 > NIVON Zuid-Holland-West Seinpostduin 98 2586 EC Den Haag T. 3914725 > ROVER, Vereniging Reizigers Openbaar Vervoer Den Haag, Jan van Male, De Savornin Lohmanlaan 479, 2566 AL Den Haag, T. 3236623 > Stichting Stedenband Den Haag-Warschau, Torenstraat 172, 2512 BW Den Haag, T. 3658183 > Haagse Vogelbescherming, Altingstraat 12, 2593 SX Den Haag, T. 0174 213825 > Wereld Natuur Fonds Den Haag, Wildenberg 3, 2716 ND Zoetermeer, tel 06 29419577 > De Windvogel, Arnout Verhulst, Molenring 127, 2741 MZ Waddinxveen, T. 0182-614245. > Voor meer informatie: Haags Milieucentrum, t. 3050286, www.haagsmilieucentrum.nl • 2 branding juli-september

Een streep door de Vlietzone Gezonde Gronden

De kortste weg tussen twee punten is een rechte lijn. Als die rechte lijn een weg is, is die uitvoering ook doorgaans het goedkoopste. Maar als die rechte lijn een snelweg is die de Vlietzone doorsnijdt, is het misschien toch goed om naar andere alternatieven uit te kijken.

Frima heeft zijn voorstel verscheidene keren mogen uitleggen aan de ambtenaren. “Ik kreeg complimenten van de ingenieurs. Maar er is nooit een inhoudelijke reactie op gekomen en ik zie er niets over terug in de Nota van Uitgangspunten.”

Motie “De weg verscheurt de Vlietzone”, aldus Mark Frima op de hoorzitting van 17 mei jl. inzake de Provinciale Structuurvisie. “Rekening houdend met de hindercontouren van een verkeersriool met 3600 auto’s per uur, blijft er van een groot stuk van de nu nog groene Vlietzone een onleefbaar gebied over. De weg beschadigt de landgoederen. De weg doet afbreuk aan de woonwijk Park Leeuwenbergh en de Westvlietweg die ernaast liggen. De locatie van de tunnelmond is slecht voor de volksgezondheid van de woonwijken die er vlakbij liggen.” Frima, actief in de Vereniging Hoornwijck en de Bewonerskring Park Leeuwenbergh, is zelf met een alternatief gekomen: een verlenging van de tunnel tot vlakbij de A4, met de afwikkeling van het verkeer in Knooppunt Ypenburg. De weg is dan niet weg, maar gaat behalve onder de Vliet ook onder de Vlietzone door. Naar zijn mening is zijn oplossing niet duurder, en mogelijk zelfs goedkoper, dan de manier waarop de Rotterdamsebaan aangelegd lijkt te gaan worden. Frima: “De oplossing waar de gemeente Den Haag nu het meest serieus naar kijkt is kostbaar: in het tracé zit een lange boortunnel, maar ook vijf kortere tunnels. Vooral die kortere tunnels maken de weg nodeloos duur.”

De ‘Frima-variant’, ook wel A4-Direct genoemd, is door de Klankbordgroep Rotterdamsebaan in maart 2010 formeel aangeboden aan het Haagse college. De aanhangers van een groene Vlietzone wisten de Haagse gemeenteraad te bewegen een motie aan te nemen om de lange tunnel te onderzoeken. Maar tot hun verontwaardiging liet verkeerswethouder Smit weten geen nader onderzoek te willen doen naar de ‘Frima-variant’. Zijn motivatie: “In de MER (milieueffectrapportage, redactie) van 2008 zijn 13 varianten onderzocht. Hier is vier jaar aan gewerkt. Dit is zo uitgebreid onderzocht en dit heeft zo lang geduurd juist vanwege de betrokkenheid van de omgeving. Toen is samen met buurgemeenten en stadsregio een besluit genomen, mede ook op advies van de Klankbordgroep, om het tracé te kiezen dat momenteel wordt uitgewerkt. Hiervan afwijken is gezien de besluitvorming in het verleden daarom niet meer opportuun.” De Vereniging Houdt Vlietrand Groen vraagt zich nu hardop af wat de waarde is van de Haagse motie. En ook van de motie van de gemeenteraad van LeidschendamVoorburg, waarin is uitgesproken dat Voorburgers de weg niet mogen ruiken, horen, zien of voelen. Bovendien is in de MER-procedure onderzoek naar een opti-

male locatie van de tunnelmond beloofd. Het huidige standpunt van de gemeente is onaanvaardbaar, vindt de vereniging. Het briefverkeer tussen de buurgemeente en de Residentie is dus vooralsnog niet opgedroogd. Ook niet over de verplaatsing van Golfvereniging Leeuwenbergh. Die moet namelijk wijken voor de weg, maar blijkt tot op heden nergens welkom te zijn. Het ziet er nu naar uit dat elders in de Vlietzone ruimte kan worden gevonden ter vervanging van op te heffen holes.

Bouwplannen De eerdergenoemde Provinciale Structuurvisie zal trouwens belangrijke opmerkingen over de Vlietzone gaan bevatten. Provinciale Staten toonden zich bepaald niet gecharmeerd van de grootschalige bouwplannen die de gemeente Den Haag voor dit gebied in petto heeft. In de volgende Branding meer hierover.

De Vlietzone De Vlietzone is het gebied tussen de Vliet en de A4 en tussen de Hoornbrug en grofweg het NS-emplacement. Sinds 1 januari 2002 is het overwegend Haags grondgebied, maar kleine delen zijn nog in bezit van Leidschendam-Voorburg en van Rijswijk . Volgens Mark Frima heef t het gebied wat kwaliteit en ligging betreft een potentie vergelijkbaar met het Kralingse Bos in Rotterdam en het Zuiderpark in Den Haag. In opdracht van Vereniging Houdt de Vlietrand Groen heeft landschapsarchitect Freerk Kiesow een innovatief ontwerp voor de Vlietzone gemaakt waarbij deze een overwegend groen-recreatief karakter krijgt.

juli-september branding 3

De vertrekkende man: Stef de Niet Stef de Niet trad aan en vertrok als voorzitter van het Haags Milieucentrum in een roerige tijd. In beide gevallen was er gedoe om de gemeentelijke subsidie. De Niet, met zijn beminnelijke optreden en goede contacten ten stadhuize, leek de aangewezen persoon om de belangen van het centrum te behartigen. Van deze taak heeft hij zich zeven jaren lang met verve gekweten. Maar toen hij onlangs met pensioen ging als directeur van Centrum 16.22 achtte hij de tijd aangebroken om ook te gaan snoeien in zijn vrijwilligersactiviteiten. Hij vertrekt in de wetenschap dat hij ‘een buitengewoon waardige opvolger’ heeft, die hij veel succes toewenst. Stefs voorzitterschap was trouwens niet zijn eerste taak bij het HMC. Dat was zijn optreden als presentator - samen met Hans Pars - van milieucafé De Derde Dinsdag. Enige eerzucht speelde daarbij zeker een rol, is De Niet de eerste om toe te geven, maar zeker zo belangrijk was zijn sympathie voor het HMC en milieuonderwerpen. Hij is er trots op in de groene stad Den Haag te wonen, met zijn duinen

en parken die zó uitnodigen ze te koesteren. Zulke uiteenlopende groengebieden als Clingendael en het Zuiderpark zijn hem even lief. Warme herinneringen koestert hij aan de periode niet lang na zijn aantreden als voorzitter. Toen sprak de gemeenteraad desgevraagd uit dat deze belang hechtte aan een onafhankelijke belangenorganisatie die gevraagd en ongevraagd adviezen uitbracht. “Een heel heldere stellingname”, vindt De Niet nu nog. Minder tevreden is hij erover dat hij er tijdens zijn voorzitterschap niet in geslaagd is de jeugd voor natuur en milieu te interesseren. Weliswaar een bekend probleem in de ‘groene’ beweging, maar Stef trekt het zich persoonlijk aan: “Het zit me ontzettend dwars. Misschien dat het via de maatschappelijke stages lukt?” De Niet is er de man niet naar om achter de geraniums te gaan zitten. Anders dan oorspronkelijk de bedoeling was, blijft hij aan als mede-presentator van het Milieucafé. Daarnaast wil hij nóg beter worden op de tenorsax en zich vooral als dichter en schrijver gaan manifesteren. Onder de nom de plume Steven Eernisse (als hommage aan zijn veel te jong overleden moeder) is hij bezig met twee romans, een kinderboek en een toneelstuk. Om zichzelf te dwingen in beweging te blijven, was één van de eerste dingen die hij deed na zijn pensionering het aanschaffen van een hond. Een van Stefs favoriete plekken in Den Haag is het kunstwerk het Hemels Gewelf - waarover meer in het verslag van de Haagduinwandeling op de pagina’s 10 en 11 - waar je je kunt voorstellen dat de hemel op het duin rust. Over dit thema schreef hij het onderstaande gedicht. Stef heeft wel eens gepleit voor meer poëzie in het Haags Milieucentrum. Of dat gelukt is valt te betwijfelen, maar hierbij dus wel in Branding.

Zonsondergang Wij stallen ons uit op het schaamhaar van een duin het zand is nog warm gekleurd en de grijze grijze zee is futloos Geen jutweer We roepen dat we zover zijn maar niemand haalt het doek op Heel even, ver weg rechts een flard roze En dan het wordt donker en dan alleen wij alleen jij en ik alles op de tast beschut door het heelal.

4 branding juli-september

De komende man: Kees Duijvestein “Hoe moet ik zo iemand als Stef de Niet opvolgen?”, verzucht Kees Duijvestein. “Zo’n positief mens, zo’n multitalent?” Toch is Duijvestein zelf ook niet bepaald van de straat. Voor zijn inspanningen ten behoeve van de verduurzaming van de samenleving kreeg hij in september 2008 een ‘Duurzaam lintje’ opgespeld door toenmalig milieuminister Jacqueline Cramer. Tot aan zijn pensionering in april 2009 was Duijvestein hoogleraar Milieutechnisch Ontwerpen aan de Technische Universiteit Delft. Zijn werk daar draaide om de ruimtelijke kwaliteit van duurzaam bouwen in relatie tot sociale, economische en milieu-aspecten. De emeritus-hoogleraar: “Interdisciplinair werken was toen de trend. Later is het weer wegbezuinigd, maar ik ben altijd bezig geweest bruggen te slaan tussen bijvoorbeeld civiele techniek, architectuur, stedenbouw en biologie. Ik vind het belangrijk om de verbinding te leggen tussen zaken als energie, gezondheid en betaalbaarheid.”

Wat hem erg aanspreekt is dat het HMC zo dicht in de buurt van zijn huis is, want hij vindt dat je nodeloze vervoersbewegingen zo veel mogelijk moet beperken. De nieuwe voorzitter is sinds kort teruggekeerd in de Uitvinders- en Ontdekkersbuurt waar hij opgegroeid is. Duijvestein is in zijn oude/nieuwe buurt ook weer actief geworden, zoals hij gewend is: “Toen ik in Delft studeerde en in Rijswijk-Zuid woonde was ik een van de eerste voorzitters van de buurtraad. We hebben daar een speeltuin, volkstuinen en een kinderboerderij geregeld. De gemeente plaatste er een Scandinavische blokhut. Heel geestig: die was weliswaar onverwarmd, maar het was het enige gebouw in de hele omgeving met dubbel glas!” Dankzij zijn terugkeer naar Den Haag heeft hij de kust herontdekt. Duijvestein: “Ik kom graag op het strand ten zuiden van de haven, bij La Cantina. Dat gebied is in grote lijnen al een paar duizend jaar ongewijzigd. Dat we een stad aan zee zijn vind ik iets heel bijzonders.”

Naast zijn hoogleraarschap was Duijvestein directeur van BOOM, Bureau voor Onderzoek en Ontwerp voor het Milieu. Dit bureau had hij al tijdens zijn bouwkundestudie opgericht. In 1970 was Duijvestein zijn tijd ver vooruit met zijn aandacht voor milieuvraagstukken. Daarmee was hij in aanraking gekomen tijdens zijn stage bij architectenbureau Skidmore, Owings and Merrill. Duijvestein: “Dat was toen het grootste architectenbureau ter wereld, met vestigingen in Londen en Chicago. Ik leerde daar allerlei dingen kennen die toen in Nederland nog niet aan de orde waren. Degene bij wie ik de eerste zes weken zou logeren vroeg mijn aandacht voor ‘pollution’. Nou, daar had ik nog nóóit van gehoord. Maar ik raakte erdoor gegrepen. Mijn afstudeerproject, in 1973, was een ontwerp voor het project Stadslandschap, de bufferzone tussen Delft en Rijswijk - wat nu het Elsenburger Bos is. Ik maakte toen een op ecologie gebaseerd plan. Dat was toen heel erg nieuw, om niet iets te maken, maar om zodanige omstandigheden te scheppen dat dingen vanzelf ontstaan.” “Als je toen, enkele jaren vóór de energiecrisis, over milieu begon, keken mensen je wazig aan. Na de oliecrisis kwamen er beleidslijnen met betrekking tot woningisolatie, en ons bureau was een van de eerste die zich daarin gingen specialiseren. Eigenlijk stonden wij een veel bredere benadering voor - niet alleen energie, maar ook materialen en groen - maar beleidsmakers focussen altijd heel erg op één ding. Dat was toen zo, en nu nog steeds. Ik ben nu bezig met een boek waarin ik probeer People, Planet en Profit aan elkaar te koppelen.” Behalve het schrijven aan zijn boek en zijn werk voor BuildDesk - een adviesbureau op het gebied van energie-efficiëntie en duurzaamheid in gebouwen en de omgeving - heeft Duijvestein dus nog tijd voor het voorzitterschap van het Haags Milieucentrum.


Bouwen in de Baksteen Het is nog steeds niet helemaal gesloopt, het oude ADO-stadion. Het veld ligt en de Zuidtribune staat er nog, als stille herinneringen aan de driekwart eeuw dat voetbalfans uit de omliggende wijken naar het Zuiderpark stroomden om hun club te zien spelen. Omliggende wijken, overigens, die de laatste jaren op zondagen onvrijwillig onderdak boden aan talloze auto’s van voetballiefhebbers en regelmatig te maken kregen met een cirkelende politiehelikopter. Sinds 2007 is de rust in het Zuiderpark en de omliggende straten enkele dagen per jaar daargelaten - weergekeerd. Maar dat gaat veranderen. In het oostelijke hoek van het park is een grootschalige Sportcampus gepland, met een topsporthal met een tribunecapaciteit van 3500 bezoekers, een beachsporthal met honderd zitplaatsen en een turnhal. De Academie van Sportstudies van de Haagse Hogeschool verhuist ernaartoe, vanaf haar huidige locatie aan de Laan van Poot, en ook de ROC Mondriaan vestigt zich op het nieuwe


complex. Voeg daarbij een kunstgrasveld en een sporthotel, en het zal duidelijk zijn dat hier sprake is van een fors stedenbouwkundig programma - in totaal 120.000 m 2 bebouwd oppervlak. Landschapsarchitect Edwin Santhagens is de eerste om dat te beamen. Zijn bureau, Buro Sant en Co, sleepte in combinatie met architectenbureau Studio Leon Thier de ontwerpopdracht in de wacht. Thier ontwerpt de gebouwen, Santhagens tekende voor een parkachtige opzet waardoor het nieuw te ontwikkelen terrein beter aansluit bij het groene karakter van het Zuiderpark dan in de huidige situatie het geval is. Santhagens: “Het moet geen ‘sportindustrieel’ gebied worden, maar een park.” De landschapsarchitect beschouwt het Zuiderpark als het enige echte volkspark van Nederland. “In onze visie is het de bedoeling sport en park te integreren. Het gaat om een werkelijke ontmoeting tussen parkbezoeker, sporter, topsporter, amateur, academie en onderzoek.”

Symmetrie Tegelijkertijd bewijst zijn ontwerp eer aan het oorspronkelijke parkontwerp. Kenmerkend voor het Zuiderpark was, behalve de Engelse landschapsstijl, de ringvormige Henriëtte Roland Holstweg en de symmetrische as. Die ringstructuur is echter aangetast door het ADOstadion, en de symmetrie-as is verstoord. In het ontwerp van Santhagens worden deze aantastingen tenietgedaan. Het ‘ontbrekende’ stuk van de Henriëtte Roland Holstweg wordt alsnog aangelegd. “We hebben het zelfs vloeiender weten te krijgen dan op de tekening te zien is”, zegt ontwerper Stephen Tas, onder verwijzing naar de afbeelding hieronder. “Daar moet je lekker kunnen fietsen en skaten”, vult Santhagens aan. Deze weg scheidt in zijn ontwerp de tien sportvelden van de gebouwen. Santhagens en Thier hebben er bewust voor gekozen om niet allemaal losse gebouwtjes te ontwerpen, maar de functies - met in totaal een kleine 50.000 m2

van Berlage de vorm van bruggetjes. Ontwerper Tas hoopt van harte dat dit idee uitgevoerd kan worden. De spelers van ADO hebben te kennen gegeven liever hier te trainen dan in hun nieuwe stadion bij het Prins Clausplein. Of ze daar wel nieuwsgierige ogen bij kunnen gebruiken?

aan vloeroppervlak - onder te brengen in één bouwvolume. Dit plaatste Santhagens echter wel voor een dilemma. Het gebouw ligt binnen de ring, “en zo’n groot bouwvolume midden in het park moet je eigenlijk niet willen.”

Parkheuvel Het gebouwde gedeelte van de opgave wordt daarom vormgegeven als parkheuvel, een klim- en klauterberg met een uitzichtplateau. Centraal in het complex, met aan één zijde de sportacademie, aan de andere kant uiteenlopende functies, ligt een grote canyon-achtige ruimte. Dit wordt de centrale ontmoetingsruimte, vergelijkbaar met het Atrium in het Haagse stadhuis. Het gebouw opent zich naar de Moerweg toe, terwijl parkbezoekers een heuvel met terrassen zien. Dat groene dak, hoewel kostbaar, is voor Santhagens een essentieel deel van het ontwerp. Het zou een mooie vestigingslocatie voor een restaurant kunnen worden. Wie de heuvel beklimt kijkt in eerste instantie uit over de negen sportvelden naar nieuw ontwerp, die daar ‘schots en scheef’ omgeven door water liggen. Ze worden van elkaar gescheiden door dijkjes, die meteen tribunes vormen. De velden liggen op de plek van de oorspronkelijke ‘Baksteen van Berlage’, een rechthoekig blok van negen sportvelden dat compleet detoneerde met de landschappelijke stijl van de rest van het Zuiderpark.

Toegankelijkheid Omdat het park, inclusief het sportcomplex, in de visie van Buro Sant en Co uitdrukkelijk voor het volk bedoeld is, bevat het ontwerp diverse toegangen in

Met alleen bruggetjes ben je er natuurlijk niet, want veel bezoekers zullen met de auto komen óók sportlieden. Voor Santhagens is ondergronds parkeren een belangrijk issue. De centrale entree van het park vanaf de Melis Stokelaan zou dan grotendeels autovrij gemaakt kunnen worden en voorzien van een statige bomenlaan. De huidige parkeerdriehoek nabij het zwembad, die bij de jongste reconstructie in het park verscheen, vindt hij geen aanwinst. Zijn voorkeur zou uitgaan naar een parkeerkelder onder de atletiekbaan, maar dat is een dure oplossing en betekent dat de baan langere tijd buiten gebruik moet worden gesteld. Ónder de parkeerdriehoek zou een alternatief kunnen zijn, maar voor meer dan 450 auto’s is daar geen ruimte. En, zoals Tas aanvoert, die driehoek staat nu al vaak vol. Als die auto’s ook ondergronds moeten, is de ruimte al goeddeels gevuld.

Knopen doorhakken Het bureau heeft nog tot eind van de zomer om hierover knopen door te hakken, want dan wil het zijn Masterplan Park presenteren. Het is de bedoeling dat de bouw eind 2011 start en er eind 2013

opgeleverd wordt. De modeltreintjes van Stoomgroep West en de skatevoorziening kunnen in het ontwerp van Buro Sant en Co blijven, wat waarschijnlijk heeft bijgedragen tot het winnen van de ontwerpwedstrijd. “Je moet de weerstand niet willen organiseren”, zegt Santhagens hierover, “en we zullen er alles aan doen om de spoorders en de skaters een mooie ruimte te bieden.” En wat vindt de buurt? De Stichting Wijkorganisatie Moerwijk (WOM) staat positief tegenover de ontwikkelingen, zolang het Zuiderpark niet wordt aangetast in zijn huidige recreatieve functie. De WOM verwacht zelfs positieve arbeidsmarkteffecten, instroom van studenten in de wijk en meer klandizie voor wijkwinkels en horeca. Aan de andere kant van het park, in Leyenburg, wordt er op vergelijkbare manieren gedacht. “Naar onze mening zouden ook bewoners van de omringende wijken van de voorzieningen gebruik moeten kunnen maken”, vindt de heer Leo Hermkes, die vanuit het Wijkberaad Leyenburg in het Platform Zuiderpark zit. “En het zou goed zijn als sporters die daar opgeleid zijn een rol in die wijken gaan spelen.” Die sporters mogen dan welkom zijn, voor hun auto’s ziet Hermkes buiten het park geen plaats weggelegd. “Daar is het al vol. Ik hoop dat er in het park een ondergrondse parkeergarage kan komen, maar dat is natuurlijk een dure kwestie.”

Hans Kuiper weg als hoofd stedenbouw Den Haag Hans Kuiper, geportretteerd in Branding van januari-maart jl., is alweer weg als hoofd stedenbouw bij de gemeente Den Haag. Tegenover Architectenweb.nl verklaarde Kuiper dat hij niet genoeg macht had om echt iets te bewerkstelligen. Zo was hij het liefst gestopt met het ‘megalomane’ masterplan Binckhorst, “maar omdat het nu eenmaal in het programma van de procesmanagers zit, moet het plan geremd uitgevoerd worden.” Daarnaast verweet Kuiper de gemeente Den Haag te weinig oog te hebben voor transitie, de geleidelijke omvorming van bestaande stedelijke structuren. “We hebben de komende jaren geen grote programma’s meer om uit te voeren en ik vind transitie een interessante ontwikkeling.” Kuiper keert terug bij KOW stedenbouw en architectuur, het bureau dat hij mede-opgericht heeft. Hij gaat daar aan de slag als adviseur duurzame stedelijke ontwikkeling. De gemeente Den Haag heeft een vacature uitgeschreven voor een nieuw hoofd stedenbouw.


Groene uitjes Traditiegetrouw geeft het zomernummer van Branding u tips voor groene uitjes op fietsafstand van huis. Dankzij de nieuwe recreatiekaart met fietsknooppunten is het uitstippelen van een route nu wel héél eenvoudig geworden.

Op Hodenpijl

In een eerdere aflevering van Zomeruitjes hebben we al eens melding gemaakt van Op Hodenpijl – de oude kerk van Schipluiden, die prachtig gerenoveerd is en nu onderdak biedt aan een expositieruimte annex concertzaal, een centrum voor spirituele cursussen en workshops en een biologisch restaurant. De gele kerk met de karakteristieke koepel halverwege de dorpen Den Hoorn en Schipluiden is al van verre herkenbaar. Maar het gebouw ertegenover, aan de andere kant van de weg, is niet minder bijzonder. Het wit gepleisterde dubbele pand, in de volksmond ‘De Plaats’ genaamd, heeft een historie die teruggaat naar de zestiende eeuw. De oorspronkelijke boerderij heeft lange tijd gediend als buitenhuis van Haagse notabelen. Die kwamen hier om de drukte van de stad te ontvluchten. De ligging van het buiten aan het water en nabij een rijweg, niet ver van Den Haag, was aantrekkelijk. Ook niet onvermeld mag blijven dat het gebouw in de tweede helft van de 19e eeuw enkele decennia als gemeentehuis van Schipluiden gefunctioneerd heeft. De raad vergaderde in de ruime opkamer. Dat het boerderijgedeelte op het erf van Hodenpijl tot enkele jaren geleden


in bedrijf is geweest, is heel bijzonder. Tot enkele jaren na de millenniumwisseling stonden hier ’s winters nog koeien. Momenteel getuigt het pittoresk vervallen complex nog van zowel het agrarische als het recreatieve verleden. Het boerderijelement wordt vertegenwoordigd door het achterhuis, de stal en de wagenschuur. Stedelijke kenmerken zijn de twee pakhuizen, de brede vijver naast het hoofdgebouw en het hoogopgaande geboomte aan de noordzijde, waar zich de ‘tuinkamer’ bevindt. Tussen de kade van de Gaag en het voorplein ligt een goed onderhouden boomgaard. Enkele resten van windsingels en een tuinmuur uit de eerste helft van de negentiende eeuw completeren het buitenplaatsterrein. Enkele jaren geleden is de voormalige buitenplaats Hodenpijl officieel als rijksmonument aangewezen. Het is de bedoeling om het voormalige boerderijgedeelte in te richten als informatiecentrum voor Midden-Delfland.

Vers van de overkant Sinds begin dit jaar heeft de overbuurman Buitenplaats Op Hodenpijl in gebruik. De stallen worden bewoond door geiten en varkens, er zijn hokken

met konijnen en er lopen kippen rond. De geiten leveren melk, de kippen eieren en de varkens zichzelf. Tussen de boerderij en het naastgelegen golfterrein is een grote moestuin aangelegd die het restaurant dagelijks van verse groenten voorziet. Tuinman Ton van Ginkel weet haast niet waar hij moet beginnen met het opsommen van hij er allemaal oogst: sla, paksoi, koolrabi, tuinbonen, knolvenkel, bietjes, truffelaardappelen en ga zo maar door. Een persoonlijke hobby van Van Ginkel is het telen van vergeten groenten en ook voor kruiden heeft hij een zwak. Daarnaast levert de tuin vruchten in de vorm van bramen, loganfruit en japanse wijnbes. Van Ginkel is maar wát trots op zijn tuin en u bent van harte welkom om er een kijkje te nemen. Op Hodenpijl ligt op fietsafstand van Den Haag. We beschrijven hier de route vanaf station Delft. Fiets onder het tunneltje door naar de achterkant van het station en sla daar rechtsaf. Zoals u ziet, wordt er druk gewerkt aan de aanleg van de spoortunnel die het viaduct zal vervangen. Vervolgens linksaf de Buitenwatersloot op, een pittoresk grachtje met helaas een enorme verkeersdrempeldichtheid. De Buitenwatersloot gaat over in de Hoornseweg. Voor fietsers is het veiliger om aan de andere kant van het water te gaan rijden, over de Hoornsekade. Steek vervolgens weer over bij de kerk en volg de richtingborden door het nieuwbouwwijkje. Dit brengt u op de Tramkade, waar ooit de Westlandse Stoomtram (WSM) reed. U vindt de Buitenplaats aan uw linkerhand, recht tegenover de kerk Op Hodenpijl. Of, om in termen van fietsknooppunten te spreken: vanaf knooppunt 53 een flink eind in de richting van nummer 56. Een uitgebreide geschiedschrijving van de Buitenplaats vindt u op http://cultuur.middendelfland.net. Meer informatie over Op Hodenpijl staat op www.ophodenpijl.nl. Op Hodenpijl Rijksstraatweg 20-22, Schipluiden

Hoeve Biesland

Halverwege de Grote Plas in de Delftse Hout en de Dobbeplas, die beide op zomerse dagen enorme aantallen recreanten trekken, ligt een gebied waar stilteminnaars zich veel beter thuis zullen voelen: Hoeve Biesland. Deze biologische boerderij (sinds 1 januari van dit jaar ook biologisch-dynamisch gecertificeerd) neemt deel aan het project Boeren voor Natuur en dat is te merken. Diverse soorten broedvogels weten het gebied ieder jaar weer te vinden. Ook dit jaar broedden er weer Canadese en grauwe ganzen, grutto’s, kieviten, scholeksters, slobeenden, tureluurs en andere vogels. Ze fourageren veelal in het plasdrasge-

land Dagen. Er is dan een heel weekend van alles op de boerderij te beleven en te ervaren. Dit jaar is de vijfde editie van de Dagen, die plaatsvinden op zaterdag 4 en zondag 5 september. Zie voor meer informatie www.hoevebiesland.nl.

bied van de (niet uitgeveende) Bovenpolder en broeden in de (wel uitgeveende) Benedenpolder, waar ze dankzij mozaiekbeheer altijd wel ergens beschutting kunnen vinden. Dit jaar wordt hun territorium verder uitgebreid door de aanleg van natuurvriendelijke oevers en moerasstroken. Speciaal voor lepelaars is een fourageergebied aangelegd. Hoeve Biesland is een p opulaire bestemming voor schoolklassen, bedrijven, instellingen, families en andere groepen. Hiervoor worden speciale programma’s aangeboden. Diverse keren per jaar is er op de boerderij voor iedereen iets te beleven, bijvoorbeeld tijdens de Bies-

U kunt voor driekwart om het land van Hoeve Biesland heenfietsen en krijgt dan een goed beeld van de omvang. Maar zeker zo leuk als een ritje eromheen is een wandeling ernaartoe door de Bovenpolder. U kunt bijvoorbeeld uw fietsen bij educatief centrum De Papaver zetten en door de wei lopen. Er loopt een pad parallel aan de Korftlaan. Bij Buitengoed De Uylenburg aan de Noordeindseweg 70 in Delfgauw kunt u terecht om de inwendige mens te versterken. Bij het lunchen onder de platanen op het erf – toepasselijk Café du Midi genoemd – kunt u zich in Franse sferen wanen. De leukste fietsroute vanuit Den Haag naar Hoeve Biesland loopt langs de Vliet. Op de Stadrecreatiekaart, waarover hieronder meer, vindt u de bestemming als knooppunt nummer 3.

Stadrecreatiekaart Den Haag en omstreken Een handig hulpmiddel bij het plannen van een fietstocht is de Recreatiekaart die de gemeente Den Haag, stadsgewest Haaglanden en de provincie Zuid-Holland dit jaar het licht deden zien. Doel van de kaart is ‘groene recreatie dichtbij huis te stimuleren en het landelijk gebied vanuit de stad beter bereikbaar te maken.’ Het concept doet daarmee veel denken aan de Groene Speurkaart die het Haags Milieucentrum en bureau Lopende Zaken zeven jaar geleden uitbrachten, maar de ontwikkelingen stonden sindsdien niet stil: een waardevolle pré van de Stadrecreatiekaart is dat deze een overzicht geeft van de fietsknooppunten. Of u nu binnen de stad een fietstocht wilt maken of een trip naar Katwijk, Zoetermeer, Rotterdam of Hoek van Holland wilt ondernemen: u hoeft alleen nog maar de toepasselijke knooppunten bij elkaar te sprokkelen. Het Stadsgewest Haaglanden wil ervoor zorgen dat in 2020 iedere fietsende Haaglander in maximaal tien minuten via een aantrekkelijke route in een rustig buitengebied kan zitten.

worden niet vergeten. De achterzijde van de kaart bevat een overzicht van bezienswaardigheden en attracties. De Stadsrecreatiekaart Den Haag en omgeving is verkrijgbaar bij het Stadsgewest Haaglanden, Grote Marktstraat 43 in Den Haag. Het Haags Milieucentrum, Groot Hertoginnelaan 203, beschikt ook over een voorraadje. Voor een digitale versie kunt u terecht op de website van een buurgemeente, www.pijnackernootdorp.nl. U vindt hem het snelst door in het zoekvenster ‘Stadrecreatiekaart’ in te tikken.

De kaart is echter zeker niet alleen voor fietsers bestemd. Ook wandel- en kanoroutes staan erop, en zelfs skaters en skeeleraars


Geslaagde Haagduinwa

De vijver tussen de Puinduinen en ISH

De dag van de Haagduinwandeling had niet beter uitgekozen kunnen zijn. Niet alleen was het die 23e mei prachtig wandelweer, ook liet de flora zich van zijn mooiste kant zien. Door het koude voorjaar waren de wilde hyacinten wat later dan gebruikelijk, zodat hun bloei nu samenviel met die van de rhododendrons. Bezoekers van Ockenburg kwamen ogen tekort om de enorme aantallen hyacinten en varens in zich op te nemen.“Ik wist dat het Hyacintenbos bestond, maar niet dat het zó mooi was”, verzuchtte een deelnemer. In de wandeling die het Haags Milieucentrum jaarlijks organiseert stonden ditmaal de Kijkduinse kuststrook, de Puinduinen en Ockenburg centraal. In dit gebied staan ingrijpende ontwikkelingen op stapel, wat voor veel van de circa zevenhonderd wandelaars volkomen nieuw was. Eén ontwikkeling is zojuist afgerond: twee dagen na de wandeling verrichtte minister Eurlings de officiële oplevering van de kustversterking van Kijkduin. De wandelaars hadden, al ploeterend door het zand, al kunnen zien dat het strand tot tweehonderd meter verbreed was. Volgend jaar moet de versterking van de rest van de vijftien kilometer kust tussen Hoek van Holland en de haven van Scheveningen klaar zijn. Bij het gebouw van het Hoogheemraadschap van Delfland stond een gids die hen uitlegde waarom deze


kustversterking noodzakelijk is. Het antwoord op de eerste vraag van de kinderopdrachten in het routeboekje moest hij helaas schuldig blijven: de blauwe schaal met witte cijfers waarmee het Hoogheemraadschap de waterstanden meet heet een peilschaal. Sorry, kinderen!

De Haagse Beek: de ‘making of’ Tussen het strand en de Puinduinen loopt de Haagse Beek, die iets voorbij het gelijknamige restaurant haar zogenaamde oorsprong heeft. Bij dit vijvertje stond IVN-gids Mieke Witte om het ware verhaal van de Beek uit de doeken te doen. De beek ontstaat uit water dat op verschillende plaatsen onder de duinen door omhoogsijpelt. Floris V liet de beek rond het jaar 1260 graven om schoon drinkwater te kunnen leveren aan het dorp Die Haghe, dat zich rondom de Ridderzaal en het Binnenhof had gevormd. Via kanalen die nu deels ondergronds liggen komt het water uiteindelijk terecht in de Hofvijver. In de loop der eeuwen is de loop van de Haagse Beek wel eens veranderd. Witte: “Aan de hand van een kaart liet ik de waterstroom van de Haagse Beek zien. Veel wandelaars realiseerden zich ineens dat ze er dicht in de buurt woon-

den en daar geen flauw idee van hadden. Vooral bij kinderen ging het lampje branden als ik op het kinderziekenhuis en het Omniversum wees.” Sinds een jaar of twintig heeft de Haagse Beek weer natuurlijke oevers gekregen, waardoor het een waardevolle ecologische verbindingszone is geworden. Dat de duinen aan de andere kant van de Machiel Vrijenhoeklaan kunstmatig zijn opgeworpen met als basis oorlogspuin van Haagse gebouwen, was voor vele wandelaars een eye-opener. Op deze Puinduinen konden zij een bezoekje brengen aan het Hemels Gewelf, een schepping van de Amerikaanse kunstenaar James Turrell. Men kan op de steen gaan liggen om te ervaren hoe het heelal op de duinrand rust - zoals gidsen van kunst- en architectuurcentrum Stroom toelichtten - maar ook om even uit te rusten van het beklimmen van de trap van 88 treden. Die klim viel niet bij iedereen in de smaak, en ook voor de metafysische ervaring van het Hemels Gewelf stond niet iedereen open. Maar gezellig was het er zeker.

Greenspace Na het afdalen van de Puinduinen en het doorkruisen van het Moerasje van Ockenburg konden de wandelaars het terrein van de Internationale School (ISH) oversteken. Voor de meeste mensen was

ndeling dit de eerste keer dat ze daar kwamen, hoewel op de wandeling ook flink wat expats afgekomen waren die er juist via de ISH van gehoord hadden. Community director Rick van Vliet fungeerde er als gids, die trots vertelde over het Greenspace-project dat zijn school uitvoert. Tegenover het restant van het Moerasje van Ockenburgh ligt op het schoolterrein een circa 2000 m 2 groot, verwilderd en ongebruikt stuk groen. Door de bouw van de school en wat daar verder bij kwam kijken is het aantal vogelsoorten in het Moerasje (een vogelrustgebied) afgenomen. De school probeert nu de natuurwaarden van het stuk op haar terrein zo goed mogelijk te herstellen. Greenspace bestaat uit twee deelprojecten: een natuurbeleeftuin en een drijvende kas. Die worden aangelegd in samenwerking tussen docenten en leerlingen, waarbij ook het Wellantcollege (zie ook pagina 12) betrokken is. De aanleg is een beleef- en leertraject op zichzelf. Ze past in het streven van de school haar leerlingen bij te brengen om actief bij te dragen aan een milieu- en natuurvriendelijke ontwikkeling van de aarde. Vandaar het ambitieuze duurzaamheidsprogramma Greening the ISH. Met de aanleg van de natuurbeleeftuin is dit jaar begonnen. Deze zal uit verschillende sferen en begroeiingstypen bestaan, waaronder een moestuin, een natuurvriendelijke oever, een moerasje, een bloemenheuvel met inheemse kruiden en grassen, een bloemenweide en een ‘secret forest’ met bomen, klimplan-

ten en struiken. Het is de bedoeling om condities te creëren die een grote diversiteit aan planten- en diersoorten mogelijk maken. Maar ook de menselijke zintuigen moeten geprikkeld worden, door middel van verschillen in geuren, kleuren, reliëf, verschijningsvormen van planten, vruchten en zaden enzovoort. Om de tuin tot een werkelijke natuurbeleeftuin te maken wordt er gedacht aan een blotevoetenpad, een windorgel, een stilteplek en een vlonder voor het bestuderen van het waterleven. De voltooiing is in 2013 voorzien. De drijvende kas wordt tegelijkertijd kunstobject met als thema licht en reflectie, weerstation en (dankzij de geïntegreerde zonnepanelen) zonne-energieproject. Zowel de kas als de tuin kan worden gebruikt in het onderwijs en bij naschoolse activiteiten van de school en haar omgeving. De school hoopt dat de voltooide tuin een rol als groene parel voor buurtbewoners gaat spelen. De ISH streeft er immers naar midden in de samenleving te staan. Maar, aldus van Vliet, dat gaat niet zo ver dat de bomen

Greenspace

rond het plein gekapt moeten worden om van het voorterrein van de school een openbaar, groen plein te maken dat doorloopt tot aan de Laan van Meerdervoort. Dit voornemen staat in het het Masterplan Kijkduin beschreven, maar de bomen moeten wat de school betreft blijven.

Ockenburg Via de Wijndaelerweg - het saaiste stuk in de route, waar kinderen mee konden doen aan een behendigheidsspel onder leiding van Milieucentrum-vrijwilligster Bojana - bereikten de wandelaars vervolgens Ockenburg. Het park liet zich van zijn mooiste kant zien. Bij de toegang tot het drukbezochte Hyacintenbos wist IVNgids Johan Apeldoorn zich regelmatig omringd door aandachtig luisterende toehoorders. Een eindje verderop, bij het karakteristieke witte landhuis, vertelde Milieucentrummedewerker Tom Pitstra over de b ouw p lann en die vo or h e t gebie d bestaan. De plannen die de gemeente voor het gebied ontwikkelt kunnen voor een deel op instemming van de natuuren milieu-organisaties rekenen, voor een ander deel echter niet. Uit een bliksemenquête die het Haags Milieucentrum onder de wandelaars uitvoerde bleek een grote meerderheid het HMC-standpunt te onderschrijven dat het Zeehospitiumterrein aan de duinen moet worden teruggegeven - al zouden bankdirecteuren ongetwijfeld heel prettig kunnen wonen in de huizen die de gemeente er wil realiseren. Veel van de wandelaars zullen het gebied waar ze doorheen gelopen zijn voortaan ongetwijfeld met andere ogen bekijken. Een expat was er zo van onder de indruk dat hij of zij schreef: “Hope they leave this area just as it is! It’s beautiful.”


Zonder hoknijd het

Zó word je het huis uit gezet, zó vind je de vrouw van je leven. Het overkwam Tobias, die van blijdschap begon te springen toen hij voor het eerst Lotje ontmoette. Plaats van handeling: Het Knaaghof, de splinternieuwe opvang voor knaagdieren en konijnen aan de Rijswijkse Huis te Landelaan. Konijnen en de meeste knaagdieren zijn sociale wezens, vandaar dat de medewerkers van Het Knaaghof hun best doen dieren te ‘matchen’. Mensen zijn soms wat minder sociale wezens, vandaar dat een centrum zoals Het Knaaghof nodig is. Het vangt konijnen en knaagdieren op die door baasjes gedumpt of afgestaan worden. Dat het centrum in een behoefte voorziet, blijkt duidelijk tijdens de officiële opening op 3 juni. De knaagdierenopvang is dan amper twee maanden in bedrijf en zit al voor driekwart vol. En dat terwijl die ándere opvang - het Knagertje - ook nog volop actief is.

hebben we lang in Den Haag gezocht, maar konden daar geen geschikte ruimte vinden”, vertelt Mirke Beckers, voorzitster van de Haagse afdeling van de Dierenbescherming, tijdens de opening. “Maar met de naam Knaaghof hebben we er toch een Haags tintje aan gegeven. En het centrum heeft een Binnenhof en het buitenverblijf wat nog gebouwd moet worden zal het Buitenhof heten.” De opvang was van harte welkom op het terrein van het Wellant College Rijswijk, de MBO-opleiding in de ‘groene’ studierichtingen. Een leegstaand schoolgebouw werd omgebouwd tot een hypermodern asiel waar dieren de zorg kunnen krijgen die nodig is. De school is er heel blij mee, al was het maar omdat leerlingen van de richtingen Dierverzorging en Diermanagement praktijkervaring kunnen opdoen bij het erkende leerbedrijf Het Knaaghof.

Ravotten “Voor de vierde knaagdierenopvang van de Dierenbescherming in het land

Knaaghof zoekt vrijwilligers Het Knaaghof is op zoek naar gemotiveerde mensen die minstens eens per twee weken vier uur willen helpen met schoonmaken, voederen en aandacht geven. Kijk voor meer informatie op www.hetknaaghof.nl 12 branding juli-september

Al is de opvang bedoeld voor tijdelijk verblijf, alles is erop gericht dit zo gerieflijk mogelijk te maken. Tussen elke twee rijen met konijnenhokken in bevindt zich een grote speelruimte. Via een opening aan de achterzijde van hun hok kunnen de dieren hierin, als de schuif tenminste geopend wordt. Dagelijks krijgt een konijn een uur de gelegenheid om hier de

poten te strekken en lekker in dozen, stro of buizen te gaan ravotten. Het is wel zaak goed te kijken welke konijnen tegelijkertijd in de speelruimte mogen, want - aldus een vrijwilligster - “sommige meppen elkaar de tent uit”. Anderzijds ontstaan hier ook romances, vertelt Marleen Welbergen, samen met Vera Lipman beheerster van de Knaaghof. “Ons streven is om stelletjes te laten ontstaan. En die blijven dan ook bij elkaar. We geven niet de helft van een stel mee aan mensen die hier een konijn komen uitzoeken.” Om te voorkomen dat er in een mum van tijd nog drie Knaaghoven bij moeten komen, worden de mannetjes na binnenkomst meteen tot jeweetwelknagers omgebouwd. Maar ze raken niet alleen iets kwijt. Evenals de vrouwtjes krijgen ze een naam toebedeeld - het voorrecht van de Knaaghof-medewerker! “Sommige dieren worden afgestaan, en daarvan weten we wel de naam”, vertelt Marleen. “Maar dat zijn vaak namen zoals Pluis, en daar krijg je er dan een heleboel van. Wij zoeken ‘gewone’ namen voor ze uit.”

Impulsaankopen De dieren krijgen niet alleen een naam en lichamelijke medische zorg, ook hun geestelijk welbevinden krijgt aandacht. Marleen, Vera en hun vrijwilligsters doen hun best het geschokte vertrouwen in

Knaaghof uit De ene knager is de andere niet Zijn karakteristieke tanden doen anders vermoeden, maar een konijn is geen knaagdier. Konijnen behoren samen met hazen tot de haasachtigen. Het verschil zit in de extra stifttanden achter de bovensnijtanden waarover haasachtigen beschikken, en de manier van eten. Knaagdieren bewegen hun onderkaak van voren naar achteren, terwijl haasachtigen cirkelvormige bewegingen maken. Daarbij houdt een knaagdier zijn voer vast met zijn voorpoten, een haasachtige niet.

De konijnen en cavia’s zitten in hokken gemaakt van roestvrij staal en plexiglas. Zolang er voldoende ruimte is heeft een konijn twee aangrenzende hokken tot z’n beschikking, of drie hokken voor een stelletje. De hokken kunnen met een transparante plaat van elkaar gescheiden worden. Plexiglas heeft voordelen boven tralies, bijvoorbeeld dat mensen hun vingers er niet doorheen kunnen steken. Voor de ratten zijn er kooien, want die houden van klauteren.

de mensheid te herstellen. Een heuse training is er voor dieren met ‘hoknijd’, een zodanige vorm van territoriumdrift dat het soms nauwelijks lukt om eten in het hok te zetten. Dergelijke dieren krijgen van Marleen target training, wat erop neerkomt dat ze door conditionering het ongewenste gedrag afleren. “Konijnen pikken dat snel op, want het zijn intelligente dieren”, aldus Marleen. “Je kunt ze zelfs leren om te high-fiven.” Met target training heeft Marleen ruime ervaring. Voordat ze bij het Knaaghof terechtkwam werkte ze in Blijdorp, waar ze in het Oceaneum dergelijke trainingen aan haaien gaf. Maar high-fiven heeft ze die nooit kunnen bijbrengen. Ondanks de terechte trots op haar nieuwe opvang zou de Dierenbescherming liever zien dat deze niet nodig was. Voorzitster Beckers: “Konijnen en knaagdieren worden vaak in een impuls gekocht en gedumpt als blijkt dat ze meer zorg nodig hebben dan aanvankelijk gedacht wordt. We

willen dierenwinkels en tuincentra gaan vragen om mensen die een konijn of knaagdier zoeken naar ons door te verwijzen. In ruil willen wij dan reclame voor die winkel als leverancier van diervoeder en dergelijke maken.” Het Knaaghof, Huis te Landelaan 2, 2283 SG Rijswijk T 070-3945523 [email protected] www.hetknaaghof.nl


Mijn ecologische voetafdruk schiet omhoog! Al meer dan twintig jaar probeer ik milieuvriendelijk te leven. Nog net geen achttien ging ik op kamers wonen. Het afvalscheiden, papier en glas apart, nam ik als vanzelfsprekend van mijn ouders over. Niet lang daarna begon ik na te denken over de bio-industrie. Hoe ze met die beesten omgingen kon toch echt niet vond ik. En het meeste vlees vond ik eigenlijk helemaal niet zo lekker. Ik at het vooral uit gewoonte. Een revolutionair besluit volgde: “Ik eet alleen nog maar vlees dat ik echt lekker vind!” Dat bleek niet zo veel te zijn en elke dag biefstuk kon ik niet betalen. De vissers zelf hebben ervoor gezorgd dat ik ook stopte met het eten van vis. De zeeën leegvissen en tegelijk klagen dat de vangstquota strenger werden vond ik zo hypocriet. Zo werd ik langzaamaan vegetariër.

Pètrix’

kook-ideeën

Smaakstof

Daar liet ik het niet bij. In de keuken kwamen steeds meer biologische producten. Mijn meubelen kwamen van de straat en de kachel stookte ik met afvalhout. Het vliegtuig ben ik nauwelijks in geweest en autorijden is om spullen te vervoeren, vind ik. Als ik het met de fiets of het openbaar vervoer kan doen, dan doe ik dat. Verder heb ik zowel privé als zakelijk een composthoop, woon ik in een milieuvriendelijk wooncomplex met o.a. regenwater dat de wc doorspoelt en koop ik zo duurzaam mogelijk in. Toen ik ‘s-Peer catering veertien jaar geleden begon was het vanzelfsprekend dat het een biologisch en vegetarisch cateringbedrijf werd. Ook al moest ik opboksen tegen de vooroordelen over de vegetarische keuken en telkens weer uitleggen wat dat dan was: biologisch. Pas toen mijn bedrijfje niet meer zonder kon kocht ik een auto. Natuurlijk kan het altijd beter maar alles bij elkaar lijd ik een behoorlijk milieuvriendelijk en duurzaam leven.

En dat heb ik nu verpest. Al het goede werk heb ik tenietgedaan. Voor de tweede keer heb ik het meest milieuonvriendelijke gedaan wat in mijn mogelijkheden ligt. Samen met mijn vriendin heb ik voor de tweede keer een kind op de wereld gezet. Een prachtig, mooi, klein, teder, kwetsbaar, lief meisje. En onmiddellijk is mijn ecologische voetprint een stuk groter. De waterkraan staat vaker open, de wasmachine maakt overuren, ik scheer me vaker en in ons huis branden er lampen op tijden waar ik voorheen sliep. En dan heb ik het nog niet over de stapel luiers en poetsdoekjes. Laat staan over al de milieuonvriendelijke dingen die zij later gaat doen. Misschien gaat ze wel vlees eten, brommer rijden of elk jaar met het vliegtuig naar Salou. En het ergste? Misschien kiest ze later ook wel voor kinderen, met alle gevolgen voor het milieu van dien. Oh ja, een recept? Ik maak vandaag een ovenschotel. Aardappelen met gegrilde aubergine, paprika en courgette. Walnootje erdoor en wat kaas eroverheen. Lekker en niet te moeilijk. Ik heb nu wel wat anders te doen… ze doet net haar oogjes weer open! Pètrix

Stoere vrouwen en groene gewetens “Schop de mensen tot zij een geweten krijgen”, schreef Louis Paul Boon in zijn Mijn Kleine Oorlog. Dan pakken de StoereVrouwen het toch heel wat subtieler aan. StoereVrouwen genieten van het leven maar houden ook rekening met mens, dier en natuur. Behalve dat ze wereldverbeterend winkelen organiseren ze ook regelmatig acties. Zoals op 18 mei jl. de Dark Dinner Date: 26 gasten werden gematched met een al dan niet onbekende tafelgenoot en aten in het donker een heerlijke vegetarische maaltijd. Dat de date zo’n donker karakter droeg had te maken met het thema energiebesparing.


Hans Paalvast, vrijwilliger bij het Haags Milieucentrum, verstrekte tips om energiezuiniger te leven. Om de noodzaak van klimaatmaatregelen te benadrukken citeerde hij Wubbo Ockels, hoogleraar Duurzame Technologie aan de TU Delft: onze atmosfeer is net zo belangrijk voor ons overleven als de romp van een schip voor de opvarenden. Als iemand daar uit onwetendheid een gat in maakte, zouden we hem dan tegenhouden? Na de maaltijd was de duurzame veiling aan de beurt, waarbij deelnemers zich in een speelse setting vastlegden op besparingsbeloften. Zo beloofde één

deelnemer om maar liefst tien ramen van dubbel glas te voorzien, een ander gaat vijf maanden veganistisch eten, een derde legde zich erop vast anderhalf jaar niet te vliegen en weer een ander zal never nooit een rijbewijs halen. Vrijblijvend zijn deze beloftes niet, daar zorgen de ‘gewetens’ voor; vrienden van de ambitieuze jongeren die hen goed in de gaten houden. De regimentsleidster van StoereVrouwen Den Haag, Rieneke Oudesluijs, heeft de gewetens alvast per mail aan hun schone taak herinnerd. Meer informatie over de StoereVrouwen vindt u op www.stoerevrouwen.nl.

Korte berichten Een windmolen naast de windhaan?

Milieuhulp

Kerkelijke gemeenten binnen de Protestantse Kerk Nederland (PKN) bezitten meer dan tienduizend hectare aan grond. Het PKN-onderdeel ‘Kerk in Actie’ is nu aan het onderzoeken of op enkele percelen hiervan windturbines kunnen worden gebouwd. De kerken geven hiermee invulling aan het goede rentmeesterschap over de aarde en de extra inkomsten uit de grondexploitatie kunnen goed van pas komen bij hun pastorale en diaconale activiteiten. Kerk in Actie wordt hierin bijgestaan door De Windvogel. De coöperatieve vereniging biedt zich nadrukkelijk aan als partner voor de realisatie en exploitatie van de turbines. Het is de bedoeling dat dit project tot vijf initiatieven tot het plaatsen van windmolens leidt. Daarnaast wil Kerk in Actie een landelijk symposium en enkele regionale conferenties organiseren. Deze moeten met name kerkrentmeesters helpen zich te oriënteren op de mogelijk- en onmogelijkheden van windenergie op kerkelijke grond. Inmiddels hebben ook andere christelijke kerken met grondbezit, zoals de Rooms-katholieke Kerk, interesse getoond voor het project.

Hoe is het gesteld met de luchtkwaliteit? Waar kan ik protest aantekenen tegen de kap van bomen in mijn straat? Hoe kunnen wij in onze wijk openbaar groen in eigen beheer nemen? Het antwoord op vragen over uw leefomgeving vindt u op www. milieuhulp.nl. Milieuhulp sluit aan bij het populaire Wikipedia. De site kent

Kent u een diaconie of een kerkbestuur met grondbezit, waarvan een deel mogelijk geschikt is voor het plaatsen van windturbines, geef dit dan s.v.p. door via [email protected] of [email protected].

een publiekswiki, waar (geregistreerde) burgers, experts en beheerders gezamenlijk op de wikimanier aan het beste antwoord op leefomgevingsvragen schrijven. Handig is ook het overzicht van wetten, verordeningen, regelingen, richtlijnen, convenanten, actief beleid, beleidsplannen e.d.

Een dubbeltariefmeter: altijd voordeliger? Sommige elektriciteitsgebruikers zweren bij een dubbeltariefmeter. Wie klussen die veel energie vragen in de nachtelijke uren of in weekends weet te doen, is met zo’n meter al snel goedkoper uit. Het standaard-kilowattuurtarief voor de goedkope uren ligt bij bijvoorbeeld Eneco (inclusief belastingen) op € 0,1951, terwijl het normale tarief € 0,2183 bedraagt. Maar vergis u niet: tijdens ‘normale’ perioden bent u met een dubbeltariefmeter juist iets duurder uit: € 0,2337 per kWh. Wanneer u er gunstig uitspringt is helaas moeilijk te berekenen. U kunt kiezen uit verschillende leveranciers, die verschillende tarieven hanteren die ook nog eens regelmatig veranderen. Wanneer de goedkope uren van kracht zijn, onttrekt zich aan uw invloed. Dat is in Den Haag (en veel andere gemeenten) al heel lang van 23.00 tot 7.00 uur en gedurende zaterdagen, zondagen en feestdagen. Misschien dat individuele keuzes mogelijk worden als de ‘slimme’ meter wordt ingevoerd. Als u om 11 uur ’s avonds een was gaat draaien, zal niet iedere buurman of buurvrouw u dat in dank afnemen. Louis Kanneworff van EDOadvies raadt dit aan: “Mensen die willen uitzoeken of een dubbeltariefmeter voordelig is moeten op basis van hun verbruik een schatting maken over de verdeling en daarmee gaan shoppen op vergelijkingsites. Ook moeten ze kijken wat de netbeheerder - in Den Haag is dat Stedin - in rekening brengt voor het vervangen en plaatsen van een dubbeltariefmeter. Het is niet anders, de vrije energiemarkt maakt het leven een stuk gecompliceerder met Frans Bauer er gratis bij.”

Langs bijen en vlinders De gemeente Den Haag heeft de groene verenigingen verzocht iets te organiseren in het kader van het Jaar van de Biodiversiteit. In reactie hierop bieden IVN Den Haag en de imkervereniging in Reigersbergen een wandeling in Reigersbergen aan. Deze vindt twee keer plaats en bestaat uit een bezoek aan de imkervereniging en aan de vlindertuin. U kunt aan de wandeling deelnemen op zondag 25 juli om 14.00 uur en op donderdag 26 augustus om 19.00 uur. Verzamelen op de hoek Bezuidenhoutseweg/Reigersbergenweg.

Beter sproeien Jaarlijks wordt in Nederlandse tuinen gemiddeld zo’n 2.200 liter drinkwater gebruikt voor planten en gazon. Daar kan een hoop bespaard worden. Ten eerste door regenwater (uit de ton) te gebruiken. En verder hoef je niet iedere dag water te geven, maar door bijvoorbeeld eenmaal per week een flinke hoeveelheid, ontwikkelen de planten langere wortels en vinden ze ook dieper in de bodem water. Geef planten rondom de wortels water - liefst zo gericht mogelijk - met een gieter. De sproeier kan worden gebruikt voor het gazon. En sproei bij voorkeur ’s morgens. Meer tips hierover vindt u op www.milieucentraal.nl


Column d o or: Julius J ulii us P asgell d door: Pasgeld

Slakkensex Onlangs zag ik tijdens een bijeenkomst van het Haags Milieucentrum een filmpje waarin slakken vleselijk tot elkander ingingen. Het was een kort filmpje van ongeveer tien minuten maar het maakte een onvergetelijke indruk op me. De beide slakken waren ongeveer honderd keer uitvergroot en wiegden onder begeleiding van de magistrale muziek van Bizet als balletdansers om elkaar heen. Langzaam, zoals we van slakken gewend zijn, geraakten zij in een staat van opwinding en kwamen tot één vlees. Op elkaar. In elkaar. Erg duidelijk was het niet. Geen harde porno dus. Maar een beetje David Hamiltonachtig. Wazig inzoomen, suggestieve motoriek en aanstekelijke ritmiek. U kent dat wel. En daar bleef het zo’n beetje bij. Aan het eind van de film werd ik bekropen door een gevoel dat ik bij de neus was genomen. Neuken slakken eigenlijk wel, dacht ik. Een rare vraag trouwens. Gedurende mijn hele leven had ik daar nooit bij stilgestaan. Steeds had ik tot dan toe geleefd met het idee dat slakken eieren leggen of er andere, weinig opwindende gewoonten op na hielden om hun onreine begeerten uit te leven. Op internet zocht ik het uit. Onder het lemma ‘neukende slakken’ vond ik maar liefst 106 resultaten! 106! Alleen al over slakken! En dan hebben we het nog niet eens over neukende vogelbekdieren (54 resultaten), neukende wallabies (10), neukende pissebedden (10), neukende blauwbilgorgels (9) en neukende mieren (3160). Want reken maar dat de zucht naar vleselijk genot ook onder het andere gedierte groot is en dat je dat ook allemaal kan googelen. Maar we hadden het over slakken. En wat blijkt het geval? Het liefdeleven van de mens, compleet met alle aberraties die je daarbij maar bedenken kan, zinkt in het niet vergeleken bij dat van de slak. Zo zijn bijvoorbeeld moerasslakken en zoetwaterslakken ovovivipaar. Ovovivipaar? Wat is dat nou weer? Dat betekent, dat slakken in het lichaam hun bevruchte eieren uitbroeden. Dus voordat de eieren worden gelegd zijn die door het inwilligen van de begeerten van het vlees al uitgebroed. En wat voor begeerten! De meeste slakken zijn hermafrodiet. Ze zijn dus allemaal uitgerust met de slakkenequivalenten van wat je een leuter en een gleuf zou kunnen noemen.

Als slakken hun schaamte ontbloten teneinde elkander te bekennen zou je aldus in zekere zin kunnen spreken van gelijktijdig geslachtsverkeer in beide richtingen. Zeg nou zelf: daar steekt ons menselijk eenrichtingverkeer toch buitengewoon schraal bij af. En denk eens aan alle andere pluspunten: geen vooroordelen meer jegens de homofiele naasten. Geen onbegrip meer over de mysterieuze werking van elkanders pielemuis of flamoes. Geen overtrokken machogedoe of feminisme. Maar er is meer! Zo blijkt dat slakken elkander, voordat ze zich overgeven aan de betovering der lusten, beschieten met een soort kalkpijltjes. Waar ze die zo gauw vandaan halen heb ik niet kunnen achterhalen maar er schijnt een bijzonder stimulerende werking van uit te gaan. Dat is uit het oogpunt van een zinnig denkend mens misschien wat eigenaardig. Maar als je bedenkt, dat het elkaar zachtjes in de oorlel bijten vanuit het oogpunt van de slak misschien ook weer heel idioot is, valt er misschien voor beide specimen nog heel wat te leren. Nu moet ik eerlijk zeggen, dat ik nog niet heel duidelijk voor ogen heb hoe mevrouw Pasgeld en ik elkaar in spannend ondergoed, voorafgaande aan de overgave aan de begeerten van het vlees, vanachter de weerszijden van onze lits-jumeaux met pijl en boog bestoken. Aan de andere kant doen mensen wel gekkere dingen om hun onreine begeerten en onterende hartstochten tot een bevredigend eind te brengen. Maar dan. Stel je even voor. Je bent een slak. En je hebt je zojuist bekend aan een ontzettend lieve andere slak (m+v). Het is mooi geweest. En je vleit je, al dan niet onder begeleiding van prachtige muziek van Bizet nog even lekker tegen elkaar aan om daarna, zacht van binnen en vol zoete nawee, in slaap te sukkelen. Nee hoor. Niks daarvan. Eerst zal je nog een godsonmogelijk eind met je bevruchte ei naar ik weet niet waar moeten sjouwen. En die andere lieve slak ook. Elk een andere kant op. Eenzaam en alleen. Om de kans op overleving van de soort zo groot mogelijk te maken. En zie elkaar dan nog maar eens terug te vinden in het hoge gras.

Stimuleer de aanleg van ‘illegaal’ groen Gemeenten moeten de hulp van ‘guerilla gardeners’ koesteren. Het plotseling aangelegde groen in de openbare ruimte moet alleen niet tot een jungle gaan leiden. Dit adviseert de Vereniging van Neder-


landse Gemeenten (VNG) aan gemeenten die te maken hebben met ‘guerilla gardeners’: mensen die een tuin aanleggen op een plek waar dat eigenlijk niet mag, zoals een braakliggend terrein. De VNG vindt dat gemeenten burgers meer bij het

beleid moeten betrekken en dat dit soort groene acties moet worden gestimuleerd. In diverse gemeenten is GroenLinks de drijvende kracht achter het ‘guerille gardening’. (bron: www.gemeente.nu)

Ben ik wel groen genoeg? Als u dit leest, is de kans niet denkbeeldig dat u de afgelopen maanden Faadumo Ali aan de telefoon hebt gehad. Deze 20-jarige marketingstudente liep stage bij het Haags Milieucentrum en deed onder meer onderzoek naar de waardering van dit blad. Vergeleken met haar medestudenten was ze al bijzonder milieubewust, maar tijdens haar stage kwam ze toch veel tegen waar ze nog niet bij had stilgestaan. Hierbij haar verhaal. Ben ik nu milieubewust bezig of niet? Is het feit dat ik geen vlees eet genoeg om mijn CO2-uitstoot met zelfs maar 1% te verlagen? Ik scheid wel glas en gft, maar ik douche ook dertig minuten. Levert de bijdrage die ik zo graag wil leveren eigenlijk wat op? Of zorgen al mijn tekortkomingen ervoor dat alles wat ik goed doe niet eens meer meetelt?

Vlees eten of niet? Als twaalfjarige wilde ik al vegetariër worden, maar jammer genoeg was mijn moeder het daar niet mee eens. Zij besloot dat ik pas vegetariër mocht worden als ik voor mezelf leerde koken. Ze had geen zin om elke dag maaltijden apart voor mij te moeten bereiden. Ik was lui en liet zelfs thee aanbranden, dus koken was geen optie voor mij. Een jaar geleden leerde ik eindelijk hoe het moest en werd ik pescovegetariër: ik eet geen vlees meer, maar nog wel vis.

deze lunch, bij de Natuurwinkel. Als ik nu voor mezelf boodschappen doe let ik daar ook op. Soms eet ik biologisch, al is het meestal wel wat duurder. Brood neem ik niet meer mee in plastic zakjes, maar in een lunchtrommel. Daar kan ook meer in, zoals gesneden fruit of een salade. Ook ik eet nu duurzame vis, omdat die op milieuvriendelijke manieren wordt gevangen. De gangbare visserij gaat gepaard met veel bijvangsten en soms ook beschadiging van de zeebodem. Ik heb bij de gemeente een gft-emmer aangevraagd. Ik moet er wel op letten dat mijn huisgenoten er geen restafval in gooien.

er al twintig voorbij. Meestal douche ik een halfuur en kom ik er pas uit als mijn benen moe worden. Als ik denk aan arme landen waar mensen geen schoon water hebben, voel ik me altijd schuldig. Het kwam nooit bij me op om op de fiets naar school te gaan, hoewel mijn scholen nooit ver van mijn huis waren. Ik ging altijd met het openbaar vervoer. Nu pak ik de fiets. Als iedereen om je heen met de fiets naar het werk komt, is het makkelijk aanpassen. Als je fietst bepaal je je eigen tijden. Ik hoef niet meer tien minuten te vroeg of vijf minuten te laat aan te komen. En het is goed voor mijn gezondheid.

Water en licht Ik dacht altijd dat ik goed met energie omging: ik doe lampen en apparaten uit als ik ze niet gebruik, maar ik gebruik geen spaar- en ledlampen. Zuinig omgaan met energie hoeft niet moeilijk te zijn. Iedereen kan het, alleen weten veel mensen niet precies hoe. Wat ik bijvoorbeeld niet wist: als iedereen in Europa de thermostaat één graad lager zet, stoot de hele Europese Unie vijf procent minder broeikasgassen uit. Ik snap niet hoe sommige mensen vijf of tien minuten kunnen douchen. Zodra ik in de douche stap wil ik niet meer weg. Daar denk ik nooit aan de tijd; als ik het gevoel heb dat ik vijf minuten douche zijn

Tijdens mijn stageperiode heb ik veel geleerd over de manier waarop ik leef en wat ik kan verbeteren. Voornamelijk dat je niet alleen geld in het milieu kan investeren, maar dat je echt actief mee moet doen. De milieugevolgen van ons handelen worden steeds groter. De meeste Europese landen zullen misschien niet overstromen, maar de consequenties van onze manier van leven voor mensen en dieren in arme landen kunnen heel groot zijn. Ik kan in m’n eentje natuurlijk nooit genoeg doen om een impact te hebben op het milieu, maar weet dit voor 100% zeker: als meer mensen het doen creëren we zeker een veel beter leven voor de toekomstige inwoners van de aarde.

Ik ben altijd al een dierenliefhebber geweest. Ik was dus (kennelijk) tot vorig jaar iemand die alleen van dieren hield die ik niet zelf at. Een van de redenen om pescovegetariër te worden was het traumatiserende filmpje Meat your meat van Peta, over het proces van het slachten van dieren. De gruwelijke details zal ik maar niet vertellen. Dat we in een wereld leven waar dieren zo behandeld worden vind ik te triest voor woorden. Wij als mensen in een rijk land hoeven geen vlees te eten om te kunnen overleven. Tegenwoordig hebben we genoeg vleesvervangers en andere mogelijkheden. Donderdags wordt op het Haags Milieucentrum gezamenlijk geluncht, met vooral seizoensproducten zoveel mogelijk uit de buurt. Die zijn beter voor het milieu, omdat er minder transport voor nodig is. Ik deed vaak de boodschappen voor


Agenda editie juli augustus september 2010 diverse data Publieksactiviteiten Haagse Stadsboerderijen Kijk voor data en onderwerpen op www.denhaag.nl/stadsboerderijen iedere 1e zaterdag van de maand Open middag Egelasiel tijd: 14.00 tot 16.00 uur waar: vanaf hoek De Savornin Lohmanlaan - Laan van Poot, bordjes Egelopvang volgen de duinen in informatie: 070 3254045 organisatie: Stichting Egelopvang iedere 1e zondag van de maand Open middag Vogelasiel De Wulp tijd: 13.00-16.00 uur waar: Heliotrooplaan 15 informatie: 070 3231568 organisatie: Haagse Vogelbescherming zaterdag 3 juli Excursie Kop van Goeree Zuid-Holland tijd: 8.30 uur waar: parkeerplaats station Mariahoeve, zijde Voorburg informatie en opgave: 070 3548974 organisatie: Haagse Vogelbescherming Excursie Harstenhoek: bruikbare eetbare planten in de duinen tijd: 10.15 uur waar: koffiehuisje op de hoek van de Pompstationsweg en de Van Alkemadelaan informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN


zondag 4 juli Zwerfvuil verwijderen in verschillende gebieden http://www.vuilraaptroep.nl/ informatie en aanmelden: 070-3649576 070-3107883 [email protected] organisatie: Raaptroep Licht op groen en geel Excursie Vlietland tijd: 14.00 uur waar: Blauwe brug, Frans Halsplantsoen in Voorschoten informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zaterdag 10 juli Ranger-Tijgerdag waar: Omniversum, Den Haag informatie: [email protected], www.wnf.nl/nl/ regioteams/haaglanden/ organisatie: WNF-Regioteam Haaglanden zondag 11 juli Dag van de Roos Rosarium Westbroekpark Plantenruilbeurs, rondleidingen, demo’s tijd 10.00-16.00 uur waar: rosarium Westbroekpark informatie: 070-3233506 organisatie: KMTP/ Groei & Bloei zondag 18 juli Excursie Horsten: insecten en andere kriebelaars tijd: 10.00 uur waar: hoofdingang aan de Papeweg informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zondag 18 juli Excursie Hubertusduin: Insecten tijd: 14.00 uur waar: standbeeld van Plesman aan de Hubertusweg informatie en aanmelden: 070 3465388 organisatie: KNNV

dinsdag 20 juli Excursie Pan van Persijn tijd: 20.00 uur waar: t.o. Pannenkoekenhuis bij voormalig vliegveld Valkenburg (tussen Wassenaar en Katwijk) informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN woensdag 21 juli Excursie Park Rozenrust tijd: 14.00 uur waar: Veursestraatweg 102 A, Leidschendam informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zaterdag 24 juli Verrassingstocht op de fiets tijd: 8.00 uur waar: parkeerplaats station Mariahoeve, zijde Voorburg informatie en opgave: 070 3548974 organisatie: Haagse Vogelbescherming Excursie Woudenberg tijd: 8.20 uur waar: Den Haag CS bij Bruna informatie en aanmelden: 070 3238629 of 015 2571535 organisatie: KNNV zaterdag 31 juli Excursie ScheveningenHaven: Spuikom en voorhaven tijd: 10.00 uur waar: voormalig Zeebiologisch Museum, Dr. Lelykade 39 informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN

zondag 1 augustus Excursie Staelduinse Bos bij Hoek van Holland tijd: 8.00 uur waar: parkeerplaats station Mariahoeve, zijde Voorburg informatie en opgave: 070 3548974 organisatie: Haagse Vogelbescherming Zwerfvuil verwijderen in verschillende gebieden http://www.vuilraaptroep.nl/ informatie en aanmelden: 070-3649576 070-3107883 [email protected] organisatie: Raaptroep Licht op groen en geel zaterdag 7 augustus Excursie Kwade Hoek bij Goedereede tijd: 9.00 uur waar: Ministerie van Landbouw informatie en aanmelden: 070-2118254 of [email protected] organisatie: KNNV zondag 15 augustus Excursie Plateaux Hageven, België tijd: 8.00 uur kosten €27,50 voor 15 juli zie www.haagsevogels.nl waar: parkeerplaats station Mariahoeve, zijde Voorburg informatie en opgave: 070 3548974 organisatie: Haagse Vogelbescherming dinsdag 17 augustus Excursie Madestein, heemtuin tijd: 10.00 uur waar: tegenover witte brug van Ockenburgh informatie en aanmelden: 070 3238629 of 015 2571535 organisatie: KNNV

woensdag 18 augustus Excursie Park Rozenrust tijd: 19.00 uur waar: Veursestraatweg 102 A, Leidschendam informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zaterdag 21 augustus Excursie Koningshof en Middenduin tijd: 9.00 uur waar: Den Haag CS bij Bruna informatie en aanmelden: 070 3867630 organisatie: KNNV Ranger-Tijgerdag waar: Omniversum, Den Haag informatie: [email protected], www.wnf.nl/nl/ regioteams/haaglanden/ organisatie: WNF-Regioteam Haaglanden Groenochtend met plantenruilbeurs - Bodemleven en bemesting tijd: 10.00-11.30 uur waar: Stadskwekerij informatie: 070-3233506 organisatie: KMTP/ Groei & Bloei Excursie Berkheide: nieuwe stuifduinen tijd: 14.00 uur waar: restaurant Duinoord, Wassenaarseslag 26, Wassenaar informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN

zondag 22 augustus Excursie Vlietland: Vlinders tijd: 14.00 uur waar: parkeerplaats aan de Kniplaan (Stompwijk) bij de brug over de A4 informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN vrijdag 27 augustus Excursie Clingendael/ Oosterbeek tijd: 14.00 uur waar: hoek van Thérèse Schwartzestraat en Wassenaarseweg bij de kazerne informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zaterdag 28 augustus Excursie Kijfhoek/Bierlap tijd: 11.00 uur waar: Meijendelseweg parkeerplaats Kievitstop, Wassenaar informatie en opgave: di t/m vrij 10.00 -16.00 u. 070 5117276 organisatie: IVN Excursie Heemtuin H.J. Bos tijd: 14.00 uur waar: ingang van het Heempark achter Loosduinse Hoofdstraat 1184 informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN

zondag 29 augustus Excursie De Horsten: vruchten en zaden tijd: 10.00 uur waar: hoofdingang aan de Papeweg informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN Excursie Haagse Beek tijd: 10.00 uur waar: hoek van de Fahrenheitstraat/Segbroeklaan informatie: 070 3681400 of 070 3858676 organisatie: IVN zaterdag 4 september Excursie Hellegatsplein tijd: 8.00 uur waar: parkeerplaats station Mariahoeve, zijde Voorburg informatie en opgave: 070 3548974 organisatie: Haagse Vogelbescherming zondag 5 september Zwerfvuil verwijderen in verschillende gebieden informatie en aanmelden: 070-3649576 070-3107883 [email protected] organisatie: Raaptroep Licht op groen en geel

woensdag 15 september Het Milieucafé tijd: 17.00 uur waar: Het Nutshuis, Riviervismarkt 5 informatie: 070 3050286 organisatie: Haags Milieucentrum zaterdag 18 september Groenochtend met plantenruilbeurs – Scheuren van vaste planten tijd: 10.00-11.30 uur waar: Stadskwekerij informatie: 070-3233506 organisatie: KMTP/ Groei & Bloei Extra open middag Egelasiel (in verband met het landelijke Egelweekend) tijd: 14.00 tot 16.00 uur waar: vanaf hoek De Savornin Lohmanlaan - Laan van Poot, bordjes Egelopvang volgen de duinen in informatie: 070 3254045 organisatie: Stichting Egelopvang zondag 3 oktober Zwerfvuil verwijderen in verschillende gebieden informatie en aanmelden: 070-3649576 070-3107883 [email protected] organisatie: Raaptroep Licht op groen en geel

Wilt u op de hoogte gehouden worden van excursies, cursussen, lezingen e.d.? Neem dan een gratis abonnement op de elektronische nieuwsbrief Milieumail via [email protected]!

Zwemmen onder zonneboilers Zwemmen is gezond, en in zwembad Overbosch ook nog eens minder milieubelastend. Sinds kort wordt het bad verwarmd met behulp van een nieuw type zonneboiler, de grootste van Nederland van dit soort. Op het dak van het zwembad liggen 720 m2 vacuümbuiscollectoren. Hiermee wordt in 22 à 24% van de warmtebehoefte van het zwembad voorzien, waarmee zo’n 170.000 kg CO2-uitstoot wordt bespaard. De boiler werkt niet alleen op warmte en zonlicht, maar ook op infraroodlicht. Op een zwaar bewolkte dag kan de temperatuur oplopen tot 55 graden. De kosten worden in circa 17 jaar terugverdiend.


Permacultuur in het park

Waar afgedankte fietspadtegels al niet goed voor zijn. Je kunt ze bijvoorbeeld als fundament van een duurzaam gebouwd paviljoen gebruiken. Maar liefst 2700 tegels in zestien lagen dragen het gebouwtje in het Eetbaar Park in het Zuiderpark. ‘Koninklijke tegels’, schertst Johan van Gemert van Stroom Den Haag, onder verwijzing naar het feit dat ze van een fietspad nabij Huis ten Bosch afkomstig zijn. Johan begeleidt de bouw, waar deskundigen, en soms vrijwilligers, zich mee bezighouden. Eerst is een cirkel van zeven meter doorsnee gegraven, die daarna met tegels gevuld is. Na een paar dagen stapelen is op de tegels een ladderbaan van hout aangelegd, die dient om vocht tegen te houden. Dáárop kwamen weer strobalen. Om deze muur te verduurzamen worden de strobalen van drie lagen leemstuc voorzien. Het geheel wordt bekroond met een sedumdak op een basis van palen en stro. Er zijn zoveel mogelijk gerecyclede materialen uit de buurt gebruikt, dus een planning was moeilijk te maken en improviseren was nogal eens geboden – maar kán het duurzamer?

20 b 20 branding br ran andi diin ng g juli-september julii-septemberr

Als alles volgens plan verloopt zou het paviljoen zo ongeveer klaar moeten zijn tegen de tijd dat deze Branding verschijnt. Na voltooiing zal het gedurende vijf jaar dienen als informatiepunt over permacultuur in het algemeen en over het Eetbaar Park waar het middenin ligt in het bijzonder. Inclusief het paviljoen is het Park 40 bij 20 meter groot. Er zijn paden en perken aangelegd, bomen en struiken geplant, een houtwal opgeworpen en groentes en steunplanten ingezaaid. “Zes groepen van zes leerlingen van het Varias College doen hier hun maatschappelijke stage”, vertelt Menno Swaak van Gezonde Gronden G’Aarde. “Ze zijn hier een dagdeel per week om onkruid te wieden, te zaaien, houtsnippers op paden te strooien en dergelijke dingen meer.” De Engelse kunstenaar Nils Norman heeft het initiatief tot het Eetbare Park voor Stroom genomen en daar Gezonde Gronden G’Aarde bij betrokken, de organisatie die al eerder een vergelijkbare tuin in Madestein had aangelegd – een van de beste voorbeeldtuinen van Nederland. Die draait nu goed, al is het jammer dat de vrijwillige beheerder onlangs naar

het hoge noorden geëmigreerd is. Swaak hoopt dat met de enthousiaste opvolgers de tuin weer tot bloei komt. Het is de bedoeling van de organisatie om al haar tuinen op vastgestelde tijden open te stellen voor publiek. Voor de tuinen op het complex van volkstuinvereniging Nut en Genoegen is dat donderdag, voor het Zuiderpark zaterdag en voor Madestein zondag, alle van circa 11.00-15.00 uur.

Stadslandbouw Als het dak eenmaal op het paviljoen zit, dient zich de volgende klus alweer aan: de aanleg van een permacultuurtuin op het terrein van Nut en Genoegen. Links van de ingang aan de Meppelweg ligt een braakliggend stuk grond waar Gezonde Gronden haar gang kan gaan. Die tuin wordt samen met de buurt ontwikkeld. Dan begint het ideaalbeeld van de organisatie – stadslandbouw – serieuze vormen aan te nemen. Meer informatie: www.gezondegronden.nl. Meer over de noodzaak van stadslandbouw leest u in het rapport Sluit de voedselkringloop!, dat te vinden is op www. haagsmilieucentrum.nl onder Publicaties.

Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu

Recommend Documents