interview INTERVIEW: PETRA SCHOUTEN. FOTO´S: MARK & CORNÉ. HAAR EN MAKE-UP: SANDY NILLESSEN VOOR KEUNE.
“Het besef dat de ROLLEN WAREN OMGEDRAAID maakte diepe indruk.” Marga van Praag, jarenlang het gezicht van het NOS Journaal, verloor twintig jaar geleden haar vader Max van Praag aan de gevolgen van parkinson. “Hoe bang hij ook was, humor sleepte hem erdoorheen.”
50
Spark
P50 Marga van Praag_DEF.indd 50
29-02-12 11:04
Spark P50 Marga van Praag_DEF.indd 51
51
29-02-12 11:04
interview
“Je bent te vroeg”, zegt Marga van Praag quasi streng. Met een half opgemaakt gezicht is ze naar beneden gekomen om me te begroeten. “Ben jij de journalist?”, vraagt ze, terwijl ze me een hand geeft. Ik knik. “Wat wil je drinken? Cola, een wijntje?” “Water is prima”, antwoord ik. “Water? Wie drinkt er nou water? Ben je aan de lijn?” Marga gooit de keukendeur open, loopt naar de schuur en komt terug met een fles Spa: “Alsjeblieft. Daar staan de glazen. Hoe oud ben je? Heb je een relatie? En kinderen? Hoe heten ze? Nou, doe alsof je thuis bent. O ja, en neem zo’n overheerlijke madeleine, speciaal gehaald bij de Franse bakker. Ze staan er voor.” En dan is ze weer naar boven: de visagiste kan weer verder met haar make-up.
Schrikbeeld
“Ik woonde hier vroeger niet ver vandaan”, zegt wervelwind Marga, als we een uur later samen in haar studeerkamer zitten. “Schuin tegenover ons woonde de familie Matser.
“Twee dagen voordat mijn vader STIERF, zei hij tegen mij: ‘Is je moeder al met de APPELTAART bezig?” Ze hadden vier kinderen, met wie mijn broertje Chiel en ik vaak speelden. Vader Matser was misschien begin veertig en had parkinson. Hij praatte heel langzaam, ik kon hem nauwelijks verstaan. En dan dat kwijlen, vreselijk. Buurman Matser takelde snel af en overleed enkele jaren later. ‘Dat hoop ik echt nooit te krijgen’, heeft mijn vader weleens gezegd. Hij was hartpatiënt en kwakkelde al jaren met zijn gezondheid. Zodra hij in zijn stoel zat, viel hij in slaap. Hij was vaak doodmoe. Dat was eigenlijk helemaal niet zo verwonderlijk, want hij heeft altijd kei- en keihard gewerkt. Zijn hele leven lang. Toen begin jaren tachtig zijn motoriek ook star werd, bleek uit onderzoek dat hij parkinson had. Buurman Matser was nog niet uit onze gedachten verdwenen. Ik herinner me mijn vaders woorden nog. Hij zei: ‘Als ik maar niet ga kwijlen.’ De eerste jaren na de diagnose weigerde mijn moeder te geloven dat de starheid van mijn vader werd veroorzaakt door parkinson. Hij trilde niet, maar werd steeds trager.”
52
“Zijn hele leven stond altijd in het teken van eten, eigenlijk kun je wel zeggen dat het één van zijn favoriete hobby’s was; eten en uit eten gaan. Opeens duurde het nemen van een enkele hap minstens een minuut”, zegt Marga terwijl ze in slow motion een denkbeeldige vork naar haar mond brengt. ‘Eet eens een beetje netter, je knoeit’, riep mijn moeder vaak geïrriteerd. Ze wilde er gewoon niet aan.”
Overlevingshumor
“Mijn vader was een man met een groot gevoel voor humor. Tot vlak voor zijn dood maakte hij nog grapjes. Hij was al een tijdje ziek, toen hij samen met mijn moeder en een aantal vrienden uit eten ging. Dit verhaal komt trouwens ook voor in het boek dat ik samen met Ad van Liempt heb geschreven over mijn vader de zanger en zijn broer Jaap, jarenlang Ajax-voorzitter. Bij het doordruppelen van de koffie in een speciaal apparaat zat het hele gezelschap minutenlang gebiologeerd te kijken. Een vriend verbrak de stilte met de opmerking: ‘Gek dat mensen geobsedeerd zijn door alles wat beweegt.’ Waarop mijn vader antwoordde: ‘Ja en daarom heb ik nou parkinson genomen.’ En dan die keer na een ingreep in zijn darmen. Hij kreeg een tijdelijk stoma en ik vroeg hoe het ging. ‘Prima’, zei hij ‘de mensen hier in de flat leven zo met me mee. Stond ik vanmorgen in de lift, vroeg een buurman: ‘Heeft u al gedrukt?’ Die overlevingshumor. Ik vroeg hem eens: ‘Hoe komt toch dat je het allemaal zo makkelijk accepteert en niet kwaad bent of opstandig?’ Hij vertelde over de razzia waarin hij en mijn moeder terecht waren gekomen. Links en rechts begonnen mensen te rennen. Mijn vader niet. Hij greep de hand van mijn moeder en ze bleven doodstil staan. Mijn ouders waren de enigen die niet werden opgepakt. Met ergens tegenin gaan, schiet je niets op, dat brengt je alleen maar verder van huis. Het over je heen laten komen was zijn levensinstelling.” Tot op het laatste moment heeft Max van Praag zijn humor weten te behouden. “Ken je die Joodse mop over die zoon die aan zijn stervende vader vraagt of hij nog een laatste wens heeft? ‘Ik ruik dat je moeder een appeltaart bakt’, zegt de man. ‘Ik zou nog zo graag een stukje lusten.’ Waarop de zoon zegt: ‘Dat gaat niet pa, die appeltaart is voor na de begrafenis.’ Twee dagen voordat mijn vader stierf, zei hij tegen mij: ‘Is je moeder al met de appeltaart bezig?’ Het ergste vond ik dat mijn vader, die zo’n prachtige stem had, op het laatst zoveel moeite had met praten. Een paar weken voor zijn dood, waren mijn ouders vijftig jaar getrouwd. Ik
Spark
P50 Marga van Praag_DEF.indd 52
29-02-12 11:04
heb erover geschreven in ons boek. Wacht, ik zoek het er even bij. Mijn vaders speech ging als volgt: ‘Om het vijftig jaar met mij vol te houden is een hele prestatie. Ik praat moeilijk, één van de vele makken sinds mijn ziekte. Toch hoop ik dat u mij kunt verstaan. Op deze datum, vijftig jaar geleden, trouwden we om bij elkaar te blijven.’ Het was oorlog hè! ‘Mede dankzij de steun van Joop, Wil en Chris...’ Deze mensen hielpen mijn ouders onderduiken. ‘…is het ons gelukt om het einde van de oorlog mee te maken. Ik denk dat dit voldoende zegt. Sari, ik hou van je.’ Dat was een aangrijpend moment.”
Vaderskindje
“Mijn vader en ik waren vier handen op één buik. We hoefden elkaar alleen maar aan te kijken. Na een succesvolle zangcarrière - tussen 1945 en 1960 was mijn vader de populairste zanger van Nederland - begon hij in 1961 een nieuwe carrière als platenhandelaar. Max Van Praag’s Platen Speciaalhuis werd een succes. In de bloeiperiode van zijn ondernemerschap stond hij aan het hoofd van acht grammofoonplatenwinkels in Utrecht. Soms vroeg mijn vader me of ik ’s avonds meeging naar Bussum om platen op te halen bij een vertegenwoordiger van een grammofoonplatenmaatschappij. Als hij dat vroeg, wist ik wel hoe laat het was. Mijn vader was te dik, althans dat vond mijn moeder en dus had ze hem op dieet gezet. Natuurlijk ging ik mee, want op de terugweg stopte hij altijd bij een snackbar en daar aten we dan in recordtempo kaassoufflés en gehaktballen. ‘Niks tegen je moeder zeggen hoor’, zei mijn vader dan. We spanden vaker samen, mijn vader en ik. Qua karakter lijk ik wel op hem. Koppig, driftig, sentimenteel en heftig zijn woorden die hem, maar ook mij typeren. Er werd bij ons thuis veel gelachen, maar ook veel geschreeuwd. Hoge pieken en diepe dalen. Onze Joodse achtergrond heeft daar zeker mee te maken. De buitenwereld kreeg nooit iets mee van mijn vaders chagrijnige buien, wat dat betreft zijn de Van Praagjes echte ‘mooiweerspelers’. Hoe dan ook, we waren een hecht gezin. Er was veel liefde. We hadden alleen nog elkaar en oom Jaap. De rest van mijn vaders familie had de oorlog niet overleefd.” “In 1984 ging mijn vaders zaak failliet. Er was recessie, de grammofoonplatenbranche stond zwaar onder druk, mede door de omwenteling van elpee naar cd. De diagnose parkinson was al gesteld. Dat faillissement zijn eigen schuld? Te weinig geanticipeerd op de ontwikkelingen? Lang heb ik gedacht van wel. Hij was zo koppig, kon zich steeds minder
inleven en luisterde naar niemand. Nou was hij al sentimenteel, maar ook dat leek te verergeren. Vorig jaar heb ik op de parkinsonbeurs twee dagen mensen geïnterviewd, zowel patiënten als deskundigen. Mensen die parkinson hebben, bleken bijna allemaal zeer emotioneel te reageren. Opeens viel het kwartje: dat was het! Mijn vader had waarschijnlijk al veel langer parkinson. Daardoor was zijn flexibiliteit aangetast en kon hij geen beslissingen meer nemen. Na het faillissement ging mijn vaders conditie ineens hard achteruit. Hij vertraagde als het ware. Zeven jaar lang was hij ziek, ziek, ziek. Mijn moeder, die ook al op leeftijd was, kon de verzorging voor mijn vader moeilijk opbrengen. ‘Ik ben geen verpleegster’, riep ze vaak. Op een avond belde ze me op, totaal in paniek. Mijn vader had zichzelf bevuild. Of ik wilde langskomen om hem te wassen. Ik had hem nog nooit in zijn nakie gezien. Hij was een preutse man. Toen ik die avond mijn vaders verschrompelde piemeltje waste, dacht ik: o wat erg. Het besef dat de rollen waren omgedraaid - ik was mijn vaders moeder geworden - maakte diepe indruk. Zo gaat dat dus in het leven. Ik vind het een naar idee dat het aan het eind vaak zo triest afloopt.
Spark P50 Marga van Praag_DEF.indd 53
53 29-02-12 11:04
interview
Mijn grootste angst is dat mij eenzelfde lot staat te wachten. Dat mijn zoon en schoondochter hun kwijlende moeder in een karretje moeten rondrijden. Die ontluistering aan het eind. Daar heb ik enorm veel moeite mee. Helaas,
“AFSCHUWELIJK. Niemand weet meer wie MAX VAN PRAAG is, de beroemde zanger.” er is geen ontkomen aan, want ook dat hoort bij het leven. Net als mijn vader, ben ik een enorme hypochonder. Bij elk pijntje ga ik meteen van het ergste uit. Angst voor parkinson heb ik niet meer. In de meeste gevallen is de ziekte niet erfelijk. De kans dat ik een hartkwaal krijg, is veel groter.”
Afscheid
“Drie weken voor zijn dood was mijn vader zo hulpbehoevend, dat mijn moeder geen andere mogelijkheid zag dan hem te laten opnemen. Wegens plaatsgebrek kwam hij op een verpleegafdeling voor demente bejaarden te liggen! Tijdens het bezoekuur trof ik hem moederziel alleen in een rolstoel, naast zijn bed. Mijn hart brak toen ik hem zag zitten. Op dat moment kwam er een muziektherapeut binnen. ‘Meneer Van Praag’, riep hij, ‘we gaan liedjes zingen in de conversatiezaal. Gaat u mee of houdt u niet van zingen?’ Afschuwelijk dat het zo moet eindigen, dat niemand meer weet wie Max van Praag is, de beroemde zanger. De blik in mijn vaders ogen zal ik nooit vergeten, hij keek zo intens triest. Woedend riep ik: ‘Mijn vader is niet dement en hij gaat niet mee liedjes zingen.’ ‘Ik haal je hier uit’, zei ik nog tegen hem voordat ik wegging. Dankzij de hulp van Joods Maatschappelijk Werk was mijn vader de volgende dag al thuis, met 24-uursverpleging. Had hij toch nog ‘voordeel’ van het feit dat hij oorlogsslachtoffer was...”
54
“Op zijn sterfbed zei mijn vader tegen me: ‘Ik vind het lief dat je er bent, maar moet je niet naar het journaal? Ze nemen zo je plaats in hoor.’ Alsmaar die drang om te presteren. Die stimulans mis ik soms, maar ook zijn humor en zijn wijsheid. Ik kan slecht tegen kritiek. Als ik overstuur was na een nare opmerking, zei mijn vader: ‘Marga, moet je eens luisteren, een zangopleiding heb ik niet gehad en soms werd ik begeleid door een achtergrondkoor van tachtig zangers en zangeressen. Allemaal hadden ze het conservatorium gedaan, maar het enige dat ze hoefden te zingen was: ‘hahahaaa.’ Hoe vaak ik niet spottend heb gehoord: ‘Daar is de solist.’ Als ik daar niet tegen kon, had ik iets anders moeten doen. Als jij niet tegen kritiek kunt, moet je een andere baan zoeken.’ Noem het toeval, maar twee dagen na mijn vaders crematie verscheen een boek van mijn lievelingsschrijver Philip Roth, waarin hij het levenseinde van zijn vader beschrijft, die overleed aan de gevolgen van een hersentumor. Al lezende kwam ik erachter dat Roth precies hetzelfde met zijn vader heeft meegemaakt als ik met die van mij. De bewondering, de irritaties, de verzorging, de gesprekken: zoveel overeenkomsten. Ik was verbijsterd, dacht lang dat wat ik met mijn vader meemaakte tijdens zijn ziekte uniek was. We hadden zo’n intense band.” Mijn klokje geeft aan dat de interviewtijd er op zit. Ik stel voor om een paar setjes kleding uit te zoeken voor de fotoshoot die nu volgt. Dan begint weer dat spervuur aan vragen: “Waar woon je eigenlijk? Ben je nog steeds met dezelfde man? Zijn jullie getrouwd? Hoe lang zijn jullie samen? Lees je veel? Ook literatuur? Welke schrijvers?” Ik schiet in de lach: “Ik interview u, niet andersom.” Marga verontschuldigt zich: “Sorry, ik kan er niets aan doen. Ik wil gewoon alles weten.”
Jaap & Max. Het verhaal van de broers Van Praag dat Marga van Praag samen met journalist en programmamaker Ad van Liempt heeft geschreven, ligt nu in de boekhandel voor € 24,95 ISBN 978 90388 94706.
Spark
P50 Marga van Praag_DEF.indd 54
29-02-12 11:04