,
NOMOR 3, APRIL 1979
HAMA D A N PENYAKIT TUMBUHAN
DEPARTEMEN ILMU H A M A DAN PENYAKIT TUMBUHAN F A K U L T A S PERTANI A N
INSTlTUT PERTANlAN BOGOR
JENIS TANAMAN fNAPJG Z?!~X@PS,O~ PACHYRIIIZI SYD. PENYEBAB PENYL'XIT ICI&iT P;Df. KEDELAI 1 )
HOST RIfiGl3 OF PIbU
.,
Sejumlah tanaman legurinosc telah diuji kepckaannya t erhadap Phakops ora ~ c ~ y . r : ~ i zSyd $ penyebab penyaki t karat pada kedelai T m n n : ~ i - t x m m y m g nenun jukkRn g e jalz penyakit karat adalah orok ( g r o t a h r i a junco?), s i ~~on9-n~ panjzng ) , kacRag buncis hi
.
Abstract d nmber of legme species were inoculated with Phaltop~ma pachyrhizi Syd. the causal agent of soybean rust The s p c i e s showing ms t synptm were G l Y a Tar. si Nymya, V i m P. nureus, Ps ophocar.pus t e traaonol obw , -a -P. radhtus (nung unbellata nnd Calopos~oniunnucunoides.
.
. =c@~rhizi Syd . m e r u p a ; : ~ peayalzi ~ t pent ing pada -berbagai negara penghasil ?:cdelai di :*s ia dan ,<ustralia. Penyakit karat pade !:edelai y a g disababkan oleh
P
ymg
Di Indonesia penyakit tarsebut s ~ : d A mulai mendapat perhati= sejak tahun 1961/62 ( ~ o m ~ a t m a d jdan a E d i Guhzrdja, 1 9 7 6 ) . Penyakit ini banyd-, d i t e m ~ k mdi daereh Bogor, daerah pertanamzn kedolei di J ~ w azrat, e Jawa Tengah dan J a w a Timur (~utakzria,1964). D a r i Thailand t e l a h rl.ilaporkzn b a h w a penyakit karat ici dapat menurunkan proclu!csi l r e d e l a i 10 sampai 40 persen. Pndc daerah-daerah d ~ n g mkelcrnbaban udara yang tinggi, 1 ) Kcrtns kerjrr padn Kongres Nasional PFT kc V d i r-blnng, 13-20 Jnnu-
a r i 1979. 2) b p t .
Ilnu Fhm dan Penyakit Tunbuhcn, F a k u l h s P e r t a r ~ ~ IPB. l,
portyakit ini dapat r n c n i r n b ~ l k ~knc r u s a k ~ npadn seluruh a r e a l pertanzman k e d e l a i S i n c l ~ i rd m Shurtleff, - i 9 7 5 ) , Menurut Keogh 1974) b s g i ~ mtmanan yang tersoranc iaLah daun, tangkai daun 2-3 4 - d e n g - k d a n g j u g a bnt.mg. G e j a l z pertam& berupa ksrcc': I ~ e c i lScrwsrna c o k l n t kelabu yang 1:or;ludian berubah n e ~ : . c ! i cokl?-t dan pada sersngm l m j u t menjadi coklat t u r . Fa?.: bercak tsrsebut dibentuk pustul yang nerupnkan sarus y ~ a b~e :r i s i uredosporn (yang,
I
1977).
,
Sunber inf eksi per,y?.:.:it knret umumnyn baras-L dzri p c r t ~ a a r n a nsebelumnys ( - r - , l k e ~ , 1952) Patogen tersebut d s p t mernpertahankan diri ?a& sisa-sisa t a n n m ~ nkedelni s n k i t d m tanaman i n a n g Lnil~rzyz. B ~ b e r 2 p njenis t a n a m a n kscmg-kacmgan d m r u r n p ~ : t - r u r n ~ yang ~ t ~ bcradn di sckitar. -pcrtLansnan kedelai di Lustrelia telzh dikabarkan dapat t e r seran,; oleh 2. pachyrh&;,"i<(;?oogh, 1974) Di Indonesia tapachyrhi-z-i, s 2 lein kedelni belum bsnynk c l i nernxt inang k e t ~ l u i . Pengetahuan i n i 3 e n t i n g artinya 6 a l a m usaha men g u r a g i sumber penyakit I-,zre.% c7.i l a p = & .
.
.
z.
Penelitinn i n i terdiri fi-ari dua tahnp, y n i t u pengujian kepatogenan 2. p a ~ h y r h i ? ~ yrLng i ~ b e r ~nl s dari tanaman l c e d o l a i tcrhadap bsrbagei leguminosa c l a n inokulzsi kembali uredos p o r s hasil inokulasi pack b e r b a g ~ . itannrna leguminosa tersckut k e tananan k c d e l a i jenis Orba. Untuk keperluan pengu jim i n i digunakan 1 2 jenis tanm5n lecurninosa yang t e r d e ~ z t?.i sekitar pertznanan kedei a i di B o g o r , ynitu bengl._u=,- ( e ~ r a ~ ~ h ySrosus r h i ~) ~ ~arokorok rotal la ria j u n c e n ) , keBulzi hitarn varietas si FTyonya (g~isine=) knceng ~ a j>ag i mguicu1a ta) kacang j o g o m a s e o l u s vul ,ariq), kacang b u n c i s aureus ) kacang h i m r a d i a t u s Lcc=g hiris ( ~ a ~ a n ucs n an), 1:ccipir ( ~ h ohocarpus t e > ~ - - ~ e o _ l o : ~ ~ ~kacang ), uc*gna tmS: u z r i e t ? o Gajah ( i z a c h i s hvvoaaoe) -.urnbellztadaculiI S e 7 : - L - - ~ u i pembanding di gunakan dm C a l opogonium nucuno kedelni varietas Orba, Senih dari tan?aan y ~ n~k m gd i u j i kepekaannya terhaT I pachyrhizi ditan?::. d ? l ~ . n 2 o t plnstik y m f ; Serukurzn seteng,& galon dan d i i s i txv-3 steril. S e t i z p pot diberi pupuk NPK sebanyak s a t u grnn. J n t u k setiap jenis t z n a m a n d i p r g u n a k m dua tannn= dzn masins-nasing deng,m e m g a t
,
,
---6-5 ,
------
(xiAna
rz,
,
ic:eg.
-
ulangm.
L ~ a rtanaman ~ e r c o b n c aserlzpnt mungkin terhindar dari g m g g u ~ nhama, maka pot-;>ot t m n i ~ at e r s but dimasukkan ke clnlam kotak berdinding l c m m k kzsn (berulruran 2 x 1 x 1 me-
tcr)
.
Inokulum yang c!igunal:,;l b c r ~ p r -urcdosyora y m g b e r n s a l dari t z n a m a n k e d e l a i yan:; tzrser3nc: karat di l a p m g a n , Inokulasi buatan d i l a k u l c , ? ~p?Ca t~aarnany?-ng telch berumur e n p n t m i n g ~ udengan car?. Senyeap-c-csuspensi uredospora
dan dengan penernpcl,~ potongnn ~ g 2 rn i r yanc tclab ditaburi ure.r',osporc 2. ~achyrhizi,( inokulesi p a i ? ~ ~cn[:ujiza t ~ h a pIT hanyn d ~ n g apenenpelan :;.ston&nn n g > r zir) ' D u a p u l ~ henpat j a r setelnl inokulxsi, k e l c o h a b z t i u C a ra r e l a t i p di sekitar tznnrnzn c:.iusahakan d l ? . t n s )O p c r s c n . :-:~.1ini d i c a p a i dongan j a l m naletakkan tm2c.m-t?nernan yang t e l a h diinokulas i cl.?.l-n ko t a k bcr?.indin[,; k ~ ~ w nk n t sn c I L m diselubungi karun;: h a o ? - h ( Z l r r a n , 1 9 6 9 ) . Setelzh 24 jn m c l a l n n k c n d a ~ n1 enbz';, knrlm;{-l=crung t c r s ?but
.
?:=sil ino1:ulasi buct XI unCu!= p e n ~ jui a n i:op?.!.tczenm pnchyrhizi terhadep C L K ~3~rbzczitmzrn,m 1e;;uminosn
_I-:.
TnScl. 1 .
Hasil I n c k u l c o i ?.cat= untuk P e n ~ jian u ;;ep,?,togenan P. pechyrhi*:_-+ tarhzea~B e r b a g n i T m a m a n Leguminosa d m t ~ r I - i - ~K ~ e ,~ 2 epl ~ . iJ ~ n i sO r b n I n o ? ~ u l a s ib u a t a n (pztogen ber?.sel eari tanznan kcdelci) -..--
Jenis tanaman leguminosa *
,
*
.--
--
C - . - Y
Eecipir ( ~ s o ~ h o c c r p utse t r a ~ o n ~ 1 3 $ , u , s , ) ICzcmg p?- jang ( ~ i ~ uncui n a culata) B enslcumg (F;.chyrhizus _c_osus) 0rck-ofokhotaria K a c x . : . ; bunci s Phaseolus aureas) (---.1Cncan: joeo'-lcari-s-) Y 2 c z ~ ? : . ;hi j>u r26ia ~ U C , ; ;Cec:clai hitam var. si T-Jyonyz ~
~
t
r
r
r
~
-
,
e
7~.
GJY*+~E
Hacang hiris (cayanus czyan) C n l o p o -oniun ~ c u n o i d e s r a c a n a E . unbel~at~.; iln.cmc tanah ( ~ r s c hs i h ~ ~ : - o ~ ? ' ; ~ - ) K e d e l n i ( ~ l y c i n ema -xT ( s e b s g a i FernbandingT
-
: tidak terjndi infelcsi a : t e r j n d i infeksi
s
)
Inn!culas i
buatan k c tmcnan
k e d e l ai -- *
+
-
+
+
+ +
-5
+ +
+
+ 6
+
-F
+ -
+ +
-I-
a
. c
+
3
D a r i 12 jenis tann---,;.--I l ~ g u m f n o s zyang diuji kcmungkinseb?.gai inang dzri ->-. ~e-chyrhizi.,scbanyak sepuluh jenis tananm- yane berhzsil rzanujuklcan g z j z l a perynkit kat : r k s d e l a l , D3ri s e p u l u I ~jenia t x a ~ s ntersebut hnnya darl *33apan jenis tnnanzn ysn;- p-tcccrinya dnpat diinf e!r,sikLw: :-:?r~Sr-likc t , " ~ 1 c - ~Z n CCC~C~.?~ ( ~ a ~ e 1 )l, ?adz d a m !:ac?ne %-is dzm 1 : z c ~ a g t?alzhy di ino!cul z s i t i d l k terdapzt rcjrla :.t:.u tad: p e n y d q i t karat k ~ d e Lzi walEupun i n o h l a a i ulm5,:xl te1z.h d i l n k u k n , g a p ~ c h y r k i z-.i tidak dapnt menginre!:si kedus. jenis tnnzrnnn tersabut -munclrin kzrena kcndn,an t?x-.r?,?a itu senciiri (dzun) tidak s e suni u n t u k infeksi patogex t e r s c b ~ t . h r i p e r c o b a m inoknissi ::e::hnli I:e tan?.van k e d e l a i , ??.togen yang berztscl cI7-x-i 2 - c c i g i r r ! ~ , k a c r m , ~a c i a e m b e r i k h z s i l inokulasi yzng n e z c t i g . - - e c d s ~ ni n i mungki? d i s e b a b I
-
-f
L.
1.
Dnri t=nnan-tansmnn
yr-n; $-iuji, ynnc dnpnt n e n j n d i inang patagen kcrat I:crlcl>i yai tu kccipir !.rlcanr p a jmg beag!:uank:, orol1-orolr , I::c,a.nc buncis kncLanc jcgo, kecang hi jou, koc?.zlei h i t vzrietas si Nyonya 1:ztcang u c i dm C ~ ~ G D ~ O . ~ ~ G S ~& - c- J~- n o i d e ~ .
, ,
,
2.
,
T x c r n a n kncp-ng panjL?ars, Sz?c::u.nr, o r o k - o r o k , kzcang buncis, k z c m g j c g c 1 : z . c ~ Li ~ ~jou, k e d e l n i hi tan varietas s i Nyonyn c2p-r~ ~ C L ~ - + i - c 2 p ~ o ~zucunoi+ea fum p~rlu diperhztikan karene d > p ~ ti x e a i c b u l k x sunbsr inokuiun penynkit karat k e d c l r . i .
,
Ecrrm- Said. 1969, P e r o l i t i z ~Pendq&ulu~-nTentnng Pengaruh Eeberapa F e r l , ? ! = z ~ r tT-25 te rhndsp D a y ? Kidup dm Dayn l n f e k s i Tjrollc s p o r f : F l ~ ~ d : o p s o pachyrhiz r~ i Syd pad: Sisn-sisz Tanc?c?3 I:odcl:i ( G . I Y C I ~ rnax e r r Institut T c . r t ? s i - a 3 o ~ o r ,3% p K i l n l : dipu-
.
(m .
I;eogh, R., 1 9 7 4 . Phakopy~-~.?., ~q-cky-rP~i3i S y d , the C a u s a l Agent of Soybean Rust. I-us%rnIi,an Plant. Fxth. Soc. I r e w s l t r . 3-5 (hbstr.;.
,
F u p i ~ z t ,U, Chaisnene FA?. Li.,em?. Y :P.:~GC~. 1977. Frcsent -. rosition 7f S ~ y b e m2 u s t ,<esa?rch ,',t X n s e t s e - : t Univcrs i t y ( p a p e r Prcsentc:?. 2t F'Soybzan aust ~ ! c r k s i ~ o p / ~ e m i n a r " , 3 < a n i l n , The . - I l i l i p p i n e s , Fcbr. I-,arch, i 9 7 7 ) .
-
7 P.
Sinclair, 2.B. m d E . C . S::urtleff. 1975, Compendium o f Soybecan D i s e a s e s . T-12 r,:::lricac Fhytc2nthoio.r i c a l S o c i e t y , I n c . 69 p . L z 2 a c t m s c l . js, Sz6ikin an$- 3Fi Gc?2rcY ja, I 976. Current S t a t u s of Soybean Etesezrck ? n c 7 U t i l i z a t i o n in Indonesia. 14 g . ( u n p u b l i s ~ : o c ~ )
.
S u t 9 k z r i 2 , Jusup. 1964. Fonjnl.:it-penjakit plda tnnxnan kedelai di Indonesiz, I - ? - t Xerjz Eedelzi, 28 3C September 1964 di S o . p r .
-
'.yzl!rer, J. C. 1952. Disezse c f V e ~ ~ e t s b lCer o p s . 1 - l i l l a o o k Company, Inc., IJCTJ York. 5 2 9 p.
I:cGrnw
Yme, C.J. 1977. Soybcm Z g s t in Szstc-rn EemispBere. Pzper Presented at . . S o y 5 e m 2ust ' , ! c r k s h o p / ~ z ~ l n z r " , i,knil:-, The Philip~iaso,F e b r , I*erch, 1977 27 p.
-
.