Haalbaarheidsonderzoek groene daken Nieuwegein Groen op daken en op gevels. definitief, 2

Haalbaarheidsonderzoek groene daken Nieuwegein Groen op daken en op gevels definitief, 2

Haalbaarheidsonderzoek groene daken Nieuwegein Groen op daken en op gevels definitief, 2

project 17.119

Haalbaarheidsonderzoek groene daken Nieuwegein Groen op daken en op gevels

opdrachtgever:

Gemeente Nieuwegein Afdeling Duurzame Ontwikkeling Alex de Bree / Brigit Valentijn Postbus 1 3430 AA Nieuwegein tel 030-604 87 81 e-mail: [email protected]

opdrachtnemer:

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie, NIBE Consulting bv ir. Birgit Dulski Postbus 229 1400 AE Bussum tel 035-6948233 fax 035-6950042 e-mail: [email protected] website: www.nibe.org

document: versie: datum:

17.119.08.07.018/bd definitief, versie 2 oktober 2008

opdrachtleider:

ir. Birgit Dulski, divisiehoofd NIBE Consulting ir. Stefan Verhees, adviseur NIBE Consulting

medeverantwoordelijk:

dr.ir. Michiel Haas, directeur

© 2008 Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie, NIBE Consulting bv Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie is het niet toegestaan om: a) een door het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie uitgebracht rapport geheel of gedeeltelijk te publiceren of op andere wijze openbaar te doen maken; b) een door het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie uitgebracht rapport geheel of gedeeltelijk te doen gebruiken ten behoeve van het instellen van claims, voor het voeren van gerechtelijke procedures en ten behoeve van reclame of vergelijkende reclame; c) de naam en/of het logo van het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie, in welke verbinding dan ook, te gebruiken bij het openbaar maken van een deel of gedeelten van een door het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie uitgebracht rapport en/of voor een of meer van de sub. b. genoemde doeleinden. Het ter inzage geven van het rapport van het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie aan direct belanghebbenden is toegestaan.

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie

SAMENVATTING In deze haalbaarheidsstudie worden enkele potentiële locaties voor groene daken (en groene gevels) in de gemeente Nieuwegein onderzocht. Als uitgangspunt voor deze studie wordt het urgentieprogramma genomen waarin de komende jaren zo’n 1.600 woningen zullen worden gebouwd (nieuwbouw en renovatie). Aan de hand van een aantal scenario’s, bijbehorende uitgangspunten en randvoorwaarden zullen o.a. de kosten, bouwkundige- en bouwfysische aspecten aan de orde komen. Het doel van deze haalbaarheid is om de gemeente inzicht te geven in waar men rekening mee moet houden als men “groene daken” wil. Uit het rapport blijkt dat men voldoende potentieel heeft aan m² dak om de ambitie van 80.000 m2 groene daken te realiseren, maar dat men dit op verschillende soorten bebouwing moet gaan realiseren. Het zal niet realistisch zijn om 100% van de ambitie van 80.000 m² alleen toe te passen op één bepaalde wijk/industriegebied of bouwproject. De gemeente zal een sturende rol hierin moeten hebben en moeten aangeven wat de functie van het groen zou moeten zijn: esthetisch, afvangen fijnstof, recreatie, tijdelijke opvang regenwater of een duurzame uitstraling. Of een combinatie daarvan. Op basis daarvan kan men een nog specifiekere keuze maken. Naast de groene daken wordt ook kort de mogelijkheid van groene gevels besproken. Veel zichtbaarder en efficiënter voor bijvoorbeeld het afvangen van fijnstof, maar ook veel duurder. In een stad waar men wat betreft het fijnstof de grenswaarden op sommige plekken overschrijdt, zouden juist groene gevels of een combinatie van groene gevels en daken een goede bijdrage kunnen leveren aan de lucht in de stad. Daarnaast is er in de gemeente veel groen aanwezig, maar is de kwaliteit niet altijd voldoende. Hier liggen dus kansen.

17.119.08.07.018/bd - Haalbaarheidsonderzoek groene daken Nieuwegein - oktober 2008 - NIBE Consulting bv

7


INHOUD SAMENVATTING ........................................................................................................7 INHOUD ......................................................................................................................9 1

INLEIDING ..........................................................................................................11

2

RANDVOORWAARDEN EN AFKADERING .......................................................12 2.1 Uitgangspunten....................................................................................................................... 13 2.1.1 De gebieden ................................................................................................................ 13 2.1.2 Het potentiële oppervlak groen dak per woning .......................................................... 15 2.1.3 De kosten per m² groendak ......................................................................................... 16

3

DE SCENARIO’S VOOR NIEUWEGEIN .............................................................17 3.1 Scenario A: Het urgentieprogramma t/m 2016 ....................................................................... 17 3.1.1 Het potentieel aan m² groen dak per wijk.................................................................... 19 3.2 Scenario B: De bestaande woningvoorraad. .......................................................................... 27 3.3 Scenario C: Het urgentieprogramma t/m 2011 + extra maatregelen ..................................... 29 3.3.1 Hoeveel m² is er potentieel beschikbaar op kantoor en bedrijfsgebouwen? .............. 32

4

ECOLOGISCHE CONSEQUENTIES ..................................................................37 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7

5

ECONOMISCHE CONSEQUENTIES .................................................................43 5.1 5.2 5.3 5.4

6

Omzetten van CO2 (Koolstofdioxide) via Fotosynthese naar O2 (Zuurstof)............................ 37 Binden van fijn stof en NO2 ..................................................................................................... 37 Vasthouden van water ............................................................................................................ 38 Gunstige isolerende eigenschappen ...................................................................................... 39 In de zomer koelend effect voor de (stedelijke) omgeving ..................................................... 40 Bevorderen biodiversiteit ........................................................................................................ 41 Milieubelasting t.o.v. gangbare dakconstructies..................................................................... 41

Investeringskosten .................................................................................................................. 43 Onderhoudskosten ................................................................................................................. 44 Besparing op energiekosten ................................................................................................... 44 Risico’s.................................................................................................................................... 45 5.4.1 Lekkage ....................................................................................................................... 45 5.4.2 Brandgevoeligheid ....................................................................................................... 45

ESTHETISCHE CONSEQUENTIES ...................................................................46 6.1 Mooier uitzicht voor omwonenden .......................................................................................... 46 6.2 Extra buitenruimte voor gebruikers / bewoners ...................................................................... 46 6.2.1 Extensieve Dakbegroeiingen....................................................................................... 46 6.2.2 Intensieve Dakbegroeiingen ........................................................................................ 47

7

INSTRUMENTEN OM DE AANLEG VAN GROENE DAKEN TE STIMULEREN 49 7.1 Voorlichting ............................................................................................................................. 49 7.2 Subsidies ................................................................................................................................ 49

8

ENKELE VOORBEELDEN ..................................................................................50 8.1 Stuttgart .................................................................................................................................. 50 8.2 Rotterdam ............................................................................................................................... 50 8.3 Tilburg ..................................................................................................................................... 50


9

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie 8.4 Chicago................................................................................................................................... 51

9

GROENE GEVELS..............................................................................................53 9.1 9.2 9.3 9.4

Voor- en nadelen Groene gevels............................................................................................ 53 Waarom Groene gevels in Nieuwegein? ................................................................................ 54 Fijnstofproblematiek................................................................................................................ 54 Bouwkundige aspecten groene gevels................................................................................... 59 9.4.1 Grondgebonden systemen .......................................................................................... 59 9.4.2 Niet-grondgebonden systemen ................................................................................... 60 9.5 Enkele voorbeelden ................................................................................................................ 61

10 CONCLUSIE .......................................................................................................63 TOT SLOT… .............................................................................................................65 BIJLAGE 1 - OPBOUW GROENE DAKEN ...............................................................66 De verschillende lagen van groene daken..................................................................................... 66 Het gewicht en de belastingen....................................................................................................... 67

BIJLAGE 2 - SOORTEN GROENE DAKEN ..............................................................68 Sedum/Mos/kruidendaken ............................................................................................................. 68 Grasdaken...................................................................................................................................... 69 Daktuinen ....................................................................................................................................... 69

LITERATUUR EN BRONNEN ...................................................................................70

10



1 INLEIDING Grasdaken, mos- of sedumdaken, daktuinen, vegetatiedaken, groene daken……allemaal termen die tegenwoordig worden gebruikt voor begroeide daken. Het belangrijkste wat deze daken met elkaar gemeen hebben is dat er aanwezigheid is van vegetatie. Aanwezigheid van een stukje natuur in een vaak erg stedelijke, niet natuurlijke omgeving. In een tijd waarin milieuaspecten weer hoog op de agenda staan, groeit het besef dat we door onze stedelijke uitbreidingsdriften deze natuur steeds verder in haar bestaan aantasten. En daarmee dus ook onze gezondheid. Het toepassen van groene daken, zoals de begroeide daken verder in dit document worden genoemd, zal bijdragen aan het compenseren van de verdwenen natuur (door verstedelijking) en dus een positief effect hebben op het milieu en de gezondheid van mens en dier. In eerste instantie was de ambitie van Nieuwegein om 1.600 nieuwbouw woningen te voorzien van groene daken. Omdat er geen nieuwe uitbreidingslocaties meer beschikbaar zijn, is de verwachting dat de groene daken vooral bij inbreidings- en herstructureringsprojecten binnen de bebouwde kom gerealiseerd zullen moeten worden. Juist in deze naar verwachting stedelijke omgeving levert groen een waardevolle bijdrage voor de kwaliteit van de woonomgeving. Los van de ecologische voordelen zal het uitzicht op groene daken door bewoners en gebruikers in de omgeving hoger gewaardeerd worden dan het uitzicht op zwarte of grijze dakbedekking. De bewoners zelf krijgen extra groene ruimte die, afhankelijk van de uitwerking en uitvoering, ook als recreatieruimte gebruikt zou kunnen worden. Een groene buitenruimte wordt door bewoners over het algemeen erg gewaardeerd, zeker in een stedelijke gebied, en kan zelfs de waarde van het huis verhogen. Hier tegenover staan ook nadelen zoals hogere kosten voor het aanbrengen van een groen dak. Vanuit het duurzaamheidperspectief maakt het niet uit of de groene daken op nieuwbouwprojecten worden gerealiseerd of op bestaande daken. Ook maakt het niet uit of er gekozen wordt voor woningbouw of utiliteitsbouw. De uitbreiding naar utiliteitsbouw en bestaande bouw biedt onder meer de kans om hetzelfde oppervlak groene daken in een kortere periode te realiseren. Ervan uitgaande dat de gemiddelde woning een dakoppervlak heeft van circa 50 m2, zou de ambitie aangepast kunnen worden aan 1.600 x 50 m2 = 80.000 m2 groene daken. In de voorliggende rapportage worden de ecologische, esthetische en economische consequenties van deze ambitie in beeld gebracht. Ook worden de instrumenten geïnventariseerd die nodig zijn om deze ambitie waar te maken. De volgende scenario’s worden door ons in deze haalbaarheidsstudie bekeken: • • •

Scenario A: Is de ambitie haalbaar op basis van het urgentieprogramma in een periode van 2009 t/m 2016? Scenario B: Is de ambitie haalbaar op basis van de bestaande woningbouw.? Scenario C: Is de ambitie haalbaar op basis van de het urgentieprogramma t/m 2011 aangevuld met mogelijkheden om daken van bedrijfspanden te gebruiken? Er is gekozen voor een periode t/m 2011 omdat een tijdsbestek van ca 3 jaar reëler is wanneer men afspraken maakt en eventueel subsidie beschikbaar stelt.

Fijnstofproblematiek Verder willen we in deze haalbaarheidsstudie ook aandacht besteden aan groene gevels en kort enkele andere mogelijkheden tot het creëren van groen aangeven. Hoewel de nadruk ligt op de groene daken kunnen gevels in sommige gevallen een interessantere optie zijn. Denk hierbij dan vooral aan de binding van fijnstof en natuurlijk het esthetisch karakter wat veelal een grotere impact heeft dan de groene daken. Aangezien het fijnstofprobleem in Nieuwegein daadwerkelijk hoog op de agenda staat, willen we de mogelijkheden van het groen in deze aanhalen. Dit wordt in een hoofdstuk 9 toegelicht.


11


2 RANDVOORWAARDEN EN AFKADERING In onderstaande scenario’s zal het urgentieprogramma, zoals dat door de gemeente is opgesteld, als blauwdruk liggen in de 3 gestelde scenario’s. Er is gekozen voor dit urgentieprogramma omdat het hier woningen betreft die nog in ontwikkeling zijn of moeten gaan. Voor de nieuwbouwwoningen in dit programma geldt dat men dus nog in een beginfase kan adviseren om een groen dak aan te leggen. Hiermee bespaart men tijd en overleg, en dus vaak kosten, wat bij het implementeren van daken in een latere fase wel een grote rol speelt. Wat de bestaande bouw in dit urgentieprogramma betreft geldt dat wanneer men deze woningen toch gaat renoveren het ook dan een optie is om groen aan te brengen. Gekeken naar beide scenario’s zal men te maken krijgen met het toepassen van groene daken op nieuwbouwprojecten en op bestaande bebouwing, immers de woningen die in het urgentieprogramma worden genoemd zijn zowel nieuwbouw als bestaande bouw. Het toepassen van groene daken hebben op beiden hun voordelen en nadelen. Voor zowel nieuwbouw als bestaande bouw zijn aandachtspunten opgesteld. Natuurlijk gelden sommige aandachtspunten voor beiden. In onderstaand overzicht staan de aandachtspunten op een rijtje gezet. Voor uitgebreide informatie over soorten vegetatiedaken, de opbouw van vegetatiedaken en de bijbehorende bijzondere aandachtspunten verwijzen wij naar de bijlagen.

Aandachtspunten nieuwbouwprojecten: Dakhelling bij voorkeur niet hoger dan 10 graden, tot 25 graden standaard dakopbouw mogelijk. Bij een dakhelling schuiner dan 25 graden dienen extra maatregelen te worden getroffen in drempels om te voorkomen dat het groen van het dak af glijdt. Plantenkeuze afstemmen op oriëntatie en dakhelling, keuze voor extensieve of intensieve begroeiing. Bij extensieve begroeiing (mos-sedumdaken) geen zwaardere constructie nodig, bij intensieve begroeiing (daktuinen of parken) wel rekening houden met hoger gewicht. Bij zuidgeoriënteerde dakhellingen dikkere substraatlaag of bewatering nodig. Eventueel aanleg kleiner riool mogelijk. Welke verbindingen zijn mogelijk naar groenstructuren in de omgeving? Aandachtspunten bestaande gebouwen: Dakhelling bij voorkeur niet hoger dan 25 graden, maximaal 45 graden (dan zijn wel constructieve aanpassingen nodig).Het eventueel aanpassen van de draagconstructie is helemaal afhankelijk van het soort vegetatiedak dat er op komt. Een plat dak met grind is bijvoorbeeld net zo zwaar als een plat dak met een licht vegetatiedek. (meer hierover in de bijlagen) Bij zuidgeoriënteerde dakhellingen dikkere substraatlaag of bewatering nodig. Plantenkeuze afstemmen op oriëntatie en dakhelling, extensieve dakbegroeiing meer voor de hand liggend. Welke consequenties hebben de vegetatiedaken voor de bestaande riolering? Welke verbindingen zijn mogelijk naar groenstructuren in de omgeving? Een aantal van bovengenoemde punten zal worden behandeld in de bijlagen. Alvorens de diverse scenario’s zullen worden behandeld, gaan we kort in op de uitgangspunten zoals die door ons zijn gehanteerd in deze haalbaarheidsstudie. Deze uitgangspunten zijn over het algemeen bepaald op basis van informatie van de gemeente Nieuwegein, documentatie en ervaring.

12



2.1 Uitgangspunten ‘1.600 extra-woningen’ op locaties in bebouwd gebied In totaal worden in de projecten in Nieuwegein voor de komende jaren 3.300 nieuwbouw woningen gepland. Hiervan zijn 1.700 woningen al in ontwikkeling of zelfs in uitvoering. Vanwege een groot tekort aan zorgwoningen, sociale woningbouw en woningen voor starters en senioren wil de gemeente 1.600 extra woningen realiseren op locaties in bebouwd gebied (urgentieprogramma). Het betreft hierbij nieuwbouw woningen, maar ook herbestemmingsprojecten – bijvoorbeeld woningen die gerealiseerd worden in leegkomende schoolgebouwen of in bedrijfspanden die vrijkomen door het verhuizen van bedrijven of het beëindigen van de functie. De aanvragen voor deze extra woningen, bevinden zich deels nog in de loketfase, deels zijn er al principeverzoeken of bouwaanvragen ingediend. Een deel van deze woningen is al opgeleverd. Met name woningen die zich nog in de loketfase bevinden bieden potenties voor de aanleg van vegetatiedaken. Het is natuurlijk ook mogelijk dat particuliere eigenaren van nieuwbouwwoningen die pas kort geleden zijn opgeleverd, open staan voor aanpassingen in hun huis. Deze woningen worden in het voorliggende onderzoek beschouwd als bestaande woningvoorraad.

2.1.1 De gebieden Er is in dit onderzoek gekeken naar de woningen in het urgentieprogramma. Het gaat om woningen e.d in de volgende wijken (zie onderstaande figuur): • -Galecop • -Blokhoeve/Zuilenstein en Huis de Geer • -Batau Noord • -Batau Zuid • -Jutphaas/Wijkersloot • -Fokkesteeg • -Hoog Zandveld/Lekboulevard • -Vreeswijk • -Laagraven Oost

Het stadscentrum De planning voor de herstructurering van de binnenstad loopt tot 2015. Onderdeel van het project zijn onder meer de nieuwbouw van kantoren, winkels, woningen, een theater, parkeergarages en zelfs


13

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie een nieuw stadshuis. Het proces voor de bouw van het nieuwe stadshuis is zo ver gevorderd dat aanpassingen naar verwachting niet meer mogelijk zijn. Dit is jammer, aangezien de gemeente hier een voorbeeldfunctie had kunnen vervullen. In het kader van dit onderzoek is het stadscentrum buiten beschouwing gelaten voor de 80.000 m² aan groene daken. De reden hiervoor is dat een deel van de plannen of al grotendeels klaar zijn (denk naast het stadhuis ook aan de Palmtorens) of heeft men reeds nagedacht over het toepassen van daktuinen in de diverse woon- en winkelblokken. Uit o.a. het document “Centrum vernieuwd OOB” blijkt dat “het groen beeldbepalend zal zijn op niet openbare daktuinen op verschillende niveau’s.” Omdat van enkele maatschappelijke/culturele gebouwen de aantallen m² dak in de binnenstad uit de verschillende documenten wel al bepaald kunnen worden, noemen we ze om aan te geven wat er op deze nieuwbouw alleen al zou kunnen worden aangelegd: Theater/kunstencentrum: Bibliotheek: Centrum Beeldende kunst: Maatschappelijk stiltecentrum:

ca. 7.200 m² ca. 3.500 m² ca. 870 m² ca. 1.380 m²

Totaal dus bijna 13.000 m² aan dak oppervlak in het centrum op alleen al de sociaal/culturele gebouwen. Het is een grotere uitdaging om juist verder te kijken dan dit centrum. Wel heeft het toepassen van groene daken, of misschien wel groene gevels, een voorbeeldfunctie in de binnenstad. Om in de toekomst bewoners en bedrijven enthousiast te maken voor groene daken, zal de gemeente een voorbeeld in deze moeten nemen. Het zou goed zijn om in ieder geval een van de nieuwe bouwblokken met woningen en/of winkels te voorzien van groene daken/gevels.

14



2.1.2 Het potentiële oppervlak groen dak per woning Het is erg moeilijk om een inschatting te maken hoe groot de geplande woningen gaan worden. Aangezien we alleen het aantal woningen uit het urgentieprogramma kunnen halen en niet de m², hebben we zelf een aanname gedaan. We gaan per eengezinswoning uit van 50 m² potentieel groen dakoppervlak. Voor woningen die in een appartement of flat zijn gelegen, kan dit natuurlijk niet gelden omdat meerdere woningen onder elkaar van hetzelfde dak gebruik maken. Om het aantal m² per appartement uit te rekenen hebben we de appartementen en flats een gemiddeld aantal verdiepingen gegeven van ca 7 appartementen hoog. 50 m² verdeeld over 7 appartementen onder elkaar is ca. 7,5 m². Dus wanneer er in het urgentieprogramma wordt aangegeven dat er appartementen komen of wanneer een flat wordt gerenoveerd, dan wordt er per appartement gerekend met 7,5 m² aan potentieel groenoppervlak. We realiseren ons dat het potentieel dakoppervlak bij bijvoorbeeld een flat aan het Nijpelsplantsoen met 15 verdiepingen minder zal zijn dan berekend, maar daar tegenover staat dan ook dat een school die bijvoorbeeld wordt omgebouwd tot appartementen eigenlijk te weinig m² per appartement krijgt toegewezen. Gerekend oppervlak m² groen dak Eengezinswoning

50 m²

Appartement

7,5 m²


15


2.1.3 De kosten per m² groendak Het is natuurlijk van belang dat, bij welke keuze men ook maakt, men een inzicht krijgt in de kosten van die keuze. Aangezien er verschillende soorten vegetatiedaken zijn en nog eens zo veel leveranciers, hebben we in onderstaand overzicht waarden genomen uit een onderzoek voor de gemeente Rotterdam. Met deze vergelijkbare waarden voor de gemeente Nieuwegein zal worden gerekend in dit haalbaarheidsrapport Extensief begroeid helling 0° tot 4° (plat dak) € 53/m² € 34/m² € 11/m² € 8/m² € 19/m²

Nieuwbouw -Dakbedekking -Daktechniek -Dakbegroeiing Renovatie (meerkosten t.o.v. een standaard dak) (bron: rapport “Rotterdam, groen van boven)

Extensief begroeid helling 26° tot 40° (schuin dak) € 93/m² € 37/m² € 39/m² € 17/m² € 56/m²

Intensief begroeid Helling 0° tot 4° (plat dak) € 87/m² € 33/m² € 35/m² € 19/m² € 54/m²

De kosten voor de nieuwbouw, zoals hierboven omschreven in de tabel, zijn opgebouwd uit: -Dakbedekking -Daktechniek (drainagelagen, substraat e.d.) -Beplanting De (meer)kosten voor een groen dak zijn bij zowel renovatie als nieuwbouw de kosten zoals omschreven bij Daktechniek en Dakbegroeiing. Bij renovatie ligt immers het dak er al en bij nieuwbouw zijn we er van uitgegaan dat dit dak er ook zou komen. De kosten voor een groen dak op een nieuwbouwwoning en renovatieproject worden in deze dus gelijk gehouden. De kosten zijn gebaseerd op gemiddelde kosten van verschillende leveranciers en zijn dus in beide gevallen de meerkosten t.o.v. standaard dak. Tevens gelden deze prijzen wanneer er meer dan 50 m² wordt aangelegd. Dit wordt dan ook als uitgangspunt gezien. Bij aanleg van allemaal versnipperde kleine oppervlakken, zal de prijs omhoog gaan omdat er meer randaansluitingen, dakdoorvoeren en dergelijke zijn. Buiten deze haalbaarheid worden de onderhoudskosten gelaten. Om een idee te geven wat de kosten zijn van het onderhoud van een groen dak t.o.v. de conventionele platte daken, hieronder een tabel: Daktype Jaarlijkse vereisten Bitumen/grind Controle elke 5 jaar Extensief groendak Controle elk jaar Intensief groendak Controle/onderhoud 8x per jaar (bron: rapport “Rotterdam, groen van boven)

Kosten per jaar/m² 14 70 560

We nemen in dit onderzoek alleen de kosten mee voor de levering en montage van de groene daken. Tegenover deze kosten staan ook opbrengsten die op dit moment nog moeilijk zijn te bepalen. Denk hierbij aan de waardeverhoging van de woning, het kleiner dimensioneren van riolering en het afvangen van fijnstof (dus minder mensen naar de huisarts i.v.m. gezondheidsproblemen e.d.) Later in dit rapport wordt nog kort ingegaan op de subsidies. Dus samengevat: Soort woning Eengezinswoning

Plat dak (extensief) € 950

Schuin dak (extensief) € 2800

Appartement € 143 € 420 (De kosten zijn excl. eventuele constructieve aanpassingen)

16

Plat dak (Intensief) € 2700 € 405



3 DE SCENARIO’S VOOR NIEUWEGEIN We hebben gekeken naar de volgende scenario’s: Scenario A

Scenario B Scenario C

In dit scenario kijken we naar het urgentieprogramma zoals dat is opgesteld door de gemeente t/m 2016. We kijken of de ambitie van 80.000 m2 groene daken met deze geplande woningen haalbaar is en wat de consequenties zijn. In dit scenario kijken we naar de bestaande woningvoorraad en naar de mogelijkheden daarin. In dit scenario kijken we meer naar een kortere termijn, binnen nu en 3 jaar en wordt bekeken wat er voor mogelijkheden zijn om bedrijfsgebouwen te betrekken bij het behalen van de 80.000 m².

Naast de scenario’s wordt ook het toepassen van groene gevels als een extra optie meegenomen om zo de ambitie te behalen van de 80.000 m².

3.1 Scenario A: Het urgentieprogramma t/m 2016 De gemeente heeft in de komende jaren veel extra woningen nodig voor zowel mensen die er al jaren wonen en waarbij de kinderen het huis uit zijn, als voor de jonge starters die noodgedwongen de stad uit moesten ivm woninggebrek en graag weer in Nieuwegein willen wonen. Voor de eerste groep vooral appartementen waarbij eventueel in een latere fase zorg kan worden geboden, voor de andere groep eengezinswoningen. Om aan deze vraag te kunnen voldoen heeft de gemeente het urgentieprogramma opgesteld. Hieronder staat het programma met de daarbij horende aantallen woningen. De woningen die worden opgeleverd en waar reeds de bouwaanvragen voor zijn gemaakt/verkregen vallen buiten deze studie. We kijken dus alleen naar de principeverzoeken en de woningen in de loketfase. Per wijk hebben we gekeken welke woningen in dit urgentieprogramma voorkwamen en dus in aanmerking komen voor de ambitie. Overzicht van de diverse woningen van het urgentieprogramma


17

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Tabel 1. Urgentieprogramma 1600 woningen; raming aantal woningen per jaar (peildatum 16 april 2008) kaart Naam project/jaar nr. Opgeleverd 1 Roerstraat

2 3 4 5

opgeleverd

2008

Principeverzoeken Rabo Nedereindseweg Buxtehudelaan De Bois/Kruyderlaan The Edge Blokhoeve Lemsterschans 2 Richterslaan (Ons Thuis) GW project Fokkesteeg Handelskade 55/Cornewalstr. 1-3 Holterschans HZC Utrechtsestraatweg 20 Herenstraat (vd Broek)

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 30

Loketfase Nijpelsplantsoen Mitros Diepenbrock A Capella Heidehal Blokhoeve Laagraven oost Muntplein e.o. (studiegebied) Bakenmonde Juko terrein School Deventerschans Schippersinternaat/W.A.school/Pinquin c.a Wenckebach/Herwijnenplantsoen Sluyterslaan Mitros My Hive totaal

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

8

8

15

15 1 4 9

1 4 9

38

38 46 54 193 64 40 20 7 27 18 83 590

46 54 193 64 40 20 7 27 18 83

200 30 67 450 150 150 50 20 100 40 20 35 8

0

34

135

377

237

498

200

0

450

NB Bovenstaand overzicht is exclusief: de nieuwe Baten (ca. 100), Armensteeg (9), Van Heukelumstraat (41), Tr en Tramstraat (6) Deze plannen worden gerekend tot de bestaande pijplijn van 1700 woningen. wijk Zuilenstein / Blokhoeve / Huis de Geer Batau Noord Batau Zuid Jutphaas / Wijkersloot Fokkesteeg Hoog Zandveld / Lekboulevard Vreeswijk Laagraven oost totaal woningen principeverzoeken en loketfase

18

totaal 0

Bouwaanvragen Sluisje (Bazuin) Malapertweg 2-4 Dorpsstraat 22 Henri Dunantlaan

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

2009

Totaal aantal woningen 392 150 35 487 131 157 100 450 1902


200 30 67 450 150 150 50 20 100 40 20 35 1312 1939


3.1.1 Het potentieel aan m² groen dak per wijk Hieronder een overzicht van de verschillende wijken in Nieuwegein:


19

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Zuilenstein / Blokhoeve en Huis den Geer

Het plangebied Zuilenstein, Blokhoeve en Huis de Geer Blokhoeve In de nieuwbouwwijk Blokhoeve worden in totaal ruim 800 woningen gebouwd, waarvan 70 procent in de marktsector en 30 procent in de sociale sector. De deellocaties De Lamellen 1 en 2 zijn al gereed. De deelplannen Het Blok en Het Eiland zijn in ontwikkeling. In Blokhoeve wordt ook het appartementengebouw The Edge gerealiseerd waar naar verwachting in 2013 193 woningen worden opgeleverd. Voor dit project is al een principeverzoek ingediend. In 2011 worden volgens planning op de sportpark Heidehal in Blokhoeve 67 woningen opgeleverd. Deze woningen bevinden zich nog in de loketfase. Er staan voor de 3 wijken Zuilenstein, Blokhoeve en Huis de Geer samen zo’n 392 woningen die in deze berekening worden meegenomen vanuit de urgentieverklaring. Mitros / Portaal In Blokhoeve zullen woningcorporatie Mitros en Portaal in het totaal 255 woningen gaan bouwen onderverdeeld in 200 appartementen en 55 eengezinswoningen. In onderstaande tabel staat een gepland overzicht:

Woningen Appartementen voor starters Appartementen Appartementen Appartementen Eengezinswoningen Eengezinswoningen Eengezinswoningen Bron: website Mitros.

20

huur

m² per woning 65

Aantal woningen 10

huur koop koop huur koop koop

75 - 85 110 95 - 100 99 - 120 99 143 - 166

74 62 54 23 8 24


Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Uitgaande van de gegevens zoals besproken in hoofdstuk 2.1.2 krijgen we voor deze wijk een geschat potentieel aan m²: Beschikbaar Blokhoeve = (55 x 50) + (200 x 7,5) = 4.250 m² Uitgaande van de gegevens van het urgentieprogramma zijn er in dit gebied nog zo’n 137 woningen waar we in verband met gebrek aan gegevens een aanname hebben gedaan mbt het beschikbare dakoppervlak. Er wordt rekening gehouden met het feit dat de helft zal bestaan uit appartementen en de andere helft uit eengezinswoningen, immers er zijn ook appartementen gepland in de kantoorpanden aan de Nedereindseweg en Buxtehudelaan. Derhalve wordt het oppervlak dak per woning op (0,5 x (50+7,5))= 28,75 m² gehouden. Totaal beschikbaar dus 137 x 28,75 =ca. 3.940 m² Particulier / projectontwikkelaars Er zal door AM Wonen in Blokhoeve een appartementencomplex, villapark het eiland, worden gebouwd. Dit complex is reeds gebouwd en valt buiten deze studie. Totaal beschikbare m² dakoppervlak voor Zuilenstein, Blokhoeve en Huis den Geer = 8.190 m² Totale kosten voor Zuilenstein/Blokhoev e en Huis den Geer Kosten groen dak

Extensief begroeid helling 0° tot 4° (plat dak) € 155.610

Extensief begroeid helling 26° tot 40° (schuin dak) € 458.640

Intensief begroeid Helling 0° tot 4° (plat dak) € 442.260

Batau Noord

Het plangebied Batau Noord Wat betreft de wijk Batau Noord zal er in de nabije toekomst vooral moeten worden gedacht aan herstructurering van het Muntplein. Daar hebben de Verenigingen van eigenaren een overeenkomst gesloten met ontwikkelaar AM met als doel te komen tot een plan voor modernisering en uitbreiding van het winkelcentrum én de bouw van extra woningen. Omdat het hier waarschijnlijk om appartementen zal gaan, rekenen we hier met 7,5 m² per woning.


21


Totaal beschikbare m² dakoppervlak voor Batau Noord: 150 x 7,5 m² = 1.125 m² Totale kosten voor Batau Noord Kosten groen dak




Batau Zuid

Het plangebied Batau Zuid Door heel Nieuwegein worden 35 woningen gebouwd volgens het project My Hive. Het gaat hier maar om een klein beschikbaar oppervlak. We nemen in dit geval aan een gemiddelde aan : 20 m² per woning. Verder is er volgens het urgentieprogramma geen nieuwbouw/renovatie te verwachten in Batau Zuid. Totaal beschikbare oppervlak voor groene daken zal in Batau Zuid zijn: 35 x 20 m² = 700 m² Totale kosten voor Batau Zuid Kosten groen dak

22





Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Jutphaas / Wijkersloot

Het plangebied Jutphaas / Wijkersloot Voor het gebied Jutphaas/Wijkersloot geldt dat het hierbij gaat om een gebiedsvisie waarbij Mitros en Jutphaas Wonen in de komende jaren gaan renoveren en nieuwbouw gaan toepassen. Dit zal gebeuren op een aantal plekken. Overigens blijkt uit inspraakavonden (laaglandadvies) die in deze wijk gehouden zijn dat het merendeel van de bewoners geen behoefte heeft aan nieuwbouw, maar aan onderhoud en andere positieve aspecten binnen de wijk. Volgens het urgentieprogramma zullen er 487 woningen komen in dit gebied, maar daarvan zal een groot deel uit woningen in flats bestaan (o.a. Wenkebach/Herwijnenplantsoen/Nijpelsplantsoen) en nieuwbouw op inbreidingslocaties. Aangezien ook hier nog weinig plannen erg concreet zijn is er een aanname gedaan mbt het beschikbare oppervlak voor groene daken. Van de 487 geplande woningen gaan we uit van het oppervlak voor hoofdzakelijk appartementen. Totaal beschikbare oppervlak voor groene daken wordt in Jutphaas / Wijkersloot gehouden op: 487 x 7,5 = 3.653 m² Totale kosten voor Jutphaas/Wijkersloot Kosten groen dak





23

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Fokkesteeg

Het plangebied Fokkesteeg Uit het urgentieprogramma blijkt dat er voor de wijk Fokkesteeg 131 woningen mee zijn gemoeid. Het betreft hier o.a. een herbestemming van het kantoorpand Holterschans (5 lagen in het totaal 27 woningen, gerekend wordt met 7,5 m² per woning). Daarnaast zal de Deventerschans (school) verdwijnen en komen er woningen voor in de plaats (20 woningen, gerekend wordt met 50 m² per woning). Voor het GW-project (gezamenlijk wonen-project) gaan we uit dat het hier om eengezinswoningen (20x) gaat die gezamenlijk enkele voorzieningen hebben. Het dakoppervlak wat bij de voorzieningen hoort is in deze nog niet meegenomen, omdat ons daar de gegevens nog over ontbreken. Wel houden we voor het dakoppervlak 50 m² per woning aan. Als laatste geldt voor de Fokkesteeg een herbestemming voor het kantoor/bedrijfspand aan de Lemsterschans. Voor de 64 woningen wordt ook hier gerekend met 7,5 m² aan dakoppervlak per woning. Totaal beschikbare oppervlak voor groene daken wordt in Fokkesteeg gehouden op: 2.683 m² Totale kosten voor Extensief begroeid Extensief begroeid Intensief begroeid Fokkesteeg helling 0° tot 4° helling 26° tot 40° Helling 0° tot 4° (plat dak) (schuin dak) (plat dak) Kosten groen dak € 50.977 € 150.248 € 144.882

24


Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Hoogzandveld / Lekboulevard

Het plangebied Lekboulevard/Hoog Zandveld Bohan projectontwikkeling, Jutphaas wonen en Achmea vastgoed hebben het kantoorcomplex aan Bakenmonde in de wijk Lekboulevard / Hoog Zandveld gekocht. Het kantoorcomplex zal in de toekomst worden gebruikt voor de ontwikkeling van woningen. Tot 2011 blijft een groot gedeelte nog als kantoor van Getronics in gebruik. Het betreft meerdere lagenbouw zodat voor de 150 geplande woningen 7,5 m² wordt aangehouden voor beschikbaar dakoppervlak per woning. Samen met een 7tal woningen (50 m² per woning) aan Handelskade geeft dit een Totaal beschikbare oppervlak voor groene daken Zandveld/Lekboulevard van: 1.475 m² Totale kosten voor Hoozandveld / Lekboulevard Kosten groen dak





25

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Vreeswijk

Het plangebied Vreeswijk Voor Vreeswijk staan in de toekomst 100 woningen gepland in o.a. het Schippersinternaat/W.A. school/Pinguinc.a. Aangezien het hier vooral gaat om inpassing in bestaande bouw, zullen het hoofdzakelijk appartementen worden. Hiervoor moeten we dus uitgaan van een totaal van 100 x 7,5 m² = 750 m² voor Vreeswijk Totale kosten voor Vreeswijk Kosten groen dak




Laagraven Oost Laagraven Oost is een gebied ten oosten van het Amsterdam-Rijnkanaal waar nog weinig concreets over bekend is. Voor dit onderzoek hebben we in scenario A het potentiële groene dak aangehouden op 50 m² per woning. Uitgaande van de 450 geplande woningen zou dit een maximaal potentieel hebben van : 450 x 50 m² = 22.500 m² voor Laagraven Oost Totale kosten voor Laagraven oost Kosten groen dak

26


Extensief begroeid helling 26° tot 40° (schuin dak) € 1.260.000

Intensief begroeid Helling 0° tot 4° (plat dak) € 1.215.000


Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Het totale potentiële oppervlak en kosten Nu per wijk bekend is wat het potentiële oppervlak aan groen dak zou kunnen zijn, kunnen we kijken wat de totale kosten zijn van de verschillende daken (plat extensief, plat intensief en schuin extensief). Het totaal aantal potentieel beschikbare m² dat door het urgentieprogramma wordt verkregen :

41.076 m² De kosten die hiermee gepaard zouden gaan, staan in onderstaande tabel: Totale kosten urgentieprogramma Kosten groen dak




Wel moeten bij bovenstaande tabel de volgende opmerkingen worden gemaakt, Het gaat om gemiddelde bedragen. Daarnaast gaat het om bedragen die gebaseerd zijn op 100% inzit van die daken: of alles heeft een helling van 0°- 4° (extensief), of een helling van 26°-40° (extensief) of een plat dak (intensief). Naar alle waarschijnlijkheid zullen er zowel extensieve platte, schuine als intensieve daken worden toegepast. Men moet dan gemiddelde nemen en percentages. Uit bovenstaande tabel krijgt men in ieder geval een goed beeld wat de kosten globaal zouden kunnen zijn. Voor 80.000 m² zouden de totale kosten zijn: Totale kosten Extensief begroeid urgentieprogramma helling 0° tot 4° (plat dak) Kosten groen dak € 1.521.866



3.2 Scenario B: De bestaande woningvoorraad. Woningbouw en Particulier Toen de gemeente in 2001 de eerste Nota Wonen heeft opgesteld had Nieuwegein 63.100 inwoners en een voorraad van 26.000 woningen. In de periode 2001-2004 is het aantal inwoners afgenomen met circa 0,5% per jaar en bedroeg het aantal in 2004 nog 61.800. Er zijn in Nieuwegein meer koopdan huurwoningen, maar door de verkoop van woningen in corporatiebezit neemt het aandeel koopwoningen langzaamaan toe. Nieuwegein beschikt over weinig luxe-woningen, maar over veel rijtjeswoningen. Bijzonder aan de situatie in Nieuwegein is dat 75% van de huidige woningvoorraad werd gebouwd in een relatief korte periode, namelijk de jaren 1970-1980. In scenario B gaan we uit van eerdergenoemde 26.000 bestaande woningen. Hiervan zijn in 2008 8.507 woningen in bezit van de 3 corporaties Mitros (5628), Jutphaas (1590) Wonen en Portaal Utrecht (1289).

Mitros Portaal Jutphaas Stand per 1 juli 2008

Totaal aantal woningen 5.628 1.289 1.590

Aantal eengezinswoningen 2.067 218 715


27

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Om te bepalen wat er voor een areaal aan beschikbaar dakoppervlak is moet er een onderscheid worden gemaakt in het aantal appartementen en eengezinswoningen van de 8.507 woningen. Immers meerdere appartementen maken gebruik van een bovenliggend dakoppervlak waarmee dus het beschikbaar dakoppervlak per appartement kleiner uitvalt. Van de 8.507 woningen zijn er 3.000 eengezinswoningen en 5.507 appartementen. We gaan uit van appartementcomplexen van 5 tot 10 lagen. Er van uitgaande dat het gemiddeld dakoppervlak per woning ca. 50 m² is, dan zal bij een complex van gemiddeld 7,5 laag het gerekende dakoppervlak per appartement gemiddeld 7,5 m² zijn. Wanneer we 100% inzetten op het gebruik van de bestaande bouw in de woningbouw dan zou men alleen gekeken naar de bestaande eengezinswoningen van woningbouwcorporaties 3.000 x 50 m² = 150.000 m² kunnen toepassen. Dit is ruim voldoende, maar anderzijds ook een niet reële optie aangezien de corporaties niet 100% van hun woningbezit in de nabije toekomst zullen renoveren en daarbij groene daken gaan toepassen. Om aan de ambitie van 80.000 m² te kunnen voldoen, zullen 1.600 eengezinswoningen van het bestaande corporatieaanbod moeten worden aangepast. Dit komt overeen met zo’n 53%. Wanneer wordt gerekend met het aantal beschikbare m² per appartement dan komt men uit op circa 41.000 m² (5.507 x ca. 7,5 m²). Bij maximale inzet kan dus door de appartementengebouwen maar voor 50% in de behoefte van 80.000 m² worden voldaan. Hoewel er natuurlijk nog (26.000 – ca. 8500) 17.500 bestaande woningen in particulier bezit zijn die in aanmerking komen voor een groen dak, is het onrealistisch om te denken dat een groot deel van hen een groen dak zal gaan realiseren. Ons idee is dat men over het algemeen alleen pas bereid zal zijn wanneer de extra kosten voor een groot deel (liefst voor 100%) worden vergoed. Veel gemeenten hanteren al een subsidiebeleid waarin een deel van de extra kosten worden vergoed. De kosten zullen over het algemeen groter zijn bij het toepassen van een groen dak op bestaande daken. Voorbeelden zijn: De gemeente Rotterdam hanteert al een subsidieregeling waarbij particulieren die van hun bestaand dak een groen dak maken, € 25 / m² aan subsidie ontvangen. Bedrijven krijgen een vergoeding van 50% met een maximum van € 25 / m². In Ensdorf Duitsland heeft men de subsidie onderverdeeld in € 7,50 / m² voor het verwijderen van de dakbedekking en € 10/ m² voor de aanleg van een groen dak. Daarbij krijgt men nog een aparte bijdrage wanneer men inheemse planten en struiken toepast. Wanneer men als gemeente dus helemaal inzet op de bestaande woningbouw en men daar ook subsidie tegenover wil stellen, dan zou het budget als volgt bepaald kunnen worden. In onderstaande berekening wordt het subsidiebedrag bepaald aan de hand van het gemiddelde van Rotterdam en Ensdorf : 80.000 m² x ((25+17,50)/2) = € 1.700.000 indien men alleen inzet op het toepassen van groene daken door particulieren. Aangezien het bij de bestaande woningbouw ook woningen betreft van de woningbouwcorporaties, kan dit benodigde budget veel lager uitvallen indien een deel door de woningbouwcorporaties wordt gefinancierd. Het idee dat alleen de particuliere woningbezitters al aan de ambitie van Nieuwegein zouden kunnen voldoen, is in onze ogen niet realistisch. Particulier woningbezitters zullen op eigen initiatief niet snel een dak gaan vervangen in een groen dak, zeker geen hellend dak omdat de meerkosten nog te hoog zijn om te kunnen concurreren met een conventioneel dak. Voor een plat dak is dit anders. Deze meerkosten (19 euro/m²) kunnen door een subsidie volledig worden vergoed. Een optie hierbij zou kunnen zijn dat de gemeente inzet op de schuurtjes en bergingen met een plat dak. Stel een schuur/berging heeft een oppervlak van 4 m², dan heeft men 20.000 schuurtjes nodig om aan de ambitie te voldoen. Dit is geen haalbare kaart, maar kan wel substantiële toevoeging zijn. Een andere optie zou kunnen zijn om een extra subsidie te geven op de rioolbelasting voor diegene die een groendak toepast. Het is alleen een moeilijke afweging om te achterhalen wat dan de subsidie zou moeten zijn op een m² groendak. Zelfs wanneer men per eengezinswoning 100% korting krijgt op de rioolheffing = € 103,08 (verordening rioolheffing 2008) dan zou dit op een dak van 50 m² nauwelijks

28


Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie een reële bijdrage leveren. Immers per m² levert dat een korting op van ca 2 euro. Ook met deze korting zal een schuin vegetatiedak voor particulieren niet echt financieel de moeite waard worden.

3.3 Scenario C: Het urgentieprogramma t/m 2011 + extra maatregelen In dit scenario gaan we uit van de woningen die t/m 2011 n.a.v. het urgentiedocument worden gerealiseerd. We hebben gekozen voor 2011 omdat dit een redelijk korte termijn is waarin eventueel beschikbaar subsidiegeld nog verantwoord kan worden begroot. Uit onderstaande tabel blijkt dat er t/m 2011 circa 517 nieuwe woningen gerealiseerd worden. Dit is aanzienlijk minder dan de 1.902 woningen dit tot het jaar 2016 beschikbaar komen. Het potentiële dakoppervlak wordt op basis van de gegevens zoals deze reeds zijn omschreven in 3.1 nu als volgt:


29

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Tabel 1. Urgentieprogramma 1600 woningen; raming aantal woningen per jaar (peildatum 16 april 2008) kaart Naam project/jaar nr. Opgeleverd 1 Roerstraat

2 3 4 5

opgeleverd

2008

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

totaal 0

8

8

Bouwaanvragen Sluisje (Bazuin) Malapertweg 2-4 Dorpsstraat 22 Henri Dunantlaan

15

15 1 4 9

1 4 9

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Principeverzoeken Rabo Nedereindseweg Buxtehudelaan De Bois/Kruyderlaan The Edge Blokhoeve Lemsterschans 2 Richterslaan (Ons Thuis) GW project Fokkesteeg Handelskade 55/Cornewalstr. 1-3 Holterschans HZC Utrechtsestraatweg 20 Herenstraat (vd Broek)

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 30

Loketfase Nijpelsplantsoen Mitros Diepenbrock A Capella Heidehal Blokhoeve Laagraven oost Muntplein e.o. (studiegebied) Bakenmonde Juko terrein School Deventerschans Schippersinternaat/W.A.school/Pinquin c.a Wenckebach/Herwijnenplantsoen Sluyterslaan Mitros My Hive totaal

2009

38

38 46 54 193 64 40 20 7 27 18 83 590

46 54 193 64 40 20 7 27 18 83

200 30 67 450 150 150 50 20 100 40 20 35 8

0

34

135

377

237

498

200

0

450

200 30 67 450 150 150 50 20 100 40 20 35 1312 1939

NB Bovenstaand overzicht is exclusief: de nieuwe Baten (ca. 100), Armensteeg (9), Van Heukelumstraat (41), Tr en Tramstraat (6) Deze plannen worden gerekend tot de bestaande pijplijn van 1700 woningen. wijk Zuilenstein / Blokhoeve / Huis de Geer Batau Noord Batau Zuid Jutphaas / Wijkersloot Fokkesteeg Hoog Zandveld / Lekboulevard Vreeswijk Laagraven oost totaal woningen principeverzoeken en loketfase

Totaal aantal woningen 199 0 0 94 67 157 0 0 517

Voor de verschillende wijken geldt in dit scenario deze: Totaal beschikbare m² dakoppervlak voor Zuilenstein, Blokhoeve en Huis den Geer = 5.721 m² Totale kosten voor Zuilenstein/Blokhoev e en Huis den Geer Kosten groen dak




Totaal beschikbare m² dakoppervlak voor Jutphaas/Wijkersloot = 705 m² Totale kosten voor Jutphaas/Wijkersloot Kosten groen dak

30





Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Totaal beschikbare m² dakoppervlak voor Fokkesteeg = 2.203 m² Totale kosten voor Fokkesteeg Kosten groen dak




Totaal beschikbare m² dakoppervlak voor Hoogzandveld/Lekboulevard= 1.475 m² Totale kosten voor Hoozandveld / Lekboulevard Kosten groen dak




Totaal aantal m² beschikbaar/potentieel dakoppervlak gekeken naar urgentieprogramma t/m 2011:

10.104 m² Totale kosten urgentieprogramma t/m 2011 Kosten groen dak




Op basis van alleen de woningen uit het urgentieprogramma t/m 2011 wordt de ambitie van 80.000 m² niet gehaald. Er zal dus gekeken moeten worden naar extra maatregelen. We nemen in dit scenario niet de optie “bestaande woningbouw” (zie 3.2) mee, maar zullen ons richten op de mogelijkheden om bedrijfsgebouwen te gebruiken om het potentiaal aan dakgroen te realiseren.


31


3.3.1 Hoeveel m² is er potentieel beschikbaar op kantoor en bedrijfsgebouwen? Als men kijkt naar de bedrijventerreinen in Nieuwegein dan kan men de volgende terreinen onderscheiden voor interessante opties mbt het toepassen van groene daken.: • •

Het Klooster Galecopperzoom

Het klooster

Ligging van het bedrijventerrein het klooster De gemeente heeft de ambitie om van Het Klooster een duurzaam bedrijvenpark te maken. Dit houdt in dat bedrijven, in samenwerking met overheden en onderling, alles in het werk stellen om schoon te produceren, zo min mogelijk ruimte en energiebronnen te gebruiken en zich laten inpassen in het omringende landschap.

32


Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie De bedrijven die zich in Het Klooster willen vestigen worden verplicht een duurzaamheidscan te laten uitvoeren. Bij de duurzaamheidscan worden de milieuprestaties van een bedrijf doorgelicht. Hierbij wordt gekeken naar de bouwkundige voorzieningen en installaties en naar het productieproces. Na de uitvoering van de scan wordt een advies gegeven over de maatregelen die het bedrijf redelijkerwijs kan nemen om de druk op het milieu zo klein mogelijk te maken. De nadruk ligt hierbij op maatregelen die zichzelf binnen 5 jaar terugverdienen. Vooral de eis dat een bedrijf op een juiste manier moet passen in de omgeving, zou een reden kunnen zijn voor een bedrijf om een groen dak aan te brengen. Daarbij kan men op een architectonische wijze de vorm van het gebouw en het groene dak afstemmen op o.a. de snelweg A27 en de bestaande groen/waterstructuur.

Voor vestiging in Het Klooster wordt gedacht aan productie- en reparatiebedrijven, bedrijven in de bouwnijverheid, logistieke bedrijven (transport, distributie, groothandel, opslag en overslag) en lichte industrie. Ook is er ruimte voor representatieve bedrijvigheid. Hierbij valt te denken aan autoshowrooms, groothandels en computerreparatie en -installatiebedrijven. Voor deze bedrijven is ruimte gecreëerd in het entreegebied waarmee ze bijdragen aan een goede uitstraling van Het Klooster. Om de bedrijven te stimuleren om groene daken toe te passen zou de gemeente er voor kunnen kiezen om bedrijven die groene daken gaan toepassen aan de rand van het terrein te situeren. Door deze bedrijven aan de oostrand van het Klooster te situeren, vormen deze bedrijven als het ware een visiteplaatje voor een Duurzaam en Groen Nieuwegein. Men moet daarbij natuurlijk wel het groen zichtbaar laten zijn. Een ander voordeel, wanneer men het groen juist aan deze zijde van het Klooster stimuleert, is dat de uitstoot van het verkeer al op kleine schaal door groen wordt vastgehouden (fijnstof) en dat het ook als geluidsbuffer dient.


33


Een voorbeeld van een bedrijfsgebouw waarbij een groen dak is geïntegreerd met zijn groene omgeving (bron: Optigroen) Net als de gemeente Stuttgart in Duitsland, waar nieuwe bedrijven een groen dak moeten hebben, kan het beleid voor dit bedrijventerrein er een zijn van:“Alleen voor bedrijven die een groen dak hebben!”. Men zou dit uitgangspunt ook alleen voor deze oostrand van het terrein kunnen toepassen. Om de bedrijven te stimuleren, zou men juist hier een subsidieregeling kunnen toepassen. Gekeken naar de meerkosten van een groen dak, ca. 19 euro/m² zou de gemeente hier een minimaal beschikbaar budget voor opzij kunnen zetten van 80.000 m² x 19 euro/m² = € 1.520.000 Wanneer we het hebben over een ambitie van 80.000 m² op het Klooster dan geldt dat er zo’n 8% van het totale oppervlak (975.000 m²) groen moet zijn. Dit groen zou gelegen kunnen zijn over een verspreide bebouwing, maar natuurlijk ook alleen aan de oostrand. Men zou dan over de afstand van ca. 2 km (langste lengte terrein langs A27) een groenstrook aan groene daken nodig hebben van 80.000 m² : 2.000 m = 40 m. Dit is absoluut een haalbare kaart waar de gemeente op kan inzetten.

34


Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Galecopperzoom

Bron: www.nieuwegein.nl

Wat bij het bedrijventerrein het Klooster zojuist is besproken geldt eigenlijk ook voor de aan de Noordzijde van de stad gelegen locatie Galecopperzoom. Hier wil men een gebied tonen wat het groene gezicht stad van de stad moet zijn. Met een sportcomplex, een werkgelegenheidszone en een ecologische zone wordt dit vormgegeven. Het bedrijvenpark van 10 hectare biedt werkgelegenheid op een gunstige locatie vanwege de nabijheid en in het zicht van de rijkswegen A2 en A12. De ecologische zone krijgt hoofdzakelijk een natuurfunctie. Het terrein vormt een leefgebied voor een gevarieerd en groot aantal planten en dieren. Ook zal het gebied fungeren als ecologische verbindingsroute tussen het remiseterrein en de polder Heycop. De ecologische zone is zichtbaar als `Groene Poort´ vanaf de snelweg en vormt de `voortuin´ van de bedrijvenstrip. De ecologische zone wordt gedeeltelijk opengesteld voor recreatie. Daarvoor zullen uitsluitend wandelpaden en een doorgaand fietspad worden gerealiseerd. Om een vloeiende verbinding tussen ecologische zone en bedrijventerrein te maken, zou men een combinatie van groene daken en gevels kunnen toepassen aan de noordzijde van het bedrijventerrein. Er geldt in principe hetzelfde als bij het Klooster: Stimuleer de bedrijven die willen inzetten op groene daken en gevels. Men kan aspecten als fijnstofafvanging, groene uitstraling en geluidsbuffer ook op dit gedeelte van Nieuwegein toepassen.


35

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Op basis van de kaarten is de grootte van het gebied waar kantoren en bedrijven gepland zijn ca. 800 m x 200 m = 160.000 m². Indien men bijvoorbeeld aan de rand van 800 m de groene daken zou plaatsen, dan heeft men om aan de ambities (80.000 m²) te voldoen een strook nodig van 100 m. Dit is niet echt een reële optie omdat dan de helft van het totale gebied bebouwd moet zijn. Wel zou het toepassen van groene daken hier een substantiële bijdrage kunnen bieden.

De andere bedrijventerreinen Naast eerdergenoemde bedrijventerreinen zijn er nog een 2-tal grote bedrijventerreinen waarop men groene daken zou kunnen toepassen. Dit zijn Plettenburg de Wiers en Laagraven / Liesbosch. Bij deze bedrijven zal het hoofdzakelijk gaan om “vergroenen” van bestaande daken.

Het vergroenen van bestaande daken op bedrijfsgebouwen (bron: Optigroen) Op deze bedrijventerreinen zal de gemeente moeten inzetten op subsidies en eventueel op het korting geven in de rioolbelastingen van bedrijven die een groen dak toepassen.

36



4 ECOLOGISCHE CONSEQUENTIES

4.1 Omzetten van CO2 (Koolstofdioxide) via Fotosynthese naar O2 (Zuurstof) Planten die groene onderdelen hebben, bevatten chloroplasten (bladgroenkorrels) waarin chlorofyl zit. Het chlorofyl, wat overigens voor de groene kleur zorgt, vangt het zonlicht op dat in de chloroplasten m.b.v. fotosynthese wordt omgezet in zuurstof en glucose. In een tijd waarin het broeikaseffect en de daarmee samenhangende milieuproblematiek hoog op de agenda staat, levert een groendak een gunstige bijdrage aan het broeikaseffect. Immers er wordt door het groendak koolstofdioxide en water omgezet in glucose en zuurstof. Hoewel de effecten op grote schaal gering zullen zijn, geldt hier wel dat alle kleine beetjes helpen. Het proces van Fotosynthese is het grootst in de bladeren, maar zelfs planten die niet helemaal groen zijn produceren wel degelijk zuurstof.1,5 m2 ongemaaid gras zou genoeg zuurstof produceren voor een mens per jaar (bron: www.esha.nl). Voor 80.000 m² aan grasdak (overigens wel zwaarder en onderhoudsgevoeliger dan een mos-sedumdak) zou men dus genoeg zuurstof produceren voor alle inwoners van de gemeente Nieuwegein. Dus ruim voldoende voor de 63.000 inwoners die men verwacht te hebben na het opleveren van de laatste woning van 1.600 extra woningen.

4.2 Binden van fijn stof en NO2 Tot fijnstof worden in de lucht zwevende deeltjes beschouwd die kleiner zijn dan 10 micrometer (PM10). Vaak zijn het deeltjes met verschillende afmetingen en verschillende herkomst. Inademing van deze deeltjes is schadelijk voor de gezondheid omdat de deeltjes tot in de longen kunnen komen. Zeker voor mensen met hart-, vaat- en/of longaandoeningen of ouderen kan het erg schadelijk zijn. De belangrijkste oorzaken van het fijn stof zijn de uitstoot door verkeer en industrie. Het valt daarom dan ook aan te bevelen om groene daken en vooral groene gevels toe te passen langs intensieve verkeersroutes. De mate waarin de vegetatie de NO2 en het fijnstof afvangen, hangt sterk af van het soort vegetatie. Immers de grootte van de bladeren en het soort oppervlak van het blad (wel of geen haartjes) bepalen hoeveel er wordt afgevangen. 1 m2 grasdak zou al zo’n 0,2 kg aan vervuilde stoffen per jaar uit de lucht halen (bron: www.esha.nl). Dit zou voor de gemeente Nieuwegein met 80.000 m² neer komen op zo’n 16 ton aan stof. (zie ook 9.3). Voor een gevel met planten met grotere bladen zal dit veel meer zijn. De grootste bron van fijnstof in de gemeente Nieuwegein zijn de natuurlijke bronnen en ook het verkeer. Naast het fijnstof is ook de hoeveelheid NO2 een belangrijke factor in de luchtkwaliteit. Voor Nieuwegein geldt dat de belangrijkste bron van NO2 het verkeer is (62%). Planten kunnen dit NO2 binden. Er wordt dieper op deze problematiek ingegaan in hoofdstuk 9.


37


4.3 Vasthouden van water Een voordeel van een vegetatiedak als dakbedekking is dat het water bij een regenbui gelijkmatiger wordt afgevoerd, dan bij een traditionele dakbedekking. Hierdoor wordt het riool bij veel regen niet overbelast. Zowel de vegetatie als het substraat zullen een gedeelte van het water vasthouden en het gelijkmatiger afgeven aan het riool. Op de Hogeschool van Hall Larenstein worden op dit moment proeven gedaan waarin gekeken wordt naar het effect van verschillende soorten vegetatie en substraat op de mate waarin het water wordt vastgehouden. Daarbij wordt tevens gekeken hoe de vegetatie zich ontwikkelt. Uit de eerste resultaten, overigens van een meerjarige proef, blijkt dat vooral sedumachtige planten en dan vooral de “sedum album” het hele jaar door een gesloten dek heeft, zich goed uitbreidt en voor een stabiele bedekking zorgt ook in periodes van langere droogte. Daarnaast komt uit de metingen naar voren dat de tijd dat het regenwater wordt vastgehouden varieert met de substraatdikte, beplanting en regenintensiteit. De gemiddelde vertragingstijd van een intensieve bui varieert van 40 minuten tot wel 3 uur. Ook weer afhankelijk of dit na een lange periode van droogte was. Op plekken waar dikwijls het riool overbelast raakt doordat er relatief veel stedelijk gebied is (denk aan pleinen, grote dakoppervlakken e.d) is het aan te raden om groene daken toe te passen zodat niet al het water tegelijk het riool in gaat. Naast het feit dat de riolering overbelast zou kunnen raken bij grote buien, moet het teveel aan opgenomen regenwater ook worden gezuiverd. Het percentage dat door het groene dak dus niet wordt afgegeven, hoeft ook niet te worden schoongemaakt.

Bron: Nota Waterplan 2006 – 2010 Nieuwegein In bovenstaande tabel wordt per wijk het totale % aan oppervlak aangegeven dat moet worden aangewend om het regenwater af te koppelen. Uit de tabel blijkt dat er de wens is om een groot oppervlak in de diverse wijken en industriegebied Plettenburg, af te koppelen. Men zou als gemeente Nieuwegein juist in deze wijken de groene daken moeten stimuleren om daar overbelasting van hemelwaterafvoer te voorkomen. Dit geldt ook voor Plettenburg met een groot oppervlak aan verharde terreinen en daken.

38



Het gemiddelde bedrag voor het rioolrecht is momenteel ongeveer € 125,-. Dit zal de komende 10 jaar naar alle waarschijnlijkheid verdubbelen tot gemiddeld € 250,- De belangrijkste redenen hiervoor zijn dat nog steeds een aantal huishoudens moet worden aangesloten op de riolering en dat inmiddels veel riolering moet worden vervangen vanwege ouderdom of door capaciteitsproblemen. Rioolrecht voor eenpersoons huishouden in Nieuwegein bedraagt in 2008: € 72, Rioolrecht voor meerpersoons huishouden in Nieuwegein bedraagt in 2008: € 103,Er zijn gemeenten die subsidie beschikbaar stellen voor diegene die hun hemelwaterafvoer afkoppelen. Een voorbeeld is de gemeente Nijmegen die onder bepaalde voorwaarden een subsidie verstrekt voor het afkoppelen van de regenwaterafvoer van verhard oppervlak. Belangrijkste voorwaarde is dat het moet gaan om bestaande daken/of terreinverharding in stedelijk gebied met een gemengd rioolstelsel. Er geldt voor deze gemeente een subsidie tussen 5 en 10 € (afhankelijk van de soort infiltratie) per m² dakoppervlak. De gemeente Nieuwegein zou een dergelijke subsidie kunnen toepassen wanneer zij particulieren en bedrijven extra wil stimuleren om hun daken aan te passen. Er vindt immers bij groene daken ook een soort afkoppeling plaats al is dit niet altijd naar de bodem, denk daarbij aan verdamping. Wel dient er rekening mee te worden gehouden dat de dikte van het substraat de waterretentie bepaalt en de vraag is dus bij welke dikte er ook daadwerkelijk een verminderde belasting op het riool plaats vindt. Deze berekening valt buiten deze haalbaarheid. Men moet er wel rekening mee houden dat de retentie, de waterafvoer en de maximale piekafvoer afhankelijk is van de soort en dikte van de substraatlaag, de afmetingen, de dakhelling en de locatie. Immers hoe hogere eisen men stelt aan de retentie (vasthouden) van het water, hoe dikker de substraatlaag zal worden. Dit heeft effecten op de belastingen op de dakconstructie. Het risico bestaat dat de dakconstructie dient te moeten worden aangepast waardoor er extra kosten worden gemaakt. Er zal dus een goede afweging moeten worden gemaakt in de verwachte bespaarde kosten en de kosten die men daadwerkelijk moet maken.

4.4 Gunstige isolerende eigenschappen Een groen dak bestaat over het algemeen uit enkele folies, drainagelaag, substraat en vegetatie. Vooral de substraatlaag, die meestal bestaat uit plantaarde, zorgt voor een gunstige isolerende werking op energetisch en akoestisch gebied . In droge toestand heeft de substraatlaag een gunstiger warmteisolerend effect dan wanneer hij door neerslag nat is. De natte laag geleid dan immers en isoleert dus minder. Er is dan ook altijd gangbare isolatie nodig om voldoende te isoleren. Men mag met de Rc-waarde van het substraat niet rekenen, het wordt gezien als een extra waarde boven op de waarde die wordt verkregen door het isolatiemateriaal. Door de massa van de substraatlaag duurt het lang voor de grond echt is opgewarmd en wordt dus de hitte goed buiten gehouden. Akoestisch gezien is de substraatlaag ook gunstig. De dikte en de soort substraat zijn van invloed op de mate waarop het geluid wordt gedempt, dan wel geabsorbeerd. Massa absorbeert immers geluid en door de losse, onregelmatige structuur wordt het geluid minder weerkaatst. De groene daken reflecteren geluid tot 3 dB en dempen het geluid binnen tot 8 dB. Het toepassen van groene daken kan dus een positieve bijdrage leveren aan het tegen gaan van buiten de woning geproduceerd geluid, bijvoorbeeld verkeer en industrie. Wel moet hierbij worden opgemerkt dat het grootste gedeelte van het geluid van buiten door de gevel en gevelopeningen zal komen. Een vegetatiedak zal dus vooral effect hebben op de eronder gelegen ruimte.


39


4.5 In de zomer koelend effect voor de (stedelijke) omgeving In een zomersituatie zullen de daken van gebouwen (in steden) gedurende de dag behoorlijk opwarmen. Deze opwarming van het stedelijk gebied kan, vergeleken met het omliggende gebied, behoorlijk groot worden. Met als gevolg dat de stedelijke gebieden als het ware hitte-eilanden worden: het zogenaamde Urban Heat Island effect (UHI). Doordat veel (daken van) gebouwen de warmte die gedurende de dag wordt opgenomen, niet meer voldoende kunnen kwijtraken kan het verschil tussen de temperatuur in de stad en buiten de stad in de zomer en winter zelfs oplopen tot 8 graden. Een belangrijke reden hiervoor is dat er in de stad minder afkoeling plaats vindt door convectie. Immers door alle bebouwing kan de wind maar moeilijk zijn weg vinden in de stad. Het feit dat het stedelijk gebied te weinig kan afkoelen, brengt natuurlijk een aantal nadelen en gevaren met zich mee waaronder: • Toename van de energiebehoefte om te koelen • Toename van de luchtverontreiniging door smog/CO2/ozon • Toename van nieuwe ziekte-epidemieën/hooikoortsgevallen • Toename van gevallen van hittestress en sterfte Een van de belangrijkste maatregelen om dit UHI-effect tegen te gaan is het creëren van vegetatie in de stad (De belangrijkste reden voor bijvoorbeeld de gemeente Stuttgart, zie elders dit rapport) Dit kan naast het aanleggen van parken en groenvoorzieningen ook door het aanbrengen van groene daken. Het groene dak heeft in dit kader een direct en indirect effect. Het directe effect is dat de bladeren/vegetatie de zoninstraling tegen houdt waardoor de bouwmassa niet wordt opgewarmd, dus natuurlijke zonwering. Het indirecte effect heeft betrekking op het feit dat er vocht verdampt uit de vegetatie. De daardoor ontstane verhoogde luchtvochtigheid zorgt voor een daling van de stralingsinvloed van de zon en temperatuur. Naast een groen dak kan ook het toepassen van een groene wand voor dezelfde effecten zorgen en dus een gunstig effect hebben op dit UHI-effect. Niet bouwkundige maatregelen zoals het aanbrengen van waterpartijen en groenvoorzieningen/bomen hebben ook een positief effect op UHI. Er is in Nederland nog maar weinig praktijkonderzoek gedaan naar UHI, waardoor het draagvlak om dergelijke maatregelen tegen UHI te nemen klein is. Over het algemeen zijn er hogere investeringskosten mee gemoeid en is er nog geen subsidie voor beschikbaar gesteld. Er is wel voldoende kennis aanwezig op basis van projecten in het buitenland.

(Xeric residential: bebouwing in droge gebieden) (Mesic residential: bebouwing in een gemiddeld, goed in vochtbalans zijnd gebied)

(bron: Urban Heat Island; Veldverkenning naar het bewustzijn van het Urban Heat Island effect, door projectgroep Hot Spot – Cool city)

40



4.6 Bevorderen biodiversiteit Een groen dak verandert van kleur, geur en vorm. Het leeft en ontwikkelt zich. Door de vegetatie zullen ook diverse diersoorten worden aangetrokken die het groene dak als leefgebied, foerageergebied of voortplantingsgebied gaan zien. Denk daarbij natuurlijk aan insecten en vogels. Door groene daken dicht bij elkaar te situeren kunnen ecologische verbindingszones worden gecreëerd zodat de insecten en vogels van de ene kant naar de andere kant van de stad kunnen gaan zonder echte obstakels tegen te komen. Verder biedt een groen dak natuurlijk ook de mogelijkheid voor planten en bloemen om zich er spontaan op te vestigen. Dit lijkt leuk, maar men moet er wel degelijk rekening mee houden dat sommige planten problemen kunnen veroorzaken. Ze kunnen de oorspronkelijke planten gaan overwoekeren, het substraat voedingsarm maken en eventueel schade aanrichten aan de onderliggende folies en dergelijke (sommige kleine struiken blijken een beginnende boom te zijn….) Het is dus van belang dat er mede hiervoor onderhoud wordt gepleegd aan een groen dak. Dit kan in sommige gevallen alleen worden gedaan, maar bij de meeste groene daken is het toch verstandiger een hovenier 1 a 2 keer per jaar het dak te laten controleren.

Bron: Mann, G. (1998): Aanwezigheid en betekenis van bodemdieren op de soorten dakbegroeiing.

4.7 Milieubelasting t.o.v. gangbare dakconstructies


41

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Wanneer we een begroeid dak milieutechnisch (op basis van o.a. LCA-gegevens) vergelijken met andere gangbare platdakconstructies zoals EPDM en Bitumen, dan blijkt dat een begroeid dak ondanks zijn “groene” karakter niet per definitie milieuvriendelijker hoeft te zijn. Immers er worden aanzienlijk meer materialen, met de daarbij horende milieubelastingen, toegepast dan wanneer men slechts een afwerking zou toepassen van alleen EPDM of bitumen. De substraatlaag, het drainagemateriaal en de beplanting zorgen dus voor een extra belasting op het milieu. Wel moet hierbij worden opgemerkt dat in de berekeningen het effect op de luchtkwaliteit en daktemperatuur, op beide zal een begroeid dak een positief effect hebben, niet is meegerekend. Voor een plat dak scoort een afwerking van EPDM (NIBE klasse 1a) beduidend beter dan een sedumdak met geëxpandeerde kleikorrels als substraat (NIBE klasse 3a). Omdat een begroeid dak tal van andere voordelen heeft op het gebied van ecologie, gezondheid, psychologie e.d. adviseren wij toch een begroeid boven een dak op basis van EPDM of bitumen.

42



5 ECONOMISCHE CONSEQUENTIES Uit het vorige hoofdstuk wordt duidelijk dat groene daken veel ecologische voordelen bieden: de biodiversiteit neemt toe, het hemelwater wordt gebufferd en het leefklimaat verbeterd. Daarnaast hebben groene daken een positief effect op de luchtkwaliteit en een isolerende werking waardoor er energie bespaard kan worden. De voornaamste nadelen van groene daken zijn de hogere aanleg- en onderhoudskosten ten opzichte van een standaard dakbedekking. Daarnaast stelt een groen dak hogere eisen aan de constructie, dit is afhankelijk van het type groendak. Met een goede voorbereiding kunnen bij nieuwbouwprojecten de nadelen van groene daken weggecijferd worden ten opzichte van de voordelen. Dit kan in de ontwerpfase al door in een vroeg stadium rekening te houden met de ontwerpvoorwaarden van een dergelijk dak. In de uitvoeringsfase is het verstandig om goed overleg te voeren tussen de aannemer en diegene die het dak aanlegt. Zo worden uitvoeringsproblemen in een later stadium voorkomen. Bij bestaande bouw zullen eerder genoemde voordelen niet spelen. Hier zullen de kosten afhangen of de bestaande constructie moet worden aangepast of dat het groene dak op de bestaande constructie kan worden gelegd. Eea is afhankelijk van de bouwkundige staat van het dak en wat voor een dak men wil toepassen. Een intensief groen dak, bijvoorbeeld een daktuin, vergt wel degelijk een aanpassing in de dakconstructie. Een simpel extensief dak, met minimale substraatdikte, kan over het algemeen op de bestaande dakconstructie worden aangebracht. In financieel opzicht verdienen groene daken zich terug door bijvoorbeeld energiebesparing en verlenging van de levensduur van het dak. Daarnaast krijgt de woning een betere uitstraling en ligt de (verkoop)waarde over het algemeen daardoor hoger.

5.1 Investeringskosten De aanlegkosten van een begroeid dak zijn hoger dan die van een dak met alleen de dakbedekking (gangbare daken). Daartegenover staat dan wel weer dat de levensduur van de dakbedekking en constructie van een begroeid dak hoger is waardoor de kosten voor onderhoud en eventueel vervanging lager zijn. De aanlegkosten verschillen sterk, maar men kan aanhouden dat de aanlegkosten van begroeide daken met isolatielagen kan variëren van € 40 per m2 (eenvoudig groendak) tot meer dan € 150 m2 (complete parkdaken). Natuurlijk zullen de aanlegkosten van een totaal dak niet alleen afhangen van het soort dak, maar ook van de grootte van de dakvlakken, randen en dakdoorvoeren. Een deel van de investeringskosten zal men bij een begroeid dak waarschijnlijk in de tijd moeilijk kunnen terugwinnen, maar daar staan aspecten tegenover die moeilijk in geld zijn uit te drukken zoals esthetische aspecten, verbetering van het milieu en gezondheid.


43


5.2 Onderhoudskosten Voor een simpel groen dak met weinig doorvoeren zullen de onderhoudskosten over het algemeen niet erg hoog zijn. Men kan vaak zelf controle uitoefenen en onderhoud plegen. Toch verdient het de aanbeveling om bij begroeide daken een onderhoudscontract af te sluiten met een hoveniersbedrijf dan wel de leverancier van het dak. Zij kunnen op een veiligere manier hun werk doen en hebben de beste kennis. Zij gaan vaak 1 à 2 x per jaar het dak op om te controleren of de dakdoorvoeren voldoende functioneren, de vegetatie te controleren en daar waar nodig te verwijderen en eventuele beschadigingen aan het dakbedekkingsysteem te repareren. Bij complete daktuinen geldt hetzelfde. Het verdient de aanbeveling om hier een onderhoudscontract voor af te sluiten met deskundige partijen.

Daktype Jaarlijkse vereisten Bitumen/grind Controle elke 5 jaar Extensief dak Controle elk jaar Intensief dak Controle/onderhoud 8x per jaar (bron: rapport “Rotterdam, groen van boven)

Kosten per jaar/m² 14 70 560

5.3 Besparing op energiekosten Groene daken isoleren beter dan reguliere daken, waardoor in de zomer energie (en dus kosten) worden gespaard voor de koeling van de onderliggende ruimten en in de winter voor de verwarming. Uit onderzoek dat de projectgroep Urban Heat, Hot Spot-Cool City in januari 2008 heeft uitgevoerd naar het Urban Heat Island Effect (zie hst. 4.5) blijkt dat de temperatuur in de stedelijke omgeving in de hitte-eilanden kan oplopen tot een 8 oC hogere temperatuur dan in de omgeving. Volgens hetzelfde onderzoek neemt het energieverbruik in de zomer met 4% toe per graad opwarming, onder meer door luchtkoelingsystemen. Nieuwegein heeft een suburban karakter, waardoor in delen van de gemeente het Urban Heat Island Effect kan optreden. Denk hierbij aan het centrum waar enige middel- en hoogbouw zal gaan plaatsvinden. Tot de oplossingen om het Urban Heat Island Effect te reduceren behoort het creëren van vegetatie in de stedelijke omgeving, door de aanleg van stadsparken, bomen langs wegen en groene daken of wanden (zie hoofdstuk 9). Het groen heeft een verkoelende werking voor de omgeving. De temperatuur van een bitumendak kan in de zomer oplopen tot 70 °C, terwijl de temperatuur van een vegetatiedak niet hoger oploopt dan zo’n 32 °C (ESHA Groningen, 2007).

44



5.4 Risico’s 5.4.1 Lekkage Het grootste risico van een platdakbedekking in het algemeen is dat het lek gaat. De kans op het lek raken van een begroeid dak is in de constructiefase groter dan bij andere daken aangezien het dak, nadat de waterkerende laag is aangebracht, nog door diverse personen wordt betreden om de vegetatie aan te brengen. Een goede coördinatie tussen de verschillende aannemers is daarbij van groot belang om dit risico te verkleinen. Bijkomend probleem bij een lek van een begroeid dak is dat men vaak moeilijk kan achterhalen waar het lek zich bevindt. Het is niet meteen visueel zichtbaar. Hiervoor bestaan tegenwoordig wel al detectiesystemen die aangeven als er een lek plaats vindt en waar het lek zich bevindt. Er zijn dus over het algemeen meer kosten gemoeid met het vinden en oplossen van een daklekkage. Anderzijds is de begroeiing ook weer een goede bescherming tegen slijtage van de dakbedekking. De veroudering is veel langzamer en de mechanische slijtage is eveneens veel geringer. Dus is het begroeide dak in het reguliere onderhoud duidelijk minder gevoelig voor lekkage.

5.4.2 Brandgevoeligheid Het bouwbesluit stelt, net als bij andere dakbedekkingen, dat het dak van een bouwwerk niet brandgevaarlijk mag zijn. Het gaat hier om vliegvuur uit schoorstenen of van een brandend nabij gelegen gebouw. De beproevingsmethode uit de NEN 6063, die controleert of het dak bestand is, is niet geschikt voor begroeide daken. Levende planten zijn niet het meest brandbare materiaal, maar kunnen dit wel worden wanneer ze dor en droog zijn. Het is dus zaak om dit te voorkomen. Dit kan door het kiezen van de juiste planten die veel vocht vasthouden, ook in lange droge periodes. Daarnaast kan men er zorg voor dragen dat het water niet te snel wordt afgevoerd zodat de beplanting niet snel dor en droog wordt. Begroeide daken met sedum hebben wat dat betreft een voordeel boven gras, zij worden minder snel droog. Verder is het van belang om ook de oriëntatie en situatie van het dak mee te nemen in de afweging bij de keuze van het soort vegetatie. Planten die snel dor en droog worden moeten bijvoorbeeld niet op een zuid georiënteerd dak worden geplaatst.


45


6 ESTHETISCHE CONSEQUENTIES

6.1 Mooier uitzicht voor omwonenden Een begroeid dak kan ook gewoon mooi zijn. Stel uzelf voor dat u in een van de flats woont aan het Nijpelsplantsoen en van 7 hoog naar beneden kijkt vanaf uw balkon. Wat ziet u dan? U ziet veel daken en dus veel grijs aan bitumen en rood aan dakpan. Hoewel mooi een subjectief begrip is, geldt voor de meeste mensen dat zij een voorkeur hebben aan groen op de daken dan “grijs” of “rood”. Geen grote hinderlijke (bijvoorbeeld door het weerkaatsen van licht) plassen meer op platte daken, maar een tapijt van groen en kleuren. Wie wil dat nu niet? Enkele voorbeelden:

(bron: Zinco)

6.2 Extra buitenruimte voor gebruikers / bewoners 6.2.1 Extensieve Dakbegroeiingen De gebruiks- en inrichtingsmogelijkheden zijn beperkt t.a.v. de extensieve begroeiingen. Bij dit type dakbegroeiingen kan men slechts een beperkte keuze maken uit de soort beplanting. De beplanting bestaat meestal uit mos, sedum, kruiden en grassen. Aangezien deze vegetatie geringe eisen stelt aan water –en voedselvoorziening, kan de substraatlaag.in een geringe dikte worden uitgevoerd. Een geringe dikte van de substraatlaag zorgt er op haar beurt weer voor dat de dakbelasting beperkt kan blijven (vanaf 30 kg/m2). De gehele opbouw van het dak kent daardoor lage kosten voor zowel de aanleg als het onderhoud. De totale opbouwhoogte van een extensief dak zal minimaal zo’n 70 mm zijn (mos,sedum) waarbij de minimale dikte van de substraatlaag 60 mm is en het minimale totale

46


Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie gewicht (substraat+diverse folies+beplanting+drainage) zo’n 104 kg/m2 (in water verzadigde toestand).

Mos, Sedum Grassen, kruiden

Minimale en maximale opbouw EXTENSIEVE DAKBEGROEIINGEN Totale dikte Dikte Totaal gewicht Waterhoudend vermogen als % substraat nat gemidd. Jaarlijkse neerslag (650-800 mm) Ca 70 mm Ca 60 mm 104 kg/m2 45 Ca 210 mm Ca 200 mm 314 kg/m² 60

Bron: Nophadrain

Deze daken zijn hoofdzakelijk geschikt bij renovatieprojecten waar de bestaande constructie over hetzelfde dient te blijven.

6.2.2 Intensieve Dakbegroeiingen In tegenstelling tot de extensieve dakbegroeiingen zijn de mogelijkheden gelijk aan die van bodemgebonden begroeiingen. Er kunnen naast mossen en kruiden nu ook complete heesters, struiken en bomen worden toegepast. Natuurlijk vraagt dit om meer aandacht voor de opbouw van het totale dakpakket. De substraatlaag zal beduidend dikker worden omdat deze vegetatievormen regelmatig van water en voedsel dienen te worden voorzien. Meestal worden er op dergelijke daken tevens paden en verhardingen aangelegd. Een dikkere substraatlaag houdt tevens in dat men een zwaardere constructie moet toepassen om alles te kunnen dragen. Een belangrijke reden waarom intensieve dakbegroeiingen minder voor de hand liggen bij renovaties en verbouwingen. Immers men moet vaak behoorlijk drastisch ingrijpen aan de constructie. De totale opbouwhoogte voor een intensief dak zal minimaal 211 mm zijn (gazon) waarbij de minimale dikte van de substraatlaag 150 mm is en het minimale totale gewicht (substraat+diverse folies+beplanting+drainage) zo’n 280 kg/m2 (in water verzadigde toestand).

gazon Hoge bomen

Minimale en maximale opbouw INTENSIEVE DAKBEGROEIINGEN Totale dikte Dikte Totaal gewicht Waterhoudend vermogen als % substraat nat gemidd. Jaarlijkse neerslag (650-800 mm) Ca 211 mm Ca 150 mm 280 kg/m2 60 Ca 2061 mm Ca 2000 mm 3200 kg/m2 >90

Bron: Nophadrain

Deze daken worden hoofdzakelijk toegepast op plekken waar men weinig stedelijk groen heeft en men bijvoorbeeld groen en verblijfsfunctie wil combineren. De gemeente Nieuwegein heeft plannen om dergelijke daken in het centrum aan te brengen.


47


Enkele voorbeelden van intensieve daken:

(bron: Zinco)

(bron: Optigroen)

48



7 INSTRUMENTEN OM DE AANLEG VAN GROENE DAKEN TE STIMULEREN

7.1 Voorlichting Zoals ook in andere steden die ambities hebben op de aanleg van groene daken, is het geven van goede voorlichting van enorm belang. Denk daarbij aan media als flyers, folders, reclame in H.A.H.kranten en uitzendingen bij de lokale omroep. Creëer een aantal voorbeeldprojecten die duidelijk herkenbaar zijn in de stad waar men de verschillende soorten groen daken kan zien. Men moet mensen op een concrete manier bewust maken van de groene daken. Alleen dan kan men het enthousiasme van de bewoners/bedrijven/woningcorporaties e.d. winnen. Daarnaast kan de gemeente informatiebijeenkomsten organiseren en een eigen website ontwikkelen. Ook kan de gemeente adviseurs in dienst nemen om de betrokken partijen te adviseren bij de aanleg van de daken.

7.2 Subsidies Het is van belang, zoals reeds eerder besproken in dit rapport, om het toepassen van groene daken niet alleen te stimuleren met mooie woorden. Er zal ook een financieel gebaar tegenover dienen te staan. Immers de groene daken kunnen op korte en lange termijn de volgende financiële voordelen opleveren: • • • •

•

Het rioleringsstelsel dient wellicht niet overal aangepast te worden doordat de groene daken de piekafvoeren verlagen. Hierdoor hoeft er minder water gezuiverd te worden wat kosten bespaart. Daken hoeven minder snel te worden vervangen omdat de levensduur wordt verlengd door het toepassen van een groen dak. Op alleen de gemeentelijke gebouwen al valt hier heel wat te besparen. De stad komt er veel fraaier uit te zien en zal mensen aantrekken om of zich er te vestigen, te recreëren of zaken te doen. Dit levert op termijn de nodige inkomsten. De stad wordt gezonder en schoner. Moeilijk om te bepalen wat hier de economische voordelen van zijn, maar men moet denken aan minder onderhoud/schoonmaak gevels e.d. en natuurlijk minder vaak een bezoek aan de huisarts door gezondere inwoners van Nieuwegein. Meervoudig ruimtegebruik zorgt voor een goedkopere m² prijs wanneer functies als recreatie en wonen/werken kan worden gecombineerd.

Aangezien er voldoende financiële voordelen zitten aan groene daken, mag er ook een subsidie tegenover staan. Deze subsidie hoeft in eerste instantie niet alleen van de gemeente afkomstig te zijn, maar kan worden samengesteld door verschillende partijen. Denk hierbij ook aan waterschappen en energiebedrijven.


49


8 ENKELE VOORBEELDEN

8.1 Stuttgart Net zoals Nieuwegein zijn er ook andere steden in de wereld die ambities hebben met betrekking tot het toepassen van groene daken. Bij sommige zijn ambities vertaald in realiteit. Een mooi voorbeeld hiervan is de stad Stuttgart in Duitsland die, uit noodzaak door hun geografische ligging, voorschrijft aan nieuwe bedrijven en woningen dat er een groen dak moet worden aangebracht. Doordat de hele stad in een soort kom ligt, blijft de warmte in de stad hangen. In de nachtelijke uren leidt dit in de zomer tot extreme nachttemperaturen. Door het toepassen van groene daken wordt deze nachtelijke hitte afgevlakt. Een ander voordeel is dat ook hier minder snel grotere riolen hoeven worden aangelegd. Omdat ook particulieren die gaan bouwen verplicht zijn een groen dak aan te leggen, is er een compensatie door de gemeente getroffen om tegemoet te komen in de meerkosten van de aanleg van een groen dak. Een particulier kan € 18,- per m² ontvangen wanneer hij zijn grijze dak ombouwt tot groen dak. De gemeente geeft verder gratis advies en heeft een uitgebreide informatiefolder. In Duitsland moet men betalen voor de hoeveelheid water dat in het riool terecht komt. Op deze belasting krijgen de mensen met een groen dak in sommige gevallen ook korting. In Stuttgart is momenteel al 105.000 m² van de gemeentelijke voorzieningen voorzien van een groen dak en meer dan 55.000 m² van de particuliere daken. De gemeente is hier al vanaf 1986 mee bezig.

8.2 Rotterdam Rotterdam heeft een groene daken project wat naadloos past in het lokale overheidsbeleid. Een van de doelstellingen hierbij is dat men de CO2 uitstoot wil verminderen met 50% tov 1990. Dit gaat men doen door groene daken toe te passen. Immers de vegetatie op het dak neemt CO2 op uit de lucht. Men is begonnen om een groen dak toe te passen op het gemeentearchief (2.400 m2). Dit mossedumdak weegt ongeveer 35 kg/m2 en heeft een totale bergingscapaciteit van ca. 30.000 liter regenwater. Het voornemen is dat men de daken van elk gemeentelijk gebouw (ook schoolgebouwen) die aan vervanging toe zijn, vervangt door groene daken. Men wil daardoor draagvlak creëren bij woningbouwverenigingen en verenigingen van eigenaren om zo ook daar in de nabije toekomst groene daken te introduceren. Onlangs heeft de gemeente Rotterdam een € 500.000 ter beschikking gesteld om het toepassen van groene daken te subsidiëren. Particulieren die hun plat dak (> 40 m2) willen ombouwen tot een groen dak krijgen hiervoor een subsidie van 25 €/m2. Voor bedrijven en sociale verhuurders bedraagt de subsidie 50% van de gemaakte kosten tot een maximum van 25 €/m2. Er worden slechts geringe ontwerpeisen gesteld, maar het dak moet wel over een minimale waterbergende capaciteit beschikken van 15 L/ m2 . Zo slaat de gemeente Rotterdam 2 vliegen in een klap: de stad krijgt een duurzamer karakter en er komt uiteindelijk minder water in het riool. Een winwin situatie tussen gemeente en inwoner.

8.3 Tilburg In de gemeente Tilburg heeft de PVDA al in december 2006 een initiatiefvoorstel ingediend om groene daken, de zogenaamde ‘hangende tuinen van Tilburg’ te stimuleren. Het buro HAS KennisTransfer werd door de gemeente ingeschakeld om een onderzoek uit te voeren naar het nut, het instrumentarium en de haalbaarheid van groene daken in Tilburg.

50


Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Voor de totstandkoming van het verslag heeft HAS KennisTransfer onderzoek gedaan aan de hand van een literatuurstudie. Vervolgens hebben er diverse gesprekken plaatsgevonden met verschillende partijen, waaronder leveranciers van daksystemen, projectontwikkelaars en waterschappen. Uit deze gesprekken is naar voren gekomen dat men over het algemeen zeer positief staat tegenover het toepassen van groene daken. Men heeft een discussieforum opgestart om te peilen hoe men hier in de gemeente tegenover staat.

Men kan zeggen dat er al volop in de wereld groene daken worden toegepast. Aangezien de daken hun nut over al die jaren zijn gaan bewijzen, zal hun aantal ook steeds verder toenemen. In tijden waarin energie, duurzaamheid en gezondheid ook bij gemeenten steeds hoger op de agenda komen te staan, zijn zij ook bereid om juist daar in te investeren. Zij zien dat groene daken op diverse vlakken gunstig kunnen zijn voor hun gemeente. Een aantal gemeenten geeft subsidies die variëren van € 7 tot € 30.

8.4 Chicago Chicago is een van de grootste steden in de V.S. die hoge ambities heeft m.b.t. het toepassen van groene daken. Zij hebben o.a. een informatieve website waarop de inwoners de belangrijkste informatie kan vinden m.b.t. het toepassen van een groen dak. (http://www.artic.edu/webspaces/greeninitiatives/greenroofs/main_map.htm) De gemeente heeft per groen dak een subsidie beschikbaar van maximaal $ 5.000. Dit heeft al geresulteerd in meer dan 200 gebouwen met een groen dak. Ook de gemeente neemt zelf een voorbeeldfunctie door een groen dak op het stadhuis aan te leggen. Zie foto’s hieronder.


51


De belangrijkste redenen voor Chicago om de groene daken meer te stimuleren waren de sterk toegenomen luchtverontreiniging, het opwarmen van de stad (UHI), de regulering van het regenwater en de esthetische aspecten. Aangezien er veel hoogbouw is in Chicago hebben groene daken hier ook daadwerkelijk een esthetische functie. Men kijkt al snel uit op een ander dak. Chicago is op dit moment de meest vooruitstrevende stad in de V.S. op het gebied van groene daken.

52



9 GROENE GEVELS Wat in de meeste gevallen geldt voor een groen dak, geldt vaak ook voor een begroeide gevel. Maar natuurlijk zijn er wel degelijk verschillen. In dit hoofdstuk willen we kort enkele belangrijke voor- en nadelen aan bod laten komen. Daarnaast een korte uiteenzetting waarom we denken dat groene gevels ook een grote rol kunnen spelen in een gemeente als Nieuwegein. Verder wordt er in dit hoofdstuk nog de toepassingen van groene gevels in de praktijk bekeken en wat de bouwkundige randvoorwaarden zijn.

9.1

Voor- en nadelen Groene gevels

Voordelen: •

Esthetische voordelen Er geldt nog meer dan bij de groene daken dat het groen in het zicht is van de mensen op straat. Over het algemeen vinden mensen het prettig om zich te begeven in een ruimte waar veel groen is.

•

Waterkerende voordelen De begroeiing werkt als een soort regenjas over de gevel. Daardoor wordt de gevel minder snel vies en vochtig wat de levensduur zal verlengen en de kwaliteit zal hoog blijven.

•

Binden van fijnstof Een belangrijk voordeel van gevelbegroeiing is het feit dat de bladeren fijnstof kunnen binden wat o.a. door industrie en verkeer wordt uitgestoten. Hoeveel fijnstof de gevelbegroeiing bindt is o.a. afhankelijk van de grote van de bladeren.

De binding van fijnstof door groenelementen kan niet worden ingezet om de fijnstofproblematiek in Nieuwegein voor 100% tegen te gaan. Het is belangrijk dat het fijnstofprobleem aangepakt wordt bij de bron. Een voorbeeld hiervan is het verplichten van roetfilters op dieselmotoren. De gemeente Nieuwegein heeft hiervoor ook plannen gemaakt. Groenelementen kunnen wel ingezet worden om de lucht te zuiveren op plaatsen die op of tegen de grenswaarden zitten, zie figuur in hoofdstuk 9.3. De beplanting kan op deze plaatsen helpen het aantal dagen dat de grenswaarde wordt overschreden te verminderen. (bron: Wesseling J.P, en anderen. 2004. TNO-rapport, Effecten van groenelementen op de NO2 en PM10 concentratie in de buitenlucht. Apeldoorn) •

Biodiversiteit Door de begroeide gevels worden ook insecten en vogels aangetrokken. Dit verhoogt de biodiversiteit.

•

Isolerende werking op geluid en warmte De gevelbegroeiing zorgt ervoor dat geluid gedempt wordt ipv dat het weerkaatst op harde oppervlakken zoals ramen en gevels. Daarnaast zorgen de planten en de bijbehorende luchtlaag tussen begroeiing en gevel voor een isolerende laag die ervoor zorgt dat de gevels niet opwarmen. Samen met het feit dat de planten water verdampen zorgt dit voor een verkoelend effect. (Zie ook groene gevels 4.5) De temperatuur op de gevel scheelt op zonnige dagen soms wel 8 graden. De begroeiing werkt dus als een soort zonnescherm.


53

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Nadelen: •

Onderhoud Omdat de gevels zo in het zicht zijn is het natuurlijk van belang dat deze ook mooi onderhouden blijven. Wanneer slecht onderhouden zullen de gevels een verwaarloosde indruk maken wat natuurlijk niet de bedoeling is. Er zal dus geregeld onderhoud moeten worden gepleegd. Tevens moet men in de gaten houden of de wortels de gevel niet beschadigen. Over het algemeen is de indringing van de wortels gering. Alleen bij aanwezige spleten en kieren zouden problemen kunnen ontstaan.

9.2 Waarom Groene gevels in Nieuwegein? Binnen dit haalbaarheidsrapport was het vooral de vraag van Nieuwegein om te kijken of groene daken haalbaar zijn binnen de gemeente. Naast aspecten als waterhuishouding en microklimaat, zou een van de redenen voor het toepassen van groene daken het binden van fijnstof zijn. Dit fijnstof is een probleem in Nieuwegein. Nieuwegein heeft een Luchtkwaliteitsplan opgesteld om te kijken waar de knelpunten liggen inzake de luchtvervuiling. Hoewel er wel een verbetering is door toepassen van technische maatregelen (bijvoorbeeld katalysatoren, rijden op aardgas) en een nieuw beleid, heeft Nieuwegein op diverse plaatsen een nog te hoge concentratie aan fijnstoffen (PM10) en stikstof. De grootste veroorzaker hiervan is het verkeer in en om Nieuwegein. De gevolgen van een te hoge concentratie aan fijnstof heeft effect op de gezondheid van de inwoners van Nieuwegein. Deze kleine stofdeeltjes kunnen immers worden ingeademd en schade aan luchtwegen en longen veroorzaken. Door de grote hoogte van een groen dak is het effect van het binden van het fijnstof kleiner dan bij een gevel die dichter bij de bron (het verkeer) staat. Groene daken zullen een grotere rol spelen bij het afvangen van fijnstof door industrie. De groene gevels kunnen een goed alternatief zijn om op een effectievere manier een bijdrage te leveren aan het verbeteren van de luchtkwaliteit van de stad. Daarnaast hebben groene gevels veelal dezelfde voordelen als groene daken. Het toepassen van groene gevels kan ervoor zorgen dat een groot gedeelte van deze fijnstofdeeltjes wordt afgevangen. Enerzijds worden stofdeeltjes door de bladeren afgevangen en anderzijds worden bepaalde stoffen, zoals zware metalen opgenomen in de weefsels van de plant. Het afvangen van dit vuil heeft naast de gezondheidsvoordelen ook voordelen voor de onderhoudsfrequentie van de gevels. Deze neemt af. Het gaat te ver om al de voordelen van gevelbegroeiing te behandelen in dit rapport, maar we hebben bekeken op welke plaatsen men gevelbegroeiing zou kunnen toepassen om het fijnstof en stikstofgehalte te verminderen.

9.3 Fijnstofproblematiek In het luchtkwaliteitplan (Raadsnummer 2008-091) wordt maatregel 35 “Bomen, struiken en groene daken als “vuile luchtvangers” aangehaald. We adviseren om daar de mogelijkheid van het toepassen van groene gevels aan toe willen voegen. Wanneer we kijken naar de gemeente dan zijn er wel degelijk plaatsen waar de concentratie aan fijnstof (PM10) op basis van 24-uurgemiddelde buiten de wegverharding groter is dan de grenswaarde. In onderstaand overzicht is met rood aangegeven waar deze grenswaarde wordt overschreden.

54



Figuur waarin de overschrijding te zien is van concentratie PM10 (bron: rapport Luchtkwaliteit Nieuwegein 2006) Op basis van bovenstaande figuur kunnen we zeggen dat vooral langs de grotere wegen zoals A12 en A2 en de grotere verkeerswegen in Nieuwegein de grenswaarden worden overschreden. Indien we kijken naar de woningen die gepland staan in het urgentieprogramma (loketfase en principeverzoeken) en direct liggen aan de wegen waar de grenswaarden worden overschreden dan zijn het de volgende plaatsen (zie nummering figuur): 1 2 3 4

Nijpelsplantsoen: Sluyterslaan (Mitros) Wenkebach en Herwijnenplantsoen Diepenbrock A Capella

200 woningen aan Noordstedeweg 20 woningen aan Sluyterslaan 40 woningen aan Wenkebach en Herwijnenplantsoen 30 woningen aan Diepenbrocklaan


55

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie 5 6 7 8

Muntplein e.o. Richterslaan Buxtehudelaan The Edge Blokhoeve

150 woningen aan Batenburg en AC Verhoefweg 40 woningen aan Richterslaan 46 woningen aan Buxtehudelaan 193 woningen aan AC Verhoefweg

In het kader van dit onderzoek beperken we ons alleen op de mogelijkheden die er zijn omtrent de bebouwing in Nieuwegein. Het is natuurlijk een optie om groene gevels in de vorm van een geluidscherm toe te passen aan de rand van Nieuwegein, in het Noordwesten bijvoorbeeld aan de A2. Ook zou men woningen of bedrijfspanden kunnen plaatsen aan de rand van Batau en Galecop die als een soort buffer werken (zie onderstaande figuur): Door dergelijke bebouwing, die gedeeltelijk ondergronds zou kunnen liggen, kan geluid worden geweerd van de drukke wegen (A2 en A12) en ook het fijnstof dat door het verkeer wordt geproduceerd kan worden geabsorbeerd.

De groene gebieden zorgen voor een afscheiding tussen de snelwegen A12 en A2 en Galecop.

56



2 schematische voorbeelden waarbij groen op gevels en daken als afscherming dient tussen snelweg en stad. Gevelbegroeiing kan natuurlijk worden toegepast op zowel de laagbouw als hoogbouw, maar aangezien het bij de bovengenoemde fijnstof probleemgebieden vooral gaat om nieuwe of gerenoveerde woningen in hoogbouw en de mogelijkheden om het daar op een grotere schaal toe te passen, zullen we dit nader toelichten. Voor de gemeente Nieuwegein is het toepassen van groene gevels in deze tweeledig: Esthetisch: Het komt o.a. in het rapport van Laagland advies (Jutphaas Wijkersloot in beeld) al naar voren: De inwoners van een aantal wijken vinden wel dat er voldoende groen is, maar de gebruikswaarde en uitstraling laten volgens hen te veel te wensen over. Daarnaast is er de wens van de gemeente om meer groen in private eigendom onder te brengen ivm onderhoud. Door bijvoorbeeld de gevels op de flats aan Nijpelsplantsoen, Sluyterlaan en van Herwijnen te “vergroenen” wordt het uiterlijk van de flats opgeknapt, creëert men groen in private eigendom van de woningbouwvereniging en ontstaat er een duidelijkere, groenere verbinding met het stadshart. Als gemeente kan men natuurlijk bijdragen in de kosten voor het aanbrengen van de groene gevel, maar zal de woningbouwvereniging op haar beurt in het onderhoud moeten voorzien.


57


Afvangen fijnstof: Zoals gezegd zijn bovengenoemde woningen gelegen aan drukke wegen waar de concentraties fijnstof boven de grenswaarden uitkomen. Groen tot op een paar meter boven maaiveld zorgt voor het meest efficiënte afvangen van de fijnstof.

Kort samengevat in een voorbeeld “Het Nijpelsplantsoen”: Voor de flats aan het Nijpelsplantsoen zou dit het volgende kunnen betekenen: De kopse en langsgevels die zichtbaar zijn vanaf de Noordstedeweg zouden kunnen worden voorzien van beplanting waardoor de uitstraling van de flats beter wordt. De flats liggen al in het groen, maar steken door het kille uiterlijk van steen en beton erg af in hun omgeving. De groene gevel zal er voor zorgen dat zij worden opgenomen door de groene omgeving. Doordat de gevels dicht aan de weg liggen kunnen zij effect hebben op het afvangen van het fijnstof. Als laatste voordeel kan worden aangehaald dat door groene gevels te creëren op dergelijke flats dit ook positieve effecten heeft op geluid en warmte tussen de flats. Waar normaal geluid weerkaatst tussen de harde oppervlakken van de gevels van de flats, wordt dat door het groen beter geabsorbeerd. Tevens zorgt de beplanting voor verkoeling tussen de flats.( zie 4.5)

58



Impressie van een groene gevel op een flat aan het Nijpelsplantsoen.

9.4 Bouwkundige aspecten groene gevels De groene gevels kunnen worden verdeeld in een tweetal groepen: 1 2

De grondgebonden systemen De niet-grond gebonden systemen

9.4.1 Grondgebonden systemen Bij grondgebonden systemen wordt de beplanting onder aan de gevel aangebracht in de volle grond. De plant kan daarna zonder enige hulp zelf zijn weg vinden tegen de gevel of er kan een onderconstructie worden aangebracht waarop de plant wordt geleid. De volgende onderconstructies worden hiervoor gebruikt: • houtconstructies (aangeraden wordt minimaal duurzaamheidsklasse 2 toe te passen en hout met het FSC-keurmerk) • staaldraadconstructies • staalrasterconstructies


59

Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Het voordeel van dergelijke onderconstructies is dat de plant fysiek wordt gescheiden van de gevel zodat deze altijd op een eenvoudige wijze kan worden verwijderd. Tevens kan de plant op die manier een gevel niet beschadigen. Op sommige gevels is het vanwege het gevaar van wortel-indringing niet mogelijk om gevelbegroeiing toe te passen zonder onderconstructie. Een belangrijk nadeel van grondgebonden systemen is dat het vaak een tijd duurt voordat een hele gevel is begroeid. Als voorbeeld zou bij gevels die slecht of helemaal niet geïsoleerd zijn de volgende opbouw kunnen gelden: Op de steenachtige ondergrond kan een drukvaste isolatielaag, bijvoorbeeld cellulair glas, worden gekleefd waarop een stuclaag met weefsel of EPDM-laag wordt aangebracht. Daarna volgt het staaldraadsysteem met de beplanting. Vooral het feit dat het een behoorlijke tijd duurt voordat een wand volledig is bedekt, geeft ons de voorkeur aan niet-grondgebonden systemen.

Voorbeelden van groene gevels (bron: The vertical garden, Patrick Blanc)

9.4.2 Niet-grondgebonden systemen Bij niet grondgebonden systemen worden de planten in een soort substraat aan de gevel gehangen en gemonteerd. Nadeel hierbij is dat de planten moeten worden voorzien van een waterafgeefsysteem en dat de onderconstructie zwaarder moet worden uitgevoerd i.v.m. het gewicht van de bakken en substraat. Kostentechnisch dus nadeliger dan de grondgebonden systemen. Daartegenover staan de grote voordelen dat de gevel niet wordt aangetast door de wortels en dat men veel sneller de gevels kan bedekken. Verder heeft men hierdoor ook de esthetische uitstraling beter in de hand. Ook mbt deze systemen zijn er verschillende mogelijkheden: • • •

60

Bakken onderaan de gevel waarin de beplanting is geplant (staande beplanting) en waar water wordt afgegeven door een waterafgeefsysteem. Groeiplaten waarin zakken zitten met een substraat en waar het water ook dmv een afgiftesysteem wordt afgegeven. Deze platen met zakken zitten over de hele gevel gemonteerd. Hangende beplanting waarin de bakken worden gemonteerd aan de gevel, eveneens voorzien van een waterafgeefsysteem.


Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie •

Een vaste substraatlaag waarin de beplanting vanaf de buitenzijde wordt aangebracht. Het gaat hier meestal om erg zware systemen zoals voor een geluidswal.

Natuurlijk geldt voor beide systemen dat de keuze van de planten afhankelijk is het soort systeem, de oriëntatie, de manier van groeien, de grondsoort en dergelijke. Wanneer men kiest voor een gevelbegroeiing dan zal men hier met een specialist over in contact moeten treden. Zeker gezien het feit dat ook onderhoud in een latere fase een grote rol zal spelen.

Voorbeelden van groene gevels

(Bron: The vertical garden, Patrick Blanc)

9.5 Enkele voorbeelden Er bestaan inmiddels al een heel aantal voorbeelden van een toepassing van groene gevels. Toch is het nog niet zo in opmars als de groene daken. De reden hiervoor is dat er nog tal van bezorgdheden zijn inzake schade aan de gevel en erg veel onderhoud. Dit zijn allemaal aspecten die op een vrij eenvoudige manier te realiseren zijn. Grote nadeel is de vaak hoge m² prijs voor een groene gevel. Een systeem dat bijvoorbeeld bestaat uit substraatpanelen en een constructie kost in sommige gevallen al tussen de € 350 en 450 per m². Dit zijn prijzen die boven op de kosten komen van een m² buitengevel zonder afwerking. Als men dit vergelijkt met de extra kosten die er gelden voor een groen dak (extensief plat dak 0 tot 4 graden) ca. € 20 en (intensief) ca € 60, dan betaalt men dus voor 1 m2 groene gevel 6 à 7 keer meer dan een groen dak. Het toepassen van een groene gevel heeft naast het binden van fijnstof vooral een esthetische en daarmee psychologische en sociale waarde voor inwoners en/of werknemers van bepaalde gebouwen. Het positieve effect kan bijdrage aan het welbehagen van de mensen wat niet direct in opbrengsten is uit te drukken. Hieronder volgen nog een aantal voorbeelden van projecten waar groene gevels zijn toegepast:


61


Bronnen: www.mimoa.eu

62



10 CONCLUSIE Het antwoord op de vraag of 80.000 m² aan groene daken haalbaar is in Nieuwegein, kan eenduidig worden beantwoord met een JA. Alleen waar de gemeente op in wil zetten, is afhankelijk van budget en concrete plannen die ze hebben met Nieuwegein voor de toekomst. Bij het overleg aan de beginfase van dit project wilde de gemeente inzetten op een haalbaarheidsstudie van het toepassen van een groen dak op 1.600 woningen. Hiermee zouden de randvoorwaarden en dus resultaten worden beperkt waarop is besloten om het project een breder kader te geven. Er is daarom gekeken naar de mogelijkheden om op basis van deze 1.600 woningen te kijken naar het toepassen van het totale oppervlak nl. 80.000 m². Naast woningen kan een groen dak ook worden toegepast op bedrijfsgebouwen. In een aantal scenario´s is bekeken hoe groot het potentiële oppervlak aan m² groen dak is per wijk waar volgens het urgentieprogramma in de toekomst nieuwe woningen zullen komen. Op basis van dit urgentieprogramma wordt een schatting gemaakt dat er ca. 40.000 m² aan potentieel groen is op de (nieuwe) woningen uit het totale urgentieprogramma. Aangezien het niet reëel is om nu al in te zetten op subsidies voor woningen die in 2016 gerealiseerd zullen worden, is in een ander scenario gekeken naar wat het potentiaal is wanneer we dat alleen baseren op basis van woningen uit het urgentieprogramma voor de komende 3 jaar (t/m 2011). Zoals verwacht komt dit veel lager uit nl. op ca. 10.000 m². Er is daarom ook gekeken naar het potentiaal in de huidige woningbouw op de particuliere markt en bij de woningbouwcorporaties. Hier liggen wel degelijk mogelijkheden en kan men de 80.000 m² eenvoudig behalen, alleen zal de gemeente hier echt aan subsidieverlening moeten doen om particulieren er toe te zetten om hun dak te vergroenen. M.b.t. woningbouwwoningen kan de gemeente afspraken maken in de verdeling van de kosten. Omdat het inzetten op het aanpassen van de daken van de bestaande woningvoorraad waarschijnlijk een moeilijke weg zal worden, is er ook gekeken naar de toepassing van groene daken op bedrijfsgebouwen. Vooral het Klooster en de Galecopperzoom zijn hierin bekeken. Er liggen goede mogelijkheden om juist daar groene daken toe te passen. Mede gezien hun ligging langs de snelwegen en aan de rand van Nieuwegein. Het toepassen van groene daken (en gevels) kan hier als een buffer werken tussen snelweg en stad. Omdat Nieuwegein op sommige plekken een fijnstofprobleem en imagoprobleem t.a.v. groen heeft, hebben we gekeken of groene gevels hier een positieve bijdrage in kunnen leveren. Aangezien een groene gevel eigenlijk niet veel verschilt van een groen dak is,ondanks de hogere kosten, een groene gevel in sommige gevallen een betere optie dan een groen dak. Wij wilden deze mogelijkheid in deze haalbaarheidsstudie niet voorbij laten gaan. Er zijn haalbare opties om het groen in de stad op een mulitfunctionelere manier in te passen in de omgeving. Er zijn mogelijkheden gegeven, de gemeente is aan zet.


63


64



TOT SLOT… Groen, groener het groenst. Hoe ver wil en kan men gaan? Niet ver genoeg, is onze mening.


65


BIJLAGE 1 - OPBOUW GROENE DAKEN De verschillende lagen van groene daken De opbouw van een begroeid plat dak verschilt niet zo veel met de meer gangbare platdakconstructies. Het dak onderscheid zich vooral door de afwerklaag. De opbouw ziet er als volgt uit wanneer de onderconstructie (constructie+isolatie+waterkerende laag) in dit geval niet wordt meegenomen:

Wortelwerende laag boven op de dakbedekking of wortelwerende en waterkerende dakbedekking (materialen o.a.: PVC / EPDM / bitumen / LDPE ) Schuif- en beschermingslaag: Deze laag zorgt voor een bescherming van de dakbedekkingsconstructie tegen belastingen tijdens de installatie en het gebruik van het dak.(materialen o.a.: rubbergranulaat mat, kunststoffolie, geotextiel, PE of glasvlies) Waterafvoerende laag ofwel drainagelaag (waterbuffering, afvoer van overtollig hemelwater, watertoevoer via dampdiffusie, beluchting van het substraat) (materialen o.a.: geëxpandeerde kleikorrels, PS, PUR) Filterlaag: Deze laag houdt fijne substraatdeeltjes tegen uit de vegetatiedragende laag die anders in de waterafvoerende laag zouden terecht komen en horizontale waterafvoer zouden kunnen belemmeren. Water en lucht kunnen ongehinderd circuleren.(materialen o.a.: PP, PE, geotextiel) Substraatlaag of substraatplaten: Dit is de groeilaag voor planten, bij voorkeur met hoge absorptie- en buffercapaciteit om ook langere drogere periodes te overbruggen. (materialen o.a.: lava, bims, humus, turf, potgrond, zand e.d) Vegetatielaag: Deze laag bevat het daadwerkelijke groen, de planten. Deze kunnen in losse plantjes worden aangebracht in de substraatlaag, maar ook als complete vegetatiematten worden gelegd. Dit is per leverancier verschillend. (Vegetaties o.a.: sedum, kruiden, mossen, grassen, struiken, bomen etc)

Bron: Nophadrain Eventueel kan er bij een intensief dak nog een extra waterreservoir-laag worden aangebracht, immers de vegetatie bij een intensief dak heeft grote behoefte aan voldoende water. Het nadeel van een dergelijke laag is dat de constructie dient te worden aangepast aan de hogere belasting op het dak. Sommige leveranciers hebben zelfs nog een veiligheidsinrichting in de dakopbouw geïntegreerd waar diegene die het onderhoud uitvoert zich aan kan zekeren. Bijvoorbeeld het Fallnet® van Zinco® Bron: Zinco

66


Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie Het gewicht en de opbouwhoogte van een groen dak zijn afhankelijk van de plantenkeuze. Voor het gewicht is ook de hoeveelheid bufferwater belangrijk: een droog dak is aanzienlijk lichter dan een met water verzadigd dak na heftige regenbuien. Het is mogelijk om zowel op platte als op schuine daken beplanting te realiseren. Mogelijk zijn groene daken zelfs bij een helling hoger dan 25 graden, tot maximaal 45 graden. Al bij een dakhelling van 10 graden of hoger is echter een andere dakopbouw nodig. Een wortelbeschermfolie is lastig aan te brengen op een hellend dak. Daarom is er een sterke voorkeur voor een wortelvaste dakbedekking (bijvoorbeeld bitumen of kunststof). Voor het onderhoud van het dak is het bij grotere daken voordelig als er dakramen aanwezig zijn die gebruikt kunnen worden als in- en uitstap. Ook is het bij grotere daken zinvol om op verschillende plaatsen mogelijkheden te creëren waar men zich kan vasthouden. De beplanting kan met behulp van speciaal ontwikkelde profielen, balken of anderszins beveiligd worden tegen afglijden. Aan de onderkant wordt het dak afgesloten met een profiel. De afvoer van overtollig hemelwater vindt bij hellende daken vaak plaats middels een dakgoot aan de rand van het dak.

Bron:

Zinco, Voorbeeld van speciaal ontwikkeld profiel om afschuivingop steile daken te voorkomen

De plantenkeuze moet worden afgestemd op de oriëntatie van het dak, de dakhelling en de constructie. Hemelwater stroomt bij hellende daken bijvoorbeeld sneller af dan bij platte daken, waardoor de planten op hellende daken bestendiger moeten zijn tegen droogte, tenzij er een systeem voor bewatering wordt toegepast. Hellende daken met zuid oriëntatie hebben de hoogste zoninstraling. Om erosie te voorkomen wordt bij hellende daken met zuid oriëntatie soms gekozen voor een bewateringsysteem. Een alternatief is een hogere substraatlaag, dit is echter om constructieve redenen vaak niet mogelijk. De plantenkeuze op sterk hellende daken met zuid oriëntatie is daardoor beperkt. Daar staat tegenover dat de begroeiing op hellende daken beter zichtbaar is dan de planten op platte daken. Mede daarom, maar ook om erosie te voorkomen, is bij hellende daken een gesloten beplanting belangrijker dan bij platte daken. Daken met een helling hoger dan 30 graden worden over het algemeen uitsluitend met sedum begroeid.

Het gewicht en de belastingen Voor begroeide daken wordt het vaak als groot nadeel gezien dat ze erg zwaar kunnen zijn. Zeker na een regenbui wanneer het substraat verzadigd is met water. Als vuistregel wordt er vaak met 30% extra gewicht gerekend door het aandeel van het water. Natuurlijk hangt dit af van de dikte van de substraatlaag. Hoe dikker de substraatlaag, des te meer water kan er in opgenomen worden. Het nadeel van het gewicht zal pas echt gelden wanneer bijvoorbeeld bij renovatie blijkt dat men de dakconstructie moet aanpassen of vervangen om het begroeide dak toe te kunnen passen. Tevens kan het een nadeel zijn dat het gewenste dak niet kan worden geplaatst maar een andere, lichtere variant. Toch blijkt dat veel gebouwen 50-100 kg/m2 extra aan belasting probleemloos kunnen opnemen. Wanneer men bijvoorbeeld van een bestaand plat dak het grind (3-5 cm dik) eraf haalt, dan vermindert men het gewicht al met zo’n 50-100 kg/m2. Te bedenken dat de lichtste varianten van een mos-sedumdak zo’n 100 kg/m2 aan belasting vormen (in waterverzadigde toestand) dan zal het nauwelijks verschil uit maken en kan er zonder problemen een begroeid dak op komen. Wanneer men van een dergelijk dak een grasdak of daktuin zou willen maken (met een veel hoger gewicht), dan dient men wel degelijk extra constructieve maatregelen te nemen in de vorm van extra balken of groter gedimensioneerde constructieonderdelen. Voor elk afzonderlijk geval zal men aparte berekeningen moeten laten maken door een constructeur.


67


BIJLAGE 2 - SOORTEN GROENE DAKEN

Groene daken

Overgroeide daken

Begroeide daken

Klimop dak

Grasdak

Sedumdak

Kruidendak

Mosdak

Intensief beheerde daken

Daktuin

Sedum/Mos/kruidendaken Sedum/Mos/kruidendaken zijn de meest toegepaste vegetatiedaken. De sedumplanten kunnen worden aangevuld met andere planten, bijvoorbeeld anjers en kruiden om het hele jaar door een levendig en kleurrijk beeld te geen. Ook is het mogelijk om aan te vullen met verschillende droogteresistente kruiden en siergrassen. De opbouwhoogte van een sedumdak varieert van ca 70160 mm. Het gewicht van een waterverzadigd sedumdak bedraagt hierbij circa 100 -240kg/m2. De mogelijke waterbuffering bedraagt 35-65 liter/m2.

Bron: Zinco

68



Grasdaken Deze hebben over het algemeen een opbouwhoogte tussen ca 160 – 210 mm. Het gewicht van een met water verzadigd dak ligt tussen de 240 en 315 kg/m². Maar dit is natuurlijk sterk afhankelijk van de dikte van het substraat.

Daktuinen Multifunctionele opbouw met grote waterbuffering. Er kunnen gazon en struiken geplant worden en bij dikkere substraatlagen ook hoger heesters en zelfs bomen. Combinaties met andere functies, zoals voetpaden, terrassen, of speeltuinen zijn ook mogelijk. Het is ook goed mogelijk om daktuinen op parkeergarages te realiseren. Op parkeergarages maar ook op hoger gelegen daken met een goede valbeveiliging kunnen zelfs speelplaatsen worden gemaakt, compleet met glijbanen of zandbakken. Bij daktuinen kunnen ook vijverpartijen of andere waterelementen worden opgenomen. Wel moet dan de drainagelaag onder de waterpartijen doorlopen en separaat een vijverfolie worden gebruikt. Bij een eventuele vijverlekkage stroomt het water dan weg via de drainage en de reguliere dakafvoeren.

Bron: Zinco


69


LITERATUUR EN BRONNEN -“Gevels in ’t groen, aanwijzingen voor het ontwerpen van groene gevels” -“The vertical garden” -“Rotterdam groen van boven?” -“Handleiding daktuinen”

SBR Patrick Blanc gemeente Rotterdam gemeente Amsterdam

Productinformatie van leveranciers groene daken -Optigroen Dak-en gevelbegroeiing, Amersfoort -ZinCo Benelux, Amsterdam -Nophadrain BV, Kerkrade Websites o.a. www.nieuwegein.nl www.gevelbegroeiing.nl www.fasadengruen.de

70




71

Haalbaarheidsonderzoek groene daken Nieuwegein Groen op daken en op gevels. definitief, 2

Recommend Documents