Manama Jeugdgezondheidszorg Inleidende module
Gezondheidspromotie in de jeugdgezondheidszorg
Sigrid Van den Branden Karel Hoppenbrouwers
Overzicht • • • • • •
Definitie 3 methoden Thema’s Doelgroepen Kwaliteitsvol werken Effectiviteit
Definitie Jeugdgezondheidszorg = ‘Bevorderen, beschermen en beveiligen van gezondheid, groei en ontwikkeling van kinderen en jeugdigen’1
• Combinatie van: o o
1
Ziektepreventie Gezondheidspromotie
Boudewijnse HB et al. Nederlands Leerboek Jeugdgezondheidszorg, 2005.
Ziektepreventie • Doel voorkomen van bepaalde ziekten/aandoeningen Strategieën o Primaire preventie: oorzaken elimineren, vermindering incidentie o Secundaire preventie: vroegtijdig opsporen en behandelen o Tertiaire preventie: voorkomen van verdere invalidering Acties o Screening o Vaccinatie o Beschermende maatregelen o
•
•
Ziektepreventie
Gezondheidspromotie Ziektepreventie gezondheidspromotie Voorkomen van ziekten of gezondheidsproblemen
Mensen aanzetten ZELF meer controle te verwerven over determinanten van gezondheid
Gezondheidspromotie • Doel In staat stellen van mensen om controle te verwerven over de determinanten van hun gezondheid • Niet enkel gericht op individu, maar ook op omgeving • Vijf actieterreinen (Ottawa Charter, 1986): o Ontwikkelen van persoonlijke vaardigheden o Creëren van ondersteunende omgeving o Versterken van gemeenschapsactiviteiten o Heroriënteren gezondheidszorgvoorzieningen o Ontwikkelen van een gezond beleid o
Determinanten van gezondheid
Overzicht • • • • • •
Definitie 3 methoden Thema’s Doelgroepen Kwaliteitsvol werken Effectiviteit
Methoden • Drie methoden Gezondheidseducatie = individu-gericht o Facilitatie = setting-gericht o Pleitbezorging = populatie-gericht o
Methoden • Voorbeeld fysieke activiteit
Pleitbezorging
Facilitatie
Educatie
1. Gezondheidseducatie • Doel Individuen in staat stellen om te kiezen voor gezond gedrag Strategieën o Informeren kennis aanbrengen o Sensibiliseren attitudes beïnvloeden o Opvoeden vaardigheden aanleren Wordt veelvuldig toegepast binnen preventieve gezondheidszorg (K&G, CLB, huisartsen, …) Zowel mondeling als schriftelijk (folders, posters, video’s) o
•
•
•
2. Facilitering •
•
Doel o
De omgeving gezondheidsbevorderend maken
o
Sociaal-ecologische visie
Strategieën o
Direct: omgeving gezonder / minder risicovol maken • Vb. productveiligheid, voedselinspectie, milieuzorg, …
o
Indirect: omgeving zodanig inrichten dat gezond gedrag gemakkelijker wordt gemaakt • Vb. ‘fitnesstoestellen’ in park plaatsen, frisdankautomaten wegnemen op speelplaats, labeling van gezonde voeding, gezonde keuze goedkoper maken
•
In bepaalde setting (gemeente, school, buurt, bedrijf, …)
3. Pleitbezorging • Gericht op beïnvloeding van macroomgeving • Strategieën o Sociale marketing o Massamedia o Beïnvloeden van beleidsverantwoordelijken (advocacy) • Voorbeeld: rookverbod
Methoden • Preventieve gezondheidszorg Focus op gezondheidseducatie • MAAR: advies, voorlichting en begeleiding niet altijd voldoende om gedragsverandering te bekomen • Combinatie van educatie met andere interventies op buurt- en beleidsniveau is belangrijk • CB’s en CLB’s kunnen meewerken aan bredere interventies die lokaal of regionaal worden opgezet o
Counseling • Verschillend van gezondheidseducatie • Probleemgericht, naar aanleiding van • •
klacht of vraag Advies op maat van individueel gezin Bovenop het standaard advies en begeleiding die aan elk kind wordt aangeboden
• valt onder secundaire of tertiaire preventie
Overzicht • • • • • •
Definitie 3 methoden Thema’s Doelgroepen Kwaliteitsvol werken Effectiviteit
Thema’s • Onderscheid tussen: Risico-reducerend o Ontwikkelingsondersteunend o Zorggericht • Richtlijnen in andere landen zijn vergelijkbaar o Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) o American Academy of Pediatrics (AAP) o Rourke Baby Record o Child Health Promotion Programme o … o
Aanbevolen thema’s Gezondheid (risicoreducerend)
Ontwikkelings- en opvoedingsondersteunend
Zorggericht
Ontwikkelingsfase: lichamelijk, cognitief, sociaal-emotioneel Opvoeding: slapen, eten, spelen, claimgedrag, grenzen stellen
Keuze kinderopvang
Blootstelling aan tabaksrook
Zindelijkheid
Zorgaanbod
Mondgezondheid
(Excessief) huilen
Gezonde voeding, beweging – obesitas
Spraak en taalontwikkeling
Suppletie vitamines D en K
Voedingsproblemen
Borstvoeding
Positief ouderschap
Vaccinaties
Band ouder – kind
Voorkeurshouding
Verzorging
Wiegendood Veiligheid – Ongevallen
Meisjesbesnijdenis Shaken Infant Syndroom Koorts
Schoolkeuze
Aanbevolen thema’s • Nog niet opgenomen in meeste landen: o Beperken van mediagebruik • Tv-kijken ontmoedigen bij jonge kinderen • Alternatief entertainment aanmoedigen o
Preventie van mentale problemen bij jonge kinderen
Overzicht • • • • • •
Definitie 3 methoden Thema’s Doelgroepen Kwaliteitsvol werken Effectiviteit
Doelgroep • Gezondheidseducatie volgens getrapt aanbod o Universeel basisaanbod • Alle kinderen • Algemene gezondheidsboodschappen o
Doelgroepgericht aanbod • Bij risicogezinnen, kinderen met verhoogde kwetsbaarheid • Specifieke programma’s op maat
o
Individuele counseling • Bij (beginnende) problemen
Overzicht • • • • • •
Definitie 3 methoden Thema’s Doelgroepen Kwaliteitsvol werken Effectiviteit
Kwaliteitsvolle en effectieve gezondheidsbevordering • • • •
Programmatisch Planmatig Systematisch Evaluatie
Grotere effectiviteit van project
• Programma’s ontwikkelen en effectiviteit nagaan alvorens routinematig te implementeren
• Gebruik maken van o o
Planningsmodellen Fasenmodellen
Fasenmodellen • Fasenmodel voor projectmatig werken (Scheerder et al, 2003)
Planningsmodellen • Precede-Proceed model (Green & Kreuter, 2005) • Kok-model (1992) --------------------------> PLANNING -------------------------> 1 2 3 4 5 gezondheid
gedrag & omgeving
10 9 <------------------------
determinanten
interventie implementatie
8 7 6 EVALUATIE <------------------------
Probleemanalyse ------------------------------> PLANNING -----------------------------> 1 2 3 4 5 gezondheid gedrag & determinanten interventie implementatie omgeving 1. Epidemiologische diagnose 2. Gedrags- en omgevingsdiagnose 3. Analyse van gedragsdeterminanten 10 9 8 7 6 <----------------------------- EVALUATIE <----------------------------
Stap 1: Aard en ernst van het probleem bepalen • Aandachtspunten (ervaren) gezondheid van de doelgroep o prevalentie en ernst van het probleem o ervaren levenskwaliteit o sociale, economische en demografische gegevens • Informatiebronnen o beschikbaar cijfermateriaal (overheidsstatistieken, enquête-gegevens, … o eigen bevraging o
Stap 2: identificeren van gedrags- en omgevingsinvloeden • Aandachtspunten gedrag met invloed op de gezondheid o prevalentie van dat gedrag in de doelgroep o aspecten in de fysische en sociale omgeving die de gezondheid beïnvloeden • Informatiebronnen o onderzoeksliteratuur over ziekte-oorzaken (causaal epidemiologisch onderzoek) o gegevens over de lokale situatie o
Stap 3: Identificeren van determinanten • Aandachtspunten o o
sociaal-cognitieve factoren (kennis, atitudes, …) omgevingsfactoren die gedrag uitlokken bv. fysische omstandigheden, voorzieningen, wetgeving, ...
o
omgevingsfactoren die gedrag bekrachtigen bv. economische prikkels, sociale druk, …
• Informatiebronnen o
gedragsmodellen uit de (psychologische) literatuur • Vb. Health belief model, Theory of Planned Behaviour
o
bevraging van vertegenwoordigers uit de doelgroep
Interventieplanning ---------------------------------> PLANNING ---------------------------> 1 2 3 4 5 gezondheid gedrag & determinanten interventie implementatie omgeving 1. Keuze interventiedoelen 2. Keuze methodieken & technieken 3. Ontwerp van interventie 4. Opstellen implementatieplannen 5. Opstellen evaluatieplan 10 9 8 7 6 <-------------------------------- EVALUATIE <--------------------------
Stap 4: Keuze van een interventie • Aandachtspunten verschillende mogelijke interventies o verwachte impact op doelgedrag o aanvaardbaarheid en haalbaarheid bij de doelgroep • Informatiebronnen o literatuur over effectonderzoek o eigen ervaring (succes of mislukking) o informatie van sleutelfiguren uit de doelgroep o
Stap 5: Vastleggen van modaliteiten voor de interventie • Aandachtspunten o o o o o
(sub)doelen, acties, timing, budget te betrekken personen en organisaties rollen en taakafspraken evaluatiemomenten en -methoden valorisatie van projectresultaten
• Methode o o o
werkplan opstellen betrekken van de doelgroep uittesten van programma-onderdelen
Intervention Mapping • Protocol voor het gebruik van Empirische gegevens o Theoretische inzichten Tijdens interventie-ontwikkeling 6 stappen: 1. Inzicht verwerven in aard, omvang,oorzaken van gezondheidsprobleem 2. Doelen voor veranderingen in gedrag en omgeving bepalen 3. Omzetten van doelen in theoretische methodieken en praktische technieken 4. Integratie van verschillende onderdelen in 1 programma 5. Plannen van invoering van project 6. Plannen van evaluatie van project o
• •
Intervention Mapping Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Stap 6
Kwaliteitstoetsing voor projectplanning
Stap 6-10: Evaluatie ---------------------------------> PLANNING ---------------------------> 1 2 3 4 5 gezondheid gedrag & determinanten interventie implementatie omgeving
10 9 8 7 6 <-------------------------------- EVALUATIE <--------------------------
Stap 6-10: Evaluatie Functie
• Bewijzen (to prove) o
de kwaliteit van acties aantonen • in vergelijking met andere activiteiten • in vergelijking met andere diensten
o o
verantwoording afleggen voor bestede middelen nakomen van contractuele verplichtingen
• Verbeteren van de eigen werking (to improve) o o o o o
nagaan of acties volgens plan verlopen nagaan hoe interventies overkomen bij de doelgroep identificeren van sterkten en zwaktes afleiden van doelen voor toekomstige acties verhogen van deskundigheid en motivatie van medewerkers
Stap 6-7: Procesevaluatie ----------------------------------> PLANNING -----------------------------> 1 2 3 4 5 1. Evaluatie van het implementatieproces 2. Evaluatie van de keuze van de interventie gedrag & gezondheid omgeving determinanten interventie implementatie 10 9 8 7 6 <---------------------------------- EVALUATIE <--------------------------
Stap 6-7: procesevaluatie • Is de interventie uitgevoerd zoals gepland? o o o o o
Juiste doelgroep? Juiste timing? Intensiviteit? Juiste inhoud? Kwaliteit van de implementatie?
• Is de interventie goed gekozen? o
Aangepast aan doel?
• Gegevens verzamelen tijdens implementatie
Stap 8-10: Effectevaluatie ----------------------------------> PLANNING -----------------------------> 1 2 3 4 5 1. Evaluatie van effecten op determinanten 2. Evaluatie van effecten op gedrag 3. Evaluatie van gezondheidseffecten gezondheid
gedrag & omgeving
determinanten
interventie implementatie
10 9 8 7 6 <---------------------------------- EVALUATIE <--------------------------
Stappen 8-10: Effectevaluatie • Aandachtspunten verandering in (determinanten van) gedrag o verandering in de omgeving o verandering van organisatorische eigenschappen o verandering van competentie van (leden van) de doelgroep • Informatiebronnen o kwantitatieve gegevens o
(vragenlijsten, systematische observatie, …) o
kwalitatieve gegevens
Overzicht • • • • • •
Definitie 3 methoden Thema’s Doelgroepen Kwaliteitsvol werken Effectiviteit
Effectiviteit • Wat werkt? o
Eenmalige boodschappen • • •
o
Programma’s met meerdere sessies
o
Meerdere componenten • •
•
Effectief voor eenvoudige aanpassingen (vb. plaatsen van rookdetector, beschermingskapjes over stopcontacten, aanpassen watertemperatuur, …) Verhoging van kennis MAAR: Geen gedragsverandering op lange termijn: intensievere aanpak nodig
Vaardigheidstraining Combinatie van gezondheidseducatie met andere interventies
o
Informatie op maat
o
Huisbezoeken bij risicogezinnen
o
Interventies gebaseerd op theoretisch model
MAAR o
Tijdsintensief
Besluit • Belangrijk om mensen aan te
• • • •
moedigen om hun gezondheid (en die van hun kinderen) in eigen hand te nemen Zowel individueel als op omgevingsniveau Planmatig en systematisch Uitgebreide interventies voor gedragsverandering te bekomen Evaluatie