Gezondheid telt! In Uden 2011
Gemeentelijk rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning Gezondheid telt! In Uden 2011
1
1
Gezondheid telt! In Uden 2011 Gemeentelijk rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning
E. Hendriks I.H.F. van Veggel M.A.M. Jacobs-van der Bruggen E.F.M. van den Heuvel
3
Gezondheid telt! In Uden 2011 Regionaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning Vormgeving: De Code – ‘s-Hertogenbosch Illustraties: Klutworks – Den Haag Een publicatie van de GGD Hart voor Brabant Postbus 3166 5203 DD ‘s-Hertogenbosch In samenwerking met RIVM – Bilthoven Auteursrechten voorbehouden © 2011 GGD Hart voor Brabant Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden redactie, auteurs en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaand aan schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht, Postbus 882, 1180 AW Amstelveen. Voor het overnemen van gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Dit rapport is onderdeel van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning Hart voor Brabant 2011. De regionale VTV bestaat uit de volgende onderdelen: • Regionaal rapport Gezondheid telt! In Hart voor Brabant 2011 Regionaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning met bijbehorende deelrapportages • Gemeentelijke rapporten Gezondheid telt! In: Bernheze
Goirle
Loon op Zand
Sint-Michielsgestel
Boekel
Grave
Maasdonk
Sint-Oedenrode
Boxmeer
Haaren
Mill en St. Hubert
Tilburg
Boxtel
’s-Hertogenbosch
Oisterwijk
Uden
Cuijk
Heusden
Oss
Veghel
Dongen
Hilvarenbeek
Schijndel
Vught
Gilze en Rijen
Landerd
Sint Anthonis
Waalwijk
• Websites Website Regionaal Kompas Volksgezondheid: www.regionaalkompas.nl Website GGD Gezondheidsatlas: www.ggdgezondheidsatlas.nl
Inhoudsopgave Inleiding
5
1.
Gezondheid nu
7
2.
Uitdagingen voor de toekomst
10
2.1
Het belang van een gezonde leefomgeving
10
2.2
Ongelijke gezondheid
11
2.3
Gezondheid en toekomstbestendige zorg
12
3.
Gemeenten aan zet
15
Literatuur en bronnen
18
Definities en afkortingen
19
Bijlage 1: Gezondheidsprofiel gemeente Uden
21
Inhoudsopgave
3
3
Inleiding Gemeenten hebben een belangrijke rol in het bewaken en bevorderen van de gezondheid van hun inwoners. De Wet publieke gezondheid (Wpg) schrijft voor dat gemeenten elke vier jaar hun volksgezondheidsbeleid vaststellen. Echter, niet alleen in het volksgezondheidsbeleid, maar ook in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en in het jeugdbeleid van gemeenten zijn gezondheid en zorg belangrijke onderwerpen. Zeker nu de financiële middelen beperkt zijn, moeten gemeenten keuzes maken en zoeken naar manieren om zo efficiënt en effectief mogelijk te werken. Hiervoor is inzicht in de lokale gezondheidssituatie en in de mogelijkheden om gezondheid te beïnvloeden van essentieel belang. De Wpg legt de samenhang tussen landelijk en lokaal gezondheidsbeleid vast in een vierjarige preventiecyclus. De Rijksoverheid stelt prioriteiten en zet kaders, waarbinnen gemeenten verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van hun lokale beleid. De huidige preventiecyclus startte in 2010 met de publicatie van de landelijke Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) ‘Van gezond naar beter’, door het RIVM. Op basis daarvan heeft het ministerie van VWS medio 2011 de actuele landelijke prioriteiten vastgesteld in haar preventienota ‘Gezondheid Dichtbij’. Als volgende stap in deze cyclus stelt ook de gemeente Uden haar lokaal gezondheidsbeleid vast. Om gemeenten te ondersteunen bij het formuleren van hun gezondheidsbeleid ontwikkelde de GGD Hart voor Brabant, in aansluiting op de nationale VTV, voor de tweede keer een regionale VTV. Deze bestaat uit de volgende vier producten: • Gemeentelijke rapporten ‘Gezondheid telt!’ met informatie over gezondheid en adviezen voor lokaal gezondheidsbeleid. De uitgave, die nu voor u ligt, is de rapportage voor de gemeente Uden. • Het regionale rapport ‘Gezondheid telt! In Hart voor Brabant 2011’ met informatie over gezondheid en adviezen voor gezondheidsbeleid voor het werkgebied van de GGD Hart voor Brabant. • De website Regionaal Kompas met achtergrondinformatie over de belangrijkste gezondheidsthema’s, landelijk beleid en beleidsopties voor gemeenten, de (aanbevolen) interventies en een overzicht van het preventieaanbod. • De website GGD Gezondheidsatlas met regionale en lokale cijfers over de bevolking en haar gezondheid. In de regionale VTV presenteert de GGD relevante informatie over de gezondheidssituatie van de gemeenten in zijn werkgebied. Gemeenten kunnen deze informatie inzetten voor de onderbouwing van de strategische bestuurlijke keuzes voor het lokale en (sub)regionale gezondheidsbeleid.
Inleiding
5
5
In deze regionale VTV focust de GGD Hart voor Brabant op een drietal thema’s. Allereerst de invloed van de omgeving op gezondheid. Zowel de fysieke als de sociale omgeving zijn van grote invloed op de gezondheid. Beiden zijn een stimulans voor een gezonde leefstijl. Een tweede thema is het verminderen van de nog steeds actuele achterstanden in gezondheid voor groepen met een lage sociaal economische status. De verschillen in (gezonde) levensverwachting zijn nog steeds groot. Het derde en laatste thema is de relatie tussen preventie en zorg, gezondheid en participatie. De GGD Hart voor Brabant adviseert gemeenten om deze drie thema’s te zien als dé belangrijkste uitdagingen voor effectief lokaal gezondheidsbeleid voor de komende periode. Meer achtergrondinformatie over de thema’s en de gemeentelijke mogelijkheden om hiermee aan de slag te gaan staan in het regionale rapport ‘Gezondheid telt! In Hart voor Brabant’ van de regionale VTV 2011. In het gemeentelijk rapport zoals dat nu voor u ligt vindt u de informatie, bevindingen en adviezen rondom deze thema’s voor Uden.
Leeswijzer In dit rapport staan de belangrijkste gegevens over de volksgezondheid in Uden en de vertaling in adviezen voor gezondheidsbeleid. U vindt antwoorden op vragen als: Wat zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen in Uden? Welk beleid voert de gemeente thans en waar liggen mogelijkheden voor verbetering? Uden kan deze informatie gebruiken om keuzes te maken voor haar gezondheidsbeleid. Daar waar er in de tekst cijfers staan over kinderen, volwassenen of ouderen, gaat het over respectievelijk de leeftijdsgroep 0 t/m 11 jaar, 19 t/m 64 jaar en 65 jaar en ouder (tenzij anders vermeld). Cijfers over jongeren betreffen de 12- t/m 17-jarigen (en niet de 12- t/m 18-jarigen) om vergelijkingen mogelijk te maken met cijfers uit de vorige regionale VTV (van 2006). Daar waar gemeente staat gaat het over de gemeente Uden en daar waar Hart voor Brabant staat gaat het over het werkgebied van de GGD-regio Hart voor Brabant. • Hoofdstuk 1 ‘Gezondheid nu’ beschrijft hoe het staat met gezondheid in de regio en de gezondheid in Uden. • Hoofdstuk 2 ‘Uitdagingen voor de toekomst’ gaat in op de drie belangrijke thema’s van deze regionale VTV. • Hoofdstuk 3 ‘Gemeenten aan zet’ beschrijft de mogelijkheden voor gemeenten om aan de slag te gaan met gezondheidsbeleid. • Het rapport sluit af met een korte samenvatting en adviezen van de GGD aan Uden.
Gezondheidsprofiel Achterin dit rapport is een beknopt gezondheidsprofiel voor Uden opgenomen. In dit profiel vindt u voor een aantal belangrijke gezondheidsindicatoren een vergelijking van de meest recente gemeentelijke cijfers in 2011 met cijfers uit de vorige regionale VTV. Ook biedt het gezondheidsprofiel een vergelijking van de gemeentelijke cijfers met de regionale cijfers van de GGD-regio Hart voor Brabant. De belangrijkste bevindingen staan in dit rapport vermeld. Vergelijkingen van de regionale cijfers met Nederlandse cijfers komen in het regionale rapport aan de orde. Voor meer cijfers en achtergrondinformatie kunt u de websites GGD gezondheidsatlas en Regionaal Kompas raadplegen.
6
Gezondheid telt! In Uden 2011
1. Gezondheid nu Het gaat goed met de gezondheid in Hart voor Brabant: De levensverwachting is toegenomen. De leefstijl ontwikkelt zich gunstig, maar is nog steeds niet gezond te noemen. Ook scoort onze regio op een aantal punten slechter dan Nederland. Zo is de sterfte aan COPD en longkanker nog steeds hoger dan gemiddeld en heeft Hart voor Brabant relatief veel zware rokers en zware drinkers. Hoe staat het nu met de gezondheid in Uden?
Levensverwachting flink toegenomen
tien jaar sterk gedaald. Anno 2010 is kanker de meest voor-
Net als in de rest van Nederland is de levensverwachting
komende doodsoorzaak. Evenals vier jaar geleden is de
in Hart voor Brabant flink gestegen. De levensverwachting
sterfte als gevolg van ziekten aan de ademhalingswegen
van de inwoners van deze regio (gemiddeld over de periode
(waaronder COPD) in Hart voor Brabant hoger dan in de rest
2005-2008) is bijna 78 jaar voor mannen en ruim 82 jaar voor
van Nederland. Dit geldt ook voor de sterfte aan longkanker.
vrouwen. Dat is respectievelijk 1,8 jaar en 1,4 jaar hoger
Mogelijke verklaringen hiervoor zijn het hoge percentage
dan in de periode 2001-2004. Hiermee is de achterstand in
zware rokers en de hoge concentratie fijn stof in de regio
levensverwachting in Hart voor Brabant ten opzichte van
Hart voor Brabant.
Nederland ingelopen. De levensverwachting in Uden (gemiddeld over de periode
Coronaire hartziekten, beroerte en angststoornissen zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen
2005-2008) is 79 jaar voor mannen en 83 jaar voor vrouwen
Als we kijken naar vroegtijdige sterfte en verlies aan kwaliteit
en is hoger dan de levensverwachting in Nederland.
van leven, dan zijn coronaire hartziekten, beroerte, angst-
De interpretatie van cijfers over levensverwachting op
stoornissen, depressie en diabetes de ziekten die in Nederland
gemeenteniveau verdient echter enige terughoudendheid
leiden tot het meeste verlies aan gezondheid. Op basis van
omdat er, zeker in kleinere gemeenten, sprake kan zijn van
zorgregistraties zijn diabetes, artrose en coronaire hartziekten
toevalsfluctuaties door kleine sterfteaantallen.
de meest voorkomende chronische ziekten in Nederland. Er zijn geen redenen om aan te nemen dat deze gezondheids-
Zowel in Nederland als in Hart voor Brabant nam ook de
problemen in Hart voor Brabant anders zijn dan in Nederland.
levensverwachting in goed ervaren gezondheid toe (met ongeveer één jaar). Mensen in Nederland en in Hart voor
Gegevens over ziektelast en het voorkomen van chronische
Brabant leven nu ongeveer 63 jaar in goed ervaren gezond-
ziekten op basis van zorgregistraties zijn op regionaal en
heid. Inwoners van deze regio brengen gemiddeld dertien
gemeentelijk niveau niet beschikbaar. De gezondheidssituatie
jaar door met beperkingen in horen, zien, mobiliteit of het
in Uden, in vergelijking tot de regio, wordt daarom beschre-
verrichten van dagelijkse activiteiten. Dat is twee jaar meer
ven op basis van gegevens uit de Gezondheidmonitors van de
dan landelijk.
GGD. Het gaat hierbij dus om zelfgerapporteerde gegevens.
Hogere sterfte aan longkanker en ziekten van de ademhalingswegen
Gezondheid in Uden vergelijkbaar met regio
Hart- en vaatziekten, kanker, en ziekten aan de ademhalings-
de regio. Het voorkomen van langdurige, leefstijlgerelateerde
wegen zijn de belangrijkste doodsoorzaken in Nederland.
aandoeningen zoals artrose, diabetes en COPD is in Uden de
In de periode 2005 t/m 2008 waren deze ziekten verantwoor-
afgelopen jaren niet toegenomen. Toch komen ook in Uden
delijk voor respectievelijk 30%, 30% en 10% van de sterf-
deze aandoeningen relatief veel voor: maar liefst 29% van
gevallen. De sterfte aan hart- en vaatziekten is de afgelopen
de ouderen heeft artrose en 13% heeft diabetes. Van de
De gezondheid in Uden is over het algemeen vergelijkbaar met
1. Gezondheid nu
7
7
Figuur 1 Figuur 1 Trends in percentage kinderen met overgewicht Trends in percentage kinderen met overgewicht (inclusief obesitas) in Uden (inclusief obesitas) in Uden
volwassenen heeft 4% diabetes en bij de jeugd 12-17 jaar is dat 0,2%. Wat betreft de ervaren gezondheid is het positief dat de algemene gezondheid van Udense jongeren beter wordt ervaren dan vier jaar geleden. Daarnaast ervaren
25
de ouderen in Uden de algemene gezondheid beter dan gemiddeld in de regio. Wat betreft functionele beperking als gevolg van emotionele problemen is het ongunstig dat
20
gemeenten in de regio scoren (14%). Daarentegen scoren de ouderen in Uden op dit punt gemiddeld lager –en dus gunstiger- dan in de regio (8% versus 10%).
Trends in leefstijl in Hart voor Brabant gunstig maar nog niet gezond
percentage
de volwassenen in Uden het hoogste percentage van alle
15
10
5
De ontwikkelingen in leefstijl in de afgelopen jaren zijn gunstig in Hart voor Brabant. De meeste risicofactoren bevinden zich echter nog steeds op een te hoog niveau.
0
2005
2006
2007
Het percentage rokers daalde zowel bij jongeren als bij
groep 2 Basisonderwijs
volwassenen. De trends in voeding, bewegen en alcohol-
groep groep72Basisonderwijs Basisonderwijs klas 2 Voortgezet onderwijs groep 7 Basisonderwijs
gebruik zijn over het algemeen gunstig. Maar zowel het percentage zware rokers als het percentage zware drinkers is in Hart voor Brabant hoger dan het landelijk gemiddelde. Ook is het voorkomen van ernstig overgewicht bij ouderen toegenomen. Vooral roken, alcoholgebruik,
2008
2009
2010
klas 2 Voortgezet onderwijs
(Bron: Periodiek gezondheidsonderzoek, jeugdgezondheidszorg Hart voor Brabant) (Bron: Periodiek gezondheidsonderzoek, jeugdgezondheidszorg Hart voor Brabant)
lichamelijke inactiviteit en overgewicht veroorzaken veel verlies aan gezondheid en vormen daarom belangrijke aangrijpingspunten voor preventie.
Stijging fruit- en groenteconsumptie kinderen in Uden De kinderen in Uden, 1-11 jaar, zijn in de afgelopen vier jaar
Overgewicht jeugd in Uden gestegen
meer fruit en groente gaan eten. Het percentage kinderen dat
Het percentage overgewicht in Uden is, op basis van de
niet dagelijks groente eet, is namelijk gedaald van 43% (2006)
monitors, de afgelopen jaren gestegen in de leeftijdsgroepen
naar 31% (2010). En het percentage kinderen dat niet dagelijks
2-11 jaar en 12-17. Figuur 1 laat de trend zien van % over-
fruit eet, is gedaald van 34% naar 24%. Deze percentages zijn
gewicht (inclusief obesitas) bij kinderen in Uden op basis
nu ook gunstiger in vergelijking met de regio. Echter de trend
van de schoolonderzoeken uitgevoerd door de GGD in de
zegt niets over de totale calorie-inname per dag. Deze totale
periode 2005-2010. Hierin is geen duidelijke dalende of
inname, gekoppeld aan het totale energieverbruik bepaalt de
stijgende trend te zien in tegenstelling tot de cijfers uit de
uiteindelijke gewichtstoename. Bij alle leeftijdsgroepen is er
monitors. Een opmerking hierbij is dat de gegevens vanuit
dus nog veel winst te behalen, aangezien er geen daling van
de schoolonderzoeken via metingen van lichaam en gewicht
overgewicht is te zien.
worden verkregen en ieder jaar worden uitgevoerd. De
Positief is dat volwassenen in Uden de afgelopen jaren meer
gegevens uit de monitor worden –een keer per vier jaar- via
zijn gaan bewegen. Nu voldoet ongeveer een derde niet aan
een vragenlijst verkregen.
de norm voor gezond bewegen en eerder was dit 44%.
Van de volwassenen in Uden is, net als in de regio, ongeveer
8
de helft te zwaar. In Uden nam het percentage ouderen met
Jongeren en volwassenen in Uden blijven roken
ernstig overgewicht toe, van 10% naar 17%, en deze trend is
In Uden rookt 6% van de jongeren dagelijks en rookt 25%
ook zichtbaar in de regio (GGD Gezondheidsmonitors).
van de volwassenen. Deze percentages zijn vergelijkbaar met
Hierin is geen duidelijke dalende of stijgende trend te zien.
enkele jaren geleden en met de regio.
Gezondheid telt! In Uden 2011
Alcoholgebruik Udense jeugd baart nog steeds zorgen Het alcoholgebruik onder jongeren is in Uden vergelijkbaar met de regio. Het percentage jongeren in Uden dat veel drinkt (meer dan zes glazen op minstens één weekenddag), 14%, is vergelijkbaar met enkele jaren geleden. Het lijkt er wel op dat het percentage jongeren dat in de afgelopen vier weken alcohol heeft gedronken (44%), is gedaald ten opzichte van enkele jaren geleden (51%). De mening van ouders over alcoholgebruik van kinderen is opvallend. Acht procent van de ouders van jonge kinderen in Uden vindt 15 jaar of jonger een verantwoorde leeftijd voor een eerste glas alcohol. Hoewel dit percentage lager ligt dan in de regio (13%), is dit niet in overeenstemming met de landelijke richtlijn om geen alcohol te drinken tot de leeftijd van 16 jaar. Positief is dat in Uden het percentage volwassenen wat niet aan de norm verantwoord alcoholgebruik voldoet, gedaald is in de afgelopen jaren. Uden is de enige gemeente in de regio waar minder dan 30% van de volwassenen niet aan deze norm voldoet.
Ook goede relaties en veilige seks van belang voor welzijn en gezondheid In Hart voor Brabant heeft 16% van de 12- t/m 17-jarigen weleens geslachtsgemeenschap. Hiervan vrijt de helft (8% van alle jongeren) weleens onveilig (zonder condoom). Meisjes vrijen vaker onveilig dan jongens; respectievelijk 63% van de meisjes en 37% van de jongens die geslachtsgemeenschap hebben, geven aan weleens onveilig te vrijen.
In Uden vrijt ruim de helft van de seksueel actieve jongeren wel eens onveilig In Uden heeft 16% van de 12- t/m 17-jarigen weleens geslachtsgemeenschap. Negen procent van de jongeren, ofwel ruim de helft van de jongeren die al eens geslachtsgemeenschap heeft gehad, vrijt soms onveilig. De percentages jongeren in Uden die geslachtsgemeenschap hebben en onveilig vrijen zijn vergelijkbaar met vier jaar eerder en met de regio.
1. Gezondheid nu
9
9
2. Uitdagingen voor de toekomst In dit hoofdstuk vindt u een toelichting op de uitdagingen voor de toekomst voor lokaal gezondheidsbeleid. De landelijke preventiespeerpunten vinden hun plaats binnen deze uitdagingen. In Hart voor Brabant ligt de focus van de GGD de komende jaren op het belang van de omgeving voor gezondheid, de ongelijkheid in gezondheid en de toekomstbestendigheid van zorg in relatie tot gezondheid. Deze regionale uitdagingen vormen de leidraad voor de presentatie van de bevindingen van Uden.
2.1 Het belang van een gezonde leefomgeving
regionale overheden spelen een belangrijke rol bij het inrichten van een veilige en gezonde leefomgeving.
Q-koorts in Uden Hart voor Brabant telde 23 met Q-koorts besmette bedrijven in 2009 en zes in 2010, maar geen van deze bedrijven waren
Een blijvend zorgpunt in gebieden met een grote mens- en
gevestigd in Uden. In 2009 raakten wel 162 mensen uit Uden
dierdichtheid (zoals in de provincie Noord-Brabant) is het
besmet met Q-koorts, in 2010 raakten elf personen besmet.
risico op het ontstaan van nieuwe infectieziekten die van dier
De intensieve veehouderij en de mogelijke gevolgen voor
op mens overgaan (zoönosen). De dreiging van zoönosen
de gezondheid van de inwoners staan in Uden hoog op
kreeg in Noord-Brabant aandacht door de uitbraak van
de agenda. Sturingselementen zoals vergunningverlening,
Q-koorts in 2007. In drie opeenvolgende jaren werden veel
bestemmingsplannen, handhavingsbeleid en publieks-
mensen ziek. Een ander punt van zorg in Noord-Brabant is
voorlichting kunnen ingezet worden om maatregelen te
het feit dat de norm voor fijn stof - door lokale bronnen zoals
nemen.
verkeer en agrarische bedrijven - vaker wordt overschreden dan in de rest van Nederland.
Inwoners Uden tevreden over woonomgeving De inwoners van Uden zijn over het algemeen tevreden over
10
Ook de inrichting en de kwaliteit van onze leefomgeving
hun woonomgeving; 6% van de volwassenen en 4% van de
en het binnenmilieu (thuis, op school of op het werk) beïn-
oudere inwoners zijn ontevreden. Bovendien missen minder
vloeden onze gezondheid. Een groene omgeving, goede speel-
ouders in Uden een veilige speelplek in de buurt dan in de
en sportvoorzieningen en veilige (fiets)routes stimuleren tot
regio (11% versus 16%). De top drie van zaken in de buurt
meer bewegen. Ongunstige woonomstandigheden, zoals
waar ouders het meest ontevreden over zijn op de eerste
vocht, kou, lawaai en stank bedreigen de gezondheid.
plaats activiteiten in de buurt voor het kind (31%), op de
Ernstige geluidhinder kan leiden tot slaapverstoring,
tweede plaats speeltuintje (29%) en op de derde plaats
verhoogde bloeddruk en hart- en vaatziekten. Lokale en
trottoirs (27%).
Gezondheid telt! In Uden 2011
Opvallend is dat het percentage volwassenen in Uden dat ernstig gehinderd wordt door geluid hoger is dan in de regio (30% versus 24%). Een mogelijke verklaring hiervoor is de
2.2 Ongelijke gezondheid
aanwezigheid van vliegbasis Volkel in de gemeente Uden. Daarnaast heeft meer dan de helft van de volwassenen in
De gezondheid van mensen met een lage sociaal-economische
Uden een slecht geventileerde woonkamer (54%).
status (SES) is op bijna alle fronten slechter dan die van mensen met een hoge sociaal-economische status. In Nederland
Kwaliteit sociale omgeving belangrijk voor gezondheid
zijn de gezondheidsverschillen onverminderd groot. Mensen
De sociale omgeving in het gezin, in de buurt, of op school
hoogopgeleiden. Het verschil in gezonde levensjaren is nog
kan een bron van stress, maar ook een bron van steun zijn.
veel groter. De gezondheid van de allochtone bevolking is
Normen en waarden in het sociale netwerk bepalen ook de
vaak ongunstiger dan die van de autochtone bevolking.
leefstijlkeuzes van mensen. Opvoeding en sociale netwerken
Ook in Hart voor Brabant bestaan sociaal-economische
(waaronder steeds meer online netwerken) beïnvloeden
verschillen in gezondheid. Deze verschillen in gezondheid
het gedrag van de jeugd. Ouders en opvoeders kunnen een
zijn de laatste jaren eerder groter dan kleiner geworden.
positieve bijdrage leveren aan gezonde leefstijlkeuzes van hun
Vooral voor diabetes en het percentage volwassenen met
kinderen.
een hoog risico op een angststoornis of depressie namen de
Enerzijds is de sociale omgeving dus van belang voor gezond-
gezondheidsverschillen toe, door een toename van deze
heid, anderzijds speelt de gezondheid ook een rol bij het aan-
problemen bij de laagopgeleiden. De aanpak van gezond-
gaan of onderhouden van sociale relaties. Lokale en regionale
heidsachterstanden vraagt nog steeds aandacht.
met een lage opleiding leven zes tot zeven jaar korter dan
overheden kunnen invloed uitoefenen op de (veiligheid van huiselijk geweld en overlast in de buurt en door het aanbieden
Risicogroepen voor gezondheidsachterstand in Uden
van opvoedingsondersteuning. Voor het laatste wordt vaak
Uden is een matig stedelijke gemeente. De sociaal-
aangehaakt bij het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG).
economische status in Uden op basis van inkomen, werk-
de) sociale omgeving, bijvoorbeeld door in te grijpen bij
situatie en opleiding per postcodegebied varieert van midden-
Sociale veiligheid in Uden vergelijkbaar met de regio
laag tot zeer hoog. De meest recente cijfers (SCP 2006) laten
In Uden voelt 16% van de volwassenen en 17% van de
lage sociaal economische status. Risicogroepen in Uden zijn
ouderen zich weleens onveilig. Het percentage bij de
daarnaast bijvoorbeeld alleenstaande ouderen, laagopgeleide
volwassen is gedaald in vergelijking met enkele jaren geleden
ouderen, ouderen met alleen een AOW inkomen en jongeren
en dat is positief. Vijftien procent van de volwassen vrouwen
met een lage opleiding (zie figuur 2). Deze wonen verspreid
in Uden is ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld
over de hele gemeente.
en dit is iets meer dan in de regio (11%). De percentages
Ook allochtonen vormen een belangrijke groep die kwetsbaar
(zeer) ernstig eenzame volwassenen en ouderen in Uden zijn
is voor gezondheidsachterstanden. Uden telt 8% westerse
vergelijkbaar met de regio.
allochtonen en 7% niet-westerse allochtonen (CBS Statline
Het percentage ouders dat problemen ervaart bij het op-
2010).
voeden van hun kinderen (van 0-11 jaar) is niet anders dan
Door bijvoorbeeld in de aanpak van de landelijke speerpunten
in de regio. In Uden ervaren minder ouders onvoldoende
te kiezen voor een focus op risicogroepen, ontstaat de moge-
opvoedondersteuning dan in de regio (1% versus 3%) en meer
lijkheid om verschillen in gezondheid te verkleinen. Hierbij
ouders hebben professionele hulp gezocht voor problemen
zal het niet alleen gaan om het aanpakken van factoren die
bij de opvoeding (25% versus 19%). Van alle gemeenten in de
de gezondheid direct beïnvloeden (zoals leefstijl), maar ook
regio hebben ouders in Uden het meest deze professionele
om de aanpak van maatschappelijke factoren. Een combinatie
hulp gezocht.
van het gezondheidsbeleid met bijvoorbeeld het armoede
zien dat in Odiliapeel veel mensen wonen met een midden-
beleid, economisch beleid, voorkomen van schooluitval, schuldhulpverlening en Wmo, is daarvoor noodzakelijk.
2. Uitdagingen voor de toekomst
1111
Figuur 2 Figuur 2 Omvang risicogroepen voor gezondheidsachterstanden (% binnen de betreffende doelgroep) Omvang risicogroepen voor gezondheidsachterstanden (% binnen de betreffende doelgroep) in Uden in vergelijking met Hart voor Brabant in Uden in vergelijking met Hart voor Brabant kinderen
beide ouders ouders maximaal maximaal MAVO MAVO niveau niveau beide ouders met met minimum minimum inkomen inkomen ouders kinderen: uit uit 1-ouder 1-ouder gezinnen gezinnen kinderen:
jongeren
VMBO, IVBO, IVBO, MAVO, MAVO, praktijkond. praktijkond. VMBO, niet-westers allochtoon allochtoon niet-westers
volwassenen
ten hoogste hoogste basisonderwijs basisonderwijs ten grote moeite moeite met met rondkomen rondkomen grote arbeidsongeschikt arbeidsongeschikt
ouderen
ten hoogste hoogste basisonderwijs basisonderwijs ten alleen AOW AOW inkomen inkomen alleen niet zelfredzaam zelfredzaam niet alleenstaand alleenstaand 00
55
10 10
15 15
20 20
25 25
30 30
omvang risicogroep risicogroep (%) (%) omvang
35 35
Hart voor voor Brabant Brabant Hart Uden Uden (Bron: GGD gezondheids(Bron: GGD gezondheidsmonitors Hart voor Brabant) monitors Hart voor Brabant)
Ouderen met een lage opleiding minder gezond
blijven? Maar ook wie verlenen de zorg in de toekomst?
Ook in Uden zijn er grote verschillen in gezondheid en leefstijl
De komende jaren kenmerken zich door een snelle vergrijzing
tussen laag- en hoger opgeleide inwoners. Ouderen met een
van de bevolking. Volgens bevolkingsprognoses stijgt het
lage opleiding hebben bijvoorbeeld vaker een matig tot slecht
percentage 65-plussers in Hart voor Brabant van 15% in 2010
ervaren gezondheid dan ouderen met een hogere opleiding
tot 20% in 2020. Door de vergrijzing ontstaat een toenemende
(41% versus 16%) en voldoen minder vaak aan de Nederlandse
ziektelast en een steeds groter beroep op zorg. Ook de ‘grijze
norm gezond bewegen (54% versus 28% voldoet niet aan de
druk’ - de verhouding tussen het aantal ouderen (65+) en
norm). Dit voorbeeld illustreert dat gezondheidsachterstanden
het aantal mensen in de werkzame leeftijdsgroep - neemt
(in dit geval van ouderen met een lage opleiding) ook een
steeds verder toe. Hierdoor ontstaat een (te voorzien) tekort
aandachtspunt voor beleid kunnen zijn in Uden. Binnen het
aan personeel in de zorg. Deze ontwikkelingen maken een
ouderengezondheidsbeleid kan Uden zich specifieker richten
ding duidelijk: een gezonde, vitale bevolking is van belang
op laagopgeleide ouderen, bijvoorbeeld door juist deze
om de zorg toekomstbestendig te maken. Enerzijds door een
ouderen naar (gezondheids)activiteiten toe te leiden.
langere deelname aan de maatschappij, in het arbeidsproces en ook als mantelzorger en vrijwilliger, en anderzijds door
12
2.3 Gezondheid en toekomstbestendige zorg
een uitstel van beroep op zorg. Een langere deelname aan de
De toekomst van de zorg en de daarbij behorende kosten
Vergrijzing in Uden
zijn een actueel gespreksthema in Nederland, de regio en de
Evenals in Hart voor Brabant heeft Uden de komende jaren
gemeente Uden. Hoe kan goede zorg verzekerd en betaalbaar
te maken met een geringe bevolkingsgroei en een snelle
Gezondheid telt! In Uden 2011
maatschappij levert anderzijds ook weer gezondheid op: het geeft zin en voldoening. Een kanteling van ziekte en zorg, naar gezondheid en (gezond) gedrag is dus noodzakelijk. Daarvoor is ook een goede aansluiting tussen preventie en zorg van belang.
vergrijzing van de bevolking. De gemeente Uden telt in
Minder gebruik Wmo voorzieningen in Uden
2010 ruim 40.500 inwoners. Bijna 500 inwoners wonen in
In 2009 ontving 2% van de ouderen in Uden dagelijks
een instelling zoals een verpleeg- of verzorgingshuis. Tot
mantelzorg. Dit is lager dan in de regio (5%). Twintig procent
2020 groeit de bevolking in Uden naar verwachting met 4%
van de ouderen maakte gebruik van een of meerdere Wmo
(regionaal groeit de bevolking met 3%). Het aandeel ouderen
voorzieningen, zoals hulp in de huishouding of een vervoers-
(65+) stijgt van 16% tot 21% (van bijna 6.500 in 2010 tot ruim
voorziening. Het gebruik van deze voorzieningen was daar-
8.900 in 2020, figuur 3).
mee lager dan in de regio. Met de vergrijzing in de komende
Figuur 3 Figuur 3 Bevolkingsprognose voor Uden Bevolkingsprognose voor Uden
jaren is het voor Uden een uitdaging om het gebruik van individuele voorzieningen zo laag mogelijk te houden en tegelijkertijd ouderen te stimuleren om mee te blijven doen in de samenleving.
50
In Uden nam 15% van de volwassenen in 2009 deel aan preventieactiviteiten op het gebied van roken, alcoholgebruik, depressie of diabetes. In vergelijking met de regio is er in
40 aantal (x1000)
Uden meer behoefte aan deze preventieactiviteiten. Vierentwintig procent van de volwassenen en 34% van de ouderen
30
in Uden verricht vrijwilligerswerk.
20
Eerstelijnszorg ook een zorg voor gemeenten De rol van gemeenten ten aanzien van eerstelijnszorg ligt
10
voornamelijk op het gebied van de toegankelijkheid van de zorg. Indien bijvoorbeeld het lokale aanbod aan zorg(voorzieningen) in een gemeente lager is dan op basis van lande-
0
2010
2015
2020
65+ 65+ 20-64 20-64 0-19 0-19
lijke cijfers mag worden verwacht, en de inwoners ook vaker aangeven dat de bereikbaarheid van de zorg onvoldoende is, kan dat duiden op een mogelijk tekort in het aanbod. De gemeente kan het aanbod van zorg niet bepalen, maar
(Bron: Bevolkings- en behoefteprognose Noord-Brabant,
zij kan wel het initiatief nemen om het zorgaanbod met
(Bron: Bevolkingsactualisering 2008)en behoefteprognose Noord-Brabant,
relevante partijen, zoals bijvoorbeeld huisartsen en de
actualisering 2008)
regionale ondersteuningsstructuren voor de eerstelijns gezondheidszorg (ROS’en), te bespreken. Ook de spreiding
Preventie loont; ook bij ouderen
van zorgvoorzieningen is een aandachtspunt voor gemeenten.
Investeren in gezondheid betekent blijven investeren in een
De toegankelijkheid van zorg kan ook onderwerp van
gezonde jeugd en een gezonde beroepsbevolking. Echter,
gesprek zijn als de gemeente kiest voor het terugdringen van
investeren in gezondheid is ook bij ouderen zeer waardevol
gezondheidsachterstanden.
en gezien de vergrijzing in Uden ook hier van groot belang. of mantelzorger hun steentje bij te dragen. De gemeenten
Aanbod huisartsenzorg ook in de toekomst voldoende?
hebben binnen de Wet publieke gezondheid sinds 2010
Uitgaande van de ‘gemiddelde werkdruk’ van huisartsen
ook de verantwoordelijkheid voor een aantal aspecten van
in Nederland, zou het aanbod aan huisartsenzorg in Uden
de ouderengezondheidszorg. Bovendien krijgen ze naast
bijna 18 FTE moeten zijn. Het geschatte, huidige aanbod
preventie ook steeds meer zorg in hun portefeuille. De Wet
van bijna 17 FTE zou dus net niet voldoende kunnen zijn
maatschappelijke ondersteuning en de wijzigingen in de
(www.nivel.nl/vaam/). De mate van tevredenheid over de
Algemene wet bijzondere ziektekosten (AWBZ) zijn hier
toegankelijkheid van de huisarts in Uden is vergelijkbaar
voorbeelden van. Daarbij hebben gemeenten de taak om de
met de regio. Slechts 3% van de inwoners vindt dat er in de
gezondheid van hun inwoners te beschermen, te bewaken en
buurt te weinig huisartsen zijn, 31% vindt de telefonische
te bevorderen. Goed toegankelijke lokale zorg draagt daaraan
bereikbaarheid van de huisartsen onvoldoende en 29%
bij en is ook daarom voor gemeenten van belang.
vindt het te lang duren voordat men bij een huisarts terecht
Juist gezonde, vitale ouderen hebben tijd om als vrijwilliger
2. Uitdagingen voor de toekomst
1313
kan. Voor de komende jaren moet de gemeente wel rekening houden met een stijgende zorgvraag. Op basis van de demografische ontwikkelingen neemt de vraag naar huisartsenzorg in Uden tussen 2009 en 2014, net zoals in Nederland, met 3% toe.
Meer aansluiting preventie en zorg wenselijk in Uden De gemeente heeft het initiatief genomen om een regulier overleg met de eerstelijnszorg te starten. Doel is een betere samenwerking en aansluiting met welzijn en zorg te realiseren. Dit als aanvulling op de initiatieven rondom de gebiedsontwikkelingsplannen en de samenwerking met de zorgverzekeraars. Het overleg vormt de basis voor verdere samenwerking. Ook problemen met gezondheid kunnen in dit overleg verder besproken worden. Daarbij kan gedacht worden aan bijvoorbeeld de stijging van het ernstig overgewicht bij ouderen, het opkomstpercentage bij de griepprik voor 60+ dat zich negatief ontwikkelt en het voorkomen van gezondheidsachterstanden bij risicogroepen. Onderwerpen die ook samen opgepakt kunnen worden.
14
Gezondheid telt! In Uden 2011
3. Gemeenten aan zet De uitdagingen voor de toekomst vragen een actieve rol van de gemeente: Een gemeente die de regie neemt, de problemen integraal benadert en daarbij een aanpak op maat nastreeft. Dit betekent ook een uitstapje naar andere partners, buiten het klassieke gezondheidsveld. Voor wat betreft de omgeving vraagt het bijvoorbeeld ook een inzet vanuit ruimtelijke ontwikkeling en is landbouw een gesprekspartner daar waar het over zoönosen gaat. De aanpak van gezondheidsverschillen is misschien nog wel het meest voor de hand liggende onderwerp om breed op in te zetten. Een gezamenlijke aanpak vanuit een scala aan beleidsterreinen is hier noodzakelijk om de verschillen niet groter te laten worden. Tot slot is het van belang om, daar waar de betaalbaarheid van gezondheid en zorg ter discussie staat, dit ook af te zetten tegen de opbrengst ervan voor onder andere maatschappelijke en economische participatie.
Gemeente als regisseur
Sint-Oedenrode en Veghel opstelde vormt de basis van het
Het voeren van regie kent vele invullingen. Afhankelijk van de
huidige gezondheidsbeleid. Voor de komende periode is er
ambitie en visie op de regierol geven gemeenten deze kleur.
een regionaal kader opgesteld rondom participatiebeleid
In ieder geval is het volgende nodig om de rol van regisseur
waarvan gezondheid een onderdeel vormt. Volksgezondheid
adequaat op te kunnen pakken:
als voorwaarde voor participatie en daarmee als onderdeel
• Maak een helder beleidskader; werk beleidskeuzes uit in een
van het brede participatie- en welzijnsbeleid. Uden heeft
plan van aanpak; stel heldere en haalbare doelen; • Benoem verantwoordelijken en uitvoerings- en samenwerkingspartners voor de actiepunten;
deze kaders vertaald naar een gemeentelijke, nog vast te stellen, nota Participatiebeleid 2012-2015. De uitdaging om in het nieuwe beleid meer dan voorheen beleidsterreinen
• Reserveer middelen voor het uitvoeren van actiepunten;
met elkaar te verbinden en concreet doelstellingen, acties
• Maak concrete afspraken over monitoren en evaluatie van
en beoogde resultaten vast te leggen en dus ook aandacht
de actiepunten; • Besteed meer aandacht aan het daadwerkelijk vormgeven
te besteden aan monitoren en evalueren krijgt in deze nieuwe nota inhoud. Met het in werking treden van de
van integraal gezondheidsbeleid sámen met andere
tweede tranche van de Wpg ligt er ook een verplichting om
beleidsterreinen, zowel in de eigen organisatie als naar
meer dan voorheen concreet aan de slag te gaan met beleid
buiten;
door onder andere doelstellingen, acties en resultaten te
• Betrek zorgvragers en zorgaanbieders bij het vormgeven van
formuleren.
lokaal gezondheidsbeleid. In de (concept) nota Participatiebeleid 2012-2015 is
Regie op gezondheidsbeleid in Uden?
uitdrukkelijk aandacht voor ambities, doelstellingen en
De nota Gezondheidsbeleid 2008-2011 die de gemeente
actiepunten voor volksgezondheid. In het nog op te stellen
Uden samen met de buurgemeenten Boekel, Landerd,
activiteitenplan van deze nota Participatiebeleid (op
3. Gemeenten aan zet
1515
het moment van schrijven van deze rapportage) benoemt
uitgevoerd met andere initiatieven. Juist bij overgewicht en
de gemeente nog de (in- en extern) verantwoordelijken.
alcohol zijn er kansen dit te voorkomen. De gemeente pakt die
Dat activiteitenplan zal vervolgens jaarlijks geactualiseerd
ook door: zowel JOGG als het regionale alcoholproject voort te
worden. Op deze manier heeft de gemeente zicht op de
zetten (concept nota Participatiebeleid 2012-2015).
daadwerkelijke uitvoer en stand van zaken en kan op die manier tijdig bijsturen indien nodig. Daarbij kan een
In het eerder genoemde Participatiebeleid heeft de gemeente
vertaling van de actiepunten naar resultaten nog een extra
als algemene doelstelling geformuleerd dat ‘aspecten van
impuls geven aan het concreet vormgeven van de gewenste
gezondheidsbeleid integraal worden meegenomen in het
monitoring van het totale Participatiebeleid.
totale gemeentelijke beleid’. Door aan deze doelstelling ook concrete actiepunten en resultaten te verbinden is de kans
De regiefunctie van de gemeente Uden krijgt hiermee steeds
van slagen groter. Er liggen overigens niet alleen binnen
meer vorm. De gemeente is duidelijk in wat zij wil en de
maar ook buiten de gemeente kansen voor integraal beleid.
doelen die hierbij horen. De gemeente kan daarbij nog meer
Bijvoorbeeld door agendasetting van gezondheidsthema’s
gebruik maken van de expertise van de organisaties in het
in het basisonderwijs. Een voorbeeld van een integrale
veld. Zo kan men gezamenlijk de projectinhoud bepalen,
aanpak van een gezondheidsprobleem, en het komen tot
prestatieafspraken opstellen en daarbij aansluiten bij de
een lokale samenwerking, is de lokale uitvoering van het
expertise en mogelijkheden van de uitvoeringsorganisaties.
regionale alcoholproject ‘Alcohol 16min geen goed begin’.
Door deze aanpak te kiezen werkt de gemeente ook aan
Hierbij werken 21 gemeenten samen om het alcoholgebruik
draagvlak. Een voorbeeld van het opbouwen van een regierol
bij jongeren te voorkómen en te verminderen. Diverse
krijgt concreet inhoud in de ontwikkeling van het Centrum
beleidssectoren komen elkaar tegen, te weten: jeugd,
voor Jeugd en Gezin waarbij de gemeente een betere
gezondheidszorg, welzijn en openbare orde en veiligheid.
samenwerking tussen partners en afstemming van taken en verantwoordelijkheden stuurt.
Nieuw beleid biedt ook de mogelijkheid om accenten te verleggen: bijvoorbeeld in Uden aandacht voor de ouders
Een aanpak op maat leidt tot meer succes
die over de startleeftijd van alcoholgebruik anders denken
Een integrale aanpak, goede samenwerking en regie zijn
dan gewenst. Een aandachtspunt voor het alcoholproject. In
belangrijke ingrediënten voor effectieve gezondheids-
de aanpak van overgewicht kan de inrichting van de fysieke
bevordering. Daarnaast vraagt ieder gezondheidsprobleem
omgeving nog verder uitgewerkt worden. Dit past ook in de
om een specifieke benadering; een aanpak ‘op maat’. Een
JOGG aanpak. Aansluiting van gezondheidsthema’s bij de
aanpak die past bij de doelgroep, die past bij de gemeente èn
gebiedsontwikkelingsplannen is zeker ook een kans voor de
die past bij de samenwerkingspartners. Door op de doelgroep
komende beleidsperiode. Leefbaarheid krijgt in deze plannen
afgestemde keuzes te maken over doelstelling, strategie,
vorm via thema’s die zowel de sociale als de fysieke omgeving
uitvoering en methodiek ontstaat die aanpak op maat.
betreffen. Daarbij blijven ook gezondheidsbescherming (infectieziekten) en milieuaspecten onderwerpen van
Een aanpak op maat in Uden
gezondheid die van belang blijven in relatie tot de inrichting
Uden richt zich meer en meer op een persoonsgebonden en
van de fysieke omgeving.
risicogerichte aanpak. De gemeente werkt bijvoorbeeld aan het project Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG). Daarbij
De gemeente wil de samenwerking met de eerste lijn op het
geeft de gemeente invulling aan de expertise die landelijk
gebied van gezondheidsbevordering stimuleren en heeft
met deze aanpak is en wordt opgedaan. Ook hierbij blijft het
aandacht voor de verbetering van de bereikbaarheid van de
van belang het project lokaal op maat vorm te geven, met
eerste lijn. Niet alleen de kwaliteit, ook de kwantiteit van
eigen partners en een voor Uden passende aanpak.
eerstelijnszorg vraagt aandacht in het licht van de toenemende zorgvraag. Met de vergrijzing (in 2020 is één op de vijf
16
Uden aan zet
inwoners van Uden 65+) en de daarmee gepaard gaande
Uden neemt de regie nu al op aantal terreinen. Ook de
risico’s op chronische ziekten en de stijging van de zorgvraag
komende jaren is het van belang de aandacht die er nu is
is het voor Uden van belang te blijven investeren in de huidige
voor projecten die goed lopen vast te houden. Het effect van
contacten met de zorg. Deze is onontbeerlijk daar waar ook
activiteiten is vaak tijdelijk omdat ze plaatsgebonden zijn,
mantelzorgondersteuning, chronisch zieken, dementerenden
niet worden gecontinueerd en niet in samenhang worden
en ouderen hoog op de agenda staan in Uden.
Gezondheid telt! In Uden 2011
In de uitwerking van het bij het Participatiebeleid behorende activiteitenplan is expliciete aandacht voor het voorkomen of verminderen van gezondheidsachterstand mogelijk. Vaak clusteren risicofactoren bij deze groepen. Een integrale aanpak van gezondheid is dan het meest gepast. En een aanpak die ook de groepen met het meeste risico kan bereiken. In Uden wonen meer kinderen in een 1-oudergezin en meer jongeren zijn laag opgeleid ten opzichte van de regio. Een reden om in toekomstig beleid, waarbij de gemeente al uitdrukkelijk aandacht heeft voor risicogericht werken, deze groepen extra aandacht te geven. Tot slot blijft het de komende jaren van belang het geleverde werk, zoals de ontstane samenwerkingsverbanden, te voeden en ervoor te zorgen dat nieuwe ontwikkelingen zoveel mogelijk aansluiten bij bestaande projecten en netwerken. Al met al voldoende uitdagingen om ook de komende periode te werken aan gezondheidswinst in Uden.
3. Gemeenten aan zet
1717
Literatuur en bronnen Literatuur
Websites
Van den Heuvel EFM, Jacobs-van der Bruggen MAM, Van der Lucht F, Van Bon-Martens MJH. Gezondheid telt! In Hart voor
GGD Gezondheidsatlas
Brabant 2011. Regionaal rapport Volksgezondheid Toekomst
www.ggdgezondheidsatlas.nl (GGD-en in Zeeland en Noord-Brabant)
Verkenning. ’s-Hertogenbosch: GGD Hart voor Brabant, 2011.
Regionaal Kompas Van der Lucht F, Polder JJ. Van gezond naar beter.
www.regionaalkompas.nl
(GGD Hart voor Brabant)
Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010. RIVM rapportnr. 270061005. Bilthoven: RIVM, 2010. Nota Gezondheidsbeleid 2008-2011 Boekel, Landerd, Sint-Oedenrode, Uden en Veghel. Uden: gemeente Uden, 2008.
Volksgezondheid
www.nationaalkompas.nl www.zorgatlas.nl
Nationaal Kompas Volksgezondheid (RIVM) Nationale Atlas Volksgezondheid (RIVM)
www.loketgezondleven.nl
Loket Gezond Leven (RIVM)
Uden: gemeente Uden, juni 2011.
www.zn.nl
Zorgverzekeraars Nederland
Gegevensbronnen
www.uden.nl
Gemeente Uden
(concept) Participatiebeleid 2012-2015. Keuzes voor de toekomst van Uden die leiden naar een Nieuw Evenwicht.
Bevolkings- en woningbehoeftenprognose Noord-Brabant, actualisering 2008 (Provincie Noord-Brabant). CBS Doodsoorzakenstatistiek. Gegevens over de doodsoorzaken van alle in Nederlandse bevolkingsregisters ingeschreven overledenen. CBS-Statline (www.cbs.nl/statline). De elektronische databank van het CBS. Gezondheidsmonitor Hart voor Brabant (www.gezondheidsmonitor.nl). JIS. Jeugd Informatie Systeem. Registratiesysteem van de Jeugdgezondheidszorg, GGD Hart voor Brabant. POLS, gezondheid en arbeid. Permanent Onderzoek Leefsituatie, gezondheid en arbeid (CBS). Registratiesysteem Stichting Bevolkingsonderzoek Zuid. SCP, Wegener. Statusscores (www.scp.nl/onderzoek/statusscores). Vraag en Aanbod Analyse Monitor (www.nivel.nl/vaam).
18
Gezondheid telt! In Uden 2011
www.cjggeeftantwoord.nl
Centrum voor Jeugd en Gezin Uden
www.brabantskennisnetwerk-
Brabants Kennisnetwerk
zoonosen.nl
Zoönosen
www.horizonline.nl
Horizonline
Definities en afkortingen Definities Artrose
Gewrichtsslijtage.
Binge drinken
Op minstens één weekenddag (vrijdag t/m zondag) minstens zes glazen alcohol drinken.
Coronaire hartziekten
Aandoeningen die veroorzaakt worden door afwijkingen in de kransslagaders.
Diabetes
Suikerziekte.
Effectiviteit Gezonde Levensverwachting
Doeltreffendheid: mate waarin (vooraf) geformuleerde doelstellingen in praktijk worden bereikt. Het aantal te verwachten ‘in goede gezondheid’ doorgebrachte levensjaren. Deze gezondheidsmaat combineert lengte en kwaliteit van het leven in één getal. Afhankelijk van de definitie voor gezondheid zijn er drie soorten gezonde levensverwachting: levensverwachting in goed ervaren gezondheid (oordeel over eigen gezondheid is goed of zeer goed), levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen (geen beperkingen in horen, zien, mobiliteit en het verrichten van algemene dagelijkse levensverrichtingen) en levensverwachting in goede geestelijke gezondheid (afwezigheid van gevoelens van eenzaamheid, rusteloosheid, verveling, depressie, van streek zijn).
Interventie
Activiteit met als doel het beïnvloeden van een determinant of een ziekte in de gewenste richting.
Levensverwachting
Het aantal nog te verwachten levensjaren op een bepaalde leeftijd.
Mantelzorg
Informele hulp die vrijwillig en onbetaald wordt gegeven.
Obesitas
Ernstig overgewicht.
Sociaal-economische status
Positie die iemand inneemt in de sociale hiërarchie, gemeten aan de hand van opleiding, inkomen of beroepsstatus.
Statistisch significant
Kans dat de bevinding op toeval berust is heel klein (meestal kleiner dan 5%). Infectieziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Coxiella burnetii, die voornamelijk
Q-koorts
overgedragen wordt door het inademen van de lucht waar de bacterie in zit. De bacterie kan van dieren overgedragen worden op mensen. De hoeveelheid gezondheidsverlies in een populatie die veroorzaakt wordt door ziekten.
Ziektelast
De ziektelast combineert twee componenten: de jaren verloren door vroegtijdige sterfte en de jaren geleefd met ziekte, gewogen voor de ernst van de ziekte.
Zoönose
Infectieziekte die van dier op mens overgaat.
Definities en afkortingen
1919
Afkortingen CBS
Centraal Bureau voor de Statistiek
CJG
Centrum voor Jeugd en Gezin
COPD
Chronic obstructive pulmonary disease. Chronische obstructieve longziekten
IGZ
Inspectie voor de Gezondheidszorg
GGD
Gemeenschappelijke gezondheidsdienst
PGO
Periodiek Gezondheidsonderzoek
RIVM
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
ROS
Regionale Ondersteuningsstructuur (Eerstelijnszorg)
SCP
Sociaal en Cultureel Planbureau
SES
Sociaal-economische status
VAAM
Vraag en Aanbod Analyse Monitor
VTV
Volksgezondheid Toekomst Verkenning
VWS
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Wmo
Wet maatschappelijke ondersteuning
Wpg
Wet publieke gezondheid
Projectteam gemeentelijk rapport Mr. E.F.M. van den Heuvel MPH Dr. M.A.M. Jacobs-van der Bruggen Drs. J. Piek W.T.A.C. Vervoort-Steenbakkers, arts M&G MPH Drs. M.B.C.M. de Werd W.J.A.E. Wolters
Referenten Drs. M.J.J.C. Poos, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Prof. Dr. Ing. J.A.M. van Oers, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, TranzoUniversiteit van Tilburg
20
Gezondheid telt! In Uden 2011
Bijlage 1 Gezondheidsprofiel gemeente Uden De meeste cijfers in het gezondheidsprofiel komen uit de
2006 (kolom ‘2006’). De cijfers over levensverwachting en
GGD Gezondheidsmonitor Hart voor Brabant. Deze monitor
sterfte zijn van het CBS en betreffen de gemiddelde levens-
bestaat uit vier deelmonitors: 0 t/m 11 jaar (kinderen), 12 t/m
verwachting en sterftecijfers over de periode 2005-2008
18 jaar (jongeren), 19 t/m 65 jaar (volwassenen) en 65 jaar en
(kolom ‘2011’) en 2001-2004 (kolom ‘2006’).
ouder (ouderen). Om de vier jaar verzamelt de GGD via een schriftelijke enquête informatie over de gezondheid van deze
Gekleurde cijfers geven significante verschillen tussen twee
vier leeftijdgroepen. Een steekproef van voldoende omvang
perioden weer (voor de gemeente of de regio, groen =
per gemeente levert hierbij betrouwbare cijfers voor de hele
gunstige trend, rood = ongunstige trend). Ook vindt u een
gemeente. De laatst uitgevoerde monitors vonden plaats in
vergelijking van de gemeentelijke cijfers met die van de GGD-
2009 voor volwassenen en ouderen, in 2008 voor kinderen
regio Hart voor Brabant. Een gekleurd bolletje betekent een
en in 2007 voor jongeren. In dit profiel betreft de doelgroep
significant verschil tussen Uden en de GGD-regio Hart voor
jongeren echter niet de 12- t/m 18-jarigen maar de 12- t/m
Brabant voor de meest recente meetperiode (groen = gunstig,
17-jarigen (dit om vergelijkingen mogelijk te maken met de
rood = ongunstig voor de gemeente). Voor levensverwachting
jongerenmonitor van 2003, toen de 18-jarigen niet tot de
en sterftecijfers zijn trends en verschillen tussen gemeente
doelgroep behoorden).
en regio niet getoetst. De belangrijkste bevindingen uit het gezondheidsprofiel staan in de tekst vermeld. Voor
In het gezondheidsprofiel vindt u een vergelijking van de
meer cijfers en achtergrondinformatie kunt u de websites
meest recente gemeentelijke cijfers (kolom ‘2011’) met de
GGD gezondheidsatlas en Regionaal Kompas raadplegen.
gegevens uit (of ten tijde van) de vorige regionale VTV van
Uden
Lokaal gezondheidsprofiel 2011
Hart voor Brabant
2006
2011
2006
2011
Levensverwachting (LV) in jaren LV mannen bij geboorte LV vrouwen bij geboorte
NB NB
78,5 83,2
76,0 80,7
77,8 82,1
Sterfte (aantal per 10.000 inwoners per jaar) Totale sterfte Sterfte kanker Sterfte hart- en vaatziekten
84 24 29
68 20 23
90 24 30
73 22 22
Levensverwachting en sterfte
Bijlage
2121
Uden
Lokaal gezondheidsprofiel 2011 Lichamelijke gezondheid
2006 Leeftijd %
2011 %
2006 %
2011 %
Kwaliteit van Leven Functioneel beperkt door problemen met lichamelijke gezondheid
19-64 65+
19 29
20 26
19 31
18 30
Langdurige leefstijlgerelateerde aandoeningen, vastgesteld door arts 65+ Beroerte (afgelopen 12 maanden) 65+ Hartinfarct (afgelopen 12 maanden) 12-17 Diabetes mellitus 19-64 65+ 19-64 Artrose (gewrichtsslijtage) 65+ 0-11 Astma of bronchitis 12-17 19-64 Astma of COPD 65+
3 5 0,6 3 13 8 25 10 7 8 9
4 7 0,2 4 13 9 29 8 7 7 9
5 6 0,2 3 13 8 26 10 8 7 10
5 5 0,5 3 16 7 29 8 7 7 11
Leeftijd %
%
%
%
0-11 12-17 19-64 65+
7 18 13 *
5 11 11 21
7 16 12 *
4 13 11 29
Leeftijd %
%
%
%
12-17 19-64 65+ 19-64 65+
12 14 17 12 NB
13 16 13 14 8
12 15 20 10 NB
13 15 18 10 10
19-64 ¹ 65+ ¹
4 NB
5 6
4 NB
4 5
Ervaren gezondheid Ervaren gezondheid Ervaren gezondheid minder dan goed
Psychische gezondheid Psychische gezondheid Voelt zich psychisch ongezond
Functioneel beperkt als gevolg van emotionele problemen
Psychiatrische aandoeningen Hoog risico op angststoornis of depressie
•
• •
Overgewicht
Leeftijd %
%
%
%
Obv gegevens PGO groep 7 basisonderwijs Overgewicht (excl. obesitas) Overgewicht (incl. obesitas)
10-11 ¹ 10-11
10 13
10 11
13 16
12 15
2-11 12-17 19-64 ¹ 2-11 12-17 19-64 ¹ 65+
6 5 42 1 0,4 15 10
11 12 48 1 2 10 17
11 10 45 2 2 11 14
11 11 46 2 1 11 17
Obv GGD gezondheidsmonitors Overgewicht (incl. obesitas)
Ernstig overgewicht (obesitas)
22
Hart voor Brabant
Gezondheid telt! In Uden 2011
Uden
Lokaal gezondheidsprofiel 2011 Leefstijl
2006 Leeftijd %
Voeding Niet dagelijks groente
1-11 12-17 1-11 Niet dagelijks fruit 12-17 Voldoet niet aan de norm (dagelijks ≥200g groente en 2 stuks fruit) 19-64 65+
Hart voor Brabant
2011 %
•
2006 %
2011 %
42 63 38 78 89 85
39 61 33 73 89 82
43 62 34 80 91 83
31 56 24 75 88 79
1-11 1-11 19-64 65+
3 13 44 *
3 9 35 34
2 12 41 *
3 9 40 37
12-17 ¹ 19-64 ¹ 65+
6 26 NB
6 25 14
8 29 NB
6 26 15
Alcohol Vindt 15 jaar of jonger verantwoorde leeftijd voor eerste glas alcohol
8-11
NB
8
NB
13
Alcohol gedronken (laatste 4 weken) Binge drinken (6 of meer glazen op een weekenddag) Overmatige drinker (> 21 glazen/week, mannen of > 14 glazen/ week, vrouwen)
12-17 ¹ 12-17 ¹ 19-64 65+
51 13 14 NB
44 14 11 10
54 16 15 NB
44 15 13 10
Voldoet niet aan norm verantwoord alcoholgebruik (mannen: max. 19-64 ¹ 21 glazen/week, max. 5 glazen/drinkdag, max. 5 drinkdagen/week; vrouwen: max. 14 glazen/week, max. 3 glazen/drinkdag, max. 5 drinkdagen/week)
39
29
41
33
12-17 19-64
4 3
3 3
5 3
3 2
Seksueel risicogedrag Heeft weleens onveilig gevreeën
12-17
6
9
8
8
Fysieke omgeving
Leeftijd %
%
%
%
Mist een veilige speelplek in de buurt
12-17 19-64 65+ 0-11
11 5 NB 15
9 6 4 11
12 6 NB 19
8 7 4 16
Buitenmilieu Wordt ernstig gehinderd door geluid Wordt ernstig gehinderd door geur
19-64 19-64
NB NB
30 8
NB NB
24 9
Binnenmilieu Vocht/schimmel in de woning Ongunstige ventilatie woonkamer
19-64 19-64 ¹
20 48
19 54
25 56
23 56
Bewegen Speelt minder dan 30 min/dag buiten Kijkt minstens 2 uur per dag tv Voldoet niet aan de norm gezond bewegen
Roken Rookt dagelijks Rookt
Drugs Softdrugs afgelopen 4 weken
Leefomgeving Is ontevreden over eigen woonomgeving (rapportcijfer < 6)
•
•
•
• •
Bijlage
2323
Uden
Lokaal gezondheidsprofiel 2011 Sociale omgeving en veiligheid Sociale veiligheid Wordt gepest op school Voelt zich wel eens onveilig op school Voelt zich overdag of ‘s avonds/ ’s nachts wel eens onveilig
Huiselijk geweld Vrouwen: ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld Ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld Eenzaamheid Is (zeer) ernstig eenzaam
2006 Leeftijd %
2011 %
2006 %
2011 %
4-11 12-17 19-64 65+
0,3 4 23 18
0,8 8 16 17
0,3 3 23 25
0,5 7 22 19
19-64 ¹ 65+ ¹
NB NB
15 4
NB NB
11 3
19-64 ¹ 65+ ¹
6 *
7 7
6 *
7 7
Preventie
Leeftijd %
%
%
%
Opvoedingsondersteuning Ouder ervaart soms tot vaak problemen bij opvoeding - problemen bij luisteren, gehoorzamen - problemen met houden van/stellen van grenzen, regels, afspraken Hulp gezocht bij professionele hulpverlener(s) in laatste 12 maanden Ervaart in eigen gemeente onvoldoende opvoedondersteuning
0-11 0-11 0-11 0-11 0-11
46 25 20 21 NB
43 24 18 25 1
44 23 20 20 NB
41 22 18 19 3
19-64
NB
15
NB
11
19-64
NB
16
NB
14
0 60+
99 87
97 75
98,4 85
97,7 78
30-60 50-75
66 86
71 86
67,4 84,0
68,4 84,5
NB NB NB
17 -1,0 31
NB NB NB
411 -24,5 29
%
%
Preventie aanbod speerpunten Maakt gebruik van preventieactiviteiten (roken, alcohol diabetes en/of depressie) Heeft behoefte aan preventieactiviteiten (roken, alcohol diabetes en/of depressie) maar ontvangt deze niet Vaccinaties DKTP vaccinatie zuigelingen Griepvaccinatie 3
2
Screening Opkomst screening baarmoederhalskanker Opkomst screening borstkanker 5
• • •
• • ●
4
Zorg Huisartsenzorg Aanbod huisartsenzorg (in FTE) 6 Mogelijk overschot (+) of tekort (-) aan huisartsenzorg (in FTE) Vindt telefonische bereikbaarheid huisartsen voor afspraken maken onvoldoende (%)
• •
Leeftijd
6
19-64
Zorg
Leeftijd %
%
Mantelzorg Ontvangt dagelijks mantelzorg
65+
NB
2
•
NB
5
65+
NB
20
•
NB
29
65+
NB
27
NB
24
Voorzieningen Heeft afgelopen jaar gebruik gemaakt van één of meer Wmo voorzieningen Wil informatie voor één of meer Wmo voorzieningen (maar weet niet waar deze te verkrijgen)
24
Hart voor Brabant
Gezondheid telt! In Uden 2011
Uden
Lokaal gezondheidsprofiel 2011
Hart voor Brabant
Participatie
2006 Leeftijd %
2011 %
2006 %
2011 %
Werksituatie Verricht betaald werk
19-64
73
76
73
76
19-64 65+ 19-64 65+
9 NB 24 NB
10 11 24 34
7 NB 23 NB
10 9 25 27
Participatie Geeft momenteel mantelzorg Verricht vrijwilligerswerk
Bronnen:
* Voor deze indicatoren wordt de verandering ten opzichte
GGD gezondheidsmonitors Hart voor Brabant;
van de vorige meetperiode (de trend) vertekend door een
www.ggdgezondheidsatlas.nl; CBS, gegevens bewerkt door
verschil in opleidingsniveau tussen de respondenten van de
RIVM; www.zorgatlas.nl; www.nivel.nl/vaam
Gezondheidsmonitor ouderen 2004 en 2009. De gegevens voor 2004 worden daarom niet weergegeven in het profiel. Daar waar de trend voor deze indicator in de tekst ter sprake komt, wordt deze uitgesplitst naar opleidingsniveau. 1
IGZ indicator voor een bepaalde leeftijdsgroep.
2
Cijfers verslagjaar 2005 versus verslagjaar 2010.
3
Cijfers griepvaccinatie 2005-2006 (65+) versus 2009-2010 (60+), trends niet getoetst in verband met verschil in doelgroep.
4
Opkomstcijfers screening BHK 2005 versus 2009.
5
Opkomstcijfers screening borstkanker 2005 versus 2007.
6
Cijfers voor GGD regio Hart voor Brabant exclusief Boekel.
NB= Niet Bekend; Obv= Op basis van; PGO= Periodiek Gezondheids Onderzoek
Bijlage
2525
GGD-regio Hart voor Brabant
Gemeente Uden Oss Grave Heusden
Waalwijk
Dongen
Waalwijk
Dongen
Loon op Zand
Maasdonk 's-Hertogenbosch Bernheze
Loon op Zand
Vught
Cuijk Mill en Sint Hubert
Sint-Michielsgestel
Haaren
Oss
Boxmeer
Uden
Schijndel
Sint Anthonis
GraveBoekel Veghel Maasdonk Landerd Boxtel Cuijk 's-Hertogenbosch Tilburg Gilze en Sint-Oedenrode Oisterwijk Mill en Rijen Heusden Bernheze Sint Hubert Sint-Michielsgestel Boxmeer Goirle Vught Uden Haaren
Hilvarenbeek
Schijndel Veghel
Gilze en Rijen
Landerd
Boxtel
Tilburg Oisterwijk
Goirle Hilvarenbeek
Sint-Oedenrode
Boekel
Sint Anthonis
Gezondheid telt! In Uden 2011 Dit rapport ‘Gezondheid telt! In Uden 2011’ brengt landelijke, regionale en lokale informatie samen over gezondheid en ziekte, oorzaken van ongezondheid, preventie en zorg in de regio Hart voor Brabant en Uden. Drie thema’s staan centraal in dit rapport: 1. De invloed van de (fysieke en sociale) omgeving op gezondheid; 2. Het verminderen van de verschillen in gezondheid tussen groepen met een hoge en lage sociaal economische status; 3. De relatie tussen zorg, gezondheid, participatie en preventie. De GGD Hart voor Brabant adviseert gemeenten om deze drie thema’s te zien als dé belangrijkste uitdagingen voor effectief lokaal gezondheidsbeleid voor de komende periode. Met de toenemende vergrijzing en een groeiende levensverwachting hoort het onderwerp ‘goede volksgezondheid’ hoog op de agenda te staan. Het bereiken van goede resultaten vraagt inzet van partijen binnen en buiten het klassieke speelveld van de publieke gezondheid. Dit is een uitdaging voor alle actoren. Vooral van de gemeente, als regisseur vanuit haar specifieke wettelijke taken in de publieke gezondheid. Dat is de rode draad in deze regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning. Dit rapport is onderdeel van de tweede regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning. Andere onderdelen zijn het regionale rapport ‘Gezondheid telt! In Hart voor Brabant 2011’, de gemeentelijke rapporten voor de 28 gemeenten in de regio en de websites www.regionaalkompas.nl en www.ggdgezondheidsatlas.nl.
GGD Hart voor Brabant Postbus 3166 5203 DD ‘s-Hertogenbosch T 0900-4636443 I www.ggdhvb.nl
28
Gezondheid telt! In Uden 2011
