Gezondheid telt! in Oosterhout Kernboodschappen voor lokaal beleid Het boekje Gezondheid telt! in Oosterhout
Met de lokale inkleuring kan dit boekje als
brengt landelijke, regionale en lokale
startpunt dienen voor de volgende nota
informatie samen over gezondheid en
lokaal gezondheidsbeleid in Oosterhout.
ziekte, oorzaken van ongezondheid, preventie en zorg in de gemeente
Dit boekje is onderdeel van de eerste
Oosterhout. Op verschillende aspecten
proeve van een regionale Volksgezondheid
van de volksgezondheid kan het in de
Toekomst Verkenning (VTV). Andere
Kernboodschappen voor lokaal beleid
gemeente Oosterhout beter. Ongezond
onderdelen van deze regionale VTV zijn
GAM van den Broek | RF Bareman | MWE Boverhof
gedrag onder volwassenen komt nog veel
het samenvattend rapport Gezondheid
MJH van Bon-Martens | H Klingenberg | PJAM van der Smissen
voor ondanks gunstige ontwikkelingen.
telt! in West-Brabant, boekjes met
Ook ongezond gedrag van jongeren
kernboodschappen voor lokaal beleid voor
komt nog veel voor. Preventie van roken,
de andere 17 gemeenten in de regio én
overgewicht en alcoholmisbruik levert de
het Regionaal Kompas Volksgezondheid
meeste gezondheidswinst op.
(www.regionaalkompas.nl). Ontwikkeling
In de gemeente zijn veel organisaties en
van een regionale VTV wordt door
instellingen actief bij het uitvoeren van
VWS gezien als een belangrijke stap
preventieactiviteiten. De effectiviteit van
om de kwaliteit van de lokale nota’s
Aalburg
verschillende interventies kan verder
volksgezondheid te verbeteren. Met
Alphen-Chaam
worden verbeterd door deze nog meer in
deze eerste regionale VTV loopt de GGD
Baarle-Nassau
samenhang toe te passen. De gemeente
West-Brabant voorop in deze
Bergen op Zoom
zou hierin regie kunnen voeren door
ontwikkeling.
Breda
Gezondheid telt! in Oosterhout
het aanmoedigen van samenwerking en
Drimmelen
afstemming, registratie en evaluatie van
Etten-Leur
activiteiten.
Geertruidenberg Halderberge Moerdijk Oosterhout Roosendaal Rucphen
Breda 2007
Steenbergen Werkendam
GGD West-Brabant
Woensdrecht
Postbus 3369
Woudrichem
4800 DJ Breda
Zundert
Tel: (076) 528 20 00 Fax: (076) 521 60 62 www.ggdwestbrabant.nl
Gemeente Oosterhout, West-Brabant Dommelbergen Noord
Den Hout
Industrieterrein Weststad Industrieterrein Statendamweg
Dommelbergen
Centrum/ Strijen/ Leijsenakkers West/Slotjes Vrachelen/ Oosterheide/ Bosgebied bij Oosterhout Industrieterrein Vijfeiken
Dorst
Oosteind
Gezondheid telt! In Oosterhout Kernboodschappen voor lokaal beleid
R.F. Bareman M.W.E. Boverhof M.J.H. van Bon-Martens G.A.M. van den Broek H. Klingenberg P.J.A.M. van der Smissen
GGD West-Brabant Postbus 3369, 4800 DJ Breda Telefoon: (076) 528 20 00 www.ggdwestbrabant.nl
Ontwerp omslag: De Code, Rosmalen Vormgeving binnenwerk: Uitgeverij RIVM, CO2 Premedia Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door financiering van ZonMW in het kader van het Programma Academische Werkplaatsen Publieke Gezondheid.
Een publicatie van de GGD West-Brabant Postbus 3369 4800 DJ Breda Auteursrecht voorbehouden © GGD West-Brabant, Breda, 2007
Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden redactie, auteurs en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de GGD West-Brabant. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht, Postbus 882, 1180 AW Amstelveen. Voor het overnemen van gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
2
INLEIDING
INLEIDING De landelijke preventienota ‘Kiezen voor gezond leven’ is vooral gebaseerd op de landelijke Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) van het RIVM: ‘Zorg voor gezondheid’. In de GGD-regio West-Brabant is in navolging hierop voor het eerst een regionale VTV ontwikkeld: ‘Gezondheid telt! In West-Brabant’. Deze is bedoeld voor de gemeenten zodat zij strategische beleidskeuzes kunnen maken. Deze keuzes moeten immers, volgens de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid, zoveel mogelijk gebaseerd zijn op inzicht in de lokale gezondheidstoestand. In het rapport van de regionale VTV zijn regionale kernboodschappen voor gezondheidsbeleid geformuleerd. Leidend hierbij is de te behalen gezondheidswinst. Dit heeft als gevolg dat gefocust is op de belangrijkste gezondheidsproblemen en de belangrijkste oorzaken van (on)gezondheid met een wetenschappelijke grondslag. De kernboodschappen De gemeente Oosterhout zal in 2007 haar nieuwe nota lokaal gezondheidsbeleid vaststellen. In dit boekje worden de regionale kernboodschappen daarom zo goed mogelijk vertaald naar de lokale situatie in Oosterhout. Met de lokale inkleuring kan dit boekje als startpunt dienen voor de volgende nota lokaal gezondheidsbeleid in Oosterhout. De gemeente Oosterhout wil daarin vooral kansen benutten en kiest voor een voorbeeldfunctie die aanzet tot verandering. Dit boekje is bedoeld voor de beleidsmakers van de gemeente Oosterhout, maar ook voor de uitvoerders en andere belanghebbenden op het terrein van volksgezondheid en welzijn. Het boekje geeft antwoord op vragen als: Hoe voelen de mensen in Oosterhout zich? Hoe kan gezondheidswinst behaald worden? Wat zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen? Wat zijn de belangrijkste oorzaken van ongezondheid? Wat gebeurt er nu al in de gemeente? En waar liggen mogelijkheden voor verbetering? Wat zijn de belangrijkste bevindingen? De gezondheidssituatie in Oosterhout verschilt op een aantal punten met die van de regio en die van Nederland. Dit geldt in meer of mindere mate voor iedere gemeente. Het is belangrijk om niet alleen op die verschillen te focussen. Want ook al heeft een gemeente bijvoorbeeld relatief minder rokers, roken blijft de belangrijkste oorzaak van ongezondheid. De belangrijkste boodschappen op regionaal niveau zijn: • de gezondheid in West-Brabant scoort onder het Nederlandse gemiddelde; • hart- en vaatziekten en psychische stoornissen zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen; • ook in West-Brabant bestaan gezondheidsachterstanden; • aanzienlijk verlies van gezondheid door ongezond gedrag; • ongezond gedrag van jongeren baart zorgen; • investeren in gezond gedrag is noodzakelijk; • gemeenten kunnen de regierol krachtiger invullen; en • rol gemeente rond zorg nog verder te ontwikkelen.
3
GEZONDHEID TELT! IN OOSTERHOUT
Leeswijzer De kernboodschappen voor lokaal beleid in Oosterhout zijn onderverdeeld in twee gedeelten. In het eerste gedeelte worden de belangrijkste lokale bevindingen voor de gemeente Oosterhout beschreven, uitgaande van de regionale kernboodschappen. Dit zijn de belangrijkste conclusies op grond van analyses van de gezondheid in Oosterhout en in de regio en de factoren die hiermee samenhangen (epidemiologische analyses). Er is gebruik gemaakt van verschillende bronnen zoals sterftestatistieken, zorgregistraties en enquêteonderzoek. De gegevens uit enquêteonderzoek zijn afkomstig uit de jeugdenquête 12- t/m 17-jarigen (2003) en de volwassenenenquête 2005. Het enquêteonderzoek is overigens niet uitgevoerd onder inwoners die in instellingen verblijven. In het tweede gedeelte staat de betekenis van deze bevindingen voor het lokale volksgezondheidsbeleid centraal. In de bijlage is een beknopt lokaal gezondheidsprofiel voor de gemeente Oosterhout opgesteld waarin de cijfers worden vergeleken met die van de regio. Waar mogelijk zijn ook vergelijkbare cijfers voor Nederland opgenomen. Bij het lezen van deze lokale kernboodschappen kan Gezondheid telt! In West-Brabant als basisinformatie gebruikt worden.
4
BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN
1
1
BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN
In dit hoofdstuk wordt achtereenvolgens ingegaan op de gezondheidstoestand, gezondheidsachterstanden, oorzaken van ongezondheid en de gezondheidszorg.
Gezondheidstoestand Wat zeggen de regionale kernboodschappen? 1.1 Gezondheid in West-Brabant scoort onder het Nederlandse gemiddelde Op verschillende aspecten van gezondheid doet de regio West-Brabant het slechter dan gemiddeld in Nederland. De levensverwachting ligt ongeveer gelijk. De sterfte aan longkanker, diabetes en beroerte is hoger dan gemiddeld. De levensverwachting in West-Brabant is voor mannen 76,4 jaar en voor vrouwen 81,0 jaar. Dat is vergelijkbaar met het Nederlandse gemiddelde. De gezonde levensverwachting (het aantal jaren dat men in goede gezondheid leeft) in West-Brabant is op een aantal punten anders dan gemiddeld in Nederland. De levensverwachting in goed ervaren gezondheid in de regio is ruim 61 jaar, en is voor mannen lager en voor vrouwen vrijwel gelijk aan het Nederlandse gemiddelde. De levensverwachting in goede geestelijke gezondheid is in WestBrabant ruim 69 jaar, duidelijk beter dan gemiddeld in Nederland. In West-Brabant is de sterfte aan een aantal belangrijke doodsoorzaken als longkanker, diabetes en beroerte hoger dan gemiddeld in Nederland. 1.2 Hart- en vaatziekten en psychische stoornissen zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen Het ziektepatroon in West-Brabant wijkt niet af van het algemene Nederlandse beeld. Aanvoerders van de top tien van ziekten en aandoeningen met de grootste ziektelast in de regio zijn coronaire hartziekten, angststoornissen, beroertes, depressies en chronische longziekten (COPD). Ziektelast betekent dat de ziekte of aandoening leidt tot vroegtijdige sterfte en/of verlies van kwaliteit van leven. Op basis van landelijke zorgregistraties wordt verwacht dat artrose, coronaire hartziekten en diabetes de meest voorkomende chronische ziekten in West-Brabant zijn.
Wat zijn de bevindingen voor Oosterhout? De Oosterhouters voelen zich best wel gezond De meeste inwoners van Oosterhout ervaren hun gezondheid als goed. Van de volwassenen (19 t/m 64 jaar) noemt 13% hun eigen gezondheid ‘matig/slecht’. Bij de jongeren (12 t/m 17 jaar) is dat 14%. Het beeld bij de jongeren is gunstiger dan gemiddeld in West-Brabant.
5
GEZONDHEID TELT! IN OOSTERHOUT
Een op de vijf volwassenen in Oosterhout voelt beperkingen in het dagelijks functioneren als gevolg van hun lichamelijke gezondheid. Van de volwassenen ervaart 18% een slechte psychische gezondheid. Bij de jongeren doet 12% dat. Dit cijfer is vergelijkbaar met de regio. Eenzaamheid komt onder volwassenen in Oosterhout veel voor In Oosterhout voelt 45% van de bevolking van 19 t/m 64 jaar zich eenzaam. Dit beeld is in vergelijking met de regio ongunstiger. Rapportage chronische ziekten in Oosterhout vergelijkbaar met de regio Op gemeenteniveau beschikken we niet over zorgregistratiecijfers, maar wel over gegevens uit enquêteonderzoek. De inwoners van Oosterhout rapporteren hartinfarcten, astma/COPD, artrose en diabetes even vaak als gemiddeld in WestBrabant. Bruikbare gemeentelijke cijfers over levensverwachting en sterfteoorzaak zijn niet voorhanden.
Gezondheidsachterstanden Wat zeggen de regionale kernboodschappen? 1.3 Ook in West-Brabant bestaan gezondheidsachterstanden Mensen met een lage sociaal-economische status hebben een slechtere gezondheid dan mensen uit de hogere sociaal-economische lagen van de bevolking. Mensen met een lage opleiding leven gemiddeld bijna vier jaar korter en brengen tien tot vijftien jaar minder lang door in goede gezondheid dan mensen met een hoge opleiding. Ook in West-Brabant bestaan deze sociaal-economische verschillen in gezondheid.
Wat zijn de bevindingen voor Oosterhout? Verschillen in inkomen en opleiding tussen wijken in Oosterhout In Oosterhout varieert de sociaal-economische status in de viercijferige postcodegebieden van midden-laag naar hoog (figuur 2). Deze variatie in SES is zowel zichtbaar tussen wijken onderling als tussen de stad en omliggende kernen. Op basis van inkomen, werksituatie en opleiding scoort Slotjes (postcodegebied 4902) midden-laag op sociaal-economische status. De overige postcodegebieden scoren gemiddeld tot hoog op SES. Dat betekent niet dat er in deze gebieden geen gezondheidsverschillen zijn; immers een lage SES en een hoge SES kunnen elkaar opheffen.
6
BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN
1
In de volwassenenenqête 2005 is, op verzoek van de gemeente, door de GGD WestBrabant een extra analyse gemaakt voor de wijken Oosterheide en Slotjes. Van de inwoners in Oosterhout geeft 35% aan een inkomen beneden modaal te hebben, terwijl in de genoemde wijken dit percentage een stuk hoger ligt (ca. 55%). Bijna één op de zes inwoners van de twee wijken geeft aan dat zij het afgelopen jaar grote moeite hebben gehad met rondkomen. Ook dit cijfer is significant hoger dan voor Oosterhout totaal (8%). Hetzelfde geldt voor het aandeel laagopgeleiden. Ongeveer 15% van de mensen in de twee wijken heeft een laag opleidingsniveau (geen opleiding of lager onderwijs). Dat is twee maal zoveel als gemiddeld in Oosterhout. Gezondheid is ongelijk verdeeld in Oosterhout In de beide genoemde wijken beoordeelt bijna één op de vijf volwassenen de eigen gezondheid als minder goed, ten opzichte van gemiddeld 13% in de gemeente Oosterhout. Ruim één op de vijf volwassenen in deze wijken voelt zich psychisch ongezond. Ook dit is significant hoger dan in Oosterhout (18%). SES is deels verweven met etniciteit. Allochtonen hebben vaker een lagere SES dan autochtonen. Maar ook los van SES hebben allochtonen in het algemeen een slechtere gezondheid dan autochtonen. Het percentage niet-westerse allochtonen is in Oosterhout met 8% iets hoger dan de gemiddelde 7% in West-Brabant (figuur 3). De meeste inwoners van allochtone herkomst wonen in een beperkt aantal wijken en buurten in Oosterhout. Onder andere in de wijken Oosterheide en Slotjes wonen relatief meer allochtonen.
7
1
GEZONDHEID TELT! IN OOSTERHOUT
Oorzaken van ongezondheid Wat zeggen de regionale kernboodschappen? 1.4 Aanzienlijk verlies van gezondheid door ongezond gedrag Roken veroorzaakt 13% van de totale ziektelast in Nederland, vooral door longkanker, chronische longziekten (COPD) en coronaire hartziekten. Maar ook alcoholgebruik, lichamelijke inactiviteit en overgewicht dragen in belangrijke mate bij aan de ongezondheid. Ongezond gedrag staat niet op zichzelf, maar hangt nauw samen met de sociale en fysieke omgeving op allerlei niveaus, zoals gezin, school of buurt. Naast leefstijlfactoren dragen ook milieufactoren bij aan de ziektelast (2-5%). Overgewicht is in West-Brabant de afgelopen jaren flink toegenomen, evenals in de rest van Nederland. Landelijke cijfers laten zien dat overgewicht al bijna 10% bijdraagt aan de ziektelast, vooral door het hoge risico op diabetes. In het buitenmilieu levert luchtverontreiniging door fijnstof de belangrijkste bijdrage aan de ziektelast, gevolgd door geluidsoverlast. Wat betreft geluidsoverlast is het verkeer de belangrijkste veroorzaker. In het binnenmilieu zijn radon (afkomstig van bouwmaterialen), tabaksrook en schimmel- of vochtplekken de belangrijkste veroorzakers van ongezondheid. 1.5 Ongezond gedrag jongeren baart zorgen Veel jongeren gedragen zich ongezond. Jongeren zijn de afgelopen jaren meer gaan drinken. Steeds meer kinderen en jongeren zijn te dik. Door dit ongezonde gedrag investeren zij in toekomstige ongezondheid. Alcoholgebruik is voor jongeren onder de 16 jaar extra schadelijk. Ze verdragen alcohol slechter omdat ze nog in de groei zijn, minder wegen en kleiner zijn. Hierdoor voelen ze de effecten sneller en heviger. Ook zijn er sterke aanwijzingen dat alcoholgebruik een negatief effect heeft op de ontwikkeling van de hersenen. Tot slot geldt dat hoe jonger kinderen met alcohol in aanraking komen, hoe groter de kans is op overmatig gebruik en verslaving op latere leeftijd. Uit de regionale cijfers blijkt verder dat binge drinken vooral een probleem is van 16- en 17-jarigen. Juist de grote hoeveelheid alcohol die dan gedronken wordt is schadelijk op jonge leeftijd.
Wat zijn de bevindingen voor Oosterhout? Veel volwassenen in Oosterhout gedragen zich, net als in de regio, ongezond Ruim een kwart van de volwassenen rookt dagelijks, 13% drinkt overmatig alcohol en ruim vier op de tien beweegt te weinig. Daarnaast voldoen de meeste volwassenen niet aan de aanbeveling voor groente- en fruitconsumptie. Van de volwassenen heeft 6% het afgelopen jaar onveilig gevreeën met een nieuwe of losse partner. Al deze cijfers zijn vergelijkbaar met de regio.
8
BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN
1
Overgewicht is probleem In Oosterhout heeft 44% van de volwassenen overgewicht. Dit is vergelijkbaar met het gemiddelde in West-Brabant. 7% Heeft ernstig overgewicht. Dit laatste cijfer is vergeleken met de regio wel gunstiger. Ook ongezond gedrag is ongelijk verdeeld in Oosterhout Ongezond gedrag komt in de wijken Slotjes en Oosterheide vaker voor in vergelijking met Oosterhout als geheel. Er wordt vaker gerookt, minder gesport en het druggebruik ligt relatief hoger. Ook ernstig overgewicht komt meer voor: 14% van de volwassenen in deze wijken heeft ernstig overgewicht, terwijl dit in Oosterhout 7% is. In deze wijken is echter het percentage mensen dat niet aan de norm voor verantwoord alcoholgebruik voldoet significant lager dan algemeen in Oosterhout. Ook in Oosterhout spelen milieufactoren een rol In Oosterhout is geen fijnstofoverschrijding gemeten. Net als in de regio wordt in Oosterhout 36% van de inwoners blootgesteld aan sigaretten- of sigarenrook in huis en 24% van de inwoners in Oosterhout woont in een huis met schimmel- of vochtplekken. Ongezond gedrag en overgewicht komen bij jongeren in Oosterhout veel voor 10% Van de jongeren in Oosterhout rookt dagelijks sigaretten. In Oosterhout geeft 10% van de jongeren aan overgewicht te hebben. Ernstig overgewicht wordt door 3% van de jongeren in Oosterhout gerapporteerd. Metingen van lengte en gewicht bij kinderen uit Oosterhout van 5 en 6 jaar laten zien dat 9% te dik is. Bij de kinderen van 10 en 11 jaar is zelfs 14% te dik. Bijna een kwart van de jongeren in Oosterhout sport minder dan één keer per week buiten schooltijd. Verreweg de meeste jongeren in Oosterhout eten niet dagelijks groente én fruit. Van de jongeren in Oosterhout heeft 9% wel eens onveilig gevreeën. Verder rapporteert 5% van de jongeren in Oosterhout recent softdrugs te hebben gebruikt. Al deze cijfers zijn vergelijkbaar met die van de regio. Alcoholgebruik van Oosterhoutse jongeren is zorgwekkend In Oosterhout drinkt ruim de helft van de jongeren alcohol. Van de jongeren in Oosterhout is 13% een ‘binge drinker’ (zes of meer glazen alcohol op minstens één weekenddag). Deze cijfers wijken niet af van het Westbrabantse gemiddelde.
9
1
GEZONDHEID TELT! IN OOSTERHOUT
Gezondheidszorg Wat zeggen de regionale kernboodschappen? 1.6 In de toekomst is meer en andere zorg nodig In de toekomst zal door de groei en het ouder worden (vooral 65-plussers) van de bevolking van West-Brabant het aantal nieuwe gevallen van infecties, rugaandoeningen en ongevallen en het voorkomen van hartfalen, gezichtsstoornissen, beroertes en coronaire hartziekten relatief sterk toenemen. Ook het zorggebruik in de sectoren verzorging, verpleging en thuiszorg zal relatief sterk toenemen.
Wat zijn de bevindingen voor Oosterhout? Vergrijzing in Oosterhout De bevolkingsprognose voor Oosterhout laat een geringe groei zien (figuur 4). De verwachting is dat het aantal inwoners in de periode 2005 tot 2015 stijgt met 1% tot 53.482 inwoners. Het aantal 65-plussers in de bevolking stijgt in deze periode met 37% tot 10.547. Binnen deze groep is de groei van de 65- t/m 74-jarigen sterker dan van de 75-plussers. Er is dus wel sprake van een vergrijzing, maar niet van een dubbele vergrijzing. Het aantal ziektegevallen in Oosterhout zal door de vergrijzing aanzienlijk toenemen en daarmee ook het zorggebruik. Net als in de regio mag verwacht worden dat het zorggebruik toeneemt en verschuift van genezing naar verpleging en verzorging. Naast de vergrijzing vindt ook een ontgroening van de bevolking van Oosterhout plaats. Het aantal 30- t/m 44-jarigen in deze periode neemt sterk af met 2.643 personen (22%). Het aantal 0- t/m 14-jarigen neemt in deze periode af met 10% (937 kinderen).
10
BETEKENIS VAN DE BEVINDINGEN VOOR LOKAAL BELEID IN OOSTERHOUT
2
2
BETEKENIS VAN DE BEVINDINGEN VOOR LOKAAL BELEID IN OOSTERHOUT
In het vorige hoofdstuk hebben we de belangrijkste bevindingen over de gezondheid van de bevolking voor Oosterhout benoemd in relatie tot die in West-Brabant en Nederland. De vraag is: ‘Wat betekenen deze bevindingen voor het toekomstige lokale (gezondheids-)beleid in Oosterhout?’ In dit hoofdstuk worden daarom voor Oosterhout een aantal boodschappen geformuleerd die richting kunnen geven aan het toekomstige gezondheidsbeleid. Achtereenvolgens wordt ingegaan op te winnen gezondheid, de gemeentelijke regisseursrol en de visie op zorg.
Gezondheidswinst Wat zeggen de regionale kernboodschappen? 2.1. Investeren in gezond gedrag is noodzakelijk Met preventie is nog aanzienlijke gezondheidswinst te boeken, vooral via het bevorderen van gezond gedrag, mét aandacht voor de fysieke en sociale omgeving. De effectiviteit van preventie kan worden verhoogd door integraal gezondheidsbeleid, een planmatige aanpak en evaluatie. Preventie van roken, overgewicht en schadelijk alcoholgebruik levert de meeste gezondheidswinst. Preventie vraagt om een planmatige aanpak, waarbij gericht wordt ingezet op specifieke problemen en specifieke risicogroepen. Belangrijke risicogroepen zijn jongeren, ouderen, chronisch zieken en mensen met een lagere sociaal-economische status. In termen van toename van levensverwachting, kwaliteit van leven en vermindering van ziekten valt bij jongeren aanzienlijke gezondheidswinst te boeken. Het bevorderen van gezond gedrag over de gehele lijn is hierbij van belang: minder roken, minder alcohol, gezond eten en bewegen en veilig vrijen. Uitgangspunt hierin kan zijn: ‘de gezonde keuze moet de makkelijkste keuze zijn’. Dit sorteert het meeste effect wanneer hiermee al op zeer jonge leeftijd wordt begonnen. Bij preventie voor jongeren is het van belang te erkennen dat risicovol gedrag van jongeren een grote onderlinge samenhang vertoont. Dit vraagt om een vroegtijdige integrale aanpak, waarbij zonodig wordt gefocust op specifieke subgroepen en continuïteit van interventies. Naast het bevorderen van gezond gedrag moet er ook voldoende aandacht zijn voor de preventie van psychische stoornissen via opvoedingsondersteuning, aandacht voor weerbaarheid en voor sociale vaardigheden. Vroegsignalering en daarop volgende begeleiding van kind, school en ouders bevordert een juiste opvoedstijl en gezonde leefwijze.
11
2
GEZONDHEID TELT! IN OOSTERHOUT
Ook bij ouderen en chronisch zieken is de te behalen gezondheidswinst nog groot. Preventie richt zich bij de ouderen en chronisch zieken meer op de kwaliteit van leven dan op winst in levensjaren. Preventie die zich richt op de leefstijl draagt daaraan bij. In het lokale gezondheidsprofiel zijn specifiek over de leeftijdsgroep 65-plus nog geen gegevens opgenomen. In West-Brabant worden gericht op ouderen verschillende activiteiten aangeboden, bijvoorbeeld ‘Samen is Wijs’(eenzaamheids problematiek), ‘Halt u Valt’(valpreventie), 55+ in beweging en ‘Maatjes in de zorg’ (mantelzorg). Bij de bestrijding van gezondheidsverschillen tussen arm en rijk moet voldoende aandacht worden besteed aan de opeenstapeling van problemen. De groepen met een lage sociaal-economische status (SES) zijn vaak moeilijk bereikbaar. In het kader van preventie van overmatig alcoholgebruik zouden gemeenten nog meer kunnen inzetten op het gebruik van (juridische) instrumenten, zoals lokale handhaving van de Drank- en Horecawet. Dit kan onder andere door toezicht op de handhaving van leeftijdsgrenzen bij de drankverkoop, het afsluiten van convenanten op het terrein van reclame en alcoholverstrekking in de horeca en alcoholmatigingsbeleid in sportaccommodaties via stimuleringssubsidies. Een aangrijpingspunt voor vooral de jongste doelgroep (10 t/m 15 jaar) is daarnaast het bewust maken van ouders en jongeren van de norm ‘Geen alcohol onder de 16’. Sociale en fysieke omstandigheden van mensen zijn van invloed op gezond gedrag. De effectiviteit van de verschillende interventies neemt toe wanneer ze in samenhang worden toegepast, bijvoorbeeld door voorlichting te geven over gezonde voeding en bewegen en tegelijk te zorgen voor een gezond aanbod in (school)kantines. Het streven naar een goede volksgezondheid vraagt dan ook om een integraal beleid. Hieraan kan op verschillende manieren invulling worden gegeven, bijvoorbeeld door een duidelijkere verbinding te realiseren met het beleid dat vanuit andere gemeentelijke afdelingen wordt geïnitieerd. Integraal beleid is echter niet altijd eenvoudig vorm te geven. Meer effect kan bereikt worden met een zogeheten interventiemix.
Wat is de betekenis voor Oosterhout? Door preventie is gezondheid te winnen! Roken en overgewicht leveren een grote bijdrage aan de totale ziektelast. Overmatig alcoholgebruik, zeker op jonge leeftijd, heeft schadelijke effecten voor de gezondheid. Door in het verlengde van de landelijke preventienota Kiezen voor Gezond leven in de nieuwe lokale gezondheidsnota van Oosterhout te werken aan preventief beleid kan gezondheidswinst gehaald worden. In de Nota Volksgezondheid Oosterhout 20042007 was bijvoorbeeld al het stimuleren van beweging via breedtesportstimulans als bouwsteen opgenomen. Roken, overgewicht en overmatig alcoholgebruik krijgen in het huidige beleid nog geen specifieke aandacht.
12
BETEKENIS VAN DE BEVINDINGEN VOOR LOKAAL BELEID IN OOSTERHOUT
2
Oosterhout legt zelf al prioriteit bij de jeugd In Oosterhout wordt onder meer het project Bemoeizorg jeugd uitgevoerd. Binnen het basis- en voortgezet onderwijs is er aandacht voor weerbaarheid en veiligheid (‘Veilige school’ en ‘Wat zie jij liever’). Vanuit het steunpunt opvoeding wordt groepsvoorlichting verzorgd. Preventie van overmatig alcoholgebruik onder jongeren zou een expliciet aandachtspunt moeten worden. Ook Oosterhoutse ouderen doelgroep voor preventie In het najaar van 2006 is de Gezondheidsmonitor voor deze groep uitgevoerd. De resultaten worden eind 2007 verwacht. Gezien het relatief hoge percentage eenzaamheid onder de volwassenen in Oosterhout wordt geadviseerd hieraan preventief aandacht te besteden. Aandacht voor sociaal-economische gezondheidsverschillen spreekt voor gemeente Oosterhout voor zich Een wijkgerichte aanpak is in Oosterhout een goede methode voor het bereiken van lage SES-groepen, omdat zij deels geconcentreerd in bepaalde wijken/buurten wonen. Onder andere via de Brede school kunnen met preventieactiviteiten sociaaleconomische gezondheidsverschillen aangepakt worden. Tegelijkertijd wijst de veelal gemiddelde score in andere postcodegebieden erop, dat er in Oosterhout ook lage SES-groepen verspreid in andere wijken dan de risicowijken wonen. Mede hierom moet worden overwogen om voor de uitvoering van bepaalde activiteiten een andere omgeving te kiezen zoals de voorschoolse opvang, de scholen of de werkplek. Er is steeds meer kennis en ervaring beschikbaar over individuele en/ of groepsgerichte methoden die werken. Het is van belang om de verspreid wonende mensen met een laag opleidings- en of inkomensniveau in Oosterhout in kaart te brengen, zodat ze met de juiste methodieken succesvol kunnen worden bereikt. Dit kan bijvoorbeeld met de effectief bewezen interventie ‘Armoede en gezondheid voor kinderen’, die in Oosterhout al wordt uitgevoerd. Een andere voorbeeldinterventie is het project ‘Goede voeding hoeft niet veel te kosten’ voor mensen in de schuldhulpverlening. Door Oosterhout in gang gezet facetbeleid is verder uit te werken Het voeren van facetbeleid was één van de bouwstenen uit de huidige Oosterhoutse gezondheidsnota. Binnen Wijk en Welzijn is hiermee een start gemaakt. Door na te gaan óf en hóe de verschillende gemeentelijke afdelingen kunnen bijdragen aan het behalen van gezondheidsdoelen kan steviger ingezet worden op gezondheidswinst.
13
2
GEZONDHEID TELT! IN OOSTERHOUT
Met interventiemix kan meer effect bereikt worden Door in het gezondheidsbeleid te werken met een samenhangende combinatie van maatregelen kan in Oosterhout nog meer gezondheidswinst bereikt worden. Daarbij gaat het om een mix van: - bevordering van gezond gedrag door voorlichting en opvoeding, - inzet van juridische instrumenten, - maatregelen op andere beleidsterreinen dan de volksgezondheid (facetbeleid) - samenwerking met verschillende ‘veld’ partijen.
Regie Wat zeggen de regionale kernboodschappen? 2.2. Gemeenten kunnen de regierol krachtiger invullen De gemeente is regisseur in het lokale gezondheidsbeleid: zij kan sturen, stimuleren, situeren, structureren en steun creëren. In de gemeente zijn veel organisaties en instellingen actief bij het uitvoeren van preventieactiviteiten. Een goede samenwerking en afstemming versterken de preventieve gezondheidszorg. De gemeente kan hierin regie voeren door het aanmoedigen van samenwerking en afstemming, registratie en evaluatie van activiteiten. Het voeren van verdergaand integraal beleid en het vaker inzetten van eigen juridische instrumenten biedt kansen voor de volgende nota gezondheidsbeleid. Uit een onderzoek van de Inspectie voor de Gezondheidszorg naar de Openbare Gezondheidszorg (2005) blijkt dat de huidige lokale gezondheidsnota’s in het algemeen te weinig waarborgen voor uitvoering bevatten. De daadwerkelijke uitvoering van actiepunten kan gewaarborgd worden door: • duidelijke beleidskeuzes te maken en acties uit te werken in een plan van aanpak met heldere en haalbare doelen en te bereiken resultaten; • verantwoordelijken en uitvoerings-/samenwerkingspartners voor de acties te benoemen en hierbij te zorgen voor afstemming en samenhang (ketenregie); • voldoende middelen te reserveren voor de realisering van de actiepunten; • concrete afspraken te maken over monitoren en evaluatie van de actiepunten. Kiezen voor effectieve interventies In het gezondheidsbeleid zou zoveel mogelijk gebruik gemaakt moeten worden van effectieve interventies. De kennis over de effectiviteit van maatregelen is nog steeds niet groot, maar er kan worden geput uit aanbevolen interventies of bestpractices. Als evaluatiegegevens niet aanwezig zijn, zou de gemeente de succesen faalfactoren van de interventie moeten inventariseren. Zo kan de gemeente een bijdrage leveren aan de kennis over interventies.
14
BETEKENIS VAN DE BEVINDINGEN VOOR LOKAAL BELEID IN OOSTERHOUT
2
Wat is de betekenis voor Oosterhout? Nieuwe nota volksgezondheid biedt Oosterhout kansen om regierol te verstevigen Sinds 2003 beschikt de gemeente over een lokale nota volksgezondheid: de ‘Nota Volksgezondheid Oosterhout 2004-2007’. Hiermee nam de gemeente meer dan in het verleden de verantwoordelijkheid voor de openbare gezondheidszorg. In 2007 vindt de voorbereiding plaats van de nieuwe lokale nota volksgezondheid. Deze nieuwe nota en het proces om die te realiseren bieden kansen om de invulling van de regierol te verstevigen. Op dit moment is er geen volledig beeld van de verschillende preventieve activiteiten in Oosterhout, en van het bereik en effect van deze activiteiten. Het preventieaanbod is versnipperd en samenhang ontbreekt. De gemeente kan daarin regisseren. Net als bij de vorige nota zullen ook nu zorgvragers en zorgaanbieders betrokken worden bij de opstelling ervan. Rondom het Maatschappelijk Steunsysteem heeft de gemeente door het vervullen van de voorzittersrol de regierol duidelijk op zich genomen. Nieuwe nota volksgezondheid moet daadwerkelijke uitvoering van de actiepunten beter borgen Meer dan in de vorige nota moeten de voorgenomen acties uitgewerkt worden in een concreet doel, een te behalen resultaat, een tijdpad met plan van aanpak, een verdeling van verantwoordelijkheden en beschikbare middelen. Gedurende de looptijd van de nota, van 2008-2011, moet regelmatig tussenevaluatie en eventueel bijsturing plaatsvinden. Ook Oosterhout kan bijdragen aan de kennis over effectiviteit van interventies De gemeente Oosterhout kan bijdragen aan de kennis over effectieve interventies door een evaluatie als voorwaarde te stellen bij elk preventieproject.
15
2
GEZONDHEID TELT! IN OOSTERHOUT
Zorgvisie Wat zeggen de regionale kernboodschappen? 2.3. Rol gemeente rond zorg nog verder te ontwikkelen De verantwoordelijkheid van de gemeente ligt ook op het gebied van de curatieve zorg en de care, mede door de komst van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo). De gemeente heeft ook de verantwoordelijkheid voor de afstemming tussen collectieve preventie en curatieve zorg. Gemeenten hebben duidelijk een rol aan het begin van de zorgketen (verantwoordelijkheid voor preventie: WCPV) en krijgen ook steeds meer een rol aan het einde van de zorgketen (verantwoordelijkheden voor care: Wmo). Daarnaast staan de gemeenten ook aan de zijkant van de keten: gemeenten vangen kwetsbare groepen op die de weg naar de zorg niet zelf kunnen vinden of die er buiten vallen (vangnet). In de toekomst zal het zorggebruik in de sectoren verzorging, verpleging en thuiszorg relatief sterk toenemen. In het kader van haar vangnetfunctie is het voor de gemeente van belang om nog meer inzicht te krijgen in de omvang en gezondheidssituatie van kwetsbare burgers. Hieronder vallen onder meer dak- en thuislozen, verslaafden, (ex-)psychiatrische patiënten, vereenzaamden en woningvervuilers. De preventie van diabetes en depressie is door het Ministerie van VWS in de nota ‘Kiezen voor gezond leven’ als landelijk speerpunt benoemd. Deze ziekten veroorzaken veel ziektelast en zullen in de toekomst sterk toenemen. Ook in West-Brabant zouden deze ziekten daarom als speerpunt voor beleid benoemd moeten worden.
Wat is de betekenis voor Oosterhout? Samen optrekken van Wmo-beleidsnota en volksgezondheidsnota biedt kansen Oosterhout is bezig met het ontwikkelen van een visie over de eigen rol rond zorg en deze te vertalen in concrete beleidsdoelstellingen. De verplichte vierjarige beleidsnotitie Wmo, die in 2007 zal moeten worden vastgesteld, biedt hiertoe de gelegenheid. Het leggen van een relatie tussen de lokale nota volksgezondheid en deze vierjarige Wmo-nota biedt kansen voor een integrale aanpak van preventie en maatschappelijke ondersteuning. Aandacht voor de gevolgen van de vergrijzing In Oosterhout is in de nabije toekomst sprake van vergrijzing. Dit zal naar verwachting leiden tot een toename van onder meer ongevallen, gezichtsstoornissen, dementie en hartfalen en vraagt om de inzet van specifieke, ook preventieve, activiteiten. Naar verwachting zal het zorggebruik in de sectoren verzorging, verpleging en thuiszorg relatief sterk toenemen en er vaker een beroep gedaan worden op de huisartsenzorg, fysiotherapie en de ziekenhuiszorg.
16
BETEKENIS VAN DE BEVINDINGEN VOOR LOKAAL BELEID IN OOSTERHOUT
2
Mantelzorgondersteuning vraagt blijvende aandacht De vergrijzing en ontgroening leiden in Oosterhout tot een scheve verhouding tussen de jongere en de oudere leeftijdsgroepen. Dat kan zijn weerslag hebben op de mantelzorg. In het kader van de Wmo is de gemeente verantwoordelijk voor het bevorderen van de mantelzorg en het zorgdragen voor mantelzorgondersteuning (prestatieveld 4). Het is vanuit beleidsoogpunt interessant om na te gaan in hoeverre en op welke wijze de groeiende groep jongere ouderen (65 t/m 74 jaar) in Oosterhout een bijdrage zou kunnen leveren aan het potentieel vrijwilligers en mantelzorgers. In Oosterhout is een Steunpunt Mantelzorg (SVT Informele Zorg West-Brabant). Zeer recent heeft Oosterhout namens de Westbrabantse gemeenten subsidie aangevraagd voor een project gericht op de ontwikkeling van een structureel ondersteuningsaanbod voor Jonge Mantelzorgers. Vergroting van inzicht in omvang en gezondheidssituatie van kwetsbare burgers in Oosterhout blijft noodzakelijk In Oosterhout is onder regie van de gemeente, in samenwerking met diverse instellingen, waaronder de GGZ regio Breda, de GGD West-Brabant en Merites, een Maatschappelijk Steunsysteem opgezet (MASS). Een Inloop-Punt gericht op voorkoming van isolement en bevordering van maatschappelijke participatie is hiervan onderdeel. Ook participeert Oosterhout in het project ‘Sluitende aanpak veiligheid en leefbaarheid, politiedistcrict Oosterhout’. Deze activiteiten dragen bij aan het inzicht in de groep kwetsbare burgers. Een totaalinzicht is echter gewenst. Ook met het oog op de gemeentelijke verantwoordelijkheden in de Wmo. Lokale rol Oosterhout in preventie diabetes en depressie verdient nadere uitwerking In de huidige nota volksgezondheid van Oosterhout wordt aan de preventie van deze ziekten nog geen aandacht besteed. Aan de hand van de visie van de gemeente op de eigen rol rond zorg kunnen preventieactiviteiten ontplooid worden die aansluiten bij de huidige zorgketens. Bijvoorbeeld voor preventie van diabetes onder meer bij de huisartsenzorg en de thuiszorg en voor preventie van depressie bij de GGZ en het Maatschappelijk Werk.
17
3
3
GEZONDHEID TELT! IN OOSTERHOUT
TOT SLOT
De bevindingen over de gezondheid in Oosterhout in hoofdstuk 1 en de betekenis voor Oosterhout die hieraan is gegeven in hoofdstuk 2 vormen een basis voor de gemeente om in haar (gezondheids)beleid voor de komende jaren een aantal strategische keuzes te kunnen maken. Uiteraard is het hierbij van belang om relevante lokale en regionale instellingen en personen te betrekken zodat het draagvlak voor deze keuzes groter wordt. Om deze strategische keuzes vervolgens te vertalen en voor verdere verdieping en nadere analyses is er naast de hier gepresenteerde cijfers nog een schat aan informatie beschikbaar over de gezondheid in Oosterhout. Deze informatie is verzameld in het kader van de Gezondheidsmonitor West-Brabant en is te vinden in de infokaarten, de tabellenboeken en de GGD Gezondheidsatlas (www.ggdgezondheidsatlas.nl). Ook de gemeente zelf beschikt over belangrijke gegevens, onder andere via de Burgerijenqête. Het Regionaal Kompas Volksgezondheid (www.regionaalkompas.nl) biedt bovendien voor de belangrijkste gezondheidsthema’s meer achtergrondinformatie en aanbevolen interventies. In de nabije toekomst zal ook een overzicht hierop komen van het preventieaanbod van de GGD West-Brabant en andere ketenpartners . Bij de uitwerking van het beleid in een concreet plan van aanpak kan hiervan gebruik worden gemaakt.
18
LITERATUUR EN BRONNEN
LITERATUUR EN BRONNEN Bon-Martens MJH van, Eck ECM van,
Hollander AEM de, Hoeymans N, Melse JM,
Hogendoorn SM, Hoogen PCW van den,
Oers JAM van, Polder JJ (red). Zorg voor
Oers JAM van (red). Gezondheid telt! in
gezondheid. Volksgezondheid Toekomst
West-Brabant. Regionale Volksgezondheid
Verkenning 2006. RIVM-rapportnr.
Toekomst Verkenning 2006. Breda: GGD West-Brabant, 2006. Gemeente Oosterhout. Nota Volksgezondheid Oosterhout 2004-2007, 2003
270061003. Bilthoven: RIVM, 2006. VWS, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Preventienota Kiezen voor gezond leven. Den Haag: Ministerie van VWS, 2006.
Gegevensbronnen Bevolkings- en woningbehoeftenprognose Noord-Brabant, actualisering 2005 (Provincie Noord-Brabant). CBS Doodsoorzakenstatistiek. Gegevens over de doodsoorzaken van alle in Nederlandse bevolkingsregisters ingeschreven overledenen. CBS-Statline (www.cbs.nl/statline). De elektronische databank van het CBS. Gezondheidsmonitor West-Brabant. Monitoren van gezondheidssituatie in de regio West-Brabant (GGD West-Brabant).
POLS, gezondheid en arbeid. Permanent Onderzoek Leefsituatie, gezondheid en arbeid (CBS). Registratiesysteem Stichting Bevolkingsonderzoek Baarmoederhalskanker NoordBrabant/Noord-Limburg. Registratiesysteem Stichting Bevolkingsonderzoek Borstkanker Zuid Nederland/ Zuidwest Nederland. SCP, Wegener. Statusscores (www.scp. nl/onderzoek/statusscores/). Veurink FG, Beaujean PR. Rapportage Besluit
Zie ook http://www.ggdwestbrabant.
luchtkwaliteit 2004. Luchtkwaliteit
nl/Vragen/Onderzoek_en_projecten/
in Noord-Brabant. ’s-Hertogenbosch:
Regionaal_onderzoek/index.html of
Provincie Noord-Brabant, 2005.
http://www.gezondheidsatlas.nl/ GGD West-Brabant. JIS. Jeugd Informatie Systeem. Registratiesysteem van de Jeugdgezondheidszorg (GGD West-Brabant).
19
GEZONDHEID TELT! IN OOSTERHOUT
Websites www.ggdgezondheidsatlas.nl
GGD Gezondheidsatlas (GGD-en in Zeeland en Brabant).
www.nationaalkompas.nl
Nationaal Kompas Volksgezondheid (RIVM).
www.regionaalkompas.nl
Regionaal Kompas Volksgezondheid (GGD Hart voor Brabant).
www.zorgatlas.nl
Nationale Atlas Volksgezondheid (RIVM).
20
DEFINITIES EN AFKORTINGEN
DEFINITIES EN AFKORTINGEN Binge drinken
Op minstens één weekenddag (vrijdag t/m zondag) minstens zes glazen alcohol drinken. Care Primair op verpleging en verzorging gerichte deel van de gezondheidszorg. Cervix Baarmoederhals. Coronaire hartziekten Aandoeningen die veroorzaakt worden door afwijkingen in de kransslagaders. Cure Primair op genezing gerichte deel van de gezondheidszorg. Determinant van Een factor die van invloed is op de gezondheid. gezondheid Effectiviteit Doeltreffendheid: mate waarin (vooraf) geformuleerde doelstellingen in praktijk worden bereikt. Gezonde Levensverwa- Het gemiddelde aantal te verwachten ‘in goede gezondheid’ chting doorgebrachte levensjaren. Deze gezondheidsmaat combineert lengte en kwaliteit van het leven in één getal. Afhankelijk van de definitie voor gezondheid zijn er drie soorten gezonde levensverwachting: levensverwachting in goed ervaren gezondheid (oordeel over eigen gezondheid is goed of zeer goed), levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen (geen beperkingen in horen, zien, mobiliteit en ADL) en levensverwachting in goede geestelijke gezondheid (afwezigheid van gevoelens van eenzaamheid, rusteloosheid, verveling, depressie, van streek zijn). Incidentie Het aantal nieuwe gevallen van of nieuwe personen met een bepaalde ziekte in een bepaalde periode, absoluut of relatief. Interventie Activiteit met als doel het beïnvloeden van een determinant of een ziekte in de gewenste richting. Het gemiddelde aantal nog te verwachten levensjaren op een bepaalde Levensverwachting leeftijd. Mammografie Röntgenfoto van de borst. Mantelzorg Informele hulp die vrijwillig en onbetaald wordt gegeven. Nederlandse Norm van • Jeugd (<18 jaar) Gezond bewegen dagelijks een uur matig intensieve lichamelijke activiteit, waarbij de activiteiten minimaal twee maal per week gericht zijn op het verbeteren of handhaven van lichamelijke fitheid (kracht, lenigheid en coördinatie). • Volwassenen (18-55 jaar) een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit op ten minste vijf, bij voorkeur alle dagen van de week; voorbeelden van matig intensieve lichamelijke activiteit bij volwassenen zijn wandelen met 5-6 km/u (dus flink doorwandelen) en fietsen met 15 km/u. • Ouderen (55-plussers) een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit op ten minste vijf, bij voorkeur alle dagen van de week; voor niet-actieven, zonder of met beperkingen, is elke extra hoeveelheid lichaamsbeweging meegenomen; voorbeelden van matig intensieve lichamelijke activiteit bij ouderen zijn wandelen met 3-4 km/u en fietsen met 10 km/u. Obesitas Ernstig overgewicht. Prevalentie Het aantal gevallen of personen met een bepaalde ziekte op een bepaald moment (punt-prevalentie) of in een bepaalde periode, bijvoorbeeld per jaar (periode-prevalentie), absoluut of relatief.
21
GEZONDHEID TELT! IN OOSTERHOUT
Sociaal-economische status Statistisch significant Vergrijzing
Positie die iemand inneemt in de sociale hiërarchie, gemeten aan de hand van opleiding, inkomen of beroepsstatus. Kans dat de bevinding op toeval berust is heel klein (meestal kleiner dan 5%). Percentuele toename 65+ in de bevolking; wanneer binnen de groep 65+ de groep 75+ sterker groeit dan de groep 65 t/m 74 jaar is er sprake van dubbele vergrijzing.
Afkortingen ADL BMI bmr BOS CBS COPD CVA dktp GES GGD JGZ MASS MHI OGGZ OGZ POLS RIVM SCP SES SMART TIA VTV VWS WCPV Wmo XTC ZonMw
22
Activiteiten van het dagelijks leven Body Mass Index Bof, mazelen, rodehond Buurt Onderwijs Sport Centraal Bureau voor de Statistiek Chronic obstructive pulmonary disease. Chronische obstructieve longziekten Cerebrovasculaire aandoeningen. Beroertes Difterie, kinkhoest, tetanus, polio Gezondheideffectscreening Gemeentelijke/gemeenschappelijke gezondheidsdienst Jeugdgezondheidszorg Maatschappelijk SteunSysteem Mental Health Inventory. Vragenlijst voor psychische (on)gezondheid Openbare geestelijke gezondheidszorg Openbare gezondheidszorg Permanent Onderzoek Leefsituatie (CBS) Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Sociaal en Cultureel Planbureau Sociaal-economische status Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden Transient Ischaemic Attack. Voorloper van een beroerte met volledig herstel binnen 24 uur Volksgezondheid Toekomst Verkenning Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid Wet maatschappelijke ondersteuning Ecstacy. Drug; wordt verkocht in de vorm van pillen en capsules Zorgonderzoek Nederland/Medische Wetenschappen
BIJLAGE 1
BIJLAGE 1 GEZONDHEIDSPROFIEL GEMEENTE OOSTERHOUT
Demografie Omgevingsadressendichtheid 2004 Aantal inwoners per 1-1-2005
1.349 (matig stedelijk) 52.921
95+ 90-94j 85-89j 80-84j 75-79j 70-74j 65-69j 60-64j 55-59j 50-54j 45-49j 40-44j 35-39j 30-34j 25-29j 20-24j 15-19j 10-14j 5-9j 0-4j 2.250 2.000 1.750 1.500 1.250 1.000 750 500 250 Bevolking mannen
0
250 500 750 1.000 1.250 1.500 1.750 2.000 2.250 Bevolking vrouwen
Figuur 1: Demografische opbouw in de gemeente Oosterhout op 1 januari 2005 (Bron: CBS-Statline).
23
GEZONDHEID TELT! IN OOSTERHOUT
Statusscore zeer laag laag midden-laag gemiddeld midden-hoog hoog zeer hoog
Figuur 2: Sociaal-economische status op basis van inkomen, werksituatie en opleiding, per vierpositie postcodegebied in Oosterhout in 2002 (Bron: SCP, Wegener). Voor namen van de postcodegebieden zie de binnenkant van de kaft.
8%
8%
84% Autochtoon
Allochtoon westers
Allochtoon niet-westers
Figuur 3: Percentage inwoners naar etniciteit in Oosterhout op 1 januari 2005 (Bron: CBS-Statline). 60.000 50.000 40.000
3.100 4.582
3.647 5.136
4.204 6.343
15.188
16.016
15.813
12.018
10.615
9.375
8.340
8.769
9.012
9.672
9.131
8.735
2005
2010
2015
30.000 20.000
75+ 65-74 jaar 45-64 jaar 30-44 jaar 15-29 jaar 0-14 jaar
10.000 0
Figuur 4: Bevolkingsprognose 2005-2015 voor Oosterhout (Bron: De bevolkings- en behoefteprognose Noord-Brabant, actualisering 2005).
24
BIJLAGE 1
Levensverwachting en sterfte Indicator (%)
Definitie
Levensverwachting
Bij geboorte, in jaren
Oosterhout
WestBrabant
NL
Mannen (2001-2004)
76,4
76,3
Vrouwen (2001-2004)
81,0
81,1
89,2
86,8
30,2
28,9
24,1
23,6
8,7
8,3
4,1
3,9
0,6
0,6
Totale sterfte (20012004)
Aantal per 10.000 inwoners per jaar1
Totaal Sterfte hart- en Aantal per 10.000 inwoners per vaatziekten (2001-2004) jaar1 Totaal Sterfte kanker (20012004)
Aantal per 10.000 inwoners per jaar1
Totaal Sterfte ziekten ademhalingswegen (2001-2004)
Aantal per 10.000 inwoners per jaar1
Totaal Sterfte astma en COPD (2001-2004)
Aantal per 10.000 inwoners per jaar1
Totaal Sterfte wegverkeersongevallen (2001-2004)
Aantal per 10.000 inwoners per jaar1
Totaal 1
Gestandaardiseerd naar leeftijd en geslacht. significant gunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05) niet significant afwijkend van de eerstvolgende kolom met een cijfer significant ongunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05)
25
GEZONDHEID TELT! IN OOSTERHOUT
Gezondheidstoestand Indicator (%)
Definitie
Hartinfarct
Afgelopen 12 mnd
Oosterhout
19-64 jaar
WestBrabant
1
1,0
1
0,8
NL
Beroerte 0+ jaar (2001-2004)
Ooit gehad
19-64 jaar
Afgelopen 12 mnd, incl. TIA
1,7
1,5
Astma/COPD 0+ jaar (2001-2004)
Afgelopen 12 mnd chronische klachten luchtwegen
8,0
12-17 jaar
Astma, bronchitis
7
9
19-64 jaar
Afgelopen 12 mnd
7
8
7,3
Artrose 0+ jaar (2001-2004)
Gewrichtsslijtage afgelopen 12 mnd
19-64 jaar
Afgelopen 12 mnd, van heupen of knieën
9,0 9
8
0,0
0,3
4
3
21
19
9,0
Diabetes mellitus 0+ jaar (2001-2004)
Afgelopen 12 mnd
12-17 jaar
Diabetes mellitus
19-64 jaar
Afgelopen 12 mnd
Functioneel beperkt
3,2
2,8
Afgelopen maand in dagelijks functioneren t.g.v. lichamelijke gezondheid
19-64 jaar Minder dan goed ervaren gezondheid 0+ jaar (2001-2003)
Eigen gezondheid ‘gaat wel/ slecht/zeer slecht’
20,0
12-17 jaar
Eigen gezondheid ‘matig/slecht’
14
18
19-64 jaar
Eigen gezondheid ‘matig/slecht’
13
13
Slecht ervaren psychische gezondheid
Somscore MHI-5 ≤60
12+ jaar (2001-2004)
9,7
12-17 jaar 19-64 jaar Eenzaamheid
12
13
18
18
45
40
Matig of (zeer) ernstig eenzaam
19-64 jaar significant gunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05) niet significant afwijkend van de eerstvolgende kolom met een cijfer significant ongunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05)
26
19,3
10,2
BIJLAGE 1
Oorzaken van ongezondheid Indicator (%) Definitie (%, tenzij anders vermeld)
Oosterhout
WestBrabant
NL
Lichamelijke eigenschappen en gedrag Overgewicht 20+ jaar (2000-2003)
BMI≥25 kg/m2
12-17 jaar
Op basis van leeftijds- en geslachtsspecifieke criteria
10
11
19-64 jaar
BMI≥25 kg/m2
44
47
45
45
Gemeten overgewicht vanuit JIS 5-6 jaar
Op basis van leeftijd- en geslachtsspecifieke criteria BO groep 2
9
10
10-11 jaar
Op basis van leeftijd- en geslachtsspecifieke criteria BO groep 7
14
16
Ernstig overgewicht (obesitas) 20+ jaar (2000-2003)
BMI≥30 kg/m2
12-17 jaar
Op basis van leeftijds- en geslachtsspecifieke criteria
3
2
19-64 jaar
BMI≥30 kg/m2
7
11
10
10
Roken 12+ jaar (2001-2004)
Wel eens roken
12+ jaar (2001-2004)
Zware rokers (20 sigaretten per dag of meer)
31,3
31,5
8,8
8,5
12-17 jaar
Dagelijks sigaretten
10
9
19-64 jaar
Dagelijks sigaretten
26
28
Alcoholgebruik 12-19 jaar (2003)
Actueel gebruik (afgelopen maand)
58
12-17 jaar
Recent gebruik (afgelopen 4 wkn)
54
53
≥6 glazen op ≥1 weekenddagen
13
13
>21 glazen/week (man) of >14 glazen/week (vrouw)
13
12
Binge drinken 12-17 jaar Overmatig alcoholgebruik 19-64 jaar Drinkers 12+ jaar (2001-2004)
Sport minder dan 1x/week
≥1 keer/week ≥6 glazen/dag óf gemiddeld ≥3 glazen/dag (man) of ≥2 glazen/dag (vrouw)
18,8
19,1
Buiten schooltijd
12-17 jaar
23
24
Lichamelijke inactiviteit Niet voldoen aan Nederlandse Norm van Gezond bewegen 12+ jaar (2001-2004) 19-64 jaar
46,7 44
47,5
43
significant gunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05) niet significant afwijkend van de eerstvolgende kolom met een cijfer significant ongunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05)
27
GEZONDHEID TELT! IN OOSTERHOUT
Indicator (%) Definitie (%, tenzij anders vermeld)
Oosterhout
WestBrabant
Onvoldoende groente of fruit 12-17 jaar
Niet dagelijks groente én fruit
84
87
19-64 jaar
Niet dagelijks ≥ 200 gram groente én 2 stuks fruit
87
90
12-17 jaar
Ooit zonder condoom met iemand naar bed geweest
9
8
19-64 jaar
Afgelopen jaar ≥1 keer onveilig gevreeën met nieuwe of losse partner
6
7
12-17 jaar
Recent gebruik (afgelopen 4 wkn)
5
4
19-64 jaar
Recent gebruik (afgelopen 4 wkn)
4
2
12-17 jaar
Recent gebruik XTC, amfetamine, cocaïne, heroïne (afgelopen 4 wkn)
0,8
0,7
19-64 jaar
Ooit gebruik XTC, amfetamine, cocaïne, heroïne, LSD
4
5
Afgelopen 12 mnd regelmatig gepest
4
6
Overschrijding jaarnorm fijnstof 2004
Aantal personen blootgesteld aan jaargemiddelde fijnstofconcentratie >40 μg/m³
0
70
Overschrijding jaarnorm stikstof 2004
Aantal personen blootgesteld aan jaargemiddelde stikstofconcentratie >40 μg/m³
535
7.498
Seksueel risicogedrag
Softdruggebruik
Harddruggebruik
Sociale omgeving Gepest 12-17 jaar Fysieke omgeving
significant gunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05) niet significant afwijkend van de eerstvolgende kolom met een cijfer significant ongunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05)
28
NL
BIJLAGE 1
Zorg en preventie Indicator (%) Definitie (%, tenzij anders vermeld)
Oosterhout
WestBrabant
NL
Zorg Huisartsen (2005)
Aantal per 10.000 inwoners
5,3
4,8
5,2
74,0
75,8
Preventie Screening borstkanker 50+ jaar mammografie (20012004)
Afgelopen 2 jaar minstens één keer
50-75 jaar deelname bevolkingsonderzoek (2005)
83
82
Screening baarmoederhalskanker 30+ jaar cervix uitstrijkje (2001-2004)
Afgelopen 5 jaar minstens 1 uitstrijkje
30-60 jaar deelname bevolkingsonderzoek (2004)
68,0 65,0
67,5
69,0
Vaccinaties Dktp vaccinaties Cohort 2002, eerste revaccinatie zuigelingen (1-1-2005) zuigelingen Griepvaccinaties 65plussers (2005-2006)
96,8
95,8
Door huisarts via Nationaal Programma Grieppreventie (NPG)
85
82
Van opgeroepen kinderen in schooljaar 2004 - 2005
82
Jeugdgezondheidszorg Opkomst groep 2, groep 7 en klas 2
89
significant gunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05) niet significant afwijkend van de eerstvolgende kolom met een cijfer significant ongunstiger dan de eerstvolgende kolom met een cijfer (p<0,05)
29
Gemeente Oosterhout, West-Brabant Dommelbergen Noord
Den Hout
Industrieterrein Weststad Industrieterrein Statendamweg
Dommelbergen
Centrum/ Strijen/ Leijsenakkers West/Slotjes Vrachelen/ Oosterheide/ Bosgebied bij Oosterhout Industrieterrein Vijfeiken
Dorst
Oosteind
Gezondheid telt! in Oosterhout Kernboodschappen voor lokaal beleid Het boekje Gezondheid telt! in Oosterhout
Met de lokale inkleuring kan dit boekje als
brengt landelijke, regionale en lokale
startpunt dienen voor de volgende nota
informatie samen over gezondheid en
lokaal gezondheidsbeleid in Oosterhout.
ziekte, oorzaken van ongezondheid, preventie en zorg in de gemeente
Dit boekje is onderdeel van de eerste
Oosterhout. Op verschillende aspecten
proeve van een regionale Volksgezondheid
van de volksgezondheid kan het in de
Toekomst Verkenning (VTV). Andere
Kernboodschappen voor lokaal beleid
gemeente Oosterhout beter. Ongezond
onderdelen van deze regionale VTV zijn
GAM van den Broek | RF Bareman | MWE Boverhof
gedrag onder volwassenen komt nog veel
het samenvattend rapport Gezondheid
MJH van Bon-Martens | H Klingenberg | PJAM van der Smissen
voor ondanks gunstige ontwikkelingen.
telt! in West-Brabant, boekjes met
Ook ongezond gedrag van jongeren
kernboodschappen voor lokaal beleid voor
komt nog veel voor. Preventie van roken,
de andere 17 gemeenten in de regio én
overgewicht en alcoholmisbruik levert de
het Regionaal Kompas Volksgezondheid
meeste gezondheidswinst op.
(www.regionaalkompas.nl). Ontwikkeling
In de gemeente zijn veel organisaties en
van een regionale VTV wordt door
instellingen actief bij het uitvoeren van
VWS gezien als een belangrijke stap
preventieactiviteiten. De effectiviteit van
om de kwaliteit van de lokale nota’s
Aalburg
verschillende interventies kan verder
volksgezondheid te verbeteren. Met
Alphen-Chaam
worden verbeterd door deze nog meer in
deze eerste regionale VTV loopt de GGD
Baarle-Nassau
samenhang toe te passen. De gemeente
West-Brabant voorop in deze
Bergen op Zoom
zou hierin regie kunnen voeren door
ontwikkeling.
Breda
Gezondheid telt! in Oosterhout
het aanmoedigen van samenwerking en
Drimmelen
afstemming, registratie en evaluatie van
Etten-Leur
activiteiten.
Geertruidenberg Halderberge Moerdijk Oosterhout Roosendaal Rucphen
Breda 2007
Steenbergen Werkendam
GGD West-Brabant
Woensdrecht
Postbus 3369
Woudrichem
4800 DJ Breda
Zundert
Tel: (076) 528 20 00 Fax: (076) 521 60 62 www.ggdwestbrabant.nl