Initiatiefgroep Stedendriehoek REGIONALE NIEUWSBRIEF * Lente 2016 Apeldoorn / Deventer / Zutphen
Bericht van de Initiatiefgroep
Hier en daar beginnen er knopjes zichtbaar te worden aan
Gelukkig zijn er veel ouders bewust bezig met een keuze
de planten en bomen. De lente komt eraan.
te maken om wel, niet of gedeeltelijk hun kind in te laten enten. Dr. Klinge ondersteunt die keuze graag met haar
Onze eerste lezing van dit jaar komt er ook aan. George Maissan gaat
spreken over
Antroposofische geneeskunde
Landelijke patiëntenvereniging voor antroposofische gezondheidszorg Initiatiefgroep Stedendriehoek (Apeldoorn, Deventer en Zutphen)
Antroposofische geneeskunde als aanvulling op de reguliere geneeskunde Informatieavond met George Maissan
kennis en ervaring op dit gebied. Deze lente mailbrief heeft als inhoud de volgende onderwerpen:
als aanvulling op de reguliere geneeskunde.
*M oeilijk traceerbare klachten en de aanpak daarvan in
Dr. Maissan was jarenlang an-
het therapeuticum De Rozenhof in Zutphen.
troposofisch huisarts in Gouda en is goed op de hoogte van de antroposofische medicij-
* Heel blij zijn we met de reactie van huisarts Anja van Bree, Woensdag 6 april a.s. om 20.00 uur U bent welkom vanaf 19.30 uur om vooraf thee of koffie te drinken
Vrije School ‘de Zonnewende’ (IJsselonderbouw) Henri Dunantweg 4, 7201 EV Zutphen
nen en hun toepassingen. Op een vraag van Weleda schreef hij een handboek voor artsen
ook werkzaam in het therapeuticum ‘de Rozenhof’, op het boek van Peter Gøtzsche dat we in het Winterbulletin bespraken in de ‘Boekenhoek’. * In ‘De Boekenhoek’ van dit bulletin vindt u verdiepende
over het gebruik van antroposofische medicijnen.
achtergrondinformatie over de antroposofische genees-
Als arts een diagnose stellen en een behandeling uitschrij-
kunde.
ven komen die avond aan de orde. In het therapeuticum
* Ook is er interview met Guido Smeding in opgenomen.
Calendula in Gouda heeft hij een intensieve samenwerking
Guido Smeding biedt psychologische begeleiding, relati-
met de aangesloten therapeuten gehad. Hij kan ons dus een
etherapie en (EMDR)therapie aan iedereen die hulp
totaal beeld schetsen van de antroposofische geneeskunde
zoekt. Zijn werk met hulpvragers heeft onder meer, de
vanuit de praktijk. De lezing wordt woensdag 6 April ge-
antroposofie als basis. In de behandelfase kan worden
houden in Zutphen in de Vrije School ‘Zonnewende’ aan
samengewerkt met antroposofische artsen en therapeu-
de Henri Dunantweg 4. Aanvang 20.00 uur. Om 19.30 uur
ten, als dat nodig blijkt te zijn.
staan er koffie en thee voor u klaar om u een warm welkom te heten.
Wij hopen dat de Lente Nieuwsbrief u het nodige leesplezier
De tweede lezing binnen de Stedendriehoek is op donder-
zal geven.
dag 16 Juni in Deventer op de Vrije School ‘de Kleine Johannes’. Loes Klinge, antroposofisch Jeugdarts in Zutphen en om-
Roland Harten
geving, zal dieper ingaan op de mogelijke gevolgen van
namens de Initiatiefgroep Stedendriehoek
inenten voor het jonge kind. Zij heeft vorig jaar, op onze uitnodiging, al een lezing gegeven in Zutphen.
Reactie Een reactie op het boek ‘Dodelijke medicijnen’/ Gøtzsche, door huisarts Anja van Bree. Als herintredend huisarts, met zojuist een gedeeltelijke studie reguliere geneeskunde achter de rug, wil ik vanuit mijn werk als antroposofisch arts reageren op het boek van Gøtzsche over ‘Dodelijke medicijnen’. Uiteraard moest ik, voor mijn herintreding als huisarts, me weer verbinden met de reguliere geneesmiddelen, weer veel kennis opdoen. Ik heb respect voor de reguliere middelen, over wat ze soms bereiken. Gebruik is noodzakelijk in bepaalde situaties. Of er dat “veel of weinig” zijn, daar laat ik me niet over uit. “Veel of weinig” is ook een relatief
Nieuws uit Therapeuticum De Rozenhof
begrip. Natuurlijk zijn er ook veel bijwerkingen van reguliere middelen en maakt dat zelfs soms ziekenhuisopnames nodig, maar ik heb tijdens de opleidingsstage in het zieken-
Het Therapeuticum ‘de Rozenhof’ in Zutphen heeft een
huis ook gezien hoe levensreddend gebruik van reguliere
uniek diagnostisch aanbod ontwikkeld voor patiënten met
middelen kan zijn. Het is altijd het een of het ander…soms
medische klachten waarvoor niet direct een diagnose en
kiezen tussen twee slechten. Kortom: evenwichtskunst…
behandeling werd gevonden. Deze patiënten kunnen een
Ik merk dat ik mijn werk als huisarts en antroposofisch arts alleen kan doen als ik me niet bezig houd met dit soort boeken als van de Deense internist. Dat is wellicht enorm “ kop in het zand steken” maar ja..dat is dan zo. Ik merk, nu ik een zekere leeftijd heb, dat ik beperkt ben in waar ik mijn aandacht aan wil schenken. Ik kan wel vertellen over hoe ik met antroposofische geneesmiddelen en reguliere middelen om ga. Van antroposofische geneesmiddelen kan ik van binnen warm worden, net als van antroposofische therapieën. Als het goed is, ontstaat uit de verbinding die de arts of therapeut met de patient heeft, met het betreffende ziektebeeld en met de planten/minerale/of dierenwereld, het beeld van wat er helpend zou kunnen zijn.
traject in het multidiciplinaire behandelteam volgen, dat inmiddels bekend staat als het ‘diagnostisch rondje’. De huisarts zet een dergelijk traject in gang door middel van een verwijzing naar de psycholoog, die het proces coördineert. Het ‘diagnostisch rondje’ bestaat uit een intakegesprek bij de psycholoog en vier sessies bij de non-verbale therapieën: euritmie, muziektherapie, kunstzinnige therapie en adem- en ontspanningstherapie. De betrokken therapeuten komen daarna met de verwijzende huisarts samen om tot een diagnose en behandeladvies te komen. Het antroposofisch mensbeeld wordt daarbij verbonden met de reguliere medisch-psychologische kennis. Daardoor is het mogelijk om tot een uniek beeld te komen van de individuele patient en (het waarom van) de klacht. Een aantal patiënten van ‘de Rozenhof’ kon al van dit aanbod gebruik maken.
Mij helpt daarbij goed waarnemen; het beeld binnen laten
Een tevreden patiënte vertelt haar verhaal: “Ik had al jaren
komen en “mee rond lopen” tot er een antwoord komt…
last van fysieke spanningsklachten, waar de reguliere spe-
Zo liep ik ooit als jonge huisarts in opleiding in Haarlem in
cialisten geen afdoende verklaring voor konden vinden. In
een park om op zoek te gaan naar de Onopordon (Ezels-
het laatste jaar kreeg ik er bovendien nog duizeligheidsaan-
distel) die daar zou staan. Dit is een onderdeel van Cardi-
vallen (Ziekte van Ménière) bij, maar hoeveel rust ik ook
odoron, nogal bekende “antroposofische druppels”. Het
nam, de klachten werden steeds erger. Ten einde raad ben
was een warme zomeravond en er dreigde onweer. Ik liep
ik naar een antroposofisch huisarts gegaan omdat ik bij een
haastig, wilde voor de bui wel weer thuis zijn eigenlijk…Tot
haptotherapeut ooit had geleerd hoe lichaam en geest met
ik ineens in een flits (letterlijk!!) vlak voor een manshoge
elkaar verweven zijn. Ik was geraakt door het begrip dat
Ezelsdistel stond die me vol ontzag deed opkijken: wat een
ik van de huisarts voor mijn klachten kreeg. Tijdens het
”Ik-ontmoeting”!
diagnostisch rondje deed ik heel veel inzichten op. Ik leerde
Cardiodoron gebruik ik sindsdien heel vaak, voor allerlei
hoe ik anders om kan gaan met mijn klachten en waar ze
indicaties, een “ik versterkend beeld” heb ik er altijd bij.
vandaan komen. Inmiddels kan ik weer verder en weet ik dat een klacht die niet medisch aantoonbaar is, toch heel
Anja van Bree, huisarts in loondienst bij Francis Veul Therapeuticum de Rozenhof.
reëel kan zijn.” Anneke Jol, psychotherapeut
beïnvloeden. De ziekmakende processen in
De boekenhoek
het zenuwstelsel gaan zo ver dat zij, door
Door Anke Wagemaker
voortdurend genezen kunnen worden. Door
bloedprocessen die daar tegenin werken, deze wisselwerking kan men processen van
Leven en gezond zijn/ Joop van Dam
ziek worden en genezing direct begrijpen.
Uitgeverij Pentagon heeft de artikelen
Over verschillende ziekteprocessen geeft
uit de ‘Weleda Berichten’, geschreven
dit boek inzicht vanuit de geestesweten-
door Joop van Dam, gebundeld in een
schap. De grondslag blijft de natuurwetenschap want van
het handzame boekje ‘Leven en gezond
daar uit kennen we het fysieke menselijke lichaam. Maar
zijn’. Uit alle artikelen blijkt een rijke
Steiner en Wegman zien het menselijk lichaam niet als een
ervaring met de antroposofische ge-
machine (alléén fysiek) dat gerepareerd kan worden. Zij
neeskunst. In toegankelijk taalgebruik
zoeken de bedoeling van de geestelijke wereld achter de
komen gezondheid, ziekten en geneesprocessen bij de mens
processen in het lichaam en geven aanwijzingen om met
aan bod. Dhr. Maissan zal in zijn lezing ook spreken over het
geneesmiddelen uit de natuur, het natuurlijk evenwicht
gebruik en de werking van antroposofische medicijnen. In
van die vierledigheid te herstellen en te ondersteunen. In
dat kader zijn de laatste drie hoofdstukken extra interes-
het nawoord zegt Ita Wegman dat het plan om de metalen
sant. Die gaan over de zeven metalen en hun invloed op het
als aardse en kosmische kracht te beschrijven, niet meer kon
menselijk organisme. De eigenschappen van die metalen
plaats hebben. In het boekje ‘Leven en gezond zijn’ schrijft
vormen het kernstuk van de antroposofische geneeskunde.
Joop van Dam over deze zeven metalen. Ook in het boek
Door hun kleur, hun karakteristieke glans, hun klank (als
‘De Organen’ van Han Campagne komen de zeven matalen
muziekinstrument), hun warmte en electriciteit geleiding
in relatie tot de zeven planeten, aan de orde.
en hun veranderbare vorm door bewerking van buite-
Het nawoord van Christa van Tellingen is ontroerend; de be-
naf, onderscheiden zij zich van elkaar. Al in vroeger tijden
schrijving hoe Ita Wegman en Rudolf Steiner diepgaand en
werden ze verbonden met de planeten. Ieder metaal kent
accuraat samenwerkten. Zij sluit af met de zin “Bovendien is
zijn specifieke eigenschappen. Zij beschrijven de richting
dit het laast geschreven boek van zijn hand; hij legde de laat-
waar de therapeutische werking van de metalen gezocht kan
ste hand aan het boek in de drie dagen voor hij overleed”.
worden. In het hoofdstuk over ‘Genezen en Geneesmiddelen’ leest u allerlei informatie over de bereiding van antropo-
De Organen/ Han Campagne
sofische medicijnen en waarom die specifiek op die manier
Ook Han Campagne beschrijft de relatie
gedaan wordt. Een voorbeeld: de warmtepool waartoe de
van de organen van de mens met de
stofwisseling behoort, verdraagt medicijnen die met warm-
planetenwereld en die van de organen
tebronnen worden klaar gemaakt beter.”Bereidingen zoals
onderling. Van ieder orgaan wordt
thee zetten, koken, destilleren, roosteren, verassen en verko-
kort een anatomisch beeld geschetst.
len werken op de functies van de klieren, op de slijmvliezen,
Daarnaast beschrijft Campagne ook
op de nieren en op andere organen van de spijsvertering.”
de fysiologische en psychische as-
Joop van Dam geeft ook aandacht aan ‘het potentiëren’ en
pecten die tot stoornissen en ziektebeelden kunnen leiden.
het verwerken van mineralen in medicijnen. Naast de hoofd-
De beschrijving van ieder orgaan heeft dezelfde indeling
stukjes over medicijnen schrijft Joop van Dam ook over ‘de
waardoor er een overzichtelijk geheel ontstaat. Bij elk or-
twaalf zintuigen’, de menselijke huid maar ook over harmo-
gaan wordt er ook ingegaan op het bijhorend metaal. Het
nisch ouder worden. In kort bestek vindt u in het boekje veel
boek laat veel afbeeldingen uit de mythologie, (kunst)ge-
verschillende onderwerpen rondom ‘Leven en gezond zijn’.
schiedenis, de natuur en schematische tekeningen van de organen zien. Zij zorgen voor een kleurrijke en levendige
Grondslag voor een verruiming van de geneeskunde/ Rudolf
bladspiegel. Campagne schrijft in een helder taalgebruik.
Steiner en Ita Wegman
Hij heeft dan ook cursussen gegeven over orgaanpsycholo-
De titel van dit boek laat ons al weten dat Steiner en Wegman
gie en -psychopathologie bij Scorlewald en Midgard. Het is
de geneeskunde een warm hart toedragen. Zij willen met
met recht een doorleefd levenswerk geworden. In het eerste
meer inzicht over het wezen van de mens de geneeskunde
hoofstuk wordt de lezer vertrouwd gemaakt met de basisbe-
verruimen. Het is het enige boek dat Steiner met iemand an-
grippen van de antroposofische geesteswetenschap omtrent
ders geschreven heeft. En dit keer betreft het dan ook geen
de mens. Daardoor is dit boek voor iedere geïnteresseerde
voordrachten. Het vierledig mensbeeld laat ons de mens als
hanteerbaar. De wens van Campagne: “Wanneer de mens
geestelijk wezen zien. Wanneer er tussen die vierwezens-
innerlijk meer doordrongen zou zijn van de diepe betekenis
delen onevenwichtigheid ontstaat, kan dat een oorzaak zijn
van de medemens, zou er meer toleranttie, begrip en inle-
van ziekte. Ook als we gezond zijn, zijn er genezende en
vingsvermogen leven tussen mensen en volkeren” komt
ziekmakende processen in ons lichaam gaande. Zo zijn het
door dit indrukwekkende handboek voor een praktisch toe-
zenuwstelsel en het bloed twee krachtenstelsels die elkaar
pasbare menskunde, een stukje dichterbij.
studierichtingen zijn heel divers en de mogelijkheden om
In gesprek met Guido Smeding
te ontwikkelen ongekend veel. Hoe vindt de adolescent in dat labyrint zijn weg?
Over
de
problematiek
Sommigen hebben daar bij hulp nodig. Guido Smeding biedt psychologische begeleiding, relatietherapie en
van de jong-volwassene
(EMDR)therapie aan iedereen die hulp zoekt. Ook jong vol-
in deze tijd
wassenen kloppen bij - Smeding Psychologie in Verbinding
Wij informeerden u in de
geïnspireerd door de Antroposofie.
vorige
over
Hij plaatst de mens in deze tijd en ziet dat elke tijd zijn op-
het pas verschenen boek
dracht heeft. Met de Renaissance is de mensheid een nieuw
‘Dodelijke Medicijnen’ van
tijdperk in gegaan; die van de ontwikkeling van de Be-
Peter C. Gøtzsche. Het is een
wustzijnsziel. Zo’n tijdperk bestrijkt ongeveer 2160 jaar. In
aanklacht tegen de pharmacie en haar frauduleuze prak-
de wereld komt sindsdien een nieuwe wakkerheid binnen;
tijken. Zou er binnen de antroposofische geneeskunst een
we zijn gaan onderzoeken omdat we –zelf- willen wéten;
weg zijn voor het verantwoord gebruik van medicijnen?
we willen ‘de aarde’ kennen en onze eigen persoonlijke
En zou er daar een mogelijkheid bestaan om kwetsbare
vermogens. Uit deze impuls is de huidige wetenschap gro-
groepen te behoeden voor overbodig medicijngebruik?
tendeels ontstaan. Bovendien geeft de geestelijke wereld
Mede daarom nodigen wij op 6 april dhr. George Maissan
ons steeds meer de ruimte om dat zelf te doen. Zij heeft
uit, om te spreken over het omgaan en werking van an-
zich meer terug getrokken.
Nieuwsbrief
– in Zutphen aan. Guido is naast de Gestalt therapie vooral
troposofische medicijnen. Meer informatie over de lezing vindt u in de inleiding van deze Nieuwsbrief. Let ook op
Hoe zit dat bij de adolescent? De 18-jarige moet keuzes
aankondigingen in de Stentor en de weekbladen.
gaan maken die van levensbelang zijn. Hij heeft kennis verworven en wil inzicht verwerven. Tussen kennis en inzicht
Gøtzsche geeft in zijn boek aan dat binnen de psychiatrie
kun je je een kloof voorstellen. De adolescent voelt dat er
het misbruik van medicijnen duidelijker naar voren komt..
iets mist; hij voelt ‘een gat’ in zijn ziel. Die open ruimte
Dit gebied is binnen de geneeskunde immers nog maar pas
vraagt om in beweging te komen en dat is de drijfveer om
tot ontwikkeling gekomen. Bij -pas- kunnen we denken
op zoek te gaan naar een –eigen waarom en waartoe- van
we aan Jung en Freud (begin 1900), de grondleggers van
de wereld en het leven. Daarbij komt de opdracht van deze
psycho-analyse. Ook de diagnose ADHD, Autisme, PDDnos,
tijd: Ik wil het zelf doen, ik wil mijzelf als –individu- ervaren.
zijn nog niet lang in gebruik en tot voor kort niet algemeen
De mens voelt hier (vaak onbewust) het appel van het ei-
bekend. Vanuit dat gezichtspunt schrijft Gøtzsche:
gen diepere wezen in de ziel weerklinken. Zingeving aan het bestaan is, in onze tijd, een individuele weg. Neem het
“Omdat de definities van psychische stoornissen zo vaag
beeld van jouw eigen (zielen)tuin in gedachten. Die ligt
en zo gemakkelijk te manipuleren zijn, is de psychiatrie
daar onontgonnen en vraagt om jouw eigen beheer. Dat
het paradijs voor de pharmaceutische industrie. Toonaan-
kan op verschillende manieren. Dat is ook eigen aan onze
gevende psychiaters lopen groot risico te worden gecor-
tijd: de veelheid aan mogelijkheden.
rumpeerd en inderdaad krijgen psychiaters meer geld van
En om die adolescent heen staan volwassenen. De autoriteit
geneesmiddelenfabrikanten dan artsen in enig ander spe-
van die volwassene tegenover de adolescent is niet meer
cialisme. Zij die het meeste geld incasseren, zijn ook het
vanzelfsprekend. Beiden bevinden zich op een soort ‘wip-
meest geneigd antipsychotica voor te schrijven aan kin-
wap’ in het zoeken naar een eigen wezenlijke kern die een
deren.” Hierbij verwijst Gøtze naar een artikel uit de New
uitgangspunt kan zijn om echte –eigen- verantwoordelijk-
York Times aan van 10 mei 2007 van Harris G, Carey B, Rob-
heid te nemen. Vorige generaties hebben hun tuintje altijd
erts J. met de titel ‘Psychiatrists, children en drug industry’s
met ‘de schop’ bewerkt, zoals ‘de mores’ van kerk, gezag
role’.
en cultuur dat voorschreven, maar de jongere van nu moet hier zijn eigen authentieke en persoonlijke weg in vinden,
Hier zijn dus ‘kinderen’ in het geding, een kwetsbare groep
met de middelen van deze tijd: een ‘moderne trekker en
jonge mensen, op weg zichzelf te worden. Lichamelijk kun-
ploeg’. Bovendien wil de jongere wellicht alleen gras in zijn
nen ze goed voor zichzelf zorgen maar hun zieleroerselen
tuintje laten groeien en heeft hij een maaimachine nodig.
zijn nog lang niet op orde. Misschien herinnert u zich uw
Dat is iets heel anders dan werken ‘in een bloementuin’.
eigen ‘jong volwassen’ periode. De sociale controle heeft
In de relatie opvoeder-adolescent komen twee begrippen
ons nog lang behoedt voor uitspattingen, de weg kwijt
naar voren die kenmerkend zijn voor de behoeften van
raken en een veelvoud aan keuzes. Maar de tijd schrijdt
deze tijd: Presentie en Authenticiteit. Presentie en authen-
voort. Ontwikkelingen volgen elkaar steeds sneller op. De
ticiteit hangen samen met de verbinding van de volwassen
opvoeder aan het ‘hogere’ Ik. Dit ‘Ik’ voorziet in de kwalita-
het verhaal van de ziel achter de lichamelijke klachten. Een
tieve aandacht om de jong volwassenen te kunnen volgen in
bijbehorend orgaan in het lichaam kan last hebben van die
hun vraag en doet het inlevingsvermogen groeien om elkaar
onrust in de ziel. Behandeling van dat orgaan door een an-
te begrijpen. Daarbij zijn openheid en eerlijkheid onontbeer-
troposofisch arts kan helpen om de ziel weer in een gezonde
lijk. Vanuit de jongere de openheid om te laten zien waar die
beweging te krijgen wanneer antroposofische medicijnen het
mee bezig is (wat zijn de plannen voor zijn tuin), vanuit de
betreffende orgaan ondersteunen in het terugvinden van de
oudere openheid over de ervaring van hoe hij in het leven is
balans.
gaan staan (hoe is mijn tuin ontstaan, hoe ga ik er zelf mee om?).
Verder kan een individuele behandeling helpen, bijvoorbeeld met wikkels of pakking door een antroposofische verpleeg-
Meestal verloopt deze ontwikkelingsfase, met vallen en op-
kundige of een verandering van eetpatroon met hulp van een
staan, toch binnen de perken. Maar wanneer dat niet zo gaat
diëtist, ritmische massage door een fysiotherapeut, euritmie
en er zielsproblematiek ontstaat, is er professionele hulp
door een eurithmist, kunstzinnige therapie door een kunstzin-
nodig.
nig therapeut. Binnen een antroposofisch therapeuticum zijn
Guido: Karma vormt de bedding en uitdaging voor het ziele-
er een keur aan mogelijkheden. Die diversiteit is ook nodig
leven, waarbij het soms het zieleleven van de jong volwassene
om ieders individuele weg adequaat te bewegwijzeren.
zodanig raakt dat het kwetsbaarder wordt. Op een gebeur-
Guido: “Voor mij zou een allerlaatst middel een anti-depres-
tenis van buitenaf wordt dan heftig gereageerd, er ontstaat
sivum mogen zijn en dan alleen met goede begeleiding of
makkelijker een trauma. Reacties worden automatisch en
therapie die de jongere stimuleert ‘zijn eigen tuintje’ op zijn
blokkeren de zieleontwikkeling van de jong volwassene.
eigen en unieke manier te gaan leren beheren”. De jonge
Hij krijgt zijn tuintje niet op orde. Door gesprekken en aan-
mens en de mensheid zijn er bij gebaat hun eigen tuin en
dachtig luisteren wordt die verkeerde koppeling (actie-reac-
aansluitend de wereld vanuit het eigen ‘diepere Ik’ -zelf en op
tie) duidelijk en kan gekozen worden voor ander gedrag. Ook
eigen wijze- tot bloei te gaan brengen”.
kan EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) therapie, die onvrije koppeling helpen verbreken.
In het najaar zal Dr. Slot, consultatief antroposofisch arts uit
Zieleroerselen kunnen zich ook fysiek (somatisch) vertalen en
Deventer, spreken over invloeden van buitenaf, zoals ‘social
tonen. Gesprekken en aandachtig luisteren zijn dan midde-
media’, op de ontwikkeling van de puber. Aankondigingen
len voor Guido om met de hulpvrager op zoek te gaan naar
voor deze lezing, die in Zutphen gehouden zal worden, volgen.
Boekenlijst
Colofon | © Maart 2016 Nieuwsbrief Initiatiefgroep Stedendriehoek
* Grondslagen voor een verruiming van de Geneeskunst/ Rudolf Steiner en Ita Wegman U itgeverij: Christofoor (Werken en Voordrachten, mei 2009) Prijs: € 21,50 * Leven en Gezond zijn/ Joop van Dam
Deze nieuwsbrief verschijnt vier keer per jaar en wordt toegezonden aan alle leden van Antroposana in de regio Apeldoorn, Deventer en Zutphen waarvan wij een mailadres hebben. De antroposofische zorgaanbieders in deze regio ontvangen ook een exemplaar. Samenstelling: Gerard Bunnik, Roland Harten, Anneke van der Velden en Anke Wagemaker (tevens eindredactie)
Uitgeverij: Pentagon (dec. 2005) Prijs: € 13,00 * De Organen/ Han Campagne U itgeverij: Nearchus (derde druk is eind april beschikbaar) Prijs: € 38,50
Vormgeving: Marcel Janssen, Janssen|print, Zutphen Heeft u nieuws of wilt u zich opgeven? U kunt per mail met ons contact opnemen:
[email protected] Het volgende nummer is Zomer 2016 (deadline kopij 1 juni 2016)
