Grondboor en Hamer
i l
1981
pag.3 — 28
108 afb.
Oldenzaal, februari 1981
Fossielen uit de miocene afzetting van Miste bij Winterswijk B. van der Hoek Tekeningen door J . K . van der Hoek In dit artikel zal aandacht worden besteed aan een gedeelte van de fossiele fauna uit de afzetting van Miste bij Winterswijk. Deze afzetting is door de heer A . W . Janssen (Rijksmuseum van Geologie en Mineralogie te Leiden), in het MiddenMioceen, afdeling Hemmoor geplaatst, vanwege het voorkomen van Turritella eryna. Uit boringen ter plaatse uitgevoerd door de heer H . G . Kolstee te Winterswijk, is gebleken, dat we hier niet te maken hebben met een doorgaande laag, die overal even dik is, maar vermoedelijk om een opvulling van kuilen in het onderliggende O 1 i g o c e e n; zie zijn artikel in 'Grondboor en Hamer', nr. 3 - 1969. Gezien de diepte, waarop deze afzetting wordt aangetroffen, (± 2,00 m. mmv.) en de omstandigheid, dat we hier te maken hebben met een fijne zandlaag (korrelgrootte plus 0,1 mm.), die mede door zijn ligging op de Oligocene kleilaag nogal waterhoudend is, kan het veldwerk uitsluitend plaats vinden met behulp van een graafmachine, waarna het materiaal met behulp van een flinke hoeveelheid water uitgezeefd kan worden. Omdat hier tijdens het Tertiair tropische tot sub-tropische temperaturen geheerst hebben, krijgen we in deze afzetting te maken met een rijkheid aan soorten en vormen, die we in onze Noordzee niet meer aantreffen, maar die volgens Gripp (1961) veel overeenkomst vertoont met de Iberische en Senegalese fauna. Uit de gave toestand waarin het meeste gevonden materiaal zich bevindt en de omstandigheid, dat veel Bivalvia tweekleppig bewaard gebleven zijn, moeten we aannemen, dat we hier te maken hebben gehad met een transgressiezee, waarin maar weinig sterke golfslag voorkwam. Daar het in dit geval om een zo grote concentratie van verschillende soorten gaat, alleen reeds ongeveer 60 verschillende Pleurotoma soorten zijn aangetoond, wil ik me in dit artikel beperken tot een opsomming van 130 van de meest voorkomende Mollusken; verdeeld in 35 Bivalvia en 95 Gastropoda. Alle getekende exemplaren bevinden zich in mijn eigen verzameling, het zijn dus niet de holotypes. De determinatie heb ik verricht met behulp van werken van ANDERSON 1964 en NORDSIECK 1972, waarna ik mijn werk heb gecontroleerd aan de hand van twee verzamelingen, nl: de door de heer A . W . Janssen gedetermineerde verzameling, die zich in het museum 'Freriks' te Winterswijk bevindt en de tevens door hem gecontroleerde verzameling van mevr. Els Langedijk-Kreiken eveneens te Winterswijk. De streep naast de tekening komt overeen met één milimeter werkelijke grootte, dit betekent echter niet, dat er geen grotere exemplaren gevonden kunnen worden. Bij determinatie zal het U opvallen, dat in de meeste exemplaren van zowel Bivalvia als Gastropoda kleine ronde gaatjes te zien zijn, die tot ongeveer 1,5 mm. groot 3
kunnen zijn. Deze zijn het werk van carnivore Gastropoden zoals Muricoidea en Naticoidea, die dan ook in grote getale in het gevonden materiaal voorkomen. Scaphopoda 1 Cadulus (Gadila) gadus (Montagu, 1803) 2 Dentalium entale Linné, 1766 3 Dentalium dollfusi Von Koenen, 1882
M O L L U S K A (Linné) Cuvier 1795 Klasse Bivalvia Linné 1758 Orde Taxodonta Neumayr 1883 Familie Nuculidae Orbigny 1844 1 Nuculoma (Nuculoma) haesendoncki (Nyst & Westendorp 1839) Bolle, zeer ongelijkzijdige schelp, met aan de buitenzijde op onregelmatige afstanden concentrische verdikkingen en gekleurde banden, binnenzijde glad en parelmoerglanzend, rand glad. 2 Nuculana (Saccella) westendorpi (Nyst, 1839) Slanke, ongelijkzijdige schelp, aan de achterzijde uitlopend in een punt,buitenzijde voorzien van gelijkmatig verlopende lamellen, binnenzijde glad, rand glad. 3 Portlandia (Yoldiella) pygmaea (Von Munster, 1835) Ongelijkzijdig, convex, dun, glad en glanzend met onduidelijke groeilijnen, binnenzijde glad, rand glad. 4 Yoldia (Yoldia) glaberima (Von Munster, 1835) Lang-ovaal, ongelijkzijdig, matig convex, buitenzijde glad met onduidelijke groeilijnen bezet, binnenzijde glad, rand glad. Familie Arcidae Gray 1840 5 Anadara (Anadara) diluvii (Lamarck, 1805) Stevige schelp, convex, achterzijde langer en breder als de voorzijde, die meer afgerond is, dikke en hoekige radiaire tekening, die door de groeilijnen iets wordt geruwd, de radiale lijnen lopen door tot in de rand, waardoor deze een golvend uiterlijk krijgt. Familie Glycymeridae Thiele 1935 6 Glycymeris (Glycymeris) lunulata baldii, Glibert & van der Poel, 1965 Grote stevige schelp, gelijkzijdig, bijna rond, buitenzijde bezet met dicht bij elkaar liggende regelmatige groeilijnen, die samen met de dunradiale lijnen een 4
5
fijne netstructuur vormen. Binnenzijde glad met duidelijke spierindrukken en mantellijn, rand bezet met ong. 60 tandjes, die in het verlengde van de radiale lijnen staan. Familie Limopsidae Dall 1895 7 Limopsis(Limopsis)aurita(Brocchi 1814) Ovaal, matig convex, met onduidelijke groeilijnen en radialen, rand glad. 8 Limopsis (Pectunculina) retifera, Semper 1861 Scheef ovaal, tekening als L . aurita, rand geheel of gedeeltelijk getand, waarbij de tandjes in de het verst van het slot verwijderde zijde het grootst zijn en aan de binnenzijde enigszins doorlopen. 9 Limopsis (Pectunculina) lamellata, Lehman 1885 Kleiner dan de beide vorigen, sculptuur zeer duidelijk: verhoogde lamellen, die gekruist worden door iets lagere radialen, waardoor een zeer mooie netstructuur ontstaat, de binnenzijde is glad, de rand is over de gehele lengte van tandjes voorzien. Orde Anisomyaria Familie Anomiidae Gray 1840 10 Pododesmus (Heteranomia) squamula (Linné, 1758) Scheef ovaal, met de voor de Anomia soorten specifieke sculptuur van dakpansgewijze over elkaar liggende lamellen, binnenzijde parelmoerglanzend. Familie Pectinidae Lamarck 1801 11 Korobkovia woodi (Nyst, 1861) Dunne, breekbare vaak doorschijnende schaal, buitenzijde glad, op enkele fijne groeilijnen na en een haarfijne radiale sculptuur. 12 Pseudamussium 1 illi (Push, 1837) Sculptuur bestaat uit enkele golvende ribben met weinig tussenruimte, terwijl de groeilijnen zeer dicht bij elkaar staan. 13 Lyropecten (Argopecten) seniensis (Lamarck, 1801) Vrij stevige schelp, met 17 min of meer geschubde radialen, die vrij hoog zijn en aan de binnenzijde duidelijk te zien zijn, in de ruimten tussen de radialen is een duidelijke spiraalsculptuur te zien. 14 Pecten (Pecten) brummeli Nyst 1864 Grote stevige schelp, die niet de grote uitstekende oren bezit, die typerend zijn voor de overige Pectinidae. De sculptuur bestaat uit radialen, die in groepen van drie naast elkaar staan, terwijl in de diepe tussenruimten zich nog een dunne radiale lijn bevindt en een zeer fijne spiraalsculptuur laat zien. Familie Limidae Orbigny 1847 15 Limeastrigilata(Brocchi 1814) Scheef ovaal, vrij convex en dunschalig, sculptuur bestaat uit ong. 40 verhoogde radialen en dicht opeen staande groeilijnen. De rand is grof getand. Orde Heterodonta Neumayer 1883 Familie Astartidae Gray 1840 16 Astarte (Astarte) goldfussi Hinsch. 1952 Sculptuur bestaande uit 10 tot 16 dikke ronde concentrische spiralen. Rand glad of getand. 6
7
17 Astarte (Astarte) gracilis convexior Anderson, 1959 De sculptuur bestaat uit iets fijnere spiralen dan bij A . Goldfussi, tussen 20 en 30 stuks, de rand is eveneens glad of getand. 18 Astarte (Astarte) radiata Nyst & Westendorp, 1839 Exemplaren met tussen 40 en 60 spiralen zijn geen zeldzaamheid. Ook hier is de rand glad of getand. 19 Goodallia(Goodallia)anguIata (Lehman, 1885) Kleine bolle schelp, glad met aan debovenzijde onduidelijke, onregelmatige groeiringen, die naar de rand steeds vager worden. De rand is bezet met 20 tot 25 fijne tanden. Familie Carditidae Ferussac 1821 20 Cyclocardia (Cyclocardia) chamaeformis Sowerby, 1825 Kleine stevige schelp, met dikke opstaande radialen, die over regelmatige afstanden met ronde knobbeltjes zijn bezet. De radialen lopen door tot de rand, waardoor een gekarteldbeeld ontstaat. Familie Condylocardiidae Bernard 1897 21 Erycinella chavani Glibert, 1945 Zeer klein, bijna driehoekig afgerond, de sculptuur bestaat uitsluitend uit groeilijnen, de rand is fijn getand. Familie Isocardiidae Gray 1840 22 Glossus (Glossus) lunulatus (Nyst, 1835) Hiervan worden alleen de met een steenkern gevulde bovenste stukken van de schaal gevonden, zoals op de tekening te zien is. Een sculptuur is niet aanwezig, alleen dikke onregelmatige groeilijnen. Familie Mactridae Fleming 1828 23 Spisulasp. Slank ovaal, umbo iets voor het midden, matig convex, sculptuur is niet aanwezig, alleen enkele zwakke groeiringen, de bovenste laag van de schaal is meestal gedeeltelijk verweerd. Familie Lucinidae Fleming 1828 24 Lucinoma (Lucinoma) borealis (Linné, 1767) Schaal convex, naar de rand vlakker wordend, sculptuur bestaande uit ver van elkaar staande hoge lamellen, waartussen uiterst fijne spiralen te zien zijn. De rand is glad.
8
9
25 Cavilucina (Mesomiltha) droueti (Nyst, 1861) De sculptuur bestaat uit fijne concentrische spiralen, die naar de rand iets hoger worden, de tussenruimten zijn glad en van wisselende breedte. De rand is niet getand. Familie Cardiidae Lamarck 1801 26 Laevicardium (Habecardium) dingdense (Lehman, 1885) De schelp is ongeveer rond, dus even hoog als breed, en gelijkzijdig. De sculptuur bestaat uit platte, brede radialen, gescheiden door een smalle tussenruimte, die door groeilijnen onderbroken worden. De rand is corresponderend met de radialen getand. 27 Laevicardium (Habecardium) subturgidum (d'Orbigny, 1837) Als L. dingdense, maar met een veel fijnere randvertanding. 28 Venericardia (Glans) aculeata ronchetti Glibert & van der Poel, 1970 De schelp vormt een onregelmatige naar de rand afgerondde driehoek. De sculptuur bestaat uit zeer hoge radialen, die op onregelmatige afstanden bezet zijn met naar achteren gerichte stekels. Familie Veneridae Leach 1819 29 Gouldia minima (Montagu, 1803) De schaal is klein en tamelijk stevig. De sculptuur bestaat uit zeer veel vlakke spiralen met weinig tussenruimte, hetgeen op het eerste gezicht een vrij gladde indruk geeft. De binnenrand is glad. 30 Venus (Ventricoloidea) multilamella (Lamarck, 1818) Vrij grote schelp, waarvan de sculptuur bestaat uit een groot aantal hoge lamellen, die aan de bovenkant naar voren iets omgebogen zijn. De rand is fijn getand. 31 Clausinella scalaris (Bronn, 1831) De sculptuur bestaat uit enkele ver uit elkaar staande dikke lamellen van onregelmatige hoogte. De rand is bezet met fijne tanden. Familie Meretricidae Frizzel 1936 32aPelecyora (Cordiopsis) polytropa nysti (d'Orbigny, 1852) Zeer grote dikke schelp, de sculptuur bestaat uit zeer veel fijne spiralen. De rand is glad en vrij scherp.
10
11
32bPelecyora (Cordiopsis) polytropa nysti (d'Orbigny, 1852) Binnenzijde van 32a. Familie Scrobiculariidae H . & A . Adams 1858 33 A b r a antwerpiensis Glibert 1945 Scheef elliptisch, oppervlak glad, voorzien van gekleurde banden. 34 Hiatella arctica (Linné, 1767) Onregelmatig gevormde, ongeveer vierkante schelp, met onregelmatige min of meer over elkaar geschoven groeilijnen, waardoor de buiten kant een golvend uiterlijk krijgt. Familie Myoidae 35 Corbula(Varicorbula)gibbagibba(OUvi, 1792) Ongelijkkleppige schelp, waarbij de linkerklep in de rechterklep ligt de vorm van de rechterklepis vrij hoog, de linkerklep is vlakker. De sculptuur bestaat uit gelijkmatige ronde spiralen. Klasse Gastropoda Cuvier 1797 Orde Archaeogastropoda Thiele 1925 Familie Acmaeidai Carpenter 1857 1 Scurria compressiuscula (Karsten, 1849) Familie Trochidae Gray 1834 2 Calliostoma sp. 3 Teinostoma (?Solariorbis) partimstriatum Janssen, 1967. 4 Circulus praecedens gliberti Janssen, 1967.
12
13
Orde Mesogastropoda Thiele 1929 Familie Turritellidae Clark 1851 5 Turritella(Archimediella)subangulata(Brocchi, 1814) 6 Turritella (Haustator) eryna d'Orbigny, 1852 Familie Architectonicidae 7 Architectonia (Architectonia) briarti (Koenen, 1882) Familie Cerithiidae Ferusac 1821 8+9 Bittium (Bittium) tenuispina Sorgenfrei, 1958 Familie Triphoridae Jousseaume 1884 10 Triphora (Triphora) perversa (Linné, 1758) Links gewonden, per winding drie rijen knobbels, de middelste rij met kleinere knobbels. Familie Epitoniidae 11 Acirsa (Hemiacirsa) lanceolata (Brocchi 1814) 12 Opalia (Pliciscala) pertusa (Nyst, 1871) 13 Cirsotrema (Cirsotrema) scaberinum (Michelotti, 1847) 14 Amaea (Acrilla) amoena subbreticula (d'Orbygni, 1852) 15 Epitonium (Spiniscala) frondiculum (Wood, 1848) 16 Epitonium (Cinctiscala) subvaricosum (Cantraine, 1842) Familie Eulimidae 17 Niso terebellum acarinatoconicum Sacco, 1892 18 Strombiformis sp. 19 Melanellasp.
14
15
Familie Calyptraeidae Broderip 1835 20 Crepidula (Janacus) crepidula (Linné, 1766) Familie Aporrhaidae Adams 1858 22 Aporrhais alata (Eichwald, 1830) Familie Xenophoridae Deshayes 1864 21 Xenophora deshayesi (Michelotti, 1847) Familie Eratoidae 23 Erato (Erato) germanica Schilder 1929 Familie Naticidae Forbes 1838 24 Polinices (Polinices) miocolligens Sacco 1891 25 'Polinices' 26 'Polinices' 27 Polinices (Euspira) gottschei (Kautsky, 1925) Opvallend is de wijde, vaak gecorrodeerde navel. 28 Natica tigrina Defrance 1825
16
17
Familie Cassididae Herrmannsen 1845 29 Phalium (Semicassis) bicorontum (Beyrich, 1854) Familie Ficidae 30 Ficus conditus (Brongniart, 1823) Orde Neogastropoda Wenz 1938 Familie Muricidae Fleming 1828 31 Pterynotus (Pterochelus) angustifolius (Kautsky, 1925) 32 Murex (Haustellum) inornatus Beyrich, 1854 33 Typhis (Typhis) pungens (Solander, 1766) 34 Lyrotyphis (Eotyphis) sejunctus priscus (Rutot, 1827) 35 Hadrianacoelata(Dujardin, 1837) Familie Pyrenidae 36 Mitrella (Macrurella) nassoides (Grateloup, 1827) 37 Anachis(Costoanachis)corrugata(Brocchi, 1814) Familie Nassariidae 38 Amyclina facki (Koenen, 1872) 39 Hinia (Hinia) bocholtensis (Beyrich, 1854) 40 Hinia (Hinia) turbinella (Brocchi, 1814) 41 Hinia (Turbinella) tenuistriata (Beyrich, 1854) Familie Fasciolariidae 42 Latirus (Dolicholatirus) rothi (Beyrich, 1856) 43 Streptochetus (Streptodictyon) sexcostatus (Beyrich, 1856) Familie Olividae Orbigny 44 Ancilla(Baryspira)obsoleta (Brocchi, 1814) Familie Volutidae Chenu 1859 45 Scaphella (Scaphella) bolli (Koch), 1862)
18
19
Familie Vexillinae 46 Vexillum (Uromitra) gliberti Anderson, 1964 Familie Cancellariidae H . & A . Adams 1853 47 Trigonostoma spinifera Grateloup 1840 48 Trigonostoma behmi (Beyrich, 1856) 49 Narona (Sveltia) varicosa (Brocchi, 1814) 50 Babylonellafusiformis(Cantraine, 1835) 51 Cancellaria (Merica) contorta Basterot, 1825 Familie Turridae 52 Gemmula (Gemmula) coronata (Von Munster, 1844) 53 Gemmula (Gemmula) denticula borealis (Glibert, 1954) 54 Gemmula (Gemmula) boreoturricula (Kautsky, 1925) 55 Turris (Fusiturris) flexiplicata (Kautsky, 1925) 56 Epalxis (Bathytoma) cataphracta jugleri (Philippi, 1846) 60 Turris (Fusiturris) aquensis (Grateloup, 1832) 57 Turricula (Turricula) steinvorthi (Von Koenen, 1872) 58 Genotaramosa (Basterot, 1825) 59 Acamptogenotia escheri (Mayer, 1861) Familie Clavinae Powell 1942 61 Boreodrillia hosiusi (Von Koenen, 1872)
20
21
62 Splendrillia selenkae (Von Koenen, 1872) 63 Asthenotoma festiva (Hoernes, 1854) 64 Brachytoma pannoides (Von Koenen, 1872) 65 Turris (Fusiturris) flexiplicata (Kautsky, 1925) zie ook 55 66 C y t h a r a g ü r i c h i (Kautsky, 1925) 67 Neoguraleus tenella (Mayer, 1858) 68 Mangelia miorugulosa Kautsky, 1925 69Pleurotomoides luisae (Von Koenen, 1872) 70 Pleurotomoides campanulata Sorgenfrei, 1958 71 Favriella scabre (Philippi, 1851) Familie Conidae Swainson 1840 72 Conus (Conolithus) dujardini Deshayes, 1845 73 Idem Familie Terebridae Adams 1853 74 Strioterebrum hoernesi (Beyrich, 1854) 75 Strioterebrum basteroti (Nyst, 1845)
22
23
76*Terebra(Myurellina)neglecta Michelotti, 1847 Orde Cephalaspidae Fischer 1883 Familie Actaeonidae Orbigny 1842 77 Actaeon semistriatus (Férussae, 1822) 78 ? Actaeon' 4
79 Crenilabrum terebelloides (Philippi, 1843) 80 Ringicula (Ringiculina) ventricosa (Sowerby, 1824) 81 Ringicula (Ringiculina) buccinea (Brocchi, 1814) Familie Scaphandridae 82 Cylichnacylindracae (Pennant, 1777) 83 Bullichnapaucistriata(Ravn, 1907) 84 Roxania utriculus (Brocchi, 1814) 85 zie 82 86 Retusa elongata (Eichwald, 1830) 87 Rhizorus acuminatus (Bruguière, 1792) Familie Pyramidellidae Orbigny 1840 88 ? Chrysallida t
,
89 ? KleinehV 4
91 Odostomia(Megastomia)conoidea (Brocchi, 1814) 94 Turbonilla (Mormula) amoena (Cossmann & Peyrot, 1917)
24
25
Naast de Mollusken vinden we in het Mistemateriaal nog erg veel andere interessante levensvormen. Een zeer belangrijke en uitgebreide groep vormen de Foraminiferen, waarvan een groot aantal reeds met het blote oog te herkennen zijn. Enkele hiervan zijn: Dentalina obliquestriata, Risso 1826 (afb. 1), te vinden tot een grootte van 10 mm. en Plectofrondicularia floridana, Liebus 1902 (afb. 2), tot 5 mm. In een wasresidu van min 1 mm. vond ik ook zeer veel mooie exemplaren van o.a. Nonion commune, de Montfort 1808 (afb. 3) en Elphidiella arctica, Cushman 1936 (afb. 4) en nog veel andere. Voor het uitzoeken en verzamelen van deze laatste groep microorganismen hebben we echter wel een goede stereomicroscoop nodig met een vergroting tot tenminste 40 maal.
Van de koralen zijn tot nu toe, voor zover mij bekend, alleen solitiaire vormen gevonden. Niet zeldzaam zijn exemplaren der familie Flabellum (afb. 5) ze zijn aan de randen echter erg breekbaar, vooral als ze nog niet droog zijn, dus erg voorzichtig behandelen. Minder vaak vinden we de zeer fraaie, maar ook kwetsbare, Stephanophyllia nysti, Milne-Edwards en Haime 1851 (afb. 6). De zeer veel voorkomende kleine exemplaren van afb. 7 en 8, zijn door de heer A . W . JANSSEN resp. als Sphenotmelius intermedins en Cupuladria canariensis gedetermineerd. afb. 5
afb. 6a
afb. 7
afb. 6b
26
afb. 8a
afb. 8b
Verder vinden we veel visresten, waarvan de haaientanden natuurlijk het bekendst zijn. Voor determinatie hiervan wil ik een zeer goed artikel van de hand van de heer J . BI<:NGI<:VOORD in 'Grondboor en Hamer' nr. 3 - 1973 onder Uw aandacht brengen. Minder bekend, maar in grote getale voorkomend in de afzetting zijn de otholieten van beenvissen, waarvan die van de schelvisachtige, Colliolus friedbergi (Chaine & Duvergier), de meest voorkomende is, zie afb. 9. De vele kleine werveltjes, die we vinden, zijn eveneens van beenvissen. Enige wervels en tussenwervelschijven van dolfijnen en de rib van een walvis zijn ook gevonden. Krabben zijn tot nu toe in de afzetting alleen aangetoond door de vondst van enkele scharen of gedeelten daarvan, waarschijnlijk afkomstig van Cancer cf pagurus, Lynné 1758 (afb. lOen 11).
afb.9
27
Van zeeegels zijn voor zover mij bekend tot nu toe alleen stekels en stukjes van de schaal gevonden van Clypeaster (?) sp, (afb. 12). Wel kunnen we complete schalen vinden van de slechts enkele mm. grote Echynocyamus pusillus ovata, naar A . W . JANSSKN (afb. 13). De ongeveer dobbelsteenvormige enkele mm. metende blokjes, die we vinden, zijn afkomstig van de rand van de zeester, Calliderma (?) sp. zou het kunnen zijn.
afb. 13a
afb. 13b
afb. 14
Erg mooie zeepokken zijn ook nog te verzamelen, hiervan bevinden velen zich nog in levenstoestand op Mollusken en ander materiaal, ik heb eens een rijtje aangetroffen op een zeeegelstekel, afb. 14 toont U een exemplaar, dat als aanhechtingsplaats de schelp van een Gemmula (Gemmula) boreotuuricula, (Kautsky, 1925) heeft gebruikt. Ik hoop, dat dit artikel voor U een kleine hulp kan zijn bij de determinatie van Uw Mistemateriaal en wens U daarmee veel plezier. Vanaf deze plaats wil ik de heer Jo Bos mijn dank uitspreken voor zijn bereidheid, de door mij, bij de determinatie gemaakte fouten te willen corrigeren. Gebruikte literatuur: Anderson, H.J. (1964): Fauna aus dem Miozan Nordwestdeutschlands, Geol. Lanéesamt NordrheinWestfalen, Band 14, Krefeld. Bengevoord, J. (1973): De haaienfauna uit het Mioceen van Miste, Grondboor en Hamer, nr. 3 - 1973. Kolstee, H . G . (1969): Afzettingen uit de Hemmoorer Stufe in de omgeving van Winterswijk, Grondboor en Hamer, nr. 3- 1969. Nordsieck, F. (l972):Die Miozane Molluskenfauna von Miste-Winterswijk, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart. Spiker, Dr. E.Th.N. (1973): Foraminiferen - fossiel en recent, Wetensch. meded. K.N.N.V. nr. 99.
28
