Examenopgaven VMBO-BB
2003 tijdvak 1 dinsdag 20 mei 1300 uur 11.30 -– 13.00
NEDERLANDS LEESVAARDIGHEID/SCHRIJFVAARDIGHEID CSE BB
Bij dit examen hoort een uitwerkboekje.
Dit examen bestaat uit 26 vragen en 2 schrijfopdrachten. Voor dit examen zijn maximaal 47 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten maximaal behaald kunnen worden.
300005-622o
TEKST 1 ANGST VOOR EEN WESPENSTEEK
Een wesp kun je maar beter uit de weg gaan. Vooral als je allergisch bent voor wespensteken, kan zo’n zomerse plaaggeest een levensgevaarlijk monster worden. 1
5
10
Wie ooit door een wesp gestoken is, weet uit ervaring dat je maar beter geen ruzie met het beestje kunt maken. Het angeltje mag dan wel uiterst klein zijn, de gevolgen van een steek kunnen erg groot zijn. Er ontstaat heel snel een rode plek op je huid die pijnlijk opzwelt en soms dagen lang jeukt. Deze reactie is dan wel erg vervelend, maar nog niet zo erg. Wie allergisch is voor wespengif, krijgt nog veel grotere problemen. De steek kan dan zelfs leiden tot de dood van het slachtoffer.
45
50
5 55
2 15
20
25
3
30
35
4
40
Wespensteek Apotheker B. Vos is ervan overtuigd dat er elk jaar heel wat mensen in ernstige gezondheidsproblemen komen als gevolg van wespensteken. Hij vertelt: “Elke zomer zijn er veel mensen die voor behandeling met spoed naar een arts of naar de eerstehulppost van een ziekenhuis moeten worden gebracht. Dit geldt niet alleen voor mensen die door een wesp zijn gestoken. Ook bijen- en hommelsteken kunnen zeer hevige, allergische reacties oproepen.” Toch zorgen wespen vaak voor de meeste problemen. Dat komt doordat wespen nu eenmaal hardnekkiger en brutaler zijn dan bijen en hommels. Wespen komen het liefst op mensen af, terwijl bijen en hommels vooral bloemen opzoeken. Wespen blijven voortdurend om je hoofd cirkelen. Ze zijn niet weg te slaan van zoete drankjes en als je niet oppast, kruipen ze in je kleding.
60
65
6
70
75
Afweerstoffen Wie voor het eerst gestoken wordt, kan heftig reageren. “Maar een allergische reactie treedt bij de eerste steek nooit op”, beweert Vos. Daarvoor moet je minimaal één keer eerder zijn gestoken. Het lichaam moet eerst met het gif hebben kennis-
300005-622o
gemaakt om zich ertegen te kunnen wapenen. En dat doet het door afweerstoffen aan te maken. Als je dan voor de tweede keer wordt gestoken, herkent het lichaam het gif. Dan worden onmiddellijk de afweerstoffen ingeschakeld. Vos: “Bij een allergisch persoon is er echter het probleem, dat de afweerstoffen een reactie in het lichaam oproepen. Deze reactie is vele malen gevaarlijker dan het gif van de steek zelf. Iemand kan daardoor zelfs in levensgevaar komen! Er ontstaat namelijk bijna direct een hevige zwelling. Als je bijvoorbeeld in je arm bent gestoken, dan wordt die arm wel anderhalf keer zo dik. En rood. Maar wat erger is: je kunt zelfs in een shocktoestand komen en dan krijgen je hersens te weinig zuurstof. Hier gaat je hart op reageren door sneller te kloppen. Bij mensen met een zwak hart kan dit leiden tot een hartaanval. Met andere woorden: een allergische reactie op een wespensteek kan dodelijk zijn.” EgiPen Iemand die allergisch is, moet na een steek meteen medische zorg krijgen. Als je van jezelf weet dat je allergisch bent, kun je in de zomer maar beter een EgiPen op zak hebben. Dat is een apparaatje waarmee je jezelf direct kunt inspuiten met een dosis adrenaline. Dit is een stof die het gevaarlijkste gif van een wespensteek tegengaat. Adrenaline zorgt ervoor dat de bloeddruk stijgt en dat het lichaam niet in een shocktoestand komt. Na het gebruik van de EgiPen moet je toch nog naar een dokter voor aanvullende behandeling of controle. Naar een artikel van Kitty van Gerven Brabants Dagblad, 15 augustus 2001
2
ga naar de volgende pagina
1p
z 1
‘Wie allergisch is voor wespengif, krijgt nog veel grotere problemen.’ (regels 9 - 11) In welke alinea worden de gevolgen van een allergische reactie het meest uitgebreid beschreven? A alinea 2 B alinea 3 C alinea 5
1p
z 2
Wie wordt er bedoeld met ‘het slachtoffer’? (regels 12 - 13) A de persoon die allergisch is voor wespengif B de persoon die dagenlang last heeft van jeuk C de persoon die een pijnlijk opgezwollen huid heeft D de persoon die ooit door een wesp gestoken is
3p
{
1p
z 4
Waardoor is een wespensteek gevaarlijk voor allergische mensen? (zie alinea 4) A Doordat de afweerstoffen een reactie in het lichaam oproepen. B Doordat er vrijwel direct een hevige zwelling ontstaat. C Doordat hun lichaam het gif herkent. D Doordat ze nog nooit eerder zijn gestoken.
1p
z 5
Voor wie is het levensgevaar door een wespensteek het grootst? (zie alinea 5) Voor mensen die voor de tweede keer gestoken worden en A allergisch zijn en een zwak hart hebben. B allergisch zijn en geen zwak hart hebben. C niet allergisch zijn en geen zwak hart hebben. D niet allergisch zijn en wel een zwak hart hebben.
1p
z 6
Welk kopje past het best boven alinea 5? A Levensgevaar B Zuurstof C Zwak hart
1p
z 7
Waarom is het goed voor allergische mensen om de EgiPen te gebruiken na een wespensteek? (zie alinea 6) Door de EgiPen te gebruiken A hoeven ze niet naar de dokter. B stijgt hun bloeddruk. C zijn ze van hun allergie af.
3
300005-622o
‘Dat komt doordat wespen nu eenmaal hardnekkiger en brutaler zijn dan bijen en hommels.’ (regels 27 - 29) Æ Schrijf drie voorbeelden op waaruit blijkt dat wespen hardnekkig en brutaal zijn.
3
ga naar de volgende pagina
TEKST 2 MOHAMMED NUMMER ÉÉN De meest voorkomende jongensnaam in de grote steden is Mohammed. Daarmee heeft de Nederlandse voornamencultuur er een nieuwe topper bij gekregen. 1
5
10
2 15
20
3
25
30
35
300005-622o
“Het is niet zo moeilijk om erachter te komen dat Mohammed in de grote steden de meest gekozen jongensnaam is”, zegt naamkundige Doreen Gerritzen van het Meertensinstituut in Amsterdam. “Meer dan de helft van de kinderen die geboren worden, zijn van allochtone afkomst. Islamitische ouders kiezen er vaak voor om de eerstgeboren zoon Mohammed te noemen, naar de stichter van de islam.” Sommige ouders noemen zelfs meer kinderen uit hun gezin Mohammed. Onderzoeker Doreen Gerritzen onderzocht het landelijk bestand van de kinderbijslag en ontdekte dat van de 7166 Mohammeds bijna 10 procent een broer heeft met dezelfde naam. Het gevolg is dat er in sommige schoolklassen in Amsterdam of Rotterdam drie of zelfs meer Mohammeds zitten. “Ach”, zegt conciërge Roy Borgen van SG Calvijn in Amsterdam-West, “dat is niet echt een probleem. Dan wordt de een bij de achternaam genoemd en de ander bij de voornaam.” Van de leerlingen op de school is 80 procent van Marokkaanse of Turkse afkomst. Volgens conciërge Borgen speelt de achternaam bij Marokkanen een grotere rol dan bij Nederlanders. “Als je ‘Mohammed’ roept in bepaalde wijken, kijkt iedereen op straat om. Daarom noem ik hun achternaam erbij.”
4 40
45
50
5
55
6 60
65
70
Gerritzen: “De naam Mohammed komt ook bij Turkse kinderen veel voor, maar de naam wordt dan vaak uitgesproken als ‘Mehmet’. De naam van de profeet Mohammed is erg belangrijk voor moslims. Daarom kiezen niet alleen veel Marokkanen, maar ook andere moslims, ervoor om hun kind die naam te geven. Daarnaast komen er in de Koran nog veel heilige namen voor die ook worden gebruikt.” Ook onder de meisjes komt in steden als Rotterdam, Amsterdam en Utrecht een nieuwe naam op: Fatima, een dochter van Mohammed. Doreen Gerritzen: “Maar deze naam staat toch nog niet op nummer één. Dat komt doordat islamitische ouders voor meisjes wat meer keuze hebben.” Tot halverwege de vorige eeuw waren de namen Maria, Johanna en Anna de meestvoorkomende meisjesnamen. Bij de jongens kwam Jan heel veel voor. Johannes en Hendrik kwamen op de tweede en derde plaats. Nu staan Sanne, Anne, Fleur en Amber bovenaan de landelijke ranglijst voor meisjes. Voor jongens is Thomas de populairste naam. Daarna volgen Max, Tim en Lars. Landelijk gezien zit Mohammed nog niet in de top 20. Naar een artikel van Marjolein Straatman Algemeen Dagblad, 8 september 2001
4
ga naar de volgende pagina
1p
z 8
De A B C D
1p
z 9
‘Het is niet zo moeilijk om erachter te komen dat Mohammed in de grote steden de meest gekozen jongensnaam is.’ (regels 1 - 4) Op welke manier is de onderzoekster Doreen Gerritzen daarachter gekomen? A Zij heeft 7166 ouders ondervraagd. B Zij heeft dit gevraagd aan conciërge Roy Borgen van SG Calvijn in Amsterdam-West. C Zij heeft het landelijke bestand van de kinderbijslag onderzocht.
1p
{ 10
Æ Waarom kiezen veel islamitische ouders ervoor om hun zoon Mohammed te noemen? (zie alinea 1)
1p
z 11
Welk kopje past het best boven alinea 3? A Conciërge Borgen B De naam Mohammed C Nederlandse achternamen D Schoolklassen in Amsterdam of Rotterdam
1p
z 12
Welke van de onderstaande zinnen is de juiste? (zie alinea 6) A Johannes en Hendrik komen tegenwoordig op de tweede en de derde plaats. B Maria, Johanna en Anna zijn tegenwoordig de meest voorkomende meisjesnamen. C Mohammed staat tegenwoordig op nummer één. D Thomas, Max, Tim en Lars staan tegenwoordig bovenaan de landelijke ranglijst van jongensnamen.
1p
z 13
Een schrijver heeft altijd een doel met een tekst. Wat is het doel van de schrijver van deze tekst? A De lezer amuseren met een leuke tekst over voornamen. B De lezer een mening geven over het geven van voornamen. C De lezer informatie geven over voornamen van jongens en meisjes in Nederland.
1p
z 14
Wat wordt er bedoeld met de titel van deze tekst (‘Mohammed nummer één’)? De naam Mohammed staat A alleen bij Marokkaanse mensen op nummer één. B in grote steden op nummer één. C landelijk op nummer één. D op scholen in Amsterdam en Rotterdam op nummer één.
300005-622o
schuingedrukte regels boven de tekst geven de achtergrond aan van het onderwerp een persoonlijke mening over het onderwerp een uitleg over de opbouw van de tekst een vooruitblik op de rest van de tekst
5
ga naar de volgende pagina
TEKST 3 TANDARTS-ASSISTENTE
300005-622o
6
ga naar de volgende pagina
1p
z 15
Wat is het doel van deze advertentie? A De lezer amuseren met een leuke foto. B De lezer informeren over problemen in de tandartsenpraktijk. C De lezer overhalen om informatie aan te vragen over de opleiding voor tandartsassistente. D De lezer overtuigen van het nut van tandarts-assistenten.
1p
z 16
Makers van advertenties proberen op verschillende manieren de aandacht van de lezers te trekken. Dat kan onder andere door: 1 een bepaald tekstgedeelte groter af te drukken 2 een foto van een beroemd persoon te gebruiken 3 een logo duidelijk af te drukken 4 opvallende foto's of tekeningen te gebruiken 5 veel specialistische informatie over het product te geven Welke manieren heeft de maker van deze advertentie gebruikt? A alleen 1 en 2 B alleen 1 en 4 C alleen 1, 3 en 4 D alleen 2, 4 en 5
2p
{ 17
Æ Op welke manieren kan iemand informatie krijgen naar aanleiding van de advertentie?
1p
z 18
De patiënt houdt zelf de tandarts-apparaten vast. Waarom heeft de advertentiemaker de patiënt zo afgebeeld? Om te laten zien dat A een behandeling niet goed gaat zonder een tandarts-assistente. B een patiënt niet bang hoeft te zijn als de tandarts een telefoontje opneemt. C een patiënt ook zelf iets kan doen tijdens een tandartsbehandeling.
1p
z 19
Welke emotie is te zien op het gezicht van de jongen in de stoel? A bang B blij C verdrietig D verliefd
300005-622o
7
ga naar de volgende pagina
TEKST 4 ALLE VAKANTIES IN DE ACHTBAAN Hij hapt naar adem. Misselijk krijg je Alex Brandsma niet zo snel, maar van een ritje in La Via Volta raakt zijn maag nog altijd overstuur. De karretjes gaan wel drie keer over de kop en rijden een heel stuk achteruit. “Daar moet je niet te vaak in stappen.” Alex (34) uit Bolsward is verslaafd aan ritjes in de achtbaan. 1
5
2 10
15
3 20
25
4
30
35
300005-622o
In een achtbaan kruipt Alex Brandsma graag in het achterste karretje. In dat heel korte moment van de vrije val kom je altijd even los van de zitting. Hij weet er alles van. Elk jaar bezoekt Alex op z’n minst veertig pretparken. Zijn motto is: hoe sneller, hoe mooier. Al op jonge leeftijd had Alex een bijzondere belangstelling voor achtbanen. Aan één ritje had hij nooit genoeg. De achtbaan bleef hem lokken, ook toen hij ouder werd. Alex reist nu van hot naar her. Alle aantrekkelijke pretparken in Europa en Amerika heeft hij bezocht. Hij heeft al in een paar honderd verschillende achtbanen gezeten. Hij kickt op de snelheid, de loopings en het duizelingwekkende gevoel van de vrije val. Als je loskomt van de zitting, geeft dat een geweldig gevoel. Dit voel je vooral tijdens de val als je in het achterste karretje zit. ‘Airtime’ noemen ze dat. Bang dat hem in de achtbaan iets overkomt, is Alex niet. Volgens hem zijn de pretparken in Europa en Amerika zeer veilig. “Dagelijks zijn er grondige inspecties. Houten en stalen achtbanen worden voor openingstijd helemaal nagelopen en de karretjes maken testritten met zandzakken. Ik heb er een groot vertrouwen in. Het is veiliger dan vliegen. Sterker nog, rondlopen in een pretpark levert meer risico op dan een ritje in de achtbaan”, meent Alex.
5 40
45
6 50
55
60
7
65
70
“Het is vaak aan de mensen zelf te wijten dat er ongelukken gebeuren. Ze gaan tijdens de rit staan of laten een mobiele telefoon uit hun handen vallen. Ja, dat soort dingen moet je niet doen. In Iran stortte onlangs een achtbaan in. Er was geen onderhoud aan gepleegd. In dat soort achtbanen ga ik beslist niet zitten.” De kosten van het pretparkbezoek kan Alex laag houden. In zijn portemonnee bewaart hij altijd de seizoenpassen van Six Flags Holland en van het Duitse Heidepark. Het pasje van Six Flags geeft ook nog toegang tot Warner Bros Movieworld in Duitsland, het Walibipretpark in België en dat in Frankrijk en het Bellewaerdepretpark in België. Reiskosten heeft Alex niet. “Ik heb een auto van de zaak, dus de benzine kost mij niets.” De passie van Alex voor achtbanen gaat ver. Zijn vakantiebestemming zoekt hij tevoren zorgvuldig uit. Er moet altijd een pretpark in de buurt zijn. Binnenkort gaat Alex voor de vijfde keer naar Amerika, twee weken naar Orlando. “Je hebt de pretparken daar voor het uitkiezen. Ik ga ze alle tien bezoeken”, heeft hij zich voorgenomen. “Er is genoeg te doen. Ik vermaak me wel!” Naar een artikel van Elisabeth Post Leeuwarder Courant, 8 september 2001
8
ga naar de volgende pagina
1p
z 20
De inleiding van een artikel kan 1 een uitleg geven over de opbouw van de tekst 2 het onderwerp van de tekst aangeven 3 een belangrijke persoon uit de tekst presenteren Welke bedoelingen heeft de schuingedrukte inleiding van deze tekst? A alleen 1 en 2 B alleen 1 en 3 C alleen 2 en 3 D 1, 2 en 3
1p
z 21
Welk kopje past het best boven alinea 2? A Alle aantrekkelijke pretparken in Europa en Amerika B Een bijzondere belangstelling voor achtbanen C Van hot naar her
1p
z 22
‘Airtime’ noemen ze dat.’ (regel 25) In welke eerdere alinea is uitgelegd wat ‘airtime’ is? A in de schuingedrukte inleiding B in alinea 1 C in alinea 2
1p
z 23
‘Ik heb er een groot vertrouwen in.’ (regels 33 - 34) Waar heeft Alex een groot vertrouwen in? A Dat de houten en stalen achtbanen voor openingstijd helemaal worden gecontroleerd op zandzakken. B Dat de mensen in de achtbanen geen mobiele telefoons meenemen. C Dat er door de grondige inspecties nooit een ongeluk met een achtbaan zal gebeuren.
1p
z 24
Bij A B C D
1p
{ 25
‘De passie van Alex voor achtbanen gaat ver.’ (regels 61 - 62) Æ Schrijf een zin uit de schuingedrukte inleiding op waaruit blijkt dat de passie van Alex voor achtbanen ver gaat.
1p
z 26
Welke zin geeft het best de hoofdgedachte van de tekst ‘Alle vakanties in de achtbaan’ weer? A Alex geniet elke keer het meest van de ‘airtime’. B Alex is niet bang dat hem in een achtbaan iets overkomt. C Alex kan de kosten van het pretparkbezoek laag houden. D De passie van Alex Brandsma voor achtbanen gaat ver.
300005-622o
hoeveel pretparken kan Alex volgens alinea 6 naar binnen met zijn seizoenpassen? 3 4 5 6
9
ga naar de volgende pagina
SCHRIJFOPDRACHTEN Lees eerst de onderstaande tekst. Maak daarna de twee schrijfopdrachten die op de volgende pagina staan. Stel je voor … Een week geleden belde je neef Aziz Sabir. Hij wil deze zomer vakantiewerk in ‘The Real Mystery Park’ (een pretpark met griezelige attracties) gaan doen, voordat hij met zijn ouders op vakantie gaat. Hij vraagt of jij ook zin hebt om daar een paar weken te werken. Dat lijkt je leuk. Je gaat bij neef Aziz logeren, omdat het gezelliger is om samen naar het werk te gaan dan in je eentje. Het zou natuurlijk het leukste zijn, als jullie in dezelfde periode kunnen werken. Op 13 juni zijn de examens afgelopen en op 21 juli gaat Aziz met zijn ouders op vakantie, dus in die vijf weken daartussen kunnen jullie aan het werk. Op de internetsite www.realmysterypark.nl heb je de pagina voor vakantiewerk opgezocht. Jullie willen natuurlijk in het attractiepark van ‘The Real Mystery Park’ werken en liever niet in het hotel of op de golfbaan die erbij horen. Over het attractiepark lees je op die pagina onder andere het volgende:
Het attractiepark Als je wilt werken in het attractiepark, dan word je ingezet in restaurants of cafetaria’s, in winkels, bij attracties, bij de entree en voor schoonmaak- en opruimwerk. In de zelfbedieningsrestaurants help je mee met de bereiding en verkoop van eten en drinken en zorg je dat de tafeltjes de hele dag netjes zijn om nieuwe gasten te ontvangen. In de overige restaurants ga je eventueel werken in de bediening. In de winkels verkoop je ijs, snoep en frisdrank of cadeau-artikelen van ‘The Real Mystery Park’. Bij de attracties help je gasten met het in- en uitstappen en houd je toezicht op de veiligheid. Bij de entree werk je onder andere op het parkeerterrein, controleer je toegangskaartjes of regel je de verhuur van wandelwagentjes. Door regelmatig op verschillende plekken te werken, word je ‘allround’ en is er altijd een nieuwe uitdaging in je werk. Solliciteren? Indien je meer informatie wilt, kun je telefonisch contact opnemen met ‘The Real Mystery Park’, telefoonnummer 0446 – 7288305, voor het aanvragen van de informatiebrochure en een sollicitatieformulier. The Real Mystery Park Afdeling Personeel & Organisatie Postbus 23 9857 SA Woensdal
300005-622o
10
ga naar de volgende pagina
Je vraagt een sollicitatieformulier aan en enkele dagen later ligt het bij de post. 13p
{ 27
Æ Vul in het uitwerkboekje het sollicitatieformulier zo volledig mogelijk in op 16 mei 2003. Gebruik hiervoor zoveel mogelijk de informatie van de vorige pagina. Geef bij ‘Bijzonderheden’ aan dat je: • graag samen met je neef Aziz Sabir wilt werken; • tijdens het vakantiewerk bij je neef Aziz Sabir logeert. Controleer aan het eind of je alles hebt ingevuld.
5p
{ 28
Æ Schrijf in het uitwerkboekje de envelop waarin het sollicitatieformulier opgestuurd moet worden.
300005-622o* 0000-0000
11
einde
