1 Voorwoord Beste leden en lezers, Voor u ligt Kroniek 2011. Alweer een jaar voorbij! Voor deze Kroniek hebben we niet speciaal een thema, maar wel een paar vervolgstukken op vorig jaar, zoals het derde en laatste deel over rundveefokvereniging De Samenwerking, nu geschreven door Henk Hovenier. Nog een vervolgstuk, namelijk ‘De chocolade is op’. En het derde deel van de jeugdherinneringen van de heer Kees Raa uit Spanje, over de periode dat hij woonde aan de Kerkebuurt van Sijbekarspel. Ook nu weer enkele nieuwe schrijvers met mooie verhalen. Mevrouw Gré Mantel over dé fokstier van KI De Samenwerking te Sijbekarspel: Adema 21. Als vaste schrijver heeft de heer Louis de Boer ook weer een bijdrage geschreven, nu over de kerktorens van onze dorpen. Kent u zelf nog een leuk verhaal of bijzondere gebeurtenis? Heeft u foto’s of filmmateriaal uit Benningbroek of Sijbekarspel? Laat het ons weten! Misschien kunnen we het gebruiken in onze volgende Kroniek. Onze jaarlijkse dauwtrapwandeling was weer een groot succes. Was u er niet bij? Dan heeft U wat gemist. Met een grote groep verzamelden we om kwart voor zes in De Roode Leeuw. Eerst een ‘koppie’ bij Bob en Jantien, dan een leerzame wandeling onder leiding van Peter Timmerman. Met de opkomende zon bij dokter Westerveld het kadetjesland in, door de pioenen van de familie Karsten en de rode kool van de familie Appel. De wagyu-runderen aaien van Klaas Vlaar en ten slotte ook nog een rondleiding over het bedrijf van Peter Feld. Als afsluiting een uitgebreid ontbijt met z’n allen. Onvergetelijk en leerzaam!
Dauwtrappen 2011
Voor de derde keer fietsten we dit jaar met tien leden de Rabo-sponsortocht. Het was mooi weer, heel gezellig en het bracht zomaar € 250,- op. Gedeeltelijk zullen we dat gebruiken voor de inrichting van de expositieruimte in de kerk. Een etalagepop om het uniform van brandweercommandant J. Kistemaker te presenteren. Misschien zijn er leden die volgend jaar ook mee willen? Meld u aan bij het bestuur! De eerste Kroniek 2011 is aangeboden aan Annie Vlaar-Oudeman, na afloop van een gezellige West-Friese broodmaaltijd in café De Roode Leeuw. Het ‘Skouwerkloppie’ is dit jaar voor Leentje Oudt-Hottentot. Eén van onze leden, Hans Vlaar, is overleden. Het bestuur betuigt zijn oprechte deelneming aan de nabestaanden. Er zijn ook weer nieuwe leden bijgekomen en zo blijven we op een totaal van 200 leden. Wij stellen uw hulp erg op prijs om ons ledenbestand uit te breiden; u zou uw familie, buren of vrienden kunnen attenderen op het bestaan van onze historische vereniging! Neem ze eens mee. Ik wens u veel leesplezier met de Kroniek 2011. Lou Klaver, voorzitter
Foto’s omslag: Kerkelaanje 1925 en nu
2 Inhoudsopgave 1 Voorwoord Lou Klaver 3
Skouwerkloppie 2010
4
Het beeld van Adema 21 van de Woudhoeve Gré Mantel-Visser
9
Loflied op het platteland Aangeleverd door Ria en Simon Spil
10 Rundveefokvereniging De Samenwerking (3,slot) Henk Hovenier 16
De kerktorens van Benningbroek en Sijbekarspel in de negentiende eeuw Louis de Boer
19
Jeugdherinneringen van Kees Raa (3) Kees Raa
25
Gelezen in de Enkhuizer Courant Gré Mantel-Visser
26
West-Friese gezegdes met plaatsnamen Anneke Helder
27
De chocolade is op… Chiel de Leeuw, Cees Bakker en Ben Peper
29
Kistemakers Column Jan Kistemaker
31
Café De Roode Leeuw André Kok
Van planken leggen naar ‘Geheel 36 dorpsStraat’ Louis de Boer 40 Vijftig jaar EHBO in Benningbroek- Sijbekarspel Grietje Fijnaut-Schmaal 45
Zo was het, zo is het
46
Verschenen artikelen 2004-2010
48 Ledenlijst
Colofon Redactie Anneke Helder Lou Klaver Annie Vlaar-Oudeman Bart Spruit Peter Timmerman Bart AnnieSpruit Vlaar-Oudeman Schrijvers Gré AnnieMantel-Visser Vlaar-Oudeman Henk Hovenier Arie Brak Louis de Boer Gré Mantel Kees Raa Anneke Helder Gerrit Bras Jan Kistemaker Louis de Boer Chiel Leeuw MarthadeSjerps Cees Bakker Els Haakma Ben Peper Ina Broekhuizen-Slot André Kok Eindredactie Grietje Fijnaut-Schmaal Lidy Deutekom Eindredactie Grafische vormgeving Lidy Deutekom Endeloos Grafisch Ontwerp Grafisch ontwerp Drukwerk Endeloos Grafisch Ontwerp Steenman BV Drukkerij Fotomateriaal Foto materiaal Particuliere collecties Klaver Video Archief Historische Vereniging Rob Bijpost Klaver Video Fam. Haakma Endeloos Grafisch Ontwerp Fam.Vlaar Jochem Feldberg - Dutch Airvideo Fam. Timmerman Alle rechten voorbehouden, niets uit deze Mevr. Zwagerman uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of Mevr. Moeijes openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, internet Fam. Brak of op welke Fam. Raa wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van het bestuur Peter Sasburg Vereniging Sijbekarspel/ van de Historische Benningbroek. Endeloos Grafisch Ontwerp Sloop boerderij fam. Slatman (Schoolstraat)
3
4 Het beeld van Adema 21 van de Woudhoeve In het jaarverslag 1961/1962 van rundveefokvereniging De Samenwerking haalde controleur stamboekhouder Arie Zeilemaker (zie Kroniek 2010, pagina 17) de onthulling aan van het standbeeld van stier Adema 21 van de Woudhoeve en de poging tot ontvoering van het beeld. Beide gebeurtenissen waren belangrijk voor ons dorp. Alhoewel men zich natuurlijk wel afvroeg wat er met de ontvoering werd bedoeld. Het jaarverslag van KI-vereniging De Vooruitgang maakt er geen melding van. In het Dagblad voor West-Friesland van maandag 15 januari 1962 lezen we wél wat er was gebeurd. Onder de kop Nachtelijk gespuis in Sijbekarspel, beeld van Adema 21 verkeert in gevaar, staat geschreven:
Beeld Adema 21
Adema 21 van de Woudhoeve 26781 preferentie 1e klasse, als driejarige. (Uit: Keurstamboeker, 1960.)
‘In de nacht van vrijdag op zaterdag hebben zich in het vredige dorp Sijbekarspel merkwaardige dingen voorgedaan. Een groep van naar schatting twaalf jonge lieden heeft getracht het bronzen beeld van de beroemde stier Adema 21, dat staat opgesteld voor het KI-station, te ontvreemden. Het is bij een poging gebleven. Het gewicht van het beeld, 500 kg, viel het gezelschap kennelijk tegen.Wel heeft men kans gezien het beeld los te woelen van de sokkel. Tegen drie uur ’s nachts ging in de woning van de hoofdinseminator de telefoon. Deze nam de hoorn van de haak, maar het bleef doodstil aan de andere kant van de lijn. Dit spelletje werd even later herhaald. De KI-functionaris was hierdoor echter gealarmeerd en trok op onderzoek uit. Hij zag nog juist een Volkswagenbusje in het donker verdwijnen. Later passeerde de auto hem nog een keer, maar met gedoofde verlichting, zodat het niet mogelijk was een nummer op te nemen. Inmiddels was ook de politie gewaarschuwd. Geconstateerd werd, dat Adema geen letsel had opgelopen. Wel was de stier minder standvastig geworden. Het dubieuze gezelschap had het beeld los weten te krijgen van de sokkel. Ingewijden noemen de wijze waarop dit is gedaan zeer deskundig. Er is dan ook geen reden om aan te nemen, dat het de bedoeling is geweest het beeld te vernielen. Toch zijn de nachtelijke bezoekers niet geheel onverrichterzake huiswaarts gekeerd. De voorzitter van de KI-vereniging, de heer J. Stapel, had een betonnen afbeelding van een koe en een stier voor zijn boerderij staan. Ze staan er nu niet meer… Of er in KI-kringen vermoedens bestaan omtrent de daders? Ach ja, ieder heeft zo zijn mening. Merkwaardig is het bijvoorbeeld, dat in deze nacht juist de Fransclub een bijeenkomst had. Het bewijst natuurlijk niets, dat een der leden nu plotseling aan de pols gewond blijkt te zijn… Het zijn allemaal maar vermoedens. Sijbekarspel gonst van de veronderstellingen en geruchten. Zo wordt het ook voor mogelijk gehouden, dat Adema op bezoek wilde gaan bij het beeld van Us mem in Leeuwarden. Het meest gaan de gedachten toch wel uit naar een studentengrap. Met spanning wordt gewacht op het vervolg van deze “beeldenstorm”.’ De volgende dag kwam hierop in dezelfde krant al een vervolg onder de kop Adema’s nazaten teruggekeerd: ‘De mysterieuze geschiedenis rond het beeld van Adema 21, die zich in de nacht van vrijdag op zaterdag in Sijbekarspel heeft afgespeeld, heeft in de daaropvolgende nacht reeds een vervolg opgeleverd. Wij berichtten u gisteren, dat de betonnen afbeeldingen van een koe en een stier, nazaten van Adema, die voor de boerderij van de KI-voorzitter, de heer Stapel, prijkten, waren verdwenen. Aan deze verdwijning is inmiddels een einde gekomen. Zondagmorgen zeer vroeg werd de oppasser van de KI-stieren gewekt door het wegrijden van een auto. De man was ogenblikkelijk van zessen klaar. Binnen de kortst mogelijke tijd stond de functionaris aan de voet van de geliefde Adema. Daar vond hij de vermiste koe en stier van de heer Stapel. De ontvoerders hadden het kennelijk juist gevonden, de “verloren schapen” onder de hoede van vader achter te laten. Inmiddels wordt er in Sijbekarspel nog naarstig gegist naar de identiteit van de verwekkers van dit avontuur. Van bevoegde zijde werd ons gisteren medegedeeld, dat de vermoedens sterk in de richting van een provincie
5
in het noorden van ons land gaan. Misschien is dit dan een van de eerste uitingen van een volk dat naar zelfbestuur streeft…’ Studentengrap De betonnen afbeeldingen van een koe en een stier van voorzitter Stapel van de Grenshoeve zijn weer terug en het beeld van Adema 21 is ongeschonden. Maar de sokkel heeft wel een flinke ‘opdonder’ gehad. Van de ‘ontvoerders’ geen spoor en daarom blijft het voorlopig bij allerlei gissingen. Na een paar jaar komt er toch nog een vervolg in de Dorpskrant van 1964, een uitgave van de Dorpsraad. Daarin stond het volgende ingezonden stuk en zo werd deze zaak alsnog opgelost, aldus de ‘anonieme’ inzender: ‘Toch een studentengrap! Een paar jaar geleden is er een geheimzinnige poging gedaan om het standbeeld van Adema 21 van de Woudhoeve te ontvoeren. Iedereen zal zich dit nog wel herinneren. Pas nu is de zaak opgelost. Op mijn werk, ten zuiden van het Noordzeekanaal, kwam een student één maand van zijn vakantie werken. Deze jongeman informeerde op een gegeven ogenblik waar ik woonde. Mijn antwoord was: “In West-Friesland.” Daarmee was hij niet tevreden en hij vroeg verder: “In welke plaats?” “Tussen Hoorn en Medemblik,” zei ik voorzichtig. “Toch niet in Sijbekarspel?” Stomverbaasd was ik hierdoor. Als ik hier, in de omgeving van mijn werk, de plaats Sijbekarspel noem, kijkt iedereen of men het in Keulen hoort donderen. Natuurlijk informeerde ik meteen hoe hij het bestaan ervan wist. “Daar zit een lang verhaal aan vast,” was zijn antwoord. “Ik ben er zelf eens geweest.” Hij vertelde mij
toen dat zijn jaargenoten in een bericht over de onthulling van het standbeeld voor de stier Adema 21 van de Woudhoeve gelezen hadden en daar ze Adema een aardige naam voor hun jaarcollege vonden, gaven ze dat college de naam Adema. Nadat het college vorm gekregen had, moest er natuurlijk een Adema-feest volgen en al even natuurlijk... met Adema! Toen zijn ze dus op pad gegaan om die Adema te halen... de rest van het verhaal kent u zelf. Misschien zijn er personen, die deze grap niet kunnen waarderen en daarom blijf ik graag anoniem, maar u weet nu hoe de vork in de steel zat.’ Noot van de Dorpskrantredactie: ‘Wij danken de inzender voor deze onthulling van het mysterie rond Adema, maar ook voor zijn ontboezeming dat men door onder het Noordzeekanaal Sijbekarspel te noemen het in Keulen kan laten donderen. Een prestatie, dunkt ons, waardoor men echt niet “voorzichtig” behoeft te zijn, zoals de inzender meent.’
Onthulling van het beeld van Adema 21 op 11 september 1961 in Sijbekarspel. Rechts de fokkers van de topstier: Cees (rechts) en Arie Ruyter. Links kunstenares Jantje Sawade-Smit. (Uit: Dagblad voor West-Friesland, 31 juli 1990.)
6
Adema 21 (Uit: Verslag over het boekjaar 1964/1965 van de coöperatieve vereniging voor KI De vooruitgang).
Postume hulde Nederlands beroemdste fokstier Adema 21 van de Woudhoeve werd geboren in 1945 bij de gebroeders Cees en Arie Ruyter op het fokbedrijf de Woudhoeve te Oosterblokker. Via een huurcontract kwam de stier vanaf 1952 op het KIstation te Sijbekarspel. Hij heeft vele nakomelingen verwekt en was populair bij talloze fokkers in ons land en in het buitenland, onder andere Italië, Engeland, Denemarken en Zweden. Door de vele uitgezwermde zonen en dochters bouwde Adema 21 een grote reputatie op. Via de exportstal gevestigd nabij café Het Witte Paard te Hoorn - zijn vele runderen naar het buitenland geëxporteerd. Het was op initiatief van de toenmalige voorzitter Jan Stapel (Grenshoeve), die niet alleen boer was maar ook van kunst hield, dat in 1960 beeldhouwster Jantje Sawade-Smit (geboren in Midwoud) opdracht kreeg een proefmodel van de stier te vervaardigen, om hem daarna in brons te vereeuwigen. De laatste week van zijn leven heeft de stier gezelschap gehad van de beeldhouwster in zijn door straalkachels verwarmde stal, vanwege zijn ‘stramheid’ door ouderdom. De gezondheid van de stier liet steeds meer te wensen over. Eind 1960 werd hij met een extra laag vrachtautootje afgevoerd en zo kwam er een einde aan het leven van deze beroemde stier. De onthulling van het standbeeld van Adema 21 vond plaats op 11 september 1961 door J. Leenheer, voorzitter van het Nederlands Rundvee Stamboek (NRS), en onder toeziend oog van de fokkers Cees en Arie Ruyter en beeldhouwster Jantje SawadeSmit. Het kwam te staan in de tuin van de KI te Sijbekarspel.
Stierengevecht in Sijbekarspel Het samengaan in 1987 van Noord-Hollandse rundveefok- en KI-verenigingen in de RON (Rundveeverbeterings Organisatie Noord-Holland) betekent de opheffing van het KI-station in Sijbekarspel. Het gebouw komt in de verkoop. In september vertrekken de laatste stieren uit het KIstation. Het beeld van Adema 21 belandt daar enkele maanden op zolder en wordt begin 1988 onder zware protesten afgevoerd naar het gloednieuwe kantoor van de rundveeorganisatie in Avenhorn. De boeren in Sijbekarspel en omgeving staan onder leiding van voorzitter Gerrit Stapel (Lambertschaag) van de voormalige KI-vereniging op hun achterste benen over het onrecht dat hen hiermee wordt aangedaan. Burgemeester N. Dorrestijn schrijft een brief op poten naar de RON. Het mag niet baten. De
7
burgemeester zegt niet eens antwoord te hebben gehad op zijn smeekbede om Adema 21 voor Sijbekarspel te behouden. Misschien had hij destijds toch serieus moeten ingaan op de suggestie van stierenverzorger Arie Hogestijn om het KI-station te kopen en te verbouwen tot gemeentehuis. Dan had de beeltenis van het beroemde fokdier niet in Avenhorn staan pronken en had Sijbekarspel tot op de dag van vandaag niet gebaald als een stier! Kortom: het beeld was toch naar Avenhorn verkast en daar kwam nog geen eind aan. In de aanbieding Het beeld staat in Avenhorn, totdat de RON eind 1998 wordt opgeheven. Door schaalvergroting verhuist de RON naar Heerenveen. Het wordt nu landelijk de Coöperatieve Rundvee Verbeteringsorganisatie (CRV, later CR Delta). Het pand in Avenhorn staat voor een half miljoen te koop. Het hele spul moet weer verkassen. Maar wat doen we nu met het beeld van Adema 21? Het komt zogezegd in de aanbieding. Waar moet hij gestald worden? Er is veel interesse voor. Een van de RON-leden komt zelfs nog op het idee om ‘de stier’ op de Dam of op het Binnenhof te zetten. Dan weten ze daar tenminste ook hoe een rund er uitziet. Het besluit valt om het over te dragen aan het Westfries Museum in Hoorn. Dat gebeurt op 17 december 1998 onder toezicht van Simon Ruiter en genodigden. Simon Ruiter komt uit Grootschermer, is de laatste voorzitter van de RON en geboren in 1958 in Sijbekarspel op Westerstraat 86. Een laatste goede raad komt nog van Jaap Ruyter (zoon van Cees Ruyter): “Behandel hem met lauw water en zachte zeep, als hij droog is poets ‘m dan met een doek met petrolie, daar hield hij van,” aldus Jaap. Het beeld gaat niet mee naar Friesland. Het krijgt eerst een plek bij de voordeur en ten slotte in de tuin van het Westfries Museum in Hoorn. Niet alleen stieren In het KI-gebouw waren niet alleen stieren gehuisvest. Er was meer te zien dan alleen het beeld van Adema 21 in de voortuin. In de hal van het hoofdgebouw was de bronzen plaquette te zien van de eerste voorzitter, Gerrit Stapel Gz.18941950 (Westerstraat 8). In de stierenstal was een uitspraak te lezen van professor dr. Th. Stegenga:
“Een goede stier wordt zelden gekocht, men blijkt die later te hebben.” Aan een binnenmuur van de vroegere dekstal hing de opgezette kop van de stier Pan 57, gefokt door Gerrit Stapel in Lambertschaag, die jarenlang voorzitter was. Over de reden van het opzetten van Pan 57 na diens dood, zegt hoofdinseminator Piet Schekkerman: “Dat vonden we een mooi aandenken en de KI-vereniging Ceres in Stompetoren had ook zoiets.”
Opgezette kop van stier Pan 57 in KI-gebouw Sijbekarspel.
Verder was er ook nog een kunstwerk aangebracht aan de voormuur van het nieuwe kantoor. Een muurplastiek van kunstenaar Truus Menger. Het was het cadeau van de dames van de leden, ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de vereniging in 1972, toen ook een nieuw bedrijfsdeel werd betrokken. Piet Schekkerman legde de betekenis van het plastiek als volgt uit: “De kunstenaar heeft zich laten inspireren door een objectglaasje met spermacellen. Onder een microscoop werden deze cellen goed zichtbaar.” Het gebouw zelf kreeg wel een heel andere bestemming en is sinds 1989 in gebruik als kleding en textielbedrijf. De naam De Vooruitgang heeft het gebouw behouden. Gré Mantel-Visser Het cadeau van de dames van de leden t.g.v. het 25-jarig bestaan. (Uit: Verslag over het boekjaar 1972/1973.)
8
Geraadpleegde bronnen: Jaarverslag Rundveefokvereniging,jaarverslag KI-vereniging, Dorpskrant 1964, Keurstamboeker, Diverse kranten, boek Onze Zwartbonten (C. Kroon), Boek: Paradijs der Runderen (Kees van der Wiel en Jan Zijlstra), Bundel Westfries Genootschap.
9 Loflied op het platteland Aangeleverd door Ria en Simon Spil
10 Rundveefokvereniging De Samenwerking (3, slot) In de Kronieken van 2009 en 2010 zijn de eerste dertig jaren beschreven van Rundveefok- en controlevereniging De Samenwerking. In deze Kroniek leest u het slot van een belangrijke periode in de veeverbetering in Sijbekarspel en Benningbroek. De gegevens komen uit de jaarverslagen die aan het eind van ieder boekjaar werden uitgegeven.
1970/1971 In dit jaar kwam er in de personeelsbezetting weer enige verandering. De controleur-stamboekhouder, Wiebe Kistemaker, werd met ingang van 1 februari 1971 benoemd tot beheerder van dorpshuis De ridder St. Joris in Berkhout. Voor hem in de plaats werd ondergetekende (Henk Hovenier) benoemd tot controleur-stamboekhouder. Tijdens de zeer goed bezochte jaarvergadering op 15 februari 1971 werd afscheid genomen van Kistemaker. Tijdens de voorjaars stierenkeuring werden van de leden zeven oudere en 36 eenjarige stieren ingeschreven. Voor de centrale stierenkeuring op 16 april 1971 in Alkmaar werden vijf eenjarige stieren van de leden aangewezen en één oudere stier. Naar de tentoonstelling in Opmeer werden 22 dieren ingezonden. Verschillende van deze dieren werden ook aangewezen voor deelname aan de provinciale fokvee- en KI-dag te Schoorl op 25 augustus 1971. Het afgelopen boekjaar werd het predicaat preferente stammoeder aan dertien dieren toegekend en het predicaat productiekoe aan elf dieren. Bij de lijst van de allerhoogste productiedieren van de vereniging treffen we maar liefst 81 koeien aan die meer dan duizend gram vet per dag hebben geproduceerd! Gemiddelde bedrijfsuitkomsten: nr.1 J. Bregman uit Berkhout, op de voet gevolgd door P.A. Stam.Aantal
melklijsten: 19. Kg melk: 7200, met 4.25% vet en 3.53 % eiwit in 331 melkdagen. Het aantal leden per 30 juni 1971: 92 leden met 2359 koeien. Gemiddeld per bedrijf gestegen van 25 naar 26. 1971/1972 Een jaar met weinig veranderingen. Geen wisselingen bij personeel en bestuur. Het ledenaantal verminderde met drie, zodat per 30 juni 1972 het aantal leden 89 bedroeg met 2482 koeien, gemiddeld per bedrijf 28. De algemene ledenvergadering werd op 10 februari 1972 gehouden in De Ridder St. Joris in Berkhout. Na afloop van de vergadering werd de kleurenfilm Schoorl 1971 vertoond, waarvoor ook leden van de veeteeltstudieclub Sijbekarspel en omstreken waren uitgenodigd. Tijdens de voorjaars stierenkeuring 1972 werden acht oudere en 37 eenjarige stieren ingeschreven. Op de centrale stierenkeuring Alkmaar werden vijf eenjarige stieren bekroond, waarvan Marijtje’s Keimpe 15 van G.S. Schipper met een 1A-prijs. Bij de oudere stieren werd Pan 107 van C.Timmerman uitgeroepen tot kampioen. Een fantastische prestatie voor deze natuurlijk dekkende stier en zijn eigenaar. Naar de tentoonstelling Opmeer werden 28 dieren ingezonden en naar de provinciale fokveedag in Schoorl zestien. Het predicaat preferente stammoeder werd aan 24 dieren toegekend en het predicaat productiekoe aan 76 dieren. Bij de hoogste productiedieren treffen we twee dieren aan die bijna evenveel gaven: Marijtje 39 van G.S. Schipper en Vera 49 van fa. Roskam-Van Diepen. Zij gaven gemiddeld per dag respectievelijk 30.34 kg melk met 1414 gram vet en 30.39 kg melk met 1416 gram vet. Voor die tijd zeer goede productiedieren. De gemiddelde productie is het afgelopen jaar weer flink gestegen. De verhouding melkprijs/ voerprijs zal hier waarschijnlijk ook wel enige invloed op hebben gehad. Met het verenigingsgemiddelde van 730 gram vet is De Samenwerking weer één plaatsje gestegen op de ranglijst van alle fokverenigingen in Noord-Holland. We staan nu op de vierde plaats. Een prachtig resultaat. 1972/1973 De jaarvergadering in dorpshuis De Vang werd goed bezocht. Dr. J.J. Koopman, dierenarts bij de Gezondheidsdienst voor Dieren, hield na afloop
11
van de vergadering een lezing over drachtigheid en mastitisbestrijding. Sonja Huisman vertrekt en haar plaats op kantoor wordt ingenomen door Annelies Conijn. Op de voorjaars stierenkeuring werden 14 oudere en 39 eenjarige stieren ingeschreven. Op de centrale stierenkeuring in Alkmaar werden 9 stieren ingezonden. Hier behaalde Richard 4 van Joh. Sneek een 1A-plaats en Romano 75 van C.Timmerman 1B bij de eenjarige stieren. Bij de oudere stieren werd Pan 107 van C. Timmerman voor de tweede maal kampioen van Noord-Holland. Hij werd ingeschreven met A en 91 punten. Er komen dit jaar tien preferente stammoeders bij en 39 productiekoeien. Bij de erelijsten is de hoogst productieve koe dit jaar Cornelia 132 van H. van Diepen uit Sijbekarspel. Zij produceerde gemiddeld 32.04 kg melk met 1470 gram vet en 998 gram eiwit. Bij het bedrijfsgemiddelde presteert F. Wagemaker het best met 35 lijsten. Gemiddeld 6743 kg melk, 4.39 % vet en 3.39 % eiwit. Aan het einde van het verslag schrijft ondergetekende dat we kunnen terugzien op een goed jaar. Het verenigingsgemiddelde is weer gestegen, de gemiddelde bedrijfsgrootte tot boven de dertig koeien. De prijzen van het vee zijn zeer goed, de voerprijzen zijn echter ook sterk gestegen. Op vijftien bedrijven vindt monstername plaats met behulp van milcoscopen en op drie bedrijven met melkmeetglazen. De eerste 13-stands roterende melkstal, de carrousel, is in onze vereniging in gebruik genomen. In de rubriek ‘levensproducties’ zijn 77 dieren vermeld die al meer dan 50.000 kg melk hebben geproduceerd. Dit is toe te juichen, omdat de fokkerij erop is gericht een koe te fokken met een beste productie en een lange levensduur. 1973/1974 In de laatst gehouden bestuursvergadering van de vereniging is besloten geen jaarverslag uit te geven. De oorzaak is de overgang van de centrale computer naar een nieuwe. Door die overgang ontbraken er bepaalde melklijsten en voordat de problemen opgelost waren, was het volgende boekjaar zo goed als ten einde. Wel is besloten de ranglijst van de bedrijfsgemiddelden op stencil rond te sturen, gerangschikt naar het totaal aantal grammen vet en eiwit per dag. Dit is een betere rangschikking dan
alleen op grammen vet, omdat de uitbetaling van de zuivelfabriek ook plaatsvindt op geleverde kg vet en eiwit. Nr. 1 was G.S. Schipper met 17 melklijsten. Gemiddeld 7421 kg melk met 4.13 % vet en 3.42% eiwit. Per dag 24.06 kg melk met 1817 gram vet en eiwit. 1974/1975 Omdat er vorig jaar geen jaarverslag was uitgegeven waren de wijzigingen in het ledenbestand groter dan normaal. Acht leden beëindigden hun bedrijf, voor Benningbroek waren dit C.D. Appel (Dr. de Vriesstraat 28) en J.H. Dik (Oosterstraat 32). Vier nieuwe leden traden toe, zodat de vereniging nu 84 leden heeft met 2865 koeien. Dit komt neer op gemiddeld 34 koeien per bedrijf (vorig jaar 32). Ook in het bestuur veranderde het een en ander. Jac. Houter trad af als voorzitter en werd benoemd tot erelid. Nieuw gekozen werd C. Timmerman. C. Stapel Gzn werd voorzitter en F. Wagemaker secretaris. Bij de stierenkeuringen werden acht oudere en 23 eenjarige stieren ingeschreven en op de centrale stierenkeuring in Alkmaar op 17 april 1975 werd Landhoeve 8 van Joh. Sneek bekroond met een 1B-prijs. In verband met het gevreesde IBR-IPV zijn van de tentoonstelling Opmeer de afdeling rundvee en de provinciale fokveedag te Schoorl niet doorgegaan. Over de afgelopen twee jaar werden aan 32 dieren het predicaat preferente stammoeder en aan 54 dieren dat van productiekoe toegekend. Bij de erelijsten treffen we weer hoge producties aan en bij de bedrijfsgemiddelden is het voor de tweede keer dat G.S. Schipper de boventoon voert. Deze keer gaven dertien dieren 7588 kg melk met 4.17 % vet en 3.47 % eiwit. Dat komt neer op gemiddeld 23.19 kg melk met 1772 gram vet en eiwit per dag. Het afgelopen jaar is het verenigingsgemiddelde met 10 gram vet en eiwit gedaald ten opzichte van vorig jaar. Het aantal uitgerekende melklijsten is echter met bijna 200 gestegen. We moeten echter blijven streven naar beter. Door de gegevens van de fokvereniging en van de KI-vereniging te gebruiken bij de juiste stierenkeuze, de selectie enzovoort, moet het mogelijk zijn weer hoger te komen.
12
1975/1976 Tijdens de algemene ledenvergadering op 13 februari 1976 in café De Roode Leeuw werd op gepaste wijze afscheid genomen van Joh. Vlaar als penningmeester. Hij werd benoemd tot erelid. Als penningmeester werd hij opgevolgd door N.G. Vlaar. Wegens bedrijfsbeëindiging hebben vier leden bedankt, onder wie J. Broers (Dr. de Vriesstraat 6) uit Benningbroek. Wegens vestiging in Bobeldijk trad één lid toe, waardoor in totaal het ledental daalde naar 79 leden met 2925 koeien. De gemiddelde bedrijfsgrootte stijgt van 34 naar 37 koeien. Op het kantoor vertrekt Annelies Conijn en wordt Gerard Laan in haar plaats benoemd. Bij de stierenkeuringen werden acht oudere en veertig eenjarige stieren ingeschreven. Hiervan kwamen er respectievelijk 4 en 21 uit onze dorpen. Uit de geboorteregistratie blijkt dat er 1262 kuikalveren en 123 stierkalveren zijn geschetst.Verder was onze vereniging ook vertegenwoordigd op de Westfriese Flora te Bovenkarspel. De uitverkorene was Truus 36 van Joh. Sneek. Op de provinciale fokveedag in Schoorl liepen twee dieren van P.A. Stam. Te weten Booy 41 (eerste prijs) en Beatrix 57 (tweede prijs). Het predicaat preferente stammoeder werd toegekend aan elf dieren en dat van productiekoe aan 24 dieren. Bij de erelijsten was de meest productieve koe Marijtje 64 van C.S. Schipper. Zij produceerde in 267 dagen 8336 kg melk met 4.68% gram vet en 3.40 % eiwit. Gemiddeld per dag: 31.22 kg melk met 2521 gram vet en eiwit. Bij de bedrijfsgemiddelden staat F.Wagemaker weer bovenaan. De 37 afgesloten melklijsten kwamen gemiddeld op 6818 kg melk met 4.36 % vet en 3.46% eiwit. Aantal melkdagen: 314. Per dag 21.72 kg melk met 1698 gram vet en eiwit. Het verenigingsgemiddelde heeft weer een flinke
Fien 48 van J.Th. Bakker
sprong omhoog gemaakt. Vorig jaar met 1308 gram vet en eiwit op de elfde plaats van de ranglijst van gemiddelden van alle fokverenigingen in NH. Nu met 1362 gram op de zesde plaats. Weer een prachtig resultaat. Bij de levensproducties staan 69 dieren vermeld die meer dan 50.000 kg melk hebben geproduceerd. 1976/1977 De algemene ledenvergadering werd op 11 februari 1977 gehouden in café Oudt te Sijbekarspel. Na de pauze vertelde G. Stapel uit Lambertschaag over zijn reis naar Kenia, toegelicht met prachtige dia’s. Wegens bedrijfsbeëindiging bedankten zes leden, onder wie P. Vlaar (Oosterstraat 41), J. Slijkerman (Oosterstraat 10), P. Bras (Hogeland 1) en L.M. Beets (Westerstraat 32). Als nieuw lid trad toe J.J. Huisman van de Wijzend. Aantal leden nu: 73 met 2882 koeien. Gemiddeld per bedrijf ruim 39! Ingeschreven oudere stieren: elf, waarvan vijf uit Sijbekarspel en Benningbroek. Bij de 59 ingeschreven eenjarige stieren kwamen er 32 uit onze dorpen. Bij de kampioenskeuring op de centrale stierenkeuring in Alkmaar hadden drie stieren uit ons dorp nog wel wat in de melk te brokkelen. Ten slotte moesten Trien’s Ad3 van C.J. Neefjes, Hugo 2 van K. Helder en Landhoeve 10 van Joh. Sneek toch het hoofd buigen. Op de Westfriese Flora werd onze vereniging vertegenwoordigd door vier koeien waaronder Fien 48 van J.Th. Bakker uit Sijbekarspel en Sonja van C.J. Schouten en Zn. uit Benningbroek. Uit de geboorteregistratie blijkt dat er 1168 kuikalveren en 107 stierkalveren zijn geschetst. Op de provinciale fokvee- en KI-dag te Schoorl waren veertien stieren van de vereniging aanwezig waarvan er tien met een eerste prijs huiswaarts keerden. Het predicaat preferente stammoeder werd aan 19 dieren toegekend en aan 31 dieren productiekoe.Als hoogste productiekoe staat bij de erelijst vermeld Molenaar 162 van F. Wagemaker. Zij produceerde in 342 dagen 9060 kg melk, 5.18% vet en 3.56 % eiwit. Gemiddeld per dag 26.49 kg melk en 2315 gram vet en eiwit.Voor de tweede maal is het F. Wagemaker gelukt de ranglijst van bedrijfsgemiddelden aan te voeren. Op de voet gevolgd door L. Klaver, die oprukte van de zevende naar de tweede plaats. Het verschil is slechts 1 gram vet en eiwit per dag. De 42 dieren van F. Wagemaker produ-
13
ceerden in 314 melkdagen 6494 kg melk met 4.47 % vet en 3.39 % eiwit. Gemiddeld per dag 20.70 kg melk met 1626 gram vet en eiwit. Bij de levensproducties staan 76 dieren vermeld die meer dan 50.000 kg melk hebben geproduceerd. Verder zijn er met ingang van januari 1977 drie nieuwe begrippen ingevoerd: de bedrijfsstandaard-koeproductie, de individuele standaard-koeproductie en de lactatiewaarde.
eiwit. Gemiddeld per dag 21.97 kg melk met 1621 gram vet en eiwit. Het verenigingsgemiddelde is met 13 gram gestegen tot 1387 gram. Daarmee staan we evenals vorig jaar op de zevende plaats van de Noord-Hollandse verenigingsgemiddelden. Bij de levensproducties staan 71 dieren vermeld boven de 50.000 kg melk.Twee dieren hebben zelfs 100.000 kg melk gegeven. Eén daarvan is Mina 19 van R.Vlaar uit Benningbroek.
1977/1978 In het 38ste jaarverslag geen bedrijfsbeëindiging, maar een verhuizing naar de Flevopolder. Per 1 juli 1978 telde de vereniging 73 leden met 2999 koeien. Gemiddeld 41 koeien per bedrijf. Op de ledenvergadering laat C. de Waal na de pauze aan de hand van dia’s 22 stieren de revue passeren die tot de beste van Nederland gerekend mochten worden. Ook werden de nieuwste begrippen besproken. Op het kantoor werd de plaats van de vertrokken Gerard Laan ingenomen door Joke v.d. Lubbe. Het afgelopen jaar werden 9 oudere stieren en 35 eenjarige stieren ingeschreven waarvan er dertien werden aangewezen voor de centrale stierenkeuring te Alkmaar. Hiervan werden er zeven met een eerste prijs bekroond. Het aantal geschetste kui-kalveren bedroeg 1281 en 91 stierkalveren. Op de Westfriese Flora in Bovenkarspel was de vereniging ook weer vertegenwoordigd. Een unieke gebeurtenis, want er stonden van C.J. Schouten en Zn. uit Benningbroek drie koeien opgesteld: Sonja, Geertje 156 en Geertje 158. Na een afwezigheid van drie jaar ook weer koeien bij de afdeling rundvee van de tentoonstelling Opmeer. Daar werden 23 dieren aangewezen, waarvan er twaalf met een eerste prijs werden bekroond. Bij de oudere koeien werd Fien 48 van J.Th. Bakker tot kampioene 1978 aangewezen. De provinciale fokveedag in Schoorl stond in het teken van de eigenaargroepen. De groep van zes koeien van R. Vlaar behaalde een eerste prijs. Het predicaat preferente stammoeder werd aan veertien koeien toegekend en productiekoe aan negentien koeien. Bij de erelijsten treffen we de hoogste producties aan in Bobeldijk en Twisk, terwijl bij de bedrijfgemiddelden - evenals vorig jaar - L. Klaver op de tweede plaats staat. Zijn 35 koeien gaven in 310 melkdagen 6821 kg melk met 3.93 % vet en 3.45%
1978/1979 De goed bezochte jaarvergadering werd in Berkhout gehouden. Na de pauze vertelde S. Moeyes het een en ander over de reorganisatie bij de Gezondheidsdienst voor Dieren. Er waren geen wijzigingen in bestuur en personeel. Drie leden hebben het afgelopen jaar hun melkkoeien verkocht: P.A. Jonker (Vekenweg 1), C. Mantel (Westerstraat 54) en G. Laan (Hogeland 13). Als nieuw lid trad toe C.A. de Boer uit Benningbroek. In het totaal telde de vereniging nu zeventig leden met 3197 koeien. Gemiddeld is dat ruim 45 koeien per bedrijf. Bij de stierenkeuringen werden zeven oudere en 39 eenjarige stieren ingeschreven. Wegens gebrek aan belangstelling ging de centrale stierenkeuring in Alkmaar niet door. Er werden 1346 kui- en 97 stierkalveren geschetst. Naar de tentoonstelling Opmeer werden 22 dieren ingezonden. Elf eerste prijzen, maar geen winnaars. Ook op de om de vijf jaar terugkerende jubileumtentoonstelling van het NRS mochten twee dieren uit onze vereniging verschijnen. Fien 48 van J.Th. Bakker werd eerste en Bakker 174 van C.A. de Boer 2H. Het aantal preferent stammoeders steeg met twaalf en productiekoe met 31. De erelijsten laten ook weer hoge producties zien. De hoogste van de vereniging is weer een koe van G.S. Schipper, namelijk Marijtje 76. Zij produceerde in 354 melkdagen 10169 kg melk met 5.03 % vet en 3.48 % eiwit. Ook bij de bedrijfsgemiddelden staat Schipper dik aan de kop. Zijn achttien dieren gaven in 316 dagen 6915 kg melk met 4.34 % vet en 3.55 % eiwit. Gemiddeld per dag 21.86 kg melk met 1724 gr vet en eiwit. Dan zijn er weer twee nieuwe begrippen ingevoerd: productie-index en Koe-index. Per 1 november is het Uniforme Bedrijfs Nummer (UBN) ingevoerd. Dit wil zeggen dat het lidnummer bij de fokvereniging en de KI-vereniging hetzelfde is. Later zullen ook de GD en het NRS dit nummer overnemen.
14
Sneek 58 van F. Wagemaker
1979/1980 Een roerig jaar voor wat betreft de personeelsbezetting. Op kantoor vertrok Joke v.d. Lubbe en kwam Paula Langedijk. Zij ging na verloop van tijd met zwangerschapsverlof en toen kwam Karin de Boer ons naast het monsternemen ook op kantoor helpen. Het bestuur had regelmatig contact met zusterverenigingen over de te vormen vereniging
voor veehouderijbelangen. Op de goed bezochte ledenvergadering op 12 februari 1980 in café Oudt gaf veeteeltspecialist M. Meinsma uitleg over alle nieuw ingevoerde begrippen. Het ledenaantal daalde ook weer omdat enkele leden hun koeien verkochten. Dat waren D. Koning (Westerstraat 45), G. Vriend (Westerstraat 61), R. Vlaar (Oosterstraat 12) en W.M. Langereis (Wijzend 4). Op 1 juli 1980 telde de vereniging 63 leden met 3248 koeien, gemiddeld 51.5 koe per bedrijf. Tijdens de stierenkeuringen werden acht oudere en 32 eenjarige stieren ingeschreven. Verder werden er 1316 kui-kalveren en 81 stierkalveren geschetst. Op de tentoonstelling Opmeer verschenen 26 dieren van onze vereniging.Twaalf koeien kregen een eerste prijs en tot kampioene bij de oudere koeien werd Sneek 58 van F. Wagemaker aangewezen. Ze was ook op de provinciale fokvee- en KIdag in Schoorl aanwezig en daar werd ze ook met een 1A prijs bekroond.Aan achttien dieren werd het predicaat preferente stammoeder toegekend en aan 26 koeien productiekoe. De meest productieve koe bij de erelijsten is wederom een koe van G.S. Schipper: Marijtje 74. Zij produceerde in 327 dagen 11088 kg melk met 4.30 % vet en 3.47 % eiwit. Gemiddeld per dag 33.91 kg melk met 2636 gr vet en eiwit. Ook bij de bedrijfsgemiddelden staat G.S. Schipper fier bovenaan. Zijn achttien koeien gaven in 326 dagen 7690 kg melk met 4.21 % vet en 3.44 % eiwit. Het verenigingsgemiddelde is iets gedaald, wat ook wel te verwachten was na de slechte zomer van 1979. De winning van het ruwvoer heeft veel problemen gegeven en daarom waren verschillende kuilen en partijen hooi van een matige kwaliteit, wat de afgelopen winter dan tot uitdrukking kwam. 1980/1981 Het bestuur vergaderde het afgelopen jaar intensief in verband met de nieuw op te richten Vereniging van Veehouderijbelangen. Daartoe werd op 12 december 1980 een bijzondere algemene ledenvergadering gehouden. De leden gaven toestemming om gezamenlijk met de verenigingen in Aartswoud,
15
Opmeer en Wognum de VVB Midden-Westfriesland te stichten. Op 17 februari 1981 was de algemene ledenvergadering en op 20 maart 1981 de oprichtingsvergadering van de nieuwe VVB. Twee leden hebben hun melkkoeien verkocht: G.S. Schipper (Westerstraat 56) en J.J. Huisman (Wijzend 33). Op 1 juli 1981 zijn er zestig leden met 3225 koeien. Bij de stierenkeuringen werden 41 stieren ingeschreven. Door de enthousiaste deelname aan de bedrijfsinspectie zijn het afgelopen jaar 887 koeien gekeurd, waarvan 75 dieren met Ab werden ingeschreven, dus zeer goed. Aantal geschetste kuikalveren 1208 en 67 stierkalveren. Voor de laatste keer als zelfstandige vereniging 25 dieren naar Opmeer waarvan zestien dieren werden bekroond met een eerste prijs. Op de fokveedag in Schoorl werd de bedrijfsgroep van C.A. de Boer bekroond met een 1A-prijs. Preferente stammoeder werd aan 17 dieren toegekend en aan 30 koeien productiekoe. Voor de laatste keer als hoogste van de vereniging een dier van G.S. Schipper: Marijtje 91. In 316 dagen gaf zij 10286 kg melk met 4.25 % vet en 3.63 % eiwit. Bij de bedrijfsbeëindiging van Schipper is zij verkocht naar Gelderland. Ook bij de bedrijfsgemiddelden staat Schipper voor de laatste maal bovenaan. Bij de levensproducties 88 dieren met meer dan 50.00 kg melk. Op 22 september 1981 was de laatste ledenvergadering van De Samenwerking. De opkomst was bijzonder goed en ook veel dames waren aanwezig. Het einde Terugkijkend op 41 jaar Rundveefok- en controlevereniging De Samenwerking zien we veel hoogtepunten. Het doel van de vereniging: door melkcontrole de productie van de dieren te verhogen, is zeker gehaald. Ook de deelname aan de KI heeft hier toe bijgedragen. Met de invoering van de computer is ook de schaalvergroting in gang gezet. Na de vorming van de VVB wordt de dienstverlening voortgezet vanuit het kantoor bij zuivelfabriek Aurora. Door voortschrijdende techniek wordt de roep om opnieuw schaalvergroting groter. Dit leidde uiteindelijk op 26 februari 1987 tot de oprichting van de Rundveeverbeterings Organisatie Noord-Holland, de RON.
De negen VVB’s, drie KI-verenigingen en de provinciale organisaties in één vereniging samen, betrokken op 1 september 1989 het nieuwe kantoor in Avenhorn. Van daaruit werd de dienstverlening voor heel Noord- Holland geregeld. De RON bleek echter een tussenstation te zijn, want al bij de opening werd er gesproken over één landelijke organisatie. Na tien jaar, in 1998, gingen alle organisaties op in de landelijke Coöperatieve Rundveeverbeterings Organisatie CR Delta. Met het hoofdkantoor in Arnhem en drie regiokantoren voor Noord-, Midden- en Zuid-Nederland. Noord-Holland werd ingedeeld bij regio Noord met het kantoor in Heerenveen. Na ruim honderd jaar was er een einde gekomen aan de organisatie van veeverbetering in NoordHolland. Een belangrijke periode. Henk Hovenier
16 De kerktorens van Benningbroek en Sijbekarspel in de negentiende eeuw De kerken van Benningbroek en Sijbekarspel zijn ooit door de gemeenschap gebouwd en werden dan ook door de gemeenschap onderhouden. De kerken werden niet alleen voor de godsdienst gebruikt, maar waren eigenlijk meer dorpshuizen. Ook vergaderde in de kerk de vroedschap (gemeentebestuur). Na de reformatie, toen de gereformeerden de kerken in bezit namen, bleef het gebruik van de kerk ongewijzigd. Wel had men alles dat aan de vroegere katholieke eredienst herinnerde uit de kerk verwijderd. De vroedschap bleef in de kerk vergaderen. Het onderhoud van de kerk was dan ook een zaak van de gemeenschap. De vroedschap stelde daartoe de gelden beschikbaar. Dit gold niet voor de kerken van andersdenkenden: de katholieken en doopsgezinden. Scheiding Gedurende de Bataafse Republiek, eind achttiende eeuw, werd de scheiding tussen kerk en staat doorgevoerd. Men kon toen beslissen welk kerkgenootschap met recht aanspraak kon maken op de oude kerken. Meestal bleef het bij het oude en behielden de gereformeerden hun kerken. De katholieken gaven destijds de voorkeur aan het bouwen van nieuwe kerken, omdat hieraan meestal minder onderhoudskosten verbonden waren. In de Napoleontische tijd (begin negentiende eeuw) kwam de instructie van overheidswege om de kerktorens in eigendom te laten van de gemeenten. Strategische overwegingen speelden hierbij een rol. Immers: herken je twee kerktorens aan de horizon, dan kun je op een kaart bepalen waar je precies bent. Voor de kerken moet het een goed besluit zijn geweest, want een toren is een onderhoudsintensief bouwwerk. Kerken zijn altijd armlastig en het moet voor hen heel wat bedelwerk hebben gescheeld nu de torens eigendom bleven van de gemeente. Laurentius In 1815 besloot het kerkbestuur van Sijbekarspel om het koor van de kerk af te breken. Een eenvoudige rechte gevel sloot daarna het schip van de kerk af. De eens zo flinke kerk, gewijd aan de heilige Laurentius, is na het verdwijnen van het koor slechts een kleine dorpskerk, waar nog een tijdlang een forse toren bij stond. In de raadsvergadering van 12 februari 1840 werd
gemeld dat men hoge kosten verwachtte aan de toren in Sijbekarspel. Er werd echter geen besluit genomen om de toren te herstellen. Slechts het uurwerk mocht voor dertig gulden worden gerepareerd. Op 19 januari 1846 kwam een reparatie aan de toren van Benningbroek in de raad aan de orde. Hiermee zou vierhonderd gulden zijn gemoeid. Tevens werd gemeld dat het ‘vierkant’ van de toren in Sijbekarspel gerepareerd moest worden. Voor de kerk in Sijbekarpel stond, in tegenstelling tot die in Benningbroek, een forse vierkante toren. Zelfs Gedeputeerde Staten hadden het gemeentebestuur op de slechte staat van deze toren gewezen. Begroot was een bedrag van duizend gulden voor de reparatie van de toren van Sijbekarspel. Toch werd niet besloten de toren onderhanden te nemen. De afrekening van de kosten voor de toren in Benningbroek is uiteindelijk ƒ 575,63 geworden. Ook destijds begrootte de overheid al niet nauwkeurig en werden goedgekeurde begrotingen overschreden. Afgewaaide bedekking In de raadsvergadering van 3 maart 1860 deelde raadslid C. Winkel mee dat een paar dagen voor de vergadering de bedekking van de Sijbekarspeler toren was afgewaaid. Men had de bedekking in een weiland gevonden. De raad was het erover eens dat er iets moest gebeuren. Eerst zou er met het kerkbestuur van de hervormde gemeente worden gesproken.Veertien dagen later werd in de raadsvergadering uitvoerig de toestand van de toren aan de orde gesteld. Het metselwerk was nog in goede staat, maar er moest wel worden gevoegd. Anders was het met de torenspits. Deze moest worden afgebroken en vervangen. Besloten werd architect Van Wijngaarden, die vaker door de gemeente voor bouwkundige zaken werd ingeschakeld, om advies te vragen. Nieuwe spits Op 20 juni 1860 stond de toren weer op de agenda van de raad. Inmiddels had men de spits al gesloopt en was de bouwkundige van mening dat het beter was de gehele toren af te breken en een nieuwe spits op de kerk te plaatsen. De bouwkundige kreeg vervolgens opdracht een schetsontwerp en een begroting te maken voor een nieuwe spits op de kerk. Hij kwam een paar weken later met twee ontwerpen: een spits die op de kerk geplaatst kon worden
17
en een los staande toren bij de kerk op de plaats van de oude toren. Intussen had men ook weer een probleem met de toren in Benningbroek. Deze toren moest opnieuw een flinke onderhoudsbeurt ondergaan. Voor ƒ 350,- werd aan de plaatselijke timmerman, P. Buis, de opdracht daartoe verstrekt. Het zou niet de laatste keer zijn dat de toren in Benningbroek een opknapbeurt nodig had. Terwijl het gemeentebestuur met de torens problemen had, was men ook druk bezig met de plannen voor een nieuwe, drie lokalen tellende school met onderwijzerswoning in Benningbroek. De school en de woning werden in 1862 bij de kerk in Benningbroek gerealiseerd. De gebouwen staan er nu nog. Prioriteiten Er moesten in 1860 dus prioriteiten worden gesteld. De toren in Sijbekarspel had blijkbaar geen hoge prioriteit, gezien de geringe aandacht die men er verder in de raad aan gaf. Men koos voor totaal slopen van de oude toren en het plaatsen van een spits op de kerk. Hiermee was dan toch altijd nog het forse bedrag van 2700 gulden gemoeid. Op 4 januari 1861 kwam het bestek van de dakruiter aan de orde in de gemeenteraad. Na een paar wijzigingen besloot men drie bestekken in
Een gewassen tekening van Abraham de Haen (1707-1748). De kerk van Sijbekarspel in 1729. De kerk was omstreeks 1150 gebouwd op een verhoogd kerkhof en gewijd aan Sint Laurentius. In de zestiende eeuw werd de kerk verbouwd en vergroot. De prent is gemaakt vanuit het zuiden. De forse toren heeft gestaan op de plaats waar nu de ingang van de kerk is. Ook is het koor nu niet meer aanwezig. Slechts het middenstuk van de kerk is behouden en in de negentiende eeuw heeft de gemeente er een dakruiter als toren op gezet. Op de voorgrond zien we rechts een korenveld en links staan ruiters waarop men het hooi liet drogen. Niet alleen het metselwerk van de toren was in de negentiende eeuw in slechte staat, ook de kerk zelf moest worden hersteld. Een algehele pleisterlaag verdoezelde daarna de gebreken. Tijdens de restauratie in de jaren zeventig van de vorige eeuw is het pleisterwerk vervangen en het metselwerk hersteld.
Kruising OosterstraatKerkelaan
18
de plaatselijke herbergen te leggen om tot inschrijving te komen. De heer Van Wijngaarden kreeg een honorarium van tweehonderd gulden. Het was aannemer H. Severes die het werk gegund werd. Ook besloot men uit zuinigheid het werk zonder opzichter uit te voeren en werd het oude hout van de toren aan de aannemer verkocht voor twaalf gulden. De kosten werden door een geldlening bestreden. In 1861 werd nog overwogen een bliksemafleider aan te brengen. Men wilde het kerkbestuur voor de kosten laten opdraaien. Dat zag er de noodzaak niet van in en wees het voorstel af. Uurwerk ‘Stadshorlogemaker’ J. de Wit meldde zich bij het gemeentebestuur en stelde voor het bestaande uurwerk van Sijbekarspel te vernieuwen. Het moest een halfuurslagwerk worden dat acht dagen kon lopen. Hij vroeg er zevenhonderd gulden voor, maar was genegen het voor ƒ 650,- te leveren. De raadsleden waren achterdochtig en besloten een advertentie te plaatsen in de Haarlemsche Courant. De Wit merkte dat hij de wedstrijd ging verliezen en kwam snel met het voorstel om voor vijfhonderd gulden het uurwerk te leveren. De raad had nu helemaal geen haast meer en wachtte de advertentie af. Uit Nuenen (Noord-Brabant), kwam een voorstel waar men wel oren naar had. Referenties werden gevraagd voordat men tot opdracht overging. Hoeveel er voor het uurwerk moest worden betaald, werd helaas in de raadsverslagen niet vastgelegd. Het uurwerk werd door A. Vos uit Nuenen in juli 1861 franco in een kist tot Amsterdam geleverd. Louis de Boer
19 Jeugdherinneringen van Kees Raa (deel 3) Kerkebuurt omstreeks 1904, met op de voorgrond het huisje van Jan Doofie
Tegen het einde van september 1924 vestigden Willem Raa, zijn vrouw Gielie de Jong en de nog wankel ter been zijnde peuter Cor - schrijver van deze bijdrage zich in de slagerij in de Kerkebuurt van Sijbekarspel, die tot dan toebehoorde aan Piet Scheer. Het verkeer had in die tijd weinig te betekenen. De automobiel-sector had overal in den lande weinig om het lijf en ook waar het motorfietsen betrof was het in het dorp aanwezige aantal op één hand te tellen. Doorgaand verkeer was ook van geen betekenis, zij het dat de WACO (Westfriese Autocar Onderneming) enkele lijndiensten onderhield, zodat men niet tot de fiets veroordeeld was om Hoorn, Alkmaar of Enkhuizen te bezoeken. Zo zelden passeerde er een auto dat de jeugd als tijdverdrijf de kenmerken van de nummerborden begon te noteren. Tegenover de boerenplaats van Gerrit Stapel bevond zich een brug, die het mogelijk maakte De Weere, Abbekerk, en andere dorpen te bereiken. In de berm voor die brug stond een ANWB-bord dat chauffeurs duidelijk maakte welke richting zij moesten kiezen. Vier steden werden aangegeven: Alkmaar, Schagen, Medemblik en Hoorn. De driesprong was de plaats waar de meeste auto’s langskwamen en zondagochtend het tijdstip waarop een
deel van de schooljeugd zich daar verzamelde. Gejuich klonk op als er een G-nummer (N.H.) of een zeldzaam H-nummer (Z.H.) naderde. Het noteren van de gegevens daargelaten, school het grootste vermaak in het zodanig draaien van de ANWB-paal dat de plaatsnamen in een onjuiste richting werden gemanoeuvreerd. Sommige bestuurders vervolgden hun tocht zonder blikken of blozen; anderen bekeken het bord vol argwaan en vroegen de deugnieten of de goede richting werd aangegeven, hetgeen uiteraard werd bevestigd. Groot vermaak onder diegenen die volgens de zegswijze de toekomst hebben. De ANWB liet nog geen week later, op het spoor gezet door klagende automobilisten, een onwrikbare paal plaatsen. Visboer Het verkeer nam van lieverlee modernere vormen aan. Dat nam niet weg dat de fiets het meest voorkomende middel van vervoer bleef. Toch verschenen er wekelijks op gezette tijden nog met honden bespannen handkarren; vrijdags werd het dorp verblijd met de komst van een visboer. Onder zijn kar een grote, ruige hond, die bij ons voor de poort steevast kon rekenen op een been uit de slagerij. Vijf jaar zal ik geweest zijn toen ik de eer had het dier (merk: bijtgraag) met de lekkernij te verras-
20
1925
sen. Omdat mijn tempo hem blijkbaar niet beviel, schoot hij met opengesperde muil naar voren om niet alleen de gulle gift te bemachtigen, maar bovendien mijn linkerduim als een soort nagerecht tussen zijn buitensporig grote gebit vast te klemmen. Het daaropvolgende gebrul bracht de visboer in beweging en met een harde trap lukte het hem mijn onmisbare duim te bevrijden. Als aandenken bleef een litteken over dat mij levenslang zou vergezellen. Een andere bezoeker was de toen nog kleine handelsman Japie Blokker, die met paard-en-wagen - later per vrachtauto - zijn waren aan de man bracht. Potten en pannen, keukengerei, andere huishoudelijke artikelen en snuisterijen bevonden zich aan boord van de wagens, die binnen de kortste keren werden omringd door nieuwsgierige en soms koopgrage vrouwen. Enkele mannen, voornamelijk van de oudere garde, keken de - in hun ogen - geldverspilling misprijzend aan. Houten richtingwijzers Het meeste plezier beleefde ik aan de komst en de daarop volgende activiteiten van de Firma Eecen uit Oudkarspel. Deze houthandelaar bezat een zeer lange open vrachtwagen, waarmee hout van klein tot groot formaat kon worden vervoerd. Het was opmerkelijk om te zien hoe deze wagen, voorzien van massieve banden, zich met geringe snelheid hotsend en botsend over de slechte bestrating voortbewoog. Om de richtingwijzers te bedienen moest men de circa één meter lange, roodgeverfde houten latvormige aanwijzers vanuit de cabine met een touw in beweging brengen. Voor het lossen van de lading had ik veel belangstel-
ling; lange delen, planken en palen werden op het terrein opgeslagen en deels omzichtig de heerlijk geurende timmermanswerkplaats, die op de achteren zijkant van de kerk uitzag, binnen gebracht. Ik kwam graag bij buurman Leeuw die, gelukkig voor mij, over een waakzaam oog beschikte. Andere bezoekers met handelswaar die ons dorp bezochten waren ‘lappiespoepen’ (rondtrekkende manufacturiers, veelal uit Westfalen) en ‘kassiesventers’(marskramers die garen, band, knopen, naalden, vingerhoeden en snuisterijen aan de man trachten te brengen.) Ook kwam zo nu en dan een ‘mookspeulder’ (harmonicaspeler) voorbij, die na enkele akkoorden spelen er als de kippen bij was om wat centen of een vierduitenstuk in ontvangst te nemen. Vliegerkunst Vliegeren hoorde, op voetbal na, tot mijn meest beoefende bezigheden. Mijn vader had van de Purmerender markt een vlieger meegebracht, bestaande uit vier dunne latjes, die deels omspannen waren met oranje gekleurd doek. Om het vierkante speeltuig zijn reis in de lucht te laten ondernemen was het nodig een haspel met veel touw te gebruiken. Mijn vader was de man om daarvoor te zorgen, aangezien hij enkele kluwens touw had die tot doel hadden rollades in het gareel te houden. Mijn technisch vernuft stond helaas uiterst laag op de schaal van de vliegerkunst en daardoor ging er nogal wat touw verloren. Omdat het mijn streven was mijn vlieger steeds hoger in het zwerk van het uitzicht te laten genieten, moest ook de lengte van het touw worden aangepast. Mijn op den duur knorrige vader, die zijn voorraad tot op het bot zag slinken, zal opgelucht hebben gereageerd op mijn huilerige aankondiging dat het vliegertouw halverwege was gebroken, zodat mijn oogappel, vrij van alle commando’s van beneden, met veel bokkensprongen het hazenpad koos om nooit meer terug te keren. Griffels en lei In een leerzame bui had de kerstman mij in 1928 verrast met een lei, een handvol griffels en een bordje met aap-noot-mies-wim-zus-jet. Grietje Bakker, die al in de hoogste schoolklassen zat, was zeer bevriend met mijn moeder in het bijzonder en kwam bijna dagelijks bij ons over de vloer. Van die
21
bezoeken kon ik volop profiteren; ontelbare spelletjes passeerden de revue. Ook de griffels en de lei werden gebruikt en zo langzamerhand ging het spelen over in leren; vooral het leesbord werd bekeken en gespeld. Vier maanden lang heeft Greta - zoals Grietje toen graag werd genoemd - het geduld gehad mij de kunst van het lezen, het schrijven en ook de beginselen van het rekenen bij te brengen. Met veel succes omdat ik, met een tweetal anderen, na drie maanden een deel van de lessen van de tweede klas mocht volgen. Dat wilde niet zeggen dat mijn schoolgang zonder moeilijkheden gepaard ging. Mijn weerstand nam de eerste dag al – het was 1 mei – groteske vormen aan. Na afkerig met juf Swart kennis te hebben gemaakt, koos ik, ondanks het verzet van mijn begeleidsters, mijn moeder en Grietje, het hazenpad in de richting van de slagerij. ’s Middags werd een nieuwe poging ondernomen; weer zonder resultaat.Toen ik de volgende morgen, aan de hand van Grietje, zag hoe de al aanwezige kinderen aan het spelen waren, sprak mij dat aan en hield niets me meer tegen eraan deel te nemen. Het ijs was gebroken en het schoolgaan beviel me zo goed dat ik het met veel genoegen twaalf jaar heb volgehouden, Kundige lerares Juf Swart was een kundige lerares en werd, door haar lieve karakter, door de jonge kinderen op handen gedragen. Gedurende mijn tweede leerjaar werd zij ernstig ziek en overleed op 21-jarige leeftijd. De lagere school in ons dorp was, dankzij het onderwijzend personeel een goede school. Meester Bruin was een man die zonder moeite de orde in de door hem toegewezen klassen 4, 5, 6 en 7 wist te handhaven. Wat mij aangaat, ik slaagde er al in de eerste klas in een grote matglazen ruit met een klomp te verbrijzelen, die tijdens voetballen van mijn voet was gevlogen. De aan mijn vader overhandigde nota vertoonde een voor die tijd flink bedrag van ƒ 2,50 hetgeen hem verleidde tot het uiten van een overduidelijk te horen vloek, iets wat mij ten strengste verboden was. Lijfstraffen kwamen in huize Raa niet voor, zodat ik er genadig afkwam. Naast het onvermijdelijke balletje trappen, waren tollen, hoepelen, knikkeren, naargelang het jaargetijde, zeer geliefd bij de jeugd. Daarenboven waren
de dametjes in spe vaak geestdriftig bezig met hinkelen, touwtjespringen en het zingen van aandoenlijke liedjes, zoals: Maria zat op ene steen, ene steen, ene steen Maria zat op ene steen te we-he-nen (enzovoort). Het hoepelen was bij ons ontwikkeld tot een serieus behendigheidsspel. Twee straatstenen werden op geringe afstand van elkaar op het schoolplein neergelegd, aanvankelijk met een vrij grote tussenruimte en verder in toenemende mate dichter bij elkaar. Het ging erom de hoepel ongeschonden door de poortjes heen te loodsen. Mijn vader had bij smid Schimmel een tiptop hoepel laten maken, waarmee ik voor de dag kon komen. Mijn technische deuk werd voor een deel opgeheven door een timmermansoog, dat zich mogelijk in de werkplaats van buurman Leeuw tot een redelijk niveau had kunnen opwerken. Ik slaagde er in elk geval in een vooraanstaande plaats in te nemen tot het einde van het hoepelseizoen. Schoolreisje Zoals vrijwel overal in den lande, konden ook wij bogen op een jaarlijks schoolreisje, zij het dat het gedeeld werd met de schooljeugd van Benningbroek. Teneinde de trip ordelijk te laten verlopen waren er naast het onderwijzend personeel ook enkele vrijwillige begeleiders aanwezig en een met een trommel bewapend lid van de EHBO. Eerst werden bij een Benningbroeker bakker twee tot aan de rand met kadetjes en krentenbroodjes gevulde bakkersmanden gehaald. Mijn ouders Jaap en Corrie zorgden in recordtijd voor het beleggen van de broodjes met boterham-, bloed-, en metworst. Na dit oponthoud, dat gepaard ging met ongeduldig
22
geroep en geschreeuw van de feestgangers, vertrok de overvolle autobus naar de duinenrij in Schoorl. Dit vakantieoord was gezegend met een ‘klimduin’, dat zodra je boven was van naam veranderde en als ‘rolduin’ een taak vervulde. Het rolduin was veruit favoriet, maar de inspannende tocht was er de oorzaak van dat men vermoeid en ‘gezandstraald’ aan de voet van het duin een rustiger plekje opzocht. Een paar gehandicapte kinderen werden door gespierde onderwijzers geholpen de zware tocht te volbrengen; voor hen was het rolduin een te grote hindernis.
1925
Het volgende doel was de immense speeltuin in Bergen, waar het brood werd verorberd en ranja met een rietje werd gedronken.Vermoeid tot op de draad werden we thuis ongeschonden afgeleverd en restte alleen maar het vertellen aan onze familie hoezeer wij ons hadden vermaakt. Een andere niet te vergeten reis was het bezoek aan de ruïne van Brederode, gevolgd door een in onze ogen te kort verblijf aan de kust in Egmond aan Zee, om de tocht in een speeltuin in Bergen te beëindigen. De trip bracht voor mij een onaangenaam verschijnsel met zich mee. Kort voor de ruïne werd ik onpasselijk, duizelig en om aan mijn oprispende braakneiging een einde te maken, bracht een begripvolle chauffeur de bus tot stilstand. In de berm aangeland slaagde ik erin mijn maagin-
houd weer aan het buitengebeuren prijs te geven, hetgeen veel passagiers ertoe bracht het hoofd af te wenden. Zoals ik later hoorde, was ik wagenziek geworden (een broer of zusje van zeeziekte). Bij het formeren van mijn evenwichtsorgaan is er kennelijk uitgegaan van een afwijkend schema, zodat ik ook geplaagd werd door hoogtevrees. Samenvoeging scholen Het aantal kinderen dat onze school bezocht was in de ambtelijke ogen van het ministerie te gering om zelfstandig voort te bestaan. Aan een samenvoeging met Benningbroek was niet te ontkomen. Wij, de slachtoffers, moesten de lange weg naar de moderne school bij het witte kerkje per fiets of te voet afleggen. Aan de andere aanpak, onder leiding van meester Sasburg, waren we gauw gewend. Het verblijf in de school was veel aangenamer; de lokalen waren groter en veel lichter door de reusachtige ramen. Alle leerlingen zaten aan grote tafels, jongens en meisjes naast en door elkaar. Het was in het jaar 1934 dat deze verandering zich voltrok. Het enige wat wij misten was de in Sijbekarspel achter het gymnastieklokaal liggende tuin. Iedere leerling kreeg een stukje van die tuin met de bedoeling bloemen te kweken, hetgeen in de vruchtbare grond goed lukte. Een florissant gezicht, al die verschillende perkjes. Favoriet waren goudsbloemen, asters, vergeet-mij-nietjes en de sterk ruikende afrikaantjes. Bloembollen werden niet toegelaten. Damesfiets uit boelhuis Op mijn zesde verjaardag werd ik de zoveelste fietsende Hollander. Het vehikel was een op maat gerestaureerde en opnieuw gelakte damesfiets, die mijn vader tijdens het boelhuis van boer Koopman op de kop had getikt. Het fietsen op zich was ik al enigszins meester door soms even een kinderfiets te lenen. Omdat ik voor mijn leeftijd lang was uitgevallen, kreeg ik bij het bereiken van mijn achtste verjaardag een hier en daar wat aangepaste herenfiets, die mij tot mijn twaalfde jaar trouw bleef. Die achtste verjaardag werd een onvergetelijke, omdat mijn moeder zeer verrassend voor de dag kwam met een in de slachtplaats opgestelde, geïmproviseerde feesttafel waaraan een man of acht kon plaatsnemen.
23
Aan tafel zaten onder anderen Eelke Hiemstra, Henk Visser, Piet en Jenny Hollander, Femmie Kuin, Piet Verhoef (allemaal klasgenoten) en Greta Bakker. Het menu bestond uit een gewichtige karbonade, groente, aardappelen en als nagerecht pudding en wat fruit van eigen teelt. De stemming was uiteraard erg goed die woensdagmiddag, dus voor herhaling vatbaar.
Traditionele feesten Over feest gesproken! De kermis en de katjeskermis daargelaten, in de twee laatste maanden kwamen er drie traditionele feesten voorbij. Om te beginnen Sint Maarten, dat in het licht stond van uitgeholde suikerbieten met een brandende kaars of een papieren lantaarntje aan een stokje met ook een verlichtende kaars aan boord.Verder waren alle deelnemers voorzien van een tas; in zeldzame gevallen van een op grote buit hopend kind met een kussensloop. Geen huis werd overgeslagen en zonder uitzondering konden we, al zingende, rekenen op een bijdrage. Zelfs de als gierig bestempelde renteniers deden een letterlijke duit in het zakje door vierduiten, stuivers of zelfs een zilveren dubbeltje af te staan. Men ging in groepjes op jacht; dat van mij bestond vaak uit de leidster Grietje, de oudste van het gezelschap, Alie van Meurs, een Zwagerman en een tweetal kinderen van de boerenfamilie Houter, die in het midden van ons dorp woonde. In de mooie kamer van hun boerderij werd de veroverde snoep en het geld naar eer en geweten verdeeld, onder het genot van door vrouw Houter gemaakte chocolademelk.
Het Sint Nicolaasfeest werd ingeluid bij bakker Peereboom, die een grootse Sinterklaastafel had ontworpen, met snoep, gebak en allerlei surprises. Er was verder een ‘prikbord’ waar men tegen een kleine investering zijn geluk kon beproeven. Opvallend was wel het aantal ‘nieten’. Niettemin, het samenzijn en de prettige sfeer waren met de jaren een stukje folklore geworden. De oude kindervriend slaagde er elk jaar weer in Nederland te bezoeken en zijn taaie schimmel te beklimmen. Ver voor pakjesavond en zijn daarop volgende verjaardag gaf hij zijn leger zwarte pieten opdracht de bij de schoorsteen gezette schoenen of pantoffels van een kleine verrassing te voorzien, zoals suikergoed of kikkers, muizen en dergelijke van chocolade, gevuld met fondant. De grote oogst was op pakjesavond en de volgende morgen uit het binnenhalen van cadeaus uit een gereedstaande, versierde stoel. ’s Avonds maakte een actieve piet, alias Anton Bakker, door uitbundig gebonk op de winkeldeur duidelijk dat sinterklaas ons gezinnetje niet vergeten had. Het meest verguld was ikzelf altijd met kinderboeken en spelletjes; eens was de sint zo gul dat hij mij een echte leren bal, maatje 3, schonk. Helaas drong dat nieuws door tot de in vele voetballende kerkebuurters. Zij verzochten mij met klem en onder het doen van schone beloften, het bruine monster af en toe ter beschikking te stellen. Het daaruit voortvloeiende gebruik leidde ertoe dat de bal al in zijn prille jeugd werd doodgetrapt. Een dag of drie na het sinterklaasfeest bracht de bodedienst altijd een pakje uit Enkhuizen, verzorgd door opa Piet in opdracht van de sint. Het bevatte altijd twee jongensboeken, een gummivoetbal en een taaitaaipop; ook een cadeautje voor mijn moeder en vader. Sinaasappel uit het Heilige Land De kerstdagen brachten een geheel andere sfeer met zich mee. Om te beginnen werd in de huiskamer een uit ijzerdraad opgebouwde, opvouwbare boom tentoongesteld, wiens takken met groengekleurd papier waren omwonden. Samen met twaalf brandende kaarsen vormde de boom een dusdanig brandgevaarlijk geheel dat elke rechtgeaarde brandweerman er bij het waarnemen daarvan zijn lippen zou aflikken. Weinig cadeaus kwamen er aan te pas, eigenlijk overwegend snoepgoed en gerechten om het inwendige van de mensen te verwennen.
Winkel G. Bijpost
24
1904
Kerstavond vond in de met een grote kerstboom opgetuigde kerk een dienst plaats waaraan ook een schare kinderen deelnam, die een plekje vond rond de versierde boom. Onder het motto ‘Voor wat, hoort wat’ werden de kinderen voor het zingen van bekende kerstliedjes beloond met chocolademelk en geschenken. Als voornaamste gift een leesboek, tezamen met wat snoep en de onvermijdelijke Jaffa-sinaasappel uit het Heilige Land. In 1930 beleefden wij een witte kerst. Dat gaf volop gelegenheid om - tot ergernis van de fietsers - spiegelgladde glijbaantjes op de weg te maken. Na het feestelijke evenement in de eeuwenoude kerk keerde ik zeer tevreden naar huis omdat ik verrijkt was met een prachtig boek, dat als titel Wilde Bob droeg en dat ik verscheidene malen zou lezen. Was de eerste kerstdag in pais en vree verlopen, de nacht had een verraderlijke verrassing in petto. Vlammen in de rookhaard Mijn moeder, die kort na middernacht werd gewekt door geknetter, sloot na enig nadenken een hagelbui uit en wekte mijn vader, die na de slaapkamerdeur te hebben geopend tot de ontdekking kwam dat de voor hammen en andere vleeswaren be-
stemde ‘rookhaard’ in de schoorscheen vlammetjes vertoonde. Met het spookbeeld van een in de as gelegd bedrijf voor ogen sloeg mijn vader op blote voeten in de sneeuw zodanig alarm dat een paar buren van hun kerstrust werden beroofd. Piet Bakker, van zijn vers met herenbaai gestopte pijp genietend, naderde met grote stappen, terwijl hij om het vuur te lijf te gaan, een greep waarmee hij kon lezen en schrijven, had meegebracht. Vader was paniekerig bezig water aan te voeren en gooide de eerste emmer leeg op het ogenblik dat onze buurman binnentrad. “Ramen en deuren dicht,” klonk het uit de mond van de koster/pseudobrandweerman, “en geen water meer, anders wordt het zo’n smeerboel.” Moeder was inmiddels met haar Cor - in zijn handen zijn pas verworven Wilde Bob - en de onmisbare geldkist naar buurvrouw Bakker gevlucht. Piets greep deed zijn werk afdoende, terwijl mijn vader kon volstaan met het verwijderen van de rommel rond de kachel. (Wordt vervolgd in de volgende Kroniek.) Kees Raa (La Nucìa)
25 Gelezen in de Enkhuizer Courant In de Enkhuizer Courant van 16 februari 1896 las ik het volgende berichtje:
SIJBEKARSPEL. Door een arbeider alhier, werden onlangs op zijn erf bij het verwijderen van een boom 3 oude zilveren munten gevonden, liggende op elkander. Een voorlopig onderzoek heeft aangetoond, dat bedoelde munten geslagen zijn in het jaar 1478. Het wapen van Bourgondië is duidelijk zichtbaar. Zij behooren wellicht tot de dusgenaamde Vuurijzers die onder Marie van Bourgondië hun intrede in Holland gedaan hebben (1477-1482). Over deze munten is tot nu toe geen nadere informatie gevonden. Weet iemand wie ze heeft en /of waar ze kunnen zijn? Gré Mantel-Visser
26 West-Friese gezegdes met plaatsnamen Ons West-Friese dialect kent talloze spreekwoorden en gezegdes die inwoners van een bepaalde plaats karakteriseren, informatie verstrekken over hun zeden en gewoonten of iets vertellen over levensomstandigheden of het leefklimaat in de West-Friese en Noord-Hollandse dorpen en steden. In het Westfries woordenboek van Jan Pannekeet vond ik de volgende spreekwoorden en gezegden over plaatsnamen: Abbestad (een buurtschap bij Callantsoog): ‘Abbestad, zeuven huizen en ’n varkesgat’. Spottend gezegd van een gat of een gehucht. Beemster (Biemster): ‘Je koike bai jou in ’t hol van de Biemster’. Gezegd als een meisje of vrouw zodanig zit dat men haar in het kruis kijkt. ‘In de Biemster is òk ’n Middenweg’. Een woordspeling als reactie op iemands opmerking een middenweg te willen kiezen. Hoorn: ‘Twei is ’n Hoornse greip’. Ook wel ‘boeregreip’. Gezegd als iemand twee koekjes of snoepjes neemt. ‘Het is in Hoorn al net as in Enkhú(i)ze’. De mensen zijn overal eender. ‘Hai het de toid, hai komt van Hoorn’. Iemand die voor alles ruimschoots de tijd heeft. Een plakker of traag iemand. Enkhuizen, Medemblik: ‘Hai keek nei (H)enkúze(n) of ie ’t in Medemblik brande zag’. Hij keek verbazend scheel, of: hij keek of hij het in Keulen hoorde donderen. Grootebroek, Lutjebroek: ‘Je komme (klesse) van Groôtebroek, maar Lutjebroek komt eers’. Gezegde van een opschepper. Het tweede deel van deze zegswijze duidt er letterlijk op, dat men van Hoorn naar Enkhuizen gaande, eerst Lutjebroek passeert en dan pas Grootebroek. ‘Da’s Groôtebroekerig’. Dat is bluf, opschepperij. Haarlem: ‘Van hier tot Haarlem’. Zeer uitgebreid of langdurig.
‘Zo vast als Haarlem’. Zeer beslist, vast en zeker. Langedijk: ‘Langedoiker’. Inwoner van Langedijk of: onbesuisde, vreemde stoot of gelukstreffer bij het biljarten. ‘Louf (moe) ken lang an, eer je biene bai je kniese of benne en den kè je op de stompies nag 16(36) jaar te wortele wuden nei (de) Langedoik’. Medemblik (Memelik): ‘Bai Maai en Medemblik omgaan’. Zeer omslachtig zijn bij wat men vertelt. Spierdijk: ‘De melk is op Zuid-Spierdoik’. Lokaal gangbare zegswijze voor: de melk is bijna geschift, bedorven. Het is een woordspeling met het West-Friese ‘goor’(= bedorven) en het aan ZuidSpierdijk grenzende dorp De Goorn. Purmerend: ‘Te Purmerente gaan’. Naar de veemarkt te Purmerend gaan. De Rijp: Vertel ’t maar in De Roip’. Soms met de toevoeging ‘in Graft, in De Goorn wete ze ’t al’. Maak dat de kat maar wijs. Rustenburg (Buurtschap onder Ursem): ‘Nei Rustenburg gaan (ofroize)’. Naar bed gaan. Zandwerven (buurtschap tussen Spierdijk en Spanbroek): ‘Allang naar Zandwerve(n) weze’. Reeds lang dood en begraven zijn. Anneke Helder
27 De chocolade is op… Met ons verslag Toch chocolade in de oorlog in de Kroniek 2010 en de presentatie daarna op de jaarvergadering hebben wij u deelgenoot proberen te maken van een bepaalde gebeurtenis in de Tweede Wereldoorlog. Het ging om de landingen van twee bemanningsleden te Sijbekarspel en Benningbroek, vanuit twee Amerikaanse B-17 bommenwerpers die botsten boven Hoorn op 7 juli 1944.
Arthur J. Coffey (zoon van sergeant Arthur J. Coffey) bij het oorlogsmo-
Verdere naspeuringen
nument.
Ons verslag eindigde zonder dat wij u exact de namen van deze twee bemanningsleden konden geven. Wij zijn echter blijven spitten in allerlei documenten. Inhakend bij de laatste regels van het kroniekverslag, waarbij de naam werd genoemd van de te Wognum gelande radio-operator Arthur J. Coffey (23 jaar), het volgende: van hem zijn wij wel veel meer met zekerheid aan de weet gekomen. Over zijn krijgsgevangenschap in Polen, de barre tocht terug, zijn terugkeer naar de USA alsmede zijn beroepsleven daarna. Hij overleed op 21 mei 1971.
bloemen. Bij deze kennismaking werden veel zaken besproken en kregen zij tekeningen en plattegronden met veel feiten waarvan zij geen weet hadden. Ook kreeg zoon Arthur bovenstaande pasfoto van zijn vader terug; het was een emotionele dag. Na het sturen van onze foto’s kwam er per omgaande deze reactie: “I can’t help but feel enlightened for having seen the places, the memorial, the museum where I saw my dad’s flight crew picture and walked the village where the crash happened. I think having met people who cared enough to mark that day and do so much work to research it and bring it to life for me was so vital to my peace of mind and to have a type of understanding of why things were as they were for us.” Sergeant Arthur J. Coffey
Mysterie opgelost Bezoek uit de USA Op 4 mei 2011 ontvingen wij zijn zoon Arthur met echtgenote en een viertal vrienden om in Hoorn de crash en de omgekomen kameraden van Arthur J. Coffey bij het oorlogsmonument op de Westerdijk te herdenken met onder andere het leggen van
In de Kroniek 2010 staat op pagina 45 in de lijst van overlevenden ook vermeld: sergeant M. F. Stanford. Wij namen aanvankelijk aan dat hij de man was die te Sijbekarspel zou zijn geland. Het kon toch geen toeval zijn dat iemand heden ten dage die naam wist te noemen? Dat was te vroeg gejuicht. Al gauw moesten wij vaststellen dat deze buikkoepelschut-
28
ter in zijn koepel aan de grond kwam in Hoorn en deze val niet heeft overleefd. De Duitsers hebben hem kunnen identificeren als M.F. Stanford jr. Ook medebemanningsleden van Stanford hebben bevestigd en gezien dat hij met koepel en al naar beneden viel. Als er destijds al sprake is geweest van liquidatie door de Duitsers van een vlieger waarbij zijn naam even werd genoemd, dan is dat thans als onjuist bewezen.
Sergeant Arthur F. Brown Deze ontkomen linker zijluikschutter is na het bereiken van het bevrijde zuiden van Nederland in januari 1945 uitvoerig ondervraagd, alvorens hij werd geaccepteerd door de geallieerde autoriteiten. Er was toch een zekere angst dat uit bezet gebied komende geallieerde militairen eventueel voor de vijand werkzaamheden hadden verricht. Zijn antwoorden op de vragen die hem toen in Tilburg werden gesteld, klopten aardig met hetgeen wij reeds wisten. Ook was men van geallieerde zijde zeer nieuwsgierig naar de toenmalige situatie in het nog bezette gebied van Nederland. Na de oorlog (1967) bezocht hij Hoorn en omgeving! Deze man, die volgens de Duitse rapporten op 13 juli 1944 te Hoorn begraven zou zijn op de Algemene Begraafplaats in grafnummer 1045A, overleed in werkelijkheid in de Verenigde Staten op 26 december 1982. Wie dan in genoemd graf ligt, zal wel voor altijd een raadsel blijven. In een verslag van 390th Veteranen Association / Foundation te Tucson (VS) wordt beweerd dat een op 6 juli 1944 te Hoorn aangespoelde Engelse vlieger, genaamd Whitten Brown, op 9 juli 1944 in dat graf zou zijn begraven. Deze laatstgenoemde datum is naar onze bevindingen onjuist:Whitten Brown kwam om op 22 juni 1944, spoelde aan bij Hoorn en werd op 23 juni 1944 te Hoorn begraven in graf 1038B. Wie het weet, mag het zeggen…
Nog in leven? De navigator, Bob Outman, bleek tijdens ons onderzoek als enige van de vijf overlevenden van hetzelfde toestel, in 2010 nog in leven te zijn. Na een kort e-mailcontact reageerde hij echter verder niet meer. Over zijn al of niet meer in leven zijn tasten wij in het duister. Wel waren wij reeds in het bezit gekomen van een door hem gepubliceerd verslag van zijn belevenissen /ervaringen vanaf zijn dienst-
neming in de VS. De militaire opleidingen bij de luchtmacht, zijn verloving, werk in de B-17 bommenwerpers, de overtocht naar Engeland. Daar verdere trainingen ondergaan en dan de missies naar vijandelijk gebied. De tragedie boven Hoorn waar het verschrikkelijk mis ging, het geluk per parachute ongedeerd te landen, zijn gevangenneming, het verdere transport via Venlo, Frankfurt, Wetzlar en uiteindelijk het krijgsgevangenenkamp te Barth (Noord-Duitsland). Het leven daar, de barre voettocht richting het Westen, de bevrijding en het bereiken van de Amerikaanse legeronderdelen, terugkeer naar Engeland et cetera. Outman zou in 2002 middels een bezoek nog contact hebben gehad met staartschutter Clarence Brown die tien dagen na zijn bezoek aan kanker overleed.
Begraven Ook de waarnemingen van de overlevende bemanningsleden van de gebotste vliegtuigen, van de laatste seconden en minuten alvorens zij kans zagen met hun parachutes de exploderende toestellen te verlaten, gaven ons het nodige inzicht. Eveneens de verslagen van andere bemanningsleden, als getuigen vanuit de bommenwerpers die in de directe nabijheid van de gecrashte toestellen vlogen. Te bizar om daarover tot in detail mededelingen te doen. De omgekomen dertien bemanningsleden werden destijds te Hoorn begraven. Na de oorlog werden allen herbegraven op de Amerikaanse Erebegraafplaats te Margraten (Limburg). Een enkeling werd door familie naar de VS teruggehaald.
Samenvattend De oorspronkelijke vraag is echter nog steeds niet beantwoord. We houden het erop, na al ons onderzoekswerk, dat de volgende overlevenden de twee mannen zijn die geland zijn te Sijbekarspel en Benningbroek: sergeant Joseph E. Grove (rechter zijluikschutter) en sergeant Clarence Brown (staartschutter) van de B 17G met serienummer 42-97983. Wie in welk dorp, dat blijft gissen. Al met al hebben we toch nog heel wat kunnen achterhalen na zo’n lange tijd in de afsluitende fase van ons onderzoek. Cees Bakker, Ben Peper en Chiel de Leeuw
29 Kistemakers Column Kermis te Sijbekarspel Het was een drukte van belang, in het anders zo rustige dorp Sijbekarspel. Iedereen scheen bezig te zijn om huis en erf te verfraaien. De oude panden zoals boerderijen werden opnieuw met blauwsel geverfd. Borders werden met geraniums beplant en bij onze buurman Jan Groot werden allemaal bloemen en planten neergezet. Bloemist Hendrik Kram had er een drukke dag van. Men zag mensen de hekken en straatjes schrobben, ik zag een vrouw van 80 jaar haar gele steentjes straatje dweilen. Alles wees erop dat er iets bijzonders op til was en dat was zo, de volgende dag was het namelijk kermis. En op de eerste kermisdag ‘s morgens stonden mijn zuster Pietje en ikzelf aan de weg te kijken naar de rijtuigen, wie er zoal gasten kreeg. Zo zagen wij dat Krelis Houter zijn zwager Dirk Laan uit Berkhout te gast kreeg. Bij Jan Groot reden 2 tilbury’s het pad op, in de ene zaten Pieter Wijdenes en zijn vrouw Knelia Groot uit Twisk met openge-
slagen kap want het was mooi weer. In de andere zag Cor Broeder met zijn vrouw Anna Groot. De oude werkman Piet Kool liep haastig om de paarden uit te spannen en om zo een kwartje te verdienen. Dan huize Kistemaker; Ome Dirk Jongert en tante Sientje Groot kwamen daar, zij woonden dichtbij. Daarna oom Jan Stam met tante Jans die kwamen met paard en kart uit Twisk. En zo zagen wij ook nog oom Siemen v/d Deure en tante Luke met de glazen wagen het pad op komen. Ik moet zeggen dat ik een beetje bang werd, toen tante Luke mij door die grote brilleglazen aan keek. Ze was onderwijzeres geweest. Ome Siemen was een zelfkazende boer. En ten slotte kwam oom Jacob Houtkoper samen met oom Wouter Boot en achter in de jachtwagen zaten tante Ant v/d Deurne en Piet Merija v/d Deure. De familie werd ontvangen bij de voordeur. Daar reikte mijn vader de gasten een welkomstdrankje toe. Dat was een goede oude gewoonte zei hij...
Kistemaker fam. Jan Kistemaker geboren 20 sept 1906 Van links naar rechts Marijtje Kistemaker (moeder van Evert Oudt), Simon Kistemaker, Pietertje Kistemaker, Pietertje Kistemaker v.d. Deure, Jan Kistemaker (5 of 6 jaar oud), Stijntje Kistemaker (de vrouw van Klaas Leeuw)
30
Hier het vervolg van de Kermis te Sijbekarspel.....
Jan Kistemaker Pet en pak zijn geschonken aan de Historische Vereniging
In het voorafgaande verhaal ging het over hoe alles werd schoongemaakt en hoe de visite te kermis kwam ... De familie werd ontvangen bij de voordeur, daar reikte mijn vader de gasten een welkomstdrankje toe. Dat was een oude gewoonte, zei hij... Toen ze allemaal gezeten waren, werd er koffie geschonken en kwam er een hele grote taart op tafel.Want gebak was er schijnbaar nog niet. Oom Wouter genoot de eer om de taart aan punten te snijden en zorgde daarbij dat zijn vrouw het kleinste stukje kreeg. Dit leverde natuurlijk het nodige commentaar op door Piet. Het is ook wel tegenstrijdig, zei Oom Jan Stam, zo’n klein stukkie voor zo’n grote mond en dit leverde ook weer commentaar op. De bakker werd geprezen om zijn heerlijke taart. Toen de koffie was opgedronken en de taart was verorberd ging vader naar het pijpenrek en deelde de pijpen uit, alleen oom Dirk had liever een sigaar en die waren ook aanwezig. Daarna werd een borrel geschonken, de mannen snoven begeerlijk naar het geestrijke vocht. Ieder kreeg een borreltje, wat hem het beste paste. Ook de vrouwen, want het woord dames daar hoorde je toen niet van, werden goed bedeeld met een likeurtje. Na nog een borreltje werden het rookgerei en de glazen opgepakt en kwam de soep op tafel. De soep zat in een hele grote pan, op tafel lag brood
met ham, in plaats van het stokbrood wat heden op tafel komt. Moeder werd geprezen om haar kookkunst, stel je voor soep met ballen en vlees erin. Oom Wouter mocht de borden vullen en zorgde er weer voor dat zijn vrouw het minste kreeg, hetgeen weer de nodige hilariteit op wekte. Daarna ging het hele gezelschap te voet naar de kermis in café Klaas Jongert. De mannen gingen biljarten of kolven en de vrouwen zaten aan de kant en keken naar het dansen. Dit was een kermisverhaal uit 1913 van huize Kistemaker te Sijbekarspel. Jan Kistemaker
31 Café De Roode Leeuw Een stukje geschiedenis over café De Roode Leeuw aan de Oosterstraat 38 in Benningbroek. Aan de basis van dit schrijven ligt de vraag die door de huidige eigenaren (Bob en Jantien Dekker) aan de bar aan de daar aanwezige gasten werd gesteld: hoe oud zou dit pand eigenlijk zijn? Waarna Bob dan meestal zelf het antwoord gaf en riep: het is weer gezellig in het oudste pand van Benningbroek! Deze vraag en nog meer vragen, zoals: wie waren de eigenaren, wat waren de functies van het pand, was het bereikbaar via vaarwater? worden in dit stuk beantwoord.
Landkaart van Blaeu We beginnen in het jaar 1640 met een blik op de landkaart van Blaeu en zien daarop het witte kerkje van Benninckbroeck en de molen op de grens met Sijbelkarspel. Ook zien we dan langs de gehele Dorpsweg (Oosterstraat) een sloot lopen die een (bevaarbare) verbinding heeft met het Bennebroeckermeer. Dit meer heeft weer een verbinding met de (grote) Vliet nabij Medenblick. Het witte kerkje is gebouwd in 1548 en heel vaak werd er dan ook een café naast gebouwd. Hier kon men de paarden laten uitspannen in de doorrij-stal en dan werd er na de mis wat gedronken in het café. Nadat de paarden weer waren ingespannen, ging het dan huiswaarts. Of het café er toen ook al stond hebben wij (nog) niet kunnen controleren omdat wij vanaf dit punt
een sprongetje maken in de tijd naar 1804. Toen werd een huis met erf gesitueerd op de plek van De Roode Leeuw, verkocht voor duizend gulden op 6 mei 1804 aan Pieter Kool. Die was van beroep schipper en winkelier Het huis stond toen op de hoek Kerkelaantje/Oosterstraat en grensde met de zuidkant aan het dorpsschoolhuis. Het huis, dat eigendom was van de weeskinderen Jacob en Meijnder Swart, werd verkocht via zes personen die optraden als voogden voor deze kinderen. Dit gebeurde met goedkeuring van de regenten van het gereformeerde weeshuis in Monnickendam en de schepenen te Benningbroek.
1920
Beloning Pieter Kool was een van deze voogden en hoefde dan ook maar 5/6 van de eigenlijke koopsom van
Landkaart van Blaeu
32
1200 gulden te voldoen. Het andere gedeelte werd hem als beloning voor het verzorgen van de kinderen kwijt gescholden. Pieter Kool heeft er veertien jaar gewoond. Op 21 februari 1818 verkoopt hij huis, erf en boet voor 1100 gulden aan Dirk Schenk, onderwijzer der jeugd van Benningbroek. Waarschijnlijk oefende Dirk Schenk dit beroep uit in het belendende dorpsschoolhuis. Dirk Schenk heeft er vijftien jaar gewoond en liet het door Dirk Schuitemaker (koopman in Medemblik) verkopen op 29 oktober 1833 voor 1200 gulden aan Klaas Doornbos, winkelier te Benningbroek. De koop bestaat uit twee percelen: een huis, erve en boet voorkomend onder sectie D111 en een erve met vruchtbomen voorkomend onder sectie 108(1) te samen groot 7 roede en 60 ellen. De omschrijving is ongeveer als volgt: ‘Een huis, erve en boet staande en gelegen op de hoek van de Kerkelaan te Benningbroek nummer zevenentwintig belend het schoolhuis ten zuiden en de rijweg ten noorden. Bekend onder kadastrale legger der gemeente Sijbekarspel sectie D111 met eerst een boomgaard en dan belend ten oosten van het dorpshuis (armenhuis) en Arie Leek ten westen sectie D108.’ Benningbroek hoorde op dat moment bij het kanton Medemblik, arrondissement Hoorn, provincie Noord-Holland. De feitelijke overdracht werd dan ook getekend bij notaris Arend Sterken in Medemblik.
(D111) groot 5 roeden en 20 ellen met een woonhuis ingericht tot een herberg genaamd ‘de Leeuw’ met twee stallen. En een gedeelte (D390) groot twee roeden en tachtig ellen met stal. (Waarschijnlijk een doorrijstal.) Grietje Jongert heeft er vijftien jaar gewoond en verkoopt het op 4 maart 1867 voor 6000 gulden aan Jan Winkel.
Winkeltje Deze Jan Winkel heeft er vijf jaar gewoond en is in het pand naast de herberg ook nog een winkeltje begonnen. Hij verkoopt op 20 maart 1872 het hele spul voor 5100 gulden aan de nog jonge Lodewijk Bakker en zijn vrouw Neeltje de Jongh. De beide percelen zijn dan bij elkaar gevoegd en samen acht are groot. Omdat beide echtelieden nog minderjarig zijn, geschiedde de verkoop via hun vaders Adelaar Bakker en Willem de Jongh, beiden tuinman in de Bangert van Zwaag. Zij traden op als de wettelijke vertegenwoordigers. Lodewijk en Neeltje waren in gemeenschap van goederen getrouwd. Na krap een jaar hielden zij het al weer voor gezien en verkochten het hele spul op 22 januari 1873 voor 3500 gulden aan Willem Bakker, kastelein te Hoogwoud. De opstallen en oppervlakte zijn gelijk gebleven maar waarschijnlijk is de staat van onderhoud minder geworden. Dat zou de veel lagere prijs verklaren.
Roerige periode Herberg met uitspanning Klaas Doornbos heeft van het huis, erf en boet een herberg met uitspanning gemaakt en was daardoor volgens de archieven de eerst bekende kastelein. De herberg met uitspanning was toen genaamd ‘de Leeuw’ en stond op een erf groot 5 roeden en 20 ellen (ongeveer 520 vierkante meter). Klaas Doombos heeft er negentien jaar gewoond en verkoopt het op 3 april 1852 voor 3000 gulden aan Arien Hartog, landman te Benningbroek. Arien Hartog heeft er tot zijn overlijden op 46-jarige leeftijd (14 december 1858) gewoond. Op 6 mei 1859 krijgt zijn weduwe Grietje Jongert het café toebedeeld middels een hypothecaire inschrijving van 3200 gulden. Dit gebeurde samen met Pieter Hartog uit Aartswoud die voogd was over de vijf kinderen van Arien en Grietje Hartog. Het object bestond toen uit twee gedeeltes: een gedeelte
Na deze betrekkelijk rustige periode begint nu een roerige periode met veel tegenspoed en later gelukkig ook weer veel voorspoed. Willem Bakker heeft waarschijnlijk de bestaande panden laten slopen en er een heel nieuw spul neergezet. Dit blijkt uit de omschrijvingen van de percelen als Willem Bakker het verkoopt. De omschrijving is dan als volgt: ‘Een woonhuis ingericht als koffiehuis, logement en kruidenierswinkel met kolfbaan, erf en grond, benevens een doorrijstal annex paardenstalling en erf, bij en aan elkander staande en liggende ten Oosten en ten Westen van de Kerkelaan te Benningbroek. De percelen zijn bekend onder sectie 111, huis met erf groot 5 are en twintig centiaren en sectie 531, stal met erf groot 1 are en veertig centiaren.’ De totale oppervlakte is iets afgenomen. Bij verkoop hebben Willem Bakker en zijn echtgenote bedongen dat het hek van de doorrijstal, grenzend aan perceel
33
530, door de nieuwe eigenaren wordt onderhouden. Ook behouden Willem Bakker en zijn echtgenote het recht op vrije doorgang naar en kosteloos gebruik van de waterput in de doorrijstal. Willem heeft waarschijnlijk een huis op het stuk grond groot 2 are en veertig centiaren laten bouwen en is daar gaan stilleven met zijn echtgenote. (Dat huis was dus van ongeveer 1878.) Dat huis staat waarschijnlijk naast het huis van buurman Wijtman. Het vermoedelijke bouwjaar van de huidige panden is dus 1875!
Brand Willem Bakker heeft zes jaar in ‘de Leeuw’ gewoond en heeft de bijna nieuwe panden ‘als zijnde een man zonder beroep’(rentenier?) op 1 februari 1879 voor 8000 gulden verkocht aan Pieter Feller, kastelein te Benningbroek. Deze Pieter heeft niet veel plezier beleefd aan zijn koop als wij het verdere verloop van de geschiedenis volgen. In 1880 breekt er namelijk een brand uit in het voorste gedeelte, waardoor er veel schade ontstond. Deze schade was zo groot dat het tot in 1881 heeft geduurd voordat alles weer hersteld was. Een stille getuige is nog aanwezig van deze brand, namelijk het tafeltje met de rode poten dat nog steeds in het voorcafé staat. (Zie ook onderkant.) Het lukte Pieter niet om de zaak weer goed aan de gang te krijgen, zodat de doorrijstal in 1885 in onderpand (vervallen vrijdom) moest worden gegeven aan de
Hollandse Hypotheekbank te Amsterdam. Op 29 maart 1886 volgt een weinig succesvolle openbare verkoping, waardoor de Hollandse Hypotheekbank te Amsterdam via een stroman helemaal eigenaar wordt van het café. Het café wordt na opslag en afslag verkocht aan Jan Blaauboer Jacobszoon, buiten beroep en woonachtig in Amsterdam, voor 900 gulden. Jan blijkt een volmacht te hebben om als koper op te treden voor de Hollandse Hypotheekbank. De bank heeft het hele spul een tijdje aangehouden en het in 1888 verkocht. Hieruit valt af te leiden dat Pieter Feller weinig geluk heeft gehad als uitbater van het café. Hij heeft het café annex kolfbaan en kruidenierswinkel wel de naam gegeven van De Roode Leeuw.
Goede periode De bank houdt het café nog een tijdje aan en geeft op 7 april 1888 een volmacht aan Johannes Gerrit Verbeek, van beroep koetsier, om het te verkopen. Op 14 april 1888 wordt Jan Winkel Arienszoon, kastelein, voor 3300 gulden eigenaar van café en stal. Jan heeft waarschijnlijk eerst proef gedraaid omdat de lasten al vanaf 1 januari 1888 voor zijn rekening komen. Er breekt nu een goede periode aan want de familie Winkel heeft er - tot nu toe - het langst in gezeten. Nadat Jan Winkel negentien jaar kastelein is geweest, komt hij in 1907 te overlijden. Via een Biljarten in de Roode Leeuw in 1912
34
nieuwe hypothecaire inschrijving van 6000 gulden bij de Hollandse Hypotheekbank te Amsterdam wordt Marijtje Spaander, zijn weduwe, de nieuwe eigenaar van het café. Bij deze inschrijving worden de percelen gescheiden van elkaar ingeschreven, bekend onder de leggers 980,1/1376,1 (doorrijstal) en leggers 980,2/1376,2 (café). Een boedel krijgt een gescheiden inschrijving als de erfenis moet worden verdeeld onder bijvoorbeeld de kinderen. Na vier jaar overlijdt Marijtje Winkel-Spaander en wordt zoon Arien in 1911 de nieuwe eigenaar. In 1917 wordt Arien Winkel ook weer de volledige eigenaar van stal en erf. Dat is te zien aan de ‘redres vereniging’.Vijf jaar later trouwt hij, of er verandert iets aan het eigendomsrecht, want vanaf dat moment wordt ook de naam van zijn vrouw Geertje Pijper in de kadastrale leggers vermeld. Nadat Arien Winkel 33 jaar kastelein is geweest, verkoopt hij in 1944 café, huis, kolfbaan en erf aan Pieter de Boer, caféhouder te Benningbroek. (Waarschijnlijk eerst hulp geweest van Arien Winkel.) Arien Winkel blijft wel eigenaar van stal en erf, groot 1.40 are.
A.C. de Graaf Vanaf dit punt wordt de informatie iets minder, omdat deze vanaf 1925 omwille van de privacy niet meer vrij toegankelijk is. Wij geven vanaf hier alleen de namen van de nieuwe eigenaren en de omschrijving van het perceel weer. Pieter de Boer houdt het al gauw voor gezien en verkoopt het in hetzelfde jaar (1944) aan Casira Martina Burg uit Benningbroek. (Getrouwd buiten gemeenschap van goederen met Theodor Rudolph Antonio Kop.) Omschrijving kadaster: D535 huis, erf, kolfbaan 5.30 are. Tijdens de oorlogsjaren heeft verzetsstrijder A.C. de Graaf ondergedoken gezeten in het café. Als er ongenood bezoek kwam, verstopte hij zich in een ruimte boven het plafond van de zaal. Deze ruimte was bereikbaar via een luik in een kast in een van de hotelkamers.
Ook Casira Martina Burg houdt het gauw weer voor gezien en verkoopt het in 1946 aan Pieter Does, caféhouder in Benningbroek, gemeente Sijbekarspel. Omschrijving kadaster: D535 huis, erf, kolfbaan 5.30 are.
Geen blijvertje Pieter Does is eveneens geen blijvertje en verkoopt het vijf jaar later, in 1951, aan Hermanus Witteveld, kelner van beroep in Wijk aan Zee. De stal op het erf, groot 1.58 are, wordt in 1951 gesloopt en veranderd in een bergplaats staand op een erf groot 1.58 are. Deze nieuwe bergplaats wordt in 1952 ook eigendom van Hermanus Witteveld. Ondanks de investering blijft Witteveld niet lang caféhouder van De Roode Leeuw in Benningbroek. Na vijf jaar wordt in 1956 het café en de berging verkocht aan Hermanus Maria van Weil, caféhouder in Benningbroek. De kavels waren weer iets veranderd. Omschrijving kadaster: D535 huis,kolfbaan en erf groot 5.30 are, D857 voor de schuur en erf groot 90 centiare. Na zes jaar verkoopt Van Weil alles in 1962 aan Petrus Jochim de Moel, van beroep molenaar te Benningbroek en in gemeenschap van goederen getrouwd met Wilhelmina Keijzer. Piet de Moel vernieuwde in 1962 het café grondig en had hier een hypothecaire inschrijving op het café voor nodig. Hij leeft nog en woont in Hobrede, een dorpje in de buurt van Purmerend. Na acht jaar verkoopt De Moel (in 1970) het café aan Gerardus Cornelis Vlaar uit Benningbroek. Er zit een stijgende lijn in, wat betreft de tijd dat ze eigenaar zijn van café De Roode Leeuw. De kavels waren ook weer iets veranderd. Omschrijving kadaster: sectie D, nummer 535 en nummer 857, groot 6 aren en
35
20 centiaren. Met de volgende omschrijving: ‘Het café, genaamd De Roode Leeuw met toneelzaal, pakhuisruimte en erf, alsmede een schuur met erf, alles staande en gelegen aan de Dorpsweg B 101 te Benningbroek, gemeente Sijbekarspel.’
Nieuwe toiletten Gerrit Vlaar heeft de wc’s - die gesitueerd waren aan de zuidkant van de zaal en uitkwamen op de sloot naast het café - vervangen. De wc’s kwamen te staan op de plek waar ze nu ook nog staan. De sloot is later dicht gegooid. De rest van het café bleef in originele staat behouden. Ook de zaal met toneeltje en van die ouderwetse trekstangen in de nok bleef zoals het was. Ook het woon- en hotelgedeelte bleven in originele staat behouden. De zolder boven de keuken was bereikbaar via een rechte houten trap en de hotelkamers via een wenteltrap, waar nu het damestoilet is. Gerrit Vlaar was tien jaar kastelein. In 1990 verkocht hij het café aan Antoon Haring uit Zwaagdijk (geboren aan de Ganker). Antoon en zijn vrouw hebben het hele café grondig verbouwd. Alle daken zijn vernieuwd, er is een cvinstallatie geplaatst, de hotelkamers zijn veranderd in een woning en er kwam een vaste trap naar de voorkamer. De bar is aangepast, de kelder is dichtgegooid (hier konden wel vijftig vaten bier in!), de zaal is vernieuwd. De oude deuren van de ingang zijn hergebruikt als afsluitingswand van het kleine voorzaaltje. Ondanks alle verbouwingen houden ook Antoon en zijn vrouw het na tien jaar voor gezien. Zij verkopen
het café in het jaar 2000 aan Bob en Jantien Dekker uit Schagen. Ook Bob en Jantien hebben hun café volop gerenoveerd en opgeknapt. De elektrische installatie is gerenoveerd, er hangt sierverlichting aan de gevels. Aan de zuidkant kwam een terras. En er zijn nog veel meer plannen om het café zijn oude grandeur terug te geven. André Kok Dit artikel werd geschreven in 2003, ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van Bob Dekker. (Met dank aan Arie Smit uit Wognum, die hielp met het opzoeken van de kadastrale leggers in het Westfries Archief en aan alle geïnterviewden voor hun medewerking en het ter beschikking stellen van de foto’s.)
Westfriezendag in de Roode Leeuw 2011
36 Van planken leggen naar ‘Geheel dorpsStraat’ Terwijl de Oosterstraat in Benningbroek werd vernieuwd, waarvan de bewoners veel overlast hadden, keek ik in de archieven om te zien hoe het in de loop der tijden met de wegen gesteld was. Al snel kwam ik tot de conclusie dat de dorpen eeuwenlang sterk geïsoleerd zijn geweest. Vooral vanaf de herfst tot het voorjaar: de tijd dat de wegen praktisch onbegaanbaar waren.
De Gouwe als gaweg In West-Friesland kennen we verschillende benamingen voor wateren: leek, vliet, wuiver, sloot, tocht, watering, wijzend, voert en gouw. Voor het geven van een bepaalde benaming zullen karakteristieke voorwaarden hebben gegolden. Er moet een reden zijn geweest waarom de vroegere bewoners in deze streek een bepaald water gouw en een ander water tocht hebben genoemd. Algemeen wordt beweerd dat Gouw en Gouwe ‘gaweg’ betekent. Het is dan een weg die langs een water ligt. De naam van de weg zou dan later zijn overgegaan als naam van het water. Erg bevredigend is deze verklaring niet, want er zijn gouwen waarlangs geen weg ligt. De karakteristiek van een gouw is de functie van het water. Veelal is deze functie die van waterweg geweest. Vroeger was de Gouw de weg die liep van de Ganker door de dorpen Benningbroek en Sijbekarspel
Oosterstraat met Hogeland rond 1922
naar de Gouwe en Dijkerbuurt tot de Westfriese omringdijk. De weg liep door naar Gawisend of Ghouwisend, een verdronken plaats die we nu ongeveer een halve kilometer ten noorden van de omringdijk in de Wieringermeer zouden moeten zoeken. De weg werd ook wel de ‘Leczatergawegh’ genoemd. Het was de waterverkeersweg die op de Middenleek uitkwam. De naam Gawisend wijst op een wijzend. Wijzenden zijn bijna altijd grenzen. In West-Friesland zijn enkele wijzenden bekend. Een wijzend loopt bijvoorbeeld in Drechterland en is daar ook een verkavelingsscheiding.
Verkavelingsbegrenzing Vanaf de Berkmeer tot Midwoud is de Wijzend een verkavelingsbegrenzing geweest en tevens de grens voor een aantal bannen. Later zijn de bannengrenzen overgegaan in gemeentegrenzen. In Sijbekarspel - en vooral in Benningbroek - is de waterwegfunctie van de Gouw na de ontginning in de elfde eeuw verdwenen, doch wel blijven bestaan voor dat deel van de Gouw dat naar de omringdijk loopt. Men blijft de weg echter de Gouw noemen. Later heet de gegraven sloot langs de weg de Gouwsloot. Nu heeft de sloot geen naam meer. De weg door Benningbroek werd het Westeind of het Oosteind genoemd.
37
Het Westeinde van Benningbroek begint bij de Kerkelaan (destijds noemde men de Kerkelaan het Kerkepad) en loopt door tot de Molensloot, de grens met Sijbekarspel. Vanaf de Kerkelaan tot de grens met Midwoud noemde men de weg: het Oosteinde.
Het onderhoud van de weg In het Stoelingboek wordt in de achttiende eeuw het onderhoud van de weg geregeld. Per morgen grondbezit moet men in Benningbroek vijftien voet van de weg onderhouden (ongeveer 4,5 meter). In Sijbekarspel is dit slechts twaalf voet. Het onderhoud van de weg is lang een particuliere aangelegenheid geweest. Door genummerde eiken palen van minimaal vijf duim breedte wordt het stuk van de weg aangegeven dat de betreffende landeigenaar moet onderhouden. Zo moet men voor de zomerschouw - begin juli ervoor zorgen dat de weg gezuiverd is van: ‘allerleij ruijghte, ’t sij netelen, stekelen ende ander goet’. De weg moet in het najaar, vóór de schouw, geëgaliseerd zijn en de afwatering naar de sloot moet in orde zijn gebracht. Begin november gaan schepenen de weg schouwen. De weg is in die tijd niet meer dan een onverhard pad langs de sloot van november tot april van het daarop volgende jaar, in WestFriesland praktisch onbegaanbaar. Het platteland is in de winter zeer geïsoleerd ge-
weest.Vele, vooral zware transporten, verlopen dan ook door de tochtsloten. Er zijn niet alleen onderhoudsregels, maar ook regels over het gebruik van de weg. Zo is het deponeren van vuil, stro, riet, dode dieren, het graven van kuilen of het weghalen van grond niet toegestaan. Ook wordt geacht dat men geen dieren vrij op de weg laat lopen. Men mag geen bomen kappen die langs de weg staan. Zelf wilgen zetten teneinde het dikke takkenhout als weipalen te gebruiken, wordt niet op prijs gesteld. En wat te zeggen van de verordening van 1 juni 1649, waarbij vrouwen op straffe van twee gulden en tien stuivers verboden wordt op de weg: ‘d’eene d’andere te injurieren met eenige schelt-woorden, hetzij met Hoeren, Dieven,Verckenen offe diergelijcke’.
Verplicht planken uitleggen In het najaar heeft men voor het aangewezen stuk van de weg de verplichting planken uit te leggen, opdat men te voet langs de weg kan lopen. Er zijn ook inwoners geweest die in plaats van planken een stenen pad langs de weg hebben aangelegd. Op 28 april 1787 neemt de vroedschap het besluit om langs de gehele dorpsweg een anderhalfsteens breed voetpad (27cm) aan te leggen. Er wordt een commissie uit hun midden benoemd om de reeds door bewoners aangelegde delen van het voetpad
38
te taxeren. De halve dorpsweg heeft al een stenen pad. De eigenaren zullen daarvoor een vastgestelde vergoeding ontvangen. De vroede vaderen vinden dat op deze wijze de weg ‘geheel dorpsStraat’ is geworden. Dat het taxeren nog al wat voeten in aarde heeft horen we tijdens de vroedschapsvergadering van 25 september 1787. Een fragment uit de manuscriptkaart van West-Friesland,1651-1654.
De vroedschap besluit daarop: ‘…omme zijn straat na zig te nemen of ’t gelt waarop deselve is getaxeert te ontvangen, en Aarjen de Vries gelast de betalinge te doen’.
Dikke stenen Door de aanleg van het stenen pad verdwijnt de onderhoudsplicht echter niet. De bestrating loopt gevaar door karren stuk gereden te worden. Daarom worden door de onderhoudsplichtigen op de weg langs het voetpad dikke stenen geplaatst. Zo worden ook de straatjes naar de huizen beschermd. Dat men de straatjes goed onderhoudt, blijkt uit het feit dat ze zelfs gewit worden. Het duurde niet
Een schets van het huismerk van de secretaris van Benningbroek, zoals het voorkomt op de kwitantie voor ontvangst van ƒ200,van de stad Hoorn in het jaar 1594.
lang of er ontstaan ongelukken. Hierna komt het verbod om nog langer de grote stenen langs de weg te laten liggen. In 1799 bepaalt de raad nog eens: ‘Geresolveerd dat een huurder van ’t land onder Benningbroek de aangestoelde wegStraat en planke zal moeten houden buijten keur en schouw tot aan ’t uitgaan der huur en langer niet edog de planke op de NieuweWeg laten leggen tot ’t volgende voorjaar wanneer alle de planken uijt de Weg werden gehaalt en zal dus direct na’t uijtgaan der huur ’t straat schrobben en Weg effenen. Dit komen ten lasten van den Eigenaar of volgende huurder van dat land. Alles ten ware tussen verhuurder en huurder anders ware gecontracteerd’. Pas in 1825 krijgt de rijweg zijn eerste verharding. Zij wordt dan 3 el breed (1,83 meter). De verharding bestaat dan uit puin en steenslag. Van een totale bestrating is dan nog geen sprake.
De Nieuwe Weg In 1594 komen Hoorn, Abbekerk en Lambertschaag met Benningbroek overeen de Nieuwe Weg, vanaf het dorp tot de Achterwijzend, aan te leggen. Een grote omweg van Abbekerk naar Hoorn via de Ganker en Nibbixwoud wordt daardoor afgesneden. Hoorn, dat in deze tijd snel groeit, heeft behoefte aan landbouwproducten. Tevens wil Hoorn de centrale marktplaats voor de regio zijn. Een snelle aanvoer naar de stad is daarbij van belang. Hoorn is daarom bereid te investeren in verbetering van de infrastructuur. Abbekerk draagt ƒ125,- , Lambertschaag ƒ75,- en Hoorn ƒ200,- bij aan de aanlegkosten. Niet bekend is hoeveel de aanleg van de Nieuwe Weg nu werkelijk heeft gekost. De kwitantie van het overhandigen van de ƒ200,- door Hoorn op 6 december 1594, wordt in Hoorn nog bewaard. De kwitantie is gezegeld. Het zegel heeft de kenmerken van een huismerk en wordt gebruikt door de secretaris (…) Jansz. Hij beschrijft het zegel als het zegel van Benningbroek. De Nieuwe Weg moet ook worden onderhouden. Het planken leggen blijft daar een groot probleem. Wegen worden verwaarloosd, zodra zij een meer openbaar karakter krijgen. Kerkgangers hebben het bijvoorbeeld in de winter van 1817 moeilijk
39
om ter kerke te gaan. De planken zijn niet meer gelegd door de aangrenzende landeigenaren. De raad besluit dan om de eerste paar meter van het voetpad door de overheid te laten onderhouden. De rest blijft ten koste van de eigenaren. De landeigenaren Pieter de Boer, Dirk Raboen en Gerrit Krab stellen in 1819 dat deze verplichting maar moet zijn afgelopen. Er wordt daartoe een voorstel in de raad gedaan. De raad stemt er mee in, doch wie moet in de toekomst dan het onderhoud doen? De landeigenaren zien er zelf wel wat in om het pad van 1 november tot 1 april te onderhouden. ‘Na rijpe overweging en nouwkeurig opservaten’ besluit de raad het door de betreffende landeigenaren voor ƒ30,- de man per jaar te laten verzorgen. Het voetpad naar Abbekerk wordt pas in 1833 geregeld. De eigenaar die het moet onderhouden komt uit Twisk. Het gemeentebestuur heeft geen haast en ook geen zin om ƒ30,- te betalen. Hij moet het maar voor ƒ3,- doen! En zo besluit de raad. Louis de Boer
Vernieuwing van de Oosterstraat in 210/2011
40 Vijftig jaar EHBO in Benningbroek-Sijbekarspel
1970
De cursus eerste hulp bij ongelukken is bedoeld voor mensen die, om wat voor reden dan ook, eerste hulp willen verlenen bij een ongeval met letsel. De richtlijnen daarvoor staan in het boekje Handleiding tot het verlenen van eerste hulp bij ongelukken, uitgegeven door Het Oranje Kruis. De eerste druk stamt uit 1912. Elke keer dat men tot nieuwe inzichten komt, verschijnt er een herziene uitgave. Zo komt de 26ste druk in 2011 uit. De duur van de cursus was in de begintijd twee jaar. Door nieuwe inzichten werd dat één jaar. Geldigheid van het diploma is twee jaar. Door het bezoeken van de herhalingslessen kan men - zonder een nieuw examen te doen - dit verlengen voor de volgende twee jaar. Zo werd er in de beginjaren om de twee jaar een EHBO-cursus gegeven. Iedere EHBO’er die zijn/haar diploma haalde, kreeg in die tijd een kleine verbandtas om zo nodig te gebruiken.
Oefenavonden Eind 1940 werden er voor het eerst oefenavonden gehouden.Van de eerste jaren zijn geen verslagen, alleen krantenartikelen. Het presentieboek dateert uit 1963 en het notulenboek uit 1970. Of er van eerdere jaren verslag is gemaakt, is niet te achterhalen. Wel is bekend dat het halve dorp lid van de EHBO-vereniging is geweest. Het eerste bericht in het Dagblad voor West-Friesland dateert van 30 maart 1949. Daarin stond het volgende: ‘In de openbare lagere school werd Maandagavond de eindles gehouden van de door de Vrijwillige
Brandweer in het afgelopen winterseizoen georganiseerde cursus Eerste Hulp bij Ongelukken. Behalve door vrijwel alle cursisten werd deze slotavond ook bijgewoond door het dagelijks bestuur van de Brandweervereniging en het college van burgemeester en wethouders. Tijdens zijn openingswoord verklaarde dokter De Vries, die gedurende 19 avonden als docent was opgetreden, dat hij niet had gepoogd de deelnemers anatomische kennis bij te brengen. Met opzet waren de lessen eenvoudig gehouden en geheel op de praktijk afgestemd. Het meest was gewerkt met verbanden, waardoor op deze avond de cursisten in de gelegenheid werden gesteld hun praktische vaardigheid te demonstreren. Knie-, knevelen driehoekverbanden werden gelegd, denkbeeldig gebroken armen werden gespalkt, “bewustelozen” werden vervoerd, “kunstmatige ademhaling” werd toegepast en een “zeer zwaar” gewonde moest alle behandelingen ondergaan, welke in de gegeven omstandigheden noodzakelijk waren. Na deze interessante, leerzame en praktische oefeningen zette dokter De Vries uiteen, dat de ontvangen lessen slechts een voorbereidend karakter hadden. Het ligt echter in de bedoeling tijdens het volgend seizoen een diplomacursus te organiseren. Met grote voldoening maakte spreker melding van de grote en getrouwe opkomst, waardoor van verloop van de cursus geen sprake was. Alleen de heer Verhoef, commandant van de Brandweer, moest door ziekte van het volgen der lessen afzien. Een extra woord van dank ontving zuster Van Leeuwen, die enige malen de taak overnam als de dokter werd weggeroepen. De mededeling over de vervolgcursus ter verkrijging van het eenheidsdiploma werd met instemming ontvangen. Burgemeester Elmers constateerde met dankbaarheid dat de cursus in elk opzicht geslaagd mocht worden genoemd en wees er tevens op dat de cursisten uit alle delen der gemeente waren opgekomen. Hij had de interessante avond met belangstelling bijgewoond en drong er bij de deelnemers op aan lid te blijven, opdat een krachtige EHBO-vereniging haar bestaansrecht kan bewijzen. De heer A.M. Broers, ondercommandant, dankte namens de brandweer en wees er terecht op, dat de cursisten bij onverhoopte brand de verworven theoretische en praktische kennis wellicht kunnen toepassen. Namens de dertig deelneemsters en deelnemers voerde dominee Baudet het woord, die er vooral de
41
nadruk op legde dat de geboden leerstof steeds levend en fris werd aangeboden, waardoor men nooit had kunnen bemerken dat dokter De Vries een lange werkdag, soms zelfs voorafgegaan door een werknacht, achter de rug had. De gegeven lessen legden een diep getuigenis af van de liefde van de dokter voor zijn vak en de mensheid. Op medisch en hygiënisch gebied waren zeer nuttige wenken ontvangen en als blijk van waardering bood spreker een cadeau aan, bestaande uit een complete gereedschapskist, welke kan worden gebruikt bij geringe en dagelijkse reparaties in en om huis. Zichtbaar ontroerd dankte dokter De Vries voor dit fraaie en op deskundige wijze gefabriceerde cadeau dat hij een geschenk naar zijn hart noemde, al had hij een dergelijke geste niet verwacht. Mevrouw De Vries, die helaas niet aanwezig kon zijn, werd met een prachtig bloemstuk vereerd, terwijl aan zuster Van Leeuwen een bloeiende kamerplant werd overhandigd.’ Op 10 juni 1950 stond het volgende bericht in het Dagblad voor West-Friesland:
Biggetje Volgens de statuten van 1985 is de vereniging op 17 juli 1950 opgericht. Op 16 april 1951 was het volgende in het Dagblad voor West-Friesland te lezen: ‘Maandagavond werd in het cursuslokaal van de school de laatste EHBO-les der eerste helft van de tweejarige cursus gegeven, waar dokter De Vries zijn theoretische lessen met een anatomisch gedeelte besloot. Een tevoren gestorven lam werd daarbij als “proefkonijn” gebruikt (volgens een paar oud-leden was het een biggetje.) Aan het einde van deze leerzame avond wekte de leraar zijn cursisten op de volgende winter de studie voort te zetten, ten einde te trachten het eenheidsdiploma te behalen. Weliswaar was door de griepperiode af en toe een kleine onderbreking in de lessen ontstaan, doch niettemin kon men op een geslaagd seizoen terugzien. Uit naam van de cursisten overhandigde de heer T. Nes dokter De Vries een tweetal fraaie boekwerken, namelijk Jungle Pimpernel en Het laatste bivak van Anthony van Kampen. Zuster van Leeuwen had een prachtige azalea in ontvangst te nemen.’
Skelet Dokter De Vries gaf in de beginjaren les, met als kaderinstructeur de heer Govers uit Benningbroek. In het verslag van 1970 staat dokter Groot als arts vermeld en mevrouw Nes en mevrouw KlaverVersteijnen als assistenten. De lessen werden eerst in de school van Benningbroek gegeven. Toen de school het lokaal zelf nodig had, werd een lokaal in de school van Sijbekarspel gebruikt tot het dorpshuis klaar zou zijn. Dat was in 1971. In de beginjaren stonden in het Witte Kruisgebouw achter het gemeentehuis van Sijbekarspel EHBO-materialen opgeslagen. Bij het districtsbestuur kon de vereniging diverse lesmaterialen lenen, zoals films en een skelet. De heer Mekkering vertelde dat hij op een regenachtige avond met de heer Hogenstijn naar een bestuurslid in Zaandijk ging, om een skelet op te halen. De man had spierwitte vloerbedekking liggen en de heren werden dan ook verzocht om hun schoenen bij de deur uit te trekken.
Strandwacht In de jaren zestig, zeventig en begin jaren tachtig, werd in de zomermaanden af en toe in Callantsoog
42
Achterste rij: ? ,?, Siem Koning, Piet Mekkering, P. Bruin, Cees Wijtman, mw. Klaver-Versteijnen. Tweede rij: mw. S. Bosma-Belles, Reinder Kooiman, D. Nesv.d.Kemp, Jaap Dantuma, ?, Gerdien Bontekoning, J. Sjerp, ?, A. Bart-Maij, J. de Boer-de Boer, Janny Dekker, Arie Hogesteijn, D. Schagen, districtsafgevaardigde. Voorste rij: mw. Elmers, juffrouw Bon, Cor Govers, dokter Groot, mw. Groot, Stassen(distr. secr.) burgemester Elmers, ditrsictsafgevaardigde
en Groote Keeten strandwacht gelopen en de EHBO-post bemand. Het betekende kleine verwondingen behandelen en op zoekgeraakte kinderen passen tot hun ouders ze weer op kwamen halen. Het was gelijk een mooi dagje uit voor de leden, die soms hun kinderen meenamen als het erg mooi weer was. Met de afdelingen Callantsoog, Harenkarspel, Dirkshorn en St. Pancras werden ook elk jaar onderlinge EHBO-wedstrijden gehouden. Allemaal volgens de richtlijnen van het laatst uitgegeven Oranje Kruisboekje.
Oefening met de brandweer De afdeling heeft in 1972 44 leden waarvan 42 met een geldig diploma. Dat is het hoogste aantal leden dat de vereniging gehad heeft. Daarna werd het alleen maar minder. Begin 1972 vertrok dokter Groot en kwam dokter Breuker, die in eerste instantie geen tijd had om de EHBO te leiden, maar toch een aantal jaren de cursus begeleid heeft. Daarna hebben we dokter de Graaff, dokter Dijkstra en dokter Westerveld nog als ondersteuning gehad. De heer Mekkering is dan instructeur; hij zou dat blijven tot het jaar 2001. Van 1973 tot en met 1975 zijn er gezamenlijke avonden geweest met de afdelingen Hoogwoud en Twisk/Opperdoes. Op deze avonden deed men andere dingen, maar wel verband houdend met EHBO. In 1977 is voor het eerst een oefening met
de brandweer gehouden. Er zullen nog veel meer volgen. Het zijn altijd leerzame avonden, zowel voor de brandweer als voor de EHBO. Cursus hartmassage De vereniging maakt een dieptepunt door in de jaren 1979 tot en met 1981. De oefenavonden worden slecht bezocht en een nieuwe cursus starten lukt niet. Dit werkt door in het bestuur dat daardoor een tijdje lam wordt gelegd. Ook de instructeur heeft er geen zin meer in. Wel wordt in die periode gewoon gepost bij diverse evenementen. Er vindt een gesprek plaats met een districtsbestuurder en op de jaarvergadering in 1981 worden verschillende mogelijkheden besproken en gehoopt op betere tijden. In 1982 is voor het eerst een cursus hartmassage gegeven en in 1983 gaf de heer Jonkman de eerste cursus jeugd-EHBO. Dit heeft hij een paar jaar gedaan. Daarna is door verschillende leden van de vereniging een cursus op school gegeven tot 1993. In de jaarvergadering van 1985 worden mevrouw Jonkman en de heer Mekkering gehuldigd, omdat ze 25 jaar lid zijn. Ze worden onderscheiden met de zilveren draagpenning van de EHBO, uitgereikt door het hoofdbestuur en ze krijgen een bos bloemen van het districtsbestuur Noord-Holland. Van de vereniging krijgen ze een glas met het opschrift ‘25 jaar’. De vereniging blijft bestaan omdat er iedere keer
43
weer mensen zijn die zich willen inzetten om de boel draaiende te houden. En vooral omdat de instructeur steeds weer de motivatie blijft vinden om de leden les te geven. Het aantal leden wisselt voortdurend. Op velden, langs wegen en in zalen Er is in die vijftig jaar heel wat gepost bij evenementen. De leden hebben heel wat uren op velden, langs wegen en in zalen doorgebracht. Een kleine opsomming: de wielerronde van Nibbixwoud; in 1970 de optocht door Sijbekarspel en Benningbroek ter ere van Bevrijdingsdag. De heer Beets had toen een wagen ter beschikking gesteld waarop een ongeval in scène werd gezet. De feesten op Koninginnedag: ‘s morgens bij de Oranjeloop en ‘s middags bij de spelletjes op het voetbalveld. Daar moest een keer de brancard helemaal vanonder de ballen in het materiaalhok tevoorschijn getoverd worden. Daar was men niet blij mee. Voetbaltoernooien en jeugddagen bij DESS. Frida Otten vertelde dat zij een keer met Toos Vlaar bij een jeugdtoernooi was. Er liep een jongen met een losse veter. Toos gaat op zijn veter staan en vraagt hem weg te lopen. Dat gaat niet, hij struikelt. Toos zegt tegen hem: “Als de tegenstander dat doet, ben je verloren.” Hij strikt meteen zijn veter. Gymwedstrijden, huttendorp (je hield soms je hart vast als je zag hoe sommige kinderen bezig waren, maar het liep meestal goed af). De ijsclub heeft ook vaak gebruikgemaakt van de EHBO. Soms voor schaatsevenementen, meer voor crosslopen, halve marathons, kermisloop. De Kraaienboom voor sportdagen. De SSBS (Stichting Sportevenementen Benningbroek-Sijbekarspel) voor onder andere fietscrossen in het bos. Dan waren er in de jaren tachtig, begin negentig de harddraverijen op de Westerstraat. Je hoopte altijd maar dat er niets gebeurde. Autopedwedstrijden En dan de autopedwedstrijden. De dorpentochten en de drie uur van Sijbekarspel op de Burgemeester Elmersstraat, Mient en Dres. Dat was een estafetterace. Altijd spectaculair. Het wisselen ging bij de een beter dan bij de ander. En er staken soms mensen de straat over terwijl de stepper in volle vaart aan kwam rijden. Het ging soms op een haar
na goed. Verder waren er de kermissen in de beide dorpen met hun zeskamp en eind jaren negentig Vangpop. Ook was de EHBO bij de bloedinzamelingsavonden van het Rode Kruis (later Sanquin) in de grote zaal van het dorpshuis. Tot de regels zo aangescherpt werden, dat het niet meer op die manier mocht. Bovendien werd het bloed inzamelen gecentraliseerd en kwamen er veel minder afnamepunten. De EHBO heeft zich ook laten zien op de braderie, floralia enzovoort om promotie te maken voor de vereniging. Bedrijfshulpverlening Doordat veel bedrijven bij wet een BHV’er (bedrijfshulpverlener) moesten hebben, kwamen ook de commerciële opleidingsbedrijven opzetten om EHBO-cursussen te geven voor bedrijven en instellingen. Soms met aanvullende opleidingen, specifiek gericht op bedrijf of instelling. De spoeling werd zodoende dunner en de plaatselijke verenigingen merkten dit ook in de aanmeldingen voor een nieuwe cursus. Op 12 april 2000 neemt de heer P. Mekkering afscheid als instructeur. Op 17 juli 2000 bestaat de vereniging vijftig jaar. Er wordt op dat moment niets gevierd, omdat het midden in de vakantie is en het voortbestaan van de vereniging onzeker is in verband met het zoeken naar een instructeur. In de ledenvergadering van 10 april 2001 wordt de heer Mekkering onderscheiden door het hoofdbestuur van de EHBO. Hij is veertig jaar lid geweest, was bestuurslid en kaderinstructeur.Voor deze verdiensten krijgt hij de hoogste onderscheiding: de dr. C.B. Tilanus massief zilveren legpenning en een draagspeld. Ook mevrouw F. Otten-Otter wordt onderscheiden. Zij krijgt de zilveren draagpenning en nog een draagspeld omdat zij ruim 25 jaar lid is en bestuurslid is geweest en veel gepost heeft. Jubileum Na de ledenvergadering wordt het jubileum gevierd met een hapje en een drankje en wordt de heer Mekkering benoemd tot erelid. Hij krijgt ook een oorkonde. Via de heer Mekkering wordt een nieuwe instructeur gevonden: de heer C. Meijer uit Middenmeer. Omdat we niet zoveel leden hebben en de kosten hoger worden, is er een forse contributieverhoging.
44
Er wordt nog een keer samen met Abbekerk een nieuwe cursus gegeven, waar we weer een paar leden aan over houden. Vanaf 2003 houden we de oefenavonden in de brandweerkazerne in Abbekerk en vanaf 2004 in samenwerking met de vereniging van Abbekerk. Vanaf 2004 geven Victoria Hoogland en Heleen Bakker weer jeugd-EHBO-lessen op school. In 1970 bestaat het bestuur uit: de heer A. Hogenstijn (voorzitter); de heer P. Mekkering (secretaris); mevrouw J.C. Wijdenes-Kooij (penningmeester) en de dames L. Oudt-Hottentot en F. Otten-Otter (leden). In 1971 vervangt mevrouw T. Brood-Bakker mevrouw Wijdenes. In hetzelfde jaar volgt de heer Mekkering de vooropleiding kadercursus. Mevrouw Oudt zit tot 1983 in het bestuur, de laatste negen jaar als voorzitter. In 1983 wordt mevrouw E.Vrieze-De Voogd voorzitter; de heer G. Jonkman secretaris en mevrouw Regter penningmeester. Het bestuur bestond de laatste jaren uit: de heer B. Mes (voorzitter); mevrouw G. Fijnaut-Schmaal (secretaris); de heer L.R. Opbroek (penningmeester) en mevrouw H. Bakker-Smit en mevrouw V. Hoogland (leden). Te weinig leden Dan komt het moment waarop we te weinig leden hebben om te kunnen voortbestaan. Je moet minimaal tien leden hebben en wij hebben er in 2007 acht. Er werd voorgesteld samen met Abbekerk-Lambertschaag en Midwoud-Oostwoud een nieuwe vereniging op te richten, maar daar zaten nogal wat haken en ogen aan. Toen is besloten de verenigingen Benningbroek-Sijbekarspel en Midwoud-Oostwoud op te heffen en de leden over te schrijven naar Abbekerk. Op 20 december 2007 is de laatste ledenvergadering van de EHBO-vereniging Benningbroek-Sijbekarspel. Zo komt er een eind aan ruim vijftig jaar EHBO in onze dorpen. Grietje Fijnaut-Schmaal (met dank aan mevrouw J. Jonkman-Dekker, mevrouw G. Mantel-Visser, mevrouw F. Otten-Otter en de heer P. Mekkering)
45 Zo was het, zo is het
Zicht op de Westerstraat ter hoogte van nr. 81. Rundvee van de familie Klaver, 1966
Gezicht vanaf Sneekerhof 2011
46 Verschenen artikelen 2004-2010 Kroniek 2004 Boerenfamilies Tussen wind en water Winkeltjes en bedrijfjes De Amsterdamse school in Benningbroek Eerste bewoners van Sijbekarspel
Martien Hoogland Cees Stins Evert Oudt Maureen Hulshoff en Justus Houthuesen Harry Vrieze
Kroniek 2005 Benningbroekse met boerenkazen Het witte kerkje van Benningbroek Van sudderlap tot cordon-bleu Volksvermaak in de dorpen Winkeltjes en bedrijfjes (2) De strijdhamer van Sijbekarspel
Conny Stolk-van Veen Peter Sasburg Maureen Hulshoff en Justus Houthuesen Peter Sasburg Evert Oudt Harry Vrieze
Kroniek 2006 Over de Stapels van Sijbekarspel De slagerijen van Benningbroek/Sijbekarspel (2) ’t Boerenhuis in ’t Glop Winkeltjes en bedrijfjes (3) Het wel en wee van een ijsclub
Maureen Hulshoff en Justus Houthuesen Maureen Hulshoff en Justus Houthuesen Louis de Boer Evert Oudt Lidy Deutekom
Kroniek 2007 De Kraaienboom als samenwerkingsschool Het boerenleven van weleer Tabak, roken en rookgerei De slagerijen van Benningbroek/Sijbekarspel (3) Nederland is… pardon… was vol!?? Bij Geertje eet je een lekker peertje Plattelandsvrouwen van toen en nu Mag het een ietsje meer zijn?
Jelte Oosterkamp Jannie Stapel-Bras Chiel de Leeuw Maureen Hulshoff en Justus Houthuesen Justus Houthuesen Peter Sasburg Antoinet van Riesen-Rentenaar Peter Sasburg
Kroniek 2008 Volksonderwijs Benningbroek/Sijbekarspel Vrijheid, gelijkheid en broederschap Verdwenen middenstand Op ‘vraaierspad’ Vijftig jaar liefde kweken voor het koninklijk huis Een gedenkwaardige sinterklaasavond Eindelijk echt samen Loslopende koeien Mag het ietsje meer zijn (2)
Rob Bijpost Louis de Boer Chiel de Leeuw Peter Sasburg Lidy Deutekom Jan Geel Agatha Bos-Koning Lidy Deutekom Peter Sasburg
Kroniek 2009 Nelie Haakma-Nieuweboer vertelt De eerste 20 jaar van de rundveefokvereniging Spinrag in Benningbroek
Martha Sjerps en Els Haakma Annie Vlaar-Oudeman Ina Broekhuizen-Slot
47
Het boerenleven van weleer van Jannie Stapel-Bras, Kroniek 2007
Reglement voor de stierdrijver De herberg op de hoek Boer in Benningbroek tijdens de Tweede Wereldoorlog De boeren van de Oosterstraat Jeugdherinneringen van Kees Raa De ‘regerende heeren’ der stede Sijbekarspel/Benningbroek Vijftig jaar dorpsdokter
anoniem Gré Mantel-Visser Arie Brak Gerrit Bras Kees Raa Louis de Boer Gré Mantel-Visser
Kroniek 2010 De familie Buishand-Molen in Villa Rosita Jeugdherinneringen van Kees Raa (2) Uit de ‘Vrije Hoornse Courant’ In de toil Rundveefokvereniging De Samenwerking (2) De Ambachtsheerlijkheid van Sijbekarspel en Benningbroek Herinneringen van Aagje Govers-Koomen Oorlogsjaren in Benningbroek en Sijbekarspel Eigen ‘Courant’ voor plattelandsvrouwen Toch chocolade in de oorlog… Oorlogspaard werd boerenwerkpaard Wieringermeer onder water Een opstel uit mijn schoolschrift Bevrijdingslied
Gré Mantel-Visser Kees Raa anoniem Wim Baas Annie Vlaar-Oudeman Louis de Boer Els Haakma en Martha Sjerps Peter Sasburg Anneke Helder Chiel de Leeuw, Cees Bakker, Ben Peper Nico Vlaar Wim Hakvoort Gré Mantel-Visser Geertje Mantel-Smit
48 Ledenlijst Aaij-Hof E. J. M. Admiraal S. Appel A. Back-de Vries G. Bakker J. en M. Bakker P. Bakker R. Bakker Jr. J. Bakker-Helder C. en A. Bart P. Bart-May A. M. Beets-Moeyes Besseling W. Beunder R. en C. Bijpost R. Blankendaal - Vlaar J. C. Bontekoning P. Bontekoning B. en G. P. en G. Bontekoning Bontekoning J. en A. Bontekoning-Beemster S. en A. Boon P. Boon-Smit M. en B. Bos K. W. Bos C. J. Bos J. G. Bouman C. Bouman A. Bras G. en M. Bregman P. en L. Brink-Nes I. Bruinink-Oudt N. Cardozo M. Commandeur-Bontekoning R. Conijn J. en J. Dam J. en M. de Boer A. de Boer A. J. de Boer M. de Boer P. de Boer C. en A. de Graaf J. en G. de Leeuw M. J. de Vries I. Dekker J. C. Dekker B. en J. Dekker W. en A. Dekker E. den Heijer R. Feld P. en R. Fijnaut T. Futselaar L. Geel J. Gerssen H. en E. Gijsbers D. en W.
Sijbekarspel Benningbroek Benningbroek Baarn Sijbekarspel Sijbekarspel Alkmaar Sijbekarspel Benningbroek Midwoud Wognum Grootebroek Sijbekarspel Benningbroek Middenmeer Benningbroek Bovenkarspel Benningbroek Sijbekarspel Sijbekarspel Benningbroek Benningbroek Sijbekarspel Amsterdam Avenhorn Amsterdam Medemblik Hoogkarspel Hammes Benningbroek Nibbixwoud Hoorn Kansas City Midwoud Benningbroek Benningbroek Benningbroek Wognum Blokker Nibbixwoud Zwaagdijk Hoogwoud Benningbroek Hilversum Benningbroek Benningbroek Benningbroek Hensbroek Benningbroek Benningbroek Sijbekarspel Benningbroek Oostwoud Benningbroek Benningbroek
Godfriedt-Wagemaker E. en M. Sijbekarspel Gorter P. D. Benningbroek Groen G. Warmond Haakma M. S. Zwaag Haakma E. Medemblik Haakma M. Hoorn Haakma S. Sijbekarspel Hagedoorn R. Sijbekarspel Hakvoort-Bakker B. Wieringer- waard Hartog J. en L. Benningbroek Hartog G. Benningbroek Helder K. Sijbekarspel Helder F. Sijbekarspel Helder-Dekker G. Berkhout Hoenselaar R. F. Sijbekarspel Horstman N. Sijbekarspel Houthuesen-Hulshoff J. en R. M. Sijbekarspel Huisman A. en L. Benningbroek Jansma-Langereis A. Opperdoes Jongma T. D. Sijbekarspel Jonker N. Sijbekarspel Jonker-de Vos M. Sijbekarspel Karsten W, en M. Benningbroek Karsten-Visser G. De Weere Kerkhof-Troost A. Gronau Nordrhein Westfalen Kistemaker-Mus M. Sijbekarspel Klaver M. Kortenhoef Klaver J. Midwoud Klaver L. Sijbekarspel Klijnsma F. Benningbroek Klomp E. Sijbekarspel Koeman K. Enkhuizen Koning K. Benningbroek Kooij A. Sijbekarspel Kool K. J Midwoud Kool C. Benningbroek Kool J. W. Benningbroek Kool M. en R. Sijbekarspel Kool A. W. Nibbixwoud Koopmans W. H. Sijbekarspel Koopmans-Moeijes T. Sijbekarspel Kooter N. Leiden Kuip-Stam C. en J. Sijbekarspel Kuper R. en W. Sijbekarspel Langereis E. Hoorn Linders L. Sijbekarspel Lobatto-Cardozo B. Uithoorn Löwenthal F. Sijbekarspel Luurtsema/van Stralen R. en J. Sijbekarspel Mantel-Visser G. Sijbekarspel Mekkering D. Wervershoof Mekkering P. Benningbroek Mekkering C. Scharwoude
49
Mes B. en R. Sijbekarspel Mijdam-Oudt B. en M. Hoorn Moeijes B. Hoorn Molenaar W. Sijbekarspel Moolevliet C. A. Sijbekarspel Nieuweboer R. en Y. Sijbekarspel Nieuwenhuizen C. Benningbroek Oosterkamp J. en A. Benningbroek Op den Kelder R. J. Sijbekarspel Op den Kelder A. Benningbroek Otten J. Benningbroek Oudt C. S. en A. Benningbroek Oudt S. C. en N. Sijbekarspel Oudt E. en L. Sijbekarspel Peper B. Sijbekarspel Polsma T. Zandvoort Polsma N. Hoorn Posch P. en G. Sijbekarspel Posch-Sluis J. en M. Sijbekarspel Raa C. 03530 La Nucia Ravensbergen R. en H. Sijbekarspel Rentenaar B. Alkmaar Reus C. en T. Sijbekarspel Rood M. Sijbekarspel Rood D. en T. Benningbroek Ruiter C. Wognum Sasburg en Polsma P. en H. Midwoud Schagen J. G. Benningbroek Schagen C. Benningbroek Scheer G. Benningbroek Schermer-Kistemaker J. Medemblik Schipper J. J. Sijbekarspel Scholten P. en M. Sijbekarspel Schut J. en H. Sijbekarspel Sjerps M. Hoorn Slagter J. en T. Benningbroek A. en P. Benningbroek Slagter M. Hoogwoud Slagter v. d. Busse Slagter-Winkel H. Benningbroek Sneek J. J. Thesinge Spil S. M. Sijbekarspel Spruit J. D. J. Medemblik B. en A. Benningbroek Spruit Spruit C. Benningbroek Spruit P. Nibbixwoud Stapel-Steinfort J. en C. Sijbekarspel Stins C. en M. Benningbroek Stolk-van Veen H. en C. Benningbroek Stompedissel-Rentenaar T. Harlingen Thibaudier F. Sijbekarspel Timmerman C. Wognum Timmerman P. Benningbroek van der Busse J. en N. Nibbixwoud van der Gracht W. Sijbekarspel
van Diepen J. A. Benningbroek van Diepen T. en A. Sijbekarspel van IJzerloo J. en L. Benningbroek Van Os A. en E. Sijbekarspel van Riesen-Rentenaar A. Hoogkarspel van Stralen E. en J. Sijbekarspel van Veen-Balk W. Sijbekarspel Veerman R. en F. Sijbekarspel Verdonk W. Enkhuizen Verhart W. Sijbekarspel Verhoef - van Rijn A. en T. Wognum Vis H. Driebergen Visser J. Benningbroek Visser H. Sijbekarspel Visser-Helder E. Hoorn Visser-Luchies Y. Den Helder Vlaar K. en W. Benningbroek S. J. Benningbroek Vlaar Vlaar K. Benningbroek Vlaar D. Benningbroek Vlaar M. en N. Benningbroek Vlaar J. en E. Benningbroek G. Benningbroek Vlaar Vlaar C. Benningbroek Vlaar T. Sijbekarspel Vlaar Th. N. M. Abbekerk Vlaar-Oudeman N. G. en A. Benningbroek Vlaar-Schilder H. en N. Nieuwe Niedorp Vlaar-Smit P. en R. Benningbroek Vlaar-Wagenaar W. en K. Benningbroek Vlasblom V. en E. Hoorn Vos M. Benningbroek Vriend W. J. Obdam Vrieze H. Sijbekarspel Wagemaker F. en A. Sijbekarspel Wagemaker K. en K. Sijbekarspel Westerveld C. G. Benningbroek K. en A. Benningbroek Wijtman Wijtman A. Midwoud Zandvliet P. en M. Sijbekarspel Zwagerman-Moeijes M. Hensbroek
Benningbroeker vrouw Het Westfries Genootschap vierde afgelopen 5 november het 55-jarig bestaan met een unieke show van kostuums uit Noord-Holland vanaf de vijftiende tot de twintigste eeuw. In de Noorderkerk in Hoorn presenteerde de commissie Kap en Dek van het genootschap de show. Uit ons dorp was Connie Stolk-van Veen te bewonderen in het door haar zelf gemaakte kostuum van een Benningbroeker vrouw. In de Kroniek 2005 heeft zij uitgebreid beschreven hoe zij het kostuum maakte naar voorbeeld van een geschilderd houten paneeltje uit ongeveer 1550, getiteld ‘Benningbroecker Vrou.’ De schilder ervan is onbekend.
