Een onderzoek naar het gebruik van de Nintendo Wii bij Parkinson patiënten

De Nintendo Wii bij revalidatie Een onderzoek naar het gebruik van de Nintendo Wii bij Parkinson patiënten pati

Abstract- Dit paper behandelt een interdisciplinair onderzoek naar het gebruik van de Nintendo Wii in de thuisbehandeling van Parkinson-patiënten. Parkinson patiënten. Uit vooronderzoek blijkt dat de Nintendo Wii wordt ingezet door fysiotherapeuten terwijl er nog geen wetenschappelijk wetenschappelijk bewijs is voor het positieve effect hiervan. Er zijn wel enkele verkennende onderzoeken verricht. Door de resultaten hiervan te bestuderen en ervaringsdeskundigen te interviewen zijn de voorvoor en nadelen van de Nintendo Wii verkend. Dit onderzoek gaat in op de vraag: ‘Welke Welke aanpassingen zijn nodig om de Nintendo Wii geschikt te maken voor (thuis)behandeling van Parkinson-patiënten?’ Parkinson ?’ Er wordt gekeken naar de toevoeging van een filter aan de software zodat de tremor van een Parkinson-patiënt Parkinson patiënt het spel niet beïnvloedt. Ook moeten de instructies en feedback door de computer verbeterd worden. Een directe verbinding moet continu toezicht van een fysiotherapeut mogelijk maken en de spelletjes moeten aangepast worden op de behoefte en de ervaringen van een Parkinson-patiënt. Parkin . Vooralsnog wordt de Nintendo Wii niet opgenomen in een aanvullende zorgverzekering.

Een onderzoek door: Lisanne Bos Viviana Meerstra Catharina Peekstok Kirsten Teulen Begeleiders: Joris Buis Machiel Keestra Bernard Kruithof Datum: 07 februari 2011 Aantal woorden: 6020

5873258 5964954 5870232 5908191

Major Algemene Economie Major Natuurkunde Major Bewegingswetenschappen Major Kunstmatige Intelligentie

Inhoudsopgave Inleiding

3

1 Parkinson

4

1.1 Symptomen 1.2 Behandeling 13 .Zorgvraag

5 5 6

2 Nintendo Wii

6

2.1 Communicatie hardware en opslag gegevens 2.2 Wii Remote 2.2.1 Aanpassingen Nintendo Wii Remote 2.2.2 Subconclusie Nintendo Wii Remote 2.3 Wii Balance Board 2.3.1 Onderzoeken gebruik Nintendo Wii Balance Board 2.3.2 Aanpassingen Nintendo Wii Balance Board 2.4 Wii Fit 2.4.1 Onderzoeken Nintendo Wii Fit 2.5 Aanpassingen voor Parkinson-patiënten

8 8 9 10 10 10 11 12 12 13

3 Gezondheidszorg

13

3.1 Zorgvraag 3.2 Zorgverzekering 3.3 Kortom

13 14 15

Conclusie

15

Discussie

16

Literatuurlijst

19

Bijlage A

23

Interview W. van den Berg (Avero Achmea)

Bijlage B

25

Interview Albert van Duijn (Fitmanagement Hoofddorp)

Bijlage C

27

Vragen gesteld aan Nintendo Wii Nederland

2

Inleiding Meneer W. leidt aan de ziekte van Parkinson en is in therapie bij fysiopraktijk Fitmanagement in Hoofddorp. De ziekte heeft er onder meer toe geleid dat hij met een vooroverbogen houding en een verstoord looppatroon door het leven gaat. Zodra meneer W. de controller van het computerspel Nintendo Wii vastpakt is hij plotseling de fanatieke tennisser van weleer. Volgens zijn fysiotherapeute Refke Homma ligt het geheim in de visualisatie van de beweging. Dit wordt bevestigd door de onderzoeksresultaten van Weiss et al.(2004). Uit hun onderzoek naar het gebruik van virtuele werelden blijkt dat bewegingswaarnemingstechnieken grote potentie hebben voor therapeutische doeleinden. Als voorbeeld geven zij de inzetbaarheid van spelcomputers bij het verbeteren van praktische activiteiten en motorische functies. De productie van gespecialiseerde elektronica voor mensen die aan een ziekte lijden is echter erg duur. Er zijn daarom veel onderzoeken verricht om de inzetbaarheid van commercieel verkrijgbare apparatuur te toetsen. De gametechnologie is bezig met zijn doorbraak in de gezondheidsindustrie. Toepassingen van de gametechnologie variëren van fitnesstraining, training voor artsen en informatievoorziening aan patiënten. Deze technologieën worden zowel in de huiselijke sfeer als in zorginstellingen gebruikt (Asveld L. & Besters M., 2009, p36). Een apparaat uit de gametechnologie dat voor medische doeleinden wordt ingezet is de Nintendo Wii. De Nintendo Wii was meteen een succes en werd beter verkocht dan de Playstation 3 en de Xbox360 die rond dezelfde tijd uitkwamen. Het succes van de Wii lijkt te liggen in de eenvoudige spelletjes die iedereen kan spelen (Huntemann N.B., 2010). Er is verkennend onderzoek verricht naar het gebruik van de Nintendo Wii door Parkinson-patiënten, een voorbeeld van een dergelijk onderzoek is die van Dr. Herz et al. (2009). De onderzoeken die tot nu toe zijn verricht zijn echter te beperkt om als wetenschappelijk bewijs voor de positieve gevolgen van het gebruik van de Nintendo Wii voor de gezondheid te dienen. Desalniettemin hebben veel fysiotherapeuten het apparaat al opgenomen in de therapie van hun patiënten. De Nintendo Wii is geschikt om mensen te laten bewegen die daar op een andere manieren niet toe kwamen, omdat zij bijvoorbeeld het huis niet uit kunnen (Asveld L. & Besters M., 2009, p36-37). Een groep bij wie de Nintendo Wii aanslaat is de groep patiënten die leidt aan de ziekte van Parkinson. Voor het verminderen van de motorische problemen, zoals rigiditeit en gestoorde houding, en het verhogen van de kwaliteit van leven is het voor deze mensen erg belangrijk om in beweging te blijven (Bijlage B). Niet alle patiënten hebben de mogelijkheid om naar een fysiotherapeut te gaan en het uitvoeren van oefeningen wordt vaak als belastend ervaren. Gezien het feit dat er door de vergrijzing een sterke groei van het aantal

3

Parkinson verwacht wordt is een oplossing voor deze problemen gewenst (den Oudsten en de Vries, 2006). Door te spelen met de Nintendo Wii blijven de patiënten langer gemotiveerd en gaan de oefeningen ze gemakkelijk af. Bovendien kan de patiënt het apparaat thuis gebruiken.

Om uit te zoeken of de Nintendo Wii geschikt is voor thuisbehandeling van Parkinson-patiënten hebben we meerdere disciplines nodig. Er is kennis nodig van de bewegingswetenschappen over fysiotherapie voor Parkinson-patiënten. De bewegingswetenschapper kan echter niet bepalen in hoeverre het technologisch mogelijk is om een spelcomputer een deel van de behandeling te laten overnemen. Hiervoor is kennis uit de kunstmatige intelligentie en de natuurkunde nodig. Deze drie disciplines kunnen samen een aangepaste spelcomputer ontwikkelen maar weten niet of het financieel mogelijk is om deze daadwerkelijk in de behandeling op te nemen. Een econoom kan hierover informeren. Repko (2008, p.30) formuleert de noodzaak tot een interdisciplinaire aanpak van een complex probleem als deze heel treffend: ’Those who wish to speed up the production of knowlegde and the solution to pressing problems should promote, or at least tolerate, an interdisciplinairy approach’. De vraag die in dit paper behandeld wordt is: ”Welke aanpassingen zijn nodig om de Nintendo Wii geschikt te maken voor (thuis)behandeling van Parkinson-patiënten?’’. Allereerst zal de ziekte van Parkinson beschreven worden en in het bijzonder de motorische problemen die door een fysiotherapeut behandeld kunnen worden. Vervolgens zal besproken worden welke rol de Nintendo Wii kan spelen in de behandeling. Onderzocht zal worden wat de mogelijkheden zijn van de spelcomputer en wat voor aanpassingen er gewenst en mogelijk zijn. Tot slot zullen we de mogelijkheden onderzoeken voor het vergoeden van deze aanpassingen en de Nintendo Wii door een zorgverzekeraar.

1 Parkinson De ziekte van Parkinson is één van de meest voorkomende neurodegeneratieve aandoeningen bij ouderen. Parkinson ontstaat door een gebrek aan dopamine. Het gebied in de hersenen dat beschadigd is heet de substantia nigra. In dit gebeid worden signalen via neurotransmitters van het brein naar zenuwcellen getransporteerd. Dopamine is één van de belangrijkste neurotransmitters (Postumaa & Montplaisir, 2009). De precieze oorzaak van Parkinson is nog onduidelijk. Uit het onderzoek van Corti et al. (2005) blijkt wel dat er zowel genetische factoren als omgevingsfactoren bijdragen aan de ontwikkeling van Parkinson. In het jaar 2000 werd het aantal personen met

4

Parkinson nog geschat op 18.600 mannen en 30.500 vrouwen maar vanwege de vergrijzing zal dit aantal tussen 2000 en 2020 naar verwachting stijgen met 44,7% (den Oudsten en de Vries, 2006). Parkinson is niet alleen één van de meest voorkomende ziekten bij ouderen maar de ziekte heeft ook een enorme negatieve impact op de kwaliteit van leven (Rahman et al., 2008).

1.1 Symptomen Parkinson-patiënten hebben vaak last van uiteenlopende klachten zoals fysieke, psychologische, sociale en functionele problemen. Een aantal veel voorkomende problemen met het bewegen zijn: tremor, rigiditeit (stijfheid van spieren), bradykinesie (traag uitvoeren van bewegingen) en evenwichtsstoornis (Postumaa & Montplaisir, 2009). Bradykinesie is het meest voorkomende symptoom, 80% van de mensen met de ziekte van Parkinson heeft hier last van(Morris, 2000). Een van de eerste symptomen die optreedt bij Parkinson-patiënten is de tremor. Ongeveer 70% van de Parkinson-patiënten hebben in de beginfase van de ziekte last van een tremor. Een tremor wordt gedefinieerd als een ritmische, onvrijwillige, oscillerende beweging in een bepaald deel van het lichaam (Ahmed & Sweeney, 2002). De tremor begint vaak in de hand of voet en soms verplaatst deze zich naar andere lichaamsdelen. Omdat de tremor bij Parkinson-patiënten voornamelijk optreedt tijdens rust wordt het ook wel rusttremor genoemd. Deze benaming is misleidend aangezien de tremor ook kan optreden als een patiënt geagiteerd of opgewonden is. De tremor zelf heeft een frequentie van ongeveer 5Hz en duurt ongeveer 8-9 seconden(Ahmed & Sweeney, 2002).

1.2 Behandeling Lees, Hardy & Revesz (2009) adviseren om in de beginfase van de ziekte van Parkinson het medicijn Levodopa te gebruiken. Uit onderzoek van Fahn et al. (2004) blijkt namelijk dat als Parkinsonpatiënten 300-600 mg Levodopa per dag innemen motorische symptomen zoals rigiditeit en bradykinesie met 20-70% afnemen. Dit kan verklaard worden doordat levodopa in het centrale zenuwstelsel wordt omgezet naar dopamine. Het nadeel van het medicijn Levodopa is dat het een aantal bijwerkingen kan hebben zoals misselijkheid. Daarnaast is het ook zo dat het medicijn niet op iedereen effect heeft en het alleen de eerste vijf jaar van de ziekte heel goed werkt (Lees et al., 2009). Een andere optie voor de behandeling van Parkinson is een hersenoperatie. Dit is volgens Dowey en Pollak (2001) pas aan te raden wanneer er voor tenminste drie maanden een hoge concentratie levodopa is ingenomen en dit niet heeft geholpen. Daarnaast zouden patiënten volgens Dowey en Pollak grote problemen moeten hebben met hun motorische functies waardoor ze meerdere uren per dag begeleid moeten worden om hun dagelijkse activiteiten uit te kunnen voeren. Alleen dan is het volgens Dowey en Pollak gerechtvaardigd om het risico van een hersenoperatie te nemen. De

5

nieuwste technologie op het gebied van hersenoperaties bij Parkinson-patiënten is Deep Brain Stimulation (DBS). Bij DBS wordt er onder de huid een elektrode geplaatst in de delen van de hersenen waarvan bekend is dat ze invloed hebben op bepaalde verschijnselen. Vervolgens kunnen er impulsen worden gestuurd naar de betreffende hersencellen waardoor de verschijnselen af zouden kunnen nemen (Dowey & Pollak, 2001). Een derde optie is fysieke activiteit. Goodwin et al. (2008) hebben veertien onderzoeken vergeleken met betrekking tot fysieke activiteit bij Parkinson-patiënten. Van de vier onderzoeken met betrekking tot spiersterkte bleken er drie een significante verbetering te geven. Bij alle drie de onderzoeken moesten de proefpersonen drie keer per week een uur lang krachtoefeningen uitvoeren. Ook de balans is volgens Goodwin et al. met behulp van fysieke oefeningen te verbeteren. Vier van de vijf studies gaven een significante verbetering. Bij deze vier onderzoeken werden verschillende oefeningen gebruikt en ook de hoeveelheid training kwam niet overeen. Ook het wandeltempo kan met behulp van training worden verhoogd maar valtraining blijkt niet te helpen.

1.3 Afweging behandelmethoden Zowel het gebruik van levodopa als een operatie hebben bepaalde nadelen. Levodopa werkt alleen de eerste jaren van de ziekte erg goed en een operatie is alleen voor een kleine groep Parkinsonpatiënten een optie. De derde optie, fysieke activiteit, is voor alle Parkinson-patiënten een goede optie. Uit het onderzoek van Goodwin et al.(2008) blijkt dat voor verbetering in de balans je drie keer per week zou moeten trainen. Als mensen niet in staat zijn om drie keer per week naar een fysiotherapeut te gaan zou het nuttig zijn als ze thuis hun oefeningen zouden kunnen doen. Volgens dhr. van Duijn van Fitmangement Hoofddorp (Bijlage B) is het moeilijk voor mensen om de oefeningen die ze meekrijgen van de fysiotherapeut zonder begeleiding thuis goed uit te voeren. De Nintendo Wii zou een optie kunnen zijn voor deze mensen.

2 Nintendo Wii De Nintendo Wii is een spelcomputer die in 2006 door Nintendo op de markt is gebracht. Het belangrijkste aspect waarmee de Nintendo Wii zich onderscheidde van de bestaande spelcomputers was zijn unieke controller. Een controller is een apparaat waarmee je de input levert en kunt interacteren met het spel. Het bijzondere van deze controller is dat hij bewegings- en positiegevoelig is. Met de Nintendo Wii speel je het spel doordat de avatar (de virtuele beeltenis van de speler in het

6

spel) de beweging die je met de controller controller maakt nadoet. De Nintendo Wii wordt geleverd met twee controllers. De Nintendo Wii Remote is de belangrijkste controller, voor de meeste spellen heb je alleen deze controller nodig. De tweede controller is de Nunchuk. De Nunchuk kun je door middel midde van een kabel verbinden met de Remote waardoor je ook spelletjes met twee handen kan spelen zoals boksen. Naast deze accessoires zijn er ook nog extra hulpmiddelen die bij bepaalde spellen gebruikt kunnen worden. Dit onderzoek richt zich op de Nintendo Wii Wii Remote en het Balance Board met het daarbij behorende spel, Wii Fit. Op dit moment zijn er een aantal kleine onderzoeken verricht naar training op de Nintendo Wii door Parkinson-patiënten. Herz et al. (2009) hebben een onderzoek uitgevoerd waarbij twintig twi Parkinsonpatiënten vier weken lang, drie keer per week een uur op de Nintendo Wii moesten spelen. Uit het onderzoek bleek dat de tremoren afnamen en de motoriek verbeterde. Daarnaast leken de Parkinson-patiënten patiënten meer energie te hebben. Volgens Dr. Herz Herz zou dit kunnen komen doordat er tijdens het spelen meer dopamine wordt aangemaakt. Na afloop van het onderzoek bleek ongeveer 60% van de deelnemers zelf een Nintendo Wii te kopen omdat het zo goed was bevallen. Dit bevestigt volgens Dr. Herz dat de Nintendo Nintendo Wii in de behandeling te gebruiken is. De patiënten hebben minder het gevoel bezig te zijn met een therapie en zullen hierdoor beter gemotiveerd zijn. Hieronder zal worden ingegaan op de mogelijkheden om de verschillende onderdelen van de Nintendo Wii aan te passen voor het (thuis)gebruik van Parkinson-patiënten. Parkinson

7

2.1 Communicatie hardware en opslaggegevens De Nintendo Wii is draadloos bestuurbaar. De controllers en de computer, de console genaamd, communiceren met elkaar via een bluetooth verbinding (Leder et al., 2008). Bluetooth is een radioverbinding en kan gebruikt worden voor het verzenden van gegevens over een afstand tot ongeveer tien meter. Omdat bluetooth standaard op computers zit kan iedere computer in principe met Nintendo Wii verbonden worden. Hiervoor is wel geschikte software nodig (Young et al., 2010). Door de gegevens naar een computer te sturen kunnen deze bewaard en bekeken worden. De patiënt kan de gegevens vervolgens via internet naar de fysiotherapeut sturen. De Nintendo Wii beschikt in de console over opslaggeheugen dat gebruikt kan worden om direct gegevens op te slaan. Deze informatie kan dan gekopieerd worden naar een SD-kaart. Het geheugen kan op deze manier met maximaal 32 gigabite uitgebreid worden. Hiervoor is eerst een update van de firmware nodig. Firmware is software die in de hardware ingeprogrammeerd is. De patiënt kan de gegevens op deze manier via externe opslag meenemen naar de fysiopraktijk. Idealiter zou er een directe, continue verbinding moeten zijn tussen de Wii console bij de patiënt thuis en de computer van de fysiotherapeut. (http://www.nintendo.com/consumer/systems/wii/en_na/sdCards.jsp#use Opgehaald op 4 februari 2011)

2.2 Nintendo Wii Remote De Nintendo Wii Remote (figuur 2) is een positie- en beweginggevoelige controller. Oudere controllers werken met knopjes en joysticks, met de Nintendo Wii Remote kunnen de meeste acties uitgevoerd worden door de Remote te bewegen. De controller fungeert in spelletjes bijvoorbeeld als tennisracket, zwaard of honkbalknuppel. In de controller zit een accelerometer die in drie dimensies (lengte/breedte/hoogte) de versnelling kan meten. Ook zit er een infrarood camera in de Nintendo Wii Remote die contact maakt met de infraroodlampjes die in de sensorbalk bij de televisie gezet moet worden. Hiermee kan de controller registreren wat zijn positie is ten opzicht van de televisie. De controller zendt via bluetooth gegevens terug naar de spelcomputer. Een infraroodsysteem gekozen als detectiesysteem maakt een hoge update-snelheid en resolutie mogelijk. Omdat er in drie dimensies zowel veranderingen van richting als van snelheid worden gemeten gecombineerd met een hoge verwerkingssnelheid, kunnen de virtuele bewegingen nagenoeg perfect gesynchroniseerd worden met de bewegingen van de speler. Dit bied een opening voor virtuele therapie, omdat de speler zeer snel feedback zou kunnen krijgen van de spelcomputer. De patient kan zijn gedrag dan direct aanpassen wanneer er iets verkeerd wordt gedaan in het spelletje.

8

2.2.1 Aanpassingen Nintendo Wii Remote Parkinson-patiënten hebben vaak last van trillingen in de handen. Deze tremor kan storend zijn voor bepaalde spellen. In veel spellen kan een kleine beweging het verschil zijn tussen winnen of verliezen. Als de tremor een winnende beweging veranderd in een verliezende kan men dit als demotiverend ervaren.

De tremor introduceert ruis in de bewegingen van de patiënten. Deze ruis bestaat grotendeels uit oscillerende bewegingen met een frequentie van 5Hz. Deze oscillaties zouden er met een band-stop filter uitgehaald kunnen worden. Een band-stop filter is een filter dat een specifieke frequentie of interval van frequenties tegenhoudt en de overige frequenties door laat (Daintith, 2004). Dit is een digitaal filter oftewel een bewerking die wordt uitgevoerd op de bewegingsdata. De functionaliteit en realiseerbaarheid hangt van de snelheid van de implementatie af; de speelsnelheid moet niet achteruitgaan door de extra bewerking die over de bewegingsdata heen gaat. Een andere oplossing zou zijn om de hele controller minder gevoelig af te stellen, kleine bewegingen worden dan niet opgemerkt en kunnen ook geen ruis introduceren. Of dit problemen oplevert moet per spelletje bekeken worden; indien er kleine bewegingen nodig zijn voor het spelen van een bepaald spel, is deze oplossing niet geschikt. Een derde optie is om de speelsnelheid variabel te maken. Wanneer een patient bijvoorbeeld last heeft van bradykinesie, het langzaam uitvoeren van bewegingen, of andere motorische beperkingen kan de speelsnelheid aangepast worden aan de persoonlijke behoefte. Voor alle drie de opties zou het praktisch zijn als het om een instelling gaat die aan of uit gezet kan worden zodat er ook ‘normaal’ gegamed kan worden of overgeschakeld kan worden naar een andere instelling. Er kan dan gebruikt gemaakt worden van zowel normale spellen als specifiek ontworpen spellen en aanpassingen.

Veel commerciële spellen zijn gericht op snelle, abrupte bewegingen en competitie. Dit soort spellen zijn niet altijd zonder meer geschikt voor Parkinson-patiënten. Dit vanwege hun beperkte motoriek en mogelijke evenwichtsstoornissen en omdat het competitieve element niet het therapeutische doel moet overschaduwen. Hier wordt voor gewaarschuwd door dhr. van Duijn van Fitmangement Hoofddorp (Bijlage B), ook merkte hij op dat een fysiotherapeut niet zomaar een Nintendo Wii kan overhandigen aan een patiënt om thuis mee te oefenen. Een Parkinson-patiënt heeft deskundige begeleiding nodig bij het vaststellen hoeveel en welke spellen hij kan spelen. Hier zouden de instelbare filters of gevoeligheidsinstellingen goed van pas komen; een fysiotherapeut kan kiezen om

9

de tremor te ondervangen en een speelsnelheid en gevoeligheid instellen die geschikt is voor de mate van bradykinesie en rigiditeit die een patiënt heeft. Als toevoeging op dergelijke relatief kleine veranderingen zouden aparte spellen ontworpen kunnen worden voor deze doelgroep

2.2.2 Subconclusie Nintendo Wii Remote De Nintendo Wii Remote is een geschikte controller voor therapie. Om de Nintendo Wii geschikter te maken voor de revalidatie van Parkinson-patiënten zijn er verscheidene maatregelen denkbaar zoals een filter, het verminderen van de gevoeligheid en aanpassing van de speelsnelheid. Het grote voordeel van een filter ten opzichte van verminderde gevoeligheid is dat je verschillende filters kan ontwerpen voor verschillende fases en of vormen van Parkinson waar verminderde gevoeligheid slechts alle kleine bewegingen negeert. Het aanpassen van de speelsnelheid werkt niet direct op de ruis maar maakt de spellen gemakkelijker omdat er minder snel gespeeld hoeft te worden. Dit zou ook op te lossen zijn met speciale spellen. Belangrijk bij dit alles blijft dat dit onder begeleiding van een fysiotherapeut gebeurt.

2.3 Nintendo Wii Balance Board Het Wii Balance Board (figuur 2) is een andere controller die op de Nintendo Wii aangesloten kan worden. Het is een board waarop de speler staat. Verdeeld over de hoeken van het board bevinden zich vier druksensoren die het gewicht en het ‘centrum van de balans’ van de speler meten. Het centrum van de balans is een maat die gebruikt wordt bij de evaluatie van de balans. Wanneer er krachten op een lichaam werken is het punt ten opzichte waarvan het lichaam in balans is het centrum van de balans. Uit onderzoek van Clark et al (2010) is gebleken dat het apparaat dit accuraat doet. Door de verandering in de verdeling van de druk te analyseren kan het apparaat bepalen hoe de houding van de speler veranderd is. Het Balance Board stuurt de meetgegevens naar de console. Deze vertaalt de gegevens naar een verandering van de houding van de avatar.

2.3.1 Onderzoeken gebruik Balance Board Clark et al. (2010) hebben de meting van het centrum van de balans getest. In de medische wereld wordt een Force Platform gebruikt om deze meting uit te voeren. Clark et al. vergeleken de resultaten van het Balance Board met die van een Force Platform van dat in laboratoria gebruikt wordt en concludeerden dat het Balance Board een valide apparaat is om balansmetingen mee te verrichten in de medische context.

10

Shih et al. (2010) deden onderzoek naar het effect van het gebruik van het Balance Board op mensen met problemen met hun lichaamshouding en balans. Er waren slechts twee proefpersonen. De proefpersonen leden aan spastische quadriplegie, een hersenbeschadiging die leidt tot spasticiteit van alle ledematen. De onderzoekers concludeerden dat het Wii Balance board gebruikt kan worden om de lichaamshouding te verbeteren. Shih et al. stelden ook dat het Balance Board goed functioneert als lichaamshouding-detector. Ook is er onderzoek gedaan waarbij het Balance Board werd ingezet in het revalidatieprogramma van mensen die een nieuwe knie hebben gekregen. De helft van de groep oefende met het Balance Board terwijl de andere helft vergelijkbare oefeningen deed zonder Balance Board. De oefeningen waren bedoeld om de spieren te versterken en de balans te vergroten. Uit de testen die na afloop werden gedaan bleek dat er geen significante verschillen waren tussen de prestaties van beide groepen. Hieruit concludeerden de onderzoekers dat het Balance Board een goed apparaat is om gebruik van te maken tijdens een fysiotherapie behandeling, maar geen meerwaarde heeft ten op zichte van het oefenen zonder apparaat (Fung et al., 2010). Young et al. (2010) hebben in hun onderzoek geprobeerd met behulp van het Balance Board een trainingsprogramma te ontwikkelen om de balans van ouderen te verbeteren. Het bleek technologisch niet moeilijk te zijn om een systeem te maken waarbij de balans getest en getraind werd. Dit systeem was ook in staat om dynamischere bewegingen te registreren dan de Nintendo Wii oorspronkelijk kon. De resultaten werden hierbij automatisch opgeslagen in een tekstbestand. Het systeem werd getest op zes gezonde proefpersonen met een gemiddelde leeftijd van 84,1 jaar. In een periode van vier weken namen zij deel aan tien trainingssessies. De training bestond uit het spelen van twee spellen die door de onderzoekers ontworpen waren. In het ene spel moesten de deelnemers de avatar appels laten vangen en in het tweede spel moesten zij de avatar bubbels kapot laten prikken. De avatar bestuurden zij door op het Balance Board te staan en hun gewicht te verplaatsen. Na afloop van de trainingsperiode bleek de balans van de proefpersonen verbeterd te zijn en gaven zij aan zich zelfverzekerder te voelen bij het uitvoeren van motorische taken. Deze onderzoekers hebben ook de veiligheid van het gebruik van de Balance Board proberen te vergroten door het board in te bouwen in een platform. De resultaten in de spellen gingen hierdoor niet voorof achteruit.

2.3.2 Aanpassingen voor gebruik Parkinson-patiënt Uit onderzoeken blijkt dat het gebruik van het Wii Balance Board voor medische doeleinden verantwoord is. Er zijn nog geen onderzoeken verricht naar het effect van het gebruik van het Wii Balance Board op Parkinson-patiënten. Naar aanleiding van de onderzoeksresultaten met betrekking

11

tot het gebruik door ouderen en mensen met vergelijkbare lichamelijke klachten als Parkinsonpatiënten, kan veronderstelt worden dat het ook op Parkinson-patiënten een positief effect zal hebben. Voor een optimalisering van dit apparaat zou het oppervlak van het board vergroot moeten worden. Het Wii Balance Board berekent de juiste gegevens die relevant zijn voor balanstraining, zoals het centrum van de balans. Om deze gegevens te weten te komen kun je de body test doen in het spel Wii Fit. Het spel adviseert vervolgens hoe je je houding kunt verbeteren.

2.4 Wii Fit Wii Fit is een spel dat bestaat uit verschillende activiteiten. Bij al deze activiteiten wordt het Balance Board gebruikt en bij sommige ook de Wii Remote en de Wii Nunchuk. Er kunnen 40 activiteiten gedaan worden die onderverdeeld zijn in vier groepen. Met spellen uit de categorie ‘yoga’ en ‘balans’ wordt de balans, lenigheid en flexibiliteit getraind. Voorbeelden van spellen om de balans te trainen zijn snowboarden en ski slalommen. Bij de spieroefeningen kunnen veel verschillende spieren getraind worden en de aerobicsspellen zijn bedoeld om de conditie te verbeteren. Voorbeelden van aerobicsspellen zijn hoelahoepen en steps. De nadruk ligt bij alle spellen op het gecontroleerd uitvoeren van de beweging en niet op overmatige inspanning. Een virtuele coach geeft uitleg en commentaar aan de speler.

2.4.1 Onderzoeken Wii Fit Nitz et al. (2010) hebben het effect van het spelen van Wii Fit op vrouwen tussen de 30 en 60 jaar onderzocht. De tien proefpersonen speelden tien weken lang twee keer per week 30 minuten activiteiten van Wii Fit die zij zelf uit mochten kiezen. Uit het onderzoek is gebleken dat door het gebruik van Wii Fit de balans en kracht significant verbeterd worden. De conditie en beweeglijkheid waren ook verbeterd maar niet significant. Dit komt volgens de onderzoekers doordat de onderzoeksgroep te klein was en de training niet lang genoeg duurde en niet intensief genoeg was. In reactietijd en flexibiliteit was geen duidelijke verbetering gemeten. Hanneton&Varenne (2009) hebben onderzocht of leeftijd van belang is voor de prestaties in videogames en voor de organisatie van het spel. Aan het onderzoek namen proefpersonen deel die geen ervaring hadden met het spelen van videogames. Tijdens het onderzoek kwam naar voren dat ouderen niet genoeg hebben aan het commentaar van de coach in het spel. Ondanks het feit dat de virtuele coach de bewegingen eerst demonstreert, begrepen zij vaak niet wat de bedoeling was. Zij gaven aan dat de spellen te moeilijk waren. Hanneton&Varenne uiten hun zorgen over het gebruik van Nintendo Wii spellen door ouderen zonder de aanwezigheid van begeleiding. Ook fysiotherapeut meneer van Duijn is van mening dat het niet verantwoord is om zonder begeleiding te spelen (bijlage

12

B). De prestaties in de spellen met een humorfactor bleken sneller te verbeteren dan die in spellen die naar de mening van de proefpersonen niet humoristisch waren. Zij gaven bijvoorbeeld aan het spel waarbij een bal in de lucht gehouden moet worden door te koppen grappig te vinden. De proefpersonen gaven aan de spelletjes motiverend te vinden en na afloop van het onderzoek graag met de trainingssessies door te willen gaan.

2.5 Aanpassingen Parkinson-patiënten Balans- en spieroefeningen maken een belangrijk deel uit van de therapie van Parkinson-patiënten. Wii Fit lijkt een geschikt spel voor het trainen van deze aspecten. De mogelijkheid van het instellen van verschillende niveaus is gunstig, maar er zouden lagere niveaus en meer gradaties moeten komen. Verder zal het commentaar van de virtuele coach moeten worden afgestemd op de belevingswereld van Parkinson-patiënten. De spellen weten ouderen goed te motiveren. Zoals gezegd in de inleiding leek Parkinson-patiënt meneer W. tijdens het spelen van het tennisspel veel minder moeite te hebben met bewegen. Het tennisspel hoort bij Wii Sport, een ander spel voor de Nintendo Wii. Volgens Weiss et al. (2004) komt dit door de visualisatie van de beweging. Meneer Van Duijn gaf hier nog een andere verklaring voor (bijlage B). Volgens hem kunnen patiënten bewegingen gemakkelijker uitvoeren als zij zich deze kunnen herinneren van vroeger omdat zij een bepaalde sport intensief beoefend hebben of een bepaald beroep hadden. Zo kan een patiënt die vroeger boer is geweest gemakkelijker lopen wanneer hij zich inbeeldt dat hij het land aan het bewerken is. Bij het maken van een spel zou hierop ingespeeld kunnen worden, bijvoorbeeld door spellen te maken met als thema een bepaald beroep, sport of spelletjes.

3 Gezondheidszorg 3.1 Zorgvraag Zoals in het hoofdstuk Parkinson beschreven, heeft een patiënt recht op fysiotherapie wanneer hij voldoet aan een zorgvraag. Onder zorgvraag wordt verstaan dat een patiënt een dagelijkse handeling niet meer kan doen maar dit nog wel wil (Bijlage B). Een voorbeeld van een zorgvraag is dat een patiënt niet meer zelfstandig naar het toilet kan. Na een verwijzing van een huisarts of een medische specialist heeft de patiënt recht op vergoeding van alle noodzakelijke zorg (Avero Achmea, 2010).

Wanneer de Nintendo Wii verbeterd kan worden zodat deze op een verantwoorde wijze thuis gebruikt kan worden is er minder begeleiding nodig van de fysiotherapeut. Dit zou een daling

13

moeten betekenen van de kosten die een bezoek aan de fysiotherapeut met zich meebrengt.

3.2 Zorgverzekering Er zal geen ruimte zijn om de Nintendo Wii voor thuisgebruik in de basisverzekering op te nemen gezien het feit dat de dekking wordt vastgesteld door de overheid. In de aanvullende verzekering is een verzekeringsmaatschappij vrij om te bepalen wat er aangeboden wordt. Echter volgens Van den Berg, is de opname van een Nintendo Wii in een aanvullende verzekering onwaarschijnlijk, tot er een situatie ontstaat waarin het gebruik van de Nintendo Wii in de medische praktijk een algemeen geaccepteerde standaard wordt. Een argument voor de opname van de Nintendo Wii in een aanvullende verzekering is dat de kosten van een Nintendo Wii lager zullen zijn dan de kosten voor de behandelingen van een fysiotherapeut. Als weerwoord werd door van den Berg gegeven dat kostenbesparingen nooit een argument zijn om een vergoeding te geven voor iets wat niet door de verzekering gedekt wordt (Bijlage A).

Bij fysiotherapie ligt het accent vooral op zorg voor mensen die al klachten hebben. Toch hebben zij ook oog voor preventie. Bij de behandeling van Parkinson-patiënten wordt niet alleen geprobeerd de huidige verschijnselen te verminderen maar ook de snelheid van verergering te remmen. Voorkomen is beter dan genezen lijkt vanzelfsprekend, in de realiteit is dit echter moeilijk. Het is niet zeker hoe een bepaalde ziekte voorkomen kan worden en wat de kosten ervan zijn. De verwachting is dat een zorgverzekering baat heeft bij preventie omdat wanneer men langer gezond blijft de ziektekosten zullen dalen. Toch blijken zorgverzekeraars relatief weinig preventie te vergoeden. Wanneer zorgverzekeraars preventie willen vergoeden zullen de poliskosten stijgen om de preventie te betalen, dit kost klanten omdat men liever geen hogere premie wil betalen (Van den Burgt et al., 2006 ). De mate waarin iemand wil betalen voor een zorgvoorziening hangt af van verschillende factoren. Niet alleen iemands inkomen speelt een rol maar ook leeftijd, risico- en ziekteperceptie en gezondheidsopvattingen spelen een belangrijke rol (Frew, Whynes & Wolstenholme, 2001; Frew, Whynes & Wolstenholme, 2003). Dit zou betekenen dat Parkinson-patiënten (of personen met een verhoogd risico op ziekte) wel open zouden staan voor een hogere premie voor een aanvullende verzekering. Het is wel mogelijk om preventie op te nemen in een aanvullende verzekering maar in beperkte mate. Dit omdat er vrijwel alleen mensen gebruik maken van deze aanvullende verzekering die een hoger risico hebben op bepaalde ziekte, dit is niet rendabel voor een zorgverzekering (Van den Burgt et al., 2006). Toch kunnen zorgverzekeraars hun rol als kwaliteitsbewaarders in de zorg uitdiepen door kritisch te zijn op producten die zorgaanbieders en producenten van medische technologie leveren (Asveld L. & Besters M., 2009, p110).

14

3.3 Kortom Parkinson-patiënten hebben recht op fysiotherapie wanneer er een zorgvraag is en een verwijzing door een huisarts of een medische specialist. De kans dat de Nintendo Wii voor thuisgebruik opgenomen zal worden in een aanvullende verzekering is erg klein, tenzij het gebruik van de Nintendo Wii een medische standaard wordt. Fysiotherapeuten mogen zelf inschatten wat voor een patiënt de beste behandeling is. Het opnemen van de Nintendo Wii in een aanvullende verzekering zal ertoe leiden dat de poliskosten zullen stijgen waardoor de zorgverzekeraar klanten zal verliezen. Anderzijds zullen alleen klanten gebruik maken van de duurdere verzekering wanneer deze zeker gebruik zullen maken van de extra voordelen waardoor het voor de zorgverzekeraar duurder zal zijn. Toch kunnen zorgverzekeraars een kritische rol spelen bij de inzet en ontwikkeling van gametechnologie in de zorg.

Conclusie Parkinson is een veel voorkomende neurodegeneratieve zieke, die vooral bij ouderen voorkomt. Dit onderzoek heeft de volgende vraag onderzocht: Welke aanpassingen zijn nodig om de Nintendo Wii geschikt te maken voor (thuis)behandeling van Parkinson-patiënten?

Parkinson-patiënten krijgen te maken met motorische problemen waaronder tremor, rigiditeit en bradykinesie. Om deze symptomen te verminderen kan er gebruik gemaakt worden van fysiotherapie. In een aantal praktijken waaronder Fitmanagement in Hoofddorp wordt er al gebruik gemaakt van de Nintendo Wii bij de behandeling van Parkinson-patiënten. De spelletjes op de Nintendo Wii helpen hun met bewegen. Een groot voordeel van de Nintendo Wii is dat het een betaalbaar commercieel verkrijgbaar apparaat is. Dit maakt het ook geschikt voor thuisgebruik. Fysiotherapeuten waarschuwen wel dat dit wel onder begeleiding van een fysiotherapeut moet gebeuren. Om dat gemakkelijker te maken zou een systeem dat informatie uitwisselt tussen de Nintendo Wii en de fysiotherapeut ontwikkeld kunnen worden. Met een directe verbinding kan een fysiotherapeut op afstand de vorderingen van een patiënt bijhouden. Een andere optie is om de informatie via externe opslag, zoals een SD-kaartje te vervoeren. De fysiotherapeut kan dan bij een afspraak zien hoe de patiënt heeft geoefend.

Er zijn nog veel aanpassingen denkbaar die de Nintendo Wii geschikter kunnen maken voor de

15

revalidatie van Parkinson-patiënten. Enkele hiervan zijn het aanpassen van de controller zodat die beter geschikt is voor gebruik door Parkinson-patiënten. Dit zou onder andere kunnen gebeuren door de gevoeligheid van de Remote aan te passen of het ontwikkelen van een inschakelbare filter om te corrigeren voor de oscillaties van de tremor. Ook zou de snelheid van de spelletjes aangepast kunnen worden op de doelgroep of er zouden zelfs complete spelletjes ontworpen kunnen worden die op de specifieke behoeften van Parkinson-patiënten inspelen.

Ondanks het feit dat de Nintendo Wii een positieve uitwerking heeft op de houding van Parkinsonpatiënten en een deel van fysiotherapie zou kunnen vervangen, zal de Nintendo Wii volgens Van den Berg waarschijnlijk niet worden opgenomen in een aanvullende zorgverzekering. Dit zal pas kunnen gebeuren wanneer het gebruik van de Nintendo Wii een standaard wordt in de Nederlandse medische wereld. Ook het feit dat de Nintendo Wii waarschijnlijk goedkoper is dan vele behandelingen van de fysiotherapeut is geen argument om deze te laten opnemen in de verzekering. Het opnemen van de Nintento Wii in een aanvullende verzekering zal ertoe leiden dat de poliskosten zullen stijgen waardoor de zorgverzekeraar klanten zal verliezen. Toch zullen mensen die een verhoogd risico hebben op een ziekte, zoals Parkinson, eerder een duurdere aanvullende verzekering aannemen omdat zij er ook daadwerkelijk gebruik van zullen maken. Dit is niet rendabel voor een zorgverzekering. Desalniettemin kunnen zorgverzekeraars een kritische rol kunnen spelen bij de technologische vooruitgang van gametechnologie. Een patiënt heeft recht op fysiotherapie wanneer er sprake is van een zorgvraag. Dit betekent dat een patiënt recht heeft op fysiotherapie wanneer hij of zij niet meer zelf in staat is om dagelijkse handelingen zelfstandig uit te voeren.

Al dan niet in combinatie met de besproken aanpassingen is de Nintendo Wii goed te gebruiken bij fysiotherapie. Voor thuisgebruik zal men echter in eigen buidel moeten tasten.

Discussie Nintendo is erg gesloten over zijn software en heeft op moment van schrijven geen interesse in samenwerking met onderzoekers en of fysiotherapeuten. Dit blijkt onder andere uit de reactie van Nintendo Wii Nederland op de resultaten van dit onderzoek verwerkt in vijf vragen (zie bijlage C). Nintendo beschouwt het gezondheidsaspect van de Nintendo Wii als een fijne bijkomstigheid maar niet als primair doel. Het doel van de Nintendo Wii is het entertainen van mensen en Nintendo houdt zich niet bezig met onderzoek naar de overige mogelijkheden die de spelcomputer biedt. Deze

16

houding beperkt de mogelijkheden tot onderzoek. Wat nog steeds wel hard nodig is, is een gedegen onderzoek naar de effecten van het gebruik van de Nintendo Wii bij revalidatie. In dit onderzoek moeten in ieder geval twee groepen soortgelijke proefpersonen zijn waarvan de ene wel en de andere geen gebruik maakt van de Nintendo Wii bij het revalidatie proces. Dan is het mogelijk om objectief vast te stellen wat het effect is van het gebruik van de Nintendo Wii bij (thuis) gebruik door Parkinson patienten. Hoewel dit onderzoek focust op de Nintendo Wii is er meer op de markt en er wordt volop ontwikkeld. Twee voorbeelden hiervan zijn de Sony PlayStation Move en de Xbox Kinect van Microsoft.

De nieuwe game van Sony PlayStation 3 is de PlayStation Move, deze game kan goed worden vergeleken met de Nintendo Wii omdat het principe hetzelfde is. Bij de PlayStation Move wordt ook gebruik gemaakt van een controller die in combinatie met bewegingsdetectors en de PlayStation Eye-camera alle bewegingen nauwkeurig op het scherm verschijnen. Echter is de PlayStation move gevoeliger dan de Nintendo Wii remote. (http://nl.playstation.com/psmove/ Opgehaald 5 februari 2011).

De Xbox 360 van Microsoft kwam in 2010 met een nieuwe game genaamd Xbos Kinect. De Xbox Kinect maakt gebruik van een bewegingssensor die het gehele lichaam volgt op basis van dieptegegevens. Er wordt hier geen gebruik gemaakt van een controller zoals in de PlayStation Move of de Nintendo Wii. Het lichaam is de controller hierdoor is het mogelijk om heen en weer te bewegen en zelfs een sprong te maken (http://www.xbox.com/nl-NL/Kinect/GetStarted Opgehaald 5 februari 2011).

Indien een van deze partijen geïnteresseerd is in de medische kant of in ieder geval onderzoek ten bate van revalidatie wil toestaan, is er veel mogelijk. Speciaal voor Parkinson-patiënten zou het nuttig kunnen zijn om spelletjes te maken die aansluiten bij hun belevingswereld en hun vroegere activiteiten. Denk hierbij aan spelletjes die al op de markt zijn zoals tennis maar ook dingen zoals handwerken of ploegen. Voor Parkinson-patiënten zijn juist de dagelijkse bewegingen erg belangrijk, simpele leuke spelletjes die dagelijkse bewegingen oefenen zouden kunnen helpen. Veel van de hedendaagse spelletjes zijn flitsend, snel en gericht op de jeugd; mogelijk kunnen relatief kleine aanpassingen aan snelheid, kleurgebruik en/of muziek al een groot verschil maken.

Een grote uitdaging voor een onderzoeker is de medewerking krijgen van een van de grote spelers op de games markt zodat er onderzoek van binnenuit kan worden gedaan. Dan zijn er tal van

17

doelgroepen waarvoor speciale software ontwikkeld kan worden. Denk daarbij niet alleen aan Parkinson-patiënten maar ook aan revaliderende kinderen of mensen die met behulp van beweging en een diëtist gaan afvallen.

18

Literatuurlijst Ahmed A. & Sweeney P.(2002) tremoren. The Cleveland Clinic Foundation

Asveld, L. & Besters, M. (2009). Medische technologie: ook geschikt voor thuisgebruik. Den Haag: Rathenau Instituut.

Avero Achmea (2010), Paramedische zorg (fysiotherapie, oefenterapie, logopedie, ergotherapie, dieetadvisering) periode 2010.

Van der Burgt M, van Mechelen-Gevers E, te Lintel-Hekkert M. Preventie en gezondheidsbevordering. In: Van der Burgt M, van Mechelen-Gevers E, te Lintel-Hekkert M eds. Introductie in de gezondheidszorg. Houten : Bohn Stafleu van Loghum, 2006: 159-172

Clark, R.A., Bryant, A.L., Pua, Y., McCrory, P., Bennell, K., Hunt, M. (2009). Validity and reliability of the Nintendo Wii Balance Board for assessment of standing balance. Gait&Posture, 31(3), 307-310.

Corti O., Hampe C., Darios F, Ibanez P, Ruberg M, Bricea A(2005) Parkinson’s disease: from causes to mechanisms C. R. Biologies 328, 131–142

Dowsey-Limousin, P., Pollak, P.(2001) Deep brain stimulation in the treatment of Parkinson’s disease: a review and update. Clinical Neuroscience Research 1, 521–526

Daintith, J.(2004) "band-pass filter." A Dictionary of Computing. Opgehaald 4 februari, 2011 van Encyclopedia.com: http://www.encyclopedia.com/doc/1O11-bandpassfilter.html

Fahn, S., Oakes, D., Shoulson, I., Kieburtz, K., Rudolph ,A., Lang, A., Olanow, C.W., Tanner, C., Marek, K.; Parkinson Study Group(2004) Levodopa and the progression of Parkinson’s disease. The new england journal of medicine 351(24):2498-508

Frew, E.J., J.L. Wolstenholme & D.K. Whynes 2001 ‘Willingness-to-pay for colorectal cancer screening’, European Journal of Cancer 37, 1746–1751.

Frew, E.J., D.K. Whynes & J.L. Wolstenholme 2003 ‘Eliciting Willingness to Pay: comparing closed-

19

ended with open-ended and payment-scale formats’, Medical Decision Making 23, 150–159.

Fung, V., Ho, A., Shaffer, J., Gomez, M. (2010). The utilization of Nintendo Wii Fit in the rehabilitation of outpatients following total knee replacements: preliminary results of a randomized controlled trial. Archives pf Physical Medicine and Rehabilitation, 91(10), 37.

Goodwin V.A., MSc,1* Suzanne H. Richards, PhD,1 Rod S. Taylor, PhD,1 Adrian H. Taylor, PhD,2 and John L. Campbell (2008). The Effectiveness of Exercise Interventions for People with Parkinson’s Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis. Movement Disorders, Vol. 23, No. 5, pp. 631–640

Hanneton, S.&Varenne, A. (2009). Coaching the Wii. Evaluation of a physical experiment assisted by a video game. Haptic, Visual Environment and Games,7 (8) ,54-57.

Herz, N.B., Carter, C., Knight, M.M, Shew, J., Robinson, B., Jackson, P., Mehta, S.H., Sethi, K.D., Morgan, J.C.(2009) An Open-Label Study of the Wiiin Parkinson’s Disease. Department of Occupational Therapy, Medical College of Georgia Movement Disorders Program, Department of Neurology, Medical College of Georgia

Huntemanna N.B. (2010). Embarrassment of Riches: Video Games and the Recession’, Popular Communication, 8: 3, 198 — 202

Lees, Hardy & Revesz(2009) Parkinson’s disease. Lancet 373, 2055–66

Leder, R.S., Azcarate, G., Savage, R., Savage, S., Sucar, L.E., Reinkensmeyer, D., Toxtli, C., Roth, E., Molina, A.(2008). Nintendo Wii remote for computer simulated arm and wrist therapy in stroke survivors with upper extremity hemipariesis. Opgehaald 4 februari 2011 van International Society for Virtual Rehabilitation website: http://ieeexplore.ieee.org/xpl/freeabs_all.jsp?arnumber=4625137

Morris, M.E. (2000) Movement Disorders in People With Parkinson Disease: A Model for Physical Therapy. Physical Therapy, Volume 80, Number 6, 578-597

Nitz, J.C., Kuys, S., Fu, S. (2010). Is the Wii Fit a new-generation tool for improving balance, health and well-being? A pilot study. Climacteric,13, 487-491.

20

Oudsten den B.L. & Vries de J.(2006) Kwaliteit van leven bij patiënten met de ziekte van Parkinson: Een kritische evaluatie. Psychologie & Gezondheid. 34, 164-173

Postumaa R.B & Montplaisir J.(2009) Predicting Parkinson’s disease – why, when, and how? Parkinsonism and Related Disorders 15S3, S105–S109

Repko, A.F. (2008). Interdisciplinairy research: process and theory. California: Sage Publications.

Shih, C. H., Shih, C.T. & Chu, C.L. (2010). Assisting people with multiple disabilities actively correct abnormal standing posture with a Nintendo Wii Balance Board through controlling environmental stimulation. Research in Developmental Disabilities, 31(1), 936-942.

Rahman, S., Griffin, H.J., Quinn, N.P., Jahanshahi, M. (2008) Quality of Life in Parkinson’s Disease: The Relative Importance of the Symptoms. Movement Disorders Vol. 23, No. 10, 1428-1434

Shih,C.H., Cang, M. L., Shih, C.T. (2010). A limb action detector enabling people with multiple disabilities to control environmental stimulation through limb action with a Nintendo Wii Remote Controller. Research in Developmental disabilitie,31, 1047-1053.

Young, W., Ferguson S., Brault, S., Craig, C. (2010). Assessing and training standing balance in older adults: A novel approach using the ‘Nintendo Wii’ Balance Board. Gait&Posture, jaargang (afleveringsnummer), 1-3.

Weis, P., Rand, D., Katz, N. & Kizony, R. (2004). Video capture virtual reality as a flexible and effective rehabilitation tool. J Neuroeng Rehabil, 1,12.

Geraadpleegde websites Innovatie. Betrokkenheid. Fantasie. Games zullen nooit meer hetzelfde zijn. Opgehaald 5 februari 2011 http://nl.playstation.com/psmove/

Wat is Kinect? Opgehaald 5 februari 2011 http://www.xbox.com/nl-NL/Kinect/GetStarted

21

Managing your Wii console's available memory space. Opgehaald op 4 februari 2011. http://www.nintendo.com/consumer/systems/wii/en_na/memoryManage.jsp

Bronnen Afbeeldingen Figuur 1. Nintendo Remote. Uit ‘’A limb action detector enabling people with multiple disabilities to control environmental stimulation through limb action with a Nintendo Wii Remote Controller,’’ door Shih et al., 2010, Research in Developmental disabilitie,31 , p.1034.

Figuur 2. Nintendo Balance Board. Uit ” A new standing posture detector to enable people with multiple disabilities to control environmental stimulation by changing their standing posture through a commercial Wii Balance Board,” door Shih et al., 2010, Research in Developmental Disabilities, 31, p.282. http://www.shockmd.com/2010/07/12/parkinsons-disease-and-depression/ (verwerkt in Wii revalidation) medipptx.blogspot.com (foto hand) www.nintendo.nl (foto Nintendo Wii en omslag Wii fit die is bewerkt)

22

Bijlage A Interview W. van den Berg 1. Zijn er voor Parkinson-patiënten speciale ‘zorgpakketten’ samen gesteld? Als ik mag aannemen dat je met “zorgpakketten” ketenzorg bedoelt, dan luidt het antwoord op de vraag (vooralsnog?) nee. Met ‘ketenzorg’ wordt bedoeld dat de zorgverlening rondom bepaalde chronische ziektes goed op elkaar wordt afgestemd. Er wordt bovendien volgens een zorgprogramma gewerkt, ook wel de zorgstandaard genoemd. Een Zorgstandaard beschrijft de noodzakelijke onderdelen van zorg om de chronische ziekte te voorkómen, tijdig op te sporen en juist te behandelen. De zorg wordt verleend door verschillende zorgverleners die allemaal, als schakels in een keten, onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden en volledig op elkaar zijn ingespeeld, omdat zij volgens een vast programma werken. In de keten werken dus die zorgverleners met elkaar samen die nodig zijn in het zorgproces voor de desbetreffende chronische ziekte. Dit kunnen zorgverleners zijn die zowel zelfstandig als afhankelijk van elkaar functioneren, zoals een praktijkondersteuner onder leiding van de huisarts of de fysiotherapeut, die wat meer zelfstandiger werkt. Bij de organisatie en afstemming van de zorg staat de cliënt altijd centraal. Mocht je bedoelen of er een speciale aanvullende verzekering voor parkinsonpatiënten bestaat, dan luidt het antwoord overigens ook nee. 1. Zou er ruimte zijn in een zorgpakket om eventueel de Nintendo Wii op te nemen? Volgens ons is een Nintendo Wii voor een zorgverzekering goedkoper dan een behandeling van een fysiotherapeut, aangezien de patient minder vaak bij een fysiotherapeut hoeft langs te komen zou dit niet heel erg in de kosten schelen? De dekking van de basisverzekering wordt van overheidswege vastgesteld, dus daar is so wie so geen speelruimte voor de zorgverzekeraar. De dekking van de aanvullende verzekeringen wordt geheel en al door de verzekeraar zelf bepaald. Opname van de Nintendo Wii in de basisverzekering als hulpmiddel lijkt mij een utopie, tenzij er ooit nog eens een situatie ontstaat dat het gebruik daarvan in de medische praktijk een algemeen gebruikelijke standaard wordt in Nederland. Het criterium van het uitsparen van andere zorgkosten is overigens nooit een argument om een vergoeding te geven voor iets wat niet door de verzekering gedekt wordt. Tegenover

23

Michelle heb ik in de eerste contacten over dit onderwerp al eens gekscherend gemeld dat een vakantie heel goed is voor mijn fysieke & geestelijke gesteldheid, maar dat dit voor mijn zorgverzekeraar toch echt geen aanleiding is om mijn vakanties te betalen (je moet wel eens chargeren om iets duidelijk te maken). Wanneer een Nintendo Wii werkelijk zo goed is voor de gezondheid van een parkinsonpatiënt, dan zou ik als familielid er geen seconde over hoeven na te denken om zelf zo’n apparaat aan te schaffen! 1. Wanneer heeft een Parkinson patient precies recht op hulp van een fysiotherapeut? We hebben gehoord van een fysiotherapeut in Hoofddorp dat deze patienten alleen geholpen worden wanneer zij een ‘zorgvraag’ hebben. Zoals wanneer het voor hen lastig wordt om zelfstandig naar het toilet te kunnen. Hoe gaat dat precies in zijn werking? Wanneer is iets een zorgvraag? De polisbepalingen over fysiotherapie (voor zover relevant in relatie tot je vraag) scan ik hieronder in. Er moet dus een medische reden zijn waarom iemand naar een fysiotherapeut gaat. Voorbeeld: een “gewone” massagebehandeling vanwege spierpijn na sportbeoefening is dat bijvoorbeeld niet. Een paar verrekte kniebanden als gevolg van sportbeoefening daarentegen wel.

De bijgaande brochure verstrekt hierover nog wat meer informatie in begrijpelijke taal. 1. Zijn zorgverzekeringen ervan bewust dat er al redelijk wat fysiotherapeuten bezig zijn om op kleine schaal de Nintendo Wii daadwerkelijk te gebruiken in hun behandelingen? En wat vinden zij hiervan? De fysiotherapeut is de professional die een klant behandelt. Op welke wijze dat gebeurt, is de professionele autonomie van de zorgverlener. Ook daar staan de ontwikkelingen niet stil. Voor zover ik weet staat het ook een fysiotherapeut vrij om te behandelen op de manier die hij zinvol acht. Als daar problemen over ontstaan, zal hij zich moeten verantwoorden. Ik zal hierover nog even navraag doen bij de afdeling zorginkoop paramedisch. Mijn contactpersoon daar kreeg ik vandaag niet te pakken. Voorbeeld uit mijn eigen medische wereld: twintig jaar geleden lag ik voor een knieoperatie een week in het ziekenhuis, werd er een snee van pakweg tien centimeter gemaakt om het probleem op te lossen en mocht ik de eerste zes weken daarna helemaal niks. Een aantal jaren terug ging eenzelfde operatie door middel van een kijkoperatie (twee sneetjes van een

24

centimeter) en mocht ik dezelfde middag weer naar huis, nog een paar weken op krukken lopen, maar fietsen mocht meteen al weer). Ooit moet er iemand op het idee gekomen zijn om dit uit te proberen, en bij gebleken succes is dat de standaard geworden.

Met vriendelijke groet, Avéro Achmea

Willem van den Berg klantketenmanager zorgverzekeringen

Bijlage B Interview Albert van Duijn

Notulen gesprek met Albert van Duijn 8 november Albert van Duijn is fysiotherapeut en eigenaar van sportgezondheidscentrum Fitmanagement in Hoofddorp. Algemeen - Meneer van Duijn is samen met zijn collega’s op bezoek geweest bij revalidatiecentrum De Hoogstraat in Utrecht en zag daar hoe een spelcomputer toegepast werd in de therapie bij kinderen. Het ging om een spel waarbij kinderen met hun hoofd een soort ballonnen moesten wegkoppen en op die manier oefenden met springen. Naar aanleiding hiervan zijn er twee Nintendo Wii spelcomputers aangeschaft voor in de praktijk van Fitmanagement. Sinds 2009 wordt er met deze spelcomputers gewerkt. - De Nintendo Wii spelcomputer wordt breed ingezet bij Fitmanagement, onder meer in de therapie van mensen die hertstellen na een hartoperatie, mensen met een nieuwe heup, mensen met problemen met hun benen of mensen die lijden aan de ziekte van Parkinson. De Nintendo Wii wordt gebruikt bij individuele therapie en bij groepstherapie. - De ervaringen zijn positief en in sommige gevallen zelfs buitengewoon. Als voorbeeld noemde meneer van Duijn een Parkinsonpatiënt (meneer W.) die door de ziekte problemen heeft met zijn balans. Toen deze meneer het tennisspel van de Nintendo Wii probeerde stond hij ineens enthousiast om zich heen te slaan zonder daarbij zijn evenwicht te verliezen. Zeker 8 van patiënten

25

hebben een Nintendo Wii aangeschaft voor thuis. - Meneer Van Duijn behandeld zelf geen Parkinsonpatiënten maar heeft wel gezien hoe de andere fysiotherapeuten van Fitmanagement dit doen. Hij heeft uitgelegd dat meneer W. waarschijnlijk zo goed in het tennisspel is omdat hij vroeger actief getennist heeft. Ook vertelde hij over een man die vroeger boer was en die ineens veel beter gaat lopen wanneer hem gevraagd wordt om te doen alsof hij het land aan het omploegen is. Deze bewegingen die ze vroeger vaak gemaakt hebben zijn gemakkelijker voor hun.

Punten van kritiek/aandachtspunten - Er moet voor gewaakt worden dat een fysiotherapeut niet een patiënt helpt opstarten met een Nintendo Wii programma en er verder niet meer ‘naar omkijkt’. Het apparaat kan als het ware te gemakkelijk ingezet worden. - Er moet voor gewaakt worden dat de patiënt het therapeutische doel van de spellen niet uit het oog verliest door het competitieve aspect. Dit geldt in algemenere zin voor alle oefenapparaten die feedback geven. De kans bestaat dat de patiënt teveel gefocust is op het behalen van een hoge score in plaats van op de juist uitvoering van de bewegingen.

- Bovengenoemd aspect geldt in verhoogde mate voor het gebruik van de Nintendo Wii in de thuissituatie. De fysiotherapeut moet duidelijk met de patiënt afspreken hoe vaak hij de spellen thuis kan spelen. - Nadeel van de Nintendo Wii is dat de computer geen onderscheid maakt tussen een grootse beweging en een versimpelde versie van deze beweging. Wanneer de patiënt ontdekt dat hij met minder moeite dezelfde score kan behalen speelt opnieuw het probleem op dat competitiviteit voor de patiënt zwaarder kan wegen dan een juiste uitvoering van de oefening. - Meneer Van Duijn denkt dat de Nintendo Wii veilig genoeg is om ingezet te worden in de therapie van Parkinsonpatiënten, mits de patiënt hier goed bij begeleid wordt. Per individu moet bekeken worden welke spellen geschikt zijn om (thuis) te spelen. Dit hangt af van het stadium van de ziekte en de symptomen die optreden. Zo zijn sommige spellen te gevaarlijk voor mensen met evenwichtsstoornissen. - Waar het zorgverzekeringen betreft speelt het probleem van ‘de zorgvraag’ een belangrijke rol. Zorg wordt alleen vergoed als de patiënt aangeeft dit nodig te hebben. Als een Parkinsonpatiënt bijvoorbeeld al in een vergevorderd stadium van de ziekte is maar nog behoefte heeft om bepaalde handelingen zelf uit te voeren, is er sprake van een zorgvraag en wordt de benodigde zorg vergoed. - Meneer van Duijn ziet absoluut heil in het toepassen van de Nintendo Wii en overweegt meer spelcomputers aan te schaffen. Hij denkt dan aan de nieuwe versie van de Nintendo Wii maar is ook

26

enthousiast over de playstation Move. (of Kinect?) Verdere afspraken We hebben met meneer van Duijn afgesproken dat we in december langs komen om verder te praten. We kunnen dan meekijken bij de therapie en de mensen ook filmen terwijl zij aan het Nintendo Wii-en zijn. De fysiotherapeut die normaal gesproken Parkinsonpatiënten behandeld bij Fitmanagement is nu met zwangerschapsverlof maar komt in december terug. Misschien kunnen we nog een gesprek met haar hebben.

Bijlage C Vragen gesteld aan Nintendo Wii Nederland

1 Is Nintendo zich ervan bewust dat de Nintendo Wii door veel fysiotherapeuten gebruikt wordt in hun praktijk en richten de deskundigen van Nintendo zich naast preventieve gezondheidszorg ook op revalidatie?

Er vanuit gaande dat wetenschappelijk bewezen is dat de Nintendo Wii voordelig is voor therapeutische doeleinden: 2 Zou Nintendo gespecificeerde software kunnen ontwikkelen voor Parkinson-patiënten?

3 Zou de Nintendo Wii remote aangepast kunnen worden aan de specifieke Parkinsontremor?

4 Zou Nintendo Wii een samenwerking willen aangaan met verzekeringsmaatschappijen zodat de Nintendo Wii opgenomen kan worden in een zorgpakket?

5 Zou er een koppeling gemaakt kunnen worden die ervoor zorgt dat de fysiotherapeut vanuit zijn praktijk continu toezicht heeft op de gegevens van het Nintendo Wii-gebruik van de patiënt thuis?

Het antwoord hierop van het Nintendo team:

“Het antwoord op al deze vragen is kort. Nintendo heeft met de Wii als hoofddoel mensen fun te brengen en te entertainen. Het gezondheidsaspect vinden wij uiteraard een erg fijne bijkomstigheid, maar is niet het primaire doel. Dergelijke samenwerkingen met fysiotherapeuten etc. zullen op dit moment dan ook niet door Nintendo worden aangegaan.”

27