duurzame technologie

management a meeting of minds

duurzame technologie op weg naar 2020

SPECIAL IN SAMENWERKING MET IMTECH

maart 2010

colofon

inhoud

150 jaar techniek Istockphoto suzanne karsters

Amsterdam Apeldoorn Eindhoven Rotterdam www.svbmedia.nl

aad goudappel

De jongere oudere, je zult hem als adverteerder maar willen bereiken. SVBmedia weet hem als geen ander te vinden. Via een heldere doelgroepanalyse komen we met een goed onderbouwde strategie. Gevolgd door een effectief en efficiënt mediaplan dat we tegen de scherpst mogelijke inkoopcondities uitvoeren. Op zoek naar toegevoegde waarde in uw campagne met de optimale media-keus? Neem contact op met SVBmedia, Herco Tibboel: 010 - 453 71 11 of kijk op www.svbmedia.nl

42

17

12

de green towers van de deutsche bank in frankfurt verbruiken straks maar liefst de helft minder energie. VIsIonaIr

Marcel bullinga Justien Marseille Vincent evers Vincent albers

18

rondetafel

28

31 36

32

zuInIg bankIeren

17 31 41 50

32 erIk franssen

U vindt hem dagelijks op geenstijl.nl

erIk franssen

Tv-spelletjes vindt hij echt iets voor bejaarden

06

06 Van gloeilamp tot dolly het schaap en nanotechnologie.

42

46

de specialisten aan de ronde tafel zijn goed in relativeren: ‘Voorspellingen over waar de techniek naartoe gaat, komen systematisch niet uit.’ analyse

over de bijzondere haat-liefdeverhouding tussen mens en techniek. techtrends

Welke technologische ontwikkelingen verduurzamen onze samenleving het komende decennium? groene datacenters

een datacentrum is bepaald niet energiezuinig. de oplossing ligt in handen van managers.

maart 2010

MANAGEMENT SCOPE A meeting of minds, is een uitgave van Scope Business Media. Kerkstraat 54, 1191 JB Ouderkerk a/d Amstel DirECTiE Walter Vesters, Peter rikhof HOOfDrEDACTiE Peter rikhof rEDACTiECOÖrDiNATOr irene Schoemakers EiNDrEDACTiE Nicole Gommers VOrMGEViNG Wonderworks, Haarlem BEElD COVEr Aad Goudappel BASiSONTWErP Marjolein rams ADVErTENTiE VErKOOP fred Staman , Anouska Steenland, Solange Andreoli (sales assistant) BlADMANAGEr/WEBrEDACTEUr Martijn lub ADMiNiSTrATiE Marjolein van leeuwen MEDEWErKErS irene Schoemakers, Mark van Baal, Christian Jongeneel, frederick van Melle Erik franssen, Aad Goudappel, Hollandse Hoogte, Suzanne Karsters, ilya van Marle, Marjolein rams iNTErViEWErS Steven ten Have, Paul Nobelen, ruud Stassen, Jane Zuidema ADMiNiSTrATiE EN rEDACTiE Postbus 23, 1190 AA Ouderkerk a/d Amstel, T 020 311 37 99, f 020 696 48 74 © 2010 Niets in deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt doormiddel van druk, foto-kopie of op welke andere wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

trendWatcher

adjiedj bakas: ‘groene technologie heeft een enorme handicap.’ strIJden tegen co2

peek traffic ontwikkelt wegsystemen om energieverbruik en de co2-uitstoot van transport terug te dringen. Imtech 150 jaar / 2010 . 03

Samen werken aan meer rendement.

voor woord

groene revolutie De huidige crisis lijkt een ideale voedingsbodem voor het vergroenen en verduurzamen van onze samenleving.

A

Elke dag beter. De inzet van een nog efficiënter distributienetwerk draagt bij aan een aanzienlijke reductie van de CO2 uitstoot. En wij doen dit elke dag beter.

www.hagemeyer.nl

ls we ’s lands bekendste trendwatcher Adjiedj Bakas mogen geloven dan staat ons de komende tien jaar een ware green revolution te wachten. Bakas ziet de huidige economische crisis als een voorbode van een nieuw tijdperk, zoals de crisis van de jaren tachtig werd gevolgd door de ICT-revolutie. Ook andere deskundigen uit de wereld van techniek en wetenschap die in deze special aan het woord komen, zijn optimistisch over de rol van nieuwe duurzame innovaties bij het verminderen van energiegebruik en het drastisch terugbrengen van CO2 uitstoot . Er staat ons de komende tien jaar een aantal duurzame technologische ontwikkelingen te wachten waarbij het zwaartepunt vooral ligt bij het energieverbruik. Cradle tot cradle, zuinige gebouwen, duurzame energie en nieuwe opslagtechnologie. In deze special komt een aantal voorbeelden van groene innovaties als praktijkcases uitgebreid aan bod. Een project van twee kantoortorens van de Deutsche Bank in Frankfurt die de helft minder energie gebruiken dan voor de renovatie, een groen datacentrum dat zijn energieverbruik halveert en een nieuw wegensysteem waarmee vrachtwagen tot 20 procent brandstof kunnen besparen. Het is misschien nog geen groene revolutie, maar het zijn in ieder geval aanzienlijke besparingen. Mocht er al een beperkende factor zijn bij al deze optimistische geluiden dan is dat uiteindelijk

de mens zelf. Volgens Leo de Ruijsscher, docent bouwtechnologie aan de TU Delft, roepen te snelle ontwikkelingen van de techniek onvermijdelijk tegenkrachten op in de maatschappij, waarbij de mens de neiging heeft om op de rem te gaan staan. Christian Jongeneel, ingenieur en gepromoveerd wetenschapsfilosoof, noemt deze reactie ‘de melancholie van de vooruitgang’. Een houding van alle tijden zo blijkt uit zijn betoog. Zo weigerde de Griekse wijsgeer Socrates in 490 voor Christus al om zijn gedachten op schrift te zetten, omdat daardoor zijn geheugen minder zou worden getraind. Het lijkt mede daarom aannemelijk dat er de komende jaren eerder sprake zal zijn van een groene evolutie dan revolutie. Als Europese technische dienstverlener op het gebied van elektrotechniek, ICT en werktuigbouw is Imtech dagelijks betrokken bij tientallen projecten op het gebied van duurzame technologische innovatie. Dat doen we dit jaar precies 150 jaar, reden voor ons om deze speciale editie van Management Scope van harte te ondersteunen. Ik wens u veel leesplezier. Met vriendelijke groet, Imtech N.V. René Van der Bruggen Voorzitter Raad van Bestuur

Imtech 150 jaar / 2010 . 05

terug blik

tekst irene Schoemakers

150 jaar technologie Wie in de geschiedenis van ‘s werelds grootste uit­ vindingen duikt, komt al snel tot de conclusie dat er flink is gestreden voor patenten en octrooien. En het waren lang niet altijd de uitvinders die met de eer konden strijken. Een overzicht van de belangrijkste technologische ontwikkelingen van de afgelopen 150 jaar.

1854 Ten onrechte wordt de uitvinding gloeilamp

van de gloeilamp vaak aan Thomas Edison toegeschreven. Hij was het weliswaar die in 1879 dankzij experimenten in zijn onderzoekslaboratorium in Menlo Park (New Jersey) de gloeilamp voor langere tijd kon laten branden. En hij was het ook die de vinding tot een groot commercieel succes wist te maken. Hij toonde zijn uitvinding op oudejaarsavond van datzelfde jaar massaal aan het publiek door vele gloeilampen als feestverlichting rondom Menlo Park op te hangen. Maar het was de Duitser Heinrich Göbel die de eerste gloeilamp ontwikkelde. In plaats van het later veelgebruikte wolfraam, gebruikte Göbel verkoolde bamboevezel in een vacuümgezogen eau-de-colognefles. De gloeilamp produceert namelijk licht uit elektriciteit dat door een gloeidraad loopt in een zuurstofarme glazen bol. Door het gebrek aan zuurstof verbrandt de draad

niet. Edison vroeg een kwart eeuw later octrooi aan op eenzelfde soort lamp, maar Göbel haalde zijn gelijk bij de rechtbank. Dat was in 1893. Hij overleed echter in hetzelfde jaar.

1860 Dé uitvinder van de telefoon bestaat telefoon

niet. Onafhankelijk van elkaar zijn onderzoekers halverwege de negentiende eeuw tot oplossingen gekomen om mensen op afstand met elkaar in verbinding te stellen. Het was uiteindelijk de Duitser Philip Reiss die als uitvinder van de telefoon wordt gezien. Hij kreeg het in 1860 voor elkaar om stemgeluiden over afstand te laten communiceren met behulp van een houten apparaat, bestaande uit een opnemer en een weergever die met draden aan elkaar verbonden waren. Hij was ook degene die de naam gaf aan het nieuwe toestel: de telephon. Zijn toestellen waren echter niet praktisch en de Schot

Alexander Graham Bell greep zijn kans. In 1876 vroeg hij patent aan op de ‘verbetering van de telegrafie’ en kreeg het voor elkaar om zijn naam officieel te verbinden met de uitvinding. In 1877 richtte Bell, samen met zijn schoonvader, de Bell Telegraph Company op. Saillant detail is dat de telefoon zoals Bell deze had ontwikkeld, later nog technisch verbeterd is door Edison. Hij introduceerde een betere kabeltechniek en de koolmicrofoon, waarbij koolstofpoeder door geluid meer of minder wordt samengedrukt, waardoor het geluid aanzienlijk verbeterde.

1884 Het was de Duitser Paul Gottlieb televisie

Nipkow die in 1884 de elektromagnetische televisie ontwikkelde en patenteerde. De Nipkowschijf vormde hiervoor de basis. Dit is een snel ronddraaiende platte schijf met daarin kleine gaatjes die volgens een spi-

raalvormig patroon in de schijf waren aangebracht. Het duurde echter tot 1907 totdat het ontwerp een praktische toepassing kreeg. Boris Rosing en Vladimir Zworykin waren de eersten die een televisiesysteem aan de buitenwereld toonden. Pas in 1925 toonde John Logie Baird voor het eerst een semimechanisch analoog televisiesysteem met een bewegend beeld van Felix de Kat. In 1928 vond het eerste transatlantische TV-signaal plaats tussen New York en Londen. Vandaag de dag wordt overigens nog weinig van de technologie van Nipkow, Rosing en Baird gebruikt. Vanaf 1934 waren alle elektromechanische tv-systemen verouderd.

1885 Het waren, zoals bij zoveel uitvindinauto

gen, verschillende uitvinders die onafhankelijk van elkaar werkten aan de eerste auto. Over het algemeen wordt de Duitser Carl Benz echter beschouwd als de vader van de automobiel. Hij bouwde zijn eerste auto – een driewieler – in 1885. Zijn vrouw maakte een succesvolle proefrit over een afstand van tachtig kilometer. Het gevolg hiervan was dat Benz kort na deze proefrit tientallen van zijn auto’s kon verkopen. De auto werd door een verbrandingsmotor voor benzine aangedreven, eveneens een vinding van Benz. De term benzine bestond toen overigens al en is dus niet gerelateerd aan de naam van Benz. Eén jaar later dan Benz pro-

duceerde de Amerikaan Henry Ford zijn eerste auto: de Quadricycle, ofwel een auto op vier wielen. De bouw ervan nam een jaar in beslag en Ford maakte alle onderdelen zelf met de hand. De wagen woog slechts 225 kilo en Ford verkocht de Quadricycle voor 200 dollar. In 1899 startte hij de Detroit Automobile Company, ging failliet, startte in 1901 weer een autobedrijf dat niet van de grond kwam, en richtte in 1903 het succesvolle Ford Motor Company op.

ook Marconi die de Nobelprijs kreeg voor zijn uitvinding, tot groot ongenoegen van Tesla die meende dat Marconi het idee van hem had. Pas in 1943, kort na het overlijden van Tesla, kreeg Marconi het patent op de uitvinding van radio.

1897 Acetylsalicylzuur, zo luidt de naam aspirine

van het pijnstillend, koortsverlagend en ontstekingsremmend middel dat onder de merknaam aspirine op de markt werd gebracht. Lange tijd werd de ontdekking van aspirine op het conto geschreven van Felix Hoffman, een medewerker van farmaceutisch bedrijf Bayer. Na zijn diensturen zou hij gezocht hebben naar een pijnstillend middel voor zijn reumatische vader. In 1897 beschreef hij hoe hij het acetylsalicylzuur in chemisch zuivere en bewaarbare vorm had samengesteld. Uit labjournaals van Bayer blijkt echter dat de werkelijke ontdekker van aspirine Arthur Eichengrün was. Hij publiceerde in 1949 een artikel waarin hij de uitvinding van de aspirine claimde. Het wereldwijde verbruik van aspirines wordt vandaag de dag geschat op honderd miljard tabletten per jaar.

1886 Wie de uitvinder is geweest van de radio

radio is niet onomstreden. Sommigen schrijven de uitvinding toe aan Heinrich Hertz die in 1886 ontdekte hoe elektromagnetische radiogolven konden worden opgewekt en weer terug worden ontvangen. Anderen stellen dat het de Servisch-Amerikaanse uitvinder Nikola Tesla was, die in 1895 al het principe van de radio kende. Hij was echter een slecht zakenman en wist het niet tot een succes te maken. In hetzelfde jaar lukte het de Italiaan Guglielmo Marconi wél om een radioverbinding van enkele kilometers tot stand te brengen met een zelfgemaakte zender en ontvanger. Marconi had daarbij gebruik gemaakt van een oscillator uit een van Tesla’s ontwerpen. In 1901 zond Marconi, die naar Engeland was uitgeweken omdat Italië niets zag in zijn uitvinding, een bericht over de Atlantische oceaan. In 1909 was het

1903 Eind vijftiende eeuw al tekende uitvliegtuig

vinder en schilder Leonardo da Vinci een ontwerp voor een vliegmachine. Maar het waren de gebroeders Orville

5 1854

06 .

manage m e nt scope

1860

1884

1885

1886

1897

1903

Imtech 150 jaar / 2010 . 07

terugblik

en Wilbur Wright die in 1903 op het strand van Kitty Hawk, North Carolina, officieel voor het eerst met een gemotoriseerd vliegtuig vlogen. De vlucht duurde overigens maar twaalf seconden en het toestel legde een afstand af van 36 meter. De Duitser Gustav Weisskopf claimde echter in 1901 al een eerste gemotoriseerde vlucht. In 1906 maakte de Braziliaan Alberto Santos-Dumont de eerste gemotoriseerde en gecontroleerde vlucht. Niet lang daarna, in 1911, bouwde Anthony Fokker een vliegtuig, genaamd ‘De Spin’, waar hij mee boven Haarlem vloog. Het was uiteindelijk Charles Lindbergh die in 1927 als eerste solo en non-stop over de Atlantische oceaan vloog.

1923 De transistor wordt wel beschouwd transistor

als de belangrijkste halfgeleider binnen de elektronica en heeft als functie om elektronische signalen te versterken of te schakelen. De transistor is daarmee een belangrijke bouwsteen voor bijvoorbeeld computers. Het was de Oostenrijks-Hongaarse fysicus Julius Lilienfeld die in 1923 de eerste werkende transistor bouwde. In 1925 vroeg hij een patent voor een apparaat dat lijkt op de veldeffecttransistor, een unipolaire transistor met drie aansluitingen. In 1934 kreeg de Duitse uitvinder Oskar Heil een patent voor een vergelijkbaar apparaat. In 1947 ontdekten John Bardeen en Walter Brattain in het onderzoekslaboratorium van Bell een manier om de halfgeleider nog

efficienter te maken. Het was vervolgens William Shockley, het hoofd van de onderzoeksgroep waar Bardeen en Brattain deel van uitmaakten, die hiervoor in 1956 de Nobelprijs van de Natuurkunde kreeg.

1926 Op 16 maart 1926 lanceerde de Ameraket

rikaanse uitvinder Robert Hutchings Goddard de eerste raket met vloeibare brandstof in Auburn, Massachusetts. De raket wist slechts kort in de lucht te blijven: 2,5 seconde. Maar hij bereikte wel een hoogte van twaalf meter, een snelheid van 97 kilometer per uur en landde 56 meter verderop. Goddard verfijnde de technieken en in 1935 bereikte een van zijn raketten een hoogte van 2300 meter. In 1957 besloot het Amerikaanse NASA een raket te bouwen die een satelliet in een baan rond de aarde kon brengen. Totaal onverwacht was het echter de Sovjet-Unie die in 1957 de Spoetnik 1 als eerste kunstmaan in een baan om de aarde wist te brengen. De Amerikanen waren aanzienlijk minder succesvol. De Amerikaanse marine kreeg haar raket nog geen 30 centimeter van het platform waarna, een ontploffing volgde. Enkele maanden later lukte het de Amerikaanse luchtmacht wel. Zij lanceerden in 1958 met succes de eerste Amerikaanse satelliet: de Explorer 1.

1943 De allereerste elektronische comcomputer

puter dateert al uit 1943 en was de

Mijn

idee van groei is duurzame

Colossus, die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Britten werd gebruikt om het Duitse berichtenverkeer te ontcijferen. Het leessysteem haalde een snelheid van vijfduizend karakters per seconde. Omdat de eerste computers groot en duur waren, waren ze uitsluitend in bezit van overheden. Door de grote ontwikkelingen die plaatsvonden op het gebied van elektronica en halfgeleiders, konden kleinere computers worden gebouwd. Begin jaren tachtig pas kwamen de eerste thuiscomputers op de markt. In 1981 introduceerde IBM zijn personal computer. Ook de Commodore 64, die in 1983 op de markt kwam, was een populaire thuiscomputer. Het televisietoestel diende hiervoor als monitor en de externe opslag vond plaats op cassettebandjes. Tegenwoordig zijn computers aanzienlijk sneller, lichter en goedkoper geworden en zijn ze vaak aangesloten op een computernetwerk waarbij verschillende gebruikers zijn aangesloten op software en data die op een centrale server zijn aangesloten.

ambities

waarmaken

1958 In 1958 al demonstreerde de Amemicrochip

rikaan Jack. St. Clair Kilby de eerste werkende microchips in een laboratorium van Texas Instruments. Kilby had het idee om componenten als transistors, condensators en weerstanden op één plaatje germanium te plaatsen en zodoende een geïntegreerde schakeling te creëren. De verbindingen tussen de onderdelen bracht hij zelf aan met goud. In 2000 ontving Kilby hiervoor de Nobel-

Energieoplossingen voor elk gebouw

1923

08 .

1926

manage m e nt scope

1943

1958

Wat uw ideeën van groei ook zijn, samen met onze Priva Partners brengen we ze graag tot leven. Bijvoorbeeld wanneer u ambities wilt waarmaken op het gebied van duurzaam gebouwbeheer en total cost of ownership. Priva levert met haar innovatieve gebouwbeheer- en energiemanagementoplossingen de mogelijkheid om grip te krijgen op alle complexe energiestromen binnen het gebouw. Maximaal rendement én een duurzamer gebouw zijn het resultaat. Gedurende de gehele levenscyclus van het gebouw. Meer weten over Priva’s inspirerende groei-ideeën voor installateurs, gebouwbeheerders en eindgebruikers? Kijk dan op www.priva.nl/mijnideevangroei.

WWW.PRIVA.NL

CREATING A CLIMATE FOR GROWTH

terugblik

prijs voor de natuurkunde. Kilby is overigens niet de enige ‘vader’ van de microchip. Robert Noyce kwam onafhankelijk van Kilby op hetzelfde idee. Hij gebruikte echter geen goud maar silicium als basismateriaal. Inmiddels zijn de microchips zo klein dat er vaak een omhulsel nodig is om ze hanteerbaar te maken.

1973 Het was de Amerikaan Nathan Stubmobiele telefoon

blefield die al in 1908 het patent kreeg op de mobiele telefoon. Zijn uitvinding moest weliswaar op een vrachtwagen worden vervoerd en bestond uit een ontvanger van metalen draden en een zender zo groot als een kleine schuur, maar het was desalniettemin de eerste mobiele telefoon. Zodra de vrachtwagen met draden in de buurt van de schuur kwam, konden de magnetische signalen worden omgezet in geluid. Stubblefield heeft zijn vinding niet te gelde kunnen maken. In 1947 was het Bell Labs die de mobiele techniek verder ging ontwikkelen. Maar het was pas veel later, in 1973, dat Martin Cooper – destijds werkzaam bij Motorola – als eerste een gesprek voerde via een handzame mobiele telefoon. Deze woog toen nog één kilo. Cooper wordt dan ook gezien als de uitvinder van de moderne mobiele telefoon.

1983 In 1969 al werd in feite de grondinternet

slag gelegd voor het internet met

1973

10 .

manage m e nt scope

ARPANET, een computernetwerk van ARPA, een dienst van het Amerikaanse ministerie van Defensie. In 1983 stapte ARPA over op het netwerkprotocol TCP/IP waarmee het internet, zoals we het ook vandaag kennen, een feit werd. Het duurde echter nog tot 1991 dat internet ook het grote publiek bereikte. In dat jaar maakten Tim Berners-Lee en Robert Cailliau het World Wide Webproject bekend. Zij staan dan ook bekend als de uitvinders van het internet zoals we dat nu kennen. De eerste webpagina verscheen bij CERN, een Europese onderzoeksorganisatie in Zwitserland die onderzoek doet naar elementaire deeltjes. Beide heren waren destijds werkzaam bij deze organisatie. Pizza Hut was in 1994 een van de eerste bedrijven ter wereld die internet inzette voor commerciële doeleinden. Een van de drukste internationale internetverkeersknopen ter wereld loopt overigens bij Amsterdam: Amsterdam Internet Exchange (AMS-IX). Meer dan 300 internetpartijen komen hier samen om onderling internetverkeer met meer dan 650 gigabit per seconde uit te wisselen.

1996 Op 5 juli 1996 werd het gekloonde dolly het schaap

schaap Dolly geboren. De uitvinder van de kloontechniek is de Schot Ian Wilmut, die verbonden was aan het Roslin instituut in Schotland. Om Dolly te kunnen creëren had Wilmut gebruik gemaakt van een cel uit het uierweefsel van een volwassen ooi (Van-

1983

daar de verwijzing naar de rondborstige countryzangeres Dolly Parton). Deze cel werd gefuseerd met een veel grotere eicel waar de kern uit was verwijderd. Wilmut wist op deze manier een genetisch identieke kopie te maken van de ooi. Het wonderlijke van deze methode is dat een onbevruchte eicel kennelijk in staat is om kern-DNA van een lichaamscel op te nemen en vervolgens tot een embryo uit te groeien.

21e eeuw

nanotechnologie

Knutselen op moleculair niveau, zo zou je nanotechnologie nog het best kunnen omschrijven. Nanotechnologie is de technologie waarbij atomen, moleculen en structuren op nanoschaal worden gemanipuleerd en toegepast. Om een idee te krijgen van de omvang van ‘nano’: de doorsnede van een haar is honderdduizend nanometer. Door te werken op nanoschaal kunnen nieuwe materialen worden ontwikkeld met unieke eigenschappen. Deze kunnen worden toegepast in de voedingsindustrie, geneeskunde, cosmeticabranche, elektronicabranche, enzovoorts. Kleding die niet meer vies wordt, betere crèmes, slimme medicijnen, intelligent verpakkingsmateriaal, het zuiveren van vuil drinkwater, de toepassingen voor nanotechnologie zijn oneindig groot. Het was overigens de Amerikaanse professor Richard Feynman die in 1959 al de opkomst van de nanotechnologie voorspelde.

1996

21e EEUW

CAse Tekst Mark van Baal Fotografie Rainer Drexel/HH

Zuinig bankieren Voor ruim honderd miljoen euro worden twee kantoortorens van Deutsche Bank in Frankfurt gerenoveerd. Na oplevering gebruiken de Green Towers, zoals ze dan worden omgedoopt, minder dan de helft energie dan voorheen.

D

ebet en Credit noemen Frankfurters de twee identieke kantoortorens liefkozend. Voor de twee donkergroen spiegelende 155 meter hoge kantoortorens van Deutsche Bank in het zakencentrum van Frankfurt, vult een betonwagen bakken met beton. Op één van de torens zwenkt een rode bouwkraan en langs een smalle vakwerkconstructie tegen de gevel gaat een bouwlift met bakken met beton omhoog. Guido Fax (47), een werktuigbouwkundig ingenieur met een halfgrijze snor, is projectleider van dit project van enkele honderden miljoenen. Imtech voorziet het gebouw van technische installaties voor verwarming, koeling en watervoorziening, elektra en ICT-infrastructuur. ‘Alle technische oplossingen, behalve de liften,’ zegt Fax. De order van meer dan honderd miljoen is een prestigeproject voor Imtech. Vandaar dat het bedrijf een dozijn journalisten heeft ingevlogen om de technologie van dichtbij te bekijken. De torens worden de eerste kantoorgebouwen in Duitsland met een LEED 12 .

manage m e nt scope

Platinum keurmerk, de hoogste beoordeling van de United States Green Building Councel (USGBC). LEED staat voor Leadership in Energy and Environmental Design. USGBC is een Amerikaanse non-profit organisatie die criteria heeft ontwikkeld om een gebouw te beoordelen op milieuvriendelijkheid. Wie een certificaat wil verkrijgen, moet een boekwerk aan vragen beantwoorden over onder andere energieverbruik en CO2-uitstoot, waterverbruik en binnenklimaat van een gebouw. Ook de bouw zelf wordt in detail gedocumenteerd, bijvoorbeeld het hergebruik van materialen, de hoeveelheid geproduceerd bouwafval en het energieverbruik tijdens de bouw. Het nieuwe CO2-neutrale hoofdkantoor van postbedrijf TNT en het nieuwe kantoor van Transavia en Martinair op Schiphol worden de eerste LEED Platinum gebouwen in Nederland. Gestript

Gebouwen nemen 35 tot 40 procent van het totale energieverbruik voor hun rekening. Besparen op de ener-

Green towers

De gebouwen van Deutsche Bank hebben na de renovatie slechts 50 dagen per jaar verwarming nodig. Na de renovatie verbruikt het gebouw 55 procent minder energie, stoot het 89 procent minder CO2 uit. Daarnaast wordt 98 procent van het constructieafval hergebruikt.

gieconsumptie van huizen, winkels en kantoren kan dus de een grote bijdrage leveren aan het terugdringen van het totale energieverbruik. Deutsche Bank, een beursgenoteerde bank – niet te beschouwen als de Duitse tegenhanger van overheidsbedrijf De Nederlandsche Bank (DNB) – wil in 2013 CO2-neutraal zijn, vertelt Nils Noack, architect van de revitalisering, zoals Imtech het project in Frankfurt noemt. Deutsche Bank wil het energieverbruik van het hoofdkantoor, waar zo’n drieduizend werkplekken zijn, zo ver mogelijk terugdringen. De belangrijkste eisen aan de verbouwing waren dan ook: halveer het ener-

gieverbruik en breng het waterverbruik met driekwart terug. Imtech was één van de twee bedrijven die durfde te tekenen voor deze ambitieuze doelstellingen en kreeg de opdracht om alle installaties te ontwerpen en te installeren. De renovatie begon in augustus 2009. De twee torens werden gestript tot op het betonskelet. Omdat de Frankfurtse twin towers, begin jaren tachtig gebouwd, een belangrijk onderdeel van de skyline zijn, stelde de gemeente als voorwaarde dat de torens er na renovatie exact hetzelfde zouden blijven uitzien: donker spiegelende ramen in zwarte lijsten die afhankelijk van het weer donkergroen, donkerrood of staalachtig glimmen. siCk buildinG

Een energiezuinig gebouw begint uiteraard met de schil. De ramen van de nieuwe façade bevatten dan ook drievoudig, getint glas. Het glas laat ’s zomers eenderde minder warmte binnen, waardoor er tijdens de warme maanden minder hoeft te worden gekoeld. ’s Winters laten de ramen tweederde

minder warmte ontsnappen, waardoor er tijdens koude maanden minder verwarming nodig is. Op deze manier is de eerste grote energiebesparende slag al gemaakt. Het idee dat alle ramen dicht moeten blijven en dat verwarmings- en koelinstallaties alles regelen, vaak de oorzaak van sick building syndrome, is losgelaten. Ieder tweede raam kan door een werknemer worden geopend. In de kantoorruimten komt uit de helft van de onderste raamkozijnen een dikke kabel. De ramen kunnen elektrisch worden geopend en schuiven dan parallel aan de gevel een decimeter naar buiten. Bankiers kunnen ook ’s winters een raam openzetten, maar de Deutsche Bank stookt dan niet voor de vogels, verzekert Fax. ‘Bij het openen van een raam schakelt de verwarming dat gedeelte van het kantoor uit.’

BaNkiers kuNNeN ook ’s wiNters eeN raam opeNZetteN, ZoNDer Dat er Voor De Vogels gestookt worDt

WArmteWisselAArs

De tweede slag in energiebesparing wordt gemaakt met de installaties. Bij een traditioneel gebouwontwerp berekenen technici simpelweg aan de hand van de heetste zomerdag hoe groot de Imtech 150 jaar / 2010 . 13

CAse

oVertollige warmte DieNt om op wiNterDageN De kaNtoorruimteN te VerwarmeN

worden de kantoren aan de zuidkant gekoeld met airconditioning en aan de noordkant verwarmd. De airco gebruikt stroom en de verwarming gebruikt stadswarmte. Terwijl het aircosysteem op het dak warmte van de zuidzijde uitblaast, wordt er tegelijkertijd gestookt voor de noordzijde. De geïntegreerde verwarmings- en koelingssystemen daarentegen verdelen eerst zoveel mogelijk warmte voordat ze een beroep doen op stadsverwarming van buiten. elektriCiteitsvreters

airco’s moeten zijn. Aan de hand van de koudste winterdag berekenen ze hoe groot de verwarmingsinstallaties moeten zijn. Dit levert suboptimale installaties op. In dit gebouw worden de installaties daarentegen geïntegreerd ontworpen, waarbij het geheel wordt geoptimaliseerd. Overschotten aan warmte en koude worden bijvoorbeeld tijdelijk opgeslagen in plaats van dat deze direct het gebouw worden uitgepompt. Dat gebeurt onder andere op de 38ste verdieping. Dit is één van de vijf verdiepingen met installaties voor verwarming en koeling. Middenin staat een metershoog buffervat voor koud water en in een hoek staan zes buffervaten voor koudeopslag in de vorm van ijs. Twee mannen dragen een oud aluminium luchtkanaal naar de lift. Het aluminium zal volgens LEED-normen worden gerecycled. De besparingen in koeling en verwarming worden verder bereikt door gelijktijdige warmte- en koudevraag met warmtewisselaars tegen elkaar uit te wisselen. Op zonnige dagen in het voorjaar en in de herfst is er bijvoorbeeld behoefte aan koeling aan de zuidzijde en behoefte aan verwarming aan de noordzijde. In een traditioneel gebouw 14 .

manage m e nt scope

Ook in de verschillende serverruimten zijn slagen gemaakt. Hier stonden honderden computers te draaien, die stuk voor stuk warmte produceerden. Grote airco’s koelden die warmte weg en bliezen die op het dak de buitenlucht in. Serverruimten staan niet voor niets bekend als elektriciteitsvreters. Nu wordt de overtollige warmte in serverruimten bijvoorbeeld gebruikt om op winterdagen kantoorruimten te verwarmen. De verwarming en koeling gebeurt met koelplafonds, ofwel dunne metalen panelen waardoor leidingen lopen. De betonnen plafonds dienen als koudebuffer. Koperen leidingen zijn bovendien met aluminium koelribben aan het plafond bevestigd, waardoor het plafond ’s zomers in de nacht kan afkoelen en de koude overdag aan de kantoorruimten kan worden afgeven. ‘De combinatie van betonactivering en plafondkoeling is nieuw,’ zegt Fax. Doordat de koelplafonds slechts tien centimeter plafondruimte innemen, zijn de kantoorruimtes nu ook nog eens drie meter hoog. In de oude situatie was een halve meter nodig voor luchtkanalen, waardoor de ruimtes slechts 2,65 meter hoog waren. Het resultaat is dat de kantoortuinen veel ruimer ogen en dat er meer daglicht binnenvalt, wat weer scheelt in het elektriciteitsgebruik. reGenWAter

Slechts vijftig dagen per jaar is warm water van de stadsverwarming nodig. De architect koos niet voor zonnepanelen op het dak vanwege het relatief

kleine dakoppervlak en niet voor zonnepanelen tegen de gevel. Deze panelen zouden dan verticaal staan, waardoor een ongunstige hoek ten opzichte van de zon zou worden gecreëerd. Bovendien staat de ene toren een deel van de dag in de schaduw van de andere toren. ‘We hebben veel gerekend en gediscussieerd over windturbines en zonnepanelen, maar besloten dat het te weinig oplevert’, aldus Fax. De elektriciteit wordt duurzaam ingekocht en komt virtueel van waterkrachtcentrales. Omdat alleen de opwekking van de stadswarmte niet duurzaam is, valt de CO2-uitstoot 89 procent lager uit. Ook wordt er bespaard op water. Onder andere door regenwater op te vangen en voor toiletten te gebruiken die maar drie liter per spoeling nodig hebben, in plaats van zes. ‘Low technology, high impact’, zegt architect Noack. Zonnecollectoren op het dak gaan vervolgens warm water leveren en in de toiletten komt alleen koud water uit de kraan, wat ook een stevige energiebesparing oplevert. En na de oplevering komt er alleen warm water uit de kranen in de keukens en op de directieverdieping. Met alle systemen en installaties, waarvan een belangrijk deel IT is, wordt de energie die nodig is om te verwarmen en te koelen met maar liefst 67 procent gereduceerd. Verder worden grote slagen gemaakt met ledverlichting die uitgaat als bewegingssensoren detecteren dat er in een zone niemand aan het werk is. Het gebouw gebruikte 36,2 gigawattuur aan zogenoemde primaire energie, bestaande uit elektriciteit en warm water, afkomstig van stadsverwarming. Na oplevering later dit jaar moet dit zijn teruggebracht tot 15,8 gigawattuur, 55 procent minder, en de energie zal dan voornamelijk bestaan uit elektriciteit. De Frankfurtse twin towers mogen zich tegen die tijd met recht de ‘green towers’ noemen.

F

rh e g a

ul

lic e f t

i

rt tee

I

ec mt

h!

Licht bepaalt in hoge mate hoe wij een omgeving beleven en hoe wij ons daarin gedragen. Het beïnvloedt onze gezondheid, stemming en productiviteit. Vanuit dat gegeven creëert Fagerhult in nauwe samenwerking met alle bij een project betrokken partijen voor iedere specifieke situatie de juiste verlichting. Hoogwaardige en energiezuinige verlichtingsoplossingen voor omgevingen waarin mensen werken of studeren, verzorgd worden of leren, drinken en eten, winkelen, ontspannen en recreëren. Binnen en buiten! Imtech en Fagerhult verlichten o.a. samen: Kantoren

Zorg

Onderwijs

Outdoor

Westpoint 4, Schiedam

Amphia Ziekenhuis, Breda

Hogeschool INHolland, Rotterdam

Waterschap Rivierenland, Tiel

Provinciehuis Overijssel, Zwolle

Tergooi Ziekenhuis, Hilversum

Citaverde college, Heerlen

VAT Logistics, Rotterdam

RGC Slingeland Ziekenhuis, Doetinchem

Pieter Nieuwland College, Amsterdam

Gemeentehuis Drimmelen, Made

Novadic, Vught

Stadskantoor, Arnhem

Diverse politiebureau’s

Jeroen Bosch Ziekenhuis, Den Bosch

Zorgcentrum De Kerkebogten, Eersel

Verpleeghuis Zuyder Waert, Heerhugowaard

Noordelijke Hogeschool, Leeuwarden

Diverse ID Colleges

Diversen

Rodahal, Kerkrade MEE, Almere

Brandweerkazerne, Zaanstad Diverse laboratoria

Fagerhult bv Energieweg 9 3401 MD IJsselstein T 030 688 9900 E [email protected] www.debedoelingvanlicht.nl www.fagerhult.nl

De bedoeling van licht

VISIO NAIR

Energie is niet gratis, maar leren hoe te besparen wel

marcel Bullinga (1958) is futuroloog en interactief spreker. www.futurecheck.nl

Schrijf u vandaag nog in bij de Energy University voor een GRATIS cursus over energiebesparing. Naast het nieuws over een moeilijke economie, bedreiging van het milieu en de groeiende energiecrisis, hebben we ook positief nieuws: de Energy University. De Energy University is een onafhankelijk online leertraject voor iedereen die de energie-efficiency binnen zijn organisatie wil verbeteren. De cursussen zijn gebaseerd op energie-efficiency en –besparing en gaan over het energieverbruik, toepassingen, ROI-berekeningen en oplossingen voor wijzigingen die daadwerkelijk nut hebben. Volg zelf de cursussen of laat een ‘energie-expert’ in uw organisatie dit doen, zodat u beter bent uitgerust om de huidige of nieuwe problemen het hoofd te bieden. Dat onze energiebehoefte de kritieke fase nadert, is geen nieuws; de druk op uw financiën en op het milieu is nog nooit zo hoog geweest. Het is tijd om zuiniger om te gaan met energie; tijd voor de Energy University.

Schrijf u vandaag nog in

Zet een stap in de goede richting voor een lager energieverbruik De Energy University richt zich op eindmarkten die samen goed zijn voor 72% van het wereldwijde energieverbruik: > Energie en infrastructuur > Industrie > Gebouwen > Woningbouw > Datacenters en netwerkens

voor een GRATIS cursus

Ga naar www.SEreply.com en voer de actiecode 75537t in. ©2010 Schneider Electric Industries SAS, All Rights Reserved. Schneider Electric and Energy University are owned by Schneider Electric, or its affiliated companies in the United States and other countries. • 998-2689_NL

Imtech_75537t.indd 1

2/10/2010 4:19:33 PM

Groene winst

Seher feliciteert Imtech met haar 150 jarig bestaan Een mooie en bewonderenswaardige prestatie voor een sterke partner in de technische branche. Seher adviseert Imtech bij middenspannings- en hoogspanningsoplossingen.

T: 010 – 258 08 88 | F: 010 – 258 08 99 | E: [email protected] | I: www.seher.nl

‘In de tIen jaar die ons nog resten tot het jaar 2020, gebeurt evenveel als in de afgelopen honderd jaar. We leven in een mobiele 3D-mediawolk. Overal zijn schermen vol werk- en consumenteninformatie. Bijvoorbeeld via een contactlens in je oog of google-bril. Als je naar de bushalte loopt, zie je in je bril of de bus vertraagd is. de toekomst is voor consumenten een paradijs, maar voor producenten een slagveld. Alle diensten worden virtueel geleverd en geconsumeerd. Bijvoorbeeld het aansturen van fabrieken. Dat gebeurt door ‘wolkimmigranten’ die hun werk vanaf de andere kant van de wereld doen en nooit hiernaartoe immigreren. Dat maakt de economie hypercompetitief.

de toekomst kent minder sociale zekerheid. De verzorgingsstaat heeft gezorgd voor luiheid. In 2020 zijn we terug in de jaren vijftig. Terug naar het aloude ‘je eigen brood en pensioen verdienen’. De werknemer wordt ondernemer in uitgeholde loondienst. nederland wordt een tweede Japan door vergrijzing en consumentenrobots. Een tweede Iran door islamisering. Een tweede China door minder sociale zekerheid. Grootste uItvIndInG van de eeuw: groene winst. Duurzame producenten zijn nu al financieel succesvoller dan de ouderwetse. Straks geldt: gij zijt groen of gij zijt helemaal niet.’ Fotografie Erik Franssen Imtech 150 jaar / 2010 . 17

rondE tafEl

‘Voorspellingen komen bijna nooit uit’ Wat brengt de techniek ons in de toekomst? Hoe ziet onze wereld er over twintig jaar uit? Is ‘duurzaamheid’ een voorbijgaande trend? Een bouwkundig specialist, een maritiem kenner en een ‘infratechneut’ nemen plaats aan de ronde tafel in het hoofdkantoor van Imtech in Gouda.

tekst Irene Schoemakers fotografie Ilya van Marle 18 .

manage m e nt scope

Imtech 150 jaar / 2010 . 19

rondetafel

e toekomst van de techniek’ is vandaag het onderwerp van gesprek en de heren – Leo de Ruijsscher, docent bouwtechnologie aan de TU Delft en directeur van De Blaay-Van den Bogaard Raadgevende Ingenieurs, Sjef van Dooremalen, voormalig ceo IHC Holland en voorzitter van het Maritiem Innovatie Programma, en Jan Casteleijn, directeur van Imtech Infra & Traffic – hebben er zichtbaar zin in. Zodra het gesprek van start gaat, is één ding al snel duidelijk. Wat alle drie de deelnemers betreft staat de wereld aan de vooravond van een nieuwe revolutie. En wel die van de communicatie. De Ruijsscher (LdR): ‘Deze is al in gang gezet en is het vervolg op de industriële revolutie. Alle oplossingen voor maatschappelijke problemen zullen hun basis vinden in de communicatietechnologie.’ Casteleijn (JC): ‘Mee eens. Imtech is van origine een vrij klassiek en traditioneel bedrijf. Toch heeft maar liefst 95 procent van onze medewerkers thuis de beschikking over internet. Vijf jaar geleden al zijn we binnen dit bedrijf gaan bouwen aan een virtuele organisatie. We hebben kenniscentra opgezet die verspreid zijn over heel Europa. Wanneer Jan Casteleijn is directeur van Imtech Infra & Traffic

‘Of de wereld over tien jaar CO2neutraal is, betwijfel ik’

20 .

manage m e nt scope

een medewerker in Duitsland een probleem heeft, kan hij dit met collega’s uit andere landen oplossen. En dat gebeurt ook. Ik denk dan ook dat kennis en kunde steeds minder afhankelijk wordt gemaakt van een locatie. Zo voer ik gemiddeld toch zeker twee keer per dag een videoconferentie. En die ontwikkeling zet zich de komende jaren waarschijnlijk steeds verder door.’ Van Dooremalen (SvD): ‘De echte sprongen die we nu maken in de techniek zijn in de maritieme wereld mede het gevolg van communicatietechnologie. De grootste efficiencywinsten aan boord van baggerschepen hebben plaatsgevonden doordat de verschillende systemen nu met elkaar kunnen communiceren en met behulp van touchscreens door één persoon kunnen worden aangestuurd. En niet omdat er een pomp is ontwikkeld die een paar procent zuiniger is. Maar ook maakt de voortschrijding van de communicatietechnologie dat samenwerking tussen mensen verandert, en dat is misschien nog wel belangrijker. Juist doordat mensen elkaar makkelijker kunnen bereiken, ook buiten de eigen grenzen, kan men de handen meer dan ooit ineen slaan om gezamenlijke oplossingen voor problemen te vinden. We zullen dan ook zien dat oplossingen steeds sneller tot stand kunnen komen.’ JC: ‘Dat is nu al het geval. Wanneer een van onze monteurs een probleem heeft, belt hij een van onze kenniscentra op. Daar kijkt een expert met behulp van een camera mee naar het probleem en komt met een oplossing.’

°

Is er iets dat de voortschrijdende techniek kan doen stoppen? LdR: ‘Ik denk het niet. Maar we moeten ons tegelijkertijd wél realiseren dat er veel tegenkracht is vanuit sommige groepen in de maatschappij. Zodra ontwikkelingen snel gaan, zoals op het gebied van technologie, heeft de mens de neiging op de rem te trappen en bepaalde technologische ontwikkelingen – bijvoorbeeld genetische manipulatie – tegen te houden.’ JC: ‘Dit tegenspartelen verschilt overigens ook per land. Ik reis veel en zie dat de mensen in bijvoorbeeld China juist heel hard willen gaan. Ze werken daar veertien uur per dag om toch maar die inhaalslag met het Westen te realiseren. Daar wordt vooralsnog niet op remmen getrapt.’ SvD: ‘Dat soort processen kan in dit soort landen ook sneller gaan, omdat het staatsgeleide economieën zijn. Die zijn nu eenmaal sneller in staat om besluiten te nemen dan markteconomieën. Nu al zie je dat een groot deel van de productie van standaardproducten naar lagelonenlanden verdwijnt.

Nemesys ICT & TeleCom ict

vaste telefonie

Wij maken het verschil

mobiele telefonie

• Ruim 20 jaar kennis en ervaring • C ompleet pakket voor ICT, vaste telefonie en mobiele telefonie • Alles overzichtelijk onder één dak • F lexibele en hoogwaardige dienstverlening • D eskundige, gecertificeerde en enthousiaste medewerkers

Complete dienstverlening in iCt, vaste telefonie en mobiele telefonie

• Professionele 24/7 supportdesk • B etrouwbare A-merken, zoals HP, Microsoft, Cisco en Nokia • Scherp oog voor kostenbesparingen

Alexander Bellstraat 16 3261 LX Oud-Beijerland Tel. (0186) 633 333 www.nemesys.nl [email protected] Openingstijden: Ma t/m Vr: 08.30 - 17.00 uur

Wij ma makken het verschil

rondetafel

Wellicht dat in de nabije toekomst ook een deel van de ontwikkeling en verkoop vanuit die landen gaat plaatsvinden.’ LdR: ‘Dat kan een reëel gevaar zijn voor de westerse economieën. Nederland is een kennisland, zo roept onze regering al een tijdje. Wij moeten het in de toekomst vooral hebben van onze kenniseconomie, zo stelt men. Maar als we één ding weten, dan is het wel dat kennis op die plaatsen ontstaat waar men ook daadwerkelijk handelingen verricht. Wanneer wij de productie steeds meer uitbesteden, doen we hier nog maar bar weinig en zal er dus ook bar weinig kennis worden gegenereerd in dit land. Bovendien is kennis allang niet meer de drijvende kracht voor een bedrijf. Iedereen kan vandaag de dag kennis kopen en vinden op bijvoorbeeld het internet. Waar het nu en in de toekomst veel meer om draait, is creativiteit. Dat wordt de kritische succesfactor voor veel bedrijven. En dan met name die vorm van creativiteit waarbij mensen niet zozeer nieuwe producten bedenken, alswel creatief kunnen nadenken over wat we nog meer kunnen Sjef van Dooremalen is voormalig ceo IHC Holland en voorzitter van het Maritiem Innovatie Programma

‘We kunnen de gevolgen van nieuwe technologische ontwikkelingen maar moeilijk overzien’

22 .

manage m e nt scope

doen met datgene dat al voorhanden is. Het bedenken van nieuwe toepassingen, dat is waar bedrijven mee kunnen scoren.’

°

Een groot deel van de technologische ontwikkelingen wordt momenteel gericht op het duurzamer maken van diensten en producten. In welke mate zal deze trend de technologische vooruitgang in de toekomst beïnvloeden? JC: ‘Het een zal het ander versterken. De roep om duurzaamheid vraagt om nieuwe technologische oplossingen, en sommige technologische ontwikkelingen zullen de roep om duurzaamheid weer versterken. En zoals met zoveel nieuwe ontwikkelingen, hebben ze tijd nodig om hun nut te bewijzen. Hybride auto’s kosten nu nog meer energie dan dat ze ons besparen, maar die fase is onvermijdelijk.’ LdR: ‘Klopt. Daar is nu eenmaal tijd voor nodig. En onderschat ook niet de nuttige neveneffecten van zo’n ontwikkeltraject. Vaak levert de ontwikkeling van nieuwe technieken weer mooie bijproducten op. En we hebben de afgelopen jaren als maatschappij ook al mooie vorderingen gemaakt.’ JC: ‘Absoluut. Zaken komen nu echt in een stroomversnelling omdat van diverse kanten duurzaamheid wordt gestimuleerd. Klanten vragen erom en overheden promoten het. Zo beloven Prorail en het ministerie van Verkeer en Waterstaat hun opdrachtnemers kortingen wanneer zij hun CO2uitstoot reduceren.’ SvD: ‘Ook in de maritieme wereld zie je dat men druk bezig is met het onderwerp duurzaamheid. “Greenship” is daar een voorbeeld van. Dat is een Europees project waarbij een leeg schip zo ontworpen wordt dat de ecologische voetafdruk zo klein mogelijk is. Een voorbeeld is het ballastloze schip, waarbij een leeg schip niet langer ballastwater nodig heeft. Dat heeft allerlei milieuvoordelen. Ballastwater dat bijvoorbeeld in Japan aan boord is gebracht, hoeft niet langer te worden gelost in een ander deel van de wereld waardoor het ecosysteem verstoord raakt en wij in de Noordzee met Japanse mosselen opgescheept zitten. Het lozen van ballastwater door schepen wereldwijd vormt een van de vier grootste bedreigingen voor de wereldzeeën. Dit project probeert dit probleem op te lossen. En er is nog veel meer dat bedrijven in de maritieme sector kunnen doen om groener en duurzamer te opereren. Dat zou vanuit de overheid ook sterker moeten worden gestimuleerd door hier financiële prikkels aan te koppelen. Die helpen vaak het best om gedragsveranderingen tot stand te brengen.’

We vinden altijd de optimale klimaatoplossing Overal waar mensen wonen, werken of recreëren willen we het klimaat naar onze hand zetten. Dit bepaalt immers sterk ons gevoel van welbevinden. En dat kan. Met airconditioning zijn we in staat om ons eigen binnenklimaat te creëren. Lekker warm voor de één. Heerlijk koel voor de ander. Carrier is ‘s werelds grootste klimaatexpert. Als uitvinders van de airconditioning zijn we altijd een stap verder in technologie, om u in iedere situatie de optimale oplossing te bieden. Dus, voor élke klimaatoplossing: turn to the experts. Carrier Airconditioning. Do you turn? T (071) 341 71 11, www.carrier.nl

turn to the experts 634car Adv190x135 Optimale.indd 1

16-12-09 13:15

Drukwerk

Kalenders

Point of Sale

Solutions

VAN AS www.vanas.nl

We geven elk jubileum graag een beetje meer kleur. PMS 184. PMS 277. PMS 101. Het maakt ons eerlijk gezegd niet uit. Allround drukkers die we van huis uit zijn, zijn we gewend om élk jubileum nét dat beetje meer kleur mee te geven. Zeker in het geval van Imtech, met exact 150 jaar op de teller. Respectabele leeftijd. En daarom de welgemeende felicitaties van een drukker die een deel van die historie live heeft meegemaakt. Als vaste drukker van een aantal Imtech-uitgaven zijn we ook van plan de komende 150 jaar op papier er goed uit te laten zien!

Verrassend van As tot Z

rondetafel

“Vanaf de Leo de Ruijsscher is docent bouw­ technologie aan de TU Delft en directeur van De Blaay­Van den Bogaard Raadgevende Ingenieurs

JC: ‘Die stimulans kun je ook aanwakkeren door competitie uit te lokken. Ook dat helpt om bedrijven en overheden in beweging te krijgen. Kijk maar naar het ruimteprogramma van de Verenigde Staten in de jaren zestig. Dat was vooral een strijd tegen de Russen.’

° Welke grote uitvindingen of ontwikkelingen kunnen we de komende jaren tegemoet zien?

24 .

manage m e nt scope

merk is De Nieuwe LijN als bureau nauw betrokken bij ons bedrijf. Voor elke doelgroep weten de tekstschrijVers Van de nieuwe lijn altijd de juiste toon te Vinden, wat Voor mij een belangrijke meerwaarde biedt.” Pieter Koenders, Director Corporate Communications Imtech NV

adv(175-117)01.indd 1

‘Er ontstaat een nieuwe menssoort’

de mens ontwikkelt mee met de technologische veranderingen. Nu al kunnen mensen chips onder hun huid laten implanteren die hen helpen beter te functioneren. Die ontwikkeling zet zich ongetwijfeld door. Op den duur ontstaat er dan vanzelf een nieuwe menssoort.’

°

Welke bedreigingen brengen technologische ontwikkelingen met zich mee? SvD: ‘Bijvoorbeeld dat we de gevolgen ervan maar moeilijk kunnen overzien. Niemand had ten tijde van de ontwikkeling van de auto nagedacht over de schadelijke effecten van de CO2 -uitstoot die een auto met zich mee zou brengen. Dat soort gevolgen wordt vaak pas zichtbaar als het kwaad geschied is. We moeten dus meer dan vroeger alert zijn op de gevolgen die technologische ontwikkelingen met zich mee kunnen brengen.’ LdR: ‘Dat zie je in de praktijk nu ook gebeuren. Bedrijven maken steeds vaker eerst een risicoanalyse voordat ze aan de slag gaan met een nieuw product. Kijk, wij zijn van een generatie die de een na de andere uitvinding heeft mogen meemaken. Die euforie hebben we beleefd. Er werd iets bedacht, en men ging er zonder schroom de wereld

02-02-10 12:39

Wat kan Anixter voor u doen? Anixter is wereldwijd de grootste leverancier van Supply Chain Services en producten die worden gebruikt om spraak-, video-, data- en beveiligingssystemen aan te sluiten. Daarnaast is Anixter een toonaangevende aanbieder van specialistische elektrische en elektronische bedrading en bekabeling voor nieuwbouw, industriële onderhouds- en reparatie activiteiten en OEM-processen. Anixter is gespecialiseerd in de levering van totaaloplossingen voor communicatie-infrastructuur, industriële bedrading en bekabeling en de beveiligingssector. Onze producten worden gecombineerd met onze innovatieve Supply Chain Services, zodat u de kosten van uw bedrijfsprocessen kunt beheersen en investeringen in voorraad kunt verlagen. Bovendien zorgen wij ervoor dat u over het juiste product kunt beschikken wanneer u het nodig heeft. Producten • Netwerkbekabeling • Beveiliging • Elektrische bedrading en bekabeling • Elektronische bedrading en bekabeling • Netwerken-data, draadloos en spraak • Bevestigingsproducten en andere componenten

Diensten • Technische ondersteuning • Producttests en –evaluaties • Supply Chain Services

Wilt u meer informatie over wat Anixter voor u kan betekenen neem dan contact met ons op: ANIXTER Nederland B.V. Postbus 555, 2900 AN Capelle aan den IJssel Rivium 1e Straat 73, 2909 LE Capelle aan den IJssel Tel. +31 10 2885900 • Fax +31 10 4472455 www.anixter.nl • [email protected]

Products. Technology. Services. Delivered Globally.

LdR: ‘Ik geloof er sowieso niet in dat er nog nieuwe uitvindingen worden gedaan. Alles is al uitgevonden. We zijn nu in een tijdperk gekomen dat we alleen nog kunnen vernieuwen op het gebied van toepassingen.’ JC: ‘Daar ben ik het niet mee eens. Ik geloof dat er bijvoorbeeld in de geneeskunde nog heel wat nieuwe ontdekkingen en ook uitvindingen zullen worden gedaan. Daar verwacht ik nog de nodige doorbraken in de toekomst.’ SvD: ‘De wereldbevolking groeit en dus ook het aantal superslimme mensen op deze wereld. Ook ik geloof niet dat er geen nieuwe uitvindingen meer worden gedaan. Zo las ik laatst in het tijdschrift Nature dat Zwitserse onderzoekers erin geslaagd waren om een optische transistor te construeren uit slechts één molecule. Deze transistor zou als schakelelement in optische computers kunnen worden ingezet.’ LdR: ‘Maar dit schaar ik onder het kopje “innoveren”. Nogmaals, echte uitvindingen zoals die van het wiel komen er mijns inziens niet meer. Wel gaan we steeds slimmere manieren bedenken voor wat we met zo’n wiel kunnen doen.’ JC: ‘We zijn volgens jou dus klaar?’ LdR: ‘Wat uitvindingen betreft wel. Maar ik denk dat er een andere nieuwe grote ontwikkeling op stapel is. En dat is die van het ontstaan van een nieuwe menssoort. We hadden eerst de apen, en daaruit zijn mensen geëvolueerd. Beide soorten leven nu naast elkaar. Ik geloof dat er straks een derde soort zal ontstaan: die van de intelligente robot. Kijk, de Egyptenaren deden er tweeduizend jaar over om hun kennis te verdubbelen, terwijl wij in de nabije toekomst iedere 24 uur onze kennis kunnen verdubbelen. Het vermogen om integraal te denken neemt ook steeds verder toe omdat we sneller en meer informatie tot ons kunnen nemen. Tegelijkertijd lijkt het vermogen om logisch te denken overigens af te nemen. Als ik in de supermarkt loop zie ik op het etiket van de citroenlimonade uitsluitend additieven staan, zoetstoffen, E-nummers, enzovoorts. Kijk in het volgende schap naar een fles afwasmiddel dan staat er met grote letters op geschreven: “met echte citroen”. Hoe het ook zij,

Vorming Van imtech als

Het best gekwalificeerde tecHniscH personeel vind je bij inaxtion

rondetafel

‘Het klimaatprobleem brengt de wereld samen’

Sjef van Dooremalen

mee veroveren. Nu is het tijd om aandacht te hebben voor de veiligheidskanten ervan. En die zijn niet altijd makkelijk in kaart te brengen.’ JC: ‘Mee eens. We kunnen experimenten met kernfusie nog zo veilig maken, als dit in handen komt van mensen die kwaad willen, hebben we alsnog een probleem. En dat geldt voor heel veel technologische mogelijkheden.’ LdR: ‘Een risico is ook dat de techniek met ons aan de haal gaat. Simpel gezegd, als mijn oude MG uit 1970 niet start, dan geef ik er een schop tegenaan en dan komt hij vaak wel weer tot leven. Vandaag de dag is alles digitaal en hebben we vaak geen idee wat we moeten doen als de techniek faalt. We zijn er volledig aan overgeleverd. We zijn bovendien meer dan ooit afhankelijk geworden van techniek en zijn radeloos bij de eerste de beste stroomstoring. Ons hele leven ligt dan in één klap plat.’

°

Tot slot. Hoe ziet de wereld er volgens u over tien jaar uit? Wat zijn tegen die tijd leidende technologische ontwikkelingen? LdR: ‘Dat weten we niet. Voorspellingen over waar de techniek naartoe gaat, komen systematisch niet uit. Sterker nog, de uitkomst is vaak 180 graden gedraaid. Zo dachten we dat de komst van de computer de behoefte aan papier drastisch zou verminderen. Maar het tegendeel bleek waar. Eén druk op de knop en een document is immers geprint. Ook dacht men dat met de komst van internet de verkeersdrukte zou afnemen omdat mensen veel meer virtueel met elkaar zouden communiceren. Dat laatste is ook wel gebeurd, maar mensen gaan er juist vaker op uit omdat ze in één oogwenk kunnen zien waar de leuke uitstapjes te vinden zijn. Deze voorbeelden illustreren maar weer hoe ingewikkeld het is om de gevolgen van de techniek te voorspellen.’ 26 .

manage m e nt scope

JC: ‘Wellicht dat er soms wat meer tijd voor nodig is om deze voorspelling te doen uitkomen. De generatie onder ons is bijvoorbeeld al veel minder geïnteresseerd in het uitprinten van documenten. Zij zijn heel goed in staat om uitsluitend te werken met beeldschermen.’ LdR: ‘Mee eens. En ik wil best een poging wagen over waar we over tien jaar staan. De wereld zal tegen die tijd nieuwe toepassingen op het gebied van duurzaamheid en energie – denk aan bodemopslag van warmte – wel hebben omarmd. Ook zal elektriciteit de nieuwe energiedrager zijn en zal de wereld tegen die tijd volledig gefocust zijn op CO2neutrale systemen. Ook ontstaat er de komende jaren een wereldreligie die duidelijk maakt dat techniek een middel is om problemen op te lossen en niet een doel op zich.’ SvD: ‘Die religie is nu al aan het ontstaan. Neem het Kyoto protocol of de klimaattop in Kopenhagen. Er is wereldwijd een besef dat er iets moet gebeuren en dat techniek daarbij een centrale plaats inneemt. Wat dat betreft brengt het klimaatprobleem de wereld samen. Ik denk ook dat technologie in lengte van jaren een driver zal blijven van de economie en maatschappij. Ik geloof niet dat we tussen nu en tien jaar naar ingrijpend andere economische of maatschappelijke modellen gaan. De huidige modellen zullen ook dan nog bestaan, zo verwacht ik. Verder denk ik dat overheden meer en vaker zullen moeten uitleggen wat technologie kan betekenen bij het oplossen van dagelijkse problemen.’ JC: ‘Ik ben ervan overtuigd dat de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid de komende jaren heel hard zullen gaan en dat het onderwerp voorlopig nog wel actueel zal blijven. Gisteren was ik nog in Spanje, waar we een nieuwe raffinaderij bouwen. Deze “plant” gebruikt nog slechts de helft van de energie als dat van haar zusje die acht jaar geleden werd gebouwd. De helft minder! Dat is ongelooflijk. Maar of de wereld over tien jaar CO2neutraal is, betwijfel ik. Ik vind het interessanter om vijftig jaar vooruit te kijken. Tegen die tijd zijn er diverse procesdoorbraken geweest en komen we dichtbij een CO2- neutraliteit. De verspilling op aarde zal dan minimaal zijn. En ondanks het feit dat de wereldbevolking verdubbeld is en het aantal apparaten en machines is toegenomen, zullen we tegen die tijd nog slechts de helft zoveel energie nodig hebben als nu. Verder verwacht ik binnen nu en vijftig jaar grote doorbraken in de geneeskunde en de mens zal gemiddeld wel honderd jaar oud worden.’

Bij InAxtion gaan we altijd voor het beste. Voor zowel onze opdrachtgevers als voor onze medewerkers. Dankzij deze instelling lukt het ons om dé match tot stand te brengen tussen gekwalificeerde professionals en vakbekwame opdrachtgevers in de Elektro & Instrumentatie en Werktuigbouwtechniek. Dat doen we deskundig, proactief en snel. Iets wat onze naam InAxtion ons verplicht. Wilt u weten wat dat voor u kan betekenen? Ga dan voor het beste. Join the team.

Meer inforMatie? kijk op www.inaxtion.coM of bel 0900 462 98 466 (0900-inaxtion)

At Trane, When it comes to energy And the environment, We never FolloW. We LeeD.

MET HET HOOGSTE PERCENTAGE LEED GEACCREDITEERDE GREEN BUILDING PROFESSIONALS IN DE INDUSTRIE, IS HET NIET VERBAZINGWEKKEND DAT TRANE ERKENNING HEEFT ONTVANGEN VOOR HAAR ENERGIE EN MILIEUBEWUST LEIDERSCHAP IN VRIJWEL ELKE CATEGORIE. ALS HOOFD LID VAN HET CLINTON CLIMATE INITIATIEF EN PLATINUM SPONSOR VAN HET INITIATIEF LEED VOOR SCHOLEN, HEEFT TRANE DE JUISTE RICHTING, STRATEGIEËN EN WERELDWIJDE DEKKING OM EEN KRACHTIGE BIJDRAGE TE LEVEREN IN DE STRIJD TEGEN OPWARMING VAN ONZE AARDE EN KLIMAATVERANDERING.

Arbeids­ en organisa­ tiepsycholoog Irene Schoemakers is tekstschrijver. Zij schreef onder meer Op haar Post, over vrouwelijke Nederlandse ambassadeurs.

meer weten: TRANE AIRCONDITIONING B.V. - NIEUWE GRACHT 22 - 3763 LB - SOEST - NETHERLANDS - TEL : +31 (0)35 60 393 00

awards:

| HVAC PLANT ENGINEERING PRODUCT OF THE YEAR – GOLD AWARD 2007 SUSTAINABLE BUILDING INDUSTRY COUNCIL BEST PRACTICES AWARD 2004 | U.S. EPA CLIMATE PROTECTION AWARD 1999 U.S. EPA ENERGYSTAR® BUILDINGS ALLY OF THE YEAR 1998 | U.S. EPA STRATOSPHERIC OZONE PROTECTION AWARD 1998 BEST OF THE STRATOSPHERIC OZONE PROTECTION AWARD 2007

engineered systems

controls

services

PArts

trAining

trAne.com

analyse

de melancholie van de vooruitgang De mens is in de loop der jaren steeds afhankelijker geworden van techniek. Techniek kent echter geen verantwoordelijkheidsbesef.

et eerste klimaatsysteem was een vuurtje waaraan de vroege mens zich warmde in koude nachten, in combinatie met een lekker beren­ vel. Het vuurtje werd een kachel, de kachel een centrale verwarming, die in de loop der tijden evolueerde tot een elektronisch geregeld klimaat­ systeem dat zich volautomatisch naar de omstandigheden voegt. Dat is een hele vooruitgang, maar er is wel een prijs voor betaald. De hedendaagse kantoormens bezit, als hij het koud heeft, vaak geen enkele mo­ gelijkheid meer om het binnenklimaat direct te beïnvloeden. Zijn enige optie is bellen met de facilitaire dienst, maar ook deze moet wellicht de leverancier erbij roepen om te kijken wat er aan de hand is. Dus geeft de kantoormens uit frustratie een schop tegen de radiator en gaat nog maar een kopje koffie halen bij de automaat – als die het doet. De gemiddelde mens is zich pas bewust van zijn afhankelijkheid van de techniek, wanneer deze faalt. Ooit was iedereen zelf verantwoordelijk 28 .

manage m e nt scope

voor hout sprokkelen en vuur maken. Dat was overzichtelijk. Op een gegeven moment ontstond er een elite die het sprokkelen van hout en aanmaken van vuur aan een ander kon overlaten. De techniek schreed bovendien voort, zo­ dat niet iedereen meer alles beheerste. Er kwamen mensen die een bepaald kunstje beter beheersten dan anderen, maar het resultaat bleef direct herleid­ baar. Wie er een potje van maakte, kon straf tegemoet zien. GebrekkiGe moraal

Techniek laat zich niet straffen. Dat komt omdat ze geen eigen wil heeft, en daarom ook geen moraal, geen verant­ woordelijkheidsbesef. De radiator voelt niks als hij een schop krijgt, laat staan dat hij erdoor tot een gedragsverande­ ring wordt aangezet. De gebrekkige moraal van de techniek is wat mensen beangstigt. In de loop der eeuwen zijn we steeds afhankelij­ ker geworden van apparaten: irrigatie­ systemen, riolering, molens, voertuigen, weefgetouwen, stoommachines, liften,

computers, noem maar op. De tech­ niek heeft haar plek in de samenleving niet veroverd. Ze heeft haar toegescho­ ven gekregen. We hebben ons uit volle overtuiging afhankelijk gemaakt van techniek, omdat die het leven zoveel comfortabeler kan maken. Dat weegt op tegen het gevoel van onmacht dat ze bij tijd en wijle aan ons opdringt. Omdat de techniek geen moraal heeft en dus geen schuld kan dragen, hebben we het zo geregeld dat er altijd iemand verantwoordelijk voor is die zonodig ge­ straft kan worden. Naarmate systemen complexer worden, is die verantwoor­ delijkheid echter steeds abstracter. Wie voelt zich nog werkelijk verantwoorde­ lijk voor het correct functioneren van bijvoorbeeld Windows?

Techniek onTmenselijkT. Taken zijn overgehevelD naar apparaTen Die we nieT op hun geDrag aan kunnen spreken

VerantwoordelijkheidsGat

Wanneer het om leven en dood gaan, is die overdracht van verantwoordelijk­ heden een des te prangender kwestie. Dit speelt vooral bij medische technolo­ gie waar de ontwikkelingen veel levens hebben gered, maar ook onzekerheid hebben doen ontstaan over wie valt aan te spreken. Sommige dilemma’s (moe­ ten we deze patiënt kunstmatig in leven houden?) speelden voor de komst van de techniek helemaal niet. Andere (wiens schuld is het dat de hart­long machine uitviel?) zijn vaak lastig te beantwoor­ den. Dat valt moeilijk te verkroppen. Als er iets mis gaat, zeker als daar doden bij vallen, is het voor onze gemoedsrust het beste als er een menselijke schuldige valt aan te wijzen. Anderzijds, voor de makers van die techniek is het gebruik ervan vaak zo slecht te overzien, dat de verantwoordelijkheid ondraaglijk is. Wie wil er nog de software voor een hart­long machine schrijven, als hem bij een fatale ‘bug’ doodslag verweten kan worden? Zo is in een van techniek afhankelijke samenleving een verantwoordelijk­ heidsgat ontstaan. Er gebeuren dingen waar niemand meer echt grip op heeft, omdat taken zijn overgeheveld naar apparaten die niet op hun gedrag kun­ nen worden aangesproken, terwijl de makers naar de achtergrond verdwenen

zijn. De moraal, die typisch menselijke eigenschap, valt niet over te dragen naar apparaten. Daarom ontmenselijkt de technologische samenleving. Onze om­ geving wordt steeds meer bepaald door apparaten in plaats van andere mensen. Je kunt het ook anders, positiever for­ muleren: omdat de techniek steeds meer voor ons doet, zijn we minder afhankelijk van andere mensen. En die afhankelijkheid is immers ook niet al­ les. Mensen hebben een eigen wil. Ze willen wel eens staken of, erger nog, een arbeidersrevolutie ontketenen. En zelfs slaven kun je niet 24 uur per dag laten werken. Bovendien heeft de tech­ niek een mate van welvaart mogelijk ge­ maakt die met menselijke arbeid alleen onhaalbaar was geweest. Er zou sim­ pelweg niet genoeg personeel geweest zijn om al onze kantoren en woningen met handmatig gestookte haarden op temperatuur te houden. Kortom, er zijn genoeg argumenten om te menen dat onze afhankelijkheid van de techniek helemaal niet erg is. weemoed

En toch wringt er iets. Het is de me­ lancholie van de vooruitgang. Iedere

keer dat we iets overlaten aan een appa­ raat leveren we een beetje zeggenschap in. Sterker nog, telkens wanneer we een oud stukje techniek inleveren voor iets nieuws, gaat dat gepaard met een gevoel van verlies. We willen de vooruitgang wel, maar we zijn ook bang het veilige verleden achter ons te laten. Dit patroon is eeuwenoud. Socrates weigerde zijn gedachten op schrift te zetten, omdat het menselijke geheugen dan slechter getraind zou worden. Toen de telefoon werd geïntroduceerd luidde de klacht dat dit ten koste zou gaan van mense­ lijk contact. Die gedachte komt nu nau­ welijks meer in ons op. De angst dat nieuwe technologie onderlinge men­ selijke contacten verarmt, richt zich nu op internet. Vrienden in sociale netwer­ ken zijn geen echte vrienden, zo heet het. Maar de jongste generatie, die geen verlies kent omdat ze het verleden niet heeft meegemaakt, gaat onvermijdelijk met de technologie mee. liefde

De volgende techniekgolf waar we ons het hoofd over gaan breken, zit vermoe­ delijk in de zorg. Door de vergrijzing zal het onmogelijk worden genoeg mense­ lijke handen te vinden om alle zorg te bieden die ouderen nodig hebben. Dus zal er steeds meer aan apparaten worden overgelaten, met de bijbehorende twijfel of de verschraling aan menselijk contact hierdoor wel verantwoord is. De uitkomst van dat debat staat nu al vast: we zullen er­ mee leren leven. Onze liefde voor de techniek is een gro­ te vlucht naar voren, waarbij we af en toe met weemoed achterom zien.

dr.ir. christian Jongeneel is wetenschaps-

journalist. Hij studeerde informatica in Delft en promoveerde in de wetenschaps— filosofie aan diezelfde universiteit.

Imtech 150 jaar / 2010 . 29

VISIO NAIR Justien marseille (1966) is trendanalist en gespecialiseerd in sociaal economische ontwikkelingen.

Totaaloplossingen in luchtbehandeling Gedreven en ervaren projectorganisatie Voor utiliteit, industrie en gezondheidszorg Postbus 579 • 5140 AN Waalwijk • T • (0416) 65 28 93 • E • [email protected] • I • www.airprobv.nl

&

Duurzame ventilatie klimaatinstallaties

187x65 1-4L.indd 1

TIB Groep Spinnerstraat 28 7461 TT Rijssen Tel: 0548-521933 Fax: 0548-521957 Email: [email protected] 16-02-2010 09:44:12

‘Minder is hip’ ‘In 2020 verlaten we massaal de oude economie, op dezelfde wijze als babyboomers ooit de kerk verlieten. In dat jaar leven we in een veilingmarkt, waarin de vragers zich bundelen en op zoek gaan naar een nette ruil. Ik verwacht een nieuw economisch model, dat van zo min mogelijk afnemen en zo zorgvuldig mogelijk produceren. Alleen datgene waar vraag naar is, wordt geproduceerd – niet dat wat de fabriek hoopt af te zetten. Producten kun je volledig naar je hand zetten.

Fotografie Erik Franssen

Het HedonIstIscHe consumeren

– steeds méér willen – is in 2020 definitief voorbij. ‘Het is en blijft hip om minder te gebruiken, we zoeken naar het juiste evenwicht. In 2020 is nutsoptimalisatie veel belangrijker dan winstoptimalisatie. De ontwikkelingen in mediatoepassingen en gebruik, zoals Twitter en Layar, maken dat tijd en plaats oplossen. De school hoeft niet langer een gebouw te zijn, het ziekenhuis zit straks in je lichaam. In 2020 werken we waar we wonen, we zijn constant verbonden en we krijgen via een grote computer klusjes aangeboden die precies bij ons talent en humeur passen.’ Imtech 150 jaar / 2010 . 31

‘Aan het eind van dit decennium verrijzen gebouwen die meer energie produceren dan consumeren’

tekst Mark van Baal illustratie Aad goudappel

4

technologie trends De volgende technologische ontwikkelingen zijn de komende tien jaar bepalend voor het vergroenen en verduurzamen van de samenleving. Het zwaartepunt ligt bij energie.

1

Cradle to Cradle

Cradle to cradle, de filosofie die economisch groei en ecologische verbetering combineert, breekt in de komende tien jaar door. Tientallen bedrijven zijn intussen gevallen voor de ontwerpmethode van de Duitse chemicus Michael Braungart en de Amerikaanse architect William McDonough. De methode propageert kortweg het volgende: zorg dat grondstoffen eindeloos herbruikbaar zijn en zorg dat producten het milieu verbeteren. Afval bestaat volgens deze filosofie niet meer. Alles is voedsel, voor een nieuw product of voor de biosfeer. Tapijtfabrikant Desso bijvoorbeeld ontwikkelt een tapijttegel, die volledig recyclebaar is en die de luchtkwaliteit verbetert door bacteriën en fijnstoffen op te nemen. Hoe meer tapijttegels Desso verkoopt, hoe schoner de lucht en hoe groter Desso’s omzet. Kantoormeubelenproducent Ahrend, papierproducent Van Houtum en tientallen andere Nederlandse bedrijven hebben zich tot doel gesteld om hun producten en bedrijfsvoering voor 2020 volledig cradle to cradle te maken. Vele bedrijven worstelen met het dilemma: hoe kan ik goed zijn voor het milieu en financieel gezond blijven? Als de eerste commerciële successen

32 .

manage m e nt scope

van cradle to cradle een feit zijn, zullen vele bedrijven volgen.

2

zuinige gebouwen

De technologie om gebouwen energiezuinig te maken is voorhanden. Een halvering is haalbaar. De techniek, bijvoorbeeld warmtepompen die grondwater gebruiken om een gebouw te verwarmen en te koelen, kost uiteraard een extra investering tijdens de bouw, maar verdient zichzelf in een aantal jaar terug met een lagere energierekening. Projectontwikkelaars hebben de toepassing van energiebesparende technieken echter jarenlang tegengehouden. Een hogere initiële investering resulteert immers in een hogere kale huurprijs per vierkante meter, die leidend is. Deze impasse wordt nu doorbroken door bedrijven die naar de totale kosten, huur én energie, kijken. Certificeringsinstanties maken de duurzaamheid van gebouwen meetbaar. De United States Green Building Councel bijvoorbeeld, deelt certificaten uit die een maat voor de duurzaamheid van een gebouw geven. De competitie wie het hoogste gebouw neer zet, heeft Europa allang aan Azië en het Midden-Oosten gelaten. Het record van het hoogste gebouw, nu in

3

handen van Dubai met Burj Khalifa van ruim achthonderd meter, zal niet meer terug keren in Europa en de Verenigde Staten. De westerse wereld gaat de competitie aan wie het groenste gebouw bouwt. Aan het eind van dit decennium verrijzen de eerste gebouwen die meer energie produceren dan consumeren.

3

duurzaam versus fossiel

Een kilowattuur elektriciteit uit een windturbine op zee kost ongeveer drie keer zoveel als een kilowattuur uit een kolencentrale. De belangrijkste reden waarom zeewindstroom zo duur is, is dat bouwen op zee duur en onvoorspelbaar is. De windturbines die nu in zee staan, zijn onderdeel voor onderdeel opgebouwd: eerst een paal heien, dan een fundering, dan een mast, dan een turbine en ten slotte de wieken. Voor ieder onderdeel ging er weer een schip met hijskraan de zee op. Daar gaat verandering in komen. Ontwerpbureaus en scheepswerven zoals USOS en IHC Merwede hebben megaschepen die een aantal complete windturbines kunnen vervoeren, op de tekentafel liggen. Deze megaschepen ter grootte van olietankers, zetten windturbines ter grootte

van de Domtoren in Utrecht in één keer neer, one-lift in jargon. Op deze manier, en omdat windturbines goedkoper worden door economies of scale, zal een investering in een windturbinepark halverwege dit decennium goedkoper worden dan een investering in een kolencentrale. De kostprijs van elektriciteit uit zonnepanelen zal dit decennium niet onder de kostprijs van fossiele energie duiken. Wel bereikt het in Zuid-

Europa zogenoemde grid parity, de prijs waarbij een kilowattuur uit een zonnepaneel even duur is als die een uit het stopcontact. Zodra zonnepanelen op het dak goedkopere stroom leveren dan het stopcontact, zullen kleine zonnepanelen in hoog tempo op daken in Zuid-Europa verschijnen. Met het goedkoper worden van de technologie, zal de grid parity grens langzaam naar het noorden schuiven.

miljardenmarkt voor duurzame energie

Weinigen realiseren het zich, maar de ambitie die Europese overheden voor 2020 hebben afgesproken – 20 procent duurzame energie, 20 procent minder CO2-uitstoot – is niet vrijblijvend, maar een zogenoemde mandatory directive, een verplichte Europese richtlijn. Europese landen die de afgesproken percentages niet halen, kunnen door de Europese Commissie voor het Europese Hof in Luxemburg worden gedaagd. Het Finse oliebedrijf Neste Oil realiseert zich wel dat het menens is. Het bouwt in Rotterdam en Singapore twee fabrieken, die jaarlijks 800.000 ton (duizend kilo) biodiesel gaan produceren. De productie van hernieuwbare diesel of biodiesel is duurder dan de productie van diesel uit ruwe olie. Toch doet Neste Oil deze investeringen van twee keer 670 miljoen euro. Het hoeft namelijk helemaal niet te concurreren met conventionele diesel. De Europese overheden zorgen voor een geïsoleerde markt voor biodiesel. In Nederland moet in 2020 10 procent van alle verkochte transportbrandstoffen bestaan uit biobrandstof om de Europese 2020-doelstellingen te halen. Ieder land zal de 2020-doelen vertalen naar quota voor elektriciteit, biobrandstof en biogas. Bedrijven die deze vormen van duurzame energie produceren, hoeven niet concurrerend te zijn met energie uit fossiele brandstoffen. Als ze maar concurrerend zijn met andere aanbieders in deze miljardenmarkt.

5

winnaars waChten niet op klimaatakkoord

In 1833 schafte Engeland als één van de eerste Westerse landen de slavernij af. Nederland volgde pas dertig jaar later. Het betekende oneerlijke concurrentie voor Engelse ondernemers. Hun concurrenten in andere landen konden immers nog wel gebruik maken van goedkope Imtech 150 jaar / 2010 . 33

slavenarbeid. De Britten wachtten niet tot ze een wereldwijd akkoord hadden bereikt, ze deden wat ze het beste achtten. De industriële revolutie, waarin Engeland koploper was, zorgde ervoor dat de Britse ondernemingen hun concurrenten konden verslaan. Met de afschaffing van het gebruik van fossiele brandstoffen zal het net zo gaan. In de komende jaren zullen landen die niet wachten op een wereldwijd klimaatakkoord, maar unilateraal beslissen dat overgaan op duurzame energie het beste is, hun concurrentiepositie verbeteren. Landen die aarzelen, zullen met steeds duurdere fossiele energiebronnen zitten. De kosten van duurzame energiebronnen worden bepaald door technologie, die per definitie goedkoper wordt. De kosten van fossiele energiebronnen worden bepaald door grondstoffen, die steeds schaarser en duurder worden. De landen die de voorsprong hebben genomen, kunnen vervolgens hun producten en kennis verkopen aan de landen die later aan duurzame energie beginnen. Duitsland, dat sinds 2000 duurzame energie subsidieert, en nu bijna 20 procent van zijn elektriciteit uit duurzame bronnen haalt, zou wel eens één van de winnaars kunnen zijn. Landen die pas tot actie over gaan wanneer er een wereldwijd klimaatakkoord is, horen zeker niet bij de winnaars.

6

smart grids

Het businessmodel van de elektriciteitsbedrijven is nu nog eenvoudig. In Nederland wekken ze in enkele tientallen grote elektriciteitscentrales elektriciteit op en pompen die via hoogspanningsleidingen naar ruim zeven miljoen huishoudens en bedrijven. Voor de kilowatturen die ze zo leveren, sturen ze aan het eind van het jaar een factuur. Met de opkomst van duurzame energie gaat dit businessmodel volledig op zijn kop. Huizen en bedrijven

34 .

manage m e nt scope

gaan namelijk zelf elektriciteit opwekken met bijvoorbeeld windturbines, zonnepanelen en kleine warmtekrachtcentrales (apparaten die zeer efficiënt zowel warmte als elektriciteit opwekken). Opeens komt elektriciteit overal vandaan. Het probleem is alleen dat die elektriciteit vaak wordt opgewekt op plekken waar hij op dat moment niet nodig is. Een huis met een dak vol zonnepanelen bijvoorbeeld, zal regelmatig meer stroom generen dan zijn bewoners gebruiken. In het eenvoudigste geval levert het dan elektriciteit aan de buurman. Om die elektriciteit – die straks uit miljoenen bronnen komt – goed te verdelen, is technologie nodig. Een waarschijnlijk model is dat ieder huis en ieder bedrijf een regelkast krijgt die continu registreert hoeveel het gebouw opwekt en hoeveel het gebouw nodig heeft. Een centrale computer moet al deze gegevens verwerken en de elektriciteit zo goed mogelijk verdelen. Er ontstaat zo een netwerk, smart grid genoemd, in dezelfde orde van grootte als internet, maar met een grotere complexiteit. Het centrale systeem zal de elektriciteit niet alleen moeten verdelen, maar ook moeten verrekenen. Tientallen startups en bestaande technologiebedrijven ontwikkelen deze regelkasten en de achterliggende informatietechnologie. Het bedrijf dat de beste technologie ontwikkelt om deze elektriciteitsstromen in goede banen te leiden en daarmee de markt verovert, wordt het nieuwe Google.

7

opslagteChnologie

Olie, benzine en diesel zijn energiedragers die eenvoudig zijn op te slaan. Voor elektriciteit geldt echter use it or loose it. Elektriciteit wordt daarom continu verhandeld op elektronische beurzen. ’s Nachts is de groothandelsprijs van een kilowattuur slechts een paar cent, terwijl hij midden op de dag kan oplopen tot boven de tien cent. Wie ’s nachts elektriciteit opslaat en het overdag weer verkoopt, kan geld verdienen, ware het niet dat

dit veel te duur is. Een gemiddeld Nederlands huis zou tientallen autoaccu’s in de kelder moeten leggen om de consumptie van één dag te kunnen opslaan. Met de komst van duurzame energie zullen de prijsverschillen alleen maar groter worden. Bijvoorbeeld als ’s nachts hard waait. Er zijn vele manieren om elektriciteit op te slaan: bijvoorbeeld in accu’s, door het om te zetten in waterstof en er in een brandstofcel weer elektriciteit van te maken of in grote kunstmatige stuwmeren. Het bedrijf dat een technologie ontwikkelt om elektriciteit goedkoop op te slaan, loopt binnen. Nergens wordt zo veel talent verspild als in management. De beste verkoper wordt manager met het risico dat, zoals het cliché wil, het bedrijf een goede verkoper armer en een slechte manager rijker is. Zo gaat het ook met briljante ingenieurs. Als ze een paar jaar achter elkaar een goede beoordeling krijgen, worden ze beloond met een managementpositie. Ze krijgen een eigen kantoor, mogen een leaseauto gaan rijden en gaan meer verdienen. Vanaf dat moment zijn ze bezig met personeelsmanagement, kwartaalrapportages en vergaderingen, en niet meer met het bedenken van innovatieve producten. Een bedrijf dat echt wil innoveren, moet de briljante ingenieurs juist achter de tekentafel en in het laboratorium houden. De komende eeuw, waarin de wereld de transitie van een fossiele naar een duurzame energiehuishouding moet maken, zijn hun ideeën hard nodig. Daar komt bij dat er nog steeds te weinig ingenieurs worden opgeleid, waardoor ingenieurs schaars blijven. Goede ingenieurs zullen zo schaars worden dat ze meer gaan verdienen dan hun managers, net zoals de meeste topvoetballers meer verdienen dan hun coaches.

C

Cito Benelux heeft passie voor techniek. Dit vindt u terug in onze mensen en onze merken Rittal, Phoenix Contact en Eplan. Zo richten we ons dagelijks op innovatieve en technisch hoogwaardige producten, een sterke dienstverlening en een klantgerichte benadering. Dat doen we natuurlijk zonder de belangen van het milieu en de maatschappij uit het oog te verliezen.

Cito Benelux: de meerwaarde van een sterke drie-eenheid Cito Benelux is de holding van drie wereldwijd toonaangevende en kerngezonde merken: Rittal, Phoenix Contact en Eplan. Deze sterke drieeenheid levert complementaire, innovatieve producten en diensten voor de industriële elektrotechniek, de ICT- en de elektronicabranche.

Passie voor techniek Cito Benelux bv - Hengelder 56 - 6902 PA Zevenaar - Postbus 246 - 6900 AE Zevenaar - Tel. (0316) 59 19 11 - Fax (0316) 52 80 49 - [email protected] - www.citobenelux.nl

Dim2save – winst voor iedereen Met het nieuwe energiebesparingsinitiatief van Zumtobel wint iedereen: het milieu en de gebruiker. De nieuwe dim²save armaturen bieden een prijsvoordelige instap in de wereld van het actieve lichtmanagement. Armaturen met dim²save componenten zijn makkelijk te installeren en worden met standaard drukknoppen of met het Dimlite lichtmanagementsysteem echte spaarpunten op het vlak van stroomverbruik. Meer dan 900 dim2save-Leuchten staan voor u ter beschikking om dimbare en dus energie-efficiënte lichtoplossingen in alle toepassingsdomeinen te promoten. Armaturen met dim²save componenten zijn maar net iets duurder dan diegene met conventionele elektronische voorschakelapparaten maar bieden dankzij de modulaire uitbreidingsmogelijkheden zoals bijv. aanwezigheidssensoren en daglichtsturing een enorm energiebesparingspotentieel. De rekening is eenvoudig: met dimbare elektronische voorschakelapparaten kan in vergelijking met niet regelbare EVG’s tot 30 procent energie worden uitgespaard. Wanneer men ook nog eens aanwezigheidssensoren en daglichtsturing toevoegt, wordt dit een indrukwekkende 70 procent! Bij een standaard aangesloten vermogen van 10 kWatt en een gemiddelde gebruiksduur van 10 uur per dag kan het energieverbruik in een kantoorgebouw per jaar met ca. 17.500 Kilowattuur worden gereduceerd. Goed voor het milieu en voor uw portemonnee.

www.zumtobel.nl

De gebruikstijd van een klaslokaal is vaak zeer hoog omdat er ook ’s avonds lessen worden gegeven. Daglichtsturing en een aanwezigheidssensor reduceren het energieverbruik aanzienlijk. Bij een aangesloten vermogen van 1.000 Watt en een brandtijd van 14 uur per dag kan het verbruik met meer dan 2.000 Kilowattuur per jaar worden verminderd.

CASE

Tekst Mark van Baal Fotografie Peter Boer/HH

Energievreters Een datacentrum verbruikt net zo veel elektriciteit als een heel dorp en dat verbruik neemt ieder jaar toe. De technologie om het elektriciteitsverbruik in te dammen is voorhanden. Maar managers moeten dan wel energiebewuster worden.

I

n een anoniem gebouw, een grote grijze doos op een bedrijventerrein ten zuiden van Schiphol, draaien duizenden computers, servers, harddisks en routers. Op deze computers staan administraties van verzekeraars, gegevens van banken en filmpjes van reclamebedrijven, draaien websites van internetwinkels of worden telefoongesprekken van telefoonbedrijven gevoerd. De exploitanten van dit soort gebouwen opereren geheimzinniger dan geheime diensten. De manager van het datacentrum loodst ons door een beveiligingsluis naar de computerruimten, onder voorwaarde dat zijn naam en die van zijn bedrijf onvermeld blijft. In één van de ruimten ter grootte van een tennisveld staan vijf rijen met zwarte en grijze kasten. In alle kasten knipperen tientallen ledlampjes. Twee monteurs hebben een tegel uit de vloer gelicht en trekken een kabel naar één van de kasten. In iedere kast kunnen

36 .

manage m e nt scope

43 servers, routers of harde schijven als pizzadozen in een rek worden geschoven. Iedere ‘pizzadoos’ verbruikt enkele honderden watts aan elektriciteit en een vol rek gebruikt zo’n tien kilowatt, het vermogen van vijf grote waterkokers. Alle elektriciteit wordt omgezet in warmte, en zo ook hier. Als deze ruimte was gevuld met duizend waterkokers was er een vergelijkbare hoeveelheid warmte vrijgekomen. Die warmte moet afgevoerd worden en dat gebeurt met grote airco-installaties die koude lucht inblazen en warme lucht afzuigen. Uit gaten in sommige tegels komt koude lucht omhoog. Warmtewisselaars op het dak van het gebouw spuwen de warmte de koude lucht in. Op dit moment trekt het middelgrote datacentrum 536 kW, zo geeft een klein display aan in de zogenoemde power room, die zich een paar ruimten verderop bevindt. Dit is het verbruik van een flinke woonwijk, als iedereen tege-

Elektriciteitskosten van een groot datacentrum

Eén server verbruikt 250 Watt elektriciteit Een rek met 40 servers verbruikt 10 kilowatt Een ruimte met 15 rijen van 20 rekken verbruikt 3 megawatt Koelmachines en andere installaties verbruiken ook nog eens 3 megawatt Jaarlijkse kosten voor zes megawatt (6.000 kilowatt x 365 dagen x 24 uur x € 0,10 / kilowattuur) bedragen € 5,3 miljoen

lijk zijn wasmachine aan zou zetten. In hetzelfde bedrijvenpark bij Schiphol staat nog een tiental datacentra warmte uit te blazen. Ook nu het buiten rond het vriespunt is, staan de installaties vol te draaien. In Nederland bevinden zich enkele honderden van dit soort

energieslurpende gebouwen, naast de duizenden kleinere en grotere datacentra binnen bedrijven. Veel datacentra, vooral de centra die zijn gebouwd rond het jaar 2000 toen het niet op kon in de ICT, verbruiken twee keer zo veel elektriciteit als ze aan computervermogen hebben staan. Voor iedere kilowatt die in de computers verdwijnt, verdwijnt ook een kilowatt in airco’s en andere installaties, zoals installaties van backup accu’s en elektriciteitsgeneratoren die stand-by staan voor het moment dat de stroom uitvalt. Deze datacentra hebben, zoals het in jargon heet, een Energy Use Efficiency (EUE) van twee, ofwel de verhouding tussen het totale elektrische vermogen en het vermogen van de computers. ImpASSE

Het energieverbruik van al die datacentra neemt ieder jaar toe, zegt ICTveteraan Peter Pijnacker (56) in een Im-

tech-kantoor naast het Prins Clausplein. ‘Tien jaar geleden drukten we de capaciteit van datacentra nog uit in vierkante meters, nu moeten we de capaciteit uitdrukken in megawatts.’ Pijnacker, in 1975 begonnen als programmeur, is nu project manager bij Brighthouse, een consultancy en interim management werkmaatschappij binnen Imtech. Hij coördineert de datacentrumactiviteiten van Imtech. ‘Managers nemen nu heel makkelijk de beslissing om computerfaciliteiten uit te breiden.’ Bedrijven worden steeds kwetsbaarder voor het verliezen van data, dus kiezen ze al snel voor een derde of vierde backup. Ziekenhuizen slaan bijvoorbeeld röntgenfoto’s op meerder plekken op, waardoor de geheugencapaciteit exponentieel stijgt. Managers denken dat geheugencapaciteit toch goedkoop is. Een USB-stick kost ten slotte bijna niets meer. ‘Maar’, voegt Pijnacker er aan toe, ‘over elektriciteit denken ze niet na.’ Het

‘DE MEEstE ICt-ManagErs zIEn DE ElEktrICItEItsrEkEnIng nIEt’

Imtech 150 jaar / 2010 . 37

CASE

probleem is dat de elektriciteitsrekening vaak niet wordt meegenomen in de investeringsbeslissing. ‘De meeste ICTmanagers zien de elektriciteitsrekening niet,’ zegt Pijnacker. Die komt meestal terecht bij de facilitymanager. De manager die leiding geeft aan facilitymanager en ICT-manager, soms chief information officer (CIO) genoemd, zal deze impasse moeten doorbreken. ImAgo

De tijd is om twee redenen rijp om deze impasse te doorbreken, zegt Pijnacker. ‘Ten eerste krijgen ICT-managers vaker te horen dat ze het maximale elektriciteitsvermogen dat het pand kan afnemen, hebben bereikt. Ten tweede wordt bij grote bedrijven steeds vaker de elektriciteitsrekening zichtbaar gemaakt als onderdeel van de carbon footprint. Bovendien is het voor hun imago belangrijk om te kunnen vertellen dat ze een groen datacentrum hebben. Was tien jaar geleden dan ook nog de enige vraag: “wat kan een apparaat?” Langzaam verandert dat naar de vraag: ‘hoeveel stroom gebruikt hij?” Een groot datacentrum verbruikt drie megawatt (drie miljoen watt) aan elektriciteit om de computers te voeden en drie megawatt om die computers te koelen, rekent Gert Boer voor (zie kader). Boer is manager Datacenters van de Imtech Business Unit Special Market Solutions (SMS). Een bedrijf betaalt ongeveer een dubbeltje per kilowattuur, de eenheid waarin een hoeveelheid elektriciteit doorgaans wordt uitgedrukt. Om het datacentrum 24 uur per dag, 365 dagen per jaar te laten draaien, loopt de elektriciteitsrekening van zo’n datacentrum op tot meer dan vijf miljoen euro per jaar. ‘Het is echter heel goed mogelijk het elektriciteitsverbruik omlaag te krijgen’, zegt Boer. ‘De meest eenvoudige energiebesparing is het plaatsen van eenvoudige daken op de gangpaden tussen de rijen serverkasten. Hierdoor stroomt de koude lucht beter door de kasten en gaat er minder koelvermogen verloren omdat koude en warme luchtstromen niet kunnen mengen.’ Een andere besparende maatregel is koelen met de buitenlucht in plaats van 38 .

met een airco-installatie. Het grootste deel van het jaar is de buitentemperatuur immers lager dan de gewenste temperatuur in de serverruimten. groEnE drIjfvEEr

Als een datacentrum het grootste deel van het jaar koelt met de buitenlucht, is een Energy Use Efficiency, EUE, van 1,3 à 1,2 haalbaar, zegt Boer. Dan hoeft slechts een paar dagen per jaar, als het tropisch warm is, een kleine airco mee te koelen. Het resultaat is dat hetzelfde datacentrum geen 6 maar 3,6 megawatt nodig heeft. Dat is bijna een halvering van de elektriciteitskosten. Door slimmer te koelen is per jaar dus zo’n twee miljoen euro te besparen. ‘De groene drijfveer is het grootst als je deze in geld kunt vertalen,’ zegt Boer. Zijn afdeling ontwerpt ook luchtgekoelde koelinstallaties voor bestaande datacentra. ‘De investeringen voor een upgrade van de koelinstallaties zijn binnen enkele jaren makkelijk terug te verdienen.’ Helaas worden veel datacentra financieel zo kort gehouden door hun hoofdkantoor, dat ze alleen investeringen mogen doen die ze in een jaar kunnen terug verdienen, vertelt Boer. ‘Die doen dat dus niet, maar bij nieuwe datacentra is het geen discussie meer.’ Een andere manier om energie te besparen is om een hogere temperatuur in de computerruimten toe te laten. ‘Tien jaar geleden werden datacentra onder de 20 graden Celsius gehouden. Nu gaan we toe naar 25 graden.’ Boer: ‘We zijn nu aan het nadenken hoe de EUE verder omlaag kan.’ Er valt bijvoorbeeld te besparen op het energieverbruik van de systemen, die stand-by staan om noodstroom te kunnen leveren. In de toekomst zouden datacentra eventueel ook met warmte- en koudeopslag in aquifers, waterhoudende grondlagen, kunnen werken, zoals sommige nieuwe gebouwen nu doen. ‘We kijken aarzelend naar warmte en koudeopslag onder de grond’, zegt Boer, ‘maar voor tien megawatt koelvermogen heb je grote aquifers nodig.’ Een volgende stap zou kunnen zijn om de warmte van de computers te hergebruiken. ‘De heilige graal is hergebruik

Ing vervangt koelmachines

ING Wilgenplas in Rotterdam is het nieuwe commandocentrum van ING, dat alle systemen bewaakt en de gegevensverwerking binnen het concern regelt. Een juiste klimatisering van dit datacenter is een absolute noodzaak voor probleemloos functioneren. In verband met de uitbreiding van het aantal computers is de koelvraag toegenomen. Imtech, ingenieursbureau Deerns en Carrier Airconditioning hebben daarom onlangs een nieuwe generatie watergekoelde koelmachines geleverd. ING behoort daarmee tot een van de eerste eindgebruikers die oude koelmachines vervangen hebben in het kader van efficiency en milieuverantwoord ondernemen. De nieuwste koudemiddelen waarop de koelmachines werken, zorgen voor een rendementsverbetering van 10 tot 15 procent. Het resultaat is een aanzienlijke besparing op operationele kosten voor een datacenter waar koeling een continue proces is.

Feliciteert IMTECH met het 150 jarig jubileum www.tolplaatwerk.nl

87x56.indd 3

Imtech inspireert haar partners in business om innovatief te zijn. Dit draagt in belangrijke

Gefeliciteerd!

mate bij aan het succes van Imtech en aan de technologische ontwikkelingen in de TKHgroep. De TKH-groep staat klaar om Imtech

www.vacon.com

ook de komende jaren te voorzien van innovaties om de samenwerking te borgen.

Wij feliciteren Imtech met haar 150-jarig bestaan!

van warmte’, zegt Boer. In Zwitserland is een datacentrum naast een zwembad gebouwd. In Noord-Holland zijn plannen voor een datacentrum naast tuinbouwkassen. ‘Klanten gaan steeds vaker kijken naar Total Cost of Ownership’, zegt hij. Een nieuw businessmodel zou dan ook kunnen zijn dat klanten niet een hoeveelheid vierkante meters ICT-vloer en een hoeveelheid ICT kunnen kopen, maar ICT functionaliteit inclusief financiering en operatie. Belangrijk voor deze ontwikkeling is wel dat klanten ermee moeten beginnen om de afdeling ICT en de afdeling facility management samen de ICT te laten inkopen. Die samenwerking is wat Boer betreft cruciaal. ‘Pas dan worden de voordelen voor iedereen écht duidelijk.’

16-02-2010 10:13:45

EKB GROEP ELDRA

ELSPEC

ISOLECTRA

C A PA B L E

TWENTSCHE

COMMEND NL

KEYPROCESSOR JOBARCO

EFB ELEKTRONIK

K A B E L FA B R I E K

BB-LIGHTCONCEPTS

16-02-2010 10:13:55

VDG SECURITY

INTRONICS

TECHNO SPECIALS

87x56.indd 2

USE

C & C PA R T N E R S

gespecialiseerd in verdeelinrichtingen en schakelkasten

SCHNEIDER INTERCOM

Feliciteert IMTECH met het 150 jarig bestaan Minervum 7345 - 4817 ZD Breda Tel.076-5722850 - Fax 076-5720703

manage m e nt scope

85x117.indd 2

16-02-2010 09:56:31

(Advertorial)

VISIO NAIR

duuRzaam BouwEn mEt dE componEntEn van ERIKS

Vincent everts (1959) is trendwatcher, spreker, consultant, columnist en gadgetfanaat .

We praten er allemaal over; duurzaam ondernemen en produceren. Niet alleen producten en gebouwen moeten duurzamer worden maar óók de productieprocessen. ERIKS is een toonaangevende, innovatieve leverancier van kwalitatief hoogwaardige werktuigbouwkundige producten. Het is ERIKS’ missie om de ecologische footprint in de waardeketens waarin ze actief is te verminderen. Dankzij een uitstekende know-how van de producten en hun toepassingen, speelt ERIKS op haar vakgebied een leidende rol in Europa. Ze volgt de marktontwikkelingen voortdurend en biedt haar klanten in de industrie de meest duurzame en innovatieve oplossingen. De kernactiviteiten zijn afdichtingstechniek, afsluiters, instrumentatie, leidingsystemen, kunststoffen, aandrijftechniek, gereedschappen en onderhoudsproducten. ERIKS BuIldIng SERvIcES vooR dE utIlItEIt

ERIKS is naast toonaangevend industrieel toeleverancier een grote speler in op duurzaamheid gerichte projecten, zoals nieuwbouw of renovatie van kantoorgebouwen, ziekenhuizen, scholen en datacenters. Het merendeel van dit soort projecten bestaat uit levering van kunststof leidingsystemen, afsluiters en instrumentatiecomponenten voor CV-systemen, koelsystemen, sprinklersystemen, drinkwatersystemen en persluchtsystemen. ERIKS biedt als leverancier van de duurzame leidingsystemen Climatherm en Fusiotherm de meest innovatieve producten.

dE fIloSofIE van duuRzamE pRoductEn

Duurzaam bouwen volgens de filosofie van “Clean Office Buildings” is bouwen op een manier die de efficiëntie van het gebruik van natuurlijke hulpbronnen energie, water en materialen verhoogt. Tegelijkertijd draait het om het minimaliseren van de impact van de bouw op mens en milieu. Hierbij is de hele levenscyclus van belang. Bouwen begint uiteraard met een locatie, ontwerp, constructie, gebruik en onderhoud. Naast een comfortabel en energiezuinig gebruik van het gebouw, speelt ook het afbreken en dus recyclen van materialen een belangrijke rol. Kunststof leidingsystemen kunnen tegenwoordig een significante bijdrage leveren aan dit duurzaam bouwen.

‘Hoogwaardige werktuigbouwkundige componenten voor industrie en utiliteit’

zEKERhEId En BEtRouwBaaR

Duurzame Climatherm buizen voor CV- en koelsystemen

Bouwmaterialen, waaronder kunststof leidingsystemen, worden veelal projectmatig ingekocht. ERIKS is hier volledig op ingericht en adviseert over materiaaleigenschappen, verbinding- en installatietechnieken. Over speciale logistieke wensen, zoals deelleveringen, verpakkingsvoorschriften of aanlevermethoden kunnen goede afspraken worden gemaakt. Met ERIKS bent u verzekerd van pasklare totaaloplossingen.

Meer informatie ERIKS bv Postbus 280 1800 BK Alkmaar T 072 - 514 15 14 [email protected] www.eriks.nl

Geen Luilekkerland ‘Wat er nu op het gebied van internet en gadgets mogelijk is, is in 2020 beter, sneller, mooier en intenser. Iedereen heeft 3D-televisie – zonder bril! – en het eBook heeft het papieren boek finaal verdrongen. Een bijzondere rol is weggelegd voor je mobiele telefoon. Dat is in 2020 een krachtig platform. Het is je digitale paspoort, je voert er officiële handelingen mee uit en kunt ermee skypen, gebruik maken van facebook en hyves. in 2020 is China de grootste economie, wetenschappers en ict’ers komen vooral uit India. Wat hebben wij Nederlanders nog te bieden? We zullen veel harder moeten werken om de concurrentie het hoofd te bieden. Heel veel functies

worden geoutsourcet, dus je moet echt iets kúnnen om geld te verdienen. In het volgende decennium is Nederland Luilekkerland-af, je verdient niet meer automatisch veel omdat je toevallig hier bent geboren. toCh Wordt de maatsChappij er leuker op. We hebben veel contacten via sociale netwerken we zijn mobieler en flexibeler, en kunnen dankzij telewerken – dat gaat echt een hoge vlucht nemen dankzij verbeterde technieken, tijdens virtuele meetings hoef je niets van de body language van anderen te missen – wonen waar we willen.’ Fotografie Erik Franssen Imtech 150 jaar / 2010 . 41

expert

Tekst Frederick van Melle Fotografie Suzanne Karsters

Groene vernieuwingsdrang De crisis maakt de weg vrij voor groene technologie en energie. Volgens trendwatcher Adjiedj Bakas staan er ingrijpende ontwikkelingen op stapel.

A

djiedj Bakas houdt zich graag bezig met de toe-

komst, maar hij bestudeert ook uitgebreid het verleden. Het geeft hem een andere blik op zaken, bijvoorbeeld als hij kijkt naar de huidige recessie. Bakas beschouwt deze als een noodzakelijke voorjaarsschoonmaak: ‘Als je kijkt naar de economische crisesgolven – dit is de vijfde in tweehonderd jaar tijd – dan vinden ze altijd plaats voorafgaand aan een periode van innovatie. In de jaren tachtig werd de crisis gevolgd door de opkomst van de pc, mobiele telefoon en internet. Na de recessie van de jaren dertig kwamen de radio en de auto. De industriële revolutie en het stoomtijdperk werden ook voorafgegaan door een crisis. De huidige recessie zal gevolgd worden door een periode van vernieuwing en innovatie, ditmaal op het gebied van groene technologie.’ Makkelijk wordt het echter niet. De laatste grote veranderingen vonden plaats tijdens de ICT-revolutie, maar de green revolution verloopt anders, omdat er veel meer weerzin en protest tegen groene technologie is. ‘Green Tech gaat ten koste van de bestaande belangen. Daardoor is er ook veel meer tegen42 .

manage m e nt scope

werking. Groene Technologie heeft in die zin een enorme handicap. Wat ook niet helpt is dat er een Groene Kerk is ontstaan van gelovigen die de klimaaten energieproblematiek aandikken op basis van onjuiste wetenschappelijke gegevens. Dat leidt nu tot onrust rond het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties.’ Olie

De recessie wees veel mensen op de noodzaak van veranderingen op het gebied van milieu, maar op korte termijn werkt de dip de opkomst van groene energie ook tegen. Als gevolg van de crisis zijn de olieprijzen zo sterk gedaald dat ‘oude energie’ weer betaalbaar is. ‘Nu een vat olie nog maar de helft kost zeggen veel beleggers: “Laat die groene energie maar even zitten.” Verder vormt de klimaatverandering natuurlijk wel een goede motivatie om te zoeken naar alternatieve vormen van energie. Maar er komt nu ook uit onverwachte hoek steun om oliegebruik te verminderen. Zo hoorde ik bij een recent bezoek aan Abu Dhabi een toespraak van de koning waarin hij opmerkte dat het doodzonde was dat olie werd gebruikt als brandstof.

Hij benadrukte dat olie een uitstekende bouwstof is en volgens hem zou het voornamelijk ook daarvoor gebruikt moeten worden. Abu Dhabi bouwt nu met zijn steun een indrukwekkend kenniscentrum voor andere energie op.’ Giertank

In de komende tien jaar zullen we al enkele van de veranderingen opmerken. In de eerste plaats zal de mens ook zelf energie en brandstof gaan opwekken. Vooral op het gebied van zonne-energie zijn er enorme verbeteringen zichtbaar. Zo kan er nu bijvoorbeeld ook uit daglicht elektriciteit worden opgewekt. De collectoren worden steeds goedkoper en er is zelfs een verf ontwikkeld die fungeert als collector. Zonne-energie blijft zichzelf verbeteren en op korte termijn zullen mensen in staat zijn om een gedeelte van hun benodigde energie thuis op te wekken. Niet genoeg om energiecentrales te laten verdwijnen, maar voldoende om in de permanente elektriciteitsbehoefte van de koelkast en de vrieskist te voorzien. De mens zal zich bovendien ook in zijn aardgasbehoefte kunnen voorzien. Bakas heeft hoge verwachtingen van de nr. 10 / 2009 . 43

Veilig werken Veilig werken

Veilig gevoel Veilig gevoel Veilig werken Technicum

expert

‘Green Tech GAAT Ten kosTe VAn BesTAAnDe BelAnGen, er is DAAr­ Door Veel TeGen­ werkinG’

USG Energy

Het hergebruik van afval zal in de toekomst alleen maar populairder worden. En wat Adjiedj Bakas betreft kan een belegger zijn geld het beste inzetten op afvalverwerking. Al zal de manier waarop afvalverwerking plaatsvindt sterk veranderen. Zo zal het gescheiden inzamelen weer ophouden. ‘Het ophalen van grijs en groen afval is grote onzin. Het kost extra tijd, geld en materieel terwijl er geen enkel voordeel wordt behaald. Afval kan veel efficiënter op de centrale inzamelplaats worden gescheiden door machines. Afval levert tegenwoordig steeds meer bruikbare grondstof op voor de industrie en in de toekomst zal er in zekere zin geen afval meer zijn, omdat alles wordt gerecycled.’ kernenerGie

opwekking van gas uit de ontlasting van mensen: ‘Tank onder het huis, daar alle drollen in en er vervolgens gas uit maken. Ik heb het in China al gezien. Daar wekken boerderijtjes al hun gas op uit hun eigen giertank. Er zit nog een extra voordeel aan. Een groot rioleringsnetwerk is immers niet meer nodig.’ kwalitatieve sOberHeid

In de tweede plaats zullen we steeds beter omgaan met de middelen die we hebben. Denk aan ledlampen, die hetzelfde licht leveren voor minder energie. Of methodes waarbij douchewater kan worden hergebruikt. ‘Mensen willen gewoon lekker lang douchen en zullen dit vanwege het milieu niet laten. Het is dus zaak dat er effectiever wordt omgegaan met de beschikbare middelen. Met slimme technieken kunnen we het gebruik verminderen, zonder dat we er iets voor hoeven op te offeren en zonder dat we ons gedrag ingrijpend hoeven aan te passen. Dat noem ik kwalitatieve soberheid.’ 44 .

manage m e nt scope

De vergroening van de maatschappij, en dan met name het steeds grotere gebruik van elektriciteit, zal ook voor een aantal controversiële ontwikkelingen zorgen. Kernenergie komt weer helemaal terug, omdat het één van de meest milieuvriendelijke manieren is om elektriciteit op te wekken. Een andere onverwachte terugkomer: steenkolen. Belegger Warren Buffett krijgt van Bakas groot gelijk bij zijn investering in Amerikaanse spoorlijnen die kolen vervoeren. Met de stijgende olieprijzen zullen steenkolen wellicht weer op grote schaal gebruikt worden om gas te produceren. De vooruitgang heeft namelijk ook bij de kolenwinning niet stilgestaan en er is een nieuwe techniek ontwikkeld waarbij onder de grond gas kan worden gemaakt uit steenkool. ‘Bij kolenvergassing kwamen altijd veel schadelijke stoffen vrij, maar ik hoor dat nieuwe technologieën op dit gebied een enorme vooruitgang hebben geboekt. De meeste vervuiling kan al meteen worden opgevangen.’ Bakas denkt graag na over de gevolgen van deze nieuwe technologieën. ‘Met deze nieuwe methodes kunnen eerder gebruikte kolenmijnen plotsklaps weer rendabel zijn, omdat eerdere kolenlagen die niet dik genoeg waren op deze

manier wel gebruikt kunnen worden. Wellicht kunnen op deze manier de mijnen in Limburg ook weer open.’

VeiligVeilig werken Veilig werken Veilig gevoel

Feliciteren

Imtech

Stela ledgarantieplan: 20 jaar garantie op leds en driver

met het

150 jarig bestaan. tr ia Indus eer t felicith met Imtec 0-jar ig 15 haar ileum! jub

www.intersafe.eu

www.intersafe.eu www.intersafe.eu www.intersafe.eu www.intersafe.eu

www.intersafe.eu www.intersafe.eu

www.indal.nl

www.intersafe.eu www.intersafe.eu 85x117.indd 3

16-02-2010 10:00:29

85x117.indd 3

16-02-2010 10:00:29 85x117.indd 3

Adv.56X87mm.indd 1

02-02-2010 10:27:34

16-02-2010 10:00:29

Samen SucceSvol.

Al 150 jAAr. van harte!

OverbevOlkinG

De nieuwe technologieën en ontwikkelingen stemmen Adjiedj Bakas al met al positief, op één ontwikkeling na die alles teniet kan doen. Want welk nut heeft het om ons energiegebruik te stabiliseren, of zelfs te verminderen, als de wereldbevolking als geheel blijft stijgen? Overbevolking is in de ogen van de trendwatcher de grootste bedreiging voor de mensheid. Daarom heeft Bakas grote bewondering voor China. Met al zijn fouten heeft de Chinese regering met zijn één-kind-politiek een demografische ramp weten te voorkomen. Nu hebben ook andere regeringen de taak om de bevolkingsaanwas op vergelijkbare wijze te beperken. Adjiedj Bakas: ‘Ik ben groot voorstander van een wereldwijde geboortebeperking. Ik meen het: we fokken als mensheid onszelf kapot. We moeten niet vergeten dat de aarde prima zonder ons kan, maar wij hebben de aarde nog hard nodig!’

gevoel Unique

Veilig werken Veilig gevoel Veilig werken Veilig werken Veilig gevoel Veilig gevoel Veilig werken Veilig gevoel Veilig gevoel

Hybride

De technische vooruitgang zal ook invloed hebben op het straatbeeld. Bakas voorziet niet dat mensen afstand zullen nemen van hun heilige koe, of dat autodelen gemeengoed wordt. Maar het uiterlijk van de auto zal wel ingrijpend veranderen. De komende jaren zal steeds meer plastic gebruikt worden in de auto. Het kost veel minder olie om plastic te maken dan om staal te produceren. Verder zal de auto in de komende jaren steeds vaker een hybride motor hebben. Op dit moment zijn de voordelen van een Toyota Prius nog klein en is de motor niet zuiniger dan een diesel. Maar dat zal snel veranderen. Ook de trend om kleinere auto’s te bouwen zet door. Consumenten vragen specifiek om kleine modellen. ‘Die verbruiken minder energie en je kunt ze ook makkelijker parkeren. Zelfs automerken als Bentley en Rolls-Royce gaan kleinere modellen bouwen. Klein is het nieuwe groot.’

USG Innotiv

Feliciteert

IMTECH met het 150 jarig bestaan

www.praxis-automation.nl

56x87.indd 1

16-02-2010 09:52:58

GRUNDFOS FELICITEERT IMTECH MET HAAR 150 JARIG BESTAAN

ADVERTENTIE_IMTECH.indd 1

04-02-2010 15:03:59

CASe

Tekst Mark van Baal Fotografie Tineke Dijkstra/HH

‘Rijden kan veel zuiniger’ Wegtransport zorgt voor ongeveer 15 procent van het energieverbruik en de CO2-uitstoot in Nederland. Peek Traffic ontwikkelt wegsystemen om dit terug te dringen. ‘Bij vrachtwagens kunnen we tot 20 procent brandstof te besparen’, zegt researchcoördinator Siebe Turksma.

E

én rit in de blauwe stationwagen van Siebe Turksma (56), researchcoördinator van Peek Traffic, maakt verkeersmanagement in verleden, heden en toekomst duidelijk. In de binnenstad wijzen ouderwetse verkeersborden hem de weg naar de snelweg. Deze informatie is uiteraard op elk tijdstip en voor elke auto hetzelfde. Op de snelweg A27 naar het Zuiden adviseren elektronische borden hem om zeventig te gaan rijden. De informatie op deze borden is niet op elk tijdstip, maar wel voor alle auto’s hetzelfde. Turksma is intussen gearriveerd op de provinciale weg tussen Oosterhout en Dongen. Een paar honderd meter voor dit verkeerslicht adviseert een scherm op zijn dashboard hem om 55 kilometer per uur te gaan rijden, zodat zijn blauwe Fiat Stilo het verkeerslicht op de kruising van de Heistraat met de Hoogstraat zonder te remmen kan passeren. Specifieker en persoonlijker kan 46 .

manage m e nt scope

de informatievoorziening niet worden. De Heistraat, de provinciale weg tussen Oosterhout en Dongen, is onderdeel van de zogenoemde informatieve weg, een proefproject van de provincie Noord-Brabant. Pionier

‘Alle snelwegen in de Randstad zijn inmiddels voorzien van detectielussen in het wegdek en informatieborden boven de snelweg’, vertelt Turksma. De Nederlandse snelwegen zitten vol met zwarte vierkanten, waaronder elektromagnetische kabels liggen, die de snelheid van iedere passerende auto detecteren en doorgeven naar een kast langs de weg. Een computerprogramma in de kast bepaalt hieruit de verkeersituatie en geeft via elektronische displays of matrixborden boven de weg een adviessnelheid. ‘Nederland was pionier met dit soort systemen’, zegt Turksma, ‘De lussen zitten om de vijfhonderd meter.

De dichtheid is nergens in de wereld zo hoog.’ Peek Traffic, een werkmaatschappij van technische dienstverlener Imtech, heeft zo’n tweederde van deze systemen in Nederland geïnstalleerd. Het levert hiernaast onder andere verkeerslichtinstallaties, systemen voor het openbaar vervoer en handhavingsystemen zoals flitspalen. Imtech Infra, een zusterbedrijf, heeft grote vrachtwagens die elke nacht wel ergens een paar sleuven in de weg frezen, er kabels in aanbrengen en voor de ochtendspits weer dichtkitten. Peek Traffic levert vooral elektronica, software en kennis. CommuniCeren

Eric Koenders (43), researcher van Peek Traffic, is net ingestapt. Hij zit met een toetsenbord en een muis op zijn knieën op de achterbank. Door de auto lopen bundels kabels van een computer op de vloer naar toetsenbord en

muis, naar een antenne met een GPSontvanger en een netwerkontvanger op het dak, naar de sigarettenaansteker en naar het met tape bevestigde beeldscherm op het dashboard. Met dit experimentele systeem test Peek Traffic de werking van zogenoemde cooperatieve systemen, ofwel systemen die met elkaar communiceren. In dit geval een systeem langs de kant van de weg en een systeem in de auto. De huidige systemen die tegenwoordig langs de weg staan, communiceren naar alle passerende auto’s tegelijk en in één richting. Deze één op één communicatie wordt mogelijk gemaakt door apparatuur, die kan zenden en ontvangen, in de auto te plaatsen. ‘We brengen de gegevens in het voertuig’, zegt Koenders. Hij legt het uit alsof de auto is veranderd in een mens, een personificatie die technici vaak gebruiken om de werking van technische apparatuur helder te maken. ‘Zodra hij

een systeem langs de kant van de weg ziet, kan hij vertellen wie hij is en wat hij wil.’ KAStjeS

‘Met dit proefproject tonen we aan dat het systeem werkt’, zegt Turksma. ‘Bij het volgende proefproject willen we aantonen dat je er brandstof mee kunt besparen. Onze verwachting is dat vrachtwagens hiermee tot 20 procent zuiniger kunnen rijden.’ Bovendien is de gemiddelde snelheid met 15 tot 30 procent te verhogen. ‘Een vrachtwagen op een rustige manier door de stad loodsen is voor alle partijen beter. Het vermindert bovendien de vervuiling in de binnensteden.’ In Helmond zal vanaf de zomer het volgende proefproject plaatsvinden. Een doorgaande weg met elf verkeerslichten en een aantal vrachtwagens worden daar uitgerust met een coöperatief systeem. De Europese Commissie betaalt

‘De maTRixBORDeN eN De PaleN meT eNORme DiSPlayS laNgS De Weg WORDeN OveRBODig’

Imtech 150 jaar / 2010 . 47

logiStieKe onderSteuning

EN

ELEN

SC

HERMINGS

Dat noemen we gereedschapbeheer van A tot Z!

T

AA

hamburgverhuur.nl

24x7 bestellen www.lasaulec.nl

Oude-Tonge Susteren

EK

L AT

IE

CHNI

AL

GI

STE

NG & INST

NG

LA

ME

De directe communicatie tussen auto’s en wegsystemen is dus een kwestie van kosten en tijd omlaag brengen. De grootste technische uitdaging ligt in het ontwikkelen van regelsystemen die deze bergen aan informatie verwerken tot individuele verkeersadviezen die voor het gehele verkeer de beste zijn. ‘Je krijgt heel veel informatie tot je beschikking die je vroeger niet had’, zegt Turksma. ‘De vraag is: hoe die informatie optimaal te benutten?’ Het zuiniger laten rijden van verkeer is slechts een van de toepassingen van coöperatieve systemen, maar er is veel meer mogelijk. Ze kunnen bijvoorbeeld ook logistieke ondersteuning bieden door bijvoorbeeld een laad- of losplek in een drukke winkelstraat te reserveren. Maar ook kunnen ze in milieuzones die steeds meer gemeenten instellen, slagbomen laten openen voor vrachtwagens die aan bepaalde milieueisen voldoen. Een vrachtwagen met een Euro5-motor, een motor met weinig uitstoot volgens een Europese norm, kan dan elektronisch aantonen dat hij naar binnen mag. De coöperatieve systemen kunnen daarnaast ook helpen bij optimale routeplanning en belading. Ook is het mogelijk de infrastructuur flexibel te maken, bijvoorbeeld door een busbaan open te stellen voor ander verkeer zolang er genoeg ruimte is.

ED S C H A PP

OONLIJKE RS

TI

De technische uitdaging om deze systemen werkend te krijgen, zit niet in het ontwikkelen van de apparatuur. De

Lasaulec adviseert bij aanschaf, levert af op locatie, verzorgt onderhoud en reparatie, keurt, kalibreert en registreert.

gen – werd zes jaar geleden een beslissing genomen.

BEVES

Hobbel

apparaten die Koenders in de auto aan elkaar heeft geknoopt, hoeven niet meer te worden ontwikkeld. GPS en netwerkontvangers (Wireless Local Area Networks, WLAN) zijn verkrijgbaar. Alleen de kosten van bepaalde apparatuur zouden omlaag moeten. ‘Een andere hobbel is de standaardisatie,’ zegt Koenders. Als iedere leverancier van verkeersystemen een eigen manier van informatie-uitwisseling ontwikkelt, wordt het vanzelfsprekend geen succes. De Europese Commissie, die veel proefprojecten – waaronder het project in Helmond – financieel ondersteunt, speelt hierbij een bepalende rol. ‘De Europese Commissie heeft op dit gebied veel visie’, zegt Turksma, die regelmatig in Brussel vertoeft. Tien jaar geleden begon de commissie al met dit soort projecten. Toen was de drijfveer vooral veiligheid, het optimaal benutten van de dichtslibbende Europese wegen en het terugdringen van voor mens gevaarlijke uitlaatgassen, zoals SOx en NOx, en geluid. Het terugdringen van de uitstoot van broeikasgas CO2 is daar pas een paar jaar geleden bij gekomen. ‘Dit soort projecten vereist een behoorlijk vooruitziende blik.’ Het is volgens Turksma nog helemaal niet zo gek dat er in Brussel, ver van de politieke waan van dag, lang wordt nagedacht over langetermijnbeslissingen. Over projecten waarin coöperatieve systemen worden getest – zoals in Don-

BE

de helft van het project. Vrachtwagens van een plaatselijk transportbedrijf krijgen de kastjes aan boord. ‘Een zwaar beladen vrachtwagen kan bij het afremmen, stilstaan en optrekken bij een verkeerslicht wel een liter diesel verstoken’, zegt Turksma. ‘Acceleratie is waarschijnlijk de meest bepalende factor in brandstofverbruik en emissie. Dat kun je dan vermijden. Omdat je informatie kunt geven die is toegesneden op een individuele weggebruiker, kun je het verkeer veel beter regelen.’ Turksma denkt dat de invoering van coöperatieve systemen snel kan gaan. ‘Een paar jaar geleden hadden we het over 2025. Nu denken we dat deze systemen in 2015 al resultaten zullen laten zien bij het professionele vervoer. In 2020 zal het ook in veel personenauto’s te zien zijn. Autonavigatiesystemen zijn immers ook in korte tijd gemeengoed geworden.’ Het feit dat de automobielindustrie altijd op zoek is naar toegevoegde waarde, kan de penetratie versnellen. Turksma verwacht dat een coöperatief systeem eerst een luxe optie op dure auto’s en vervolgens een standaard optie wordt. Net als nu met navigatiesystemen gaande is.

RE

IDD

De Sleutelklare Oplossing

GE

Ook voor gereedschapsbeheer kunt u vertrouwen op technische groothandel Lasaulec B.V.

M

HAMBURG VERHUUR

PE

CASe

LBE WERKI

...en u maakt het!

Weten Wat Werkt

intelligentie

Het voordeel van de in-car systemen is dat er veel minder hardware nodig is dan bij de huidige systemen langs de weg. De vakwerkconstructies met matrixborden boven de weg en de palen met enorme displays langs de weg worden overbodig als automobilisten in hun auto worden aangesproken. ‘De displays boven de weg zullen dan ook verdwijnen’, zegt Turksma. ‘Er zijn dan alleen communicatiekastjes in auto’s, communicatiekasten langs de wegen, computers en veel intelligentie nodig.’ 48 .

Legrand Nederland B.V. is onderdeel van de wereldwijd opererende Legrand Group. In Nederland bedient Legrand de woningbouw, utiliteit, machine- en paneelbouwers en industrie met de vijf A-merken, Van Geel, Legrand, Cablofil, Planet Wattohm en BTicino. Of het nu gaat om schakel- en verdeelinrichtingen, datanetwerken, kabeldraagsystemen of schakelmateriaal; de systemen van Legrand zijn optimaal op elkaar afgestemd en kunnen eenvoudig, veilig en snel worden gemonteerd.

www.legrandnederland.nl

manage m e nt scope

85x117.indd 1

16-02-2010 09:51:36

VISIO NAIR Vincent Albers (1969) is trendwatcher, spreker, actief in het onderwijs en adviseur voor diverse bedrijven. www.scienceofthetime.com

Machtige consumenten ‘Sommige problemen die nu spelen, hebben zich in 2020 vanzelf opgelost. Ouderen zijn dan de dominante groep. Geholpen door de techniek zijn vijftigers en zestigers nog heel gezond. Velen van hen blijven aan het werk. De grote SteDen zijn grotendeels zwart, maar wel vrolijker zwart. De tieners die nu overlast veroorzaken, zijn volwassen geworden. Ze hebben een baan en een huis, zijn daar trots op en ontsporen niet langer. Allochtone meisjes – nu al hooggeschoold en ambitieus – zijn in 2020 de eerste bulk jonge allochtone vrouwen met een goede baan en keuzes in het leven. Zij beïnvloeden ook de jongens positief, die 50 .

manage m e nt scope

willen niet voorbijgestreefd worden door vrouwen en komen tot inkeer. VerDer hebben conSumenten veel macht. In technologisch opzicht kan er heel erg veel, maar we accepteren niet alles. Omdat de onmiddellijke beloning heel hoog is, willen we graag een op maat gesneden advies via onze mobiele telefoon over hoeveel we moeten eten en sporten om optimale prestaties te leveren. Maar níet als de verzekering dat dicteert. Consumenten zullen hun macht en bloc inzetten om echte veranderingen door te voeren. Als we een auto willen die op lucht loopt, krijgen we dat voor elkaar.’

Fotografie erik Franssen

mat

tra Ns pa ra Nt

iGlass: mat of transparant met één druk op de knop iGlass is een revolutionair glasproduct dat met één druk op de knop van mat naar transparant verandert. Dit principe is gebaseerd op een matte krilstalfolie in de dubbele glaswand. Door een elektrische stroom op de folie te zetten, richten de kristallen zich en wordt de wand volkomen transparant. Ideaal in bijvoorbeeld spreekkamers of een kantoorruimte waarin u alle openheid of juist in alle rust wilt werken. In de matte staat is iGlass bovendien uitermate geschikt om presentaties op te projecteren. Neem voor de mogelijkheden contact op met ons verkoopkantoor of bezoek onze site. iGlass EuropE | posTBus 502 | 8440 aM HEErEnvEEn | TElEfoon: 0513-650550 | www.iGlass-EuropE.nl

Wavin Tempower®

Cocooning comfort liberating design

Nieuwe mogelijkheden voor verwarmen en koelen via oppervlaktes De klimaatplafonds van Wavin Tempower® zijn dé oplossing om ruimtes te verwarmen en koelen. Het systeem garandeert een comfortabel klimaat en maakt radiatoren en airconditioners overbodig. Een bevrijdend concept voor de architect, dat tevens perfect inspeelt op duurzame ontwikkelingen.

Wavin Tempower®

wavin.nl/tempower

De oplossing voor verwarmen én koelen via het plafond Bespaart energie en kosten Geeft architecten vrijheid in ontwerp Reageert snel op temperatuurschommelingen Zorgt voor een uiterst comfortabel binnenklimaat