DUURZAME ENERGIE RUIMTELIJK INGEPAST

HANDREIKING

DUURZAME ENERGIE RUIMTELIJK INGEPAST OVERWEGINGEN BIJ RUIMTELIJK INPASSEN VAN DUURZAME ENERGIE, GEBASEERD OP DE PROVINCIALE RUIMTELIJKE STRUCTUURVISIE.

P R O V I N C I E - U T R E C H T. N L

1

HANDREIKING - DUURZAME ENERGIE RUIMTELIJK INGEPAST

INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING

4

2. ENERGIEVORMEN

5

2.1 Windenergie 5 2.2 Zonne-energie

6

2.3 Biovergisters

7

2.4 Overige vormen

9

3. BASISPRINCIPES RUIMTELIJKE INPASSING

9

3.1 Provinciaal en rijksbeleid

9

3.2 Landschap 10 3.2.1 Windenergie 13 3.2.2 Zonne-energie 15 3.2.3 Biovergisting 18 3.2.4 Overige vormen 19 3.3 Natuur 19 3.4 Landbouw 20 4. LANDSCHAPPEN

Groene Hart 20

Gelderse Vallei 21

Eemland

21

Heuvelrug

22

22

Rivierengebied

BIJLAGE 1: relevante regels PRV 23 BIJLAGE 2: relevante beleidsteksten PRS 25

Colofon

2

29

3


1. INLEIDING

2. ENERGIEVORMEN

DE OPGAVE

kaders mee. Ons provinciaal belang is vastgelegd in

Het provinciaal beleid richt zich vooral op vormen van

In enkele gevallen leveren zij voldoende elektriciteit

Duurzame energie wordt steeds breder erkend als

de Provinciale Ruimtelijke Structuurvisie 2013-2018

duurzame productie die op provinciale schaal een

voor levering aan het energienet. Kleine turbines zijn

waardevol alternatief voor conventionele energie

(PRS). De bijbehorende beleidsregels zijn opgenomen

relevante ruimtelijke impact hebben en waar initiatieven

geschikt voor agrarisch gebruik. Grote turbines hebben

bronnen. Onder duurzame energie verstaan we in

in de Provinciale Ruimtelijke Verordening 2013 (PRV).

voor te verwachten zijn. In deze handreiking richten we

een vermogen van minimaal 2 MW.

deze handreiking niet-fossiele, hernieuwbare brandstof

In bijlagen 1 en 2 zijn de voor deze handreiking

ons op:

In de PRS zetten we in op een minimale ashoogte van

die geen of nauwelijks CO2 (broeikasgas) produceert.

relevante regels en beleidsteksten opgenomen.

• windenergie.

60 meter. Steeds meer gangbaar worden de turbines

Voorbeelden zijn windenergie, zonne-energie,

Ons beleid biedt ruimte aan duurzame energie in het

• zonne-energie in het landelijk gebied

van 3 MW met een ashoogte van ongeveer 100 meter.

aardwarmte en energie door biovergisting.

landelijk gebied, ‘mits goed ingepast’. In pilotprojecten

• biovergisting

Bij toenemende hoogte neemt de efficiëntie (het omzet-

en overleggen met gemeenten en initiatiefnemers

• overige vormen, vaak met beperkte ruimtelijke

ten van wind in elektriciteit) meer dan evenredig toe.

Op 6 september 2013 is tussen overheden, bedrijfs-

bleek dat zij behoefte hadden aan houvast: Wat

leven en maatschappelijke organisaties het Energie-

betekent ‘mits goed ingepast’ en dan vooral ‘mits goed

akkoord voor Duurzame groei gesloten. Kern van

ingepast in het landschap?’

het akkoord zijn afspraken over energiebesparing,

impact.

Bij een windturbine neemt allereerst de mast ruimte in. Het grondgebied rond om de mast is voor andere

In dit hoofdstuk lichten we de energievormen en hun

doeleinden te gebruiken. Maar de mogelijkheden zijn

ruimtebeslag toe. In het volgende hoofdstuk gaan we

wel beperkt, omdat zich om een windturbine een

in op de inpassing ervan in het landelijk gebied

vrijwaringszone bevindt. Hoe groot deze zone is, is

duurzame energie opwekking, technologie en klimaat-

DE HANDREIKING

beleid. Onderdelen van het akkoord met betrekking tot

In deze handreiking geven we aan hoe het provinciaal

duurzame energie is het opschalen van hernieuwbare

ruimtelijk beleid van toepassing is op de productie

energieopwekking en het stimuleren van decentrale

van duurzame energie. We richten ons vooral op de

duurzame energie. Specifiek voor windenergie zijn

betekenis van het al eerder genoemde ‘mits goed

nadere doelstellingen vastgelegd in de rijksstructuur

ingepast in het landschap’. De handreiking bevat geen

In de PRS en PRV wordt onderscheid gemaakt tussen

hoogspanningsnet. Hiervoor is het nodig dat er een

visie Wind op land.

nieuwe regels, maar licht de gedachten achter de

kleine windturbines met een ashoogte van 20 meter en

verbinding met het energienet wordt aangelegd. Deze

bestaande regels toe per belangrijkste energievorm.

windturbines vanaf 60 meter hoogte. Kleine turbines

aanlegkosten en de jaarlijkse aansluitingskosten kunnen

Lokaal geproduceerde duurzame energie heeft

We bieden geen pasklaar recept voor ieder initiatief

leveren vooral elektriciteit aan de gebruiker zelf.

hoog oplopen en een substantieel deel uitmaken van de

ruimtelijke gevolgen. Gevolgen voor de kwaliteit van

op iedere locatie, omdat bij ieder concreet initiatief

business case. Niet alle ruimtelijk aanvaardbare locaties

landschap en natuurwaarden, bijvoorbeeld. Het kan er-

maatwerk nodig is. Deze handreiking laat u zien hoe

op windrijke plekken zullen daardoor financieel

toe leiden dat er meer zwaar verkeer rijdt over wegen

dit maatwerk mogelijk is.

interessant zijn. Daarnaast is niet iedere hoogspan-

die daar niet voor bedoeld zijn. Duurzame energie kan

Bij het ontwikkelen van deze handreiking en naar aan-

nings-eiding geschikt: los van de beschikbare capaciteit

ook van invloed zijn op de agrarische mogelijkheden

leiding van bijeenkomsten met gemeenten en initiatief-

op een lijn, bepaalt de schaalgrootte van het windpark

in een gebied en de kwaliteit van de leefomgeving

nemers, bleek op een aantal punten wel behoefte

of er sprake kan zijn van voeding op een regionaal net

voor omwonenden. Tussen de doelstellingen uit het

om het beleid te wijzigen of aan te vullen. Deze

of van een landelijk net. De beschikbare capaciteit en

Energieakkoord, de wens van de markt om duurzame

herzieningen op de PRS en PRV zijn middels de eerste

benodigde investeringen zijn pas vrij laat in een proces

energie te produceren en de belangen van landschap,

en tweede partiële herziening (beiden 2014) verwerkt.

bekend, zeker waar meerdere projecten eenzelfde net

natuur, landbouw en omgevingskwaliteiten voor omwo-

In deze handreiking kunt u ook lezen wat de redenen

opzoeken. Wettelijk geldt het ‘wie-eerst-komt-wie-eerst-

nenden, ligt planologische speelruimte. Het is aan de

waren voor deze herzieningen.

maalt-principe’ bij het aansluiten op het net.

afhankelijk van ecologie (vogeltrek), geluidsnormen, slagschaduw en veiligheid.

2.1 WINDENERGIE Een windpark levert bijna altijd stroom aan het

gemeente, deze speelruimte aan te geven.

Een oplossing kan zijn om per windgebied samen met De handreiking biedt een beschrijving van overwegin-

andere grote aanbieders van duurzame energie een

De provincie stimuleert gemeenten en initiatiefnemers

gen, geen topografische kaart met voorkeurslocaties.

netbeheersplan op te zetten. Dit biedt financiële zeker-

om duurzame energie mogelijk te maken. Vanuit

Maar door de beschrijving per landschap krijgt u wel

heden en het maakt mogelijk om optimale locaties te

ons provinciaal ruimtelijk belang geven wij wel enige

een indruk van de mogelijkheden in dat gebied.

vinden. In de provincie Groningen vindt een pilot voor Maat windturbines

een netbeheersplan voor windenergie plaats.

- Klein, individueel, voor agrarisch gebruik - Middelgroot, liever niet (evt. als altematief voor grote turbines)

De opbrengst van windenergie is niet alleen afhankelijk

- Groot, lijnopstelling of in clusters, gekoppeld aan grootschalige

van het opgesteld vermogen. Dit vermogen kan alleen

structuren

4

ingezet worden als er wind is. De windrijke 5



2.3 BIOVERGISTERS

kustgebieden vangen meer wind dan het binnenland.

met schuin geplaatste panelen. Inclusief stellages

En turbines aan de westzijde van de Heuvelrug

kunnen de opstellingen tot twee meter hoog zijn. Soms

vangen meer wind dan turbines aan de zuidoostzijde

worden de panelen in hoge, met de zon meedraaiende,

Biovergisters wekken biogas op door organisch ma-

verbonden zijn door een pijpleiding of wegtransport.

van de Heuvelrug.

constructies verwerkt. Om niet in elkaars schaduw te

teriaal te vergisten. Bacteriën breken het organisch

Zo kunnen meerdere agrariërs hun productielijn kop-

Een windturbine met een vermogen van 3 MW levert

staan, is enige afstand tussen de rijen nodig. Gemid-

materiaal af en zetten het om in biogas. Het ach-

pelen aan deze pijpleiding voor verdere verwerking

jaarlijks ongeveer 6.600 MWh elektriciteit op, uit-

deld beslaat de netto-oppervlakte aan panelen daardoor

terblijvend restant (digestaat) is soms te gebruiken

en afzet. Aan de Biohub Woudenberg-Scherpenzeel-

gaande van 2.200 productieve uren per jaar. Dit komt

ongeveer de helft van het gehele terrein. Zonnevelden

voor andere toepassingen dan energie, bijvoorbeeld

Renswoude worden niet alleen de agrariërs, hun

overeen met 6 werkzame uren per dag. Deze 6.600

zijn geschikt om tijdelijk geplaatst te worden.

als basis voor mestkorrels. Is dat niet mogelijk, dan

vergisters en gasproductie gekoppeld, maar ook

bij de aangesloten bedrijven zitten en onderling

valt het digestaat onder afval. Het meest gebruikte

de afnemers. Dit zijn bijvoorbeeld de inkoper en

geveer 2.000 huishoudens. Eén mast levert ongeveer

Meestal wordt er ter bescherming een hek om een

organisch materiaal is mest, wat makkelijk te

transporteur van vloeibaar gas, de industriële

64.000 MWh per hectare op. Maar er is meer grond

zonneveld gezet. Dit beperkt de vrije doorgang door

vergisten is. Om de energieopbrengst te verhogen,

eindgebruiker van warmte, het aardgasnet en de

nodig dan alleen voor de mast. In een straal van circa

een veld, ook voor kleine fauna.

wordt mest gecombineerd met andere organische

mestkorrelproducent. Door deze samenwerking zijn

400 meter zijn andere functies beperkt mogelijk.

Er is verschil tussen kleine en grote velden. Kleine

materialen. Deze noemen we coproducten.

de investeringen per ondernemer lager, stijgen de

Dit geldt vooral voor woningbouw. Gaan we uit van

opstellingen zijn maximaal ongeveer 1 hectare groot

een vrij te houden invloedsgebied met een straal van

en zijn makkelijker in te passen in het landschap. Grote

Het biogas kan worden omgezet (opgewerkt) in

400 meter, dan bedraagt de productie ongeveer

opstellingen hebben een meer industrieel karakter

groengas, elektriciteit of warmte. Deze energie kan

130 MWh per hectare.

en vragen meer aandacht voor een goede ruimtelijke

de agrarische ondernemer zelf gebruiken of direct

Bij deze biohub spelen onder andere de volgende

inpassing. Bij de vaststelling van de PRS in 2013 waren

aan andere afnemers leveren. Een derde mogelijk-

ruimtelijke aspecten een rol:

initiatieven voor zonnevelden nog niet voorzien. De PRS

heid is dat de ondernemer elektriciteit of gas aan het

• Ruimtelijke inpassing van de verschillende

biedt ook geen specifiek beleid voor zonnevelden. Ander

energienet levert.

MWh komt overeen met de energiebehoefte van on-

2.2 ZONNE-ENERGIE

opbrengsten en kunnen ondernemers zich speciali-

beleid, zoals landschapsbeleid en natuurbeleid, wordt

seren.

componenten. Doordat er een hub is aangelegd, hoeft elke agrariër alleen maar het onderdeel op

Bij zonne-energie wordt energie afkomstig van de zon

gebruikt om per initiatief een ruimtelijke afweging te

Het gehele proces rond biovergisting bestaat

het erf te bouwen waarvoor deze verantwoorde-

omgezet in elektriciteit. De panelen met zonnecellen

maken. De praktijk heeft in 2014 geleid tot herzieningen

hiermee uit diverse onderdelen (vergisten, opslaan,

lijk is. De biogasleiding krijgt voldoende capa-

vinden we meestal op daken, maar ze kunnen ook

aan de PRS voor de productie van duurzame energie in

coproducten mengen, opwerken naar groengas,

citeit zodat zich in de toekomst meer agrariërs

op de grond worden geplaatst. In deze handreiking

het landelijk gebied, waaronder via zonnevelden.

digestaat verwerken) en kan verschillende eind-

kunnen aansluiten. De meer grootschalige en

noemen we deze panelen op de grond zonnevelden.

In hoofdstuk 3 komt dit aan de orde.

producten opleveren. Deze onderdelen kunnen bij

industriële activiteiten kunnen op een bedrijven-

verschillende ondernemers worden ondergebracht.

terrein plaatsvinden. Daar bevinden zich ook de

door prijsdalingen en gewijzigde fiscale regelingen

Grote zonnevelden leveren hun stroom aan het ener-

In de Gelderse Vallei is een pilot gestart om verschil-

afnemers.

worden ze interessanter. De panelen worden meestal

gienet. Net als bij windenergie kunnen de aanleg- en

lende ondernemers te koppelen, waardoor zij een

in rijen vlak op de grond gemonteerd of op stellages

aansluitingskosten hoog zijn. Voor grote velden kan

biohub vormen.

Initiatieven voor zonnevelden zijn relatief nieuw, maar

• Losse elementen. Enkele onderdelen van de keten passen niet in de omgeving van woningen

de grote afstand tot een aansluitpunt met voldoende

of andere bedrijven. Dit geldt bijvoorbeeld voor

capaciteit een belemmering zijn voor een goede busi-

de overslag van vloeibaar gas. Door de risico’s

ness case. De PRV biedt de ruimte om uit economische

CASE: Biohub

rond een vulpunt is het niet mogelijk om dit in

motieven een bepaalde locatie of opstelling te kiezen.

De Provincie Utrecht is partner in het Europese

de buurt van stedelijke functies te plaatsen. Als

Een goede ruimtelijke inpassing blijft daarbij nodig.

project ARBOR (Accelerating Renewable Energies

vloeibaar gas een onderdeel wordt van de hub,

through valorisation of Biogenic Raw Material).

is maatwerk nodig. Om de exacte plaats en

Net als bij windenergie zijn ook de opbrengsten van

In dit project werken 13 partners uit 6 regio’s in

inrichting van het vulpunt vast te stellen, is het

zonne-energie niet alleen afhankelijk van het opgesteld

Noordwest-Europa samen om het duurzaam gebruik

belangrijk dat het aansluit bij de kenmerken van

vermogen: de zon moet schijnen. Zonnepanelen in een

van biomassa te verbeteren. Het Utrechtse deel van

het landschap. Zo is het mogelijk een vulpunt

zonneveld moeten op enige afstand van elkaar staan

het ARBOR-project bestaat uit drie deelprojecten die

zodanig in te passen dat de specifieke verkave-

omdat ze anders in elkaars schaduw staan. Een zonne-

de hele keten ‘van afval tot afzet’ omvat. De kracht

lingsstructuur behouden blijft. Is er sprake van

veld van bruto 14 hectare grondoppervlak, waarvan

van het project zit dan ook in deze ketenbenadering.

een zeer open landschap, dan is het niet eenvou-

netto 7 hectare aan constructie, en een vermogen

De deelprojecten richten zich vooral op bermgras.

dig om een vulpunt in te passen. Het is wenselijk

van 7,3 MWp levert ongeveer 6.600 MWh elektriciteit

Doelen:

om tijdig met de Veiligheidsregio te overleggen

op, uitgaande van 900 productieve uren per jaar. Per

• onderzoeken of een collectieve inzameling van

over de verschillende scenario’s.

hectare benodigd grondoppervlak is dat ongeveer 480

6

Een biogashub is een keten waarvan de onderdelen

Maat zonne-velden

MWh. In dit voorbeeld gaan we uit van een grootschalig

Onderscheid tussen kleine en grote zonne-velden:

zonneveld van 14 hectare. Dit is dezelfde opbrengst

- Kleine opstelling; max. 1 ha.

(6.600 MWh) als in het voorbeeld dat we bij windenergie

- Grote opstelling; meer industrieel karakter

hebben gebruikt.

bermgras rendabel is; • verkennen van nieuwe verwerkingsmethodes, zoals droge vergisting; • afzet van het biogas via een biogashub mogelijk maken.

Begin 2013 is de Provincie Utrecht begonnen met een onderzoek naar de kansen voor deze biogashub in Utrecht. Als de uitkomst positief is, dan staat de start van de exploitatie gepland voor 2015. 7



2.4 OVERIGE VORMEN

Utrecht is de eerste provincie in Nederland die op

Het ruimtebeslag kan sterk variëren. Kleine vergisters

deze manier het potentieel aan biogas wil benut-

gebruiken restproducten uit het eigen bedrijf, en voeren

ten. De Provincie Utrecht zoekt ondernemers in

meestal geen coproducten aan. Het opgewekte gas

De PRS en PRV richten zich op vormen van duurzame

zijn dat de stuw beter zichtbaar is vanuit het omlig-

de agrarische sector en de groensector die willen

wordt omgezet warmte en elektriciteit. Deze vergisters

energie met een ruimtelijke impact op het provinciale

gend landschap.

meedoen aan de realisatie van een biogashub en

verwerken circa 5.000 tot 8.000 m koeienmest

schaalniveau. In deze paragraaf gaan we in op een

aan de exploitatie daarvan vanaf 2015.

per jaar, plus ongeveer 500 ton coproducten, zoals

aantal vormen die niet specifiek in de PRS en PRV zijn

Bodemenergie

Meer informatie is te vinden op www.biogashu-

maïs en gras. De bouwhoogte van vergister en opslag

benoemd, maar die mogelijk wel ruimtelijke conse-

Bij bodemenergie maken we onderscheid tussen

butrecht.nl

is 10 tot 15 meter en het bouwoppervlak bedraagt

quenties hebben.

aardwarmte (diepe ondergrond) en bodemenergie-

3

genomen, dan betekent dit dat de stuw herbouwd moet worden. De ruimtelijke consequentie kan dan

circa 100 m .

systemen (ondiepe ondergrond). De bodemenergie-

2

Waterkracht

systemen geleiden water in buizen door de bodem

Bij biovergisting is ook rekening te houden met

Een middelgrote installatie is nodig als verschillende

De Nederrijn heeft een waterkrachtcentrale in de

of onttrekken grondwater om het later weer terug te

veiligheidsaspecten en stankcirkels. De vergisting

ondernemers hun grondstoffen bundelen. Deze mid-

stuw bij Amerongen. Deze heeft een capaciteit van

brengen. In de kadernota Ondergrond is het provinci-

vindt weliswaar plaats in gesloten systemen, maar

delgrote vergisters verwerken ongeveer 20.000 m3

ongeveer 10 MW. De waterkrachtcentrale zelf ligt gro-

aal beleid voor deze vorm van energie vastgelegd. De

bij calamiteiten of onjuiste overslag kan geurhinder

mest per jaar en 10.000 m3 coproducten. Dit kunnen

tendeels onder de grond. De waterkrachtcentrale in

beleidsregels rond bodemenergie richten zich vooral

ontstaan. Dat is ook mogelijk bij opslag en tijdens

ook niet-agrarische bronnen zijn, zoals GFT-afval uit

Hagestein is verouderd en is in 2005 stilgelegd. Deze

op de effecten ondergronds, zoals op grondwaterbe-

transport.

de stad, bermgras en speciaal voor biovergisting

centrale is in het bezit van Rijkswaterstaat. Lokale

schermingsgebieden en wederzijdse beïnvloeding van

gekweekte gewassen (energiemaïs, bieten). Bundelen

organisaties, verenigd in de coöperatie Waterkracht

systemen. Bovengrondse effecten zijn dat er enige

Na opwerking tot vloeibaar gas kan het gas afge-

ondernemers hun grondstoffen en productie, dan

Centraal, willen er samen voor zorgen dat de centrale

bebouwing nodig is en dat de natuur die afhankelijk is

voerd worden met tankwagens. Voor het vulstation

neemt het vrachtverkeer in het landelijk gebied toe.

opnieuw start. De inspanningen van deze coöpera-

van het grondwater, beïnvloed kan worden. De grond-

gelden veiligheidscirkels van enkele kilometers. Dit

De bouwhoogte van middelgrote installaties is verge-

tie, de gemeente en de provincie hebben nog geen

waterafhankelijkheid gaat over de hoeveelheid en

betekent dat het vulstation ver van de bebouwde

lijkbaar met kleine vergisters. Het bouwoppervlak kan

effect gehad. Wordt de centrale opnieuw in gebruik

kwaliteit van het water en over de temperatuur ervan.

omgeving en dus in open delen van het landelijk

veel groter zijn, afhankelijk van het gekozen produc-

gebied kan komen te liggen.

tieproces en coproducten.Grootschalige vergisting is het op industriële wijze vergisten van divers organisch materiaal. Deze vergisters hoeven niet gekoppeld te zijn aan een bestaand agrarisch bedrijf: de invoer bestaat vooral uit producten van derden. Grootschalige vergisting komt meestal voort uit samenwerking tussen mesttransporteurs en voedselfabrikanten, die gebruik-

3. B ASISPRINCIPES RUIMTELIJKE INPASSING

maken van geïmporteerde energiegewassen. Het is zelden een activiteit van samenwerkende agrariërs. De opbrengst per vergister in MWp is sterk afhankelijk van het productieproces. Het spectrum is divers. Zo zijn er vergisters die vooral mest verstoken om minder

3.1 PROVINCIAAL EN RIJKSBELEID

afval te hebben en die de opgewekte energie bijna

voor bodemenergie vastgelegd. De beleidsregels

volledig nodig hebben voor dit stookproces. Groot-

De regels waar deze handreiking op is gebaseerd, zijn

rond bodemenergie richten zich vooral op de effecten

schalige industriële vergisters, waarin de voedingsbron

vastgelegd in de Provinciale Ruimtelijke Verordening

ondergronds, zoals op grondwaterbeschermingsge-

voor de bacteriën dagelijks wordt aangepast, kunnen

2013 (PRV) en de herzieningen. De handreiking biedt

bieden en wederzijdse beïnvloeding van systemen.

hoge rendementen halen. De rendementen uit grond-

geen nieuw beleid aan.Tijdens de totstandkoming van

stoffen als mest, slachtafval en afgekeurde groenten

deze handreiking merkten we bij pilotcases dat er be-

Specifiek voor windenergie zijn aanvullende afspraken

verschillen enorm. Daarnaast is niet ieder eindpro-

hoefte was het bestaande beleid bij te sturen. Dit gold

opgenomen in het landelijk Energieakkoord tussen

duct (warmte, elektriciteit, groengas, vloeibaar gas)

vooral voor een algemeen artikel over productiemoge-

betrokken instanties en in de rijksstructuurvisie Wind

onderling vergelijkbaar. Een positieve business case is

lijkheden in het landelijk gebied en in het bijzonder over

op Land. Doel van deze afspraken is dat provincies

daardoor voor veel agrariërs nog erg onzeker.

zonnevelden. In de PRS en PRV was bij de vaststelling

een minimumhoeveelheid windenergie realiseren. Zo

in 2013 nog geen beleid opgenomen over zonnevel-

hebben wij als provincie de taak om uiterlijk in 2020

Maat vergisters: - kleine vergister; individueel gebruik, op erf

In het provinciaal beleid maken we onderscheid tussen

den. In maart en november 2014 zijn de PRS en PRV

minimaal 65,5 MW windenergie te produceren. Dit

- middelgrote vergister; gezarnenlijk gebruik, op samengesteld erf

de drie schaalniveaus, omdat deze verschillende ruim-

deels herzien. De ruimtelijke overwegingen bij zonne-

betekent dat er 20 tot 30 productie-installaties van

- grootschalige vergister; industrieel gebruik, op bedrijventerrein of

telijke consequenties hebben. In hoofdstuk 3 gaan we

velden, die hebben geleid tot de herzieningen, lichten

2 tot 3 MW in de provincie moeten komen, los van

in op dit ruimtelijk beleid.

we in paragraaf 3.2.2 toe.

ruimtelijke keuzes. Van de beoogde 65,5 MW was

afval (water)verwerkingsterrein

8

In de kadernota Ondergrond is het provinciaal beleid

9



in de zomer van 2014 15 MW gerealiseerd. 19 tot

staat inmiddels hoog op de agenda in het regulier

Zo past een kleine vergistingsinstallatie op het erf

landschap waar de installatie komt en van de

23 MW is opgenomen in bestemmingsplannen of

overleg tussen provincies en Rijk.

van de agrariër en niet losstaand ergens in het open

aangrenzende landschappen? Denk aan ontginning,

landschap en passen kleine zonnevelden aan de

beplantingsstructuren, mate van openheid, water-

bouwplanprocedures. Ervaart u als gemeente dat regels van de provincie of

bebouwingskant van een perceel in plaats van op

lopen en kenmerkende ‘gasten’ in het landschap,

Om duurzame energie mogelijk te maken, is er

het Rijk een belemmering zijn voor duurzame energie?

grote afstand van de mogelijke afnemer. Door aan te

zoals infrastructuur.

ook behoefte om het rijksbeleid aan te passen.

Dan nodigen wij u uit dat met ons te delen. Mogelijk

sluiten bij bestaande structuren en hun schaal creëren

Het lokaal produceren en aanbieden van energie

kunnen wij als provincie een rol spelen bij het wegne-

we geen nieuwe landschappen met nieuwe kwaliteiten

betekent een omschakeling in de wijze van energie-

men van deze belemmeringen.

(het landschap wordt niet getransformeerd). Waar

beheer in Nederland. Ook de betrokken producten

impact op de omgeving onvermijdelijk is, kan de

en productieprocessen zijn relatief nieuw, evenals de grotere rol van duurzame energie in relatie tot

‘leesbaarheid’, de kernkwaliteit, van het landschap

3.2 LANDSCHAP

andere belangen.

• Hoe ligt de installatie ten opzichte van de hoofdstructuren in de landschappen? • Naar welke (beeld)kwaliteit streeft u nadat de installatie is gerealiseerd? • Welke visuele relatie is te leggen met nabijgele-

overeind blijven. Dat kan consequenties hebben voor

gen voorzieningen (bedrijventerrein, potentiële

omvang en aantal van de elementen en voor de kop-

afnemers)? Is de functionele relatie zichtbaar te

peling daarvan aan bestaande elementen.

maken?

We vinden dat de ervaringen die bij de cases zijn op-

Het provinciaal beleid is erop gericht dat een nieuwe

gedaan, reden zijn om het rijksbeleid aan te passen.

ontwikkeling de kwaliteiten van het landschap weet

In ieder geval willen wij deze ervaringen delen met

te behouden, te versterken of dat voorkomen wordt

de kernkwaliteiten? Hoe voorzien de voorschrif-

betrokken instanties. Het gaat daarbij om ervaringen

dat de kwaliteiten onevenredig worden aangetast. De

ten in behoud en zo mogelijk versterking van

met de volgende aspecten:

PRV geeft aan dat een aantasting van het landschap

de kernkwaliteiten of hoe blijft een aantasting

- Meet- en regelvoorschriften voor bouwhoogtes,

onevenredig is, als het belang van de geplande ruimte-

zoveel mogelijk beperkt? De Kwaliteitsgids voor

rekening houdend met militaire radarstations.

lijke ontwikkeling niet opweegt tegen de aantasting van

de Utrechtse Landschappen is ook hiervoor een

Een radarstation vraagt onbelemmerd zicht, wat

de kernkwaliteiten die het gevolg zijn van deze ruimte-

betekent dat er maximumhoogtes zijn afgespro-

lijke ontwikkeling. Een goede locatiekeuze beperkt de

• Is gebruik gemaakt van een gemeentelijke ‘ladder

ken voor bouwwerken. Het Rijk heeft onderzocht

schade voor het landschap. Verder moet het ruimtelijk

van duurzaamheid’ (bijvoorbeeld gebaseerd op de

of windturbines een significant effect hebben op

plan regels bevatten die een goede inpassing in het

Ladder voor duurzame verstedelijking (ministerie

dit zicht en hoe dit gemeten kan worden. Het

landschap waarborgen. (herzien artikel 4.9).

van Infrastructuur en Milieu)) en hoe verhoudt

• Hoe is bij de afweging rekening gehouden met

goede bron.

windpark in Houten was daarbij een van de pilot-

de installatie zich hiertoe? Een dergelijke ladder

cases. Bij andere locaties in de provincie Utrecht

Een niet-onevenredige aantasting betekent dat de

beschrijft bijvoorbeeld de afweging van kansen en

is vanuit het RAP-project Duurzame energie goed

kwaliteiten van een landschap herkenbaar blijven, ook

mogelijkheden om bestaande ontwikkelingen te

ingepast bijgedragen aan radaronderzoek en de

als de installatie de beleving van dat landschap wijzigt.

benutten voor nieuwe ontwikkelingen. In de PRV

landelijke discussie rondom radar.

Een goede inpassing in een landschap vraagt een logi-

heeft dit geleid tot de volgorde zoals opgenomen

sche plek in dat landschap, bijvoorbeeld door functies

bij artikel 2.9

- Eenduidigheid en helderheid van het vergunningstelsel voor agrarische producten in de

visueel en functioneel te koppelen.

biovergisting. Het vergunningstelsel kan voor

Maat ingreep koppelen aan maat landschap:

eenzelfde product verschillende consequenties

- kleine inpassingen koppelen aan kleine landschappelijke elementen

hebben, afhankelijk van hoe het product in het

(onderdeel van erf)

vervolg gebruikt wordt. Zo kan digestaat voor

- middelgrote inpassingen koppelen aan middelgrote landschappelijke

de ene ondernemer een afvalproduct zijn en

elementen (eigen kavel, ’kamer’)

voor de andere een basisproduct voor verdere

- grootschalige inpassingen koppelen aan grootschalige (landschaps)

verwerking. Dit heeft gevolgen voor bijvoorbeeld

structuren/industrie

de toegestane wijze van opslag. De provincie zet zich in voor heldere regels. - Aansluiting op het energienet: Bij alle vormen van

10

Om te bepalen is of er sprake is van een goede inpas-

duurzame energie blijken de mogelijkheden voor

sing in het landschap, kunt u de volgende checklist

aansluiting op het net, de kosten ervan en de

gebruiken:

Nabijheid tot afnemer:

• Zijn het landschapstype en de kernkwaliteiten goed

Ook voor grotere geldt: visuele en functionele relatie met nabijgelegen

haalbaarheid van business cases een issue. Veel

Relatie met erf:

instanties ervaren de netaansluiting als een pro-

Visueel en functioneel logische plek; kleine installaties/tubines/

beschreven? De Kwaliteitsgids voor de Utrechtse

bleem, van VNG en provincies tot netbeheerders

zonne-velden gekoppeld aan erf. Met nabijgelegen afnemers (woning,

Landschappen vormt hiervoor een goede bron.

en grote energieproducenten. Het onderwerp

agarisch bedrijf, fabriek)

Wat zijn de hoofdstructuren van het deel van het

afüemers (woning, agrarisch bedrijf, fabriek)

11



Juridische borging.

verplichtingen die voor een goede ruimtelijke orde-

Het staat vaak haaks op nationale wetgeving (Wro

ning noodzakelijk zijn, ook publiekrechtelijk worden

en Bro) om partijen een verplichte bijdrage te laten

vastgelegd. In het bestemmingsplan dus, of

leveren aan een gebiedsfonds. Volgens de wet zijn

eventueel als voorwaarde bij een Wabo-vergunning

de bijdragen bedoeld voor bovenwijkse voorzie-

waarmee van het bestemmingsplan wordt afgewe-

ningen of ruimtelijke ontwikkelingen. Dergelijke

ken. De manier waarop dat moet gebeuren, wordt

bijdragen kennen een plafond. Door de relatie

steeds duidelijker, maar de jurisprudentie is nog in

tussen deze voorzieningen en het initiatief is ook

ontwikkeling.

de omvang van het plangebied begrensd. Als de energie-ontwikkeling en de compenserende maat-

Plaatsing op/nabij het erf

regelen via het ruimtelijk spoor worden geregeld,

In de volgende paragrafen staan algemene overwegin-

stelt dat eisen aan het bestemmingsplan of de

gen bij de energievormen. Deze zijn gebaseerd op het

Wabo-vergunning waarin de ontwikkelingen worden

beleid in de PRS en op het advies Energielandschap-

mogelijk gemaakt. De eisen zijn:

pen van de adviseur Ruimtelijke Kwaliteit. In haar

1. Eenheid in procedure: maak beide ontwik-

advies energielandschappen (januari, 2014) adviseert

Bij plaatseing op of nabij het erf speelt schaal, plek en omgeving een

kelingen mogelijk in eenzelfde procedure. Als

de onafhankelijk adviseur aan de provincie over de

rol. Een heldere ordening, gebruik van repetitie en inbedding in het erf.

planologische belemmeringen voor kwaliteits-

landschappelijke inpassing van duurzame energie. In

verbetering pas worden weggenomen als het

het volgende hoofdstuk bespreken we windenergie

energie-initiatief al mogelijk is gemaakt, wordt

en zonne-energie per landschap. De overwegingen bij

het praktisch onmogelijk om aan beide andere

biovergisting spelen in ieder landschap een rol.

De hoofdstructuren van het landschap:

Een nieuwe installatie voor duurzame energie kan

ontginning, beplantingsstructuur, mate van openheid, waterlopen,

een negatieve invloed hebben op de kwaliteit van de

infrastructuur, etc.

omgeving. Naast maatregelen om te voorkomen dat

voorwaarden te voldoen. 2. Eenheid in ruimtelijke onderbouwing: als een

3.2.1 WINDENERGIE

deze omgeving onevenredig wordt aangetast, kan

ontwikkeling op een agrarisch bedrijfsperceel

De invloed van windturbines op het landschap is

als compensatie extra kwaliteiten worden toege-

slechts in een bepaalde omvang is toegestaan

groot. Daarom geeft de PRS aan de voorkeur te heb-

voegd. Bijvoorbeeld door een kwaliteitsimpuls te ge-

en daar extra kwaliteit tegenover staat, moet

ben voor andere vormen van duurzame energie dan

ven aan het grotere geheel waar de nieuwe vestiging

die samenhang uit de toelichting van het be-

windenergie. Als provincie zijn we echter gehouden

stemmingsplan blijken.

aan de in 3.1 genoemde taakstelling. We maken

onderdeel van uitmaakt. Ook als er geen sprake is van aantasting van kwaliteit, kan een gemeente een

3. Voorwaardelijkheid in de regelstelling: het ‘rood’

daarbij onderscheid tussen windturbines tot 20 meter

bijdrage aan gebiedsontwikkeling vragen. Dit kan

mag alleen worden gerealiseerd als dit gegaran-

hoogte, turbines van 20 tot 60 meter hoogte en

ook tot meer draagvlak leiden.

deerd tot kwaliteitsverbetering leidt.

turbines vanaf 60 meter.

Deze werkwijze wordt aangeduid met ‘rood voor

12

kwaliteit’. Er zijn teveel variabelen om een kwalitatief

Wat het laatste punt betreft: Om de vereiste kwa-

Turbines tot 20 meter hoogte dragen niet bij aan de

goede berekening van dit begrip te kunnen maken.

liteitsverbetering te garanderen, is een vorm van

taakstelling van de provincie of de energiebehoefte

Het begrip ‘rood voor kwaliteit’ richt zich vooral

juridische zekerstelling nodig. Traditioneel gebeur-

van een regio. Deze turbines kunnen wel bijdragen

op rode ontwikkelingen als financiële drager van

de dat privaatrechtelijk: door de verplichting vast te

aan de energiebehoefte van een ondernemer en

andere initiatieven, bijvoorbeeld extra woningbouw

leggen in een overeenkomst tussen de gemeente

zijn daarom opgenomen als mogelijkheid bij de

Relatie met landschapsstructuren

om een gebiedsontwikkeling te financieren. Initia-

en de initiatiefnemer die ook verantwoordelijk is

bedrijfsvoering. Door hun omvang kan hun impact

Ingrepen niet foot-loose, maar gekoppeld aan structuren

tieven voor duurzame energie zijn ontwikkelingen

voor de kwaliteitsverbetering. Bij zo’n overeen-

op de omgeving beperkt blijven. In het beleid krijgen

die vanuit hun eigen doelen worden gerealiseerd

komst konden eventueel ook derden betrokken

landschappelijke waarden daarbij voorrang. De PRV

en zijn geen drager van een andere ontwikkeling.

worden, bijvoorbeeld de eigenaar van de grond

stelt hiervoor voorwaarden. Zo is het belangrijk dat

In veel gevallen is plaatsing op of nabij het erf het

De doelen vertegenwoordigen op zichzelf al een

waarop de kwaliteitsverbetering plaatsvindt.

de turbine op bestaande bouwpercelen komt en dat

doel. Er is dan sprake van een functionele relatie en

kwaliteit: de productie van duurzame energie. Waar

Aan zo’n overeenkomst kunnen derden echter geen

deze goed inpasbaar is in het landschap. Er is sprake

de impact op landschap, cultuurhistorie en natuur

een koppeling gevraagd wordt tussen het initiatief

rechten ontlenen. Die kunnen de gemeente niet

van een herkenbare relatie tussen de installatie en

blijft beperkt. Ook bij plaatsing op het erf speelt

en gebiedsbijdragen, is de uitdaging dan ook niet

vragen om handhavend op te treden als de initi-

het gebruik is en de installatie sluit logisch aan bij de

schaal, plek en vormgeving een rol. Wij adviseren

zozeer de financiële koppeling. Het gaat er vooral

atiefnemer de overeenkomst niet nakomt. Als de

erfbebouwing.

u de ervenconsulent tijdig hierbij te betrekken. Een

om dat deze koppeling planologisch goed geborgd

betrokkenen bij de overeenkomst die gezamenlijk

ervenconsulent adviseert gemeenten, particulieren

wordt. Oftewel: hoe kunnen we verzekeren dat de

opzeggen, staat die derde ook met lege handen.

Turbines groter dan 20 meter kunnen door hun

(initiatiefnemers in het landelijk gebied) en andere be-

geboden planologische ruimte voor een nieuwe vesti-

De afgelopen jaren heeft de Raad van State ver-

omvang een grotere impact hebben op de omge-

langhebbenden over ruimtelijke kwaliteit op perceels-

ging ertoe leidt dat de beoogde kwaliteiten ook echt

schillende uitspraken over deze kwestie gedaan.

ving. Deze zijn dan ook niet overal mogelijk. Omdat

niveau in het landelijk gebied.

worden gerealiseerd?

Conclusie: de Raad vindt het noodzakelijk dat

turbines tot 60 meter slechts zeer beperkt bijdra13



gen aan de algemene energiedoelstellingen en de

ren als gemeenten zich ervoor inspannen. Daarom

landschappelijke waarden voor de provincie prioriteit

hebben we in de PRV alleen locaties opgenomen

hebben, is ervoor gekozen in het landelijk gebied geen

waarvoor binnen de gemeente bestuurlijk draagvlak

turbines toe te staan tussen de 20 en 60 meter. In de

is en waarbij dus zicht op tijdige realisatie is. In het

praktijk blijkt dat de turbines tot 20 meter ook voor de

landelijk gebied zijn turbines van 60 meter of hoger

individuele ondernemer weinig rendement opleveren,

buiten deze zoekgebieden niet toegestaan. Dit neemt

terwijl de ontwikkelingen voor turbines rond 40 meter

niet weg dat een gemeente gedurende de looptijd

steeds betere rendementen laten zien. Gezien de

van de PRS en PRV andere gebieden kan voordragen.

beperkte bijdrage aan de algemene energiedoelstellingen wegen deze installaties niet op tegen hun impact

Deze zullen dan alsnog ruimtelijk moeten worden afgewogen en opgenomen in de PRV.

Afstand nemen tot kwetsbare ruimtelijke structuren/elementen

op het landschap, maar onderbouwd met een goede ruimtelijke inpassing is maatwerk wellicht mogelijk.

Turbines in een stedelijke omgeving hebben meestal

Hiervoor is wel een aanpassing van de PRV nodig. Het

Bij turbines van 60 meter en hoger gaat de voorkeur

advies Energielandschappen geeft aan dat deze tur-

uit naar:

bines eventueel geschikt kunnen zijn voor korte lijnen in het landschap of als alternatief op locaties waar

• bundeling van windturbines via lijnopstelling of via

een beperkte invloed op het landschap en de natuur Stevige vs, solitaire opstellingen:

in het landelijk gebied. Daarom laat de PRV gemeen-

stevige opstellingen zetten een structuur aan, solitair ogende opstel-

ten vrij om binnen de rode contour ruimte te bieden

lingen leiden tot een versnipperd beeld.

aan windturbines, ongeacht de hoogte. Dit neemt niet

grote turbines door hun impact geen optie zijn. Omdat

clusters. Door windturbines te clusteren kunnen er

weg dat ook deze turbines van invloed kunnen zijn

in dat geval afgeweken wordt van bestaand beleid, is

gebieden ontstaan mét turbines en daar tegenover

op het landschap, vooral waar deze aan de rand van

overleg met de provincie nodig.

gebieden zónder turbines.

Onze voorkeur gaat uit naar een logische koppeling

de stad worden gepland. De PRV verzet zich hier niet

van gebundelde windturbines, bijvoorbeeld door

tegen, maar omdat we als provincie als taak hebben

de groepen op enige afstand van elkaar te plaat-

visueel aan te sluiten op een bedrijventerrein, een

de kernkwaliteiten van de landschappen te bewaken,

sen, ontstaan duidelijke structuren en herkenbare

grote afnemer of andere energievoorziening.

adviseren we wel om hierover met ons in overleg

• duidelijke structuren en herkenbare groepen. Door

groepen. • turbines die niet op zichzelf staan, de solitaire turbines. • opstellingen die aansluiten op grootschalige

te treden. Zeker als het gaat om locaties die de Onze voorkeur gaat verder uit naar stevige opstel-

Kwaliteitsgids bijzondere waarde toekent als schakel

lingen met minimaal 3 MW per turbine: liever enkele

tussen het landelijk gebied en de stedelijke omgeving.

stevige opstellingen dan meerdere kleine opstel-

structuren. Dat kunnen de lijnstructuren van water-,

lingen. Kleinere opstellingen van 2 tot 4 turbines

spoor- en snelwegen zijn, maar ook van grote, op

kunnen in een grootschalig landschap als op zichzelf

afstand herkenbare landschappelijke lijnen. Met ‘op

staand worden ervaren. Dit kan leiden tot ongewenste

afstand herkenbaar’ bedoelen we het samenspel

versnippering van het landschap, terwijl een koppeling

De PRS en PRV zijn in februari 2013 vastgesteld. Hier-

van turbines en omgeving: bij een slotenpatroon

aan bestaande structuren in het landschap ontbreekt.

in gingen we bij zonne-energie vooral uit van panelen

haaks op een dijkpatroon past de schaal van de tur-

In het advies Energielandschappen is de aanbeveling

op daken in de stedelijke omgeving. Dit valt buiten de

bineopstelling mogelijk beter bij de grote lijn van de

dan ook om meer te kiezen voor stevige opstellingen

scoop van het provinciaal ruimtelijk beleid. Sinds de

Voorkeur voor bundeling

dijk dan bij het slotenpatroon (uiteraard zonder dat

en niet voor een veelheid aan kleinschalige initiatie-

vaststelling blijkt de belangstelling voor zonnevelden

Windturbines in lijnopstelling of in cluster

het kenmerkend slotenpatroon wordt aangetast).

ven. Geadviseerd wordt, ruimtelijke statements te ma-

toegenomen.

Bij lijnen in het landschap speelt de vraag of de lijn

ken: grote structuren die lineair zijn gekoppeld aan de

Op basis van de PRV was plaatsing niet mogelijk.

bij het landschap hoort (bijvoorbeeld waterlopen of

grote infrastructurele lijnen (aan westzijde Heuvelrug)

Daarom hebben we in de eerste herziening een artikel

lijnen die ontstaan zijn door ontginning) of dat deze

en clusters op bedrijventerreinen.

toegevoegd (artikel 2.9a). Deze geeft de ruimte om

lijn een ‘gast’ is in het landschap. Snelwegen volgen

De schaalgrootte van deze statements en de gekozen

duurzame energie toe te laten in het landelijk gebied.

bijvoorbeeld vaak niet de structuur van het land-

locaties in het advies sluiten niet aan bij het provin-

Op grond van artikel 4.2 vallen deze vormen niet

schap, zijn als het ware ‘te gast’ in het landschap en

ciaal beleid. De onderliggende gedachtegang vanuit

onder verstedelijking, waardoor ze ook buiten de rode

doorkruisen het. Dit betekent niet dat een lijnopstel-

landschap, namelijk zoveel mogelijk bundelen en

contouren toegelaten zijn. Op basis van de algemene

ling niet de infrastructuur mag volgen, maar dat

aansluiten bij aanwezige structuren, sluit wel aan.

overwegingen over het landschap willen we bij het

een nadere visie op het geheel van landschap en ‘gasten’ nodig is.

14

3.2.2 ZONNE-ENERGIE

plaatsen van zonnevelden aansluiting zoeken bij beIn de PRS geven we aan welke locaties geschikt zijn

staande functies en structuren in het landschap.

voor windturbines van 60 meter en hoger. De keuze

Uit consultaties met gemeenten en de landbouwsec-

vloeit voort uit de eerder genoemde landschappe-

tor blijkt dat partijen sterk aarzelen over zonnevel-

Grootschalige structuren als aanknopingspunt

lijke overwegingen, plus wettelijke bepalingen (zoals

den. Gemeenten gaven aan dat de acceptatie van

Dit kunnen zijn waterwegen, spoorwegen, snelwegen of op grote

geluid) en natuurwaarden (Natura 2000, Ecologische

impact op het landschap, natuur, landbouw of andere

afstand herkenbare landschappelijke lijnen, zoals dijken.

Hoofdstructuur). Deze locaties zijn alleen te realise-

gebruiksvormen in het landelijk gebied mede afhangt 15



van nut en noodzaak van de ingreep en het bestaan

In het volgende hoofdstuk gaan we per landschap in

CASE: pauzelandschap

van bruikbare alternatieve locaties, zoals beschikbare

op zonnevelden. Voorop blijft staan dat de voorkeur

Langs de A12 zijn in de gemeente Nieuwegein

daken. Veel gemeenten (al dan niet met landschap-

uitgaat naar plaatsing op daken en als veld in een ste-

stedelijke voorzieningen gepland. Deze komen in de

pelijk of cultuurhistorisch waardevolle gebieden) zien

delijke omgeving of pauzelandschap. Afwijking hiervan

noordelijke rand van de wijk Galecop: de Galecop-

wel het nut en de noodzaak in van zonne-energie,

zal beargumenteerd moeten worden.

perzoom. Dit is een gebied van ongeveer 30 hec-

maar zien vooralsnog geen ruimte voor grootscha-

tare. De voorzieningen zijn waarschijnlijk niet voor

lige zonnevelden zonder dat eerst alternatieven zijn

2030 gerealiseerd. Voor de tussenliggende periode

benut. Het benutten van alternatieven past binnen de

zoekt de gemeente naar een tijdelijke invulling: het

Ladder voor duurzame verstedelijking (ministerie van

pauzelandschap.

Infrastructuur en Milieu). Gemeenten die wel ruimte bieden aan zonnevelden, opteren voor kleinschalige

In samenspraak met buurtbewoners, ondernemers

opstellingen die direct aansluiten op de erfbebouwing

en provincie zijn mogelijkheden uitgezocht. De

en die bij voorkeur uit het zicht liggen.

provincie heeft onderzocht of het gebied geschikt Voorkeur voor dubbelgebruik, zonne-velden combineren met

kan zijn voor (tijdelijke) opwekking van duurzame

landbouwgebruiK.

energie via zonnevelden, windenergie, aardwarmte of biovergisting. De opwekking moet passen binnen bestaande wet- en regelgeving en moet de gemeen-

In sommige gevallen kan dubbel grondgebruik een

te een positieve business case bieden. De provincie

andere locatiekeuze rechtvaardigen. Hier kunnen ook

levert een financiële bijdrage aan het project voor

economische en milieutechnische redenen voor zijn. In

het realiseren van duurzame energie. Zonnevelden

de toelichting geven we aan dat het belangrijk is een

en windenergie blijken mogelijkheden te kunnen

zorgvuldige afweging te maken, waarin rekening wordt

bieden. Voor beide energievormen zijn gegadigden

gehouden met aspecten als de toename van verkeer,

geïnteresseerd om deze te ontwikkelen.

stankoverlast en landschap. De verwijzing naar stankoverlast in de toelichting heeft vooral betrekking op

De gemeente heeft bewoners en ondernemers

biovergisting.

opgeroepen met ideeën voor het gebied te komen. Ideeën die zij zelf gaan uitvoeren. Zij kregen de Zonne-velden voegen zich beter in landschappen met opgaande

kans hier hun dromen te realiseren; de werktitel

beplanting dan in open gebieden

Galecopperdroom werd geboren. Tijdens een presentatie van ideeën konden aanwezigen hun voorkeur kenbaar maken aan een jury. Deze koos

KLeinschalige opstelling direct aansluitend aan de erfbebouwing

In het advies Energielandschappen wordt om vergelijk-

in december 2013 de te realiseren projecten. Een

bare landschappelijke redenen een voorkeur aange-

der gekozen projecten is het realiseren van een

geven voor plaatsing op bouwwerken. Bij plaatsing in

zonneveld. Op 11 april 2014 ondertekenden de

In de herziening van de PRV is artikel 2.9a aangevuld

zonnevelden is sprake van transformatie van het land-

gemeente, provincie en ondernemers / onderne-

met een voorkeursvolgorde voor toepassing van duur-

schap naar een nieuw type, mede doordat de panelen

mende bewoners een intentieovereenkomst voor de

zame energie. Deze voorkeursvolgorde heeft vooral

schuin geplaatst worden. Het advies geeft aan dat

ontwikkeling van de projecten.

betrekking op zonne-energie, maar raakt alle vormen

functiecombinaties perspectief bieden om een nieuwe

van duurzame energie. Voor de realisatie van nieuwe

omgevingskwaliteit te creëren. Zonnevelden voegen

Het geheel is nog volop in ontwikkeling. Uit de

initiatieven gaat de voorkeur uit naar de voorkeurs-

zich beter in landschappen met opgaande beplanting

eerste ervaringen blijkt dat een pauzelandschap,

en uit het zicht.

dan in open gebieden. Maar open gebieden zijn niet

ook zonder extra infrastructuur, goed is in te zetten

Zonne-velden, aansluiting laten zoeken bij bestaande functies en

uitgesloten, omdat zonnevelden in de juiste verhou-

voor onder andere zonnevelden. Aansluitingsmo-

structuren in het landschap

ding en op de juiste plaats kunnen leiden tot nieuwe,

gelijkheden op het net en fiscale aspecten blijken

maar nog wel passende, landschappen. Deze visie

belangrijke factoren voor het zonneveld. Deze erva-

sluit aan bij het provinciaal beleid.

ringen zijn gedeeld in de landelijke discussie over

volgorde van: 1. pauzelandschap (dit zijn gebieden waar stedelijke functies gepland zijn, maar nog niet gerealiseerd);

16

2. niet-agrarisch (bouw)perceel;

Een eerder opgenomen maximale maat is bij de herzie-

3. voormalig agrarisch bouwperceel;

ning uit 2.9a geschrapt. Kwaliteitsbehoud moet blijken

4. agrarisch bouwperceel;

uit de locatiekeuze en inrichting en niet uit de maximale

Met behulp van de interactieve zonneatlas

planproces is bijzonder en vraagt flexibiliteit bij

5. agrarisch perceel.

maat. Dit past bij de strekking van deze handreiking:

(http://www.provincieutrecht.zonnekaart.nl/) kunt

het planologisch regelen van de nieuwe, tijdelijke,

we willen een basis bieden om over een initiatief in

u uitrekenen welk rendement een specifiek dak

bestemmingen.

gesprek te gaan.

(of andere ruimte) kan opleveren.

Het zonneveld komt tussen andere voorzieningen

netaansluitingen voor duurzame energie. Het open

17


(recreatie, educatie en horeca) en komt ook mede


3.2.3 BIOVERGISTING

ten goede aan deze voorzieningen. De toekomst

voortgezet. De melkveehouder wil groeien naar

Het advies gaat bij de middelgrote vergisters uit van

ongeveer 50% meer melkkoeien en heeft vergunnin-

monofunctionele vergistingserven met weinig functi-

zal leren of een zonneveld te midden van stedelijke

De PRV onderscheidt drie schaalniveaus in vergisters:

gen voor een nieuwe stal. Zonder aanpassingen aan

onele betekenis voor de omgeving. Het advies pleit

voorzieningen past.

• kleine vergisters bij agrarische bedrijven in het

de bedrijfsvoering is sprake van een mestoverschot.

voor samengestelde erven: een boerenerf verlengd

buitengebied, die passen bij de bedrijfsvoering en

Door covergisting van mest kan de mineralenkring-

met een vergistingsbedrijf. Het geheel vormt dan een

altijd ruimtelijk te faciliteren zijn;

loop worden gesloten (op bedrijfs- en regionaal ni-

ruimtelijke eenheid.

Meer informatie: http://www.nieuwegein.nl/energielab en http://www.devipbus.nl/2014/05/galecopperdroom/

• een gezamenlijke vergistingsinstallatie van een

veau) en groengas worden geproduceerd. Voor deze

aantal agrariërs, die bij voorkeur op of nabij één van

productie wordt gekeken of het GFT-afval van de stad

de deelnemende bedrijven en nabij een afzetplek

of omliggende horeca te gebruiken is. De haalbaar-

wordt gerealiseerd. Landschappelijke inpassing is

heid van mestvergisting is onzeker. Door de keten te

belangrijk;

optimaliseren, risico’s te delen en andere bronnen of

Waterkracht

eindproducten te benutten, is een positieve business

Als de stuw in Hagestein wordt aangepast, kan het

• grote centrale (co)vergistingsinstallaties die niet

CASE: zonnevelden

op een agrarisch bouwblok passen en die geves-

case mogelijk. De betrokken partijen zijn overeen-

bouwwerk hierdoor veranderen. Zicht hierop vanuit

In Vianen wil een agrariër zijn land dubbel gebruiken

tigd zijn op bedrijventerreinen of bij grootschalige

gekomen de pilot voort te zetten, mede omdat de

de nabijgelegen (open) landschappen, past in de

door een zonneveld van meerdere hectares aan te

afval(water)verwerking.

pilot een goed voorbeeld is van producten die lokaal

gedachte een functionele koppeling te leggen tussen

worden benut en afgezet.

activiteit en plaats. Zeker als het ontwerp zichtbaar

leggen. De stroom kan benut worden voor de eigen bedrijfsvoering van de agrariër, maar ook voor

Een functionele koppeling met het agrarisch erf, het

stedelijke ontwikkeling in de nabije omgeving. Het

bouwblok, is belangrijk voor een goede inpassing in

In juli 2014 heeft de Gebiedscommissie Utrecht-West

zonneveld is een van de beoogde duurzame ontwik-

het landschap. Dit betekent dat de vergister op het erf

een offerteuitvraag gedaan om voor deze pilot een

Bodemenergie

kelingen op het erf. Het landbouwareaal blijft onge-

geplaatst wordt. De provincie wil de verstening in het

biogasketen op te zetten. Het vervolg van de pilot

Landschappelijk zijn de overwegingen over de ruim-

wijzigd. Bedrijfstechnisch is het project rendabel. De

landelijk gebied verminderen. Dit betekent dat er geen

geeft onder andere inzicht in de ruimtelijke aspecten

telijke impact van bodemenergie vergelijkbaar met

agrariër wil de installaties op het veld plaatsen om

nieuw erf komt voor de vestiging van een (gezamen-

en mogelijke gevolgen voor ons ruimtelijk beleid, de

wat wij in deze handreiking hebben opgenomen over

zo de agrarische productie deels te overkappen. Hij

lijke) installatie, maar dat het erf van de deelnemers of

bedrijfseconomische toepasbaarheid van dergelijke

(kleine) windturbines. Het gaat hierbij om de effecten

kiest voor zonnepanelen zonder verdere bebouwing.

een stoppend bedrijf gebruikt wordt.

ketens en kennis van biogasproductie.

van een verticale toevoeging aan het landschap. Een

Een van de grote uitdagingen blijkt de landschap-

Een gezamenlijke installatie leidt tot extra vervoers-

(kleine) toren of bebouwing past op een bestaand erf

pelijke inpassing, wat de case interessant maakt

stromen. Het is evident dat het wegennet dit moet

in plaats van los in het landschap. Grote installaties

als pilot. Het perceel ligt op de overgang tussen

kunnen opvangen. Of het wegennet geschikt is, moet

twee gebieden met verschillende landschappelijke

worden aangetoond. Het is niet de bedoeling extra

In gevallen waar (eind)producten door stankcirkels

De effecten op natuur vallen onder het vergunnings-

kenmerken. Naast het behoud van de landschaps-

wegen aan te leggen of bestaande wegen te verzwaren

of veiligheidsafstanden alleen buiten de stedelijke

stelsel en onder de algemene regel dat een initiatief

typen hechten gemeente en provincie ook aan

waar (kleine) wegen juist onderdeel uitmaken van het

omgeving mogelijk zijn, geeft artikel 2.9a in de PRV

aantoonbaar geen significante nadelige gevolgen mag

economische (agrarische) ontwikkelingen die passen

kleinschalige landschap; zoals bijvoorbeeld in de Gel-

aanknopingspunten. Dit artikel biedt ruimte voor

hebben.

in het landschap. Ondernemer, gemeente, provincie

derse Vallei. De beplanting langs de wegen is hier een

de productie van duurzame energie in het landelijk

Om de effecten op bodem- en watersystemen in beeld

en stedenbouwkundig bureau komen samen tot een

essentieel onderdeel van de landschappelijke kwaliteit.

gebied. Het is dan belangrijk om aan te kunnen tonen

te brengen, kunt u de Bodemwijzer gebruiken die in

landschappelijk inpassingsplan. Hiertoe is het gebied

Het benutten van (co)producten van derden is niet

dat de voorziening qua inrichting en locatiekeuze

2014 is ontwikkeld. Deze tool toont aan wat mogelijk

in een ruimer landschappelijk verband geanalyseerd

alleen een vervoersopgave, maar ook een duurzaam-

past in het landschap met zijn kernkwaliteiten. Zo is

is op basis van de bodem- en grondwatercondities op

en zijn vanuit dit grotere geheel uitgangspunten

heidsopgave. Als deze producten van ver komen,

inpassing in een kavelpatroon goed mogelijk, maar

een bepaalde locatie. Bij beleidsevaluaties, beleidswij-

opgesteld. Een groot zonneveld is niet aan te leggen

komt de vraag op of deze vorm van duurzame energie

in een extreem open landschap, zoals Eemland, zal

zigingen en planontwikkelingen kunt u ook gebruikma-

zonder dat het invloed heeft op het landschap. Maar

opweegt tegen de niet-duurzame wijze waarop deze

het gevoeliger liggen. Tijdig overleg met provincie is

ken van factsheets over bodem- en waterbeheer. Het

de mate van impact en de ‘leesbaarheid’ van het

producten verkregen worden. Regionale samenwerking

noodzakelijk. Dit geldt ook voor overleg met de Vei-

gaat hierbij om factsheets over thema’s als landbouw,

landschap blijken goed beheersbaar, ook bij deze

heeft dan ook de voorkeur.

ligheidsregio als veiligheidsaspecten een rol spelen,

natuur, stedelijke ontwikkeling, landschap, drinkwater

zoals bij vloeibaar gas.

en bodemenergie. De kennis bestaat aan de ene kant

omvang. Daarnaast is via het inrichtingsplan ook

maakt wat de (nieuwe) functie is.

horen op een bedrijventerrein.

een bijdrage aan natuurverbetering mogelijk. Het in-

uit informatie over bodemsoort en grondwaterstand

richtingsplan maakt nu onderdeel uit van de verdere planologische procedures bij de gemeente.

Het advies Energielandschappen onderscheidt ook

en aan de andere kant uit kennis over mogelijke gevol-

CASE: Biovergisting

drie schaalniveaus:

gen van ingrepen op het bodem- en watersysteem.

In de polder Reyerscop zijn een melkveehouder, de

• lokaal op een bestaand boerenerf voor eigen

gemeente Utrecht en de provincie een pilot gestart voor lokale covergisting van mest en lokaal gebruik van biogas. Op basis van haalbaarheidsonderzoek lijkt een business case mogelijk en wordt de pilot

18

3.2.4 OVERIGE VORMEN

energiebehoefte; • een gezamenlijke vergister op een samengesteld erf; • industriële vergisters.

3.3 NATUUR Voor alle vormen van duurzame energie geldt dat rekening te houden is met kwetsbare natuurgebieden

19



en soorten. De PRS en PRV bieden ruimte voor de

Zonnevelden zijn niet alleen van invloed op de directe

grote landschappelijke structuur (deelgebied). Voor de

productie van duurzame energie, mits goed ingepast.

ondergrond en de flora en fauna die daar verblijft.

verticale elementen (windturbines, boortorens) wordt

‘Goed inpassen’ betekent dat er mitigerende of com-

Doorgaans worden er om zonnevelden ook omheinin-

aansluiting gezocht bij bestaande functies die logisch

penserende maatregelen genomen worden conform

gen gezet. Grote velden of meerdere nabijgelegen

te koppelen zijn. Voor zonnevelden van enige omvang

het natuurbeleid: ‘Ja, mits’ of ‘Nee, tenzij’. Dat het om

kleine velden kunnen de fauna daardoor belemmeren.

valt te denken aan droogmakerijen of de waarden. De

duurzame energie gaat, betekent niet dat er daardoor

In gebieden met bijvoorbeeld burchten van de be-

kleinschaliger veengebieden of de gebieden met blok-

een basis is om af te wijken van bestaande provin-

schermde das in de nabijheid zijn deze belemmeringen

en opstrekkende verkaveling zijn hiervoor, op basis

ciale regels (zoals EHS) of Europese regelgeving

niet gewenst. Maar door bijvoorbeeld luikjes te plaat-

van de Kwaliteitsgids, minder geschikt.

(Natura2000). Dit betekent dat een natuuronderzoek

sen, kan het initiatief toch kans krijgen.

deel moet uitmaken van de toelichting op het initiatief, net als bij iedere andere vorm van nieuwe vestiging gebeurt. Het onderzoek moet duidelijk maken dat het

3.4 LANDBOUW

initiatief geen significant negatieve effecten heeft.

De landbouw is een belangrijke economische waarde in

De materie rond wel of niet toestaan van initiatieven in

het landelijk gebied. In onze visie verdient de landbouw

kleinschalige elementen als hekken, struiken en

de EHS kan ingewikkeld zijn. In 2014 is de EHSWijzer

volwaardig economisch bestaan. Dat betekent niet dat

greppels zijn de kamers geschikt voor grote of kleine

ontwikkeld. Dit is een digitale tool waarin het beleids-

geen verandering mogelijk is in de landbouw of dat

zonnevelden. Voor de windturbines tot 20 meter geldt

kader (PRS en PRV) wordt toegelicht en zichtbaar

gronden niet voor andere doeleinden geschikt zijn. De

ook hier het algemene principe de turbines op het erf

wordt welke informatie relevant is voor een goede

productie van duurzame energie kan een agrarisch

te houden, passend bij de schaal van de bebouwing.

ruimtelijke afweging. Zo wordt via signaleringskaarten

bedrijf economisch ondersteunen en kan incidenteel

zo veel mogelijk relevante informatie voor de gewens-

ten koste gaan van landbouwgrond. Dat we ruimte

EEMLAND

te locatie geboden.

bieden aan duurzame energie, betekent niet dat we

Kenmerkend voor Eemland zijn de extreme openheid,

voor een grootschalige transitie van de landbouw naar

het veenweidekarakter en de overgangsgebieden.

Gelderse Vallei: kamers geschikt voor grote ofkleine zonne-velden

Specifiek bij windenergie speelt het effect op vogel-

andere vormen van grondgebruik zijn. De vertaling van

trek, vleermuizen en weidevogels. Net als voor iedere

onze landbouwvisie naar de productie van duurzame

Groene Hart: aansluiting bij bestaande structuur van gelijke schaal,

De overgangsgebieden zijn hier bepalend voor de beleving. De Kwaliteitsgids benoemt verschillende

nieuwe vestiging zijn de mogelijkheden in extensive-

energie komt vooral tot uiting in de duurzaamheidslad-

zoals stadsrand of landschappelijke rand

overgangszones binnen het gebied.

ringsgebieden ook voor biovergisting beperkt, ook

der (zie artikel 2.9). Deze is bijvoorbeeld toe te passen

voor bestaande bedrijven. In deze gebieden heeft de

op zonnevelden. Op locaties waar dubbelgebruik met

natuur het primaat.

landbouwfuncties mogelijk is, heeft dit onze voorkeur.

4. LANDSCHAPPEN

20

In 3.2 geven we enkele algemene landschappelijke

GROENE HART

Eemland: turbines tot 20m gekoppeld aan beplant erf en niet in

overwegingen. De PRV biedt ruimte voor de productie

Het Groene Hart is het meest divers van alle land-

open land

van duurzame energie in het landelijk gebied. Voor

schappen in de provincie Utrecht. De centrale

windenergie zijn daartoe specifieke zoekgebieden aan-

kernkwaliteiten zijn openheid, (veen)weidekarakter,

gewezen. De overige vormen van duurzame energie

landschappelijke diversiteit en rust & stilte. De

zijn in beginsel overal toegestaan. Voorwaarde is wel

Kwaliteitsgids kent verschillende deelgebieden met

Groene Hart: zonne-velden passen beter in grootschalige landschap-

zij verkleinen de openheid. Turbines tot 20 meter wel

dat zij de landschappelijke kwaliteiten niet onevenredig

ieder hun eigen overwegingen. De openheid van het

pen als droogmakerij dan in kleinschaliger veengebied

zijn mogelijk, als deze gekoppeld zijn aan de beplante

aantasten. Om te bepalen of sprake is van onevenre-

Groene Hart wordt doorbroken door diverse stedelijke

digheid, adviseren wij om aan te sluiten bij de Kwali-

functies. Om te voorkomen dat windturbines of groot-

teitsgids voor de Utrechtse Landschappen.

schalige zonnevelden los in het landschap hun eigen

GELDERSE VALLEI

grond van de overwegingen in de Kwaliteitsgids zijn

Windturbines van meer dan 60 meter ashoogte passen niet in het open weidelandschap van Eemland;

erven passen in de schaal van het erf. Dit algemene beginsel vraagt in dit gebied bijzondere aandacht. Op

stedelijk aandoende structuur toevoegen, adviseert

De Gelderse Vallei kenmerkt zich door het kam-

er voor zonnevelden beperkte mogelijkheden in de

In dit hoofdstuk geven wij de belangrijkste overwegin-

de Kwaliteitsgids aansluiting te zoeken bij bestaande

penlandschap met veel open kamers. Het is een

overgangsgebieden aan de randen. Voorwaarde is wel

gen op basis van deze Kwaliteitsgids weer. We zoomen

structuren van vergelijkbare schaal. Dat zijn vooral

kleinschalig mozaïek met ‘verborgen’ afwisselende

dat de kenmerkende vervaging tussen open gebied

daarbij in op windenergie en zonnevelden.

stadsranden, een bedrijventerrein of de rand van een

structuren en enkele grote stroken. Mede door de

en bebouwde omgeving in stand blijft. 21


Dit betekent geen aaneengesloten zonneveld, maar

RIVIERENGEBIED

veel open ruimtes en geleidelijke overgang met zicht

Het Rivierengebied wordt gekenmerkt door de over-

op Eemland.

gang van het kleinschaliger gebied nabij de Heuvelrug

BIJLAGEN

naar de grootschaliger Houtense vlakte en het Eiland van Schalkwijk. Het gebied kent een langgerekte opbouw met verschillende deelgebieden rond een centrale ruggengraat. Kleine windturbines passen weliswaar beter bij de kleinschaliger elementen, maar mogen niet conflicteren met de cultuurhistorische betekenis van de landgoederen. Dit geldt ook voor zonnevelden. Hiervoor is ook ruimte te vinden in de groene kamers in het gebied. Het Rivierengebied kenmerkt zich door lange grote lijnen en enkele haakse korte lijnen. Zonnevelden in lijnopstelling passen hier beter dan in clustervorm. Eemland: kenmerkende vervaging van open gebied en bebouwde omgeving in stand houden; geen aaneengesloten zonne-veld, maar veel open ruimtes en geleidelijke overgang

HEUVELRUG De Heuvelrug kenmerkt zich door het aaneengesloten bos als robuuste eenheid, de historische gelaagdheid en reliëf(beleving). De Heuvelrug met haar reliëf is vanuit naastgelegen open landschappen het einde van de zichtlijnen. Nieuwe verticale lijnen op de flanken ervan, kunnen een te grote impact hebben op de beleving van de Heuvelrug en op de aangrenzende

Rievierengebied: zonne-velden koppelen aan de lijnvormige hoofdstruc-

landschappen.

turen; flank Heuvelrug, Langbroeker Wetering, Kromme Rijn en Lek

Voor zonne-energie is voor kleinschalige opstellingen ruimte in het kantwerk van de Stichtse Lustwarande of de kleinschalige structuren in de Gelderse Vallei. Ook de hoge cultuurhistorische en natuurwaarden in de overgangsgebieden aan de flanken stellen beperkende eisen aan de omvang van de installaties.

Heuvelrug: negatieve beïnvloeding bij nieuwe verticale elementen door heuvelrug als ‘einde van de zichtlijn’

22

23



BIJLAGE 1 Relevante artikelen uit de Provinciale Ruimtelijke Verordening 2013: (zoals vastgesteld 3 november 2014)

Dit vloeit voort uit “een goede ruimtelijke orde-

op gebouwen die in het verleden zijn opgericht en

ning”. Met name vitale objecten vragen aandacht.

waartegen redelijkerwijs juridisch niet meer kan worden

Nadere definiëring van de objecten is te vinden in

opgetreden. Met betrekking tot de Cultuurhistorische

de Handreiking Overstromingsrobuust inrichten. De

hoofdstructuur geldt de mogelijkheid tot verstedelij-

Handreiking helpt ook om via het ruimtelijk spoor

king (onder voorwaarden) alleen binnen de historische

wonen en werken in gebieden met overstromingsri-

buitenplaatszones.

sico’s veiliger te maken.

ARTIKEL 2.9A EXPERIMENTEERRUIMTE DUURZAME ENERGIE

ARTIKEL 4.9 LANDSCHAP

ten ook de andere regels die gelden in het landelijk gebied in acht genomen worden. Zo mag bijvoorbeeld de geluidsbelasting niet negatief worden beïnvloed in

ARTIKEL 4.2 VERSTEDELIJKING LANDELIJK GEBIED

een stiltegebied. Het Ruimtelijk Actieprogramma (RAP1. Als ‘Experimenteerruimte duurzame energie’ wordt

project) ‘duurzame energie goed ingepast’ biedt hand-

den ‘Eemland’, ‘Gelderse Vallei’, ‘Groene Hart’, 1. Als ‘Verstedelijking landelijk gebied’ wordt aan-

‘Rivieren¬gebied’, ‘Utrechtse Heuvelrug’, ‘Nieuwe

aangewezen het gebied waarvan de geometrische

vatten voor het inpassen van duurzame energie en

gewezen het gebied waarvan de geometrische

Hollandse Waterlinie’ en ‘Stelling van Amsterdam’

plaatsbepaling is vastgelegd in het GML-bestand

voor het combineren van de verschillende vormen.”

plaatsbepaling is vastgelegd in het GML-bestand

waarvan de geometrische plaatsbepaling is vastge-

en is verbeeld op de kaart Landelijk gebied.

legd in het GML-bestand en is verbeeld op de kaart

en is verbeeld op de kaart Duurzame energie. 2. Een ruimtelijk plan kan bestemmingen en regels

“Tweede lid: Voor de realisatie van nieuwe initiatieven

2. Een ruimtelijk plan bevat geen bestemmingen

Landschap.

bevatten die de realisatie van innovatieve ontwik-

gaat de voorkeur uit naar de voorkeursvolgorde van:

en regels die verstedelijking toestaan, tenzij de

kelingen op het gebied van duurzame energie

pauzelandschap, niet-agrarisch (bouw)perceel, voor-

ruimtelijke ontwikkelingen betrekking hebben op en

ter bescherming en versterking van de in het

toestaan, mits is voldaan aan de volgende voor-

malig agrarisch bouwperceel, agrarisch bouwperceel,

in overeenstemming zijn met de volgende artike-

plangebied voorkomende kernkwaliteiten, zoals

waarden:

agrarisch perceel. In sommige gevallen kan dubbel

len: artikel 2.9a Experimenteerruimte duurzame

a. innovatieve ontwikkeling wordt gerealiseerd

grondgebruik en kunnen economische, maar ook mili-

energie, artikel 2.10 Cultuurhistorische hoofdstruc-

op een agrarisch bouwperceel, een voormalig

eutechnische redenen een andere locatiekeuze recht-

tuur, artikel 3.2 Toekomstige woonlocatie, artikel

mingen en regels die leiden tot een onevenredige

agrarisch bouwperceel, een agrarisch perceel

vaardigen. Van belang is dat in dergelijke gevallen een

3.4 Toekomstig bedrijventerrein, artikel 4.1 Eiland

aantasting van de in het plangebied voorkomende

of een niet-agrarisch perceel;

zorgvuldige afweging wordt gemaakt waarin rekening

van Schalkwijk, artikel 4.4 Bebouwingsenclaves

kernkwaliteiten, zoals genoemd in de Bijlage

is gehouden met aspecten als verkeersaantrekkende

en –linten, artikel 4.5 Woonschepen, artikel 4.6

Kernkwaliteiten landschap.

werking, stankoverlast en landschap.

Bestaande niet-agrarische bedrijven, artikel 4.7

b. voorzien wordt in een goede landschappelijke

c. de omliggende agrarische bedrijven worden

inpassing;

2. Een ruimtelijk plan bevat bestemmingen en regels

genoemd in de Bijlage Kernkwaliteiten landschap. 3. Een ruimtelijk plan bevat geen nieuwe bestem-

4. De toelichting op een ruimtelijk plan bevat een

Algehele agrarische bedrijfsbeëindiging of bedrijfs-

beschrijving van de in het plangebied voorkomende

Derde lid: Een beeldkwaliteitsparagraaf bevat in ieder

verplaatsing, artikel 4.8 Kernrandzone, artikel 4.11

kernkwaliteiten en de wijze waarop met de be-

geval een analyse van de bestaande kwaliteiten, een

Ecologische hoofdstructuur, artikel 4.12 Groene

scherming en versterking van de kernkwaliteiten is

ruimtelijke onderbouwing waaruit blijkt dat aan de

onderbouwing op welke wijze de beoogde ontwikke-

contour, artikel 4.16 Recreatiezone, artikel 4.17

omgegaan.

genoemde voorwaarden is voldaan. Een beeld-

ling bijdraagt aan die kwaliteiten en op welke wijze dit

Bovenlokaal recreatieterrein, en plaatsvinden in de

kwaliteitsparagraaf maakt onderdeel uit van de

in de regels van het ruimtelijk plan is verankerd.

daartoe aangewezen gebieden.

ruimtelijke onderbouwing.

Uit de verschillende artikelen van deze verordening

niet in hun bedrijfsvoering belemmerd. 3. De toelichting op een ruimtelijk plan bevat een

Toelichting Artikel 4.9 Landschap

volgt dat, voor zover van toepassing: • de locatie op adequate wijze ontsloten moet zijn.

Toelichting Artikel 2.9A Experimenteerruimte duurzame energie

Dit vloeit voort uit ofwel “een goede ruimtelijke

Toelichting Artikel 4.2 Verstedelijking landelijk gebied

Eerste lid: Als landschappen worden aangewezen: Eemland, Gelderse Vallei, Groene Hart, Rivierengebied,

ordening” ofwel uit het artikel Mobiliteitstoets; Gehele artikel: In deze verordening wordt een definitie

Utrechtse Heuvelrug, Nieuwe Hollandse Waterlinie,

“Gehele artikel: Dit artikel biedt ruimte voor innova-

ook rekening wordt gehouden met de waterber-

van het begrip “verstedelijking” gehanteerd, die

Stelling van Amsterdam.

tieve vormen van duurzaam opwekken van energie

gings-gebieden, bodem-, ecologische, landschap-

afwijkt van het algemene spraakgebruik. In artikel

en de mogelijkheden om energie- of warmtevragende

pelijke of cultuurhistorische kwaliteiten;

1.1 Algemene bepalingen is gedefinieerd wat in deze

Tweede lid: Een landschap is geen statisch plaatje:

verordening onder het begrip “verstedelijking” wordt

landschap is altijd in ontwikkeling en dynamiek hoort

begrepen.

daarin. In het werken met landschapskwaliteit wordt

• bij de begrenzing en de situering van de locatie

24

1. Als ‘Landschap’ wordt aangewezen de gebie-

en energie- of warmteleverende functies bij elkaar te

• grote delen van de provincie liggen in overstroom-

brengen. Dit artikel biedt ook ruimte voor zogenaam-

bare gebieden van Nederrijn, Lek en het Eem-

de pauzelandschappen: landschappen waar al wel

meer. Door een goed doordachte locatiekeuze en

(op structuurvisieniveau) een bepaalde ontwikkeling is

inrichting kunnen de gevolgen van een overstro-

Tweede lid: In het gehele landelijk gebied moet een

je), functies (wat gebeurt er) en robuuste structuren

beoogd, maar waarbij de realisatie nog op zich laat

ming aanzienlijk beperkt worden. Bij het bouwen

ongebreidelde uitwaaiering van stedelijke functies

(samenhang, relaties).

wachten. Tijdelijk kan er invulling gegeven worden aan

in een overstroombaar gebied wordt aangegeven

worden voorkomen. Binnen deze context zijn nieuwe

Voor elke ontwikkeling in het landelijk gebied moet

innovatieve vormen van duurzame energie in dit soort

op welke wijze rekening is gehouden met overstro-

vormen van verstening alleen onder specifieke voor-

aansluiting gevonden worden bij de kernkwaliteiten. Als

landschappen. Bij de toepassing van dit artikel moe-

mingsgevaar en welke maatregelen zijn genomen.

waarden toelaatbaar. Dit artikel heeft geen betrekking

er sprake is van een zeer open gebied, bevat een ruim-

uitgegaan van een samenspel tussen beeld (wat zie

25



telijk plan bepalingen om die openheid te behouden.

Vierde lid: In de toelichting wordt aangegeven om wel-

Hierbij valt te denken aan het tegengaan van (hoge)

ke kernkwaliteiten het gaat, aan de hand van een toe-

bebouwing. In de Bijlage Kernkwaliteiten landschap-

lichtende kaart en een korte omschrijving van de na

pen is per landschap beschreven welke kernkwalitei-

te streven (beeld)kwaliteit. Voorts wordt duidelijk hoe

ten beschermd en versterkt moeten worden.

het belang van deze kernkwaliteiten in de afweging is

opwekken; - energie- of warmtevragende en energie- of warmteleverende functies bij elkaar brengen.

• locatie gelegen langs het Amsterdam-Rijnkanaal ten zuiden van Houten nabij de Goyerbrug; • locatie langs de A12 in het plangebied van Rijnenburg; • locatie op bedrijventerrein Het Klooster te Nieuwe-

betrokken en op welke wijze (in de voorschriften) is

In de PRS beperken wij ons tot een ambitie die wij

Derde lid: Een aantasting van het landschap is

voorzien in behoud en zo mogelijk versterking van de

ruimtelijk kunnen faciliteren. De daadwerkelijke rea-

onevenredig, indien het belang van de ruimtelijke

kernkwaliteiten. Wanneer aantasting niet te vermij-

lisatie is afhankelijk van initiatieven vanuit de markt.

ontwikkeling die door het ruimtelijk plan mogelijk

den is, wordt in de toelichting aangegeven op welke

Door initiatieven ruimtelijk te faciliteren en vanuit onze

Voor alle locaties geldt, dat wij de voorkeur hebben

wordt gemaakt niet opweegt tegen de aantasting van

wijze deze aantasting zoveel mogelijk is beperkt.

economische visie op innovatiegebied te stimuleren,

voor realisatie met draagvlak bij het gemeentebestuur.

de kernkwaliteiten die het gevolg is van de ruimte-

De Kwaliteitsgids voor de Utrechtse Landschappen

dragen wij bij aan de opgave voor klimaatneutrali-

Concretisering gebeurt via initiatieven vanuit de markt.

lijke ontwikkeling. Een goede locatiekeuze beperkt

(Kwaliteitsgids) vormt een goede bron hiervoor. De

teit op een wijze die past bij de kerntaken van de

Wij staan open voor initiatieven die leiden tot intensive-

de schade voor het landschap. Voorts is een goede

Kwaliteitsgids biedt ook inspiratie voor een landschap-

provincie.

ring van de benutting van genoemde locaties.

landschappelijke inpassing vereist die in de regels van

pelijk goede inpassing van ontwikkelingen.

het plan is geborgd.

BIJLAGE 2 Relevante beleidsteksten uit de Provinciale Ruimtelijke Structuurvisie 2013-2028: (zoals vastgesteld 3 november 2014)

PARAGRAAF 4.2.2 RUIMTE BIEDEN VOOR DUURZAME ENERGIE

gein; • locatie langs de A2 in de Autenasepolder, in de zuidoost oksel van knooppunt Everdingen.

De ambitie voor windenergie is gericht op doelbereik in We hebben via de planMER bij deze PRS onderzocht

2020. Onze structuurvisie maken wij voor de periode

wat voor het halen van de ambitie voor 2040 in de

tot 2028. Mocht er in de werkingsperiode van onze

periode tot 2020 mogelijk is. Als alle realistische

structuurvisie behoefte zijn aan aanvullende locaties

mogelijkheden voor biomassa, zonne-energie, geo-

voor windenergie, dan zullen wij die beoordelen aan de

thermie e.d. worden benut en we realiseren het voor

hand van hun impact op milieu (geluid, slagschaduw,

de landelijk ambitie ingebrachte bod van 50 MW aan

veiligheid), kernkwaliteiten van de Utrechtse Land-

windenergie, dan voorziet dit in 2020 in het duurzaam

schappen en mogelijke beperkingen vanuit andere be-

opwekken van 10% van de energiebehoefte van onze

leidsterreinen, zoals Rijksbeleid voor vrijwaringszones

provincie. Daarmee halen we niet de ambitie van 20%

voor radar en langs hoofdinfrastruc¬tuur en Natura

duurzame energieopwekking die we in de Kadernota

2000. Onze voorkeur gaat uit naar een in de omge-

Ruimte beogen. Het verduurzamen van onze energie-

ving passende combinatie van meerdere windturbines

voorziening verloopt dus naar verwachting langzaam

boven solitaire plaatsingen. Als aanvullende locaties

gedurende de structuurvisieperiode. Dit betekent

nodig zijn en ze voldoen aan de criteria, dan zullen wij

van restwarmte, Warmte Koude Opslag en aardwarm-

niet dat onze ambitie voor 2040 niet haalbaar is. In

de mogelijk¬heid voor ontwikkeling van windenergie

te, zonne-energie en biomassa.

de periode tot 2040 kunnen zich immers innovatieve

op die locatie opnemen in onze PRV. De genoemde

ontwikkelingen voordoen. In de Structuurvisieperiode

criteria hanteren wij indien nodig ook bij de uitwerking van de huidige locaties.

We stimuleren het gebruik van alle duurzame energie-

ondersteunen we de ontwikkeling van dergelijke inno-

Beleid

bronnen: windenergie, biomassa, (diepe) geothermie,

vaties, inclusief het bieden van eventueel benodigde

Wij hebben de ambitie om in 2040 het grondgebied

warmte-koudeopslag, zonne-energie, waterkracht

experimenteerruimte, bijvoorbeeld in de vorm van

Toelichting

van de provincie Utrecht klimaatneutraal georga-

en benutten van restwarmte. Voor windenergie en

proeftuinen. We zullen de mogelijkheden hiervoor

Ons beleid voor windturbines is gericht op het via

niseerd te hebben. Het gaat hierbij niet alleen om

biomassa hebben we ruimtelijke kaders opgesteld.

verkennen en bekijken welke initiatieven en locaties in

aangewezen locaties ruimte bieden voor lijnen of

CO2-reductie, maar ook om het onafhankelijk zijn

Hierbij is ons uitgangspunt dat, vanwege de ruimte-

aanmerking kunnen komen.

clusters waar deze passend zijn in hun omgeving. Een

van beperkt beschikbare fossiele brandstoffen. De

lijke impact van windturbines, wij de voorkeur geven

solitaire of, naar schaal van de omgeving, te korte lijn

ruimtelijke opgave hierbij is het ruimte bieden voor het

aan andere vormen van duurzame energie.

werkt verstorender in het landschap dan een duidelijke

duurzaam opwekken van energie en de mogelijkheden

26

ringen en innovaties; - de energie die we nog nodig hebben duurzaam

bieden om energie- of warmtevragende en energie- of

Toelichting

warmteleverende functies bij elkaar te brengen.

Een klimaatneutraal georganiseerd grondgebied in

PARAGRAAF 4.2.2.1 WINDENERGIELOCATIE

markering. Naast landschappen met windturbines hechten wij ook aan landschappen zonder windturbines. Het realiseren van dergelijke vrijwaringsgebieden

2040 heeft naast CO2-reductie en onafhankelijkheid

Beleid

van zowel grote als kleine windturbines, als contramal,

Wij streven bij gebiedsontwikkelingen naar zelfvoorzie-

van fossiele brandstoffen als bijkomend voordeel

We zetten in op het bereiken van 65,5 MW aan wind-

past in het landelijk beleid. De kernkwaliteiten van de

nendheid voor energie. Wij nemen bij verstedelijking

verbetering van de luchtkwaliteit en de kansen die

energie in 2020 door op een beperkt aantal locaties

landschappen bieden hiertoe een basis. Bij de nadere

en renovatie, herstructurering, transformatie en

dat biedt voor de leefbaarheid en het behoud van de

ruimte te bieden voor grootschalige windturbines

uitwerking van de locaties zullen diverse onderzoeken

uitbreiding hiervan de voorwaarde op dat gemeenten

fysieke leefomgeving. Bovendien bieden energiebe-

met een ashoogte van 60 meter en hoger. Op deze

uitgevoerd moeten worden. De conclusie kan zijn dat

en initiatiefnemers in ruimtelijke plannen dienen te be-

sparing en opwekking van duurzame energie kansen

locaties mogen geen belemmeringen ontstaan voor

een nader MER-onderzoek nodig is voor de locatie.

schrijven op welke wijze invulling wordt gegeven aan

voor de Utrechtse duurzaamheidseconomie.

het realiseren van deze windturbines. Als locaties

De volgende aspecten zijn van belang om te onder-

energiebesparing en de inzet van duurzame energie,

De opgaven voor klimaatneutraliteit zijn:

met ruimte voor een nadere uitwerking hiervan zijn in

zoeken: landschappen (lokale effect en de impact op

waarbij onder meer wordt gedacht aan toepassing

- het energiegebruik sterk verminderen door bespa-

beeld:

de wijdere omgeving), cultuurhistorie, archeologie en 27



aardkundige waarden, natuur (instandhoudingsdoelen

heer. Energie uit biomassa kan ook verkregen worden

de nabijheid van een gasleidingnet met voldoende

kingen zijn ten aanzien van bijvoorbeeld hoogbouw,

nabijgelegen natuur, aandacht trekroutes vogels en

via verbranding. Vooral bij grootschalige biomas-

capaciteit. Als locatie komen bedrijventerreinen

vanwege de kwetsbaarheid voor verstoring van de

vleermuizen), geluid en stilte, duisternis en lichthin-

saverbrandingsinstallaties is het bij de locatiekeuze

en terreinen voor rioolwaterzuiveringsinstallaties

kernkwaliteiten. De meer besloten landschappen vra-

der (inclusief slagschaduw), externe veiligheid en

belangrijk om rekening te houden met de mogelijkhe-

(RWZI), afvalverwerking of stortplaatsen in aanmer-

gen om bebouwing die qua maat en schaal passen bij

nabijgelegen woonbebouwing. Landelijk is de ambitie

den voor aan- en afvoer van biomassa, elektriciteit en

king.

de kernen die in het landelijk gebied gelegen zijn.

gesteld op 6000 Megawatt (MW) aan windenergie op

warmte.

land, te bereiken in 2020. De provincie Utrecht heeft

Naast traditionele vormen van biomassaverwerking

Toelichting

zich daarbinnen vooralsnog gecommitteerd aan het

Toelichting

zijn nieuwe technieken in opkomst, zoals droogvergis-

Het Utrechtse landschap is mooi, verrassend en

bereiken van 65,5 MW aan windenergie. Deze op het

Wij stimuleren energieopwekking uit biomassa, mits

ting, verbranding van houtige biomassa en vergas-

veelzijdig. De diversiteit aan Utrechtse landschappen

oog lage ambitie komt vooral voort uit de kernkwali-

de beschikbare biomassa zo duurzaam en efficiënt

sing. Voor deze innovaties is het op voorhand niet

is groot: de extreme openheid van Eemland of de

teiten van het Utrechtse landschap. Andere gebieden

mogelijk wordt ingezet. Bij energieopwekking uit bio-

mogelijk om de ruimtelijke kaders voor langere peri-

Lopikerwaard, de intimiteit van een boomgaard in de

in Nederland zijn beter geschikt voor windenergie.

massa wordt onderscheid gemaakt tussen verbran-

ode vast te stellen. Bij initiatieven zal ten aanzien van

Kromme Rijn, een open plek middenin het bos van de

Voor initiatieven tussen de 5 en de 100 MW wordt

ding en vergisting. De ruimtelijke impact van klein-

de locatiekeuze in samenspraak met de betrokken

Utrechtse Heuvelrug, een fort van de Nieuwe Hollandse

mogelijk van rechtswege windenergie tot provinciaal

schalige biomassaverbrandingsinstallaties is minimaal

partijen maatwerk worden geleverd. Op grond van de

Waterlinie, de overgang van de historische Grebbeberg

belang benoemd. Boven een nog nader te bepalen

en deze kunnen daarom overal gerealiseerd worden,

Crisis- en Herstelwet kan experimenteerruimte worden

naar het robuuste rivierenlandschap van Nederrijn en

realisatienorm voor de gehele provincie kunnen

mits ze aan de omgevingsvergunning voldoen. Voor

geboden, bijvoorbeeld in de vorm van proeftuinen.

Lek, stiltegebieden. Een landschap is bovendien geen

Provinciale Staten af zien van toepassing van haar

grootschalige biomassaverbrandingsinstallaties is een

statisch plaatje; landschap is altijd in ontwikkeling en

instrumentarium een inpassingsplan op te stellen.

doordachte locatiekeuze wel belangrijk.

elk landschap heeft ruimte voor een vorm van dyna-

Deze realisatienorm wordt waarschijnlijk gelijk aan

Voor vergisting van biomassareststromen zijn vaak

de opgave. Hiervoor hebben wij, in samenspraak

grote installaties en opslagfaciliteiten nodig. Dit vergt

met gemeenten en mede gebaseerd op eerder

de nodige ruimte, die niet altijd in het landelijk gebied

beleid, zoekgebieden aangegeven waar dit gereali-

gefaciliteerd kan worden. Om die reden hebben we in

Beleid

samenspel tussen het beeld (wat zie je), functies (wat

seerd kan worden.

onze ruimtelijke verordening regels opgenomen ten

Elk Utrechts landschap heeft zijn eigen kwaliteiten die

gebeurt er) en robuuste structuren (samenhang, rela-

aanzien van schaalgroottes:

mede richting geven aan de daarin gelegen en omlig-

ties). Dat betekent dat we niet alleen willen vastleggen

- bij (co-)vergisting op boerderijniveau wordt mest uit

miek. Maar wel op zo’n manier dat de landschapskwaliteit wordt ontzien en liefst nog wordt versterkt. In het werken met landschapskwaliteit gaan we uit van een

gende functies en hun ontwikkelingsmogelijkheden.

wat de huidige landschapskwaliteit is, maar dat we ook

het eigen bedrijf vergist en wordt organisch mate-

Daarom beschermen wij de kernkwaliteiten van de

aan willen geven hoe deze de ruimtelijke ontwikkelin-

riaal uit het eigen bedrijf of van elders toegevoegd

verschillende landschappen in onze provincie. Deze

gen kan sturen en welke kwalitatieve randvoorwaarden

aan het vergistingsproces. Deze vorm van agrari-

kernkwaliteiten hebben we aangegeven bij de beschrij-

het landschap aan deze ontwikkelingen meegeeft.

Beleid

sche activiteit kan op het bedrijf zelf plaatsvinden,

ving van de afzonderlijke landschappen.

We hebben de Kwaliteitsgids voor de Utrechtse

Energie uit biomassa wordt vooral verkregen via

rekening houdend met de omgevingsvergunning;

PARAGRAAF 4.2.2.5 ENERGIE UIT BIOMASSA

vergisting. Vanwege de ruimtelijke impact van

- wanneer een aantal boeren besluiten een ge-

Landschappen opgesteld om hierbij te helpen. In het Voor elke ontwikkeling in het landelijk gebied moet

koepelkatern is ons landschapsbeleid verwoord. De

biomassa(co-) vergistingsinstallaties, hebben we

zamenlijke vergistingsinstallatie op te richten is

aansluiting gevonden worden bij de kernkwaliteiten.

gebiedskaternen dienen vooral als inspiratiebron en

hiervoor de volgende richtlijnen opgesteld:

locatiekeuze belangrijk. Er zal nadrukkelijk reke-

Voor de open landschappen is dit moeilijker dan voor

basis voor de landschappelijke inpassing van ruimte-

• kleine vergisters als activiteit bij de agrarische

ning gehouden moeten worden met de afzet van

andere landschappen en zullen er dus meer beper-

lijke ontwikkelingen.

bedrijven in het buitengebied, passen bij de

(groen)gas, elektriciteit en/of warmte. Daarnaast

bedrijfsvoering en kunnen altijd ruimtelijk worden

zijn de aspecten geur, externe veiligheid, verkeer

gefaciliteerd;

aantrekkende bewegingen en mogelijkheden voor

• een gezamenlijke vergistingsinstallatie van een

landschappelijke inpassing belangrijk. De voorkeur

aantal agrariërs wordt bij voorkeur op of nabij

voor locaties voor deze initiatieven gaat uit naar

één van de deelnemende bedrijven en nabij een

het bedrijf van één van de initiatiefnemers of een

afzetplek gerealiseerd. Landschappelijke inpas-

nabijgelegen (vrijkomend) agrarisch bouwblok. De

sing is belangrijk;

maximale bouwblokgrootte voor dit soort initiatie-

• grote centrale (co-)vergistingsinstallaties die niet op een agrarisch bouwblok passen vestigen

28

PARAGRAAF 6.3 LANDSCHAP

ven in het landelijk gebied is 2,5 hectare; - grotere initiatieven voor centrale (co-)vergistingsin-

zich op bedrijventerreinen of bij grootschalige

stallaties achten wij uit oogpunt van landschappe-

afval(water)verwerking.

lijke inpassing en verkeer aantrekkende bewe-

Naast mestvergisting bieden wij ook ruimte voor

gingen niet wenselijk in het landelijk gebied. Bij

andere vormen van be- en verwerking van biomassa

de locatiekeuze voor een dergelijk initiatief dient

die passen bij de agrarische bedrijfsvoering en bij

bovendien rekening te worden gehouden met de

activiteiten in het landelijk gebied, zoals groenbe-

aanwezigheid van voldoende warmtevraag en/of 29



COLOFON Deze handreiking is een initiatief van de provincie Utrecht en vormt een project binnen het RAP 2012-2015. FOTO’S: Johan Hanko i.o. Provincie Utrecht SCHETSEN: Ian Officer DRUKWERKBEGELEIDING: MultiMediaCentrum provincie Utrecht

30

31

Provincie Utrecht Postbus 80300, 3508 TH Utrecht

MMC 17423

T 030 25 89 111

32

DUURZAME ENERGIE RUIMTELIJK INGEPAST

Recommend Documents