Duurzaamheid Besparingsinnovaties uit fascinatie voor energie. Spotlight De winst van energieneutraal bouwen. Spotlight

ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE

NEGENDE JAARGANG SEPTEMBER 2014 #

6

Duurzaamheid

Besparingsinnovaties uit fascinatie voor energie

Spotlight

Duurzaam installeren / energiebesparing

Spotlight

Duurzaam installeren / energiebesparing

De winst van energieneutraal bouwen

Verlichting met een eigen identiteit

Onderzoek

Elektrisch rijden begint aan opmars

Busch-free@home®. Huisbesturing was nog nooit zo gemakkelijk.

Busch-free@home®. Jaloezie, licht, verwarming, airco of deurcommunicatie – allemaal in één netwerk geïntegreerd. Heel gemakkelijk. Van eenvoudige installatie van de free@home-producten tot aan de slimme inbedrijfname met de geïntegreerde webinterface. Met de gratis app voor tablet en smartphone kunnen zelfs ook de bewoners het systeem aan hun behoeften aanpassen. Gemakkelijker gaat niet. Meer informatie op www.BUSCH-JAEGER.nl/freeathome.

www.BUSCH-JAEGER.nl

De toekomst begint nu.

EASY-GLIDE

EASY-GLIDE EASY-GLIDEkabelglijmiddel kabelglijmiddel

EASY-GLIDE vereenvoudigd enen versnelt hethet inbrengen van draden enen kabels in in buizen enen kabelgoten van EASY-GLIDE vereenvoudigd versnelt inbrengen van draden kabels buizen kabelgoten van een elektrische installatie. Het voorkomt beschadigingen aan draaden kabelmantels. Tot voor kort een elektrische installatie. Het voorkomt beschadigingen aan draad- en kabelmantels. Tot voor kort tijdrovende bezigheden worden snel enen moeiteloos opgelost enen u kunt dede bespaarde werktijd doelmatig tijdrovende bezigheden worden snel moeiteloos opgelost u kunt bespaarde werktijd doelmatig aan andere belangrijke projecten besteden. aan andere belangrijke projecten besteden. Eigenschappen Eigenschappen • • Perfecte glij-eigenschappen Perfecte glij-eigenschappen • • Temperatuurbestendig tottot 8282 °C°C Temperatuurbestendig • • Niet corrosief Niet corrosief • • Niet brandbaar Niet brandbaar • • Aangename geur Aangename geur • • Geen bezwaarlijke bestanddelen Geen bezwaarlijke bestanddelen • • Niet plakkerig, veroorzaakt geen vlekken Niet plakkerig, veroorzaakt geen vlekken • • Neutraal voor dede huid, makkelijk afwasbaar Neutraal voor huid, makkelijk afwasbaar • • Biologisch afbreekbaar Biologisch afbreekbaar • • Gevuld in in een lichte, praktische plastic fles met een Gevuld een lichte, praktische plastic fles met een inhoud van 1050 mlml inhoud van 1050 Keuring Keuring Voldoet aan UL-ULenen CSA-keuringsnormen Voldoet aan CSA-keuringsnormen Opmerking Opmerking Verpakking nana gebruik afsluiten, droog enen koel bewaren Verpakking gebruik afsluiten, droog koel bewaren Bestelgegevens Bestelgegevens EASY-GLIDE, kabelglijmiddel EASY-GLIDE, kabelglijmiddel Art. Nr.Nr. 307013 / 219647 / 246993 Art. 307013 / 219647 / 246993 TipTip EASY-GLIDE kan zonder handschoenen worden aangebracht EASY-GLIDE kan zonder handschoenen worden aangebracht Product Product

250ml ml 250

Inhoud l l Inhoud

Verpakking Verpakking

0.25 0.25

plastic flesfles plastic

Snel en en eenvoudig eenvoudig Snel

Art.-Nr. 250mlmlArt.-Nr. 250

EASY-GLIDE EASY-GLIDE 250250 ml ml

307013 307013

EASY-GLIDE kabelglijmiddel kabelglijmiddel voor voor het het snel snel en en eenvoudig eenvoudig inbrengen inbrengen en en verwijderen verwijderen van van draden draden EASY-GLIDE en kabels kabels inin elektrobuizen elektrobuizen en en kabelkanalen. kabelkanalen. Inbrengen Inbrengen met met EASY-GLIDE EASY-GLIDE voorkomt voorkomt beschadiginbeschadiginen gen aan aan de de draaddraad- en en kabelmantels. kabelmantels. Wat Wat tot tot voor voor kort kort tijdrovende tijdrovende bezigheden bezigheden waren waren worden worden nu nu gen snel en moeiteloos moeiteloos opgelost, uhet kunt nuen uwplastic bespaarde werktijd doelmatig aan andere andere belangrijke snel opgelost, kunt nu uw bespaarde werktijd doelmatig aan EASY-GLIDE kabelglijmiddel vooruhet snel en eenvoudig inbrengen en verwijderen verwijderen vanbelangrijke draden 1050 ml 1.05 flesfles inbrengen 219647 1050 ml en 1.05 plastic 219647 EASY-GLIDE kabelglijmiddel voor snel eenvoudig en van draden projecten besteden. Nuook ook verkrijgbaar handige 250 mlfles. fles. projecten Nu ininInbrengen handige 250 ml enkabels kabels elektrobuizen enverkrijgbaar kabelkanalen. Inbrengen met EASY-GLIDEvoorkomt voorkomtbeschadiginbeschadiginen ininbesteden. elektrobuizen en kabelkanalen. met EASY-GLIDE

Snelen eneenvoudig eenvoudig Snel

SAP-No. • 0813 SAP-No. 222446 • 0813

SAP-No. SAP-No.

• 0813 • 0813

genaan aande dedraaddraad-en enkabelmantels. kabelmantels.Wat Wattot totvoor voorkort korttijdrovende tijdrovendebezigheden bezighedenwaren warenworden wordennu nu gen snelen enmoeiteloos moeiteloosopgelost, opgelost,uukunt kuntnu nuuw uwbespaarde bespaardewerktijd werktijddoelmatig doelmatigaan aanandere anderebelangrijke belangrijke snel 5000 ml ml 5.00 plastic emmer 246993 5000 5.00 plastic emmer 246993 projectenbesteden. besteden.Nu Nuook ookverkrijgbaar verkrijgbaarininhandige handige250 250ml mlfles. fles. projecten

Meer informatie over onze producten: Meer informatie over onze producten: Cellpack Benelux B.V. | Keersluisweg 1313 | 1332 EEEE Almere Buiten | Nederland Cellpack Benelux B.V. | Keersluisweg | 1332 Almere Buiten | Nederland Tel.: +31(0)36 549 0303 3636 | www.cellpack.nl | [email protected] Tel.: +31(0)36 549 | www.cellpack.nl | [email protected]

C

o

l

u

m

n

i Duurzaamheid

Energie De zomervakantie zit er weer op voor ons allemaal. Sterker nog, de herfst is een paar dagen geleden alweer officieel begonnen. Ik heb persoonlijk in ieder geval weer de nodige positieve energie op kunnen doen en volop genoten van de heerlijke, warme zomerzon… Ik vraag mij wel elke keer weer af hoe het toch komt om – zo relatief kort na een vakantie – alweer direct in het ritme van alledag ze zitten. Het energieniveau lijkt vaak alweer na enkele dagen te zijn gezakt naar ‘normaal niveau’ en neemt het verlangen naar de volgende vakantie alweer snel toe. Wat zou dat toch zijn? Voer voor psychologen… Eén ding is mij wel duidelijk: we moeten zo zuinig mogelijk omgaan met onze basisenergie en deze proberen in te zetten voor zaken die er écht toe doen. Zaken die een positieve bijdrage leveren aan ons doen en laten; voor onszelf en voor de mensen in onze naaste omgeving. Volgens mij is dit de basis voor duurzaamheid. Die samenhang – wij en onze omgeving; duurzaamheid; energiebesparing – komt in deze editie van Elektropraktijk wel héél duidelijk naar voren trouwens. Bij het maken van dit nummer werd al gauw duidelijk dat we méér en méér samen dienen te werken met andere disciplines. Dat ‘E’ in bouw en industrie écht niet meer zonder ‘W’ kan en andersom. Voor duurzaam installeren en energiebesparing – let wel: op een manier die hout snijdt – hebben we elkaar nodig en dienen we meer en meer in elkaars keuken te kijken. Daarom vindt u dit keer veel informatie die verder reikt dan ‘ons eigen elektrotechniek’. Zodat we onze doelstellingen op dit vlak samen zullen bereiken!

Jan van den Broek Hoofdredacteur Elektropraktijk e-mail: [email protected] twitter: @JanvandenBroek

4

#6 september 2014

n Spotlight Duurzaam installeren / energiebesparing

Besparingsinnovaties uit fascinatie voor energie

De winst van energieneutraal bouwen

Bij Maru Systems staat energietechniek centraal. Met een eigen engineeringafdeling ontwerpt en ontwikkelt men onder meer off grid toepassingen en energiebesparende lichtregelingen. In 2012 ontving Maru Systems een prijs voor de meest innovatieve Noord-Hollandse onderneming en dit jaar eindigde het bedrijf op de 26e plaats in de MKB Innovatie top 100 met de ELx daglichtregeling. Wat beweegt ondernemer Ruud Kraakman?

Klimaatgarant Solar heeft als missie consumenten, overheden en bedrijven in Nederland bewust te maken van de oneindige mogelijkheden van onze meest natuurlijke bron van energie, de zon. Men biedt als onderdeel van Klimaatgarant geavanceerde software, producten en praktische ondersteuning aan onder meer installateurs. Diverse projecten zijn al opgeleverd en er volgen meer in hoog tempo. Bart Wansink, directeur van Klimaatgarant Solar, maakt duidelijk waarom het een succesverhaal is.

14

22

I

n

h

o

u

h

d

o Spotlight

u Onderzoek

En verder in dit nummer Marktnieuws kort

Duurzaam installeren / energiebesparing

Verlichting met een eigen identiteit

Steeds meer particulieren en bedrijven zetten zonnepanelen op hun dak en overal duiken laadpalen op voor elektrische auto’s. Dit zijn waarschijnlijk wel de twee meest in het oog springende voorbeelden van duurzame technologieën die de komende jaren meer en meer gemeengoed zullen worden in het werk van de E-installateur. Deze zullen hogere eisen stellen aan de elektrische installatie bij de klant, waardoor er ook meer vraag komt naar de expertise van de E-installateur.

26

d

Elektrisch rijden begint aan opmars

Steeds meer particulieren en bedrijven zetten zonnepanelen op hun dak en overal duiken laadpalen op voor elektrische auto’s. Dit zijn waarschijnlijk wel de twee meest in het oog springende voorbeelden van duurzame technologieën die de komende jaren meer en meer gemeengoed zullen worden in het werk van de E-installateur. Deze technologieën zullen hogere eisen stellen aan de elektrische installatie bij de klant, waardoor er ook meer vraag komt naar de expertise van de E-installateur.

36

7

Marktnieuws: Ook het Bouwbesluit verplicht nu tot inzameling lampen en armaturen

10

Marktnieuws: Energie besparen met nieuwe Round thermostaat

12

Spotlight Duurzaam installeren: kans voor elke installateur

32

Productnieuws40 Colofon en adverteerdersindex46

Bij de voorpagina

In de ENYCASE kabeldoos van Hensel zijn vele praktijkervaringen verwerkt, waardoor het product juist in moeilijke omstandigheden op zijn plaats is. De polycarbonaat kabeldoos met beschermingsklasse IP66 / IP67 is weerbestendig, halogeenvrij, zelfdovend en heeft een gloeidraadtest doorstaan tot 960 °C. Op verschillende posities in de doos zijn klemmen aan te brengen voor verbindingen van 1,5 tot 50 mm2. GEYER Nederland b.v. Weegschaalstraat 50 7324 BH Apeldoorn www.geyer.nl / www.hensel-electric.nl [email protected] (055) 599 82 00

#6 september 2014

5

Bijzonder in design en functie De Smart Radio met touchdisplay in de vormgeving van het schakelmateriaal, heeft een uniek glazen front in zwart of wit. Het touchdisplay bevat shortcuts voor wekker, sleeptimer en favorieten. De lichtsterkte van het display en de tasters is instelbaar: in de nachtmodus is het display donker – ideaal voor montage naast het bed. Bij RDS-ontvangst wordt de tijd automatisch gesynchroniseerd. Het beste geluid in stereo- of monosound wordt gewaarborgd door de JUNG luidsprekers met geïntegreerde basreflexbuizen. Nevenaansluiting- en AUX-ingang en een optionele externe antenne completeren de features.

Vertegenwoordiging voor Nederland: Hateha Elektrotechnische Handelsonderneming B.V. | Tel.: 071-3419009 | www.hateha.nl | [email protected]

M

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

k

o

r

t

Energiemonitoringen optimalisatieprogramma Mede inspelend op de medio dit jaar in werking getreden European Energy Efficiency Directive (EEED) heeft Endress+Hauser een proactief energiemonitoring- en optimalisatieprogramma ontwikkeld en ondersteunt het bedrijven bij het realiseren van gerichte energiebesparingen in relatie tot onder meer hun elektriciteit-, gas-, stoom-, perslucht- en (afval)watergebruik. Bedrijven met een omzet van meer dan 50 miljoen euro en meer dan 250 werknemers moeten in het kader van de EEED niet alleen aantoonbaar energie besparen, ook moeten ze elke vier jaar een energieefficiency audit laten uitvoeren. De eerste daarvan moet uiterlijk 5 december 2015 gereed zijn. Perslucht is veelal een dankbare ‘eerste besparingsbron’. Door lekkages op te sporen en te verhelpen, drukverlaging, toepassen van een betere compressorregeling en warmteterugwinning, kunnen de persluchtgerelateerde energiekosten veelal met 20 tot 50% omlaag. Ook bij stoomproductie zijn vaak interessante besparingen te realiseren. Daarnaast heeft het bedrijf de beschikking over een uitgebreide database met verbruiksgegevens zodat het door middel van benchmarking het overall energiegebruik van gelijksoortige bedrijven naast elkaar kan leggen. Juiste instrumentatie Door middel van meten, optimaliseren, monitoren en

vasthouden kan een duurzame situatie worden gecreëerd. Belangrijk is daarbij de juiste instrumentatie toe te passen, waarbij Endress+Hauser inmiddels de beschikking heeft over intelligente meetinstrumenten die ook ‘op afstand’ kunnen worden uitgelezen en geverifieerd. Daarnaast zijn er steeds meer webbased applicaties, zo mogelijk gekoppeld aan het Plant Asset Management systeem, waardoor je veel flexibeler bent in de toepassing van geëigende technologie

waarmee het energiegebruik nauwkeurig kan worden gemeten en geanalyseerd. Endress+Hauser www.nl.endress.com/nl/solutions/ energy-solutions [email protected] (035) 695 86 11

Optimalisatie van de energie-efficiency met de juiste aandrijfoplossing Eaton presenteert een nieuwe white paper aan haar klanten waarin de uitdagingen worden beschreven van alle aspecten van energie-efficiency en mogelijke besparingen suggereert. Het probleem van energie-efficiency is in Europa op dit moment een bron van zorg voor het merendeel van de producerende bedrijven. Met de invoering van de ErP-richtlijn 2009/125/EG door de Europese Unie, worden deze bedrijven geconfronteerd met de uitdaging om hun energieverbruik en daarmee hun CO2-uitstoot binnen de industrie verder te terug te dringen. Twee derde van het totale verbruik Met een elektriciteitsverbruik van meer dan twee derde van het totale verbruik, vertegenwoordigen

elektrische aandrijvingen het leeuwendeel van het energieverbruik in de industriële productie. Aanzienlijke energiebesparingen zijn dus nog mogelijk in met name de elektrische aandrijftechniek. Dit kan effectief worden gerealiseerd door het intelligent gebruik van automatisering in combinatie met motorstarters of variabele frequentieregelaars. De belangrijkste factor hierbij is het vinden van de juiste oplossing voor de betreffende toepassing. Potentiële besparingen In zijn 12 pagina’s tellende white paper, getiteld “Successful Implementation of the ErP Directive”, licht Dipl.-Ing. Heribert Joachim, Senior Project Manager Drives bij Eaton, deze potentiële besparingen in de elektrische aandrijftechniek nader toe. De auteur vertelt en illustreert op indringende wijze de recente

Nieuwsberichten over uw bedrijf of organisatie kunt u – voorzien van een afbeelding – doorgeven via: [email protected]

#6 september 2014

De Eaton white paper: “Successful Implementation of the ErP Directive”. problematiek, draagt besparingsmogelijkheden aan met concrete voorbeelden en presenteert uiteenlopende technische oplossingen. De publicatie biedt ook praktische hulp bij het bepalen van de meest geschikte optimalisatiebenadering voor de betreffende toepassing. Voor geïnteresseerde lezers die meer willen weten over hoe de energie-efficiency te verhogen en de operationele kosten te verlagen, is de white paper verkrijgbaar als gratis pdf download na registratie op www.eaton.eu/publications

7

GEYER IS OFFICIEEL PARTNER VAN HENSEL GmbH & Co. KG.

OP MAAT GEMAAKTE VERDEELSYSTEMEN VAN PLAATSTAAL...?

BIJ GEYER! Of het nu gaat om grote projecten of om kleine, ú en úw wensen staan bij GEYER in de spotlights. Goede kwaliteit en een scherpe prijs spelen daarbij de hoofdrol. Een betrouwbaar product, nauwkeurige assemblage en stipte levering, hebben bij GEYER altijd de hoogste prioriteit.

HENSEL biedt zeer goede kwaliteit aftakproducten, beveiligingsproducten en verdeeltoepassingen voor elektrische energie binnen het laagspanningsbereik.



HENSEL wordt vooral toegepast waar hoge eisen

 

worden gesteld in zowel utiliteit als industrie. Voor



Professionaliteit, kwaliteit en flexibiliteit Persoonlijk contact met elke opdrachtgever Heldere, gezamenlijke communicatielijnen Messcherpe calculatie, duidelijke presentatie Begeleiding van A tot Z bij alle opdrachten

HENSEL zijn tevreden klanten de beste referentie.



WWW.HENSEL-ELECTRIC.NL

WWW.GEYER.NL

WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219

8

03413015.indd 9

WEEGSCHAALSTRAAT 50 7324 BH APELDOORN T. 055 5998200 F. 055 5998219

#6 september 2014 503413015.indd 07-10-13 11:484

07-10-13 11:47

Vakbeurs Energie volledig CO2-neutraal Lead by example. Dat principe geldt ook voor de vakbeurs Energie, waar slimme inkoop van energie, terugdringen van energieverbruik en energiebeheer in de bouw, industrie en mobiliteit centraal staat. Daarom vindt dit evenement volledig CO2-neutraal plaats, dankzij een goede samenwerking met het Utrechtse bedrijf One2green. De komende editie van Energie, van dinsdag 7 oktober tot en met donderdag 9 oktober in de Brabanthallen in Den Bosch, gebeurt dit alweer voor de vijfde keer. Volgens Robin Koek, eigenaar van One2green, is de CO 2 -uitstoot van de vakbeurs Energie inmiddels vrij nauwkeurig in kaart gebracht. “Omdat we het al vier keer eerder hebben gedaan, weten we heel goed hoeveel CO2-uitstoot de beurs met zich meebrengt en waar die uitstoot vandaan komt. Daarbij kijken we naar een aantal factoren, zoals natuurlijk het directe elektra- en gasverbruik, de hoeveelheid papier en afval en transport rond zo’n evenement - bijvoorbeeld vanwege bevoorrading en opbouwwerkzaamheden - maar ook het aantal bezoekers en exposanten dat met de auto komt.“ Laatstgenoemde categorie blijkt overigens de grootste factor van

Compenseren Daarom is er voor gekozen om in ieder geval de uitstoot volledig te compenseren. En daar komt de expertise van One2green om de hoek kijken. “Wij berekenen de CO2-uitstoot – in aantallen per duizend kilogram – en gaan vervolgens op zoek naar projecten waar diezelfde hoeveelheid juist wordt bespaard.” Als sprekend voorbeeld van zo’n project noemt Koek een papierfabriek die het restmateriaal pulp omzet in energie die de fabriek zelf weer gebruikt. De kosten die nodig zijn om zo’n project (of besparing) mogelijk te maken, worden dan weer betaald door de organisatie (vakbeurs Energie) in de vorm van waardecertificaten die worden aangekocht bij One2green (één certificaat per duizend kilogram CO2-uitstoot), waarna dat bedrijf als bemiddelaar optreedt bij de financiering van een besparingsproject. Vorig jaar werd op die manier zo’n 150.000 kilogram CO2 (de totale uitstoot van Energie 2013) gecompenseerd. Energie 2014 Energie 2014 wordt georganiseerd door Jaarbeurs en vindt plaats van dinsdag 7 oktober tot en met donderdag 9 oktober in de Brabanthallen in Den Bosch. Gelijk-

Uitbreiding productportfolio GPC Europe breidt zijn productportfolio uit met een hoogkwalitatief product, door een overeenkomst te sluiten met RECOM Corporation voor de distributie van de RECOM PV-modules in Europa. Met een productiecapaciteit van 1,5 GW, maakt RECOM Corporation gebruik van de meest efficiënte zonne-technologie in zijn naar eigen zeggen ‘state-of-art’ productiefaciliteiten in Taiwan, die regelmatig worden geïnspecteerd door wereldklasse auditeurs. Geavanceerde geautomatiseerde processen, gecombineerd met de A-grade materialen, zorgen voor een consistente naleving van de hoogste kwaliteitsnormen. Zorgvuldige kwaliteitscontrole Alle RECOM zonnepanelen ondergaan een zorgvuldige kwaliteitscontrole en worden gecertificeerd door onafhankelijke testinstituten. De betrouwbaarheid en prestaties van elke geproduceerde module wordt ook beschermd door een toonaangevende garantie van 10 jaar productgarantie en 25 jaar lineaire vermogensgarantie.

Beursimpressie van de in 2013 gehouden editie. belang te zijn. “Ruim 80% van de totale CO2-uitstoot van de beurs is afkomstig van personenvervoer”, aldus Koek.

tijdig met Energie vinden het Solar Event en het PassiefBouwen Event plaats. De vakbeurs Energie is dagelijks van 10.00 tot 17.00 uur te bezoeken.

Energiereductie Hoewel de mogelijkheden om met het openbaar vervoer naar de beurs te komen steeds toegankelijker én aangeraden worden door de organisatie van de vakbeurs Energie, blijft dat percentage al jaren nagenoeg hetzelfde, weet Koek. “Daar hebben we dus weinig invloed op, ondanks de stappen die wel worden gezet. Op andere terreinen wordt wel energie bespaard, bijvoorbeeld met verantwoorde producten in de catering, gescheiden afvalinzameling en afspraken met leveranciers over aankledings- en verpakkingsmateriaal. Desalniettemin blijft personenvervoer dus een onverminderd en fors aandeel van de CO2-uitstoot, waardoor het lastig is om als beurs aan directe energiereductie te doen.“

Informatie: www.energievakbeurs.nl. Twitter: #energievakbeurs, #solarevent en #pbe.

Innovatie, Duurzaamheid, Klantentevredenheid en Financiële soliditeit zijn belangrijke factoren die RECOM, een Europees PV merk met Aziatische productieinstallaties, tot wereldwijde voorkeurleverancier van zonnepanelen hebben gemaakt. RECOM geeft aan grootschalige PV-projecten ter waarde van honderden MW te hebben geleverd in de hele wereld en blijft nieuwe wegen inslaan in opkomende markten voor zonnepanelen. www.gpceurope.com [email protected] +32 (0)51 40 52 22

Elektropraktijk 2014 Nr. Spotlight (thema)

Verschijning

7

Gebouwautomatisering / domotica

dinsdag 21 oktober 2014

8

UPS / noodstroom / aggregaten

dinsdag 25 november 2014 vrijdag 10 oktober 2014

8A Officiële beursspecial Elektro Vakbeurs Hardenberg 2014 (losse uitgave)

Redactionele sluiting

dinsdag 25 november 2014 vrijdag 10 oktober 2014

#6 september 2014

9

M

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

Ook het Bouwbesluit verplicht nu tot inzameling lampen en armaturen Lampen en armaturen bevatten stoffen die niet in het milieu terecht mogen komen. Bovendien bevatten ze steeds schaarser wordende grondstoffen die tot meer dan 90 procent worden teruggewonnen door middel van recycling. De elektrotechnisch installateur is wettelijk verplicht lampen en armaturen op een verantwoorde manier in te zamelen. Stichting LightRec en uitvoeringsorganisatie Wecycle bieden hem diverse gratis mogelijkheden om aan deze verplichting te voldoen. Auteur: Jorg Leijten lektrotechnisch installateurs hebben dagelijks te maken met elektr(on)isch afval (e-waste) zoals afgedankte verlichting en ook armaturen. Ze zijn wettelijk verplicht deze oude lampen en armaturen apart te houden en in te leveren. Deze moeten op een verantwoorde manier verwerkt worden, want tl-buizen en spaarlampen bevatten een kleine hoeveelheid kwik. Bovendien

E

Afb. 1:

10

kan het glas grotendeels teruggewonnen worden. Dat ook armaturen verantwoord moeten worden afgevoerd, is minder bekend. “ De helft van de afgedankte armaturen bevat nog pcb-houdende condensatoren, die eveneens niet in het milieu terecht mogen komen”, zegt Jeroen Bartels, directeur van stichting LightRec. De organisatie is namens de producenten en importeurs van verlichting opgericht

met als doel om collectief invulling te geven aan de doelstelling om een verantwoorde inzameling en recycling van verlichtingsapparatuur te bevorderen.

Wonderbox

LightRec ontplooit allerlei initiatieven om de elektrotechnisch installateur die lampen en armaturen als restafval overhoudt, de weg te wijzen naar de juiste inzamelkanalen. Wecycle, de organisatie die de feitelijke inzameling en recycling laat uitvoeren, verspreidt onder meer inzamelboxen, waarin de installateur zijn lampen en armaturen kwijt kan en voert campagnes. “Wecycle stelt in opdracht van LightRec gratis inzamelmiddelen ter beschikking”, zegt Bartels “Als een installateur

Technische Unie was de eerste groothandel die bij hun winkels inzamelstraten neerzette. #6 september 2014

BRON: Wecycle

a

r

k

t

n

jaarlijks tussen de 50 en 300 afgedankte lampen of armaturen verzamelt, kan hij ze kwijt in de armaturenbox (speciaal voor armaturen zonder lampen, red.) of de wonderbox (geschikt voor tl-buizen, spaarlampen, ledlampen en overige gasontladingslampen, red.). Zijn het er jaarlijks meer dan 300, dan levert Wecycle een metalen containerbox (voor neonlampen of tl-buizen, red.) of de plastic container (voor korte tl-buizen, ronde

Bij sloopbedrijven ontbreekt het bewustzijn nog weleens hoe om te gaan met elektronisch afval tl-buizen, spaarlampen en/of natriumlampen, red.). Als een opslagmiddel vol is, laat Wecycle een transporteur langskomen om deze gratis om te ruilen voor een leeg exemplaar. Vervolgens worden de lampen en armaturen met een hoog milieurendement gerecycled.”

Groothandels

Ook kan de installateur terecht bij groothandels zoals Technische Unie en Rexel. Technische Unie richt zich daarbij vooral op de professionele eindgebruikers die tot voor kort buiten de inzamelingsboot vielen. “Denk aan een fabriek of zorginstelling met een eigen technische dienst”, zegt Ed van Zuylen, Manager Kwaliteit en Milieu bij Technische Unie. “Wecycle bedient de professionele eindgebruikers die jaarlijks meer dan 300 lampen afdanken, terwijl wij langs klanten gaan die minder dan 300 lampen per jaar overhouden. Die nemen wij dan mee als we nieuwe lampen komen leveren” Technische Unie was de eerste groothandel die bij hun winkels inzamelstraten neerzette. “Dus ook bij de winkel zelf kunnen professionele eindgebruikers hun lampen en armaturen kwijt”, zegt Van Zuylen. Als grote handelsorganisatie vindt Technische Unie het haar plicht om de klanten op deze manier te kunnen bedienen. “Je zet de lampen op de markt, dus je wilt ook dat afgedankte lampen en armaturen op een juiste manier ver-

i

e

u

w

s

werkt worden. Bovendien wijst de praktijk uit dat het nieuwe klanten oplevert als eindgebruikers weten dat ze bij ons hun e-waste kwijt kunnen.” Wecycle maakt momenteel afspraken met gemeenten zodat kleinere installateurs hun afgedankte lampen en armaturen kwijt kunnen op de milieustraten. Nu nog is het zo dat professionals vaak niet terecht kunnen bij deze inzamelingsparken omdat lampen en armaturen vallen onder het bedrijfsafval. Met deze mogelijkheid erbij, is het bijna onmogelijk om deze niet mee te geven aan een erkend kanaal, zegt Bartels. “Als je maatschappelijk verantwoord ondernemen hoog in het vaandel hebt staan, moet je er aan meedoen.”

STABU-bestekken

Ook maakt LightRec samen met Wecycle afspraken met sloopbedrijven. “Daar ontbreekt het bewustzijn nog weleens dat men zorgvuldig moet omgaan met elektronisch afval. Lampen en armaturen moeten volgens het Bouwbesluit netjes worden uitgebouwd.” Om te voorkomen dat gebruikte verlichting in de stortkoker verdwijnt, is Wecycle ook in gesprek met UNETO-VNI en Bouwend Nederland om in de STABU-bestekken op te nemen dat er op een nette manier met e-waste moet worden omgegaan. Er is het afgelopen jaar een hoop veranderd op het gebied van regelgeving. Er zijn nieuwe richtlijnen in werking getreden die ervoor moeten zorgen dat het percentage ingezameld e-waste de komende jaren omhoog gaat. “Als je de ingezamelde hoeveelheden verlichting uitdrukt in gewicht, zijn we maar een kleine speler in de totale hoeveelheid ewaste. Verlichting maakt daarvan maar 3 procent uit. Toch willen we als sector de algemene doelstellingen ook graag halen voor de productgroep verlichting”, zegt Bartels.

Certificering

Ook moeten bedrijven die e-waste be- of verwerken per 1 juli 2015 gecertificeerd zijn. Dat betekent onder meer dat ze moeten registreren wat ze verwerken en het afval op een correcte manier moeten verwerken of laten verwerken. “Dit moet tegengaan dat inzamelaars alles in de shredder gooien en aan de achterkant niet meer te zien is wat er aan de voorkant in ging”, zegt Bartels. “Ik heb er geen

Afb. 2: Elektrotechnisch installateurs zijn wettelijk verplicht oude lampen en armaturen apart te houden en in te leveren. BRON: Wecycle

bezwaar tegen dat bijvoorbeeld handelaren in oud ijzer armaturen inzamelen, mits ze deze verantwoord uitbouwen, het ijzer apart houden en rapporteren wat ze doen.” Het inzamelen en eventueel wegbrengen van oude lampen en armaturen vergt een omslag in het denken en handelen van de installateurs, geeft Bartels toe. Het kan ze echter ook een nieuwe businesscase opleveren: “Als een kantoor gestript moet worden, kan een installateur tegen een opdrachtgever zeggen: het kost me wat extra om de verlichting in te zamelen en via de juiste weg af te voeren, en ik kan bewijzen dat ik het netjes heb gedaan omdat ik een bewijs kan krijgen van Wecycle dat zij het hebben ingenomen.” Veel installateurs doen het al wel goed, zegt Bartels. “Degenen die het echter nog niet zo nauw nemen met de verantwoorde inzameling van lampen en armaturen, moeten zich beseffen dat het een kleine inspanning is met een behoorlijk milieurendement. De inzamelmiddelen zijn er, het wordt heel erg gemakkelijk gemaakt en Wecycle haalt het zonder extra kosten op, dus waarom zou je het niet doen?” Y

#6 september 2014

11

M

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

Aansturen via smartphone en tablet ondersteunt besparingspotentieel

Energie besparen met nieuwe Round thermostaat Begin september introduceerde Honeywell een nieuwe serie thermostaten onder de naam ‘Round’. De ronde vormgeving en de afmetingen van zowel de thermostaat als de grondplaat zijn onveranderd. Nieuw zijn de (veel) grotere display, de nieuwe functies in de modulerende uitvoering en de mogelijkheid de thermostaat aan te sluiten op het internet. Het energiebesparingspotentieel voor de eindgebruiker neemt hierdoor significant toe. Ing. M. de Wit – Blok

Afb. 1: De thermostaat waarop Honeywell heeft besloten haar nieuwe portfolio ‘Round’ thermostaten te baseren: de Round Classic.

e aandacht voor renovatie in de Nederlandse bouwwereld is één van de redenen waarom Honeywell heeft besloten haar nieuwe portfolio ‘Round’ thermostaten te baseren op dezelfde grondplaat als de vorige generatie. Dit is nadrukkelijk een wens van de woningcorporaties, omdat de praktijk uitwijst dat bewoners geen ‘zin’ hebben om de muur opnieuw te schilderen alleen omdat er een nieuwe thermostaat wordt geplaatst.

D

Trends

Maar er zijn meer trends van invloed geweest op de (technische) prestaties van 12

#6 september 2014

deze serie. Onder meer de EU 2020 strategie – waarbij de ambities inmiddels al zijn verlegd naar 2016 – en het toenemende bewustzijn van consumenten om het energieverbruik in huis te minimaliseren, heeft geleid tot nieuwe functies in de uitvoering OpenTherm modulerend. Verder speelt het bedrijf in op het feit dat naast de CV-ketel ook andere warmtebronnen in Nederland worden toegepast en is het thermostaten portfolio derhalve universeel geschikt voor koppeling met onder meer warmtepompen, stadsverwarming, kachels en wijkverwarming.

Nieuwe functies

De uitvoeringen Modulation en de Heat/ Cool Modulation kennen een aantal nieuwe functies ten opzichte van de vorige generatie zoals de Optimaal Comfort functie waarbij extra stralingswarmte wordt gegenereerd door gedurende kortere tijd warmer water door de radiatoren te laten stromen. Dit principe gaat tegen het modulatie principe in en kost dus ook meer energie, maar voldoet aan de behoefte van onder meer ouderen. Wél energiebesparend is de mogelijkheid om

zowel de onder- als de bovengrens van de temperatuur in te stellen. Naast de zes nieuwe Rounds (zie kader) breidt Honeywell in oktober het portfolio verder uit met twee connected-thermostaten. Deze Connected Wireless On/ Off en Connected Modulation bieden de mogelijkheid om de thermostaat via het internet – en hiermee via tablet of

Bewoners hebben geen ‘zin’ om de muur opnieuw te schilderen, alleen omdat er een nieuwe thermostaat wordt geplaatst smartphone – aan te sturen. De benodigde Internet-gateway is standaard bij levering inbegrepen; zowel het aansluiten van de gateway als het aanmaken van een account zijn door de eindgebruiker eenvoudig zelf te reali-

Portfolio

De Round serie bestaat uit zes nieuwe thermostaten: De Round Modulation en Round On/Off in zowel bekabelde als draadloze uitvoering, de Round Wireless en de Round Heat/Cool Modulation voor verwarmen en koelen. De On/Off uitvoeringen zijn (met zoneafsluiter) geschikt voor stad-, blok- en wijkverwarming, terwijl de Heat/Cool Modulation uitvoeringen speciaal bedoeld zijn om te kunnen verwarmen en koelen en hiermee te combineren zijn met een warmtepomp.

seren. Met de bijbehorende app – beschikbaar voor zowel Android als iOS – kan de consument op elke willekeurige plaats zijn thermostaat bedienen.

Energiebesparing

Bob Heil, Country Sales Leader Honeywell ECC:“Door consequent gebruik te maken van de app kunnen consumenten uiteindelijk een behoorlijke energiebesparing realiseren. Daarbij zie ik een belangrijke taak voor de E-installateur weggelegd om de werking ervan met de gebruiker te doorlopen en te wijzen op alle mogelijkheden.” Hoe groot deze energiebesparing kan zijn blijkt onder meer uit een onderzoek dat in opdracht van milieu centraal is uitgevoerd door de TU Delft. Hierbij is uitgegaan van een gemiddelde woning en een vergelijking gemaakt tussen het energieverbruik in deze woning waarin de bewoners niet consequent de thermostaatmogelijkheden gebruiken en bewoners die dat wel doen. Toepassing van automatische nachtverlaging, een uur eerder de temperatuur terug regelen naar 15 °C, de dag te starten met 17 °C en vervolgens gedurende afwezigheid terug te regelen naar 15 °C en tot slot overdag (wanneer men actief is) de temperatuur op 19 °C te zetten en in de avonduren, (wanneer met tot rust komt) deze op 20 °C te zetten, leidt tot besparingen van respectievelijk 80, 20, 140 en 80 Euro per jaar. Opgeteld: 320 Euro.

Support

Voor de installateur zelf is de thermostaat eenvoudig te installeren en in te stellen. De beschikbare aansluittabel biedt daarbij de mogelijkheid om de juiste combinatie te maken van thermostaat en warmtebron en de nieuwe verpakkingen zijn voorzien van kleurcodes zodat de kans op misgrijpen tot een minimum is beperkt. En mochten er nog onduidelijkheden zijn, dan heeft Honeywell een youtube kanaal, waar met behulp van video’s alle installatie- en bedienmogelijkheden worden toegelicht Y

Seminar

Digitale nieuwsbrief

‘Ontwikkelingen van de NEN1010 en NPR5310 voor Woningbouw & Utiliteit’

Schrijf u in voor de digitale nieuwsbrief via: www.eaton.nl/enews

7 oktober 2014 Leeuwarden

Technodag Paneelbouw

Praktische toepassing van de nieuwe norm IEC 61439 9 oktober 2014 www.eaton.nl/technodag

Documentatie Nieuwe catalogus xComfort aan te vragen via: www.eaton.nl/ documentatie

Samen met u in elektrotechniek. Producttrainingen Bekijk onze producttrainingskalender op: www.eaton.nl/trainingen

Samen leren en innoveren Samen maken we elektrotechniek. Eén van de redenen waarom Eaton u graag persoonlijk ontmoet. Om kennis te delen en samen oplossingen te creëren voor uw projecten. Daarnaast bieden we gebruikers van Eaton kwaliteitsproducten regelmatig een voordeel met interessante acties. Neem contact met ons op voor een afspraak of schrijf u in voor één van onze evenementen via www.eaton.nl/electrical.

Eaton en Cooper bundelen krachten Met de overname van Cooper biedt Eaton u één van de grootste en breedste producten- en dienstenportfolio’s op de elektrotechnische markt. Samen bieden we oplossingen om cruciale energiemanagement-uitdagingen van vandaag en morgen het hoofd te bieden.

www.eaton.nl/electrical

ter : p twit ons o _nl Volg ton

@ea

Informatie: www.round.nl

Afb. 2:

Round Wireless Connected en RF. #6 september 2014

13

D

u

u

r

z

a

a

m

h

e

i

d

Ondernemer zag verkwisting in bedrijfshallen en ontwikkelde het ELx-systeem

Besparingsinnovaties uit fascinatie voor energie Bij Maru Systems staat energietechniek centraal. Met een eigen engineeringafdeling ontwerpt en ontwikkelt men onder meer off grid toepassingen en energiebesparende lichtregelingen. In 2012 ontving Maru Systems een prijs voor de meest innovatieve Noord-Hollandse onderneming en dit jaar eindigde het bedrijf op de 26e plaats in de MKB Innovatie top 100 met de ELx daglichtregeling. Wat beweegt ondernemer Ruud Kraakman? Auteur: Tom de Hoog k heb gewoon een fascinatie voor energie. Enerzijds hoe je energie kan opwekken en ook hoe je erop kunt besparen en zo min mogelijk verbruikt. Wat mij nog altijd opvalt is hoe slordig men met energie omspringt. Zo zie je nog steeds bedrijfshallen waarin altijd licht brandt ook al is er niemand aanwezig en ook volop verlichte kantoorpanden waar toch geheel glazen gevels in zitten. Je zou toch denken dat er bij moderne gebouwen goed over energiekosten wordt nagedacht, maar dat blijkt niet altijd het geval”, aldus Ruud Kraakman. En zo kwam Kraakman met zijn bedrijf Maru Systems op de innovatie van de ELx daglichtregeling.

"I

3-fasen schakelen

Het gepatenteerde Maru ELx daglichtregeling is ontwikkeld voor (bedrijfs)gebouwen die worden verlicht door TL- of LED-verlichting. Het systeem stemt automatisch de verlichting af op binnentredend daglicht en werkt conform arbonormen. Behalve de energiebesparing van 60% verlengt het systeem door het automatisch uitschakelen van delen van de lichtlijnen ook de levensduur van de TL- of LED-verlichting en de armaturen. Kraakman: “De lichtsterkte van binnenkomend daglicht wordt continu gemeten. Stel, we meten met een daglichtsensor 4000 lux onder lichtkoepels, dan weten wij dat we beneden, dus op de vloer,

minimaal 3500 lux hebben. Dan kunnen we zonder problemen 1/3 van de aanwezige verlichting uitschakelen. Er zit daarin een tijdsvertraging die je als gebruiker zelf instelt. Door het continu meten van de daglichttoetreding ontstaat een optimale balans tussen kunst- en daglicht. Wij maken gebruik van 3-fase aansluitingen, dat is de kracht van het systeem. LED-verlichting of TL-armaturen zijn altijd over 3 fasen verdeeld in lichtlijnen in bedrijfshallen, want anders wordt het vermogen te groot. Elke TL-balk die je in een lichtlijn klikt, zet je op L1, L2 of L3.”

Inzicht op de werkvloer

Het ELx-systeem bestaat uit een schakelkast, een bedieningskast en een lichtsensor. Kraakman: “Voor plaatsing van de schakelkast knip je de voedingen naar de verlichting door. Dan plaats je de kast ertussen en dan sluit je deze aan op de verlichtingsschakelaar. Zo blijft de bestaande infrastructuur intact. Als je wilt kun je het bedieningskastje waar het programma in draait en waar de display in zit ergens anders ophangen. Dat hebben we gedaan omdat mensen in het bedrijf willen (laten) zien wat ze doen aan energiebesparing of ze willen het echt inzichtelijk hebben op de werkvloer. Dan hang je dat besturingskastje ergens in de hal. Zo simpel werkt het eigenlijk.”

Erin of eruit in één dag

Afb. 1: Een lichtlijn in een bedrijfshal met 1/3 verlichting ingeschakeld door het ELx –systeem.

14

#6 september 2014

De klanten van Maru die kozen voor ELx daglichtregeling zijn ook om andere dan besparingsmotieven voor het systeem. Het is namelijk eenvoudigweg ook weer uit een bedrijfsinstallatie te verwijderen. Grote namen gebruiken ELx. Kraakman: “Een van onze klanten is een internationaal opererend koeriersbedrijf dat panden huurt voor maximaal drie jaar. Zij kozen voor onze oplossing omdat je het ELx-systeem er niet alleen binnen een dag kan plaatsen, maar ook weer snel uit een pand kan verwijderen en op een nieuwe locatie opnieuw kan toepassen.

r

o

d

u

c

t

n

i

e

u

w

s

u

Afb. 2: De montage van het ELx-systeem in een bedrijfshal.

Dat het snel te plaatsen en te verwijderen moest zijn is ook een beetje het idee geweest bij het ontwikkelen van het sys­ teem.”

Oude hal opgeknapt

“Een aansprekend voorbeeld van de voordelen van ons ELx-systeem vind ik zelf Vopo Pompen in De Rijp waar we een oude hal hebben opgeknapt. Er was de noodzaak om een kleinere CO2-footprint te bereiken. Vopo merkte echter dat een combinatie van dimbare systemen met compleet nieuwe verlichting te duur was en zo kwamen ze bij ons terecht. Alle verouderde Tl-verlichting hebben we vervangen door TL5’s met hoogfrequente voorschakeling en tevens is het ELx-sys­ teem geplaatst. Naast het opwaarderen van bestaande verlichting was er ook sprake van nieuwbouw. We plaatsten daar een redelijk complex systeem met verschillende onafhankelijk te schakelen zones, omdat Vopo in de bedrijfsruimten uiteenlopende werkzaamheden doet. Dus waar de verlichting eerder uit mag gebeurt dat automatisch en waar langer veel licht nodig is, kan dat ook. Zoals boven de werkbanken. Ook zit er een knop op het verlichtingssysteem waarmee men ’s avonds de loopverlichting inscha-

kelt. Voor die nieuwbouw hebben wij aangegeven dat voor ons een voedingskabel voldoende is. De lokale elektro-installateur legde voor ons een fabriekskabel neer en wij bouwden een kast waar alle verlichting op uitkomt inclusief een custom made ELX-systeem. Daar hoefden we dus geen kabels door te knippen en zo blijkt dat we ook met nieuwbouw heel goed uit de voeten kunnen. En ja, de

installateur kan gewoon een complete kast bij ons kopen en die ophangen en het werkt!”

Samenwerking zoeken

Maru Systems zoekt die samenwerking met installateurs bewust. Zo zal Maru met het ELx daglichtregeling ook direct installateurs benaderen die het kunnen gaan plaatsen. Kraakman: “We hebben

Afb. 3: De schakelkast en de bedieningskast van het ELx-systeem. #6 september 2014

15

Hemispheric IP-Video-Deurintercom

SECU

180°

23 - 2

RITY E

ss

hall 1 s e p t e m b e r en .0, bo 2 oth 4 0 1 4 08 6

Meer overzicht. Meer veiligheid. HiRes 180°-panorama

Dankzij de Hemispheric-techniek ononderbroken van muur tot muur

Mobiele toegang op afstand

Wereldwijde video-intercomfunctie en deuropeningsfunctie

Ongecodeerde toegang

Deur openen per pincode, transponder of MOBOTIX-app

Mailbox met opvraagfunctie

Videoberichten direct op de deurintercom achterlaten

Geïntegreerd geheugen voor langdurige opslag Automatische opname van alle bezoekers voor de ingang

Rondom veilig systeemontwerp

Effectieve beveiliging tegen diefstal en ongeoorloofde toegang

*Advies Verkoop Prijzen (MAVP) • Prijzen zijn af-fabriek Langmeil, Duitsland • exclusief BTW en behandelingskosten • Deze informatie kan worden gewijzigdzonder notificatie!

... al vanaf 1.404 €*

MOBOTIX

MOBOTIX AG • Kaiserstrasse • D-67722 Langmeil • Tel: +49 6302 9816-103 • Fax: +49 6302 9816-190 • [email protected] • www.mobotix.com SOLUTIONS

SECURITY

r

o

d

u

c

nu verschillende trajecten gedaan en geleverd aan eindgebruikers maar ook aan installateurs. Je ziet bij installateurs dat ze terughoudend zijn. Maar wij staan ervoor open en daarom gaan er straks verkopers langs de weg en naar installateurs om die samenwerking te zoeken. Ik vind dat je niet bang moet zijn dat je in elkaars vaarwater zit. Je kan beter kiezen voor specialisatie en daar echt voor gaan.” Ook goed om te weten voor collega-installateurs is dat bedrijven via energie investeringsaftrek (EIA) fiscaal voordelig investeren in energiezuinige technieken en duurzame energie. Zo kan tot 41,5% van de investeringskosten worden afgetrokken van de fiscale winst, bovenop de gebruikelijke afschrijving. Daardoor betaalt een bedrijf minder inkomstenbelasting of vennootschapsbelasting. Gemiddeld levert de EIA 10% belastingvoordeel op.

Functioneel duurzaam

Kraakman omschrijft Maru Systems als een eigenwijs en ondernemend bedrijf met een eigen visie en aanpak. ‘Functioneel duurzaam’ staat er als thema op de website. Kraakman: “Dat betekent dat we oplossingen bieden die realistisch zijn. Dus bedrijven moeten hun investe-

t

n

i

e

u

ring binnen een reële termijn terug kunnen verdienen. Tevens moeten het geen prestigeprojecten zijn, het moet echt functioneel zijn en een niet-technische persoon moet onze oplossingen kunnen bedienen. Maru Systems is opgedeeld in afdelingen met specialisaties. Bij elke afdeling is iemand ook eindverantwoordelijk. Zo is er een heldere verdeling in het bedrijf. Van oudsher zijn we een installatiebedrijf, maar onze roots liggen ook weer in de motorentechniek. Dus we zijn vrij breed bezig, ook al omdat we zelf produceren. Dus het is een bijzondere combinatie met bepaalde specialisaties. Wat we niet doen is huis-tuin-en-keukenwerk en we werken niet voor aannemers. Met de ELx daglichtregeling bieden we het enige systeem dat wereldwijd inzetbaar is. Onze tegenhangers zijn dimbare systemen en losse sensoren. Beide vragen of een hoge investering of geven veel installatiewerk. Ons systeem is uniek, simpel, doeltreffend en betaalbaar. Het was voor ons dan ook een grote eer dat we geselecteerd werden voor de MKB Innovatie Top 100. We zijn nog maar net begonnen en pas het afgelopen jaar sterk gegroeid. Dan nu al deze waardering is heel speciaal. Nu maken we ons klaar voor een internationale markt.”

w

s

u

Off grid kantoor

Wat men verkoopt, gebruikt men zelf ook. Zo heeft het kantoorgebouw van Maru Systems off grid stroomvoorziening. Het bedrijf is ook producent van De Groene Aggregaat en gebruikt deze dus ook zelf. Kraakman: “In onze nieuwbouw kiezen we voor de productiehal uitsluitend voor het ELx-systeem en voor de groene aggregaten. Het is een perceel van bijna 1000 m2 en daar zijn we nu druk doende mee om dat off grid te draaien en te krijgen. Dus bij klanten kunnen we echt melden dat we het zelf ook toepassen. Het ELxsysteem gebruiken wij zelf ook en de besturing en de verlichting op het bedrijf gaat ook via aansturingen van Siemens, die wij ook onze klanten aanbieden. Ons wagenpark bestaat nu uit zuinige kleine auto’s en binnenkort hebben we een compleet elektrische auto hier op proef. Dat doet me denken aan een bedrijfsauto voor een hoveniersbedrijf waar we zonnepanelen op bouwen. Daarmee laden ze hun elektrisch gereedschap op. Dat is een leuk concept geworden.” Y Meer informatie: www.maru-systems.com

Afb. 4: Een mobiele innovatieve toepassing van Maru Systems: een zonnepaneel voor de elektriciteitsopwekking van hoveniersgereedschap op een bedrijfswagen. BRON AFBEELDINGEN: Maru Systems #6 september 2014

17

P

a

s

s

i

e

f

b

o

u

w

Passiefbouw: weet u er het fijne van? In Vroomshoop is het eerste zo goed als energieneutrale woonzorgcentrum van Nederland opgeleverd. Het project werd gebouwd conform de passiefhuismethode met een extreem lage energievraag en optimaal comfort. Deze manier van bouwen heeft gevolgen voor de werkwijze van de elektrotechnisch installateur. “De elektrotechnisch installateur moet begrijpen dat hij niet zo maar gaten kan boren om leidingen aan te leggen - een passief gebouw is luchtdicht.” Auteur: Wilma Schreiber et nieuwe woonzorgcentrum bevat 21 appartementen, een ouder-kindvoorziening en een aantal gemeenschappelijke voorzieningen. Het is bijna energieneutraal, waarbij de nadruk ligt op een zo laag mogelijk energieverbruik; de warmtevraag is 12 kWh/m2a en het totale energieverbruik 1.800 kWh/a per appartement. Een van de belangrijkste aspecten van passiefbouwen, balansventilatie in combinatie met warmteterugwinning (WTW), is nog onvoldoende bekend bij de installateur. Dat stelt Clarence Rose van Azimut Bouwbureau in Ede, specialist op het ge-

H

bied van passiefhuis en betrokken bij de bouw van dit Overijsselse woonzorgcentrum. “Bij balansventilatie wordt verse lucht toegevoerd waar deze nodig is in de verblijfsruimten en door de goede luchtdichtheid kan goed worden gewerkt met overstroomventilatie. De totale luchttoevoer kan daardoor veel minder zijn. We zijn gewend om ‘een beetje’ luchtdicht te bouwen, maar de effecten van de luchtdichtheid in passiefhuizen en de resulterende goede luchtkwaliteit met minder luchtverplaatsing - dat blijkt mindblowing.” In Vroomshoop zijn twee ventilatiesystemen aangelegd: één voor

Afb. 1: Impressie van het woonzorgcentrum.

18

#6 september 2014

de appartementen van de bewoners en één voor de algemene ruimten met een sterk wisselende ventilatiebehoefte. In het woonzorgcentrum werd een uitzonderlijke luchtdichtheid gerealiseerd: n50 = 0,22/h waar volgens de passiefhuiseisen 0,6/h vereist is.

Dominantere plek

Voor elektrotechnisch installateurs zijn de ventilatiesystemen niet zo spannend, aldus Rose. “Het zijn doorgaans vrij sim-

“We zijn gewend om ‘een beetje’ luchtdicht te bouwen” pele systemen, omdat het klimaat in een passief gebouw vrij constant is, je hebt geen gebouwbeheersysteem nodig. Met de aanleg van een stopcontact voor de WTW-installatie ben je er eigenlijk wel. Soms worden nog luchtregelingen in de kanalen toegevoegd, maar dat is zelden noodzakelijk. Of een thermostaat aansluiten die individuele bewoners de mogelijkheid biedt hun woning iets warmer of koeler te krijgen.” Ook de zogeheten zomernachtventilatie, waarmee tijdens de zomer de gebouwen worden uitgekoeld via een bypass zonder WTW, kan de beheerder met één druk op de knop in werking stellen. “Passiefbouw kán ook simpel zijn, omdat zaken zo goed op elkaar zijn afgestemd.” Fred Vos, beleidsmedewerker klimaattechniek bij UNETO-VNI plaatst wat kanttekeningen bij de stelling dat het werk van de elektrotechnisch installateur minder en eenvoudiger wordt bij energieneutrale bouw. “Een warmtepomp die steeds meer wordt toegepast, moet toch ook elektrisch gevoed worden. En als je gebruikmaakt van zonne-energie, heb je een aparte groep en een omvormer nodig. En ook een ontwikkeling als toekomstbestendig bouwen zal eerder

r

t

i

k

e

l

n

a

a

m

Warmteterugwinning in het kort

Een zeer goed geïsoleerd gebouw kan zonder conventionele verwarming. Een WTW-toestel gebruikt de afgevoerde ventilatielucht als warmtebron voor het opwarmen van de binnenkomende buitenlucht in de winter. Daardoor blijft een groot deel van deze warmte behouden voor het gebouw en heeft de verse lucht ook in de winter een aangename temperatuur. Verwarming in het passiefhuis De warmtevraag in passiefhuizen is dermate klein dat de benodigde warmte kan worden toegevoerd via de werkelijk benodigde ventilatielucht. Na opwarming in de WTW wordt de binnenkomende lucht nog iets naverwarmd maar niet warmer dan 55 °C om stofschroei te voorkomen. Dit resulteert in een comfortabel en gezond binnenklimaat. Extra voordeel: besparing op materiaal, ruimte en kosten omdat geen aparte verwarmingsinstallatie nodig is.

meer dan minder elektrische voorzieningen vergen, denk aan domotica.” Willem Hooijkaas, secretaris bij de Stichting Academy NL, sluit zich bij Vos aan. “De elektrotechnisch installateur heeft een rol bij verlichting, zonnepanelen en collectoren. En ICT krijgt een steeds dominantere plek, met allerlei sensoren zoals aanwezigheidsmelders en beveiliging.” Rose merkt op dat warmtepompen bij passieve gebouwen steeds minder worden toegepast, omdat ze erg inefficiënt werken: “De warmtevraag is namelijk hoge temperatuur voor warm water.”

Energie-efficiënt

Afb. 2: Aparte aanleg van leidingendoorvoeren ten behoeve van de luchtdichting per leiding.

In geval van passiefbouw dient de elektrotechnisch installateur zich ook bewust te zijn van de apparatuur die hij inzet. Deze moet energie-efficiënt zijn om de kans op oververhitting van het gebouw te voorkomen. Rose: “In een passiefhuis heb je aan de warmte van vijf gloeilampen van 60W al genoeg om een woonkamer van 30 vierkante meter voldoende te verwarmen op de koudste dag van het jaar. Elke interne warmtebron die je kunt vermijden is er in de zomermaanden eentje. Dus beperk standbyverliezen, gebruik efficiënte pompen, led-verlichting en dergelijke.” Onwetendheid kan grote gevolgen hebben, daarom noemt Rose een integraal ontwerp en samenwerking in de hele bouwketen cruciaal. “Alle disciplines moeten bij de planning betrokken worden, zodat duidelijk is wat de impact is

Installatiecomponenten Vroomshoop

Warmteopwekking  Modulerende gaswandketel Remeha Calenta 35S EEP, met een nominaal vermogen cv bij 80/60 °C, 6,3-34 kW IP X4d klasse.  SGS 30 condenserende HR gaszonneboiler met intelligente zonnebesturing 368 l en 107% rendement.  IT 600 voorraadvat met interne warmtewisselaar voor de zonnecollectoren.  Pompstation 0308787 voor besturing van het zonnesysteem.  Laadpomp (220V) tussen SGS en IT.  Zonnecollectorenset SPFR 05 F20/30 DB H B van tien zonnecollectoren voor platdak (totaal 10 panelen à 22 m2).  Dual service set.  Vloeistof Glycol 0308803, 80 liter zonnevloeistof in een 40% oplossing vorstbestendig tot 21 °C.  WTW-units Stork air ComfoAir XL 2200 en 800 (van elk twee stuks). Warmtedistributie  Individueel (regelbare) naverwarmer in ventilatietoevoerkanaal per appartement.  Vloerverwarming in algemene ruimten. Overig  Automatische zonwering.  Centrale aansturing balansventilatie appartementen (twee standen: zomernachtkoeling en normaalstand).  CO2-regeling balansventilatie algemene ruimtes.

#6 september 2014

19

Infraroodverwarming;

comfortabel en

duurzaam, als de zon.

Dealer van: Tevens leveren wij: Philips Osram Megaman BEG luxomat Steinel Aura light Drees Artecta Norton Heeber Metalmek Kanlux Alpha led PIL Meanwell

Marcel Visser m 06-52356543 t 038-3328088

Constructieweg 39-11 8263 BC Kampen [email protected] www.lichttotaal.nl

SEMI-OUTDOOR INFRAROODVERWARMING

VERWARMINGSOPLOSSINGEN MET INFRAROOD Veel situaties zijn moeilijk te verwarmen. Bijvoorbeeld grote werkplaatsen, serres en wintertuinen. In deze situaties is het verwarmen middels middengolf

7500 PRINT EXEMPLAREN

infraroodverwarming een uitstekende oplossing. Jowitherm levert voor deze situaties de Energostrip en Heatstrip. Voor deze stralingspanelen zijn verschillende regelsystemen leverbaar.

WWW.JOWITHERM.NL

Oplossingen voor

Oplossingen voor

WWW.JOWITHERM.NL

WWW.EENWARMTERRAS.NL

INDOOR

OUTDOOR

100% Betrouwbare oplagecijfers? Alleen met het HOI-keurmerk. Dit tijdschrift draagt het HOI-keurmerk. Zo weet u zeker dat de oplagecijfers kloppen en dat u niet te veel betaalt voor uw advertentie. Dat zijn gegarandeerd de harde cijfers. Dat is HOI.

HOI. DE HARDE CIJFERS VAN DIGITAAL ÉN PRINT.

Jowitherm Nederland BV Specialist in infraroodverwarming www.jowitherm.nl | [email protected] Instituut voor Media Auditing

r

t

i

k

e

Afb. 3: Leidingdoorvoeren door luchtdichte schil dienen zo veel mogelijk beperkt te blijven.

van hun aandeel. De elektrotechnisch installateur moet begrijpen dat hij niet zomaar gaten kan boren om leidingen aan te leggen - een gebouw moet luchtdicht zijn en blijven. En hij moet op zijn beurt aangeven dat hij die leidingen op een andere manier aan moet kunnen leggen. Voor luchtdicht installeren zijn overigens allerlei materialen op de markt, zoals bouw-tape en manchetten.”

Integrale aanpak

Hooijkaas erkent dat scholing op het vlak

l

n

a

a

m

van passiefbouw geen overbodige luxe is. “Zo lang een elektrotechnisch installateur de dingen buiten doet zoals hij ze buiten behoort te doen en binnen hoe hij ze binnen behoort te doen, is er niks aan de hand. Als hij maar niet van binnen naar buiten of van buiten naar binnen aan de slag gaat. De schil moet intact blijven. En ook zonnepanelen moeten zodanig op het dak geïnstalleerd worden dat de luchtdichtheid van het gebouw niet in gevaar komt.” Stichting Academy NL zet zich in voor kennisoverdracht in de bouwkolom breed met betrekking tot duurzaam wonen en werken, nu en in de toekomst. Dit gebeurt onder meer in de Basiscursus Passief Bouwen van de Passief-Bouwen Academy en is bedoeld voor zowel bouwkundigen als werktuigkundig, klimaattechnisch en elektrotechnisch installateurs. Hooijkaas verklaart de gedachte erachter: het belang van samenwerking. “Passiefbouwen vormt de basis om tot energieneutraal bouwen te komen. In alle gevallen is het essentieel dat partners in de bouwkolom niet alleen weten van elkaars bestaan maar ook weten wat de ander doet en nodig heeft, hoe elkaars werkzaamheden in elkaar grijpen. Daar kan installatietechnisch breed nog het nodige in geschoold worden.” Inmiddels bestaat in Nederland de mogelijkheid om de internationaal erkende opleiding voor passiefhuis vaklieden te volgen (zie www.dnaindebouw. com).

Communicatie bevorderen

Vos stelt dat elektrotechnisch installateurs er doorgaans voor zorgen dat ze op de hoogte blijven van actuele ontwikkelingen. “Maar het is natuurlijk altijd goed om monteurs te informeren dat het om een bepaald type woning gaat. En wat het betekent als er bijvoorbeeld verwarmingsleidingen in de buitenschil lopen.

Afb. 5: Zo moet het niet: luchtdichte laag per ongeluk doorboord.

Dat is een taak van zowel de aannemer als de installateur, die kunnen dit tijdens een bouwvergadering aan de orde stellen.” Rose benadrukt dan ook de voordelen van het werken in bouwteams. “Opdrachtgevers vragen weleens: kost dat niet te veel tijd? Het kost tijd, maar het bespaart ook veel tijd en geld als partijen begrijpen waarom je bepaalde keuzes maakt. Bovendien leren ze elkaar kennen vóór de uitvoering begint. Dat bevordert de communicatie en leidt tot een efficiënter en leuker bouwproces.” Ook Hooijkaas nadrukt het belang van een integrale aanpak in de beginfase van de bouw. “Een projectleider moet partijen inzicht geven in wat ze moeten doen, waar ze op moeten letten. De ontwikkelingen gaan nu heel snel. In 2020 moet alle nieuwbouw energieneutraal worden opgeleverd. Dat betekent binnenhalen van kennis en kunde, je personeel opleiden. Ga er maar aan staan als bedrijf.” Y

Afb. 4: Lastige details: leidingdoorvoer van binnen naar buiten moet goed worden gepland. #6 september 2014

21

p

Duurzaam

installeren /

o

energiebesparing

S

t

l

i

g

h

t

a

m

Klimaatgarant Solar heeft als missie consumenten, overheden en bedrijven in Nederland bewust te maken van de oneindige mogelijkheden van onze meest natuurlijke bron van energie, de zon. Men biedt als onderdeel van Klimaatgarant geavanceerde software, producten en praktische ondersteuning aan onder meer installateurs. Diverse projecten zijn al opgeleverd en er volgen meer in hoog tempo. Bart Wansink, directeur van Klimaatgarant Solar, maakt duidelijk waarom het een succesverhaal is. Auteur: Tom de Hoog

Zonnige toekomst door energieneutrale woonwijken

De winst van energieneutraal bouwen eze zomer kon Klimaatgarant Solar het 1100e geleverde zonnepaneel noteren. Het bedrijf is daarmee een actieve speler in de snelgroeiende PV-markt. Een van de succesfactoren is het in-dak montagesysteem. Immers, de plaatsing van zonnepanelen op daken van woningen wordt niet altijd als een fraaie toevoeging gezien om het vriendelijk te formuleren. Daarom ging men bij Klimaatgarant Solar op zoek naar een montagesysteem dat betere integratie mogelijk maakte tussen de PV-systemen

D

Afb. 1: Installatie in-dak montagesysteem voor PV-panelen.

22

#6 september 2014

en de dakpannen. Wansink: “Naast de esthetiek hadden we ook een prijstechnisch probleem met wat destijds aan de markt was. Ons in-dak montagesysteem is twee jaar geleden in huis ontwikkeld omdat de toen bestaande in-dak montagesystemen van diverse fabrikanten te duur waren. We hebben toen gekeken hoe wij dat beter en tegen een scherpere prijsstelling konden doen. Daartoe ontwikkelden we zelf een deel van ons in-dak montagesysteem. Zo konden we de kostprijs van het systeem met dertig procent verlagen.”

Systeemaanpak

Het systeem van Klimaatgarant Solar bestaat uit HDPE-onderplaten, waarop ankers worden ge-

monteerd. De ankers worden verbonden aan de profielen en daarop rusten de panelen. De zij-afdichting wordt ge-

We keken hoe het beter kon tegen en een scherpere prijsstelling vormd door verholen goten met geplakte schuimstroken en de onderzijde wordt afgedicht met een loodvervanger. Om aan de eisen van welstandscommissies op het punt van esthetiek te voldoen zijn alle elementen van het Klimaatgarant Solar in-dak montagesysteem uit-

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

is. Het is daarnaast altijd van belang te kijken naar de kwaliteit van een zonnepaneel. Je plaatst ze in principe voor 25 jaar op een dak en het rendement over een langere termijn - uitgedrukt in Wattpiek - is dus belangrijk. Daarbij moet het er ook fraai uitzien, zeker bij een dakgeintegreerde oplossing. Dus dan kijk je naar de celkleur van een PV-paneel.”

Rijswijk Buiten

Afb. 2:

Railsysteem voor in-dak montage.

gevoerd in zwart RAL 9005. Zo ontstaat bij toepassing van de All-Black panelen van bijv. CSUN en ET Solar een egaal zwart vlak dat tussen de pannen ligt. Een volgende stap is dat het zelfs mogelijk is om het gehele dakvlak te voorzien van zonnepanelen, zodat geen dakpannen meer hoeven worden toegepast. Wansink: “Het in-dak montagesysteem is inderdaad helemaal afgestemd op de zonnepanelen die wij voeren. De maatvoering daarvan is 165 cm bij een 1 meter, wat in principe een standaardmaat

Afb. 3:

Klimaatgarant Solar voorzag 92 woningen in de nieuwbouwwijk Rijswijk Buiten van zonnepanelen middels het indak montagesysteem, waarbij in totaal 276.000 Wattpiek (Wp) is geïnstalleerd. Het wordt de duurzaamste woonwijk van Nederland want ook worden warmtepompen toegepast en een ventilatiesysteem dat reageert op de aanwezigheid van mensen in een ruimte. Daarnaast halen douches warmte uit het wegspoelende water. De bouwer is Dura Vermeer. Wansink: “De aanbesteding voor Rijswijk Buiten is gedaan op basis van het plan van Dura Vermeer voor duurzame woningen. Via onze moedermaatschappij Klimaatgarant zijn wij ingeschakeld voor de levering van de in-dak montage van zonnepanelen. Klimaatgarant is de bedenker van energieneutrale woningconcepten en zoekt de optimale combinatie van maatregelen om de energieneutraliteit in theorie én in de praktijk te realiseren. De engineering en de uitvoering van de installaties en controle op de kwaliteit van de gebouwschil gebeuren ook

Voorbeeld van in-dak montage bij project Rijswijk Buiten.

door Klimaatgarant. Dat houdt in dat ze een plan schrijven voor de bouwer dat uitgaat van energieprestatie coëfficiënt (EPC) van nul. De technische installatie waarmee dat wordt behaald is in het project Rijswijk Buiten door een combinatie van zonnepanelen en een warmtepomp.”

Geen energierekening meer

De investering in de PV-systemen en de warmtepomp worden betaald door de bewoners in Rijswijk Buiten. Zij krijgen

Afb. 4:

Montagerail voor PV-paneel.

geen energierekening meer, maar betalen een maandelijks huurbedrag aan de beheerder (Klimaatgarant). De exploitatie is direct aan de bewoners verbonden en dus niet in de stichtingskosten van de woning meegenomen. Zo kon Dura Vermeer bouwen tegen kosten die gelijk zijn aan die voor een woning met een EPC van 0,6, maar toch een woning opleveren die voldoet aan de normen die gelden vanaf 2020. Dan moeten alle nieuwe woningen energieneutraal worden opgeleverd. Wansink: "De bewoner betaalt gemiddeld 95 euro per maand. Daarvoor krijgt men warmte door middel van vloerverwarming en koeling in de zomer middels een warmtepomp en de elektra die in principe de warmtepomp voedt. Wij zien erop toe dat wij de zonnepanelen, de montagesystemen en de omvormers leveren. Daarbij bewaken we de installatie van het PV-systeem omdat we aan de opdrachtgever moeten garanderen dat het systeem de benodigde kWh gaat opwekken. Daarvoor sluiten we een overeenkomst met prestatiegarantie.

september 2014

23

Introductie van de grootste verzameling met elkaar verbonden test- en meetinstrumenten ter wereld.

BEKIJKEN OPSLAAN DELEN

Fluke Connect™ is de beste manier om zonder de meetlocatie te verlaten in contact te blijven met uw team. Met meer dan 20 instrumenten die kunnen worden verbonden, is het betrouwbaar onderzoeken en oplossen van problemen nu gemakkelijker dan ooit tevoren. Begin met tijd te besparen en de productiviteit te verhogen.

Alle feiten, eite met meteen op locatie.

Meer informatie vindt u op flukeconnect.nl.

©2014 4 Fluke Fluke uk Corp Cor Corporation. Alle oration. Alle handelsmerken zijn het eigendom van hun respectieve eigenaars. Smartphone, wireless service en dataplan zijn niet bij de koop inbegrep inbegrepen. epen en Ges Geschikt h voor Android™ (4 (4.3 3 en hoger) en iOS (4s en later). Apple en het Apple-logo zijn handelsmerken van Apple Inc., geregistreerd in de VS en andere landen. App Store is a servicemerk van Apple Inc. Google Play is een handelsmerk van Google Inc. 3/2014 60018658a-nl. 

20144601_FL_EPraktijk_185x132_NL_v1.indd 1

21-05-14 16:01

Wij zijn de“verbinding”van uw hoogwaardige technologie. Maatwerk maakt ons uniek.

Toepassingsgebieden: Beveiliging & CCTV Brandmeld- & Ontruimingsinstallaties Ziel 1 • 4704 RS Roosendaal

Industrie & Utiliteit

Telefoon 0165 56 33 00 • Fax. 0165 56 33 33

Telefonie & Data

[email protected] • www.hofkabelfabriek.com

Audio & Video Speciaal kabels

Kabelproductie vanaf 200 meter, er is er niet één beter.

24

#6 september 2014

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

Dus wat we in theorie kunnen opwekken met de installatie, moeten we ook in de praktijk kunnen garanderen.”

De rol van de installateur

Wansink: "Klimaatgarant Solar is verantwoordelijk voor de oplevering van het PV-systeem. Contact tijdens de plaatsing is er met de dakdekker en met de elektrotechnisch installateur. De E-installateur doet in principe de voorzieningen voor de zonnepanelen. Ze plaatsen een extra groep in de meterkast en trekken de bedrading door naar de zolder van de woningen. Ze zorgen ook voor de bekabeling van de zonnepanelen naar de omvormer. Daarnaast werken we met een gespecialiseerde installateur voor onze zonnepanelen. Dat bedrijf doet ook metingen, zodat we kunnen testen of de opbrengst ook werkelijk overeenkomt met wat op papier de prestaties zijn. We meten daarvoor het afgegeven voltage en geven dat weer middels een I-V-curve, ofwel de relatie tussen stroom en spanning bij verschillende belastingen.”

Nieuw project op stapel

Door afspraken over de exploitatie van energiezuinige systemen ontstaat een andere manier van samenwerken tussen partijen. Dit is voor Klimaatgarant Solar allang geen theorie meer maar praktijk. Wansink meldt dat naast Rijswijk Buiten er na de bouwvak deze zomer alweer een nieuw project op stapel staat van 38

Afb. 5: SolarMax omvormer voor omzetting naar wisselstroom.

woningen in Utrecht. “Het mooie van dat project is dat ook weer energieneutrale woningen, dus met EPC van 0, betreft. In dit geval is VORM bouw de aannemer. PV moest worden toegepast maar men wilde het niet meenemen in de koopprijs voor de woningen. Daar is dus uitgekomen dat wijzelf als Klimaatgarant Solar de PV-installatie gaan exploiteren. Wat we zien is dat uiteindelijk na de start van de bouw 25 procent van de bewoners ervoor kiest om het PV-systeem te kopen en niet om het te huren.”

Samenwerken is verantwoordelijkheid nemen

Gespecialiseerd PV-installateur Stefan van Doeveren is zelfstandig ondernemer en hij werkt met zijn bedrijf Zonsolar aan

de plaatsing van de PV-panelen in het project van VORM bouw bij Utrecht. Hij werkt op zijn beurt ook weer samen met andere zelfstandigen die veel ervaring met PV-techniek hebben. Van Doeveren: "Ik doe bijna alle installaties voor zonnepanelen voor Klimaatgarant Solar. Wij doen puur het installatiewerk en ik doe de begeleiding. Wij moeten ervoor zorgen dat we de zonnepanelen zo gunstig mogelijk plaatsen zodat de rendementen die zijn

Testen of de opbrengst gelijk is aan de prestaties op papier berekend ook werkelijk worden gehaald. Alles wordt ingetekend en doorgenomen met ons. Voor mij is belangrijk dat de opbrengst zo hoog mogelijk is en dat de berekende waarden gehaald worden. En ook dat het netjes op het dak staat en goed wordt opgeleverd. Dat betekent ook vergaderingen om alles te bespreken hoe we het beste kunnen plaatsen. Denk aan schaduwwerking en andere zaken die van invloed kunnen zijn op het rendement van de PV-panelen. In dat overleg schuift ook Klimaatgarant Solar aan, want die zijn verantwoordelijk voor het technische deel; en uiteraard ook de bouwer. Samenwerking gaat anders dan vroeger en het is goed dat je met elkaar aan tafel zit. Iedereen is zo verantwoordelijk en je krijgt niet dat men naar elkaar loopt te wijzen als een planning niet wordt gehaald. Loopt het uit, dan stemmen we dat direct onderling af en dat voorkomt irritaties.” Y Informatie: www.klimaatgarantsolar.com

Afb. 6:

Schema van SolarMax omvormer.

BRON AFBEELDINGEN: Klimaatgarant Solar

#6 september 2014

25

p

Duurzaam

installeren /

o

energiebesparing

S

t

l

i

g

h

t

a

m

Wie een willekeurig lokaal van de Groen van Prinstererschool in Kampen binnenstapt, zal ontdekken dat het licht automatisch aangaat. Dit lijkt niet heel bijzonder, maar een langer verblijf leert dat ieder armatuur zich automatisch aanpast aan de omstandigheden. Wie nóg verder kijkt zal ontdekken dat het hier gaat om een volledig draadloze oplossing waarbij de armaturen onderling via infrarood communiceren. Maak kennis met Organic Response LED verlichting… Auteur: Ing. M. de Wit – Blok

Organic Response LED-armaturen toegepast in basisschool

Verlichting met een eigen identiteit oen de Groen van Prinstererschool in Kampen besloot te investeren in een nieuw plafond, rees het idee om hierin direct de verlichting mee te nemen. De relatief oude TL-armaturen waren aan vervanging toe en de commissie die verantwoordelijk is voor de bouwkundige aspecten van de school vroeg bij verschillende partijen offertes aan. Eén van hen was Wanpla Kampen die niet alleen wand- en plafondsystemen levert en plaatst, maar tevens de verlichting realiseert. Hiertoe werkt het bedrijf inten-

T

sief samen met Marcel Visser van groothandel ‘Lichttotaal’ uit Kampen. Klaas Klompenmaker van Wanpla Kampen: “Toen wij gezamenlijk bezig waren met het opstellen van de offerte kwamen we al snel tot de conclusie dat we een ander voorstel wilden doen met betrekking tot de verlichting. Anno 2014 werken met TL armaturen kan eigenlijk niet meer.”

LED verlichting – maar dan speciaal

Een logisch voorstel zou zijn om over te

stappen op LED verlichting maar uiteindelijk bleef het niet daarbij. Aan het begin van dat jaar (2014) is door Lichttotaal in samenwerking met Wanpla Kampen namelijk een Lichtseminar georganiseerd waarin onder andere de werking van Organic Response onder aandacht werd gebracht door Erwin van der Sluis van Jacs. Koopman. Dit systeem is ontwikkeld in Australië, waar het al een aantal jaren succesvol wordt toegepast, en wordt nu ook in Europa geïntroduceerd. Jacs.Koopman (Interlight), ontwikkelde

Afb. 1: Wanneer de Sensor Node aanwezigheid detecteert zal hij de verlichting inschakelen en gelijktijdig communiceren met de naburige armaturen middels infrarood. Elke Sensor Node weet waar de aanwezige zich bevindt en stemt het lichtniveau af op de situatie.

26

#6 september 2014

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

Lichtafgifte: 3.000 of 3.200 lumen Kleurtemperatuur: 3.000 en 4.000 K Stralingshoek: 108° CRI: >80 Power Factor: 0,95

Afb. 2: Comfortabele verlichting rondom alle aanwezigen, lagere lichtniveaus in de gebieden verder weg van hen en meest belangrijk: geen verspilling op de plaatsen waar niemand is of die natuurlijk verlicht zijn.

speciaal voor dit besturingssysteem passende armaturen die bij deze basisschool in Kampen voor het eerst zijn toegepast. Simpel gezegd regelt Organic Response de verlichting in een ruimte zodanig dat een minimum aan energie wordt gebruikt terwijl niet wordt ingeboet op het benodigde lichtniveau ter plaatse, het comfort of de veiligheid. Door dit systeem bovendien te gebruiken in armaturen met LED verlichting wordt op het vlak van energiebesparing het maximum behaald. Werking Het hart van de gedistribueerde intelligentie is de Sensor Node die in elk Organic Response Enabled armatuur is geïntegreerd. Elke Sensor Node bevat een hoogwaardige bewegingssensor, een infrarood zender, een infrarood ontvanger, een lichtsensor en een microprocessor met alle benodigde instellingen. Deze Sensor Node is geïntegreerd in een armatuur – in het dit geval een 230 V AC 40W LED armatuur van 60 x 60 x 1 cm – en stuurt hier dimbare LED verlichting aan op basis van de informatie, afkomstig van de sensoren. Wanneer de aanwezigheidssensor van een specifieke armatuur een persoon detecteert, zal hij de LED verlichting inschakelen. De lichtsensor bepaalt mede of dit 100% zal zijn of – bij aanwezigheid van voldoende

daglicht – de verlichting op een lager niveau kan branden. Het bijzondere is vervolgens dat de informatie van deze armatuur middels infrarood wordt verstuurd naar de armaturen die zich in de directe nabijheid bevinden die hierop vervolgens reageren door óók te gaan branden. Hierbij herhaalt de procedure zich met betrekking tot het inschakelen van het lichtniveau en het doorgeven van de informatie aan het eerstvolgende armaturen (zie afbeelding 1). Deze infrarode ‘plug&play’ oplossing is eenvoudig te installeren door uitsluitend de armaturen aan de wisselspanning aan te sluiten. De communicatie tussen de armaturen onderling voltrekt zich vervolgens automatisch. Protocollen als Dali, dmx of knx zijn hier niet nodig. Lichtpersoonlijkheid Omdat het niet de bedoeling is dat de armaturen tot in het oneindige andere armaturen aansturen, zal aan de armaturen in een specifieke ruimte een zogenaamde ‘lichtpersoonlijkheid’ worden toegekend. Dit gebeurt eveneens via infrarood met behulp van een app die op een standaard smartphone draait en ook door de gebouwbeheerder is te gebruiken. De lichtpersoonlijkheid bepaalt onder meer hoeveel en hoe armaturen rondom de armatuur die aanwezigheid detec-

teert, gaan branden (zie ook kader). Het is immers niet nodig om een volledige kantoortuin te verlichting wanneer er maar één persoon aan het werk gaat (zie afbeelding 2). Bij het betreden van een donkere gang is het logisch om een lang lichtbeeld te maken en wenselijk om een aanzienlijk groter aantal armaturen te laten branden. Standaard zijn in de controller van het besturingssysteem verschillende lichtpersoonlijkheden beschikbaar waaronder: klein kantoor, groot kantoor en gang. De bijbehorende instellingen zijn echter naar wens aan te passen (finetuning). Erwin van der Sluis, werkzaam als productspecialist bij Jacs.Koopman: “Door dit systeem is nu ‘mens centrale’ hoogwaardig lichtmanagement mogelijk met uitsluitend een lichtplan, netaansluitingen en een korte configuratieslag. Er zijn geen ingewikkelde programma’s nodig die (niet in situ!) op laptops worden geconfigureerd en waarvoor een communicatienetwerk met 24/7 één Watt per armatuur verbruik nodig is.” Verder draagt het systeem met een minimale planning bij aan hoogwaardige resultaten; ook bij renovaties waar de werkelijkheid boven de plafonds vaak spelbreker is voor lichtmanagement. Bij het opnieuw indelen van ruimtes, bijvoorbeeld een kantoortuin onderverdelen in kleinere kantoren of juist andersom, is het toekennen van de juiste persoonlijkheid bijvoorbeeld voldoende om de verlichting van de bijbehorende armaturen automatisch op de juiste manier aan te sturen. In alle gevallen hoeft maar één armatuur te worden geconfigureerd waarna – door verzending – de armaturen in dezelfde ruimte automatisch de instellingen overnemen. Typisch het principe van gedistribueerde intelligentie.

In de praktijk

Tijdens het lichtseminar bij Wanpla Kampen was ook een vertegenwoordiger van

september 2014

27

Mixen, populair binnen KNX Schakelen, dimmen, sturen, regelen: MIX2 actoren

Alles wat u nodig heeft is een basismodule, waarop u maximaal twee uitbreidingmodules kunt koppelen. Zo verdrievoudigd u het aantal uitgangen per busdeelnemer en kunt u lampen schakelen, licht dimmen, de zonwering aansturen met de door u gekozen modules. En u bespaart hiermee niet alleen ruimte in de verdeelkast, maar ook geld! De uitneembare programmeermodule laat zich comfortabel van achter het bureau configureren en kan kort voor de inbedrijfstelling worden teruggeplaatst - MIX2 is de slimme combinatie.

www.theben.de/nl 185x132_4c_MIX-Aktoren_NL_09_2014.indd 1

03.09.2014 16:23:21

safety Preflex SAFE • 100% LS0H voorbedrade oplossingen (buis & kabel)

LS0H Preflex SAFE Een compleet gamma aan 100% LS0H producten Installatiedraad Installatiekabel

• voor een hogere brandveiligheid van uw installaties

Telefoonkabel

• aanbevolen bij installaties in openbare gebouwen, scholen, ziekenhuizen, en overal waar veel mensen samen komen

Signaalkabel

• Preflex SAFE producten herken je onmiddellijk aan de paarse kleur, in uw magazijn én op de bouwplaats!

Luidsprekerkabel Alarmkabel

LS0H buis + PVC kabel

Coaxkabel Datakabel Buskabel

Preflex SAFE LS0H buis + LS0H kabel Preflex buizen zijn altijd halogeenvrij volgens IEC 60754-1, 60754-2 en IEC 61034 (low-smoke).

Vragen of opmerkingen? [email protected] • www.preflexibel.nl • www.halogenfree.eu

28

#6 september 2014

Data- en coax combinaties Brandvrije kabels met functiebehoud 60/90min.

Lege buis PP Ø16mm Ø20mm Ø25mm Ø32mm Ø40mm

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

rect kunnen gebruiken voor onze leerlingen, lesmethoden enzovoorts.”

Afb. 3: Het eindresultaat van het plaatsen van negen armaturen in één van de lokalen. Hierbij zijn zowel inbouw- als pendelarmaturen toegepast.

de bouwcommissie van de basisschool aanwezig die enthousiast terugkwam in de vergadering. Directeur van de basisschool Henrie Dokter: “Op basis van dit enthousiasme, het vertrouwen in Wanpla Kampen én de uitgebreide offerte waarin alle benodigde, vakkundige licht-

berekeningen waren gemaakt in Dialux EVO, hebben we besloten inderdaad te investeren in dit systeem. Want hoewel de initiële investering hoger ligt dan bij andere verlichtingsarmaturen, was het duidelijk dat we geld konden besparen op het energieverbruik. Geld dat we di-

Voor de lokalen op de basisschool is standaard gebruik gemaakt van negen panelen – zowel plafondinleg- als pendelarmaturen – per lokaal. De instellingen zijn zo dat bij aanwezigheid alle panelen branden maar dat de lichtsterkte wordt aangepast aan de hoeveelheid personen dat zich in een lokaal bevindt en het beschikbare buitenlicht. Dit betekent dat bij de aanwezigheid van één leerkracht het dichtstbijzijnde paneel op de benodigde lichtsterkte brandt en de overige panelen op een lager niveau. Marcel Visser, directeur eigenaar van Lichttotaal (groothandel in duurzaam licht): dergelijke instellingen zijn van belang om bijvoorbeeld het gevoel van veiligheid (comfort) te behouden. Wanneer je in je eentje in een lokaal zit terwijl het buiten donker is en uitsluitend het lichtpaneel boven je brandt, dan werk je waarschijnlijk niet optimaal. Daarnaast is de gevoeligheid van de aanwezigheidssensoren zodanig afgesteld dat de panelen niet direct vol gaan branden wanneer iemand over de gang langs loopt en de deur van het lokaal openstaat. Uiteraard schakelt

Afb. 4: De Sensor Controller-Driver ligt eenvoudig op de armatuur; alleen de aansluiting met het lichtnet vereist bekabeling. #6 september 2014

29

Hét unieke kabelmanagement systeem voor op daken! RoofSupport omvat een duurzaam kabelgeleidingsysteem op basis van thermisch verzinkte- of RVS draadgoot in combinatie met betongevulde daksteunen. RoofSupport wordt snel geïnstalleerd, netjes en stormvast opgeleverd! Roofsupport wordt op basis van één artikelnummer als complete set (4 lengtes van 3 meter) inclusief koppelingen en daksteunen geleverd via de landelijk dekkende elektrotechnische groothandels.

Leverbaar in verschillende uitvoeringen: RS6060 - 12M: 60x60mm 12 meter RS60100 - 12M: 60x100mm 12 meter RS35100 - 12M: 35x100mm 12 meter Bredere draadgoot is op aanvraag verkrijgbaar.

Voor Informatie bel Conduct! 0180-531120 of mail: [email protected] powered by

technical solutions

Altijd het juiste relais

Stockholm 31, 2993 LM Barendrecht T 0180 - 53 11 20 F 0180 - 53 11 21 I www.roofsupport.nl

met de visie van Vierpool Een kwaliteitsproduct, zoals een industrierelais van Releco is u veel waard. Maar het is nog veel meer waard dankzij onze visie, betrokkenheid en kennis. We denken namelijk actief mee met uw vraag om tot de meest efficiënte oplossing te komen voor uw unieke situatie. Zo krijgt de kwaliteit van Releco nog meer waarde voor uw interfacing en galvanische scheiding.

- Breed assortiment door contactmaterialen, spoelspanningen en inbouwopties - Push-to-test, Pull-to-lock testknop - Herkenning van de spoelspanning d.m.v. kleurcode - Standaard met mechanische standindicatie

T : 0346-594511 | F : 0346-574055 | E : [email protected] | W : www.vierpool.nl

30

#6 september 2014

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

de verlichting na een bepaalde tijd ook weer automatisch uit wanneer er geen aanwezigheid wordt gedetecteerd.” Op het moment van schrijven is de installatie en configuratie van de panelen net afgerond en zijn de eerste reacties van de docenten positief. Een rustige verlichting die snel reageert op aanwezigheid was de meest gehoorde opmerking.

Toekomst

Op dit moment wordt het Australische systeem in Europa ‘uitgerold’ door onder andere Marco Snelderwaard. Hij is verantwoordelijk voor het zoeken van potentiële projecten waar het systeem kan worden ingezet. “Mijn ervaring is dat storingen in verlichting voor 90% is toe te schrijven aan slecht functionerende verbindingen in de bekabeling. Daar heb je met dit systeem geen last van. Met de bijkomende voordelen van energiebesparing, eenvoudige installatie en de-installatie en een dito mogelijkheid om instellingen aan te passen geeft mij het vertrouwen dat dit systeem in zowel grote als kleine utiliteitsgebouwen goed werk kan doen. Naast het zoeken naar geschikte projecten en nieuwe partners is intensief samengewerkt met Interlight om geschikte armaturen te ontwikkelen. Tevens wordt op dit moment de laatste hand gelegd aan de Nederlandse documentatie.” Daarnaast staan ook de ontwikkelingen op het technisch vlak niet stil. Bij de tweede generatie Organic Response zal de controller tevens beschikken over de mogelijkheid om draadloos verbinding te maken met een gebouwbeheersysteem. Hiermee is het mogelijk om management informatie met betrekking tot ‘aanwezigheidsverkeer’ door te geven. Bovendien zal in de toekomst de mogelijkheid bestaan tot ‘enscenering en zonering’. Hierbij kunnen willekeurige panelen in een zone worden geplaatst waarmee het bijvoorbeeld mogelijk is om bij het betreden van een gang niet alleen de eerste vijf panelen te laten branden, maar gelijktijdig ook de laatste om het einde van de gang aan te geven. Op deze manier zijn er nieuwe mogelijkheden te creëren om het comfort, de efficiëntie of de veiligheid in een ruimte te optimaliseren. Y

Afb. 5: In een verkeersruimte zoals een gang is het belangrijk dat er voldoende licht is om de gebruiker van deze ruimte een comfortabel en veilig gevoel te geven. In deze afbeelding is te zien dat bij deze persoonlijkheid tot tien armaturen vanaf de aanwezige op 70% branden.

Afb. 6: De speciale persoonlijkheid voor de kantoortuin maakt een kleinere zogenaamde ‘klok’ rondom de aanwezige. De armaturen die zich ver van de aanwezige bevinden, blijven op 10% branden om een comfortabel gevoel te waarborgen.

Afb. 7: Wanneer voor de persoonlijkheid ‘veiligheid’ wordt gekozen is er een kleine ‘klok’ rondom de aanwezige en blijven alle overige armaturen in de ruimte op minimaal 10% branden. #6 september 2014

31

p

Duurzaam

installeren /

o

energiebesparing

S

t

l

i

g

h

t

a

m

Duurzaamheid ervaren – dat is het doel van Unica en tien gebouweigenaren van duurzame panden. Tijdens de Dutch Green Building Week (22 t/m 26 september) openen zij hun deuren voor publiek. De vraag naar verduurzaming van installaties neemt enorm toe. Dit vereist kennis en kunde van de installateur maar ook een andere manier van werken. Auteur: Wilma Schreiber

Duurzaam installeren: kans voor elke installate et verduurzamen van bestaande gebouwen is de grootste uitdaging voor de branche, aldus Unica. En omdat een gebouw pas duurzaam is als het ook duurzaam wordt gebruikt, vraagt het bedrijf aandacht voor de exploitatiefase van een gebouw. Dit in de hoop dat positieve ervaringen van gebouweigenaren en beheerders een extra impuls betekenen voor de aanpak van bestaande gebouwen. In 2006 startte Unica met het gespecialiseerde bedrijf Unica EcoPower. Directeur JanMaarten Elias: “Tegenwoordig houden we ons naast duurzame installaties ook bezig met andersoortige concepten, waarbij we meer in de eigenaarsrol kruipen: het ontwerpen en financieren van installaties. Ook na oplevering nemen we onze verantwoordelijkheid dat onze installaties goed functioneren. Hiervoor gaan we met opdrachtgevers langjarige verbintenissen aan op het gebied van het leveren van duurzame energie. We hebben geïnvesteerd in WKO-systemen en in biomassa-installaties.” Duurzaamheid moet in de genen zitten, is zijn overtuiging. “Je moet continu kijken of je geen verspilling hebt en of je efficiënt bezig bent. Een duurder systeem kan qua verbruik de komende tien jaar gunstig zijn. Dan verdien je de investering in twee, drie jaar terug en heb je een moderne, duurzame, toekomstgerichte installatie.”

H

Afb. 1:

32

Het gerenoveerde fabriekscomplex van Nedinsco in volle glorie. #6 september 2014

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

Sessies UNETO-VNI UNETO-VNI organiseert regelmatig sessies die installateurs helpen om keuzes te maken binnen hun onderneming en nieuwe paden in te slaan. Daarnaast verzorgt deze brancheorganisatie gerichte opleidingen en trainingen op het gebied van duurzame technieken, en ondersteunt zij haar leden met promotiemateriaal (bijvoorbeeld voor zonne-energie) en is er een deskundige technische vraagbaak waar leden terecht kunnen voor advies.

Afb. 2: LED-verlichting in koelplafond.

Een dergelijk businessmodel is volgens Elias niet voorbehouden aan de grotere elektrotechnische bureaus. “Als een bedrijf zijn bedrijfsvoering aanpast, flexibel is en open staat voor externe ontwikkelingen, is dit ook voor kleinere bureaus haalbaar.” In dat licht is hij verbaasd dat niet meer bedrijven zich certificeren voor het installeren van WKO-systemen. “Unica EcoPower heeft zich daar net voor gecertificeerd, als eerste installateur in de markt. Dan denk je toch dat andere bedrijven dat ook willen. Want per 1 oktober mag je zonder certificering geen WKO’s meer installeren.”

marktontwikkelingen en inspringen op technologische veranderingen. Ook zijn zij snel in staat om te profiteren van nieuwe marktniches.” Van Tiem Elektro in Wamel illustreert dit. Dit bedrijf met 32 medewerkers richt zich qua duurzame techniek op led-verlichting en zonnepanelen, het laatste sinds kort in samenwerking met een vaste partner. “Het is specialistisch werk en je hebt er meer voor nodig dan een schroevendraaier en een tangetje. Kennis is het probleem niet, maar dit is voor ons voordeliger. Onze partner doet de panelen,

Enorme toename

Ook Michel Wijbrands, programmamanager Energie bij UNETO-VNI, denkt dat toepassing van duurzame technieken voor elk installatiebedrijf haalbaar is. “Wij zien de vraag naar verduurzaming van installaties enorm toenemen, met name in de woningbouw, maar ook in de utiliteitsmarkt en industrie. Er is veel behoefte aan maatwerkoplossingen door installatiebedrijven die op dit terrein expertise hebben en dit kunnen realiseren. Grote bedrijven kunnen zich meer richten op de total cost of ownership (TCO) omdat ze vaak meerdere disciplines in huis hebben. Door hun schaalgrootte en de beschikbaarheid van meer middelen kunnen zij grotere projecten uitvoeren. Kleine bedrijven zijn over het algemeen flexibeler en kunnen snel reageren op

wij passen de installatie aan”, aldus John Rietveld, projectleider / werkvoorbereider afdeling Bouw. Van Tiem beschikt over het certificaat Duurzaam Installateur, een positief iets aldus Rietveld: “Niet van gooi het erin en sluit het maar aan, maar iets moois neerzetten dat je op termijn simpel kunt upgraden.” Wijbrands stelt dat duurzame technieken ook een andere manier van werken vergen. “Voorheen was een vraag heel concreet, bijvoorbeeld: ik wil een nieuwe cv-ketel. Nu wordt de vraag: ik wil zoveel procent energie besparen, hoe kan ik dat gaan doen? Dit vraagt om een proactieve rol van de installateur, advisering wordt steeds belangrijker. Niet langer uitvoeren wat wordt voorgeschreven, maar zelf met creatieve en kostenbesparende oplossingen komen.” Installateurs in deze markt denken volgens hem ook na over nieuwe businessmodellen, zoals ESCo’s. “De afweging is of je dit als installatiebedrijf financieel en qua risico’s aankunt. Samenwerking met andere partijen ligt hierbij voor de hand. Verder krijgt de installateur te maken met andere typen klanten, zoals bewoners- en inkoopcollectieven met vaak een complex aankoopproces. Bij die klanten is het nog belangrijker dan anders om je als installateur te verdiepen in hun processen of wensen.”

Green Results Afb. 3: De installatie is in het zicht aangebracht ter herinnering aan het industriële karakter.

Met het motto ‘Green Results by Unica’ wil Unica uitdragen dat het duurzaam bezig is. Onder de te bezichtigen panden zijn ook drie duurzame kantoren van Unica zelf – adel verplicht. Een ander

september 2014

33

De hoogste beschermingsfactor: Siba PV- zekeringen

Instelbare Momentschroevendraaier (1,2–3,0 Nm) met snelwisselhouder.

Verkrijgbaar bij de betere groothandel.

Wera Werk · Duitsland Tel +49 (0)2 02 / 40 45-322 www.wera.de

34

#6 september 2014

U profiteert. Met zekerheid.

www.sibafuses.nl

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

het geval van zonnepanelen. “Wij gaan niet voor de laagste prijs. Ik heb liever dat de berekening tegenvalt dan het werk.” Sjabbens hecht aan de goede naam van zijn 78-jarige bedrijf. “Laatst wilde iemand een warmtepomp in zijn zomerhuis laten inbouwen. Dit heb ik afgeraden omdat het niet opwoog tegen de hoge elektrakosten. Ik wil gewoon een eerlijk advies geven.”

Afb. 4:

Werk in uitvoering: kanaal en kabelgoten

project is het voormalige fabriekscomplex in Bauhaus-architectuur van de Nederlandse Instrumenten Compagnie (Nedinsco) in Venlo, dat een nieuwe bestemming kreeg: vorig jaar werden er onder andere 27 startersappartementen, kantoren voor de gemeente Venlo en een studiocomplex voor Omroep Venlo opgeleverd. Duurzame technieken te over: een WKO-systeem, open bronnen, vloerverwarming / vloerkoeling en mechanische ventilatie. De energie-installaties zijn aangesloten op het naastgelegen woonzorgcomplex Crescendo, waarbij beide gebouwen gebruikmaken van dezelfde opwekinstallatie. De keuze voor duurzame technieken is ingegeven door de wens als maatschappelijke organisatie duurzaam te ondernemen en in dat kader alternatieve energiebronnen aan te boren, vertelt Peter Renkens, manager gebiedsontwikkeling bij Woonwenz in Venlo, die beide complexen in eigendom heeft. “Daarnaast is comfort ook een belangrijk aspect dat de woon- en werkkwaliteit bepaalt. De Nedinscofabriek heeft veel glas, dus komt er veel warmte binnen, die moet je compenseren. Een WKO is dan gunstig, anders zit je met een dure conventionele energieslurpende airco-installatie.” Er is echter ook een andere kant van de medaille. “Op dit moment is voor een WKO geen sluitend businessmodel te realiseren. Doordat we zelf energie opwekken, vallen we als energieleverancier

onder de Warmtewet. We verkopen de warmte, maar niet de koude; in een ‘normale’ woning is immers ook geen koeling aanwezig. De installatie zelf is eveneens een stuk duurder dan een conventionele installatie, waarbij je kunt volstaan met een cv, airco heeft niemand.” Toch koos Woonwenz uiteindelijk voor duurzaam. “We zien het als een investering naar de toekomst. Je hebt een innovatieve installatie staan en kunt daardoor hogere huren vragen.” Renkens waarschuwt niet ‘ins Blaue hinein’ te verduurzamen. “Je moet goed weten wat je doet. WKO is relatief duur in de aanschaf en later ook in onderhoud en beheer.” In het geval van Nedinsco bouwde Unica de installatie en won het bedrijf ook de aanbesteding voor het onderhoud voor de komende 30 jaar. “Ze hebben geïnvesteerd in een goede installatie, daarom kon het onderhoud goedkoper.”

Complexe techniek

De hoge kosten van sommige duurzame oplossingen zijn voor A. Sjabbens & Zn., totaalinstallateur Dwingeloo / Zuidlaren een reden klanten te adviseren te kiezen voor alternatieven. “Als de kosten van een warmtepomp te hoog zijn voor het gewin, dan wijs ik op alternatieven zoals vloerverwarming in combinatie met een zonneboiler. Het noorden wordt extra getroffen door de crisis en een warmtepomp in woningen is doorgaans onbetaalbaar.” Voor hem zelf wegen kwaliteit en garantie zwaar, bijvoorbeeld in

De branche moet goed luisteren naar eigenaren en nadenken hoe zij techniek en kennis kan verspreiden naar eigenaren en vastgoedbeheerders, aldus Elias. “Nieuwbouw schept doorgaans hoge verwachtingen en de techniek is complex. Daarom bekijken we na het eerste jaar wat er beter kan in plaats van wachten tot de eigenaar met een vraag komt.” Circa 90 procent van het werk kan Unica in huis af, de rest gaat naar partners. “Kleine gespecialiseerde installateurs, regeltechnici en adviseurs.” Duurzaam installateur is dus voor elke installateur, groot of klein, weggelegd.

Afb. 5: De hoofdverdeelkast is ingebouwd in de bestaande betonlaag.

Wijbrands adviseert: “Kijk waar je kansen liggen in de huidige én toekomstige markt. Maak duidelijke keuzes en zorg er vervolgens voor dat je over de juiste middelen en kennis beschikt. Denk ook na over het aangaan van samenwerking, duurzame energie vraagt om een integrale benadering. Ketensamenwerking wordt steeds belangrijker.” Y

#6 september 2014

35

O

n

d

e

r

z

o

e

k

g

Elektrisch rijden begint aan opmars Steeds meer particulieren en bedrijven zetten zonnepanelen op hun dak en overal duiken laadpalen op voor elektrische auto’s. Dit zijn waarschijnlijk wel de twee meest in het oogspringende voorbeelden van duurzame technologieën die de komende jaren meer en meer gemeengoed zullen worden in het werk van de E-installateur. Deze zullen hogere eisen stellen aan de elektrische installatie bij de klant, waardoor er ook meer vraag komt naar de expertise van de E-installateur. Auteur: Reinoud de Jager, USP Marketing Consultancy n deze en de vorige editie van Elektropraktijk wordt in twee artikelen dieper ingegaan op de marktontwikkelingen voor duurzame technologieën, gericht op consumenten en de implicaties voor de dagelijkse praktijk van de E-installateur. In het artikel in de vorige editie van Elektropraktijk lag de focus op zonne-energie. In dit artikel wordt elektrisch rijden behandeld.

I

Kleine, maar hard groeiende markt

Evenals de markt voor zonnepanelen, is ook de markt voor elektrisch rijden de afgelopen paar jaar heel hard gegroeid. Op 30 juni 2014 reden er in Nederland

bijna 40.000 elektrische en plug-in hybride (semi-elektrische) voertuigen rond volgens het RDW. Het ging hierbij om personenauto’s, bedrijfsauto’s, bussen en overige voertuigen met drie wielen of meer (voornamelijk quads). Daarnaast reden er ook nog ruim 25.000 elektrische motorfietsen, brommers, snorfietsen en brommobielen rond. Plug-in hybride auto’s zijn semi-elektrisch, kunnen aan een laadpunt worden opgeladen en kunnen op conventionele brandstof rijden met een lage uitstoot (minder dan 50 g CO2/km). De plug-in hybrides zijn het meest populair onder elektrische rijders. In dit segment is voor-

al de Mitsubishi Outlander een groot verkoopsucces met 13.129 geregistreerde voertuigen. Een goede tweede is de Volvo V60 met 8.429 exemplaren. Deze

“1.000.000 elektrische voertuigen op de weg in 2025?” twee modellen maken ruim tweederde van alle plug-in hybride auto’s uit. Volledig elektrische auto’s zijn vooralsnog een stuk minder populair. De helft van het wagenpark van volledig elektrische auto’s bestaat uit de Tesla Model S en de Nissan Leaf, waarvan er momenteel respectievelijk 1.761 en 989 rondrijden.

Ambitieuze ambities overheid

Hoewel de groei van het aantal (semi-) elektrische auto’s met 2400% in tweeënhalf jaar tijd natuurlijk al enorm is, is er

Doelstelling: 200.000

38.881 Aantal voertuigen met 3 wielen of meer: - personenauto's (volledig elektrisch): 5.084 - personenauto's (plug-in hybride): 32.223 - bedrijfsauto's en bussen: 869 - overig (o.a. quads): 705

30.086

Per 30-06-2014

7.311 1.570 2011

2012

2013

2014 (juni)

2020

Aantal geregistreerde elektrische voertuigen in Nederland Bron: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland o.b.v. cijfers RDW

Afb. 1:

36

De Nederlandse markt voor (semi-)elektrisch rijden. #6 september 2014

r

t

i

k

e

l

n

a

Elektrisch 5%

Weet (nog) niet 18%

a

m

USP Marketing Consultancy

Hybride 6%

USP Marketing Consultancy BV is een marktonderzoeks- en adviesbureau dat onderzoek verricht naar en adviseert rond vraagstukken op het gebied van bouw, vastgoed en installatie. USP is continu actief in deze branches en werkt voor veel toonaangevende marktpartijen zoals brancheorganisaties, uitgevers, kennisinstituten, fabrikanten, handelsorganisaties, bouwbedrijven en installateurs. De installatiesector kenmerkt zich door ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid en energiebesparing, ontwikkeling van nieuwe producten en concepten en het alsmaar belangrijker worden van de marketingfunctie.

Volgende auto Bron: USP energie monitor

Conventionele brandstof 71%

www.usp-mc.nl

Afb. 2: Verwachtingen voor de volgende auto

uitgaande van een totale markt van ongeveer acht miljoen conventionele auto’s in Nederland nog steeds een enorme slag te slaan. Van het huidige wagenpark is namelijk nog geen 0,5% elektrisch of hybride. De overheid heeft een ambitieuze doelstelling van 200.000 elektrisch en hybride auto’s op de Nederlandse wegen in 2020 en maar liefst 1.000.000 in 2025. Over ruim 10 jaar zou dan ongeveer 1 op

“1 op de 9 automobilisten kiest voor elektrisch of hybride bij volgende auto” de 8 auto’s die rondrijden elektrisch of hybride zijn. Een dergelijke explosieve groei is alleen mogelijk als de consument het elektrische rijden massaal gaat omarmen. En als de installatiesector klaar is voor de grootschalige aanleg van laadpunten. Al deze auto’s moeten namelijk ergens worden opgeladen. In de USP energie monitor, een maandelijks terugkerend consumentenonderzoek van USP Marketing Consultancy,

wordt elke maand de houding van de consument gemeten ten aanzien van elektrisch rijden. Gevraagd wordt wat voor een soort auto men van plan is aan te schaffen als men op zoek gaat naar een vervanger van de huidige. Hieruit blijkt dat ongeveer 5% van de consumenten verwacht elektrisch te gaan rijden (volledig elektrisch of plug-in hybrid). Afgezet tegen het Nederlandse wagenpark van acht miljoen gaat het hier in potentie dus om zo’n 400.000 elektrische auto’s.

Een meerderheid van de consumenten houdt het echter bij een auto op conventionele brandstof (71%). Daarnaast verwacht 6% van de consumenten dat de volgende auto een half hybride auto is zoals de Toyota Prius. Bij deze auto’s heeft de elektromotor een ondersteunende functie voor de brandstofmotor en is het niet mogelijk om uitsluitend op de elektromotor te rijden. Verder weet 18% van de consumenten nog niet wat

Voor- en nadelen van elektrisch rijden Bron: USP energie monitor

Sparen van het milieu

59%

Opladen is goedkoper dan tanken

50%

Geen wegenbelasting Comfortabeler

36% 5%

Beperkte actieradius

42%

Hogere aanschafprijs

38%

Te weinig oplaadpunten Laden duurt te lang Onzeker over levensduur batterij Onmogelijk om thuis te laden

35% 22% 17% 15%

Afb. 3: Voor- en nadelen van elektrisch rijden #6 september 2014

37

powerful !

UPS Green Power 2.0 :

“Reduceer uw Kosten – Verhoog uw Vermogen”

UPS Green Power 2.0 :

De nieuwe Socomec Green Power 2.0 UPS serie. Ongeëvenaarde energy efficiency nu gecombineerd met een

“Reduceer uw Kosten – Verhoog uw Vermogen”

Power Factor 1. Voor dé ultieme ‘toekomstbestendige’ kritische

stroomoplossing is er nu kW=kVA voor uw datacenter.

De nieuwe Socomec Green Power 2.0 UPS serie.

Daadwerkelijke power factor 1. Ongeëvenaarde energy efficiency nuvan gecombineerd met een Powermeer Factorvermogen 1. Voor dé ultieme kritische 11% dan ‘toekomstbestendige’ bij PF = 0.9 stroomoplossing is er nu kW=kVA voor uw datacenter.

Hoogste energy efficiency in de markt in volledige online

Daadwerkelijke power factor van 1.

dubbele conversie (VFI) modus, onafhankelijk gecertifi ceerd 11% meer vermogen dan bij PF = 0.9 energy effi in de in volledigekosten online en DéHoogste twee ‘knock out’ciency stoten ommarkt uw energie dubbele conversie (VFI) modus, onafhankelijk gecertificeerd

carbon footprint aanzienlijk te reduceren.

Dé twee ‘knock out’ stoten om uw energie kosten en

Ontdek uw jaarlijkse besparing met de Green Power 2.0 UPS via:

carbon footprint aanzienlijk te reduceren.

030-760 09 11 of per e-mail [email protected] Ontdek uw jaarlijkse besparing met de Green Power 2.0 UPS via:

UPS Green Power 2.0 van 10 tot 400 kVA/kW UPS Green Power 2.0 van 10 tot 400 kVA/kW

DIRIS Digiware

Revolution in electrical measurement European UPS N ew p ro d u c t Innovation award

pub_866012_230x295.indd 1

European UPS N ew p ro d u c t Innovation award

B U R E A U VERITAS

PUB 866012

030-760 09 11 of per e-mail [email protected]

www.socomec.com www.socomec.com

B U R E A U VERITAS

pub_866012_230x295.indd 1

07/06/12 13:46

Ruim 20 jaar geleden bracht SOCOMEC een revolutie teweeg in de meetindustrie met het op de markt brengen van de DIRIS multimeter. Nu neemt SOCOMEC wederom een doorslaggevende technologische voorsprong met de lancering van het nieuwe DIRIS Digiware systeem.

Voordelen

• Modulair • Plug & Play • Economisch • Flexibel • Snelle installatie • Automatische configuratie • Backward compatible • Hoogste nauwkeurigheid met grootste bereik • Stroomsensoren met groot bereik • Management software op diverse niveau’s

38

#6 september 2014

Het DIRIS Digiware systeem is een collectie van technologische innovaties en zet de markt van meetsystemen op zijn kop. Het systeem blinkt uit in flexibiliteit en installatiegemak. Met DIRIS Digiware wordt tijd en ruimte bespaard, worden kosten lager en wordt een ongeëvenaarde nauwkeurigheid bereikt. Deze innovaties, samen met de uitstekende performance in nauwkeurigheid en functionaliteit, maken DIRIS Digiware tot de meest effectieve oplossing voor het meten van elektrisch verbruik en voor het meten van de kwaliteit van uw elektrische installatie.

SOCOMEC B.V. Duwboot 13 3991 CD Houten tel: +31 (0) 30 760 09 01 fax: +31 (0)30 637 21 66 e-mail: [email protected]

www.socomec.nl

07/06/12 1

r

t

i

k

e

l

n

a

a

m

Publiek Privaat 23.000* 18.000

Aantal (semi-)publieke laadpunten: - publiek (24/7 openbaar toegankelijk): 4.512 - semi-publiek (beperkt openbaar toegankelijk): 5.897 - snellaadpunten (publiek en semi-publiek): 186

10.595

Per 30-06-2014

400 nb 2010

1.832

3.674

5.876

5.000

nb

2011

2012

2013

2014 (juni)

Aantal laadpunten in Nederland Bron: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland o.b.v. cijfers RDW en * schatting USP Afb. 4: Het aantal laadpunten in Nederland BRON AFBEELDINGEN: USP Marketing Consultancy B.V.

voor soort de volgende auto gaat worden. Oudere automobilisten (55 jaar of ouder) staan over het algemeen een stuk minder positief tegenover elektrische en hybride auto’s dan jongere. Zij kiezen relatief veel vaker voor een auto op diesel, benzine of LPG. Deze potentiële markt van 400.000 ligt dus nog ver af van de doelstelling van 1 miljoen die de overheid heeft geformuleerd. Volgens de automobilist heeft elektrisch rijden genoeg voordelen ten opzichte van rijden op conventionele brandstoffen als benzine, diesel of LPG. Het vaakst genoemd zijn het sparen van het milieu (59%), de lagere kosten met betrekking tot tanken (50%) en wegenbelasting (36%) en het comfort (5%). Echter, voordat consumenten echt massaal overgaan op een elektrische auto, zullen eerst de belangrijkste nadelen van elektrisch rijden moeten worden aangepakt. De belangrijkste nadelen hebben volgens de consument met name te maken met de beperkte actieradius (42%), de hogere aanschafprijs (38%), te weinig beschik-

bare oplaadpunten (35%) en de te lange oplaadtijd (17%).

Aantal laadstations cruciaal

Een belangrijke voorwaarde voor de transitie naar elektrisch rijden is dus een toename van het aantal laadpunten. Momenteel staan er in Nederland 10.595

“Beperkte actieradius grootste nadeel elektrisch rijden” publieke laadpunten en naar schatting 23.000 private laadpunten. Verder zijn er 245 concessies uitgegeven om gedurende 15 jaar snellaadstations te exploiteren langs de Nederlandse snelwegen bij bestaande tankstations. De grootste partij (Fastned met 201 van de 245 concessies) heeft er hier al 10 van gebouwd, met nog 10 in aanbouw. Vanaf september dient er 1 station per week bij te komen zodat er begin 2015 een landelijke dekking is

behaald en in 2016 het gehele netwerk compleet is. Bij een dergelijk laadpunt kan de auto in 15 tot 30 minuten worden opgeladen en de verwachting is dat deze laadtijd in de toekomst verder zal afnemen als de technologie verder wordt verbeterd. Met de toename van het aantal laadpunten worden belangrijke nadelen van elektrisch rijden afgezwakt of zelfs helemaal weggenomen (actieradius, oplaadpunten, oplaadtijd). Door de aanpak van de nadelen zal de potentie van de elektrische auto ongetwijfeld verder toenemen. Grote rol weggelegd voor E-installateur Er is een grote rol weggelegd voor de Einstallatiebranche om al die oplaadpunten te realiseren. Voor het onderhoud, installatie en beheer van de oplaadpunten is de kennis van de E-installateur immers hard nodig. Steeds meer installatiebedrijven zien dit in en pakken deze kans met beide handen aan. Is uw bedrijf al klaar voor de toekomst van het autorijden? Y

#6 september 2014

39

P

r

o

d

u

c

t

n

Lastscheider tot 160 A

De Dumeco lastscheider DMM is vernieuwd en uitgebreid tot 160 A. Op basis van bewezen technologie van de Dumeco DMM125 zijn eigenschappen van de lastscheider opgewaardeerd, waardoor de serie is uitgebreid met DMM160-uitvoeringen. Zowel de DMM125 als de DMM160 zijn AC-23 A lastscheiders, geschikt voor nominale spanningen tot Ue = 690 V en kunnen daardoor veelzijdig worden toegepast. De DMM125 is in prijs verlaagd en uitgebreid met twee 3-polige uitvoeringen. De DMM160 is geheel nieuw en beschikbaar als 3-polige, 3-polig met doorgaande nul en 4-polige uitvoering, zowel met als zonder bedieningsknop. Eaton Industries (Netherlands) B.V. T www.eaton.nl/xComfort W [email protected] (0418) 57 02 00

e

u

w

s

u

Kabeldoos

In de ENYCASE kabeldoos van Hensel zijn vele praktijkervaringen verwerkt, waardoor het product juist in moeilijke omstandigheden op zijn plaats is. Het materiaal van de ENYCASE kabeldoos is van polycarbonaat, is weerbestendig, halogeenvrij, zelfdovend en heeft een gloeidraadtest doorstaan tot 960 °C. De beschermingsklasse is IP66 / IP67. De deksel is met een kwartslag te openen, waarbij de status ‘open of dicht’ vanaf een afstand herkenbaar is. Voor bevestiging aan de buitenzijde worden extra beugels bijgeleverd. Op verschillende posities in de doos zijn klemmen aan te brengen. De kabeldoos is leverbaar voor verbindingenen van 1,5 tot 50 mm2 . Overige klemmenkasten blijven leverbaar tot 240 mm2. De stabiele en moderne vorm biedt veel ruimte voor de bedrading. GEYER Nederland B.V. T www.hensel-electric.nl W [email protected] (055) 599 82 00

a

a

Halogeenvervanger

De Bonnita uit de Lumiko-collectie heeft een gescheiden systeem van driver en LED-armatuur. Hierdoor ontstaat een systeem waarbij levensduur en kwaliteit over levensduur worden veiliggesteld. De Bonnita kan worden gedimd met o.a. DALI, 0/1-10 V, fase aan- en afsnijding, KNX en DMX. Met een inbouwdiameter van 50 mm en een hoogte van 60 mm, is de Bonnita prima te monteren in een bestaand MR16-halogeenarmatuur. De LED-lichtopbrengst is 500 Lumen. De Bonnita heeft een vermogen van 6,3 W bij een nominale spanning van 9,2 V. De nominale stroom is 700 mA. De Bonnita is leverbaar in de kleurtemperaturen 2700, 3000 en 4000 K. De reflector is uitwisselbaar en verkrijgbaar met een lichtbundel van 40 of 15°. Tevens is er een diffuus-versie leverbaar. Klemko Techniek BV T www.klemko.nl W [email protected] (088) 002 33 00

Nieuwe visie op energiemanagement

GMC-Instruments heeft een nieuw energiemanagementsysteem geïntroduceerd : SmartCollect. Op basis van tabellen en grafieken, maar ook op basis van een tekening van bedrijfspand of installatie, kan live worden meegekeken in het systeem. Zo kan er een bewaking worden gemaakt waarbij een monteur een begrijpelijke plattegrond ziet van het betreffende bedrijf en via kleurtjes gewaarschuwd wordt waar eventueel een probleem is opgetreden. Dat kan hij overigens ook gemaild krijgen. Ook kan het systeem u op elk gewenst tijdstip een rapportage laten sturen naar uw mailbox met de gewenste reportages. Zo kunt u bijvoorbeeld iedere maandagochtend zien wat de resultaten van de vorige week zijn. Tussentijds kunnen uiteraard ook rapportages worden opgevraagd. GMC-Instruments Nederland BV T www.gmc-instruments.nl W [email protected] (0348) 42 11 55

a

40

i

a

#6 september 2014

r

o

d

u

c

t

n

i

e

u

w

s

u

144 glasvezels op 1 HE

De Ultra High Density glasvezeloplossingen van Optronics bieden tal van extra’s zoals een kortere installatietijd, efficiency bij mutaties en een ruim 35% hogere glasvezeldichtheid tot maar liefst 144 vezels op 1 HE. Qua modules kan er worden gekozen uit drie opties. Met de MTP/MPO module kunnen 12 tot 24 glasvezels ineens worden aangesloten. Daarnaast is er de zogenaamde pre-terminated module, die twee extra koppelvlakken scheelt (lagere demping). Tenslotte is er de splice module, waarmee de kabel op locatie exact op lengte kan worden gelast. De modulaire opbouw met certified components maken flexibel maatwerk mogelijk. Onder meer patchkabels, trunks en glasvezelmanagement-systemen maken UHD tot een toekomstvaste oplossing. Cable Concepts Center T www.3c-nl.com/optronics W [email protected] (088) 326 52 66

LUMEN ATOR II OFR /AFR LED-BUITENSCHIJNWERPERS

a

Bewakingsrelais voor 1- en 3-fasen toepassingen

De Finder Serie 70 is een universeel programma voor het bewaken van overspanning, onderspanning, over- en onderspanning, fase-uitval, fasevolgorde, fasenasymmetrie en het ontbreken van de nulleider en kent twee driefasen bewakingsrelais voor fasevolgorde en fase-uitval. De 70.61 met één wisselcontact heeft een werkspanningsbereik van 170 tot 500 VAC. De 70.62 met twee wisselcontacten heeft een werkspanningsbereik van 170 tot 520 VAC. De serie is geschikt voor 35 mm railmontage en heeft een inbouwbreedte van 17,5 mm, 22,5 mm of 35 mm. Het wisselcontact aan de uitgang is, afhankelijk van het type, geschikt voor continustromen tot maximaal 10 A. Alle instelmogelijkheden zitten op het front dat tevens is voorzien van een meerkleuren LED-statusindicatie.

Diverse modellen met 18 W of 26 W, ook met geïntegreerde bewegingsmelder

HIJ KOMT UIT DE TOEKOMST EN HEEFT EEN OPDRACHT IN HET HEDEN: DE LED-SCHIJNWERPER OFR/AFR De nieuwe buitenschijnwerper van ESYLUX projecteert het licht op een speciale reflector. De lichtstralen komen gebundeld uit de schijnwerper en genereren een krachtig, niet-verblindend licht (en een homogene verlichting). Onzichtbare LED´s zorgen dankzij reflectortechnologie voor een maximale lichtopbrengst tot 76 lm/W. Zo intelligent strijdt de LUMENATOR II tegen de duisternis.

PERFORMANCE FOR SIMPLICITy ESYLUX Nederland B.V. | [email protected] | www.esylux.nl

Finder Relais Nederland B.V. T www.finder.nl W [email protected] (020) 615 65 57

a

#6 september 2014 AD_Lumenator_II_NL_140904_E_prakt_6_14.indd 1

41

08.09.14 14:18

Hardenberg 9, 10 en 11 december 2014 14.00 - 22.00 uur De vakbeurs die installatie, industrie en energie met elkaar verbindt

BEURS BEZOEKEN?

Gratis entreebewijs via www.evenementenhal.nl/elektro-hb

6140002586

Nieuw: Een slimme en efficiënte kijk op industrie - Uitgebreide productbeleving op de beursvloer - Machine van de toekomst - Vakinhoudelijk kennisprogromma

N ot e e r oo knadlvaa! st in u a g e

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Ele kt ro Va k be u rs Ve n ra yrt 2015 17, 18 e n 19 m a a

www.evenementenhal.nl

r

o

d

u

c

t

n

i

e

u

w

s

Ader- en kabelcodering voor hoge eisen

Gang- en traphuisverlichting

PHOENIX CONTACT BV T www.phoenixcontact.nl W [email protected] (0316) 59 17 20

Nedelco B.V. T www.nedelko.nl / www.prolumia.nl W [email protected] (0180) 64 54 00

De nieuwste generatie kabelmerkers KMK HP van Phoenix Contact – voor het coderen en bundelen van aders en kabels – voldoen vanwege de bijzondere eigenschappen van het gebruikte polycarbonaat aan de hoge eisen van de spoorwegindustrie. Daartoe behoren de verschillende brandveiligheidsnormen zoals de UL94-toelating met V-0, DIN EN 45545-2, DIN EN 50155, DIN 5510-2 en NF F 16-101/ 16-102 en royale temperatuurgebieden van -40 tot max. +140 °C. Het coderen vindt plaats met coderingsschildjes die door een klapmechanisme stevig in de merker wordt vastgezet. De merkers worden met kabelbinders eenvoudig op aders en kabels bevestigd. Door de kabelbinder aan te trekken wordt het coderingsschildje in de kabelmerker bevestigd. De informatie op het schildje blijft goed te lezen.

a

u

Door middel van intelligent lichtbeheer met aanwezigheidsmelders kunnen in trappenhuizen en gangen op een veilige manier hoge energiebesparingen (>70%) worden gerealiseerd. Om een veilige doorgang te waarborgen moeten trappenhuizen en gangen goed en helder verlicht zijn, zonder reflecties. De LED Prodisc van Prolumia is hiervoor geschikt. Het armatuur is leverbaar met onzichtbaar ingebouwde daglichtsensor, waarbij detectiebereik, brandtijd en lichtniveau instelbaar zijn. Hierbij is het mogelijk om te schakelen tussen 0% en 100%, of om het armatuur continu op 20% te laten branden en bij detectie naar 100% te laten gaan. Tevens zijn er gelijk uitziende versies leverbaar met noodfunctie. De behuizing is gemaakt uit polycarbonaat, voorzien van een opalen PMMA-lens en kan als opbouw of semi-inbouw worden toegepast.

a

Advertentie

De nieuwe kabeldozen.

De ontwikkeling van het origineel. Vooral bij veeleisende, lastige en extreme omgevingen is het goed om te weten dat je kunt vertrouwen op het origineel. Met onze passie voor perfectie zijn wij erin geslaagd de ENYCASE zo te optimaliseren dat hij nog betere bescherming biedt tegen vocht, vuil en stof. Want juist buiten, in weer en wind, moeten producten van uitstekende kwaliteit zijn.

W i j bundelen E n e r g i e

Geyer Nederland BV Weegschaalstraat 50 7324 BH Apeldoorn

1931

2014

Telefoon: +31 (0) 55 599 82 00 E-Mail: [email protected] www.geyer.nl / www.hensel-electric.nl

#6 september 2014

43

The flexible solution

BEWEGINGSMELDERS · AANWEZIGHEIDSMELDERS · STRALERS · SCHEMERSCHAKELAARS B.E.G. Nederland BV · Tjalk 42 · 2411 NZ Bodegraven · +31(0) 172 47 68 00 · [email protected] · www.beg-luxomat.com

“Kwaliteit en betrouwbaarheid zijn de belangrijkste factoren bij onze keuze voor een aggregaat.”

ALWAYS MOVING FORWARD BN_adv185x60_0529(1).indd 1

44

DE OPLOSSING VOOR (MOBIELE) STROOM Continuïteit is de belangrijkste doelstelling bij de aankoop van een aggregaat. Met JCB aggregaten bieden wij een hele goede oplossing voor mobiele stroom. Kijk op www.jcb-aggregaten.nl voor meer informatie.

• Eenvoudig in gebruik • Gebruiksvriendelijk • Robuust en duurzaam www.bnmotoren.nl Engelenburgstraat 45, 7391 AM Twello T. 0571-27 69 00, [email protected]

20-12-2010 11:22:35

#6 september 2014

r

o

d

u

c

t

Gewichtige montage van pv-panelen op platte daken

n

Solar Bear is een simpele oplossing die tegelijk een degelijke montage van zonnepanelen mogelijk maakt en door het gewicht ook meer dan voldoende ballast heeft. De pv-panelen komen daarbij in een zogeheten landscape-opstelling te staan. De Solar Bear is gemaakt van gerecycled beton waarin tijdens het gietproces gegalvaniseerde inserts voor de bevestiging van de panelen worden opgenomen. Aan de onderkant zitten twee voetplaten, vervaardigd uit gerecycled rubber. Voor de plaatsing van één paneel zijn twee Solar Bears nodig, bij twee panelen drie, bij drie panelen vier enzovoort. Afhankelijk van het windgebied waar de panelen moeten komen, kan het nodig zijn een extra console halverwege onder het paneel te plaatsen. Vervolgens is geen extra ballast meer nodig. Solar Electricity Products BV T www.se-products.nl W [email protected] (088) 900 02 80

a

Inspectie van glasvezel tips met HD beeld Mogelijke vervuiling van de ferrule kan leiden tot het niet of minder functioneren van glasvezelverbindingen. De Senko Fiber Optic Smart Probe die Senko Advanced Components en Electronics & Telematics bv introduceren voor de tele- en datacommunicatiemarkt kan de gebruiker helpen dit te voorkomen. De SCK-VM2000-01 Fiber Optic Smart Probe is een draadloze (wifi) fiber tester om de glasvezel ferrule tips van patchcords met zowel LC, SC, FC, ST als DIN connectoren draadloos op een beeldscherm, smartphone of tablet te bekijken. Er is eveneens een adapter voor MPO connectoren beschikbaar met maximaal 24 fibers. Electronics & Telematics bv T www.etconnect.com W [email protected] (070) 414 16 55

a

i

e

u

w

s

u

Bewegingsmelders

De nieuwe dualtech bewegingsmelders Magic PDMIXx12/T en PDM-IXx18/T bieden betrouwbare herkenning van indringers en hoge immuniteit tegen vals alarmen. Hun prestaties zijn gebaseerd op een verbeterde versie van het zogenaamde Matchtec-algoritme van Siemens. Dit algoritme combineert passief-infrarood(PIR)en microgolf(MW)-kanalen om uitzonderlijk precieze beslissingen over bewegingen binnen het bewaakte gebied te nemen. De hoge detectiezekerheid en immuniteit tegen vals alarm worden gerealiseerd door intelligente verwerkingsroutines in het uitgebreide Matchtec-algoritme. Het algoritme analyseert de relatieve sterkte van de IR- en MW-signalen van een bewegend object om tot gefundeerde beslissingen te komen. Het is zelfs mogelijk om meerdere melders heel dicht bij elkaar te plaatsen, omdat het algoritme storingen tussen de MW-modules reduceert. Siemens Building Technologies T www.siemens.com/securityproducts W [email protected] (06) 12 31 30 27

a

Platdak montagesysteem voor zonnepanelen

FlatFix Fusion is een lichtgewicht plat dak montagesysteem dat voor zonnepanelen kan worden ingezet op zowel grote als kleine daken. FlatFix Fusion kan met dezelfde componenten in zowel een klassieke zuid-opstelling als in een oost-west of noord-zuid-opstelling worden opgebouwd. De hoofdcomponenten van FlatFix Fusion worden door middel van slimme klik-verbindingen in elkaar geklikt om zo een gekoppeld en solide geheel te vormen. Voor de montage van het gehele montage systeem en de zonnepanelen is slechts één stuk gereedschap nodig. Mede hierdoor wordt de installatietijd van het PV systeem sterk verkort, zonder concessies te doen aan de kwaliteit. Sinds de introductie in april 2014 is er reeds 4 MWp met FlatFix Fusion geïnstalleerd. Esdec BV T www.clickfit.nl W [email protected] (0570) 62 41 77

a

#6 september 2014

45

C

o

l

o

Jaargang 9, nummer 6, september 2014 Verschijnt 8X per jaar Uitgever Fair-Media Jaap Korving T: (0570) 67 65 00 F: (0570) 62 00 11 E: [email protected] I: www.Fair-Media.nl Hoofdredacteur Jan van den Broek T: (073) 623 42 46 M: (06) 40 88 68 37 E: [email protected] Redactieadres Redactie Elektropraktijk Postbus 2290 5202 CG ’s-Hertogenbosch Medewerkers Tom de Hoog, Reinoud de Jager, Jorg Leijten, Wilma Schreiber, Marjolein de Wit - Blok Advertentieverkoop Jaap Korving T: (0570) 67 65 00 F: (0570) 62 00 11 E: [email protected]

Advertentie-Index

f

o

n

Abonnementen en administratie Jaarabonnement binnenland: € 79,50 Studententarief: € 25,Losse nummers: € 15,Alle prijzen zijn inclusief verzendkosten en exclusief 6% BTW. Prijswijzigingen voorbehouden. Abonnementen kunnen worden opgegeven bij Fair-Media Postbus 281 7400 AG Deventer

Grafische Vormgeving Create-by, Zutphen Basisvormgeving heuvelmans ontwerp! ’s-Hertogenbosch Druk Drukkerij Veldhuis, Raalte

o.v.v. Vakblad Elektropraktijk. T: (0570) 67 65 00 F: (0570) 62 00 11 E: [email protected]

ISSN 1873-6556 © 2014 Fair-Media, Deventer

Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en geldt tot wederopzegging, tenzij anders overeengekomen. De minimum looptijd van een abonnement is één jaar. Partijen kunnen tegen het einde van de abonnementsperiode ieder schriftelijk opzeggen, met inachtneming van een opzegtermijn van twee (2) maanden. Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnementen)overeenkomst en om u van informatie te voorzien over Fair-Media en eventuele zorgvuldig geselecteerde andere bedrijven. Indien u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij Fair-Media Postbus 281, 7400 AG Deventer

A. van der Hof Kabelfabriek 24 ABB Omslag 4 ABB Omslag 2 B.E.G. Nederland 44 Brinkmann & Niemeijer 44 Calpe 46 Cellpack 3 Conduct Nederland 30 Eaton 13 Esylux 41 Fluke 24

Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.Elektropraktijk.nl.

Geyer Geyer Hardenberg Hateha Hellermann Tyton Hensel HPR Techniek Jowitherm Klemko Techniek Lichttotaal Lightrec

Alle rechten voorbehouden Behoudens de door de Auteurswet 1912 gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand en / of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet 1912 dient men zich te wenden tot Stichting PRO Postbus 3060 2130 KB Hoofddorp T: (023) 799 78 09 I: www.cedar.nl/pro Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient u zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kunnen eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden uitgesloten. De auteur(s), redacteur(en) en uitgever aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en / of onvolledigheden.

www.elektropraktijk.nl

De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet 1912 wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan Stichting Reprorecht Postbus 3060 2130 KB Hoofddorp T: (0900) 202 28 29 I: www.reprorecht.nl

8, 43 Cover 42 6 46 8 44 20 35 20 Omslag 3

Mobotix AG Preflexibel Schotman Elektro Siba Nederland Socomex Theben Vierpool Wera Wildkamp

16 28 24 34 38 28 30 34 38

Advertentie

Q-

serie ruim

25% r

snelle

Snel. Eenvoudig. Efficiënt: Q-serie!

b u n d elen

46

#6 september 2014

ABB Superdeals Koop een actiepakket en kies uw supercadeau

Extra veiligheid voor de eindgebruiker, meer gemak voor u als installateur Met de installatiekasten van ABB kiest u voor het beste van beide. Bovendien maken we het voor u nu wel heel erg aantrekkelijk om een kast te bestellen. Want deze iPad mini 16GB Wifi of Sonos-speaker met bridge laat u toch niet zomaar liggen? Kijk voor meer informatie op www.abbsuperdeals.nl

ABB b.v. Low Voltage Products Tel.: +31 (0)318 66 93 00, Fax: +31 (0)318 63 17 18 E-mail: [email protected]