P.P. LEUVEN 1 BC P508764

Alter natieve detentie vormen © www.meetings.maklu.be

Viermaandelijks tijdschrift Augustus 2013 14de jaargang

NIEUWSBRIEF - N°2/13

NIEUWSBRIEF

België - Belgique P.B. / P.P. LEUVEN 1 BC 10656 P508764

Beste lezer,

Redactiehelden

Anja Boers Carl Beckers Nele Devarrewaere Antje Segers Alice Delvigne

Het jaar schiet er met zevenmijlslaarzen vandoor. Ondertussen genieten we van een warme zon, vergezeld van heerlijke aperitiefjes en vrije tijd. Vakantie, ‘vrij-heid’. We hebben tijd gehad, om dingen te doen waar we anders weinig tijd voor hebben of maken. In mijn geval is lezen zo één van die dingen. Op vakantie lukt het me verbazend goed; me vastbijten in een boek. Dit jaar de biografie van ‘Field commander, L. Cohen’. En naast een leven vol geestverruimende substanties, ettelijke vrouwen, en menig depressie, wist de man ook wat van afzondering. Alleen zijn, verdwijnen van de wereld, … vrij zijn, om dan vaak te beseffen dat alleen ook maar alleen is en na een periode van afzondering toch weer het gezelschap van zijn geliefden op te zoeken. De man weet wel meer, getuige één van zijn beroemdste ‘lines’, their is a crack in everything, that ‘s how the light gets in’. Inspirerend voor wie dagelijks aan de slag gaat met mensen, geconfronteerd met tegenslagen. Mensen met een krakske. Mensen die soms in de gevangenis zitten… mensen die niet vrij zijn.

Meggy Stassyns Lenny Naert

De parallel is natuurlijk niet helemaal te trekken, maar toch...

Pieter Verbeeck

Vandaag lezen we in de krant: “In alle Belgische gevangenissen samen zitten op dit ogenblik 22,9 procent meer gedetineerden dan er plaatsen zijn. In Antwerpen is de overbevolking het nijpendst. Daar zitten 719 mensen opgesloten voor een capaciteit van 439. ‘Mensonwaardige omstandigheden om in te leven én om in te werken.’“ Vandaag lezen we in de krant: “In alle Belgische gevangenissen samen zitten op dit ogenblik 22,9 procent meer gedetineerden dan er plaatsen zijn. In Antwerpen is de overbevolking het nijpendst. Daar zitten 719 mensen opgesloten voor een capaciteit van 439. ‘Mensonwaardige omstandigheden om in te leven én om in te werken.’“

Editoriaal


Kan het ook anders? Is het bijbouwen van grote gevangenissen, zoals in Haren, de (enige) oplossing? Of hebben we nood aan een andere visie op detentie, een andere visie op bestraffing? Geldt opsluiting nog als ultimum remedium en vooral hoe gaan we als maatschappij om met mensen die toch opgesloten worden…? In deze nieuwsbrief staan we stil bij een aantal van deze vragen. We bieden u een overzicht van een aantal gekende alternatieven voor de klassieke detentie. We kijken over de grenzen, maar luisteren even goed naar stemmen uit eigen land. Eleni De Roeck studeerde in 2012 af aan de Universiteit Gent met de masterproef ‘ Small is beautiful? Een onderzoek naar mogelijkheden en beperkingen van kleinschalige detentiemodellen.’ Voor onze nieuwsbrief haalt ze een aantal interessante voorbeelden naar voren. Daarna geven we het woord aan Hans Claus, directeur van de penitentiaire inrichting te Oudenaarde en lid van Liga voor mensenrechten. Hans vertelt ons meer over het project ‘de Huizen’, een voorstel voor kleinschaligere detentie in België. Daarna steken we de grens over naar Nederland en laten Stichting DOOR aan het woord. Stichting Door is een in 2001 opgerichte stichting die zich inzet voor de opvang en begeleiding van gedetineerden en ex-gedetineerden in de provincie Zeeland. Jolanda Eversdijk en Wini Tanis – Goedegebure vertellen er meer over. Een voorbeeld uit eigen land vonden we dan weer in Het Penitentiair landbouwcentrum (PLC) in Ruiselede. Jeroen Van Luchen en Petra Colpaert schetsen er het dagelijkse leven… en hoe het ook anders kan. Zoals bijvoorbeeld op het eiland Bastoy… lees het en bekijk het.

Gedetineerd zijn, hoeft immers niet altijd te betekenen dat je niet ook ‘wat eigen ‘vrijheid’ kan behouden.

Suggnomè vzw v o o r r e c h t v a n s p r e k e n

2

TREFDAG 2013

Binnenbrengen van het slachtofferperspectief bij de dader en vice versa 21 november 2013


Meer info omtrent het programma en inschrijvingsmodaliteiten vind je heel binnenkort op www.suggnome.be of op www.facebook.com/ Suggnomebemiddelingenherstelrecht

3

Small is beautiful? Eleni DE ROECK¹

Tot wat leidt de hedendaagse gevangenisstraf? Waarom blijven vasthouden aan de bestaande gevangenisstructuur? Penologen, criminologen en sociologen stellen zich al sinds begin vorige eeuw deze vraag. Deskundigen en academici zijn er reeds decennialang van overtuigd dat detentie de maatschappij, de (vrije) burger noch de gedetineerde en zijn omgeving vooruit helpt. Al in de jaren ’70 werd het gevangenissysteem uitvoerig bekritiseerd. Als antwoord hierop werden pogingen gedaan om de gevangenis meer te laten lijken op de samenleving: het gestreepte uniform verdween, gedetineerden mochten wandelen en werken. Artsen, psychologen en psychiaters werden geïntroduceerd, die van de gedetineerden gereformeerde, geresocialiseerde burgers moesten maken. Deze hervormers waren ervan overtuigd dat zij de gevangenis konden scheppen tot een plaats voor rehabilitatie, waar de crimineel kon worden omgevormd, als het ware ‘geschoold’, tot een brave, gehoorzame burger. Een goede gevangene werd vanzelfsprekend een goede burger. Vandaag kunnen we wel stellen dat het resultaat anders is. De oorspronkelijke idee om een gevangeniswereld te creëren die enigszins analoog was met de samenleving daarbuiten, blijkt vier decennia later een illusie.

De gevangenisstraf vandaag


Bij het begin van de 21ste eeuw werd op politiek niveau opnieuw grondig nagedacht over detentie en haar betekenis. Dit resulteerde in de Basiswet interne rechtspositie (2005) en aan Vlaamse zijde het Strategisch plan hulpen dienstverlening aan gedetineerden (2000). Dankzij deze documenten heeft de gedetineerde rechten (bezoek ontvangen, telefoneren, onderwijs volgen) waar dit voorheen louter ‘gunsten’ waren. Ook dit zijn tevredenstellende initiatieven geweest, ware het niet dat wat betreft de Basiswet, men op het moment van implementatie noch voldoende middelen, noch de juiste

infrastructuur, noch de juiste mentaliteit had om de bepalingen daadwerkelijk te realiseren. Integratie van arbeid in de gevangenis moest gedetineerden aan een zinvolle dagbesteding helpen. De overbevolkingsproblematiek in de gevangenis maakt echter dat er onvoldoende werk is voor alle gedetineerden. Bovendien is het werk dat aangeboden wordt niet bemoedigend, laat staan dat het hun persoonlijke ontwikkeling vooruit helpt. Ook kan men, sinds de implementatie van het Strategisch Plan, beroep doen op psychologische begeleiding, jobcoaching, sportactiviteiten, etc. Deze zijn echter sterk afhankelijk van het aanbod, de middelen en

mogelijkheden van externe organisaties. Daarnaast zijn discipline, orde, veiligheid en bewaking vaak nog dermate belangrijk binnen de gevangeniswereld, dat dit een vlotte integratie en bereikbaarheid van deze diensten in de weg staat. De overkoepelende idee was om de maatschappij binnen en buiten de gevangenismuren meer in elkaar te laten integreren. Deze doelstelling werd echter maar in beperkte mate volbracht. Gevangenissen bleven, tot vandaag, in de eerste plaats fungeren als opslagplaats voor de ‘gevaarlijken’ onder ons. Alle andere aanpassingen bleven daaraan ondergeschikt: het doorbreken van de stilte, de implementatie van allerhande strafuitvoeringsmodaliteiten

¹ Eleni De Roeck werkt als beleidsmedewerker in de gevangenis te Oudenaarde. Zij studeerde in 2012 af aan de Universiteit Gent met de masterproef ‘ Small is beautiful? Een onderzoek naar mogelijkheden en beperkingen van kleinschalige detentiemodellen.’ (http:// lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/891/868/RUG01-001891868_2012_0001_AC.pdf )


4

die de gevangenisstraf steeds meer tot 'ultimum remedium' moesten maken, het recente Strategisch Plan dat de hulp - en dienstverlening aan gedetineerden tot een fundamenteel en voor iedere gedetineerde toegankelijk recht maken. Iedere vorm van begeleiding of hulpen dienstverlening botst letterlijk en figuurlijk op muren. Niet in het minst heeft het logge, grootschalige, ondoordringbare karakter van het instituut ‘gevangenis’ en de daarmee samenhangende hiërarchische, uniforme en door orde en discipline doordrongen cultuur hiermee te ma© Hans Claus — Maquette gemaakt door van de klas van Prof.Dr .Ir. Ronny De Meyer ken. De maatschappij heeft geen baat ( Ugent ). bij het opsluiten van delinquenten. We moeten inzien dat het gevangenissysKleinschaligheid is een relatief nieuw begrip in het gevanteem, dat eeuwenoud is, onaangepast is aan huidige geniswezen. Er is geen duidelijk geconstrueerde definitie maatschappelijke ontwikkelingen. Om die reden moet die kleinschaligheid in de detentiesituatie omschrijft. In een nieuwe discussie durven geopend worden: zijn er een poging om het begrip ‘kleinschalige detentie’ te defialternatieven voor de eeuwenoude gevangenis mogelijk niëren, komen we meteen bij een eerste beperking: wat en zo ja, welke? kunnen we verstaan onder kleinschalige gevangenissen? Het is duidelijk dat de gevangenisstraf niet het gewenste Hoe klein is ‘klein’? effect heeft. Het wordt tijd dat naar andere oplossingen Voortgaand op expertise die werd opgebouwd uit aanpawordt gezocht. Een oplossing die te overwegen valt, is lende sectoren die hierboven werden opgenoemd, kunom de grootschaligheid van gevangenisinstituten te doornen we kleinschaligheid als volgt omschrijven (Van den breken en de vraag te stellen of kleinschalige detentiebroek, Heydanus, 1990): vormen een goed alternatief zijn. In dit artikel reik ik ken de leefeenheid kent een maximum aantal deelnenis en voorbeelden aan die opgebouwd werden in de mers van tien personen binnen- en buitenlandse wetenschappelijke literatuur om de discussie te voeden.  de leefeenheid is gevestigd in een gewone (woon)

Kleinschaligheid: what’s in a name? Sinds de jaren zeventig is kleinschaligheid een hot topic in de gezondheidszorg en zorgsector. Er werd afgestapt van de grootschalige architecturale constructies en de ‘institutionalisering’ die dit met zich meebracht. Bejaardentehuizen, psychiatrische voorzieningen en kindertehuizen maakten rond deze periode de overstap naar kleinschaligheid om de groeiende tendens van anonimiteit en grootschaligheid tegen te gaan. Steeds luider klonk het protest tegen massavorming en ontpersoonlijking in de welzijnssector (Angenent, Beke; 1983). Kleinschaligheid wordt een echte trend in de jeugdhulpverlening. Verschillende onderzoeken wezen namelijk uit dat de begeleiding, leefomstandigheden en gevolgen voor jongeren in jeugdhulpverlening positievere gevolgen hebben dan in ‘de instelling’.

5



de leefeenheid is grotendeels autonoom en selfsupporting



de leefeenheid kent een genormaliseerd klimaat, waarbij voorbeelden worden ontleend aan de normale leef- en werksituatie in de maatschappij



iedere eenheid is verbonden aan een grotere managementorganisatie die begeleiding en het zakelijk support verzorgt



leefeenheden zijn onderling verbonden met elkaar ter ondersteuning

We moeten hierbij in acht nemen dat deze definitie slechts een ‘ideaalbeeld’ vormt. Er zijn weinig detentievormen bekend die voldoen aan deze omschrijving. De


wijk en is ook op andere wijze geïntegreerd in het maatschappelijk gebeuren

belangrijkste aspecten van kleinschaligheid (en waaraan dus minstens moet voldaan zijn) zijn de grootte van de groep, begeleiding, organisatie (duidelijk afgebakende functies en taken) en infrastructuur. In de lijn van normalisatie betekent de praktische inbedding van kleinschalige detentie dat gedetineerden leven in een gebouw dat nog het dichtst aansluit bij het idee van een woonhuis. Het aspect technische beveiliging, dat in onze gevangenissen van vandaag een cruciale rol speelt, wordt tot een minimum teruggedrongen: de ‘dynamische veiligheid’ primeert.

Voorbeelden van kleinschaligheid in internationale context


Kleinschaligheid is op internationaal vlak geen vaak voorkomende detentievorm. Daarnaast is ook de bestaande documentatie en literatuur hieromtrent gering. Hierna volgend stel ik enkele voorbeelden van good practices voor: vormen die men kan beschouwen als ‘kleinschalige detentie’, hoewel vaak gefocust wordt op een specifieke doelgroep en/of een welbepaalde (meestal eind-) fase van het strafuitvoeringsproces.

Nederland Nederland bevat enkele vormen die zouden kunnen omschreven worden als ‘kleinschalige detentie’. Zo zijn er stichting DOOR (lees hierover meer verderop in deze nieuwsbrief), stichting Exodus en stichting Moria. De visie van deze stichtingen gaat ervan uit dat een groot aantal mensen in de samenleving, waaronder gedetineerden en exgedetineerden, niet meekan met het tempo van onze tijd. (Ex-) gedetineerden worden meegezo-


gen in processen van vereenzaming, marginalisering en uitstoting. Hiervan uitgaande, biedt men opvang en/of begeleiding aan (ex-) gedetineerden op basis van vijf pijlers: wonen, werk, relaties, financiën en zingeving. Tijdens de begeleiding, die tot 2,5 jaar kan duren, legt men de focus op de (ex-) gedetineerde en zijn persoonlijke problematieken, maar ook op zijn directe sociale omgeving, die een centrale rol krijgt in het verdere verloop van het traject. De samenleving wordt betrokken in het ganse proces, doordat de gedetineerde het centrum verlaat om te gaan werken, begeleiding te volgen of om te sporten. Het traject wordt ondersteund door een soort ‘mentor’: een trajectbegeleider die zowel het strafrechtelijke uitvoeringsproces, de begeleiding van de cliënt als zijn persoonlijke vooruitgang volgt. Bij het volledige traject gaat men gefaseerd tewerk, waarbij gedifferentieerd wordt in intensiteit van de begeleiding, veiligheidsmaatregelen en dergelijke. Evenwel moet opgemerkt worden dat dit voornamelijk nazorgorganisaties zijn. De doelgroepen omvatten ex-gedetineerden of personen die de laatste fase van hun detentietraject in een begeleidingsprogramma verblijven. Vooralsnog gaat het louter om een professionele vorm van transmuraliteit, waarbij gedetineerden begeleid worden in de overgang van detentie naar reintegratie, en loopt het begeleidingsprogramma in het opvanghuis niet volledig gelijk met de detentieperiode.

Groot-Brittannië Het Acorn project is een overkoepelende organisatie voor 4 kleinschalige (quasi-) residentiële opvangcentra en ambulante begeleidingspro-

6

gramma’s in Noordwest-Engeland. Hiermee is Acorn Treatment and Housing de belangrijkste organisatie die behandeling en begeleiding voor verslaafden aanbiedt in een kleinschalige setting. Acorn is ontstaan vanuit de visie dat klassieke rehabilitatieklinieken en – voorzieningen niet voldeden, gezien er meestal een grote afstand tot de woonomgeving was. Acorn-huizen werden bewust ingeplant in een ruraal gebied, het stadscentrum of de stadsrand. De re-integratie laten plaatsvinden nabij de eigen woonomgeving en in samenwerking met de familie en de grotere samenleving is een basisprincipe. Gedurende 6 maanden worden drugs- en alcoholverslaafde personen intensief begeleid naar re-integratie naar de maatschappij. De doelstelling van het programma bestaat erin om op het einde van het programma onafhankelijke accommodatie, onderwijs, begeleiding en werk te bereiken. 24 uur per dag staan medewerkers klaar voor emotionele en praktische ondersteuning. De onderliggende filosofie is, om volledige onthouding van drugs of alcohol te kunnen bereiken in de eigen om-

“Iedere vorm van begeleiding of hulpen dienstverlening botst letterlijk en figuurlijk op muren.”

Scandinavië Scandinavische landen als Finland, Noorwegen en Zweden zijn typische voorbeelden van low imprisonment societies (Pratt, 2007). Ter illustratie: met een gehalte van 66 gedetineerden op een populatie van 100 000 heeft Noorwegen één van de laagste opsluitingsniveaus ter wereld. Dit heeft ook gevolgen voor de manier waarop gedetineerden hun straf ondergaan, op de infrastructuur en invulling van de detentie. Bijvoorbeeld bezitten deze landen veel kleinschalige gevangenissen, met maximum 100 gedetineerden. De grootste gevangenis in Zweden houdt slechts 350 personen gedetineerd. De gevangenissen zijn tevens gelegen nabij de woonomge-

ving van gedetineerden en hun families. Het ethos van het Scandinavische prison management legt sterk de nadruk op normalisatie. In deze landen slaagt men erin om de gevangenisstraf effectief als een 'ultimum remedium' te gebruiken. Elke gedetineerde in een Scandinavische gevangenis volgt een voltijds arbeids- of onderwijstraject. Gedetineerden bepalen mee het gevangenisbeleid. Personeelsleden krijgen een twee jaar durende opleiding, 20% van de personeelsleden hebben een hogere opleiding genoten. Het is geen knelpuntberoep en is zelfs een aantrekkelijke optie in werk. De Zweedse lokale gemeenschappen concurreren met elkaar voor de inplanting van nieuwe gevangenissen, de sociale en economische voordelen erkennend. Het gevangenislandschap bevat zowel gesloten als open penitentiaire instellingen. Personen die minder zware feiten pleegden komen onmiddellijk terecht in een open regime. Zware criminelen (bv. moordenaars) blijven een deel van hun detentie in een gesloten gevangenis maar wel met het vooruitzicht om naar een meer open regime te verhuizen bij het tonen van goed gedrag. De detentie wordt gefaseerd, in die zin dat men toewerkt naar reclassering en re-integratie. In de open gevangenissen is de fysieke beveiliging (sloten, grilles, hekkens) gereduceerd tot een minimum en sluiten gedetineerden hun eigen deur. Soms kunnen zij activiteiten uitvoeren in de lokale gemeenschap, buiten de gevangenis. Het bekendste voorbeeld van de open gevangenis is Bastoy Prison in Noorwegen (zie verderop in deze nieuwsbrief). De gedetineerden leven er in gemeenschapsregime op een eiland. Het eiland is vrijwel volledig zelfvoorzienend en zonder beveiliging, met gedetineerden die in ver7

schillende ploegen werken: tuiniers, klusjesdienst, etc. Het personeel draagt geen uniformen en functioneert als begeleiders in plaats van bewakers. Het onderliggende idee van dit regime is sociale competenties van personen te versterken en zin voor verantwoordelijkheid te ontwikkelen. De gevangenisdirectie houdt bewaking bewust op de achtergrond vanuit de idee dat men eerst de gedetineerden vertrouwen moet geven vooraleer men zijn verantwoordelijkheid kan opnemen. Bovendien is de gedetineerdenpopulatie op Bastoy heterogeen: er wordt geen categorisatie in type misdrijf, risicogehalte, detentieduur of persoonlijke eigenschappen gemaakt. Niettemin komen agressie en geweld nog steeds voor. Recente ontsnappingspogingen zorgden ervoor dat men in bepaalde gesloten gevangenissen meer aandacht krijgt voor beveiliging. Om die redenen ontstaat de laatste jaren toch een ‘new penology’ waar een punitievere denkwijze over de crimineel meer gepermitteerd is. Nochtans waarschuwen Scandinavische academici voor de ‘ethische blindheid’

“De Zweedse lokale gemeenschappen concurreren met elkaar voor de inplanting van nieuwe gevangenissen, de sociale en economische voordelen erkennend.”


geving, men dit eerst moet bewerkstelligen in een veilige, sobere en comfortabele leefomgeving. Om die reden kunnen de meeste residentiële Acorn-huizen slechts acht personen huisvesten. Elke bewoner beschikt over een individuele kamer, eventueel met kitchenette en eigen sanitair. Dit is een belangrijke doelstelling van Acorn: men wil een veilige en rustige omgeving aanbieden aan de meest kwetsbare personen in de samenleving. Tijdens de begeleiding ligt een sterke focus op de gemeenschap en familie reintegratie. Hiermee wil men de cliënt helpen om de schade te herstellen die men aanrichtte door de verslaving. Zo werkt Acorn nauw samen met verschillende andere hulp - en dienstverleningsorganisaties. Het Acorn-project ziet er desgevallend veelbelovend uit. Men beweert dat de laatste 5 jaar meer dan 80% van de cliënten die een begeleidingsprogramma voltooiden, konden doorstromen naar onafhankelijk wonen, werk en eventueel opleiding. Helaas ontbreekt wetenschappelijk onderzoek om deze feiten hard te maken.

die deze nieuwe bestraffingsvisie met zich meebrengt.


Wetenschappelijk onderzoek rond detentie in Scandinavische landen toont aan dat hoe kleiner de gevangenispopulaties, hoe positiever de scores op domeinen als persoonlijke ontwikkeling, welzijn, relaties met het personeel, familiaal contact en onderling respect (Johnsen en Granheim, 2011). Bovendien worden gedetineerden die moeilijk gedrag vertonen (agressiviteit, labiel) vaak overgeplaatst naar kleinschalige gevangenissen. Daar krijgen zij intensievere begeleiding, ook de groepssfeer komt hen ten goede. Later wordt hun gedrag als ‘minder moeilijk’ geëvalueerd (Johnsen, Granheim, 2011). De relatie met het personeel is tevens significant positiever in kleinschalige gevangenissettings. In grote gevangenissen spreekt men over een gebrek aan respect, individuele zorg, weinig menselijke omgang. Het wordt enorm geapprecieerd wanneer begeleiders interesse tonen in de gedetineerde en deelnemen aan activiteiten. Dit is ook omgekeerd het geval: bevraagde medewerkers in kleine gevangenissen geven aan een positievere relatie te hebben met de gedetineerden.

tineerden die samenleven met ‘lotgenoten’ kunnen aan dezelfde problemen werken, agressie vermindert en motivatie vergroot. Bovendien kan men meer specifieke begeleiding op maat van de doelgroep voorzien. Anderzijds is er het nadeel van categorisatie: komen we hiermee niet opnieuw tegemoet aan het klassieke ‘hokjesdenken’?

Conclusie: small is beautiful? Ruimtelijke vormgeving heeft een grote invloed op sociale acties, die zich ontwikkelen in wisselwerking met de ruimtelijke omgeving waarin ze plaatsvinden. Dit geldt zeker voor de gevangeniscontext: het ontwerp van een gevangenis bepaalt in sterke mate het regime en de sociale interactie die er plaatsvindt. Tot deze conclusie kwamen Beyens, Devresse en Gilbert (2011) na een onderzoek over de penitentiaire visie van waaruit nieuwe gevangenissen moeten ontwikkeld worden.

De gedecentraliseerde en minder hiërarchische structuur in kleinere gevangenissen maken rechtstreeks contact tussen gedetineerde en personeel mogelijk. Tijdens overlegmomenten krijgt de begeleider onmiddellijk inzicht in de situatie van de gedetineerde, problemen worden direct aangepakt. Hiermee wordt het stresserende aspect van wachten op antwoord (typisch voor grote gevangenissen), dat op zijn beurt frustratie in de hand werkt, weggewerkt. Bovendien heerst er een meer relaxte sfeer, sociaal werk en begeleiding is er beter geïmplementeerd, er is een grotere visibiliteit en transparantie. Daarnaast analyseerden © PLC Ruiselede — Belgie de onderzoekers dat het sterke hiërarchische regime in grote penitentiaire inrichtingen een obstakel vormt voor humane leefcondiDe behoefte op het terrein aan nieuwe en meer humane ties. Tenslotte merken de onderzoekers op dat kleine gevangenissen en vormen van detentie, gericht op hergevangenissen gemakkelijker kunnen gevestigd worden stel, normalisering en re-integratie is zeer groot, meldt nabij stadscentra, waardoor de bereikbaarheid met het het Luisternetwerk van de Koning Boudewijnstichting. thuisfront evidenter is. Hierdoor voelen gedetineerden Aan deze nood kan in de eerste plaats tegemoet gekozich minder geïsoleerd. men worden door de architectuur van de gevangenissen aan te passen. De bezorgdheid wordt geuit dat men gaat Tenslotte komt het in Scandinavië frequent voor dat perinvesteren in dure, overbeveiligde gevangenissen. Kleinsonen die eenzelfde delict pleegden, samen in een huis schalige ‘huizen’ in de stad lijken meer aangewezen, worden ondergebracht. Men ziet hierin voordelen: gede-


8

Echter, het vraagt nog heel wat conceptueel denkwerk vooraleer men dit kan realiseren. Het voorzien van verschillende eenheden die gemakkelijk van functie kunnen veranderen en dus inspelen op de noden van het moment, wordt naar voor geschoven als aanbeveling. Deze differentiatie wordt best mogelijk gemaakt op verschillende niveaus en vlakken, namelijk in functie van het detentietraject, beveiligingsniveau, specifieke problematieken van gedetineerden, etc. Om deze redenen spreekt men liever over ‘huizen van detentie’ dan over gevangenissen. Tevens benadrukt men dat het gemeenschapsregime niet vanzelfsprekend is en een bijzondere opleiding en mentaliteit van het personeel vraagt. Ook moeten gedetineerden hier klaar voor zijn. Bovendien moet er steeds persoonlijke ruimte voor de gedetineerde voorbehouden worden, een

plaats waar hij zich kan terugtrekken. Daarnaast zal het veel energie kosten om de publieke opinie van deze idee te overtuigen. Hiervoor zijn goed doordachte communicatiestrategieën, sensibilisering en overleg essentieel. De vestiging van een detentiehuis vraagt overigens nog andere knopen om door te hakken: wie komt in deze detentiehuizen terecht? Hoeveel personen zullen in een detentiehuis leven? Het antwoord op deze vragen is afhankelijk van verschillende factoren: economische overwegingen, mogelijkheden van de omgeving, mogelijkheden van de site, noden van de populatie enzoverder.

Vandaag in de gevangenissen ligt de nadruk op bewaking en beveiliging. Uit deze besproken voorbeelden is duidelijk geworden dat niet bewaking, maar begeleiding een centrale plaats krijgt in kleinschalige (detentie)situaties. Uiteraard is veiligheid nog een belangrijk aspect, maar de visuele uiting ervan wordt bewust op de achtergrond gehouden. Men tracht veiligheid op een andere manier te bewerkstelligen: een doordacht kwaliteitsplan, cursussen ‘omgaan met agressie’ voor het personeel, screening van inkomende bewoners, nooit alleen werken. Het stellen van vertrouwen in mensen lijkt banaal, maar is tevens een belangrijke pijler opdat men veiligheid kan garanderen. Op verschillende plaatsen in dit

artikel werd de onvermijdbare verslavingsproblematiek bij de meerderheid van de gevangenisbevolking aangehaald. Kleinschalige leefsituaties voor gedetineerden bieden betere sociale controle op dit vlak. Het is tevens aangewezen om na te denken over gedegen, kwaliteitsvolle samenwerking met drughulpverleningsorganisaties en een aanzienlijk deel van de begeleiding te besteden aan deze problematiek. Druggebruik is immers een belangrijk factor in het plegen van criminaliteit of gaat er vaak mee gepaard. Concluderend kunnen we stellen dat de positieve uitkomsten van intensieve begeleiding in een kleinschalige setting een oplossing kunnen zijn voor de negatieve aspecten van grootschalige instituten. Echter, een verandering van een gevangenissysteem of zelfs een aanpassing daarvan, vergt serieus conceptueel denkwerk. Critici stellen dat kleinschaliger werken financieel gezien een duurdere kost zal betekenen inzake gebouwen, infrastructuur en personeel. Voorstanders geloven dat vandaag zinloze miljoenen worden gepompt in ‘Titanengevangenis’. Een belangrijke tegenstelling is echter dat de maatschappelijke kosten en baten veel positiever kunnen uitdraaien. Recidive kost immers een massa geld voor de samenleving. Men kan ervoor opteren om dit enorme budget te spenderen aan een detentievorm waar de samenleving wel iets aan heeft. □


want zij laten meer interactie met de samenleving toe en moedigen dit ook aan. Hieruit volgt vanzelfsprekend de vraag of de bouw van een ‘mega’-gevangenis zoals Haren, wel een goede zet was. Kleinschaligheid biedt meer garantie voor het inbouwen van de noden en behoeften, namelijk diversifiëring en individualisering van het detentietraject. Men wil gedetineerden een regime aanbieden die een glijdende schaal van individuele detentie tot gemeenschapsregime brengt, naar het Scandinavische voorbeeld. Dit gemeenschapsregime werd eerder benoemd als concept in de Basiswet.

9

Van gevangenis naar detentiehuizen Hans CLAUS¹

Over de huidige situatie


Niet alleen de maan heeft een donkere zijde. Ook de mensheid heeft er één gemaakt. Ze heet gevangenis. Het is een gebouw dat samen met veel andere instituten is uitgevonden in de tijd van de maakbaarheid van mens en samenleving. Die illusie is inmiddels grotendeels uitgeleefd. En toch bleef het stervormige model overeind. Gebrek aan verbeelding? Angst voor verandering? Maakt de lage morele status van zijn bewoners het niet waard om er zich verder om te bekommeren?

Het was nooit de bedoeling van de ingenieuze vernieuwers uit die wondere tijd van de Verlichting en de beginnende industrie om een nieuwe, duistere wereld te maken. Wel integendeel. De gevangenis moest een einde maken aan de wrede en

willekeurige lijfstraffen. Ze is daar in geslaagd. Cum laude. Maar ze moest ook de ‘criminele mens’ bekeren. Op dat laatste vak is ze gebuisd. De gevangenis houdt de criminaliteit in stand. Meer zelfs, het is aangetoond dat ze de criminaliteit aanwakkert.

De illusie van de heilzame werking van de eenzame afzondering is al lang opgeteerd. Het reglement werd versoepeld, het regime streeft de humanisering en de reclassering na. Maar de gevangenis, in haar bouwkundige vorm, bleef overeind. Ze is een van de vrije wereld afgesloten mini-samenleving. Daardoor is ze de onbekende, duistere zijde van de vrije maatschappij geworden. In die hoedanigheid levert ze stof voor films en voor voyeuristische TV programma’s. De gevangenis fungeert als een negatieve Olympos. Alle slechter-

iken zitten er bij elkaar en dat blijkt, hoe inefficiënt ook, hun straf te zijn: een soort aardse hel. Al onze nobele pogingen om buiten een respectvol leven op te bouwen, kunnen we tegen dat gegeven spiegelen.

Terwijl gedetineerden met hun opsluiting een niet mis te verstane boodschap krijgen dat ze fout bezig waren en hun leven moeten beteren, krijgen ze in de gevangenis het slechtste van de mens nog maar te zien. Op de hoop gegooid bij lotgenoten die de meest uiteenlopende achtergronden en problemen hebben, handen en voeten afgesneden en in de onmogelijkheid om ook maar enige verantwoordelijkheid zelfstandig op te nemen, worden zij geacht om tot betere inzichten te komen. Een meer onpedagogische omgeving kan men zich moeilijk inbeel-

¹ Hans Claus is gevangenisdirecteur te Oudenaarde en lid van de ‘Liga voor Mensenrechten’ en vzw ‘de Huizen’. Suggnomè vzw v o o r r e c h t v a n s p r e k e n

10

“Maar ze moest ook de ‘criminele mens’ bekeren. Op dat laatste vak is ze gebuisd. De gevangenis houdt de criminaliteit in stand. Meer zelfs, het is aangetoond dat ze de criminaliteit aanwakkert.”

Nochtans hebben talloze studies de perverse effecten van die oude modellen aangetoond. De vooropgestelde en in de wet verankerde droom van een detentie met normale leefomstandigheden en omgangsvormen, met participatieve en responsabiliserende programma’s, met individuele detentieplannen die herstel en re-integratie op het oog hebben, scheppen een ander beeld van de detentie dan de ons bekende werkelijkheid. Wie de Basiswet betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden leest en zich vervolgens een beeld probeert te vormen van hoe die bepalingen in de praktijk zouden kunnen omgezet worden, komt zeker niet bij de klassieke gevangenis uit. © vzw De Huizen—ASP Editions

Het denken van de Westerse mens

is erg geconditioneerd door dat gevangenisconcept. Het zijn imposante gebouwen die diepe indrukken achterlaten bij ieder van ons, zeker niet alleen bij wie ze van dichtbij kent. Tweehonderd jaar cellulair model en het archetype van de eenzame opsluiting, ook al is dat laatste in de feiten verlaten, hebben een remmende werking op onze verbeelding en op elke poging tot verandering.

11

De op controle gerichte panoptische structuur dringt voortdurend aan op uniformiteit en maakt een gedifferentieerde aanpak, een groepsgerichte en zelfs een individuele begeleiding onmogelijk. Zeker als men bedenkt dat erg diverse groepen samen door de detentie moeten binnen diezelfde


den. Zelfs de hulpverlening, zo ze al aanwezig is en in getale opgewassen tegen de massale hulpvraag, staat hulpeloos tegenover de gevangenislogica die de beheersbaarheid van de gevangenis zelf noodgedwongen vooropstelt en tegenover de ongenadige gedetineerdencultuur, waar de films het van hebben.

We hebben (naast enkele gelukkige uitzonderingen zoals Ruiselede of Marneffe) twee types. De cellenrijen enerzijds, de leefeenheden anderzijds.

muren, is dit niet alleen naar agogische mogelijkheden, maar ook naar veiligheid toe problematisch.

In de inrichtingen waar men leefeenheden in plaats van cellenrijen gestapeld heeft op één domein, is het nog erger gesteld. Daar is de machtsuitoefening onzichtbaar, anoniem en bureaucratisch. De schaalvoordelen werken als nadelen voor differentiatie . De bureaucratie en de ingewikkelde personeelsadministratie verlammen. Anders dan in de psychiatrie zijn het wantrouwen en het ontsnappingsgevaar de basisingrediënten. Die angst verlamt. Die instituten zijn zowel kwantitatief als kwalitatief personeelsverslindend – al die bewegingen naar de gemeenschappelijke voorzieningen die zogenaamde schaalvoordelen moeten opleveren! - het is geen wonder dat men nog liever terugkeert naar de stervorm, waar de machtsuitoefening op zijn minst persoonlijk is.

Over de toekomst


Er is evenwel een andere detentievorm, die wel differentiatie mogelijk maakt zonder de nadelen van die penitentiaire Complexen en dat zijn de Detentiehuizen. Elke maatschappelijk verandering van formaat begint met een droom. De droom van de Basiswet en de droom van de Huizen hebben ondertussen mobiliserend gewerkt. Iemand noemde het Detentiehuis een Lieven Dupontgevangenis. Ik heb niet heel veel moeite moeten doen om mensen rond de tafels van de verschillende werkgroepen te krijgen en te doen nadenken over een betere penitentiaire werkelijkheid, startende bij de droom van de Huizen.


Het project gedifferentieerde strafuitvoering waar de Liga voor Mensenrechten de natuurlijke biotoop voor was, heeft zo, na een zwangerschap van twee jaar, in de werkgroepen infrastructuur, personeel en begeleiding, in de stuurgroep en in de juridische werkgroep, de geboorte gegeven aan een uitgewerkt plan.

Het detentieconcept van De Huizen is gebaseerd op drie principes. 1. Kleinschaligheid De dertig tot veertig zeer grote tot grote gevangenissen worden vervangen door honderden kleine detentiehuizen. Zij zijn georganiseerd per streek. Binnen één streek worden alle penitentiaire programma’s ontwikkeld (van gesloten tot open, van basisprogramma tot intensieve intramurale begeleiding). Elke gedetineerde krijgt een Individueel Planbegeleider die zijn detentie- en reclasseringsplan opvolgt doorheen alle stadia. Dit vermijdt het stigma van de stereotiepe gevangenis en laat toe

© Hans Claus

12

flexibeler en soepeler in te spelen op individuele noden.

Want: stoute jongens, kleine klassen.

2. Differentiatie De Detentiehuizen verschillen van elkaar op vlak van beveiliging, detentie-invulling en begeleiding. Van bij de veroordeling wordt een Oplossingsplan (detentie- en reclasseringsplan) opgemaakt. Dit tekent onder meer een parcours uit, doorheen verschillende types van detentiehuizen. En meteen wordt ook de reclassering voorbereid. Dit stimuleert de ontwikkeling en de verantwoordelijkheid van gedetineerden en samenleving naar zichzelf, elkaar en de slachtoffers.

3. Nabijheid verankering)

(maatschappelijke

De Detentiehuizen sluiten aan op hun buurt. Zij spelen vanuit de herstelgedachte een economische, sociale of culturele rol in hun omge-

Het personeelsplan gaat over de mensen die in de Detentiehuizen werken en is een logisch gevolg van het concept van het Oplossingsplan.

A. De Detentiehuizen Dit stimuleert de wederzijdse betrokkenheid en verantwoordelijkheid van gedetineerden én de samenleving. De vooraf afgebakende risicodomeinen blijven onder toezicht van justitie.

Ik ga nog wat dieper in op enkele belangrijke nieuwe woorden. Het detentiehuis, de detentiestreek, het oplossingsplan, de individueel planbegeleider en de huisbegeleider. Het architectuurplan voor de Detentiehuizen vormt tegelijk de tastbare contouren, de bouwstenen én de richtingaanwijzers van dit concept. De ruimte waarin we ons bewegen bepaalt immers heel sterk hoe we ons gedragen, voelen en denken. Het Oplossingsplan werd ontworpen voor de mensen die gedetineerd worden en is het antwoord op de vraag hoe detentie na het plegen van een misdrijf ingezet kan worden als middel om naar een constructieve re-integratie in de maatschappij toe te werken.

De detentie grijpt plaats in van elkaar onderscheiden, kleine Detentiehuizen. Om een idee te geven van de beoogde kleinschaligheid, wordt voorlopig uitgegaan van tien gedetineerden per huis. Zij zijn gegroepeerd per streek (voorbeeld: het Kortrijkse, Zuid-Oost- Vlaanderen, het Gentse, het Luikse, …). Elke streek biedt alle detentievormen aan. Dus kan een volledig detentieverloop plaats vinden in de streek waar de gedetineerde nadien zal worden gereclasseerd.

Alleen in het kader van het proefproject kunnen gedetineerden hun detentie deels in een Detentiehuis, deels in een klassieke gevangenis uitzitten. Postpenitentiaire huisvesting maakt geen deel uit van dit concept, maar behoort tot de verantwoordelijkheid van de samenleving.

Een aantal van deze Detentiehuizen zijn gesloten en goed beveiligd. Van die gesloten en goed beveiligde detentiehuizen is er per streek één crisisdetentiehuis, voor de inkomen-

de gedetineerden. Van die gesloten, goed beveiligde detentiehuizen zijn er een aantal die een basisregime aanreiken. Er kan gewerkt worden, er is ontspanning en hulpverlening, er is bezoek. Zij kunnen gebruikt worden voor voorarrest en voor gedetineerden die geen individueel Oplossingsplan aangingen. Een aantal andere gesloten detentiehuizen voorzien in beroepsopleiding intra muros of herbergen gedetineerden die een ander programma uit hun individueel Oplossingsplan doorlopen.

Een aantal van deze Detentiehuizen zijn gesloten, maar niet zwaar beveiligd. Zij herbergen gedetineerden die, volgens de bepalingen van hun individueel oplossingsplan, begeleidingen volgen buiten de muren. Het volledige basisregime wordt binnen de muren aangereikt. Een aantal van deze Detentiehuizen zijn open. Zij bieden binnen de muren enkel woonst, bezoek en ontspanning aan. Werk, beroepsopleiding of andere programma’s uit het individueel oplossingsplan gebeuren buiten de muren.

De Detentiehuizen worden in de streek ingeplant, soms in het stedelijk weefsel, soms in semi-stedelijk weefsel, soms in het rurale gebied.

“De ruimte waarin we ons bewegen bepaalt immers heel sterk hoe we ons gedragen, voelen en denken.”

13


ving. Vanuit de normaliseringsgedachte maken ze gebruik van hulpen dienstverlening uit de directe omgeving om de individuele plannen uit te voeren.

Zij hebben telkens een toegevoegde waarde voor de buurt (hondenasiel, fietsenwerkplaats, sociaal restaurant, toneelzaal, kunstatelier, groentewinkel, parking, groenaanleg- of onderhoud,…). Gedetineerden kunnen in de loop van één detentie verschillende Detentiehuizen doorlopen, volgens wat bepaald is in hun individueel Oplossingsplan. De achterliggende problematiek van de gedetineerde, maar ook juridische, sociale en penitentiaire criteria (lees: vluchtgevaarlijkheid) zullen bepalend zijn voor dit parcours. Na de detentie volgt de reclassering, bijvoorbeeld met elektronisch toezicht. De individueel planbegeleider die het detentieplan opvolgde, zal ook het individueel reclasseringsplan opvolgen, omdat dit twee onderdelen zijn van eenzelfde oplossingsplan.

B. Het Oplossingsplan Doel van elk oplossingstraject is het opbouwen van een sociaal netwerk rond de veroordeelde en het creëren van een rol voor hem binnen de samenleving. Deze twee zaken zijn immers de beste buffers tegen herval.


De veroordeelde krijgt een reclasseringsplan en een detentieplan dat daarop voorbereidt. Samen noemen we dat een Oplossingsplan. De arrestfase kan gebruikt worden voor de opmaak van dit plan. Dit plan wordt opgemaakt door de gedetineerde en de planbegeleider en wordt door de strafuitvoeringsrechter- of rechtbank goedgekeurd. Om dit juridisch mogelijk te maken stellen we een bijkomende titel IV bis voor in de Wet de Externe


rechtspositie, een titel genaamd :

Het Oplossingsplan (detentie- en sociaal reclasseringsplan). Dat moet toelaten dat de SURB wordt gevat door een voorstel van Oplossingsplan. Een belangrijke voorwaarde om een herstel- en reïntegratiegerichte detentie tot stand te brengen is namelijk een grotere zekerheid, zowel voor de veroordeelde als voor de hulpverlening over de datum waarop detentie overgaat in reclassering. Vandaar het betrekken van de SURB in een veel vroeger stadium dan thans het geval is. Het oplossingsplan wordt nadien voor uitvoering getekend door de directeur van de detentiestreek. Een detentieplan gaat van bij het begin van de detentie gepaard met een reclasseringsplan. Het reclasseringsplan bepaalt op voorhand wanneer de veroordeelde het plan in elektronisch toezicht of voorwaardelijke invrijheidstelling verder zet, in het geval hij zelf de voorwaarden naleeft waartoe hij zich in het plan heeft verbonden.

De wettelijke minima voor de toekenning van elektronisch toezicht of voorwaardelijke invrijheidsstelling dienen daarbij gerespecteerd te worden. Voor gedetineerden met een Oplossingsplan, worden de uitgangsvergunningen en verloven bepaald in dit plan. Wanneer hier voldoende argumenten voor zijn, kunnen deze ook voor de wettelijke minima toegekend worden. Voor gedetineerden zonder Oplossingsplan, geldt inzake uitgangsvergunningen en verloven, de regeling zoals voorzien in de wet.

14

De strafuitvoeringsrechtbank kan wijzigingen aanbrengen in de invulling van de detentie- en reclasseringsplannen (ander type huis, andere begeleiding of beroepsopleiding), maar niet in de tijdsbepalingen van de toekenning van de strafmodaliteiten, tenzij de gedetineerde de voorwaarden niet naleeft, waartoe hij zich in het plan heeft verbonden. Ze doet dit slechts nadat ze door de Individueel Planbegeleider (middels zijn directeur) of door de veroordeelde is gevat.

Het detentieplan bepaalt de types van de huizen waarin de detentie achtereenvolgens zal plaats vinden, met een bepaald tijdspad. Het detentieplan bepaalt de begeleidingen of beroepsopleidingen die moeten gevolgd worden tijdens de detentie. Indien er geen akkoord is over het reclasseringsplan, is er toch een detentieplan mogelijk, dat de gedetineerde in de gelegenheid stelt zijn detentie zinvol in te vullen.

© Hans Claus

“Doel van elk oplossingstraject is het opbouwen van een sociaal netwerk rond de veroordeelde en het creeren van een rol voor hem binnen de samenleving. Deze twee zaken zijn immers de beste buffers tegen herval.”

C. Het personeel Het personeelsplan is een logisch gevolg, want gebaseerd op de principes van het Oplossingsplan. Het personeel in De Huizen staat immers ten dienste van het uiteindelijke doel: zinvolle detentie organiseren. Het personeel dat tewerkgesteld wordt in De Huizen moet ervoor zorgen dat het Oplossingsplan gerealiseerd kan worden.

Daarom worden volgende functies voorzien in het personeelsplan:



de portier



de huisbegeleider



de individueel planbegeleider



de uit de samenleving gecontracteerde begeleider



de directeur van de detentiestreek

De Portier is enkel voorzien in de gesloten en half open detentiehuizen. De portiersrol is altijd ingevuld, 365 dagen, alle uren van de dag en de nacht. De Huisbegeleider is voorzien in alle types huizen. Hij waakt over de goede orde en de samenlevingsvoorwaarden. Hij is gebonden aan één huis. De Individueel Planbegeleider is een persoonsgebonden functie. Hij volgt de veroordeelde doorheen het detentie-en reclasseringstraject. Hij functioneert over de verschillende huizen heen. Hij contracteert diensten uit de samenleving en beschikt daarvoor over budget en/of wettelijke mogelijkheden. Hij rapporteert aan de strafuitvoeringsrechtbank, maar enkel over aangelegenheden die in het Oplossingsplan zijn aangeduid. De Directeur van de detentiestreek is de hiërarchische meerdere van de drie voorgaande functies. Tevens is hij de bewaker van de wettelijk verplichte contracten met de diensten uit de samenleving, in het kader van de begeleiding en in het kader van de detentie-invulling. Hij is verantwoordelijk voor het reclasseringsoverleg (met planbegeleiders, huisbegeleiders en gedetineerde). Afwezigheid van één van die partijen kan slechts mits schriftelijke motivatie.

15

De uit de samenleving gecontracteerde begeleiders (arbeidsbemiddelaars, lesgevers, psychosociale begeleiders,….) werken volgens hun eigen deontologie en rapporteren niet aan de strafuitvoeringsrechter/rechtbank. Zij overleggen wel met de individueel planbegeleiders, conform de afspraken die vastgelegd zijn in een samenwerkingsakkoord.

In het boek ‘Huizen, naar een duurzame penitentiaire aanpak’ vind je enkele mooie voorbeelden, plannen, maquettes van hoe zo’n detentiehuis er zou kunnen uitzien. In totaal hebben ingenieursarchitecten o.l.v. Prof Ronny De Meyer (Ugent en Uhasselt) al twaalf concrete voorbeelden uitgewerkt. Twaalf detentiehuizen en hoe die in een concrete buurt kunnen ingepast worden. Belangrijk daarbij is dat zo’n detentiehuis veel verschillende vormen kan aannemen. Ook een leegstaand overheidsgebouw werd gedetailleerd uitgewerkt als voorbeeld. Uit die ontwerpen werd een ‘architecturale typologie voor een kleinschalige gedifferentieerde strafuitvoering’ gedistilleerd, die een evaluatie-instrument aanreikt voor toekomstige ontwerpen.


Wanneer het detentieplan ontbreekt, ondergaat de gedetineerde zijn detentie in een huis dat enkel in een basisregime voorziet. De strafuitvoeringsrechter of -rechtbank bepaalt dan of dit een (goed of gewoon beveiligd) gesloten dan wel open huis moet zijn.


Vzw De Huizen beschikt daarenboven over nogal overtuigende cijfers die aantonen dat een leefruimte in een detentiehuis goedkoper is dan een cel in de gevangenissen die nu gebouwd worden.

telijke legalisering van de drughandel kan bijvoorbeeld het beeld van de populatie erg veranderen, het Westen zal wellicht ook niet blijvend een aantrekkingspool van vrede en welvaart blijven.

De stuurgroep van het project gedifferentieerde strafuitvoering heeft er lange tijd voor gekozen om het stilzwijgen te handhaven. We wilden niet dat half uitgewerkte of half doordachte concepten zonder meer zouden afgeschoten worden. We zijn er ons ook ten zeerste van bewust dat de doelgroep van de gedetineerden de massa niet inspireert tot verstandige oplossingen maar eerder tot emotionele reacties. Dus moet je vooreerst een sterk en coherent eindconcept hebben, waarover binnen een ruime groep van belanghebbenden een consensus bestaat. We moesten een concreet beeld scheppen van verschillende mogelijke modellen van Detentiehuizen, van hoe we individuele Oplossingsplannen tot uitvoering zien komen doorheen die huizen binnen een Detentiestreek, van het personeel en de personeelsstructuur waarmee we die detentie moeten waar maken, van juridische implicaties en van economische beperkingen.

Wel moeten we nu beginnen met enkele voor de hand liggende doelgroepen van deze tijd. Als we weldra korte straffen weer uitvoeren met elektronisch toezicht, kan het toch niet de bedoeling zijn dat wie daarin mislukt de overvolle rangen van de gevangenis komt aandikken, bijvoorbeeld. En moet iemand die terugkeert uit penitentiair verlof nog terug naar de cellenrijen en bij het volgende bezoek weer aan een naaktfouille onderworpen worden?

Het aanvankelijk plan om te berekenen hoeveel huizen we van elk type nodig hadden en welke maatschappelijke functies en begeleidingen we daarin gingen voorzien hebben we om goede redenen niet helemaal afgemaakt. Dat zou oneerlijk zijn ten aanzien van het tijdsbestek waarin de volledige omslag moet gebeuren. We kunnen nu niet zeggen met welke problemen de gedetineerdenpopulatie binnen vijftig jaar zal kampen, noch welke maatschappelijke noden er binnen honderd jaar zullen kunnen gelenigd worden met detentie - een gedeel-


De detentie-infrastructuur kan zich zo met de tijd, in functie van de noden van die tijd omvormen tot een beter verankerd, gedifferentieerd netwerk van kleinschalige detentiehuizen. Op de studiedag ‘van gevangenis naar detentiehuis’ (Schaarbeek , 6 maart 2013), liet de minister van Justitie zich positief uit over het project, omdat het aansluit bij haar wil om de strafuitvoering te differentiëren. Ze stelde twee vragen. Die van de personeelslast. En die van het Not in My Backyard syndroom waardoor het haar erg moeilijk lijkt om in het huidige Vlaanderen een begin te maken met nieuwe kleinschalige detentievormen, vooral wanneer die beter in de samenleving verankerd moeten zijn. Op vlak van de personeelslast kan ik de minister geruststellen.

Een rationele inzet van beveiliging en begeleiding, samen met een vereenvoudigde personeelsstructuur, kunnen de meerkost van kleinscha-

16

ligheid op personeelsvlak neutraliseren, terwijl ze een persoonlijke aanpak realiseren en de motivatie van gedetineerden en begeleiders verhogen. Zo kunnen we betere resultaten halen, zonder massale inzet van middelen, van de grote en geld verslindende moeilijk wendbare en dure bureaucratie van grote personeelsadministraties. Alleen al het begeleiden van al die zogenaamde bewegingen van gedetineerden naar gemeenschappelijke voorzieningen (bezoek, sport, werk) is enorm duur. Grote instituten genereren daarnaast grote risico’s die met ingewikkelde risicobeheersingprogramma’s gepaard gaan. U zal maar zonechef zijn in een zone met een grote gevangenis. Enkele kleine detentiehuizen per gemeente schetsen op vlak van risicobeheersing een totaal ander plaatje. Zwaaien met de vermoedelijke meerkost van kleinschalige detentie is dus deels een intuïtieve aangelegenheid. Het is eerder aannemelijk dat kleinschaligheid op vele punten een besparing zal opleveren. Over het Not in My Backyard syndroom kan ik het volgend zeggen; dat is een kwestie van communicatie en nog eens communicatie. Belangrijk is om uit te gaan van wat die buurt thans tekort heeft en om dan te zien hoe die nood met detentie kan gelenigd worden. Detentie kan niet louter een passieve kostenpost zijn, maar moet op een veilige manier terug ten dienste komen van de samenleving, liefst van de concrete buurt waar ze wordt neergepoot. Ik ben er niet voor om een maatschappelijk draagvlak te creëren met louter woorden. Aantonen dat het anders en beter kan is de beste manier om een draagvlak te cre-

ëren. Daarom is het opstarten van enkele proefprojecten met kleinschalige detentievormen een absolute noodzaak. Het opstarten van enkele proefprojecten met detentiehuizen zal hoe dan ook minder voeten in de aarde hebben dan het afhuren van een hele gevangenis in het buitenland of het neerzetten van een detentiefabriek – hoe modern ook - langs de autostrade. De Huizen is een constructieve, duurzame, over de tijd gespreide, doordachte en betaalbare oplossing om uit de impasse en de malaise te geraken.

Tot slot De economische logica weegt in deze tijden zwaar door en lange termijn visie op een efficiëntere detentie is politiek niet erg lonend. Het vergt politieke moed, de wil om zich te baseren op wetenschappelijke inzichten en vooral een goede dosis pioniers- en ondernemerszin. Vijf minuten politieke moed zullen niet volstaan.

Dat is de ideale tijd voor verandering en verfijning. In rustige tijden ziet immers niemand de noodzaak in om iets te veranderen. Bovendien kan de omslag naar een nieuwe detentievorm alleen maar geleidelijk gebeuren. Mensen (de administratie, het personeel, bewoners van de buurt, enzovoort ) moeten de tijd krijgen om vertrouwd te geraken met het nieuwe. Deze omslag naar kleinschaligheid heeft – in tegenstelling tot de keuze om klassieke gevangenissen te bouwen – het voordeel dat men ervaring kan opdoen door middel van relatief kleine investeringen, terwijl men toch grote en noodzakelijke veranderingen voorbereidt. □

Meer info: www.dehuizen.be Huizen, naar een duurzame penitentiaire aanpak, ASP Editions


Maar sommige tijden lenen zich beter dan andere tot een verdere stap in de verbetering van de strafuitvoering. Het mag raar klinken, maar vandaag leven we in zo’n tijd. Het waren de grote sociale (vandaag zou men zeggen ‘veiligheids-‘) problemen van de beginnende industriële samenleving die tot de invoering van het de klassieke gevangenis hebben geleid. De hervormers hadden het niet

gemakkelijk. Ook toen zwoer men bij hardere (lijf)straffen en waren experimenten met de nieuwe concepten omstreden. Maar de nood was zo hoog, dat men toch iets wou doen. Zo hoog is de nood ook vandaag. Onze samenleving evolueert immers razendsnel. Dat creëert onrust en onzekerheid.

17

Opvang en begeleiding van gedetineerden in Zeeland Stichting DOOR Jolanda Eversdijk en Wini Tanis - Goedegebure¹

Stichting DOOR is een in 2001 opgerichte stichting die zich inzet voor de opvang en begeleiding van gedetineerden en exgedetineerden in de provincie Zeeland. DOOR is een afkorting van de hoopgevende woorden: Door Opvang en Ontmoeting Resocialisatie. De stichting beschikte tot voor kort over twee opvanghuizen: één in Vlissingen en één in Middelburg. Vanaf 1 mei 2013 zijn de locaties samengevoegd en naar een nieuwe locatie gegaan. Dit is een oude Zeeuwse boerderij net buiten de bebouwde kom. De boerderij is aangepast aan de wensen en eisen van deze tijd. Daarnaast huurt Stichting DOOR woningen van woningcorporaties in heel Zeeland. Deze huizen zijn bestemd voor bewoners in de laatste fase van hun verblijf bij DOOR. Zij kunnen de woning op eigen naam krijgen wanneer ze minimaal één jaar goede huurders zijn geweest. De stichting beschikt tevens over een eigen arbeids- en trainingscentrum in Vlissingen.


De begeleiding van bewoners wordt vorm gegeven door de zes pijlers welke Stichting DOOR hanteert: wonen, werken, financiën, zorg, relaties en zingeving (ook wel de multimodale methodiek genoemd). Laatstgenoemde is gebaseerd op het ervaringsleren, dat in samenwerking met het Instituut voor Toegepaste Sociale Wetenschappen (ITS) van de Radboud Universiteit Nijmegen tot stand is gekomen. Het ITS heeft een literatuurstudie verricht welke aangaf wat de meest effectieve begeleidingsmethodiek is voor de doelgroep van Stichting DOOR. Deze methodiek is uitgewerkt in fasen, die nader besproken zullen worden verderop in deze nota.

Een volgende wetenschappelijke onderbouwing van de methodiek ligt in de “what works” criteria welke als theoretische en filosofische basis gelden. Deze criteria vormden eveneens de basis voor het programma ‘Terugdringen Recidive’ van het ministerie van Justitie. De aanpak van Stichting DOOR komt hierdoor ook overeen met deze richtlijnen.

Allereerst zullen in deze nota de identiteit, missie en visie van Stichting DOOR worden besproken, vervolgens wordt de methodische onderbouwing van het programma toegelicht.

¹ Jolanda Eversdijk is beleidsmedewerker bij Stichting DOOR. Wini Tanis-Goedegebure is coördinator nazorg bij Stichting Door.


18

1. Identiteit. Stichting DOOR is een kleinschalige organisatie gericht op resocialisatie en re-integratie van (ex-)gedetineerden in de samenleving. Kenmerkend voor de stichting is dat op alle niveaus binnen de organisatie mensen meewerken vanuit verschillende professionele, maatschappelijke en levensbeschouwelijke achtergronden. In tegenstelling tot andere stichtingen op dit gebied (Moerings et al., 2006) opereren zij dus niet vanuit één levensbeschouwelijke achtergrond maar trachten zij verschillende invalshoeken te incorporeren in hun beleid. Concreet kan hierbij gedacht worden aan onderwijsinstellingen, levensbeschouwelijke organisaties, de medische wereld, het bedrijfsleven, de reclassering en de advocatuur. Deze pluriformiteit tracht DOOR in te zetten om haar cliënten zo goed mogelijk te begeleiden. Daarnaast besteedt de stichting aandacht aan het creëren van meer draagvlak in de (Zeeuwse) samenleving voor het werk dat zij verrichten. Hiertoe wordt contact gezocht met werkgevers, opleidingsinstituten en sociale voorzieningen.

Stichting DOOR houdt er een holistische benadering op na waarbij de mens als geheel wordt benaderd en niet enkel het ‘zieke’ deel. Hiertoe zijn zowel medewerkers als vrijwilligers persoonlijk betrokken bij hun cliënten, terwijl de benodigde professionele distantie hierbij in acht wordt genomen. De kleinschaligheid van de organisatie is terug te vinden in de groepen waarmee gewerkt wordt. Daarbij geldt de normalisatiegedachte als leidraad voor de reintegratie van de cliënten. De agogische benadering die

19

het best aansluit bij bovenstaande aspecten is gevonden in het persoonlijk groeimodel. Hulpverlening wordt vanuit dit model als basale menselijke vaardigheid gezien. Complementair aan het persoonlijk groeimodel is het zogenaamde deskundigheidsmodel. Deze benadering moet voornamelijk worden aangewend wanneer de problematiek van de cliënt hiertoe aanleiding geeft. Stichting DOOR behoudt hierbij echter haar rol als kerninstelling voor het hulpverleningsproces dat zich rond de bewoners afspeelt. Als instrument voor een optimale afstemming hanteert de stichting het multidisciplinaire bewonersoverleg.

Professionaliteit in de methodiek en het personeelsbeleid staan eveneens hoog in het vaandel bij DOOR. Dit valt onder andere af te leiden aan de cursussen die medewerkers worden aangeboden . Tot slot is innovatie essentieel voor de stichting. Mede door wetenschappelijk onderzoek blijft het begeleidingsaanbod zich ontwikkelen teneinde de kansen voor cliënten op een geslaagde terugkeer in de maatschappij te verhogen.

2. Missie Stichting DOOR biedt opvang en begeleiding aan exgedetineerden en gedetineerden in de laatste fase van hun detentieperiode met als doel: resocialisatie en een veiliger leefklimaat bewerkstelligen.

Toelichting Missie: a. Werkterrein Stichting DOOR is een laagdrempelige intermediaire voorziening die de kans op terugkeer in de samenleving wil


A. Doelstellingen en achtergronden van Stichting DOOR

“Stichting DOOR zet zich in voor een kansrijke terugkeer van (ex-)gedetineerden in de maatschappij. DOOR heeft de overtuiging dat er in het huidige repressieve klimaat grote behoefte is aan resocialisatie van deze doelgroep.”

verhogen voor (ex-)gedetineerden. Door opvang en begeleiding te bieden aan deze doelgroep draagt de stichting bij aan een veiliger leefklimaat.

b. Bestaansrecht De ineffectiviteit van strategieën als repressie en vergelding is al jaren bekend (de Ruiter, 2007). De recidive na een gevangenisstraf is dan ook erg hoog: Binnen één jaar na ontslag uit de penitentiaire inrichting is gemiddeld 43,7% opnieuw vervolgd wegens het plegen van enig misdrijf. Na negen jaar heeft meer dan driekwart (75,8%) van de ex-gedetineerden een nieuw justitiecontact opgebouwd. Het gaat hierbij om de algemene recidive, zoals beschreven door Wartna et al. (2006). Dit betekent dat er een nieuwe strafzaak is geopend naar aanleiding van enig misdrijf, niet afgedaan met een vrijspraak of een andere technische beslissing. In de meeste gevallen is hierbij sprake van een zogenaamd ‘middelzwaar misdrijf’: een delict met een wettelijke strafdreiging van vier jaar of meer. Omdat niet alle delicten ontdekt en vervolgd worden, ligt het werkelijke recidivepercentage waarschijnlijk nog hoger. Tevens rijst het vermoeden dat het hier om zogenaamde ‘overlevingscriminaliteit’ zou kunnen gaan. Dit doordat het merendeel van de delicten een wettelijke strafdreiging van vier jaar heeft, waardoor het idee ontstaat dat het om vermogensdelicten gaat. Immers, hoe moet men de (eerste) dagen zien te overleven bij gebrek aan woonruimte, inkomen en een gezond sociaal netwerk? (Moerings et al., 2006).

(levensgeschiedenis, persoons- en gedragskenmerken) wordt een kansrijke begeleiding mogelijk. In het begeleidingsproces wordt veel aandacht besteed aan het ontdekken van de eigen (on)mogelijkheden d.m.v. ondersteuning en confrontatie. Het ontwikkelen van gevoelens van eigenwaarde en zelfrespect is hierbij van belang. Medewerkers worden bewust gemaakt van deze aspecten van het begeleidingsproces.

d. Normen, waarden en overtuigingen 

Maatschappelijke verantwoordelijkheid: om mensen die ten gevolge van hun detentie in de marge van de samenleving vallen een (tweede) kans te bieden.



Professionaliteit: zowel in de begeleiding van bewoners als medewerkers. De multimodale methodiek behelst het begeleidingsaanbod voor bewoners terwijl het opzetten en uitbreiden van een professioneel personeelsbeleid medewerkers tracht te ondersteunen in hun werkzaamheden.



Integriteit: in de aansturing van bewoners en medewerkers staat integriteit hoog in het vaandel, met name wanneer het om de uitvoering van beleid gaat.



Innovativiteit: mede door ondersteuning vanuit wetenschappelijk onderzoek blijft het begeleidingsaanbod van Stichting DOOR zich ontwikkelen zodat de kansen voor bewoners op een geslaagde terugkeer in de maatschappij blijvend verhoogd worden.


c. Betekenis Wat wenst Stichting DOOR te betekenen, voor wie en hoe?

3. Visie

In de woonzorgboerderij en op het arbeids- en trainingscentrum van de stichting heerst een opvang- en begeleidingsklimaat waarbij de eigenheid van bewoners alle aandacht vraagt. Middels (h)erkenning van deze eigenheid

Stichting DOOR zet zich in voor een kansrijke terugkeer van (ex-)gedetineerden in de maatschappij. DOOR heeft de overtuiging dat er in het huidige repressieve klimaat grote behoefte is aan resocialisatie van deze doelgroep.


20

ties 

a. Omgevingsbeeld De doelgroep die bij Stichting DOOR verblijft, is in meer of mindere mate belemmerd in het (sociaal) functioneren. De problemen die hieruit voortvloeien, manifesteren zich op diverse terreinen zoals huisvesting, arbeidsre-integratie, financiën, relaties en vrijetijdsbesteding. Om die redenen is de aanpak van DOOR multimodaal (gericht op alle problemen die de cliënt ervaart). Hieronder zal (een schets van) de problematiek van cliënten worden opgesomd, aangevuld met de gevolgen van deze problematiek.



Verminderde zelfredzaamheid (veroorzaakt door institutionalisering in detentie).



Gedragsveranderingen door het verblijf in detentie.



Verlies van arbeid en inkomen en de daarmee samenhangende status.



Problemen in de relationele sfeer.



(Ernstige) schuldenproblematiek.



Moeilijkheden met het zelfstandig realiseren van een zinvolle dagbesteding.

Deze factoren kunnen een grote impact hebben op het leven van cliënten waardoor terugkeer in de maatschappij bemoeilijkt wordt en het risico op recidive verhoogd. Andere gevolgen van deze problemen worden hieronder beschreven:



Schaamte (vaak delict gerelateerd)



Verstoorde/verbroken

5. Toelatingsbeleid

Verandering van het zelfbeeld/verlies van eigenwaarde



Gevoelens van angst en agressie voortvloeiend uit de gedachtegang niet begrepen te worden.



Vooroordelen en vermijdingsgedrag vanuit de omgeving waardoor het zelfbeeld negatief wordt beïnvloed.

4. Ethiek

Belangrijk is om te bekijken welke overtuigingen DOOR aanhangt in haar handelen. Allereerst kan de maatschappelijke verantwoordelijkheid voor degenen die na detentie in de marge van de samenleving blijven leven, worden genoemd. Zij verdienen een (tweede) kans. Integriteit in de aansturing van zowel bewoners als medewerkers is eveneens van belang. De beroepsethiek zoals die voor medewerkers van Stichting DOOR geldt, wordt verder in deze nota weergegeven. Een andere ethische invalshoek kan worden gezien in het accepteren van mensen zoals ze zijn. Hierbij mag geen onderscheid worden gemaakt naar religie, geaardheid, afkomst, verleden, rang of stand. De stichting accepteert de (ex-)gedetineerde zoals hij is, zorgt voor onderdak en individuele begeleiding. Wel kent acceptatie grenzen binnen de stichting. Zo zijn er bepaalde opname- en ontslagcriteria opgenomen in het huisreglement. Grensoverschrijdend gedrag werkt namelijk ten nadele van de kwaliteit van de opvang en begeleiding.

rela21

Inleiding Deelnemers kunnen onder verschillende titels bij Stichting DOOR worden geplaatst. De titels waaronder mensen in een justitieel kader kunnen verblijven zijn: Penitentiair Programma, Schorsing Preventieve Hechtenis onder bijzondere voorwaarden, Inrichting Stelselmatige Daders, artikel 43 lid 3 Penitentiaire beginselenwet en de Bijzondere Voorwaarde van reclasseringstoezicht, Instelling voor jeugdigen (PIJmaatregel). De Maatschappelijke Opvang is bestemd voor personen die na hun detentie bij Stichting DOOR verblijven. Tot slot bestaat er de mogelijkheid om aan het eind van een justitiële plaatsing het verblijf voort te zetten in het kader van de maatschappelijke opvang. De titels waaronder cliënten kunnen verblijven, worden hieronder nader toegelicht.

Penitentiair Programma Het penitentiaire programma is ingevoerd met de komst van de Penitentiaire Beginselenwet (PBW) in 1999. Doel van dit programma is het gefaseerd leren omgaan met vrijheden en verantwoordelijkheden. Onder toezicht en begeleiding wordt een geleidelijke overgang terug in de samenleving mogelijk gemaakt. Concreet houdt dit programma in dat personen deelnemen aan een samenstel van activiteiten terwijl ze formeel gedetineerd blijven. Om in aanmerking te komen voor een penitentiair programma moet aan de voorwaarden zoals gesteld in art. 4 PBW zijn voldaan. De voorwaarden die aan het programma zelf worden gesteld, staan opgesomd in art. 5


Toelichting Visie

PM (Penitentiaire Maatregel). Bovendien moet een gedetineerde zich gemotiveerd verklaren volgens art. 7 lid 4 PM en de sanctiemogelijkheden bij constatering van ongewenst gedrag van de gedetineerde staan in art. 9 PM opgesomd (Moerings et al, 2006). Tot slot kan nog vermeld worden dat de reclassering toezicht houdt op deelnemers aan het penitentiaire programma en (indien nodig) rapporteert aan de directeur van de PIA (Penitentiaire Inrichting Administratief).

Schorsing Preventieve Hechtenis onder bijzondere voorwaarden Het schorsen van de preventieve hechtenis maakt het mogelijk dat een gedetineerde buiten de penitentiaire inrichting verblijft en hierdoor zijn baan en eventuele woonruimte kan behouden. Dit met als doel het terugdringen van de recidive. In geval van schorsing van de preventieve hechtenis kan worden bekeken of een persoon in aanmerking komt voor een verblijf bij Stichting DOOR. Dit wordt in samenwerking met de reclassering gedaan. Zo brengen zij middels rapportage een advies uit met betrekking tot een schorsingsvoorwaarde. Inhoud van deze voorwaarde is dat de cliënt deelneemt aan het programma van DOOR.


Inrichting Stelselmatige Daders De ISD-maatregel is in 2004 ingevoerd (Struijk, 2005) en maakt het mogelijk veelplegers maximaal twee jaar van hun vrijheid te beroven door hen te plaatsen in een Inrichting voor Stelselmatige Daders (ISD). Voor het opleggen van een ISD-maatregel (art. 38 m t/m u wet-

boek van strafrecht) gelden de volgende voorwaarden: Een verdachte is in de vijf jaar voorafgaand aan het door hem begane feit tenminste driemaal wegens een misdrijf onherroepelijk tot een vrijheidsbenemende straf of maatregel, een vrijheids-beperkende maatregel of een taakstraf veroordeeld en het begane feit moet een misdrijf zijn waarvoor voorlopige hechtenis is toegestaan. Dit zijn misdrijven waarop naar de wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van vier jaren of meer is gesteld (art 67 Sv. lid 1 sub a) of misdrijven zoals omschreven in art. 67 Sv. lid 1 sub b, c en lid 2.

De extramurale fase van deze maatregel kan bij Stichting DOOR worden doorgebracht. Ook hiertoe wordt samengewerkt met de reclassering. Zo verwijzen zij gedetineerden door en houden zij met zowel de bewoner als de stichting contact tijdens de periode van plaatsing. Tevens rapporteert de reclassering over de voortgang van het ISD traject.

Artikel 43 lid 3 Penitentiaire Beginselen Wet Op grond van artikel 43 lid 3 PBW kunnen gedetineerden buiten de inrichting worden geplaatst in het kader van een behandeling. Dit artikel biedt de inrichtingsdirecteur de mogelijkheid om gedetineerden ten behoeve van de sociale verzorging en hulpverlening naar een daartoe bestemde plaats over te brengen.

Tevens is op 9 maart 2006 een interne richtlijn vanuit de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) verspreid waarin een experimentele verruim-

de toepassing van artikel 43 lid 3 PBW werd bepleit. Gedetineerden kunnen vanaf 15 maart 2006 in een stapeltraject (art 43 lid 3 PBW in combinatie met een Penitentiair Programma) worden geplaatst bij Stichting DOOR. Het doel van dit experiment is om de mogelijkheid tot re-integratie van gedetineerden met woon- en huisvestingsproblemen op korte termijn te verbeteren en om voldoende informatie te verzamelen voor de toekomstige toepassing van artikel 43 lid 3 PBW.

Bijzondere Voorwaarden Een andere justitiële titel waaronder bewoners bij DOOR kunnen verblijven, is de bijzondere voorwaarde. Deze voorwaarde wordt opgelegd door de rechter en verplicht de (ex-) gedetineerde bij Stichting DOOR te verblijven en het programma aldaar te volgen. Tevens is de cliënt verplicht contact te onderhouden met de reclassering gedurende een vastgestelde periode. De reclassering brengt hiertoe een adviesrapportage uit.

Maatschappelijke Opvang Deze laatste plaatsingsvorm is voor ex- gedetineerden welke tijdens hun detentieperiode niet in aanmerking kwamen voor deelname aan een justitieel programma. Zij kunnen bij terugkomst in de samenleving echter problemen op diverse terreinen ondervinden zoals huisvesting, onderwijs, werkgelegenheid, welzijn, inkomen en vrijetijdsbesteding. Deze mensen kunnen zich bij Stichting DOOR aanmelden voor de zogenaamde ‘maatschappelijke opvang’. ²

² NB: Opvang onder justitiële titel kan overgaan in opvang in het kader van de ‘maatschappelijke opvang’. Combinaties met alle hierboven genoemde titels zijn daarbij mogelijk. Deze combinatievormen worden trajecten genoemd.


22

Onze aanpak Theoretische onderbouwing:

 Ervaringsleren  KOP model  Persoonlijk groeimodel  What works criteria  Hirschi’s sociale controletheorie

Persoonlijk trajectplan (in fasen)

Zingeving

Relaties

Financiën

Zorg

Wonen

Werken

Kwaliteitssysteem Stichting DOOR

Begeleidingssysteem: 

Trajectbegeleider



Mentoren



Woonbegeleiders



Arbeidstrainers

Personeelsbeleid: 

HBO werken denkniveau



Bijscholing



POP



Supervisie en intervisie

Instelling voor Jeugdigen (PIJ-maatregel)

verlof worden gesteld zijn:

Pij en proefverlof

De jongere moet zich houden aan de aanwijzingen van degene die toezicht houdt en begeleidt. Indien deze persoon informatie van de jongere wil, moet dit gegeven worden.

Voor deelname aan een proefverlof gelden regels. Of je kunt deelnemen aan proefverlof beslist een selectiefunctionaris van Ministerie van Veiligheid en Justitie. Algemene voorwaarden die aan deelname aan een proef23

1. Als een jongere ergens anders wil gaan wonen, moet dit van tevoren bekend gemaakt worden aan de Algemeen Directeur. 2. Als een jongere deelneemt aan een proefverlof mogen geen strafbare feiten gepleegd worden. Indien de jongere zich niet houdt aan de gestelde voorwaarden, kan de Algemeen Directeur een waarschuwing geven, nieuwe voorwaarden stellen of het advies geven


In aansluiting op het verblijf in de inrichting kan een jongere deelnemen aan een proefverlof. Proefverlof is een mogelijkheid voor de jeugdige om begeleid te wennen aan de maatschappij in het kader van integratie. Als een jongere hiervoor in aanmerking komt, wordt dit opgenomen in het behandelplan. De duur van een proefverlof is maximaal 1 jaar.

aan de selectiefunctionaris van Ministerie van Veiligheid en Justitie te stoppen met het proefverlof. In het laatste geval wordt de jongere weer teruggeplaatst in een inrichting, bij voorkeur de inrichting waar de jongere eerder geplaatst was.

1.

De aanmelder (m/v) moet in het bezit zijn van een geldig identiteitsbewijs.

2.

De aanmelder moet minimaal 18 jaar oud zijn.

3.

De aanmelder is bij plaatsing in een justitieel kader verplicht om contact te onderhouden met de Stichting Reclassering Nederland (SRN).

Intake en plaatsing Na de uiteenzetting van de verschillende plaatsingsmogelijkheden is het belangrijk om ook de procedure van binnenkomst te beschrijven. Om tot een eenduidige werkwijze te komen, heeft Stichting DOOR een aantal aspecten met betrekking tot de intake- en plaatsingsprocedure vastgelegd.


Allereerst ontvangt de aanmelder een formulier waarop persoonlijke gegevens en de motivatie tot deelname moeten worden ingevuld. Daarnaast dienen aanmelders een verklaring te leveren waarin zij aangeven geen bezwaar te hebben tegen het inwinnen van informatie bij derden met betrekking tot hun achtergrond. De stichting vraagt namelijk (waar mogelijk) deze informatie op. Na het verzamelen van informatie vindt de eerste screening plaats, waarbij wordt bekeken of de aanmelder een potentiële kandidaat voor het programma zou kunnen zijn. Als de aanmelder als zodanig is beoordeeld, wordt hij uitgenodigd voor een intakegesprek. Op basis van het aanmeldingsformulier, de informatie van derden en het intakegesprek wordt vervolgens de (gemotiveerde) beslissing ten aanzien van plaatsing genomen en de aanmelder wordt hiervan schriftelijk op de hoogte gesteld. De beslissing tot plaatsing geschiedt aan de hand van een aantal beoordelingscriteria die hieronder worden besproken; Suggnomè vzw v o o r r e c h t v a n s p r e k e n

4.

De aanmelder moet bereid zijn om mee te werken aan een toekomst zonder criminaliteit.

5.

De aanmelder moet gemotiveerd zijn om aan het programma deel te nemen.

Stichting DOOR hanteert de volgende contra-indicaties voor plaatsing:

1.

Ernstige zedendelinquentie

2.

Lichamelijke afhankelijkheid van alcohol en/of drugs

3.

Onbeheersbare psychiatrische en/of persoonlijkheidsproblematiek.

Op deze contra-indicaties zijn echter nuances aangebracht. Indien een bewoner tijdens detentie is afgekickt, kan hij wel geplaatst worden als hij tijdens zijn verblijf minimaal eens per week een urinecontrole wordt afgenomen. Ook wanneer een bewoner contact heeft met een psychiatrisch ziekenhuis in verband met de afstemming van zorg en medicijnen, is opname bespreekbaar in geval van psychische problematiek. Daarnaast moet een adequaat plan van aanpak met de reclassering hieromtrent worden vastgesteld. In geval van zedenzaken kan een contra-indicatie worden gevormd door een minimale kans op recidive. De

24

nuances worden beoordeeld door de intakecommissie welke een onderbouwd advies leveren aan de directeur van de stichting. De eindbeslissing tot plaatsing ligt bij laatstgenoemde.

Onze aanpak Op vorige pagina werd allereerst een schematisch overzicht gegeven van de aanpak van Stichting DOOR. In dit hoofdstuk wordt vervolgens de programmafasering, de pijlers van de stichting besproken Onze visie op begeleiding De methodiek zoals DOOR deze hanteert, wordt gefaseerd uitgevoerd. Centraal in de begeleiding bij de stichting staat de multimodale aanpak, gericht op het ervaringsleren. Dit houdt in dat de gehele leefomgeving van de bewoner moet worden ingezet om criminogene (criminaliteitsbevorderende) factoren aan te pakken. De problematiek waar bewoners van Stichting DOOR mee kampen, is namelijk zeer divers en komt tot uiting op verschillende maatschappelijke gebieden.

De begeleiding geschiedt op basis van een persoonlijk trajectplan dat gefundeerd is op de zogenaamde ‘what works’ criteria. Dit trajectplan speelt in op de verschillende criminogene factoren zoals die bij de bewoners aanwezig zijn. De interventie richt zich daarbij op dynamische risicofactoren (middelengebruik, omgang met delinquente “peers”) daar deze beïnvloedbaar zijn. Dit in tegenstelling tot de statische risicofactoren (leeftijd, geslacht, etniciteit) welke niet veranderbaar zijn. Hiertoe wordt voor elke bewoner een trajectplan opgesteld aan de hand van

worden voor een overgang naar een volgende fase. Het individuele trajectplan van de bewoner is hierbij het uitgangspunt. De coördinator van de stichting geeft een advies aan de directie hieromtrent nadat hij zich inhoudelijk heeft laten adviseren door de trajectbegeleider, welke op haar beurt ruggenspraak heeft gehad met de woonbegeleiders. © Stichting DOOR—Hoeve voor verbouwing

De eerste fase neemt gemiddeld negen maanden in beslag. De tweede fase zal hooguit één jaar duren en geschiedt onder ambulante begeleiding van Stichting DOOR. Een traject kan maximaal twee jaar voortduren. De ervaring leert dat met een goede ambulante hulpverlening in de eigen omgeving van de bewoner veel bereikt wordt.

Het multimodale model De multimodale methodiek van Stichting DOOR is geënt op de zes pijlers welke de kernelementen vormen waarop de begeleiding bij DOOR plaatsvindt. Deze pijlers zullen hieronder worden besproken.

© Stichting DOOR—Hoeve na verbouwing

de hulpvragen die bij hen aanwezig zijn.

Programmafasering Het programma van Stichting DOOR wordt gefaseerd uitgevoerd in een traject. De eerste fase voltrekt zich in de woonzorgboerderij en de tweede fase wordt extramuraal doorgebracht in een huurwoning op naam van Stichting DOOR. De stichting huurt deze woningen van regio-

nale woningbouwcorporaties. Indien bewoners minimaal één jaar goede huurders zijn geweest, kunnen zij de woning op eigen naam krijgen. De fases zijn opeenvolgend qua toegestane vrijheden en toenemende verantwoordelijkheden. Deze fasering heeft tot doel het geleidelijk wennen aan vrijheden en verantwoordelijkheden.

Bewoners dienen geselecteerd te

25

Het genieten van huisvesting is een primaire levensbehoefte. Helaas hebben veel (ex-)gedetineerden hierover geen beschikking. Dit leidt tot allerhande problemen. Zo is het bijvoorbeeld moeilijker om een uitkering aan te vragen en is het zwerversbestaan soms de enige optie. Bovendien is het gevaar dat men recidiveert groter zonder beschikking over woonruimte. Uit onderzoek van Jansen et al. (2007) bleek bijvoorbeeld dat 42% van de zogenaamde ‘feitelijk daklozen’ in het jaar voorafgaand aan het onderzoek gearresteerd was op verdenking van een misdrijf. Het hebben van huis-


Wonen

vesting is aldus een essentiële voorwaarde voor resocialisatie en re-integratie in de maatschappij.

Werken De dagbesteding bestaat voor de meeste mensen uit het verrichten van arbeid. De arbeidspositie van (ex-) gedetineerden is echter zowel vóór als na detentie niet rooskleurig. Zo bleek uit onderzoek van het Criminologisch Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen dat er een verband bestaat tussen arbeidspositie en criminaliteit. Dit 14 jaar durende onderzoek leverde een aantal conclusies op, waaronder de conclusie dat de criminaliteit onder werkenden tussen 1975 en 1988 afnam, terwijl de criminaliteit door werklozen aanzienlijk steeg. In 1988 bleek zelfs 83% van de verdachten werkloos te zijn (Netburg, 1996). Het verblijf in detentie werkt niet bevorderend ten aanzien van deze arbeidspositie. Niet alleen vanwege het “gat” dat hierdoor ontstaat in het CV, maar ook omdat gedetineerden niet verantwoordelijk zijn voor hun eigen dagritme. Alles wordt in detentie door anderen voor hen bepaald. Het verrichten van werkzaamheden op het arbeids- en trainingscentrum van Stichting DOOR geeft (opnieuw) ritme aan de dag, waardoor het leven van (ex-) gedetineerden structuur krijgt. Hiermee leren omgaan en op den duur zelf een zinvolle dagbesteding weten te realiseren, is een van de onderdelen die onontbeerlijk is voor een leven zonder criminaliteit.


Financiën De financiële situatie van (ex-) gedetineerden is in meerdere opzichten zorgelijk. Niet alleen omdat hun inkomensniveau over Het mulitmodale model het algemeen laag is, maar ook doordat zij vaak te maken hebben met schuldenproblematiek (al dan niet in detentie opgelopen). Meer dan de helft ontvangt geen inkomen uit arbeid maar leeft van een bijstandsuitkering. Dit komt deels voort uit het feit dat een groot gedeelte van deze doelgroep laaggeschoold is en weinig of geen diploma’s heeft. Relaties


Veel (ex-)gedetineerden hebben ten gevolge van hun detentie en daaraan voorafgaande problematiek, contacten met familie en vrienden verloren, waardoor soms enkel contacten uit het criminele circuit overblijven. Daarnaast kampen velen met verslavingsproblematiek en psychosociale problemen, zodat een dubieus sociaal netwerk soms de enige optie lijkt. De hulpvraag in relatie tot deze pijler bestaat dan ook uit het herstellen van oude contacten en het opbouwen van een gezond (niet crimineel) sociaal netwerk. Zingeving Stichting DOOR is een pluriforme stichting, wat inhoudt dat zij niet is gebonden aan één levensbeschouwelijke stroming. Recentelijk is de werkgroep ‘zingeving’ opgericht om over de identiteit van de stichting en de praktische invulling van de pijler zingeving te discussiëren. In deze werkgroep zijn leden van diverse levensbeschouwelijke stromingen vertegenwoordigd. Zingeving en bezinning komen voor bewoners expliciet aan bod tijdens de groeps- en/ of individuele gesprekken en daarnaast is het thema een “rode draad” door alle activiteiten heen. Samen met bewoners wordt bijvoorbeeld nagedacht over de manier waarop zij invulling aan hun leven willen geven. Hierbij kan gedacht worden aan lidmaatschap van een (sport) vereniging of religieuze groepering. Ook worden bewoners aangesproken op de dingen die hen in het verleden zin gaven; zij zouden deze activiteiten weer kunnen oppakken. Tevens wordt er bij de stichting rekening gehouden met geloofsovertuigingen, bijvoorbeeld tijdens de kookactiviteit.

Zorg Stichting DOOR ondersteunt bewoners met problemen die liggen op het gebied van psych(iatr)ische en/of verslavingsproblematiek.

26

Onderlinge samenhang pijlers Zo op het eerste gezicht lijken de pijlers ver uit elkaar te liggen qua betekenis en invulling. In werkelijkheid zijn zij minder geïsoleerd maar juist intensief met elkaar verbonden. Neem bijvoorbeeld de pijler ‘werken’. Heeft men werk dan heeft men over het algemeen ook een betere financiële situatie. De pijler financiën heeft meer kans van slagen omdat bij een gunstigere financiële situatie meer schulden kunnen worden afgelost. Tevens is er door de ontstane financiële ruimte meer mogelijk op de woningmarkt. Een huurwoning ligt binnen bereik en (bij een zeer gunstige financiële situatie) zelfs een kwalitatief bovengemiddelde huurwoning. Daarnaast vormen collega’s op het werk belangrijke sociale relaties, niet in de laatste plaats omdat men hier vaak een aanzienlijke hoeveelheid tijd mee doorbrengt. De pijler relaties wordt aldus in positieve zin beïnvloed omdat het hier gaat om sociale contacten binnen een niet-crimineel circuit. Bovendien is één van de belangrijkste dingen waar mensen zich mee profileren hun werk. Dit omdat werken voor een groot gedeelte van de bevolking een onontkoombare dagbesteding is, maar ook aangezien werk een betekenis geeft aan het bestaan. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de denkbeeldige ‘leegte’ waar werknemers in de pensioenleeftijd mee te maken krijgen wanneer zij hun

werkzaamheden beëindigen. Ook het zelfbeeld kan hierdoor ernstig worden aangetast; werkelozen kunnen een negatiever zelfbeeld hebben omdat zij niet het idee hebben actief bij te dragen aan de samenleving. Een onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) onderschrijft deze assumptie. Uit een studie naar werklozen, arbeidsongeschikten en werkenden van 1987 tot 1995 werden als belangrijkste nadelen de financiële achteruitgang, maar ook gevoelens van doelloosheid, nutteloosheid en onzekerheid over de toekomst genoemd. Het gevoel van eigenwaarde, de contacten met collega’s en het idee maatschappelijk nuttig te zijn, bleek door ongeveer 60% van de respondenten te worden onderschreven als een positief gevolg van het hebben van een baan (Hoff & Jehoel-Gijsbers, 1998). Voor (ex-)gedetineerden, die over het algemeen toch al een negatiever zelfbeeld hebben, zou dit nog sterker kunnen gelden. Zorg is een belangrijk aandachtspunt binnen deze pijlers. Wanneer er niet wordt gewerkt aan de onderliggende hulpvraag op het gebied van verslaging en en/of psychiatrie zal er nooit een goed evenwicht binnen de pijlers ontstaan.

Zo zijn er nog vele voorbeelden te bedenken van de onderlinge samenhang tussen de pijlers waarvan er nog enkele zullen worden besproken, bijvoorbeeld relaties en zingeving. Relaties aangaan en onderhouden zijn essentiële manieren van zingeving aan het menselijke bestaan. Het hebben van een relatie zorgt ervoor dat iemand niet meer alleen voor zichzelf leeft maar ook voor zijn partner of gezin. Meer druk om op het rechte pad te blijven en om

27

(eventueel) als broodwinner te fungeren zijn hiervan het gevolg. Ook kan een relatie een verlichting in de financiële lasten betekenen, in het bijzonder wanneer men gaat samenwonen. De pijlers financiën en wonen zijn hiermee verbonden met relaties. Daarnaast levert een gezond sociaal netwerk voordelen op het gebied van wonen op, in de zin dat men vanuit dit netwerk aan een woning geholpen kan worden.

Huisregels Het huisreglement dat bij Stichting DOOR gehanteerd wordt, is bedoeld om de rust en orde in de woonhuizen te bewaren. Achterliggende gedachte van dit reglement is dat wanneer regelnaleving intern (bij DOOR) nagestreefd wordt, bewoners zich extern (in de samenleving) ook beter aan de regels zullen houden. Deze huisregels zijn bovendien verbonden aan het verblijfscontract. In de huisregels zijn geen verboden opgenomen omtrent gedrag van bewoners. Bij overtreding van de regels kunnen gele kaarten worden uitgedeeld waarbij een maximum van vijf gele kaarten tot uitzetting leidt en daarmee de verblijfsover-


Stichting DOOR heeft nauwe samenwerkingsverbanden met gespecialiseerde instellingen in Zeeland op het gebied van verslavingszorg en/ of psychiatrie om op een deskundige manier met deze problematiek om te kunnen gaan.

eenkomst beëindigd. Bij ernstige overtredingen kan ook direct worden uitgezet. Het reglement geldt zowel voor bewoners die deelnemen onder justitiële titel als voor bewoners die deelnemen in het kader van de maatschappelijke opvang. Zaken die niet in het reglement staan vermeldt, zijn ter beoordeling van de directie.

Vrijwilligers bij Stichting DOOR

‘Samenwerkingsmodel nazorg volwassen exgedetineerden’ ligt aan deze werkzaamheden ten grondslag. Hierin liggen – op hoofdlijnen – de taken en verantwoordelijkheden op het gebied van nazorg aan exgedetineerde burgers tussen gemeenten en Justitie vast. Het model is tot stand gekomen in samenspraak met vertegenwoordigers van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), het ministerie van Justitie, het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Reclasse-

Een belangrijke groep medewerkers bij Stichting DOOR bestaat uit mensen die als vrijwilliger werkzaam zijn. In 2012 waren 40 vrijwilligers actief bij Stichting DOOR. Vrijwilligers ondersteunen bewoners van Stichting DOOR op veel gebieden maar vormen vooral een belangrijke schakel tussen het vangnet van organisaties en het (nieuwe) netwerk van bewoners. Zij balanceren tussen betrokkenheid en afstand maar zijn zelf vaak van mening dat zij ‘niet zoveel bijzonders’ doen. Maar is dat niet waar het nu juist om draait: ‘niet zoveel bijzonders’ doen maar gewoon medemens zijn met een toegestoken hand. ‘Niet zoveel bijzonders’ maar van onschatbare waarde als je weer gewoon mee wil doen in de maatschappij.


Nazorg ex-gedetineerden vanuit Veiligheidshuis Zeeland Naast haar opvang vanuit de woonhuizen vervult Stichting DOOR, sinds 1 oktober 2010, een provinciale rol in de nazorg aan ex-gedetineerde burgers afkomstig uit een Zeeuwse gemeente. De werkzaamheden rondom de nazorg vinden plaats vanuit het Veiligheidshuis Zeeland. Dit is het informatieknooppunt rond preventie, repressie en nazorg. De Zeeuwse coördinatie nazorg ex-gedetineerden heeft zich bij dit netwerk aangesloten. Er bestaan diverse overlegvormen binnen het Veiligheidshuis zoals Casusoverleg Nazorg en Persoons Gebonden Aanpak veelplegers waarin partners elkaar fysiek ontmoeten. Een goede re-integratie van (ex-) gedetineerde burgers is van essentieel belang in het streven recidive terug te dringen. Het landelijk


© Stichting DOOR

28

Centraal in het model staat een persoonsgerichte en integrale aanpak, gebaseerd op samenwerking en een oplossingsgerichte werkhouding.

Doel is ervoor te zorgen dat de activiteiten voor, tijdens en na detentie elkaar versterken en worden afgestemd zodat criminaliteit en overlast van ex-gedetineerde burgers fors zal afnemen. De persoonsgerichte aanpak krijgt vorm doordat voor iedere volwassen (ex-) gedetineerde burger die dat nodig heeft activiteiten in het kader van reintegratie worden verricht onder regie van gemeenten en/of Justitie. Voor het welzijn van (ex-) gedetineerde burgers, terugkerend naar de Nederlandse samenleving, is het van belang dat de basisvoorzieningen voor re-integratie bij ontslag uit detentie zijn gerealiseerd. De nazorgactiviteiten richten zich op een sluitende informatieuitwisseling en op de relevante leefgebieden. De veronderstelling is dat

investeren in deze basisvoorwaarden voor re-integratie criminaliteit vermindert, overlast in gemeenten voorkomt en daarmee een bijdrage aan recidivereductie levert.

De Zeeuwse coördinatie, die werkt conform het Samenwerkingsmodel, is het aanspreekpunt voor de Medewerker Maatschappelijke Dienstverlening (MMD) binnen een Penitentiaire Inrichting (PI ). Daarnaast is de coördinatie een onmisbaar aanspreekpunt voor de ketenpartners. Ze heeft de regie over het proces, de (voorbereiding) van de terugkeer van gedetineerden in de samenleving.

Veel (ex-)gedetineerde burgers hebben één of meer problemen die een risico vormen voor recidive. Onderzoek heeft aangetoond dat gebrek aan huisvesting, inkomen, schulden, het risico op recidive vergroten en dat het risico het grootst is in de eerste 72 uur na ontslag uit detentie. Voor veel gedetineerden, zoals de groep veelplegers met meervou-

dige problematiek zal het op orde brengen van de relevante leefgebieden alleen niet voldoende zijn om het gedrag van de (ex-) gedetineerde structureel te veranderen. In die gevallen kunnen extra ondersteuning in de vorm van ambulante begeleiding en/of aanvullende gedragsinterventies noodzakelijk zijn, juist ook om de relevante basisvoorzieningen ook op orde te brengen en te houden. Het gaat hierbij om: een geldig identiteitsbewijs; onderdak direct na ontslag, minimaal maatschappelijk opvang; inkomen uit werk of uitkering en indien arbeid niet haalbaar is een vorm van dagbesteding; inzicht in schulden en een plan voor schuldhulpverlening en het vaststellen van zorgbehoeften en indien geïndiceerd, het realiseren van (continuïteit van) zorg. □


ring Nederland (RN), de G4, een afvaardiging van de G27 en een aantal kleinere gemeenten.

29

Het Penitentiair landbouwcentrum (PLC) in Ruiselede. Jeroen VAN LUCHEN en Petra COLPAERT¹


Het is 7u00 wanneer ik gewekt word door de chef. In mijn chambrette heb ik even de tijd om wakker te worden en mij op de slaapzaal aan de lavabo te verfrissen. Het PLC is een open gevangenis waar gedetineerden binnen een drugsvrij gemeenschapsregime met verplichte tewerkstelling leven. Veroordeelden met een strafrestant tot 5 jaar die Nederlands spreken; geschikt zijn voor het gemeenschapsregime; niet vluchtgevaarlijk zijn en instemmen met urine- en alcoholcontrole kunnen in aanmerking komen voor een detentie in het PLC. Wanneer er tijdens hun verblijf inbreuken op de bovenstaande voorwaarden worden vastgesteld, worden gedetineerden onmiddellijk op transfer geplaatst. In het PLC wordt sterk ingezet op de reclassering van de gedetineerden. Zo wordt er naast het zoeken naar werk, opleiding of opname sterk ingezet op het herstel van de contacten met de familie.

Om 7u30 uur word ik beneden op sectie (de gemeenschappelijke ruimte) verwacht om samen met de andere gedetineerden naar de eetzaal te gaan voor het ontbijt.

© PLC Ruiselede — Belgie

¹ Jeroen Van Luchen werkt als beleidscoördinator hulpen dienstverlening aan gedetineerden te Ruiselede. attaché zorg.


30

Petra Colpaert is er

Het PLC heeft een capaciteit voor 60 gedetineerden. De grootste groep, 40 man, slaapt in chambretten op de slaapzaal. Er is ook een gemeenschappelijke kamer voor 2 snurkers en 6 individuele kamers voor de dag-koeiers². Daarnaast is er nog een gemeenschappelijke kamer met 4 bedden voor gedetineerden die in de opleidingscentra van de VDAB opleiding volgen en - afgezonderd van de andere gedetineerden een gemeenschappelijke kamer voor 4 gedetineerden die in beperkte detentie verblijven.

Naast de tewerkstelling kunnen gedetineerden ook een aantal cursussen volgen die plaatsvinden tijdens de werkuren (groententeelt, heftruck en schilderen). Deze cursussen worden hetzij gedurende een volledige week, hetzij

Het Rijks landbouw bedrijf (RLB) dat verbonden is © PLC Ruiselede — Belgie aan het PLC beslaat 145 ha die bestaat uit cultuurgrond, gebouwen en erven en beboste oppervlakte. Gedetineerden worden ingeschakeld in de één dag in de week verspreid over een aantal maanden akkerbouw (maïs, wintergranen en voederbieten), de aangeboden. bosbouw en in de veehouderij. Naast arbeid binnen het RLB wordt ook nog arbeid voorzien binnen de huishoudeNa het middageten en een sigaretje volgt er oplijke taken en in de werkateliers. nieuw een appel. Na het appel van 13u komt er iemand van B.leave ons ophalen voor een sessie Samen met de beambte verlaten we het PLC om terugvalpreventie. Een prettige afwisseling na aan de overkant van de baan naar het patattenhet harde labeur van deze morgen. Ik zit in de Bveld te gaan. Daar aangekomen verwijder ik het groep en we hebben een toffe bende maar in de loof van de aardappelen terwijl mijn vier collegroep kan het er soms wel confronterend aan toe ga’s de aardappelen kappen en in manden verzagaan. Stilaan krijg ik een beter zicht op mijn vermelen. Het begint warm te worden buiten, gelukslaving en zie ik dat ik niet de enige ben die met kig kunnen we af en toe een slok drinken in de deze problemen worstel. Om 16u is het tijd om schaduw van de bomen. Tegen 11u30 doen we terug te gaan naar sectie, de werkdag zit erop! de aardappelen in zakken en nemen we deze terug mee naar binnen. Om 11u45 zijn we terug Het ‘B.leave’ programma loopt van oktober tot eind mei op sectie. Ik ben bij de gelukkigen die mag blazen en geeft aan 16 drugsverslaafden de kans om hun (drug) wanneer ik binnenkom. We hebben nog even de problemen bespreekbaar te maken en een nieuwe letijd om ons op te frissen alvorens we om 12u vensstijl te ontwikkelen. Het programma bestaat uit samen naar de eetzaal gaan. halftijdse tewerkstelling en een halftijds programma. Bin² Deze gedetineerden staan om 6h op en melken de koeien tweemaal daags. ³ Het jaarverslag, met het volledige aanbod hulpen dienstverlening in het PLC voor 2012 kan opgevraagd worden bij de beleidscoördinator.

31


Na het ontbijt heb ik nog even de tijd voor een sigaretje in de TV-zaal alvorens het appel begint. Na het appel komt de beambte van ‘den hof’ ons ophalen om naar het werk te gaan. Deze morgen moeten we aardappelen gaan oogsten op perceel 34.

nen het programma worden diverse sessies aangeboden: sociale vaardigheden, terugvalpreventie, gespreksgroep, sport, infosessie sociale administratie, infosessie herstelfonds, cursus omgaan met lastige situaties en opleiding tuinonderhoud. De deelnemers aan het B.leave programma worden in twee groepen opgedeeld en zijn verplicht om aan alle sessies deel te nemen.

Naast B.leave bestaan er nog een aantal ander programma’s in het PLC. Binnen het VDAB programma worden gedetineerden met het gevangenistransport naar het opleidingscentrum van de VDAB (Roeselare en Gits) gebracht. Het Uitweg programma biedt zedendelinquenten wekelijks een gespreksgroep aan waarin pre-therapeutisch wordt gewerkt, in aanloop van een opname. Als laatste willen we toch nog het Schakels programma vermelden dat drugsverslaafden die nog niet (of niet meer) deelnemen aan B.leave ondersteunt op gebied

van sociale vaardigheden en terugvalpreventie doormiddel van een wekelijks groepsgesprek. Schakels werd eind mei stopgezet omdat er geen middelen meer worden vrijgemaakt vanuit justitie.

Op sectie lees ik, nadat ik een sigaretje gerookt heb, even ‘rustig’ de krant. Rustig kan je het hier niet echt noemen, er loopt hier veel volk rond en de televisie staat aan. Nog een geluk dat de grootste lawaaimakers in de fitness zitten, daar kunnen ze hun overtollige energie kwijt. Vandaag niet veel nieuws in de krant. Ik ga dan maar naar de ‘stille zaal’ waar ik nog even verder werk aan mijn cursus planlezen. Om 18u30 gaan we samen naar de eetzaal voor het avondmaal.


De gemeenschapsruimte of ‘sectie’

Na het avondeten nog even het nieuws van 19u00 meepikken en me klaarmaken voor het keramiek atelier. Tot 20u30 in de weer met klei. Ik ben benieuwd naar het resultaat wanneer mijn werkjes uit de oven komen.

De hulpen dienstverlening aan gedetineerden, georganiseerd vanuit de Vlaamse gemeenschap, staat in voor een aanbod op het vlak van welzijn, gezondheid, onderwijs, werk, sport en cultuur. Door middel van samenwerkingen met diverse partners kunnen gedetineerden een beroep doen op trajectbegeleiders, justitieel welzijnswerk (JWW) van het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) en kunnen ze terecht bij een psycholoog van het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg (CGG). Ze kunnen ook verschillende oplei-

© PLC Ruiselede — Belgie


bestaat uit een centrale ruimte waar er twee beambten toezicht houden achter de balie. Aan de balie kunnen gedetineerden mits het afgeven van hun sleutels materiaal ontlenen voor de keuken of de ontspanning. Men kan er ook terecht voor kranten en tijdschriften. In de centrale ruimte staat een TV met zeteltjes, een aantal ‘kaarterstafels’, een biljart en een dartsbord. Vanuit de sectie heeft men na de werkuren vrije toegang tot de fitness. Achter de centrale ruimte is er een gemeenschappelijk keukentje en nog twee TV zalen die onder camerabewaking staan. De eerste TV zaal doet dienst als rookruimte. De tweede TV zaal wordt de ‘stille zaal’ genoemd, hier staan de zetels in cinema opstelling. Achteraan staan 4 computers: 3 computers voor het E-leren en 1 computer waar men de catalogus van de bibliotheek kan raadplegen.

32

Terug op sectie zijn er al een aantal mensen naar boven vertrokken. Ik kan me nu ook terugtrekken op mijn chambrette om in alle rust verder te schrijven aan een brief voor mijn slachtoffer. Beneden is het een rumoer van je welste. Het VLOT (Vlaams Lokaal Overleg Team) heeft ervoor gezorgd dat de wedstrijd van de Rode Duivels op groot scherm te zien is op sectie. Schrijven zal voor na de wedstrijd zijn. Om kwart voor elf gaat het licht uit: “Slaap wel en tot morgen, voor een nieuwe dag in het PLC!”

Naast een uitgebreide infosessie over het Herstelfonds binnen B.leave wordt er jaarlijks een kleine infosessie gegeven in de eetzaal. Elke gedetineerde wordt op de hoogte gesteld van het Herstelfonds bij het onthaal door de PSD. Nadien kunnen gedetineerden terecht bij

JWW voor verdere informatie. Indien ze dat wensen, kunnen ze een gesprek aanvragen met een bemiddelaar van Suggnomè. Deze kan het dossier voor het Comité Herstelfonds (vanuit de Provincie WestVlaanderen) voorbereiden of samen met de gedetineerde beslissen om enkel de dader-slachtoffer bemiddeling op te starten. Wanneer er een dossier voor het Herstelfonds wordt opgestart zal JWW, na een goedkeuring van het dossier, contact opnemen met potentiële organisaties en de gedetineerde vergezellen bij een eerste gesprek. Eenmaal de tewerkstelling is opgestart, neemt de PSD de opvolging en de begeleiding weer over.

kunstenaars’ en wordt er jaarlijks een lezing georganiseerd waar geïnteresseerden vanuit de bibliotheek van Aalter kunnen aansluiten. Daarnaast is er ook nog contact met de buitenwereld door de opleiding die gedetineerden kunnen volgen in de reguliere opleidingscentra van de VDAB en via het vrijwilligerswerk in het kader van het Herstelfonds. □

Een andere pijler binnen het herstelgerichte werk is het contact met de samenleving. Zoals hierboven al vermeld, worden er in het PLC specifieke inspanningen gedaan naar de familie toe. Naast het gewone bezoek wordt er elke maand een speciaal kinderbezoek georganiseerd. Het PLC voorziet ieder jaar vier maaltijden waar alle gedetineerden samen met hun familie kunnen eten. Daarnaast wordt er specifiek voor de familie van de B.leave’ers een ‘meedraai dag’ georganiseerd, worden ze uitgenodigd op de halve marathon (die elke B.leave’er loopt eind april) en worden ze ten slotte ook uitgenodigd op de afsluitende BBQ eind mei.

Vanuit het VLOT worden een aantal activiteiten georganiseerd die ook openstaan voor geïnteresseerden vanuit de buurt. Zo wordt om de twee jaar het keramiek atelier open gesteld tijdens het project ‘buren bij

³ Het jaarverslag, met het volledige aanbod hulpen dienstverlening in het PLC voor 2012 kan opgevraagd worden bij de beleidscoördinator.

33


dingen volgen aangeboden door de Centra voor Volwassen Onderwijs (CVO) en het Centrum voor basiseducatie (CBE), met de ondersteuning van de onderwijscoördinator van Consortium Comenes. Daarnaast kunnen ze ook een beroep doen op een detentieconsulent van de VDAB en zijn er medewerkers van De Rode Antraciet die het sport -, cultuur- en vormingsaanbod vormgeven. Al deze mensen worden bijgestaan door organisatieondersteuners van het CAW en een beleidscoördinator van de Vlaamse Gemeenschap. ³

In een gesloten gevangenis hoef je niet na te denken, daar wordt voor je gedacht Documentaire Bastoy Antje Segers¹ Niet ver van de hoofdstad van Noorwegen bevindt zich het eiland Bastoy. Een natuurgebied waar 115 gevangenen wonen. Misschien lijkt het idee van een eiland voor criminelen op het eerste zicht aantrekkelijk voor de repressievelingen onder ons. Zeker als je Alcatraz in gedachten hebt. Ver weg van de beschaving, waar mensenrechten met de voeten worden getreden…


Niets in minder waar. Het eiland is niet afgesloten door torenhoge hekkens, de bewakers dragen geen wapens en de gevangenen mogen het eiland verlaten om naar hun therapeut te gaan of soms om een krant te gaan kopen. Nog meer uniek: het is de eerste ecologische ‘gevangenis’ ter wereld waar de groenten van eigen kweek komen, waar afval volledig wordt gerecycleerd en de weinige auto’s op het eiland op biodiesel rijden. Er is een paarden - en schapenfokkerij en runderen worden geteeld. Aangezien de gevangenen bijna al het werk zelf verrichten, is het systeem van Bastoy zelfs op economisch vlak one of a kind.

© www.documentaire24.nl

In tegenstelling tot wat we zouden verwachten, zijn de bewoners geen first offenders of ‘lichte’ jongens. Elke

¹ Antje is redactielid en werkt als bemiddelaar bij BAAB te Brugge.


34

In de documentaire getuigen verschillende gevangenen en bewakers over het leven in een ‘openlucht’ gevangenis. Ondanks de enorme vrijheid die de gedetineerden op het eiland hebben, blijven ze natuurlijk wel gestraft. Het is en blijft vrijheidsberoving. Maar in vergelijking met een gesloten systeem, uiteraard veel aantrekkelijker. De gedetineerden weten dan vaak ook goed wat ze te verliezen hebben als ze zich niet aan de regels houden (vb drugsbezit).

Per, een drugdealer die een straf van 14 jaar uitzit, omschrijft zijn ervaring met het klassieke gevangenissysteem treffend.

“In een gevangenis moet je geen beslissingen nemen. Je moet niet nadenken. Alles wordt voor je gedaan. Je hebt ook enkel maar met jezelf te maken. Er is geen echt sociaal leven in

Het strafrechtelijke beleid van Noorwegen werd, nog niet zo lang geleden, eventjes het centrum van de wereld. De man verantwoordelijk voor deze aandacht: Anders Breivik. Er bestaat namelijk geen levenslange opsluiting in Noorwegen en ook de doodstraf is afgeschaft. Logisch gevolg: elke gevangene komt terug in de samenleving. Elke ex - gedetineerde kan dus je buurman of je collega worden. Met dit in gedachte, heeft Noorwegen dan ook fel ingezet op rehabilitatie en resocialisatie. Met Bastoy als extreme vorm van dit gedachtegoed.

In Bastoy worden de gevangen envoorbereid op hun terugkeer naar de samenleving. Ze staan in voor hun ontbijt, kunnen werken op het eiland, krijgen of organiseren zelf sociale vaardigheidstraining maar leren vooral terug samen leven. Het is een gemeenschap waar verantwoordelijkheid centraal staat. Wat opvalt in de documentaire is vooral het vertrouwen dat aan de gedetineerden wordt gegeven. Je kan verschillende projecten binnenbrengen in een gevangenissysteem maar hoe je met gedetineerden omgaat en hen behandelt, is belangrijker dan om het even welk project.

De filosofie van Bastoy en het Noorse gevangeniswezen in het algemeen, is afkomstig van een Noord Amerikaans spiritueel leider Bear Heart. “Als je de mens als een

35

beest behandelt, wordt hij een beest. Als je een mens als een crimineel behandelt, wordt hij een crimineel. Als je een mens als een mens behandelt, wordt hij een mens.”

Na het zien van de documentaire blijft dit voornamelijk plakken. De invloed en impact van relaties tussen mens en natuur, alles nauw met elkaar verbonden in een web van interactie. Maar ook de manier waarop mensen elkaar en de natuur beïnvloeden. Gevangenissen ontnemen vaak niet alleen je vrijheid. Ze depriveren ook je zintuigen. Je wordt niet meer geprikkeld door de schoonheid van dingen: een zonsondergang, een boswandeling of een duik in het water. Het trof mij vooral toen ik een van de gedetineerden zag in de omgang met zijn paard, hoe hij er tegen sprak... De rust die hij vond in de natuur van het eiland.

En voor diegenen die van statistieken houden: 30% van de gevangenen die Bastoy verlaten, hervalt. De recidive cijfers in Noorwegen behoren tot de laagste van Europa waar ongeveer 60-70% van de ex gevangenen hervallen. Uiteraard zijn statistieken maar cijfers die soms gemakkelijk kunnen worden tegengesproken, maar het zegt wel iets.

De documentaire brengt het alledaagse leven op het eiland mooi in beeld. Maar het is ook niet meer dan dat. Informatie over de praktische werking, de geschiedenis en relevant onderzoek, komt niet echt aan bod in de reportage maar na het bekijken van Bastoy prikkelt het


gevangene in Noorwegen kan een aanvraag doen om naar Bastoy te worden overgeplaatst. Sommige veroordeelden kunnen ook direct naar Bastoy worden gebracht. Vanaf dag 1 krijgt iedereen hetzelfde regime en gelden dezelfde regels voor iedereen. Moordenaars, overvallers, zedendelinquenten en fraudeurs leven samen in een gemeenschap waar alles draait om verantwoordelijkheid. En dat is misschien de belangrijkste voorwaarde om op Bastoy te kunnen verblijven: de vastberadenheid om na de vrijlating op het rechte pad te blijven.

een gesloten gevangenis. Het enige wat je doet in de gevangenis is kaarten of andere onbenulligheden om de tijd te doden.”

wel om meer hierover te weten te komen. □


http://www.hollanddoc.nl/kijkluister/documentaire/b/bastoyeen-gevangenis-zonder-tralies.html


36

Over cultuur gesproken Film: Kongen av Bastoy Alice Delvigne¹

Bastoy – the movie / the past Als redactielid heb ik het genoegen om alle teksten die in deze Nieuwsbrieven verschijnen, reeds op voorhand te mogen doornemen. Ik heb de laatste maanden echter enkele vergaderingen van de redactieraad gemist en volgde dit prachtig exemplaar dus slechts van op afstand, via mail. Groot was mijn verbazing toen ik plots een tekst zag verschijnen met de titel ‘Bastoy’. Was dat niet…? Zou het…? Bestaat toeval dan toch?! Ik las de tekst, en inderdaad het ging over een eiland. Waar gedetineerden verbleven. Waar amper iemand ontsnapt. En waar men een alternatief biedt voor het klassieke gevangenissysteem. Mijn nieuwsgierigheid was geprikkeld en ik ging “google’n”. Want… nog geen week daarvoor had ik een film gezien, die zich afspeelde in Noorwegen, op een eiland, genaamd Bastoy! Ik wist dat de film gebaseerd was op een waar gebeurd verhaal, dus ik wilde meer weten. En inderdaad, het ging over hetzelfde eiland als dat eiland waar nu zeer ruimdenkend omgegaan wordt met gedetineerden.

Het verhaal speelt zich af in 1915. We zien een jonge kerel, Erling, toekomen in een instelling waar jongeren verblijven. Jongeren die iets mispeuterd hebben (de collectebus leeggeroofd bijvoorbeeld) of die zware criminele feiten hebben gepleegd (zoals moord). En vooral: jongeren die dankzij de strenge, christelijke moraal en opvoeding

¹ Alice is redactielid en werkt als bemiddelaar te Oudenaarde.

37

© maartenzutphen.wordpress.com

wel weer op het rechte pad zullen komen. Desnoods pas na zes jaar, maar mits discipline en harding, zàl men tot inzicht komen en zúllen de jongeren hun leven beteren. Dat dit soms gebeurt met de (letterlijk) zeer harde hand of via fameuze psychologische mishandeling, dat moet


Elders in deze Nieuwsbrief vindt u het verhaal van het hedendaagse Bastoy. Ik neem u met graagte mee naar het verleden aan de hand van Kongen av Bastoy / King of Devil’s Island, een Noorse film van 2011, geregisseerd door Marius Holst.

men er bij nemen. Getuigen trouwens ook de vele verhalen uit katholieke instellingen van destijds, die onlangs ook in onze contreien aan het licht zijn gekomen… Erling is een harde jongen, hij laat zich niet zomaar plooien. Hij ontsnapt zelfs van het eiland, wat nog nooit eerder lukte. Gelukkig voor de reputatie van de instelling, wordt hij nadien wel weer opgepakt. We leren ook Olav kennen, de leider van de barak die de nieuwelingen wegwijs moet maken in de instelling. Olav mag bijna vrijkomen, na zes jaar vastzitten omwille van een akkefietje. Wanneer Erling hem echter wijst op het seksueel misbruik dat door een bewaker gebeurt op een jongen in de wasserij, misbruik waarvan iedereen weet maar waarover ook iedereen zwijgt, besluit Olav dat het genoeg is geweest. Ook al komt hij vrij, hij kan de massale mishandelingen niet meer laten passeren. De reactie van deze kerel leidt tot een ware opstand van alle jongeren. Zo ver zelfs dat het hoofdgebouw in brand komt te staan. Voor even zijn zij de baas, zijn zij de leider en beslissen zij over hun beulen. En worden ze zelf bijna beul.

lijk oud of reeds overleden en het personeel zal het ook niet meer kunnen zeggen. Maar het doet een mens denken. Over daders, over slachtoffers, over het kwaad, over hoe macht een mens tot erge dingen in staat maakt, over wraak, over begrip zowel voor daders als voor slachtoffers, over u en ik.

Ik vond het op zich een erg boeiende film. Zeer sterk gespeeld, aangrijpend ook en best spannend. Soms wat clichématig in het verhaal want hij deed bijvoorbeeld heel sterk denken aan de film ‘Magdalena Sisters’, over mishandelingen in een Ierse, katholieke instelling voor ongehuwde meisjes die zwanger waren (geweest). Maar het wordt nooit kitscherig of melodramatisch, net door de subtiliteiten blijft het een sterke film.

Des te boeiender vind ik de film bovendien als je weet wat men nu met het eiland heeft gedaan! Hoe een plaats des verderf toch nog iets -relatief- schoons kan worden, het maakt een mens content dat te horen. □

En als je er dan verder over leest, en als je weet dat die instelling, ondanks vele schandalen en protesten toch nog heeft bestaan tot 1953, dan gaan je gedachten toch even naar al die jongeren die daar hebben gezeten. Die nadien nog een leven hebben proberen te leiden. Wat is van hen geworden, hoe hebben zij dit alles verwerkt? En hoe kijken de opvoeders en bewakers naar die tijd terug? De meeste van de kinderen zijn wellicht nu behoor-


Tot het leger wordt ingeschakeld.

Hoe de film eindigt, laat ik in het midden, ik zou zeggen: rep u naar de videotheek (bestaat die nog?) of naar de plaatselijke bib (ja, zelfs de lokale afdeling van een gehucht in het noorden van Gent had hem liggen!), haal hem desnoods op illegale wijze van het internet, maar gaat de film zien!


38

Herstelgerichte en constructieve afhandelingen in de kijker Meggy Stassyns¹

Op 7 maart 2013 vond in Brussel een studiedag plaats voor de voorstelling van de onderzoeksresultaten over herstelbemiddeling. Aan de hand van de slogan ‘Mag het een ‘Beke’ meer zijn, werd de dag gevuld met een beknopte samenvatting van het onderzoek Beke. De HCA diensten (herstelgerichte en constructieve afhandelingsvormen) gaven toelichting over hun werking en een slachtoffer en dader getuigden op pakkende wijze over hun ervaringen

HCA in woord en beeld! Herstelgerichte en Constructieve Afhandeling in woord en beeld stelde het herstelgericht werken op een ludieke en visuele manier voor. HCA diensten verschaffen een geëngageerde, professionele en ambulante hulpen dienstverlening aan minderjarige daders van als misdrijf omschreven feiten, hun ouders, de slachtoffers en de sociale context waarin zij zich bevinden. De verwijzingen komen van de jeugdparketten en jeugdrechtbanken. Niet alleen herstelbemiddeling, maar ook herstelgericht groepsoverleg, gemeenschapsdienst en leerproject werden kortstondig onder de loepe genomen aan de hand van beeld-

¹ Meggy is redactielid en werkt als herstelbemiddelaar bij HCA Oost-Vlaanderen.

39

materiaal dat weergaf hoe bijvoorbeeld een begeleiding in het kader van een leerproject er kan aan toe gaan. De voorstelling van de HCA werking werd eveneens geïllustreerd aan de hand van een pakkende getuigenis van een slachtoffer die onder begeleiding van herstelbemiddelaar, Felicitas Hardy van HCA OostVlaanderen, een herstelbemiddelingsproces had doorlopen met zijn jonge dader. Saskia Kuypers, coördinator bij HCA dienst Adam, interviewde het slachtoffer dat op een zeer menselijke wijze zijn ervaringen met herstelbemiddeling met het grote publiek deelde. Ook al was de herstelbemiddeling voor dit slachtoffer naar zijn aanvoelen niet helemaal geslaagd, toch gaf hij aan de herstelbemiddeling te hebben aangegrepen daar er voor de rest niets voorhanden was om communicatie met zijn jonge dader te verwezenlijken. Hij was dan ook tevreden over het proces van herstelbemiddeling, ook al minimaliseerde zijn jonge dader de feiten.


Verslag studiedag: Mag het een Beke meer zijn?

omtrent herstelbemiddeling. Tot slot werd de studiedag verdergezet aan de hand van een interactief, toch wel levendig debat dat vorm gegeven werd aan de hand van een stellingenspel. Een afsluitend woord van Peter Casteur en Jan Bosmans bracht de dag tot een mooi einde.

Onderzoek Beke! Vlaams Minister van Welzijn, Volksgezondheid en gezin Jo Vandeurzen vroeg het Nederlands onderzoeksbureau Beke om een beleidsevaluatie uit te voeren van de bemiddelingsdiensten voor minderjarigen. Dit onderzoek peilde naar de ervaringen van daders en slachtoffers, ging na welke werkzame en succesfactoren er zijn, waarom bepaalde bemiddelingstrajecten niet worden opgestart en of alle bemiddelingsdiensten op dezelfde manier te werk gaan. Op 23 maart 2012 werd door het onderzoeksbureau een toelichting gegeven aan de HCA-diensten en werden de bevindingen van het onderzoek meegedeeld. Deze resultaten werden aan het grote publiek voorgesteld op 7 maart 2013, maar wat werd er nu o.a. ontdekt?




De minderjarige verdachten en slachtoffers zijn overwegend positief over het verloop van het bemiddelingsproces. De medewerking van de tegenpartij is daarbij van belang. Schadeherstel en spijtbetuiging leiden tot grotere tevredenheid.



In de jeugdwet staat dat herstelbemiddeling steeds overwogen moet worden. In realiteit gebeurt dat niet steeds.



In ruim de helft van de gevallen waar een aanbod tot bemiddeling is gedaan, kent de herstelbemiddeling geen aanvang. Dat is veelal omdat het slachtoffer het aanbod afwijst.



De meeste verdachten zien bemiddeling niet als een straf.



In een kwart van de bemiddelingen gaan de partijen


daadwerkelijk met elkaar rond de tafel zitten. De directe bemiddelingen leiden vaker tot een volledig doorlopen bemiddelingstraject en worden door de slachtoffers meer gewaardeerd. 

Diefstal, vernieling, vandalisme en brandstichting liggen het vaakst ten grondslag aan een herstelbemiddeling.



Na het bemiddelingsproces schamen verdachten zich meer, hebben meer begrip voor het slachtoffer gekregen en verwachten een gedragsverbetering.

verbetertraject voor de Vlaamse bemiddelingspraktijk uit te stippelen. Dirk Roussard, herstelbemiddelaar bij HCA-dienst Baal te Limburg, eveneens zetelend in de werkgroep, legde uit dat deze werkgroep al gestart is met het oplijsten van verbeterthema’s: zo dienen aanbevelingen inzake de aanpassing van de Wet van 2006 te worden geformuleerd, moet er samen gezocht worden naar good practices en aanpassingen inzake methodiek en dienen regionale verschillen weggewerkt te worden.

Hoe dan ook, de onderzoeksgroep Beke sloot zijn voorstelling af met een positieve noot, namelijk dat elk bemiddelingstraject waarde heeft ongeacht de uitkomst!

Op basis van deze verbeterthema’s zal een plan van aanpak worden geboetseerd, deels gevoed ook door onderzoek en deels door het inventariseren van noden en behoeften van herstelbemiddelaars. Een algemene visie kan zo ontwikkeld worden betreffende methodiek, directe en indirecte bemiddeling, al dan niet uniforme rapportage, bemiddelen met -12 jarigen en ontkennende daders, enz… .

Toch blijft er volgens de onderzoeksgroep ook periodieke aandacht noodzakelijk voor de finaliteit van herstelbemiddeling en dienen HCA-diensten voldoende overlegmomenten te voorzien om hierover te debatteren en te communiceren. Ook lijkt het hen zinvol om vaste procedures te ontwikkelen en een poging te ondernemen tot het uniformiseren van administratie en registratie.

Dirk Roussard maakte tot slot alle herstelbemiddelaars nog warm voor een aankomende studiedag herstelbemiddeling die (ondertussen) op 25 juni 2013 in Limburg plaatsvond het onderzoeksproject van het projectmatig wetenschappelijk onderzoek (PWO) ‘Een onderzoek naar de methodiek van herstelbemiddeling bij minderjarigen’, dat werd uitgevoerd door de Katholieke Hogeschool, werd voorgesteld.

Werkgroep Beke: nog een ‘Beke’ meer?

Interactie please!



Ruim de helft van de verdachten heeft na de herstelbemiddeling niet meer te maken gekregen met de jeugdhulpverlening.

Op basis van de aanbevelingen uit het onderzoek Beke, werd de ‘werkgroep Beke’ opgericht. Alle Vlaamse HCA-diensten vaardigden één bemiddelaar af om in deze werkgroep te zetelen om zo een

40

Het interactief en toch wel levendig debat werd ingeleid door Jan Huys, vrijwilliger bij Alba en tevens VRT Journalist. Een aantal stellingen werden afgevuurd op het aanwezige publiek en bracht discussie op gang, ‘ja’ en ‘neen’ bordjes vlogen

Vurige discussies, verrassende eensgezindheid, maar ook heel wat uiteenlopende meningen werden vertolkt. Zo menen sommigen dat secundaire victimisatie een bepalende factor kan zijn om geen herstelbemiddeling meer aan te bieden terwijl anderen menen dat herstelbemiddeling een lineair aanbod zou moeten uitmaken. Het slachtoffer dat eerder die dag al had getuigd, opperde dat een geslaagde herstelbemiddeling afhankelijk is van de nazorg die wordt verstrekt: het verhaal dat slachtoffers hebben meegemaakt eindigt immers niet zomaar bij de opmaak van een herstelovereenkomst. Wanneer het resultaat van de herstelbemiddeling niet voldoende is voor een slachtoffer, dan zou de jeugdrechtbank nog iets moeten ondernemen. Want in tegenstelling tot meerderjarige daders, kan een slachtoffer nu eenmaal de jeugdrechter niet vatten.

menvatting van de onderzoeksbevindingen van de groep Beke, een warme oproep vanuit HCA Baal en een passend slotwoord door Heidi Vanneste, directeur van HCA OostVlaanderen, hebben van deze dag een boeiend treffen van herstelbemiddelaars, daders, slachtoffers, samenwerkende partners en verwijzers gemaakt. Peter Casteur en Jan Bosmans gaven nog een aantal boeiende slotbeschouwingen mee aan het aanwezige publiek. Herstelbemiddelaars werden terecht in de kijker geplaatst en verdiende persaandacht werd geschonken aan de herstelbemiddeling: een aantal artikels werden uitgegeven door Metro, Knack, De Standaard en het Laatste Nieuws: slogans zoals ‘Jonge daders kiezen voor dialoog’, ‘Jaarlijks maken 4.500 minderjarigen gebruik van herstelbemiddeling’, ‘1 op 2 daders toont berouw en hervalt niet’ waren één van de nieuwsslogans die de Belgische wereld werden ingestuurd. □

Herstelgericht aanbod en contextgericht samenwerken als antwoord op het NICC rapport Het Nationaal Instituut voor Criminologie en Criminalistiek maakte recent de resultaten bekend van een onderzoek naar de beslissingen van de jeugdrechters en jeugdrechtbanken ten aanzien van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd. Zo bevestigen de cijfers dat jongeren niet op steeds jongere leeftijd delicten plegen. Eveneens blijkt dat de jeugdrechter meestal de maatregel kan opleggen die hij wenst. Indien dat toch niet het geval is, dan is dat te wijten aan een gebrek aan medewerking van de minderjarige of zijn ouders, of door het niet beschikbaar zijn van het geschikte aanbod. Het agentschap jongerenwelzijn ziet vier actielijnen als antwoord op het onderzoek: samenwerken rond de vraag van de jongere en de context, gerichte diagnostiek en samenwerking binnen een integrale jeugdhulp, creativiteit en innovatie, de gemeenschapsinstellingen zetten sterk in op modulering van het aanbod en een contextgerichte bena-

Mag het een Beke meer zijn ‘Mag het een Beke meer zijn’ was inderdaad een ‘beke meer’: een levendig debat, een oprechte getuigenis van een dader en slachtoffer die de herstelbemiddeling destijds hadden doorlopen, een mooie sa41


de lucht in als antwoord op de geponeerde stellingen. Enkele van de afgevuurde stellingen luidden als volgt: “bemiddeling is enkel geslaagd wanneer een overeenkomst wordt opgemaakt”, “elk slachtoffer moet een aanbod tot herstelbemiddeling krijgen: maar wat dan met ontkennende daders?”, “herstelbemiddeling moet op de gerechtelijke afhandeling van invloed zijn”, “bemiddeling is voldoende als reactie op een feit gepleegd door een minderjarige”.

dering. Ook het herstelgerichte aanbod wordt een aandachtspunt: een cultuuromslag en andere positionering in de wetgeving zijn nodig om de herstelrechtelijke benadering ook voor jongeren die voor de jeugdrechter verschijnen prioritair te maken. Het onderzoek benadrukt ook de noodzaak van structureel overleg met de jeugdparketten en jeugdrechters om tot een gezamenlijk en transparant beleid te komen want er zijn nog grote regionale verschillen in aanpak en aanbod merkbaar. De signalen van de jeugdrechters inzake overbelasting van het systeem, zowel door een tekort aan het juiste, gewenste aanbod als door gebreken in de organisatie van de hulpverlening moeten gekoppeld worden aan de recente ontwikkelingen binnen een vernieuwde jeugdhulp. Jongeren worden nog te vaak naar de gesloten jeugdinstellingen verwezen. Ook wijst het onderzoek uit dat jongeren niet altijd terechtkomen op de meest geschikte plaats. □

Een nieuw decreet voor een betere jeugdhulp Op 11 juni 2013 heeft de Commissie Welzijn van het Vlaams Parlement gestemd over het ontwerpdecreet integrale jeugdhulp. De vooropgestelde planning, waarbij de voorstartregio Oost-Vlaanderen aanvangt op 16 september 2013, blijft behouden. De inwerkingtreding van de overige regio’s zal ingaan op 1 maart 2014. Op voorstel van ministers Jo Vandeurzen en Pascal Smet werd een nieuw decreet integrale jeugdhulp ontwikkeld, in 1999 stelde het Vlaams Parlement immers vast dat de verkokering in de jeugdhulpverlening in Vlaanderen heel wat negatieve gevolgen heeft en de jeugdhulp voor cliënten ondoorzichtig maakt. Gebrek aan afstemming leidt tot blinde vlekken en overlappingen in het hulpaanbod en één van de centrale uitdagingen voor een integrale jeugdhulp is het verduidelijken van het onderscheid tussen rechtstreeks en nietrechtstreeks toegankelijke jeugdhulp.


Daarom zal vanaf 1 januari 2014 één intersectorale toegangspoort functioneren als overgang tussen de rechtstreeks en de nietrechtstreekse toegankelijke jeugdhulp, deze zal ingebed worden in het Agentschap Jongerenwelzijn. De intersectorale toegangspoort die er in vijf provincies en in Brussel komt, zal over twee teams beschikken: een team indicatiestelling en


42

een team jeugdhulpregie.

Rechtstreeks toegankelijke hulp: 

Is hulp waar de cliënt zonder meer beroep op kan doen. Zo kunnen jongeren en hun ouders zelf aankloppen bij het jongerenonthaal van een Centrum voor Algemeen Welzijnswerk, bij Kind en Gezin, CLB en Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg.



Het is de mate waarin een aanbod ingrijpend is dat bepaalt of jeugdhulp rechtstreeks of niet-rechtstreeks toegankelijk is.



Een substantiële uitbreiding van de rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp is een noodzakelijke voorwaarde voor een vlotte werking van de intersectorale toegangspoort. 30% van de totale voorziene middelen voor uitbreiding zal dan ook rechtstreeks besteed worden aan rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp.

Niet-rechtstreeks jeugdhulp: 

toegankelijke

een aanmelddocument (Adocument) kan worden ingediend door alle jeugdhulpaanbieders, zij zullen instaan voor identificatie, vraagverheldering/diagnostiek, bijkomende gegevens, .. De aanmelder wordt dan blijvend de aanspreekpersoon en verbindingsfiguur voor de cliënt in de periode waarin de aangevraagde nietrechtstreekse toegankelijke hulp nog niet beschikbaar is. Deze aanmelder dient coör-





MDT’s (Gespecialiseerde Multidisciplinaire Teams) en gemandateerde voorzieningen leveren dan diagnoses aan op basis van vooraf opgestelde kwaliteitscriteria en formuleren een voorstel van indicatiestelling waarin staat welke hulp meest aangewezen is. Zij behandelen ook vragen voor herindicatiestelling. De bemiddelingscommissies worden aldus opgeheven en de gemandateerde voorzieningen krijgen nu de rol om te beoordelen of hulp maatschappelijk noodzakelijk is en of het dossier van de jongere moet overgemaakt worden aan het parket. Daarnaast komt er ook een ‘zuivere’ vorm van aanbodonafhankelijke bemiddeling. Het team jeugdhulpregie zal de indicatiestelling (typemodules) omzetten naar concrete hulpverlening: is het aangewezen aanbod niet meteen vrij of er is een relatief groot aantal voorzieningen dat in aanmerking komt om de hulp te realiseren, dan zal het team jeugdhulpregie de cliënt informe-

ren over het aanbod en/of eventuele wachttijden. Indien het nodig en mogelijk is, dan zal overbruggingshulp geboden worden. 

dit innoverend, veranderend landschap van jeugdhulpverlening zal mogen, kunnen, zullen innemen, zal de toekomst uitwijzen! □

Ook drie bijzondere procedures worden voorzien: een procedure second opinion, een procedure voor versnelde indicatiestelling en toewijzing (VIST) en een beroepsprocedure.

Opm: wat betreft de ‘gedwongen hulpverlening’ opgelegd door jeugdrechters zal met de jeugdmagistratuur nog overlegd worden op welke manier zij kunnen samenwerken met de toegangspoort en de jeugdhulpaanbieders in de nieuwe context vanaf 2014. Het werken met één intersectorale toegangspoort betekent dat kinderen en jongeren die nu ‘tussen twee stoelen vallen’, - in het bijzonder kinderen die zowel jeugdhulp uit de bijzondere jeugdbijstand als van de sector personen met een handicap nodig hebben - sneller zorg op hun maat krijgen. Er zal ook heel wat meer samenwerking tussen rechtstreeks toegankelijke en niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp zijn en dat zal de cliënt de kans bieden op een meer efficiënt verloop van zijn hulptraject en meer continuïteit in de aangeboden hulp. 6 doelstellingen omkaderen het ontwerpdecreet: vermaatschappelijken jeugdhulp, tijdige toegang krijgen tot jeugdhulp, hulpcontinuïteit waarborgen, op gepaste wijze omgaan met verontrusting, voorzien in een aanbod crisisjeugdhulp en dat alles zal met maximale participatie van de minderjarige en zijn gezin aan die jeugdhulp gebeuren. Welke plaats herstelbemiddeling in 43


dinerend op te treden en mogelijks tussentijdse zorg te installeren: dat kan rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp zijn alsook een aanmelding bij het meldpunt crisisjeugdhulp. Daarbij kan gebruik gemaakt worden van de ‘signaallijst verontrustende opvoedingssituaties’ en kan beroep gedaan worden op de ondersteuningscentra Jeugdzorg of de Vertrouwenscentra Kindermishandeling.

Recente wetgeving Vanaf deze nieuwsbrief proberen we u ook regelmatig een overzicht te geven van recente wetgeving, die van ver of kortbij implicaties kan hebben voor het herstelrecht.










Wet van 14 december 2012 tot verbetering van de aanpak van seksueel misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie (BS 22 april 2013)

Wet van 14 december tot wijziging van de wet van 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten met het oog op de verbetering van de aanpak van seksueel misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie (BS 22 april 2013)

Wet van 18 februari 2013 tot wijziging van boek II, titel Iter van het Strafwetboek (BS 4 maart 2013)

Wet van 17 maart 2013 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek en van de wet van 17 mei 2006 betreffende de <externe> van veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het


slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten (BS 19 maart 2013)



Wet van 17 maart 2013 tot wijziging van artikel 344 van het wetboek van strafvordering (BS 19 maart 2013)



COL 3/2013 Gemeenschappelijke omzendbrief van de minister van Justitie en het College van procureurs-generaal van 22.02.2013 inzake de toepassing van het beginsel van wederzijdse erkenning op de vrijheidsbenemende straffen of maatregelen uitgesproken in een lidstaat van de Europese Unie (zie www.om-mp.be )



COL 5/2013 van het College van Procureurs-generaal van 13.03.2013: Addendum V COL 12/1998 - De wet van 27 december 2012 houdende diverse bepalingen betreffende Justitie, inzonderheid : - TITEL VI - Machtiging tot inzage van het strafdossier of tot verkrijgen van een afschrift ervan (zie www.om-mp.be )

44



COL 6/2013 van het College van Procureurs-generaal van 13.03.2013: De wet van 27 december 2012 houdende diverse bepalingen betreffende Justitie, inzonderheid : WIJZIGINGEN AAN DE WET VAN 20 JULI 1990 BETREFFENDE DE VOORLOPIGE HECHTENIS Terbeschikkingstelling van het dossier in elektronische vorm (TITEL III wet van 27 december 2012) - Wijzigingen van de bepalingen inzake de persoonlijke verschijning van de verdachte (TITEL IV wet van 27 december 2012) (zie www.om -mp.be )



COL 7/2013 van het College van Procureurs-generaal van 13.03.2013: De wet van 27 december 2012 houdende diverse bepalingen betreffende Justitie, inzonderheid : TITEL VIII Wijziging van de wet van 29 juni 1964 betreffende de opschorting, het uitstel en de probatie (zie www.ommp.be )



COL 9/2013 van het College van Procureurs-generaal van 13.03.2013: Richtlijn inzake de



Arrest nr. 7/2013 van 14 februari 2013 van de Grondwettelijk Hof (Salduz).



Wet van 13 mei 2013 inzake de toepassing van het beginsel van de wederzijdse erkenning op vonnissen en probatiebeslissingen met het oog op het toezicht op de probatievoorwaarden en de alternatieve straffen uitgesproken in een lidstaat van de Europese Unie (BS 13 juni 2013).

Omzendbrief nr. 204 betreffende de uittreksels van het strafregister (BS 10 juni 2013)

Voorontwerp van wet tot wijziging van de wet van 17 mei 2006 betreffende de externe rechtpositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten met het oog op de verbetering van de positie van het slachtoffer (persbericht van de Ministerraad in bijlage).


organisatie van de bijstand door  een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht - ADDENDUM V (zie www.om-mp.be ) 

45

Brieven uit Nederland Restorative Justice (in) Nederland: Een beknopt historisch overzicht Anneke van Hoek¹

De muren van Jericho Begin jaren tachtig liep een flinke stoet mensen lawaaiig rond de muren van de Amsterdamse Bijlmerbajes. Het waren studenten en andere belangstellenden, aangevoerd door de hogepriester van het abolitionisme: Herman Bianchi. Bianchi was professor in de criminologie en Bijbelkenner bij uitstek. De ludieke actie, geïnspireerd door het Bijbelverhaal over Jericho, vormde een mooie symbolische demonstratie van zijn gedachtegoed: als je geloof maar sterk genoeg was zouden de muren rondom het kwaad ineenstorten. Het kwaad was hier het strafrecht in het algemeen en het gevangeniswezen in het bijzonder. Bianchi was ervan overtuigd dat het strafrecht meer kwaad dan goed deed. Afschaffen, was zijn devies. Of anders in ieder geval ingrijpend hervormen. Bianchi was een van de pioniers op het gebied van herstelrecht en ging in 1986 met emeritaat. Wat is er vervolgens op dit gebied eigenlijk gebeurd in Nederland?

Van ad hoc beleid naar een beleidskader herstelbemiddeling Stichting Restorative Justice Nederland (RJN) heeft in 2011 in opdracht van het Ministerie van Veiligheid en Justitie een inventarisatie gemaakt van alle herstelrechtelijke projecten in Nederland vanaf de jaren tachtig tot heden.² Hieruit bleek dat er vele experimenten en projecten zijn uitgevoerd op herstelrechtelijk gebied. Sommige projecten zijn in de loop der jaren geïnstitutionaliseerd, zoals de Halt-afdoening voor jonge first offenders (een soort geformaliseerd politiesepot) en slachtoffer dadergesprekken, die parallel aan het strafproces plaatsvinden. Veel andere vormen van herstelrecht die plaatsvonden binnen het justitiële kader (Echt Recht conferenties vanuit de politie, herstelbemiddeling door de reclassering en binnen het gevangeniswezen e.d.) werden veelal na enige tijd weer gestopt vanwege beleidsveranderingen of andere redenen die lang niet altijd gebaseerd waren op de veelal positieve resultaten van evaluatieonderzoek. Het was duidelijk dat het gebrek aan structureel

¹ Anneke van Hoek is criminoloog en mede-oprichter en project manager van Restorative Justice Nederland.


² Deze RJN-publicatie is (gratis) te downloaden via: http://www.restorativejustice.nl/uploads/file/Verslag%20inventarisatie%207% 20oktober%202011.pdf . ³ De toekomst van herstelrecht in Nederland: toekomstvisie en advies, RJN, oktober 2011, te downloaden via: http:// www.restorativejustice.nl/uploads/file/adviesnota_RJN.pdf . En: Bouwstenen voor een toekomstvisie, RJN, oktober 2011, te downloaden via: http://www.restorativejustice.nl/uploads/file/Visie% 20RJN%207%20oktober%20extern%202012.pdf ⁴ Advies ‘Ontwikkelingen herstelrecht’ d.d. 25 november 2011, te downloaden via: http://www.rsj.nl/advies/adviezen/2011/.


46

Ons advies werd ondersteund door een advies van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming ⁴ en op grond van beide adviezen heeft de staatssecretaris besloten om een beleidskader herstelbemiddeling te laten ontwikkelen. Dit beleidskader, dat nog de conceptstatus heeft, vormt momenteel de basis voor enkele pilots die komend jaar uitgevoerd zullen worden. Op grond van de resultaten van deze pilots zal het beleidskader definitief vastgesteld worden. Ook is sinds 1 januari 2011 artikel 51h ingevoerd in het Wetboek van Strafvordering, waardoor er eindelijk een wettelijke basis is ontstaan voor herstelbemiddeling in strafzaken.

Het slachtoffer centraal Sinds de jaren tachtig is langzaam maar zeker meer aandacht gekomen voor de rol van het slachtoffer in het strafproces, hetgeen heeft geresulteerd in diverse richtlijnen en wetten. Begin vorig jaar zijn de rechten van slachtoffers verder versterkt door de invoering van de Wet Versterking Positie Slachtoffers. De staatssecretaris van Justitie heeft ook alle strafrechtelijke ketenpartners opdracht gegeven om een visie op slachtoffergericht werken binnen hun instelling te ontwikkelen. Ik ben op dit moment lid van de begeleidingscommissie rondom een onderzoek naar slachtoffergericht werken binnen de reclassering en projectlei-

der vanuit RJN van het 2-jarige onderzoek Restorative Justice in Europe: safeguarding victims and empowering professionals⁵ dat zich in Nederland richt op slachtoffergericht werken binnen Justitiële Jeugdinrichtingen. Het moge duidelijk zijn dat slachtoffergericht en herstelgericht werken nauw met elkaar samenhangen. De toenemende aandacht voor het slachtoffer, verder versterkt door de nieuwe Europese slachtofferrichtlijn uit november 2012, vormt daarom een kans om herstelgericht werken hoger op de agenda te krijgen.

En de muren vallen om….

ontwikkeld evenals enkele burgemeesters. Levendige discussies vinden ineens weer plaats over strafdoelen en resocialisatie. Dit alles biedt zowel kansen als bedreigingen voor het implementeren van herstelrecht na vonniswijzing.

We leven al met al in boeiende tijden. Er is veel in beweging. En we kunnen leren van andere landen, zoals België, om optimaal gebruik te maken van de kansen die zich voordoen en om bedreigingen zo goed mogelijk het hoofd te bieden. Samen zijn we sterker en wijzer. □

Recent is het Masterplan Gevangeniswezen 2013 – 2018 gepubliceerd, waarin vrij radicale maatregelen staan. Het plan is om niet minder dan 26 gevangenissen te sluiten. De muren van de Bijlmerbajes, waar Bianchi ooit omheen liep, zullen dus uiteindelijk - ruim 30 jaar later – omvallen als in 2016 de grootste gevangenis van Nederland wordt gesloopt. Verder bestaat de ambitie om 3.700 werknemers te ontslaan en gevangenisstraf op grote schaal te vervangen door electronische de- © wikipedia.org—Bijlmerbajes tentie. Deze plannen vormen onderdeel van een enorme bezuinigingsoperatie vanuit het Ministerie en ontmoetten veel weerstand. Rechters waren van mening dat het Masterplan visie ontbeerde en kwamen met een alternatief plan. Ook gevangenisdirecteuren en gevangenispersoneel hebben gezamenlijk een alternatief

⁵ www.rj4all.info/content/RJE.

47


beleid op dit gebied de ontwikkeling van een stevige herstelrechtelijke praktijk belemmerde. RJN adviseerde daarom het Ministerie om een beleidskader herstelrecht te ontwikkelen.³

The Stig fileert de realiteit...

“Out of the box” Het was de jaarlijkse bijeenkomst voor eigenaars van wagens van voor 1975. Het circuit van Zolder stond vol met glimmend metaal, waaronder mijn ding: de Ford Capri van 1974. Het was bovendien mijn jaarlijkse afspraak met heel wat oude gabbers uit het gevangeniswereldje. Mijn minst psychedelische afspraak van het jaar. “Rare jongens, die gevangenisdirecteurs!”, zou Obelix beweren. Je hebt er die niet verder komen dan friet met stoofvleessaus, anderen houden het bij de moderne Chinese bereiding van geitenlever. Je hebt er die last hebben van reuma en anderen die hyperactief reageren. Allen samen hebben ze artificiële competitieve intercollegiale relaties, scherp gesteld door benchmarking binnen justitie. Deze strijd wordt op leven en dood gestreden. Sommige gladiatoren, in vroegere jaren met eer beladen, sterven er een “terug naar af”-depressie. Justitie probeerde ooit het imago van de job te herstellen met de reanimatie van doodgeboren herstelconsulenten. De zeven blonde maagdelijke directrices zorgden echter in de Antwerpse gevangenissen voor toenemende waanideeën bij sommige subgroepen van gedetineerden. Een herhaling van deze operatie met directrices van justitiehuizen zit er dus niet in. Zij mogen zelf zorgen voor hun welzijn! Soit, maar best zo. Ik heb immers wat medelijden met gevangenisdirecties. Zitten zij niet meer gevangen in hun gevangenissen dan de gedetineerden? Gevangen in kantoren met bordjes ‘verboden te denken’? In een gevangenis gebeurt alles in de doos! Je mag absoluut niet denken uit de doos, want dan word je als deloyaal, suïcidaal of als ontsnappingsgevaarlijk omschreven. Iedereen weet wat er dan volgt: voor het eigen welzijn naar het cachot! In 1994 was ik ooit getuige van de panische blik van een gevangenisdirecteur toen een hulpverlener van justitieel welzijnswerk een gesprek vroeg tussen een gedetineerde en een slachtoffer. Dit krankzinnig idee werd vakkundig de grond ingeboord. Het waren toen de gouden beginjaren voor het denkgoed van de communicatieve hersteladepten. Geen probleem voor de directies, zolang de creatieve gedachten maar buiten de muren bleven.


Ieder jaar gaat mijn gelaarsde kat mee naar de ontmoeting in Zolder. Ik heb Ellia, zij heeft de James Dean van de gevangenisdirecteurs onder haar vriendenkring. Zijn recente krantenfoto hangt nu op het prikbord, waardoor zijn getormenteerde dromerig verzonken ogen in een jeansblauwe sfeer me voortdurend aanstaren. Ze schreef er onder: “rebel with a cause!” James is een denker. Hij denkt creatief uit de doos. Hij denkt voorbij alle grenzen. “Hij denkt creatief, dus hij is!” Vroeg of laat rest hem dan ook niet anders dan het cachot van het bizarre mindere resultaat van een benchmarking: de “ terug- naar- af” depressie (D.S.M.5). Arm in arm sloffen James en mijn kat over het circuit. Ik moet toegeven, niet alleen mijn kat heeft waardering voor die man. Ook ik heb een boontje voor naïevelingen die creatief durven denken. Die avond kijken we naar een film uit de oude doos. Directeur Brubaker verlaat 90 minuten later de gevangenis op ritmisch handgeklap van de gedetineerden. We weten allebei wat we denken.

De Witte Suggnomè vzw v o o r r e c h t v a n s p r e k e n

48

Bemidde WERKGROEP VORMING VOOR BEMIDDELING IN DELICTSITUATIES

Vormingsprogramma 2013 Vorming voor en door bemiddelaars

Datum

Onderwerp

Plaats

Kostprijs

2– daagse vorming inzake bemiddelen in seksuele delicten

Alba Brussel

70 euro (2d)

Alba Brussel

70 euro (2d)

Methodiektraining / Rollenspelendag rond werken in seksuele delicten

l.t.b.

10 euro

28 en 29 november 2013

Tweedaagse training: creatief bemiddelen

l.t.b.

l.t.b.

Maandag 16 december 2013 (en 20 of 27/01/14)

2– daagse vorming vorming inzake verbindende communicatie (Erwin Thielemans)

l.t.b.

l.t.b.

Vrijdag 2013

13

Vrijdag 2013

20

september

(Elke Frans)

Donderdag 2013

september

2– daagse vorming inzake bemiddelen in seksuele delicten (Elke Frans)

10

oktober

European Forum for Restorative Justice 8th International Conference of the EFRJ


8th International Conference of the European Forum for Restorative Justice between 11-14 June 2014, Save the date!

49

!!! Aandacht !!! Vzw Suggnomè - Forum voor Herstelrecht en Bemiddeling is door de overheid erkend als organisatie die FISCALE ATTESTEN mag afleveren aan alle personen of organisaties die op jaarbasis 40 euro als gift aan de organisatie schenken. Concreet betekent dit dat al wie, over een kalenderjaar gespreid, minimaal 40 euro stort op ons rekeningnummer: 736-0001066-63, een fiscaal attest ontvangt dat kan gebuikt worden om belastingvermindering te krijgen. Even alles op een rijtje: (bron: http://www.vef-aerf.be) 1. Wat is een fiscaal attest? Een fiscaal attest is een kwijtschrift voor giften van minstens 40 euro die de schenker van zijn totale belastbare netto-inkomen kan aftrekken. 2. Wat is het minimumbedrag waarvoor ik een fiscaal attest kan ontvangen? Als u, over het hele jaar, minstens 40 euro gegeven heeft aan dezelfde erkende instelling heeft u recht op een fiscaal attest. 3. Wat is het voordeel van een fiscaal attest? Met een fiscaal attest kunt u het bedrag van uw gift aftrekken van uw totale belastbare nettoinkomen. 4. Wat moet ik doen met ontvangen fiscale attesten? De originele fiscale attesten die u ontvangt moet u bij uw belastingsaangifte voegen. U kunt zelf een kopie ervan bijhouden maar de belastingdienst aanvaardt bij de aangifte enkel originelen. 5. Wanneer ontvang ik mijn attest? Het attest wordt altijd in het jaar NA de gift opgestuurd, in de periode juist voor dat u uw belastingafgifte in de brievenbus krijgt. Dan wordt er namelijk gevraagd naar uw uitgaven in het bewuste jaar. 6. Wie krijgt er een fiscaal attest? Het fiscaal attest wordt door de erkende instelling opgestuurd naar het postadres van degene die de gift gedaan heeft.


Twijfel dus niet en steun onze organisatie! Stort (minimaal) 40 euro op 736-0001066-63 met vermelding van ‘je naam’ en “gift: fiscaal attest”. Suggnomè vzw v o o r r e c h t v a n s p r e k e n

50


Nu ook op Facebook: www.facebook.com/ Suggnomebemiddelingenherstelrecht

51

INHOUD Editoriaal

2

Small is beautiful?

4

Eleni DE ROECK

Van gevangenis naar detentiehuizen

10

Hans CLAUS 26 augustus 2013

Opvang en begeleiding van gedetineerden in Zeeland: Stichting DOOR

18

V.U.: Marianne Regelbrugge

Jolanda EVERSDIJK en Wini TANIS-GOEDEGEBURE Diestsesteenweg 49 3010 Kessel-lo Tel: 016/ 22 63 88

Het penitentiair landbouwcentrum (PLC) in Ruiselede

30

Jeroen VAN LUCHEN en Petra COLPAERT

Fax: 016/ 22 74 82 Bank: 736-0001066-63 E-mail: [email protected]

In een gesloten gevangenis hoef je niet na te denken, daar wordt voor je gedacht - Bastoy

34

Antje SEGERS

Website: www.suggnome.be

Over cultuur gesproken: FILM: Kongen av Bastoy Nu ook op Facebook: www.facebook.com/ Suggnomebemiddelingenherstelrecht

37

Alice DELVIGNE Herstelgerichte en constructieve afhandelingen in de kijker

39

Meggy STASSYNS Recente wetgeving

44

Brieven uit Nederland: Restorative Justice (in) Nederland: Een beknopt historisch overzicht

46

Anneke VAN HOEK


Met de steun van:

The Stig fileert de realiteit….

48

Vormingsprogramma BemiddeLINK

49

FOD Justitie Vlaamse Gemeenschap


52

P.P. LEUVEN 1 BC P508764

Recommend Documents