INLEIDING EN SAMENVATTING 1.1 Terugblik kabinet Kok 1 en 2 (1994–2001): werk als inzet
Hoofdstuk
Mede dankzij het gunstige economische tij zijn er de afgelopen twee kabinetsperiodes meer banen bij gekomen dan in het jaar 1994 voor mogelijk werd gehouden. De fundamenten voor de sterke werkgelegenheidsgroei zijn gelegd in het saneringsbeleid van de jaren tachtig en begin jaren negentig. De loonkostenbeheersing, ondersteund door lastenverlichting voor burgers en bedrijven, hielp hierbij om de werkgelegenheid te laten groeien. De werkgelegenheid is sinds midden jaren negentig fors gestegen met meer dan 100 000 volledige banen per jaar en de werkloosheid is gedaald van 8 procent in het jaar 1995 tot iets boven de 3 procent in het jaar 2001 (260 000 mensen). Dat is het laagste percentage van de afgelopen twintig jaar. De langdurige werkloosheid is hierbij sterker gedaald dan de kortdurende werkloosheid. Het beroep op de werkloosheidsuitkeringen (WW en Abw) is drastisch afgenomen. De arbeidsdeelname is – mede dankzij deeltijdwerk – veel sterker gegroeid dan elders in Europa (van 62 procent in het jaar 1994 naar 67 procent nu). Ook de koopkracht is sinds de jaren negentig onafgebroken gestegen. Dankzij de koppeling hebben mensen met een minimum loon of een uitkering hier ook van geprofiteerd. Door de gunstige economische situatie is gaandeweg meer ruimte vrijgekomen voor nieuwe – en noodzakelijke – investeringen in de kwaliteit van de samenleving en de versterking van de sociale samenhang en solidariteit. Er konden meer middelen worden ingezet om ook mensen met de laagste inkomens en de minste kansen op verbetering weer perspectief te bieden. Het percentage huishoudens met een inkomen tot 105 procent van het sociaal minimum is in de periode 1996 tot 1999 gedaald van 10,5 procent naar 9,7 procent. Naast bestrijding van armoede en sociale uitsluiting zijn er maatregelen genomen om de werking van de arbeidsmarkt te verbeteren, de instroom in de sociale zekerheid te verminderen en de reïntegratie van uitkeringsgerechtigden naar werk te bevorderen (zie Box Belangrijke maatregelen afgelopen kabinetsperiode). Het ingezette beleid heeft goede resultaten opgeleverd. Dit betekent echter niet dat we met de armen over elkaar kunnen gaan zitten. Het onvoldoende benutten van arbeidspotentieel, de nog steeds hoge uitkeringsafhankelijkheid (met name de WAO) en lage arbeidsdeelname van met name ouderen en laagopgeleiden, de grote uitval uit arbeid door ziekte en arbeidsongeschiktheid geven aan dat de Nederlandse arbeidsmarkt nog lang niet optimaal functioneert. Verder nemen door de voortdurende gunstige conjunctuur de knelpunten op de arbeidsmarkt toe, niet alleen kwantitatief, maar vooral ook kwalitatief. Het wordt voor werkgevers steeds moeilijker om aan voldoende geschikt personeel te komen. De krapte doet zich niet meer alleen voor in enkele sectoren, maar is inmiddels over de gehele breedte van de arbeidsmarkt merkbaar. De aansluitingsproblemen tussen vraag en aanbod leiden tot een opwaartse druk op de lonen met alle schadelijke gevolgen van dien voor de concurrentiepositie van Nederland. Hoewel het nog goed gaat met de economie, wijzen steeds meer signalen op stagnatie. De groei van de werkgelegenheid staat door verschillende factoren onder druk. De loonkosten in Nederland stijgen al enige jaren sneller dan in het buiten-
Sociale Nota 2002
5
land. Hierdoor verslechtert de Nederlandse concurrentiepositie. Het arbeidsaanbod neemt door de ontgroening en vergrijzing af, waardoor de knelpunten op de arbeidsmarkt toenemen. Gezien deze ontwikkelingen is de noodzaak van het vergroten en versterken van het arbeidsaanbod meer op de voorgrond getreden. Om meer mensen aan de slag te helpen, is een integraal arbeidsmarkt- en socialezekerheidsbeleid geboden. Dat wil zeggen: een beleid dat gericht is op activering van het nog onbenutte arbeidsaanbod, reïntegratie van werklozen en arbeidsgehandicapten en preventie van uitval uit het arbeidsproces. De positie van de laagste inkomensgroepen blijft hierbij een aandachtspunt, waarbij tevens geldt dat vanuit het oogpunt van activering er een voldoende financiële prikkel voor werkaanvaarding nodig is. Op de verschillende aspecten van het arbeidsmarkt- en inkomensbeleid wordt hieronder ingegaan. BOX BELANGRIJKE MAATREGELEN AFGELOPEN KABINETSPERIODE Belangrijke maatregelen van de afgelopen kabinetsperiode zijn: • Een sluitende aanpak van de langdurige werkloosheid. Voor jongeren in Nederland is deze in het kader van het Europees werkgelegenheidsbeleid afgesproken doelstelling volledig gerealiseerd. Van de volwassenen is meer dan 80 procent na een jaar weer aan het werk. Nederland loopt in Europa voorop met de uitvoering van de sluitende aanpak, die naar verwachting in het jaar 2003 volledig zal zijn gerealiseerd. Met gemeenten zijn resultaatgerichte afspraken gemaakt over de sluitende aanpak en – in het verlengde daarvan – over sanctiebeleid en fraudebestrijding. • Het verminderen van de armoedeval. Het vanaf 2001 in werking getreden nieuwe belastingstelsel maakt het aantrekkelijker te gaan werken doordat het de lasten op arbeid verlaagt. De belastingkorting voor werkenden wordt verder verhoogd. Met een belastingvrije premie is het voor bijstandsgerechtigden aantrekkelijker gemaakt de overstap naar werk te maken. • De toepassing van de koppeling van het minimumloon (en dus de uitkeringen) aan de gemiddelde contractloonontwikkeling liet in de afgelopen jaren ook de laagste inkomens delen in de welvaartsontwikkeling. Daarnaast boden de invoering van een extra verlaagd tarief in de eerste belastingschijf en de introductie van diverse heffingskortingen met name voor de laagste inkomens extra voordeel. • Het armoedebeleid heeft een impuls gekregen. Intensiveringen vonden plaats in specifieke regelingen en gemeentelijk inkomensondersteuningsbeleid. • Het bevorderen van de arbeidsdeelname met name van mensen met een lage opleiding, onder wie veel allochtonen, via gesubsidieerde arbeid (meer dan circa 180 000 personen inclusief de sociale werkvoorziening). Ook wordt het behalen van een startkwalificatie door werknemers fiscaal gestimuleerd. Voor de scholing van voormalig werkloze werknemers en herintreders is een extra afdrachtvermindering ingesteld. Om etnische minderheden aan het werk te helpen zijn met het Midden- en Kleinbedrijf convenanten afgesloten. Inmiddels zijn in het kader van het convenant meer dan 20 000 allochtonen in het MKB ingestroomd. Daarnaast zullen eind 2001 met zo’n honderd grote bedrijven convenanten zijn afgesloten om de in- en doorstroom van allochtonen te bevorderen. • In het jaar 1999 werkte in Nederland slechts 31 procent van de mensen boven 55 jaar. Vorig jaar was dat opgelopen tot 34 procent. Onder meer door fiscale maatregelen bevordert het kabinet dat ouderen langer blijven werken. Zo is de regeling afdrachtvermindering langdurig werklozen (VLW) verruimd en wordt een arbeidskorting voor ouderen ingevoerd. • Het activerend arbeidsmarktbeleid dat door het vorige kabinet is ingezet, vindt zijn institutionele vorm in de nieuwe structuur voor de uitvoering voor de sociale zekerheid en de arbeidsbemiddeling die volgend jaar van kracht moet worden. Werk staat voorop. Publieke taken (het beoordelen van het recht op een uitkering) en private taken
Sociale Nota 2002
6
(begeleiding naar de arbeidsmarkt) zijn helder gescheiden. Er komen 131 Centra voor Werk en Inkomen. De vijf uitvoeringsinstellingen gaan op in één Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen. • Om gemeenten te prikkelen tot een meer efficiente uitvoering van de Abw is per 1 januari 2001 het Fonds voor Werk en Inkomen (FWI) ingevoerd. Het fonds omvat onder andere middelen voor algemene bijstand, Ioaw, en Ioaz. Het gemeentelijk aandeel in deze uitgaven is 25 procent. Het geld dat gemeenten jaarlijks overhouden, als zij bijvoorbeeld door een succesvol uitstroombeleid minder aan uitkeringen kwijt zijn, mogen de gemeenten in het verlengde van de doelstellingen van de wet naar eigen inzicht besteden. • Het kabinet is erin geslaagd bij de sociale partners een breed draagvlak te verwerven voor het terugdringen van ongevallen en gezondheidsrisico’s. Bedrijven en instellingen blijken grote behoefte te hebben aan arboconvenanten nieuwe stijl, waarin concrete afspraken over bestrijding van arbeidsrisico’s worden vastgelegd. Er zijn inmiddels 16 convenanten gesloten en in 30 intentieverklaringen is vastgelegd dat er een convenant moet komen. • De keuringspraktijk WAO is verbeterd en een grotere verantwoordelijkheid voor het voorkomen en bestrijden van ziekte en arbeidsongeschiktheid is bij individuele werkgevers en werknemers gelegd. Hierdoor worden relatief minder mensen volledig afgekeurd dan in het verleden. Het Wetsvoorstel poortwachter ligt nu bij de Eerste Kamer. Dit wetsvoorstel moet leiden tot een betere aanpak in het eerste ziektejaar, onder meer door de samenwerking tussen werkgevers, Arbodiensten en de uitvoeringsinstellingen te stroomlijnen. • Het bevorderen van arbeidsparticipatie van vrouwen. Het kabinet heeft de combinatie van arbeid en zorg aantrekkelijker gemaakt door fiscale maatregelen, door een forse uitbreiding van de kinderopvang en door uitbreiding van verlofregelingen. Er is een regeling gekomen voor de financiering van loopbaanonderbreking, een wettelijk recht om minder te gaan werken, een regeling voor verlofsparen, een fiscale stimulans voor betaald ouderschapsverlof en met de door de Tweede Kamer aanvaarde Wet arbeid en zorg worden nieuwe verlofvormen als kortdurend zorgverlof, kraamverlof en adoptieverlof geïntroduceerd.
1.2 Werkgelegenheid, arbeidsmarkt en arbeidsverhoudingen: meer mensen aan het werk Loonkostenontwikkeling De hoge werkgelegenheidsgroei van de afgelopen jaren is vooral te danken aan de sinds begin jaren tachtig volgehouden loonkostenmatiging. Door de lagere arbeidskosten kon Nederland meer dan andere Europese landen profiteren van de gunstige internationale conjunctuur. Uit berekeningen van het CPB blijkt het belang van loonkostenbeheersing voor de groei van de werkgelegenheid: de werkgelegenheid zou in het jaar 1999 bijna 200 000 volledige banen minder hebben bedragen als het aandeel van lonen in het nationaal inkomen (AIQ) sinds het jaar 1993 was blijven hangen op bijna 86 procent, in plaats van het feitelijke niveau van circa 82 procent in de jaren 1994–1999. Terwijl andere landen het Nederlandse voorbeeld van loonkostenmatiging zijn gaan volgen, neemt in Nederland de bereidheid om de lonen te matigen juist af. Vanaf het jaar 1997 zijn de loonkosten per eenheid product in de Nederlandse industrie 11 procent sterker gestegen dan gemiddeld in de industrie van de Europese Unie. Ten opzichte van Duitsland, de belangrijkste handelspartner van Nederland, is de concurrentiepositie zelfs met ruim 16 procent verslechterd. De steeds krapper wordende arbeidsmarkt verhoogt de druk op loonsverhoging. Dit jaar
Sociale Nota 2002
7
komt de loonstijging uit op gemiddeld 41⁄4 procent tegenover 31⁄4 procent vorig jaar. Nederland is de voorsprong die het vanaf het jaar 1982 dankzij de loonkostenbeheersing heeft opgebouwd, kwijtgeraakt. De groei van de werkgelegenheid neemt af. Lag de groei van 1994 tot 1998 nog gemiddeld op 3 procent, in het jaar 2000 nam de werkgelegenheid met 2,4 procent toe, in het jaar 2001 met 1,75 procent en in het jaar 2002 vlakt de groei verder af tot 0,75 procent. Als deze dalende trend aanhoudt, zal in het jaar 2002 voor het eerst sinds 1994 de werkloosheid weer toenemen. De economische groei is in het eerste kwartaal van het jaar 2001 teruggevallen tot 2 procent. Een jaar geleden groeide de economie nog met 3,5 procent. De terugval doet zich voor in alle bedrijfstakken, ook in de commerciële dienstverlening. Gezien de aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt en de noodzaak tot het verder verhogen van de arbeidsdeelname is het van groot belang dat er meer «investerende CAO’s» worden afgesloten, waarin samenhang wordt aangebracht tussen een verantwoorde loonkostenontwikkeling, kwalitatieve investeringen (in scholing, preventie van arbeidsuitval, voorzieningen voor de combinatie van arbeid en zorg en voorzieningen voor het behoud van oudere werknemers) en flexibele vormen van beloning. Het kabinet heeft daarover afspraken gemaakt met de sociale partners en wil dat proces bevorderen met fiscale ondersteuning voor onder meer scholing en flexibele beloning. Met meer flexibele beloningsvormen kan worden voorkomen dat er een loonontwikkeling ontstaat die weliswaar tijdelijk kan worden opgebracht maar structureel de kracht van de economie te boven gaat. Het kabinet wil met name die vormen van beloning bevorderen die «meeademen» met de conjunctuur, zoals winstdeling. «Werkende» arbeidsverhoudingen Het Nederlandse overlegmodel met zijn nadruk op het zoeken naar een evenwichtige balans tussen wetgeving, zelfregulering door de sociale partners en (fiscale) stimulering door de overheid biedt tot nu toe een goed kader om belangrijke sociaal-economische doelstellingen te realiseren. Het Nederlandse systeem van gezamenlijke beleidsoriëntaties, het creëren van draagvlak en het ondersteunen van zelfregulering vereist een sterke centrale coördinatie. De afgelopen jaren heeft de combinatie van centrale coördinatie met decentrale onderhandelingen («de geregisseerde decentralisering») goede resultaten opgeleverd. De rol van centrale coördinatie is onder invloed van maatschappelijke en economische ontwikkelingen echter steeds meer onder druk komen te staan. De – wegens de voortdurende krapte op de arbeidsmarkt – opwaartse druk op de lonen maakt het voor de sociale partners lastiger te coördineren op het gebied van de lonen en de gewenste CAO-ontwikkelingen. Ook dwingende Europese regelgeving en verdergaande decentralisering naar ondernemingsniveau maken dat het model van centrale coördinatie minder vanzelfsprekend wordt. De veranderende rol en inhoud van coördinatie heeft gevolgen voor de afstemmingsrelatie van de overheid met de sociale partners. De gekozen combinatie van overheidsregulering en zelfregulering zal op effectiviteit moeten worden beoordeeld.
Sociale Nota 2002
8
Vergroten arbeidsaanbod Het arbeidsmarktbeleid was in de jaren tachtig en negentig sterk gericht op het aan het werk helpen van langdurig werklozen via het stimuleren van de vraag naar – vooral laagbetaalde – arbeid. De middelen hiervoor bestonden vooral uit gesubsidieerde banen en loonkostensubsidies. De situatie op de arbeidsmarkt is inmiddels drastisch veranderd. De werkgelegenheid groeit de laatste jaren sneller dan het arbeidsaanbod. In de jaren negentig groeide het arbeidsaanbod met gemiddeld 1,6 procent per jaar. Dat betekent dat er jaarlijks meer dan 110 000 mensen tot de arbeidsmarkt toetraden. Voor de komende jaren (tot het jaar 2006) neemt het arbeidsaanbod naar verwachting toe met slechts 1,1 procent per jaar. Het aantal vacatures dat onvervuld blijft, loopt op. Aan het eind van het jaar 2000 stonden er circa 190 000 vacatures open, thans zijn dit er 216 000. Ook het aantal moeilijk vervulbare vacatures neemt toe (nu 50 procent). Hiertegenover staat een grote groep mensen die om uiteenlopende redenen moeilijk aan de slag komt of die te weinig wordt gestimuleerd om aan de slag te gaan. Tegen de achtergrond van deze ontwikkelingen acht het kabinet een gecoördineerde aanpak geboden. Investeren in de versterking van het arbeidsaanbod is voor de overheid en de sociale partners de belangrijkste beleidsopgave voor de komende jaren. Een verantwoorde loonkostenontwikkeling is hierbij essentieel. Immers door loonkostenbeheersing ontstaat er meer ruimte voor (kwalitatieve) investeringen, nodig om het arbeidsaanbod te vergroten en te versterken. En omgekeerd geldt dat een kwantitatief en kwalitatief toereikend arbeidsaanbod een – voor de werkgelegenheidsgroei noodzakelijke – duurzame loonkostenbeheersing mogelijk maakt. Sluitende aanpak De langdurige werkloosheid neemt af. Het aantal langdurig werklozen is in 2000 gedaald tot 82 000 personen. De harde kern van de werkloosheid komt steeds meer in zicht. Om langdurige werkloosheid te voorkomen krijgen sinds het jaar 1999 mensen voor wie de afstand tot de arbeidsmarkt te groot is om op eigen kracht aan het werk te komen binnen 12 maanden een aanbod van werk of scholing. Voor jongeren is deze «sluitende aanpak» volledig gehaald. De sluitende aanpak wordt uitgebreid naar mensen die al langdurig werkloos zijn. Uiterlijk eind 2002 moet het gehele bestand van langdurig werklozen zijn doorgelicht en zo nodig een aanbod van scholing of werk hebben gekregen. Uitkeringsgerechtigden kunnen niet vrijblijvend omgaan met de hun aangeboden baan of (scholings)traject. De sluitende aanpak moet gecombineerd worden met een consistent en consequent gebruik van sanctiemiddelen. De sluitende aanpak is in het jaar 2000 iets toegenomen. Dit is echter minder dan op grond van de beschikbare middelen en de algemene economische situatie mag worden verwacht. Het aandeel van de nieuwe instroom dat langdurig werkloos werd zonder traject daalde van 16 procent in het jaar 1999 naar 14 procent in 2000. Met de gemeenten zijn in het kader van de overeenkomst «Een gezamenlijke agenda voor de toekomst» concrete, prestatiegerichte afspraken gemaakt om vanaf het jaar 2003 te komen tot een sluitende keten van reïntegratie, waarbij de inzet is dat elke cliënt zo snel mogelijk (weer) aan het werk gaat of anderszins maatschappelijk actief wordt.
Sociale Nota 2002
9
Bij het bevorderen van de uitstroom uit de bijstand hoort ook een actieve bestrijding van fraude. Alle gemeenten moeten de komende jaren een fraudebeleidsplan hebben waarin onder meer is aangegeven wat zij gaan doen aan vroegtijdige opsporing van fraude. Aan het opsporen van vormen van fraude die moeilijk te ontdekken zijn, zal meer aandacht worden besteed. De nieuwe Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD), die op 1 januari 2002 van start gaat, bestrijdt de zware vormen van fraude, de gemeenten de lichtere vormen. Gesubsidieerde banen en loonkostensubsidies zijn de belangrijkste middelen die de afgelopen jaren zijn gebruikt om de arbeidsdeelname te bevorderen van mensen met een lage opleiding, onder wie veel allochtonen. Om de arbeidsdeelname onder mensen met een lage opleiding extra te ondersteunen wil het kabinet werkgevers financieel tegemoetkomen als zij hun werknemers scholing laten volgen om een startkwalificatie te halen. Voor bijstandsgerechtigden is het streven erop gericht om op 1 januari 2002 de scholingsmogelijkheden te verruimen via een wijziging in de Algemene bijstandswet. De doelstelling van het kabinet om deze kabinetsperiode het verschil in werkloosheid tussen autochtonen en etnische minderheden te halveren wordt gehaald. De werkloosheid onder etnische minderheden is gedaald van 16 procent in het jaar 1998 naar circa 10 procent in het jaar 2001. Vorig jaar is een convenant afgesloten met het Midden- en Kleinbedrijf (MKB) om de instroom van allochtonen in het MKB te bevorderen. Inmiddels zijn in het kader van het convenant meer dan 20 000 allochtonen in het MKB ingestroomd. Eind 2001 zullen ook met 100 grote bedrijven convenanten zijn gesloten met concrete afspraken over banen voor etnische minderheden. Ter ondersteuning van de uitvoering is de projectorganisatie Ruim Baan voor Minderheden ingesteld. Vanwege het in de praktijk gebleken succes zal zowel het MKB-beleid als het in gang gezette beleid met inschakeling van grote bedrijven worden gecontinueerd. Activerend ouderenbeleid De arbeidsdeelname van ouderen is nog steeds laag. Voor ouderen geldt dat slechts een op de drie (tussen 55 en 65 jaar) betaald werk doet. Het kabinet streeft naar een jaarlijkse toename van de arbeidsdeelname van ouderen met gemiddeld tenminste 0,75 procentpunt. In het jaar 2000 was de verhoging van de arbeidsdeelname 3 procentpunt. Om meer ouderen aan het werk te krijgen en te houden is een activerend ouderenbeleid nodig. Hiertoe werkt de overheid met de sociale partners aan leeftijdsbewust personeelsbeleid. Het is van belang dat er voldoende in de employability van ouderen wordt geïnvesteerd. Een andere maatregel die bijdraagt aan een verhoging van de arbeidsdeelname van ouderen is omzetting van VUT in flexibele pensioenregelingen. Verder wil het kabinet het voor werkgevers financieel aantrekkelijker maken om ouderen in dienst te nemen door hun een korting op de WAO-premie voor oudere werknemers te geven. Om het ontslaan van oudere werknemers te ontmoedigen, worden werkgevers door aanpassing van de WW meer geconfronteerd met de kosten van ontslag. Om werken voor ouderen aantrekkelijker te maken komt er bovenop de reguliere arbeidskorting een speciaal voor ouderen aanvullende arbeidskorting die hoger is naarmate de leeftijd oploopt. Ook krijgen werkgevers vanaf het jaar 2002 de mogelijkheid om oudere werknemers een belastingvrije bonus toe te kennen.
Sociale Nota 2002
10
Arbeid en zorg De arbeidsdeelname van vrouwen is – vooral als gevolg van deeltijdwerk – fors gegroeid: in personen van 34 procent in 1985 naar 52 procent in het jaar 2000. Toch is er nog een groot verschil met de arbeidsdeelname van mannen (76 procent). Het kabinet streeft ernaar de arbeidsparticipatie van vrouwen binnen tien jaar te verhogen naar 65 procent. Hiervoor is onder meer nodig dat betaalde arbeid en zorgtaken beter worden verdeeld tussen mannen en vrouwen. Om de deelname van vrouwen aan arbeid te vergroten en de deelname van mannen aan zorg te bevorderen, moet er meer worden geïnvesteerd in voorzieningen die de combinatie van arbeid en zorg gemakkelijker maken. De overheid wil de sociale partners hiertoe bewegen via onder meer regelgeving en financiële stimulansen. Zo hebben werknemers reeds een wettelijk recht gekregen om meer of minder uren te gaan werken, tenzij zwaarwegende bedrijfsbelangen dit niet toelaten. Vanaf 1 januari 2001 is er een fiscale tegemoetkoming voor werkgevers die hun werknemers betaald ouderschapsverlof geven. De belangrijkste wet voor een betere balans tussen werk en privé is de Wet arbeid en zorg die in het jaar 2002 in werking treedt. Hierin zijn naast al bestaande rechten op verlof, zoals het ouderschapsverlof en het calamiteitenverlof, nieuwe verlofregelingen vastgelegd zoals het recht op kortdurend betaald zorgverlof en betaald adoptieverlof. Voor het combineren van arbeid en zorg zijn ook voldoende en toegankelijke kinderopvangvoorzieningen onmisbaar, met name voor mensen met lage inkomens. Naast uitbreiding van kinderopvangplaatsen wordt verder gewerkt aan een wettelijk kader waarbinnen kinderopvang zich verder kan ontwikkelen. De arbeidsdeelname van vrouwen kan aanzienlijk stijgen als herintreding meer wordt gestimuleerd. Het kabinet heeft hiervoor een plan van aanpak opgesteld en komt ook met nieuwe fiscale maatregelen om het werken voor herintreders aantrekkelijker te maken. Een belangrijke stimulans hiertoe is de invoering van een toetrederskorting in het jaar 2002. Vaste levenspatronen en uniformiteit maken plaats voor diversiteit en keuzevrijheid. Aan de ene kant vermindert het aantal traditionele kostwinners, terwijl aan de andere kant het aantal tweeverdieners en alleenstaanden toeneemt. Dat heeft gevolgen voor de arbeidsmarkt, de sociale verzekeringen, het onderwijs, de gezondheidszorg, de huisvesting. Mensen willen afhankelijk van hun levensfase een eigen individuele invulling geven aan de tijd die zij besteden aan werk, zorg, scholing en vrije tijd. Bij het maken van keuzes lopen zij echter tegen belemmeringen op. Grote delen van het sociaal-economische stelsel zijn nog gebaseerd op de standaardlevensloop (scholing, werken/zorgen, pensioen), met rigide leeftijdsgrenzen en ontmoedigende financiële prikkels. Een levensloopbewuster beleid draagt bij aan het realiseren van de kabinetsdoelstellingen om de arbeidsdeelname en economische zelfstandigheid van vrouwen te vergroten, mannen meer te laten zorgen en ouderen langer aan het werk te houden. Het kabinet zal aan het eind van het jaar een standpunt innemen over levensloopbewust regeringsbeleid. Daarin worden belemmeringen in kaart gebracht en mogelijkheden aangedragen om de knelpunten weg te nemen.
Sociale Nota 2002
11
1.3 Arbeidsomstandigheden en sociale zekerheid: preventie en reïntegratie Door de sterke groei van de werkgelegenheid van de afgelopen jaren is het beroep op de werkloosheidsuitkeringen aanzienlijk verminderd. Het aantal WW-ers is sinds het jaar 1995 met meer dan de helft gedaald. Het aantal mensen met een bijstandsuitkering is sindsdien met bijna 30 procent verminderd. Zorgelijk is echter dat de economische voorspoed niet heeft geleid tot een verminderd beroep op de arbeidsongeschiktheidsregelingen. Het aantal mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering is vanaf het jaar 1997 gestegen van 860 000 naar 930 000 in het jaar 2001. De stijging hangt gedeeltelijk samen met de groei van de beroepsbevolking, de vergrijzing en de toestroom van vrouwen op de arbeidsmarkt. Om uitval uit arbeid door ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid te voorkomen is allereerst een goed arbeidsomstandighedenbeleid cruciaal. Daarnaast moet sneller worden ingegrepen in het eerste ziektejaar om zieke werknemers zo snel mogelijk weer aan het werk te krijgen. Om de instroom in de WAO te beperken moet verder worden gewerkt aan het verbeteren van de WAO-keuringen. Arbeidsomstandigheden en preventie Een essentieel onderdeel van arbeidsomstandighedenbeleid is preventie: het voorkomen van ongevallen en schade aan de gezondheid en het zorgen voor veilig, gezond en aantrekkelijk werk, ook met het oog op werving en behoud van personeel. Investeren in goede arbeidsomstandigheden is allereerst een zaak van werkgevers en werknemers. De overheid heeft een voorwaardenscheppende, stimulerende alsook handhavende rol om ervoor te zorgen dat werkgevers en werknemers in branches en bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen. De aandacht voor arbeidsomstandigheden heeft de afgelopen jaren een grote impuls gekregen doordat de werkgever via wetgeving medeverantwoordelijk is gemaakt voor de financiële gevolgen van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Verder stimuleert de overheid een goed arbo- en personeelsbeleid onder meer door het afsluiten van arboconvenanten met sectoren waar de risico’s op arbeidsuitval door ziekte en arbeidsongeschiktheid hoog zijn. Daarvoor is in deze kabinetsperiode bijna 73 miljoen euro (160 miljoen gulden) uitgetrokken. In een arboconvenant maken overheid, werkgevers en werknemers concrete en zo mogelijk kwantitatieve afspraken over het verminderen van arbeidsrisico’s, zoals werkdruk, tillen en lichamelijke belasting. Ook worden afspraken gemaakt over verzuimbegeleiding en vroegtijdige reïntegratie. Naar verwachting wordt de doelstelling van 20 convenanten voor eind 2002 gehaald. In het jaar 2006 zal de aanpak worden geëvalueerd. Het sluitstuk van het arbobeleid is handhaving. Sinds de inwerkingtreding van de nieuwe Arbowet in november 1999 kan de Arbeidsinspectie bedrijven direct een boete opleggen bij ernstige overtredingen («lik-opstuk»-beleid). Met dit nieuwe instrument kan effectiever worden opgetreden tegen overtredingen van de wet. Om de slagvaardigheid verder te vergroten, wordt de capaciteit van de Arbeidsinspectie uitgebreid. Sneller en effectiever ingrijpen in eerste ziektejaar Het bestrijden van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid vraagt behalve
Sociale Nota 2002
12
om een goed arbeidsomstandighedenbeleid om een sneller ingrijpen in het eerste ziektejaar. In het plan van aanpak WAO en de Voortgangsnota arbeidsongeschiktheidsregelingen heeft het kabinet een reeks maatregelen aangekondigd om ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid te kunnen aanpakken. Daarbij gaat het er vooral om werkgevers en werknemers meer aan te zetten tot actie gericht op een zo snel mogelijke terugkeer naar het werk. Met het door de Tweede Kamer aangenomen Wetsvoorstel verbetering poortwachter wordt beoogd sneller ingrijpen in het eerste ziektejaar te bevorderen en zo de toeloop op de WAO te beperken. Het wetsvoorstel biedt een raamwerk voor noodzakelijke acties in het eerste ziektejaar en versterkt de poortwachtersfunctie van de uitvoeringsinstelling die bij onvoldoende reïntegratie-inspanning de WAO-aanvraag niet ontvankelijk verklaart. Rechten en plichten van werknemers en werkgevers worden aanzienlijk aangescherpt. Zieke werknemers die weigeren mee te werken aan werkhervatting kunnen worden geconfronteerd met stopzetting van de loondoorbetaling of ontslag. Werkgevers die onvoldoende doen om een zieke werknemer weer aan de slag te helpen, kunnen worden verplicht om het loon maximaal 1 jaar langer door te betalen. Verbeteren van WAO-keuringen Betere en tijdige keuringen voor de WAO zijn essentieel om de instroom in de WAO te kunnen beperken. In het verlengde van het Plan van aanpak WAO en de Voortgangsnota arbeidsongeschiktheidsregelingen is langs meerdere wegen gewerkt aan de verhoging van kwaliteit en tijdigheid van de keuringen. Hiervoor heeft het kabinet tot en met het jaar 2002 jaarlijks bijna 23 miljoen euro (50 miljoen gulden) extra beschikbaar gesteld. De belangrijkste standaarden voor de keuring zijn in juli 2000 wettelijk vastgelegd. Voorts biedt het onlangs door het Landelijk instituut sociale verzekeringen geïntroduceerde Claimbeoordelings- en borgingssysteem betere mogelijkheden voor de aansturing van de keuringspraktijk. Dit systeem bevordert een goede toepassing van de diverse standaarden en maakt de keuringen beter controleerbaar. SUWI De beleidsinspanningen op het gebied van de sociale zekerheid, reïntegratie en arbeidsbemiddeling vinden hun culminatiepunt in de per 1 januari 2002 operationele nieuwe uitvoeringsstructuur voor de sociale zekerheid en arbeidsvoorziening. Met deze omvangrijke SUWI-operatie (Structuur Uitvoering Werk en Inkomen), komt een eind aan de jarenlange onzekerheid over de richting van de uitvoeringsstructuur en is de basis gelegd voor een helder en stabiel uitvoeringsstelsel dat gericht is op activering en voorrang geeft aan werk. In de nieuwe organisatiestructuur staat het belang van preventie en reïntegratie voorop. Voorkomen moet worden dat mensen niet of niet meer kunnen deelnemen aan het arbeidsproces. Als dat niet lukt, moeten alle inspanningen erop gericht zijn dat mensen die ziek, arbeidsongeschikt of werkloos zijn geworden, weer zo snel mogelijk aan het werk komen. Een goed geoliede, activerende en klantvriendelijke uitvoering is daarbij onontbeerlijk. De uitgangspunten van de nieuwe structuur zijn: de cliënt staat centraal, taken die zich niet lenen voor concurrentie worden publiek uitgevoerd (met name de beoordeling van het recht op een uitkering) en taken die zich daar wel voor lenen worden privaat uitgevoerd (met name reïntegratie). De nieuwe uitvoeringsstructuur moet met een evenwichtig pakket van rechten en plichten (contract) voor cliënt en uitvoerings-
Sociale Nota 2002
13
organisatie leiden tot een vermindering van het beroep op de uitkeringen, lagere uitvoeringskosten en minder administratieve lasten voor werkgevers. In de nieuwe opzet wordt de samenwerking tussen de diverse betrokken partijen op landelijk en regionaal niveau versterkt. Er komt een Raad voor Werk en Inkomen (RWI) met vertegenwoordigers van werkgevers, werknemers en gemeenten, die meewerkt aan het vormgeven van het gehele beleid op het terrein van werk en inkomen. Verder wordt aan cliëntenparticipatie groot belang gehecht. In zogeheten bedrijfsverzamelgebouwen komen de publieke en private uitvoerders zoveel mogelijk onder één dak te werken, waardoor er voor cliënten een soort beursplein voor werk ontstaat. Ook komen er regionale samenwerkingsplatforms. Privatisering en reïntegratie Door reïntegratie uit te besteden aan particuliere bedrijven hoopt het kabinet een doorbraak te forceren in het (weer) aan het werk helpen van moeilijk plaatsbare arbeidsgehandicapten en werklozen. De totstandkoming van een goed functionerende private reïntegratiemarkt is dan ook een van de belangrijkste doelstellingen voor de komende jaren. Een eerste openbare aanbesteding van reïntegratietrajecten heeft reeds plaatsgevonden. Naar aanleiding van een evaluatie wordt de openbare aanbesteding voor het jaar 2002 op een aantal punten verbeterd. De uitvoeringsinstelling zal voor afzonderlijke (kleinere) groepen uitkeringsgerechtigden aparte opdrachten verstrekken en de selectie- en gunningscriteria van te voren bekendmaken. De cliënten krijgen meer mogelijkheden om zelf een reïntegratiebedrijf te kiezen. Om reïntegratiebedrijven af te kunnen rekenen op behaalde resultaten zal bij de aanbestedingsronde voor het jaar 2002 resultaatfinanciering («no-cure-less-pay») worden toegepast. De nieuwe aanbestedingsprocedure is naar de mening van het kabinet een stap voorwaarts in het bereiken van een concurrerende reïntegratiemarkt. In 2002 zullen naar aanleiding van de resultaten van de tweede aanbestedingsronde verdere verbeteringen worden doorgevoerd. Commissie Donner De aanhoudende volume-groei in de WAO is voor het kabinet medio 2000 aanleiding geweest de Commissie Donner in het leven te roepen met als opdracht meer ten principale aanbevelingen te doen ten aanzien van het WAO-stelsel. Volgens de commissie moeten preventie en werkhervatting meer dan nu het geval is voorop staan bij werkgevers, werknemers en uitvoerders. De toegang tot de WAO moet worden beperkt tot diegenen die volledig en onomkeerbaar arbeidsongeschikt zijn. Het kabinet deelt de mening van de commissie Donner dat de instroom in de WAO substantieel moet worden teruggedrongen en heeft over de plannen advies gevraagd aan de Sociaal-Economische Raad. In het najaar zal het kabinet zijn standpunt bepalen. 1.4 Inkomensbeleid, armoedebestrijding en armoedeval: werk lonender maken Het inkomensbeleid van het kabinet blijft gericht op een evenwichtige inkomensverdeling, voor zover het daar invloed op kan uitoefenen. Arbeidsmarktontwikkelingen, demografie en huishoudsamenstelling zijn veelal van grotere invloed. Koopkrachtramingen geven gemiddelde effecten per inkomensgroep weer. De veranderingen die zich op individueel niveau voordoen kunnen hiervan afwijken. De ontwikkeling van de
Sociale Nota 2002
14
koopkracht wordt onder meer beïnvloed door de loon- en prijsontwikkeling, belasting- en premietarieven en door specifieke beleidsmaatregelen. Het inkomen wordt verder onder meer bepaald door het gemeentelijk inkomensbeleid en inkomensafhankelijke regelingen, zoals huursubsidie, kwijtschelding van lokale lasten en bijzondere bijstand. De algemene koopkrachtontwikkeling van uitkeringsgerechtigden op minimumniveau is tussen 1995 en 2001 met circa 7 à 8 procent gestegen en is in die periode vrijwel gelijk opgegaan met het inkomen van modale werknemers. Enkele maatregelen die daartoe hebben bijgedragen zijn de koppeling van het minimumloon en de uitkeringen aan de gemiddelde contractloonstijging, de invoering van een extra verlaagd tarief eerste schijf in 1999 en de introductie van heffingskortingen in het jaar 2001. De algemene koopkrachtontwikkeling voor ouderen lag betrekkelijk hoog, met name als gevolg van de invoering en navolgende verhogingen van de mogelijkheden van aftrek voor ouderen (vanaf het jaar 2001 ouderenkortingen). Daarnaast hebben uitkeringsgerechtigden geprofiteerd van specifieke inkomensregelingen en gemeentelijk ondersteuningsbeleid. Gemiddeld genomen komt het besteedbaar inkomen op het sociaal minimum tussen de 30 en 35 procent hoger uit als rekening wordt gehouden met deze extra inkomensondersteuning. Inkomensafhankelijke ondersteuning draagt onmiskenbaar bij aan de inkomensbescherming van mensen die op een laag inkomen zijn aangewezen. Voorkomen moet worden dat de armoedeval zich voordoet. Deze doet zich voor als mensen bij de overstap van een uitkering naar werk er netto niet of nauwelijks op vooruit gaan doordat de inkomensafhankelijke ondersteuning vermindert of wegvalt als gevolg van een bruto inkomensverbetering. Ook andere groepen, zoals herintredende vrouwen die een partner met een laagbetaalde baan hebben, kunnen met de armoedeval te maken krijgen. Arbeidsdeelname is voor mensen onder de 65 jaar doorgaans de meest aangewezen weg om armoede, permanente afhankelijkheid van een uitkering en sociale uitsluiting te voorkomen. Het kabinet wil daarom de armoedeval verminderen. Het aanvaarden van werk moet meer lonen. In het nieuwe belastingstelsel is hiertoe in 2001 een arbeidskorting geïntroduceerd, die in het jaar 2002 extra wordt verhoogd. De algemene heffingskorting wordt eveneens verhoogd ter compensatie van de afschaffing van de koopkrachttoeslagen in de huursubsidie. Ter stimulering van de arbeidsdeelname onder met name herintredende vrouwen wordt een toetrederskorting geïntroduceerd van 2723 euro (6000 gulden) verdeeld over 3 jaar. Deze uitgebreidere en hogere korting komt in de plaats van de in het jaar 2001 ingevoerde uitstroompremie in de Algemene bijstandswet (Abw) en de Wet inschakeling werkzoekenden (Wiw). Door deze maatregelen en door de afspraken die met de gemeenten zijn gemaakt over de reikwijdte van het gemeentelijk inkomensondersteuningsbeleid en het belang van activering van uitkeringsgerechtigden, moet de stimulans om te gaan werken worden vergroot. Inkomensbeeld voor 2001 en 2002 Het gemiddelde koopkrachtbeeld in 2001 ziet er met name als gevolg van de belastingherziening gunstig uit. Vooral werknemers op het niveau van het minimumloon zijn er door de introductie van de arbeidskorting fors op vooruit gegaan. Van de belastingherziening maakten ook de beperking
Sociale Nota 2002
15
van aftrekposten en een andere fiscale behandeling van vermogensinkomsten deel uit. De effecten hiervan zijn sterk afhankelijk van de individuele situatie. Voor het jaar 2002 wordt een gemiddelde koopkrachtstijging verwacht van ongeveer 1 procent. 1.5 Europa Veel van de hiervoor genoemde maatregelen (sluitende aanpak, vergroting arbeidsdeelname, bestrijding armoede) zijn ook op Europees niveau aan de orde. In de afgelopen jaren zijn steeds meer onderwerpen op sociaal terrein tot de bevoegdheid van de Europese Unie gaan behoren. Daarbij heeft Europa gekozen voor een «integrale strategie» met als doel bevordering van de werkgelegenheid, economische hervorming en sociale samenhang, als onderdeel van een kenniseconomie. Via de methode van open coördinatie zijn intussen op terreinen als werkgelegenheid en bestrijding van sociale uitsluiting goede resultaten geboekt. De verwachting is dat langs deze weg het sociale beleid van de EU zich in de komende jaren nog verder zal verdiepen en verbreden. Dit is van belang in het licht van de sociaal-economische uitdagingen waar de Europese Unie de komende jaren voor staat. Nederland zal (blijven) bijdragen aan de ontwikkeling van een Europees sociaal beleid door een actieve rol te spelen bij de vormgeving daarvan.
Sociale Nota 2002
16
BOX SAMENHANG SOCIALE NOTA EN GEWIJZIGDE BEGROTINGSOPZET De Sociale Nota geeft een integraal beeld van het beleidsterrein van het ministerie van SZW. Het gaat in op de achtergronden van beleid, presenteert resultaten analyses en licht beleidskeuzes in meerjarig perspectief toe. In de begroting van het ministerie van SZW worden de belangrijkste beleidsdoelstellingen voor het volgende jaar gepresenteerd. In de begroting is ook een beleidsagenda opgenomen. De beleidsagenda geeft de accenten van het beleid van het ministerie van SZW aan en geeft in het kort de belangrijkste activiteiten en daarbij behorende doelstellingen in het jaar 2002 aan. De begroting is in opzet gewijzigd. Daarin staan met ingang van de begroting 2002 de vragen centraal: • wat wil het ministerie van SZW in het jaar 2002 bereiken? • wat gaat het ministerie van SZW daarvoor doen? • wat gaat dat kosten? Daarmee verlaat de begroting de administratief technische benadering en krijgt het een meer beleidsmatige invalshoek. In de begroting van het ministerie van SZW zijn voor alle beleidsdoelstellingen waarmee de inzet van geld is gemoeid deze vragen gesteld. Dat geldt zowel voor beleid waarvoor geld op de begroting staat als voor het premiegefinancierde deel van de uitgaven. Activiteiten van SZW in het jaar 2002 Het kabinet beoogt met de volgende maatregelen bij te dragen aan de doelstelling om de arbeidsdeelname van gemiddeld 64 procent nu, te verhogen tot 70 procent in het jaar 2010. • verdere verkleining van de armoedeval door aanvullende fiscale maatregelen. • introductie van een werkaanvaardingspremie voor mensen die nu nog niet aan de slag zijn of een gesubsidieerde baan hebben, op het moment dat zij een niet gesubsidieerde baan gaan bezetten. • verbetering van de afstemming tussen werk en privé: flexibilisering ouderschapsverlof, uitbreiding recht op verlof in verband met zorgtaken en verbetering Wet financiering loopbaanonderbreking. • stimuleren van flexibele beloning. Voor dit pakket aan maatregelen is 480 miljoen euro (ruim 1 miljard gulden) extra uitgetrokken. Voor drie specifieke groepen in de samenleving worden extra maatregelen getroffen om de arbeidsdeelname te vergroten. Het gaat om ouderen, mensen met een lage opleiding en etnische minderheden. • voor ouderen: fiscale maatregelen waardoor werkgevers een onbelaste bonus aan ouderen kunnen geven als zij blijven werken, introductie van een arbeidskorting voor ouderen, versterken van de poortwachtersfunctie in de WW, werkgeversbijdrage in kosten WW bij ontslag van werknemer boven 57,5 jaar, korting voor werkgevers op hun WAO-premie voor iedere werknemer boven 58 jaar. Het kabinet streeft ernaar om de arbeidsparticipatie van ouderen jaarlijks met 0,75 procent te verhogen. • voor laagopgeleiden: verhoging investering in het beroepsonderwijs, extra ondersteuning aan werkgevers voor scholing van medewerkers met een te laag opleidingsniveau. • voor minderheden: voortzetting van de 1 op 1 bemiddeling als uitvloeisel van het MKB-convenant. Om mensen uit deze groepen in het jaar 2002 aan de slag te krijgen geeft het kabinet 480 miljoen euro (ruim 1 miljard gulden) extra uit.
Sociale Nota 2002
17
Het ministerie van SZW maakt resultaatafspraken met gemeenten om het aantal bijstandsgerechtigden te reduceren. De doelstelling is dat de sluitende aanpak voor nieuwe werklozen in het jaar 2002 is gerealiseerd en dat deze voor het zittende bestand voor 80 procent is gerealiseerd. De voorgenomen maatregelen voor het jaar 2002 zijn: • introductie van klantmanagement bij gemeenten waardoor het bestaande instrumentarium effectiever kan worden ingezet, poortwachtersfunctie wordt ingezet en het maatregelenbeleid wordt verbeterd. • extra middelen voor kinderopvang. • middelen voor experimenten. Vanaf het jaar 2002 zullen gemeenten in staat worden gesteld aan mensen die geen arbeidsmarktperspectief hebben eenmaal in de drie jaar een extra vergoeding te geven. Met ingang van 1 januari 2002 zal de nieuwe organisatiestructuur voor de uitvoering van de sociale zekerheid en de arbeidsbemiddeling in werking treden. Het ministerie van SZW zal in het jaar 2002 alles in het werk stellen om een soepele overgang te bevorderen: • het CWI zal een netwerk van 131 kantoren inrichten. • het UWV zal zorgdragen voor de WAO-keuringen en de toekenning van uitkeringen op grond van de werknemersverzekeringen. • per 1 januari 2002 start een Inspectie Werk en Inkomen. De Raad voor Werk en inkomen krijgt de mogelijkheid om sectorale initiatieven op het terrein van reïntegratie te subsidiëren. Het ministerie van SZW zal de handhaving van regelgeving verscherpen. In het jaar 2002 zullen daartoe de volgende aanzetten worden gegeven: • de pakkans op overtredingen op het terrein van arbeidsomstandigheden wordt verhoogd. De arbeidsinspectie wordt daartoe de komende jaren met 50 fte uitgebreid. • er komt per 1 januari 2002 een Sociale inlichtingen- en opsporingsdienst (SIOD) voor de opsporing van zware delicten op het terrein van sociale zaken en werkgelegenheid. Doel is om uiteindelijk 100 grote fraudeonderzoeken op jaarbasis uit te voeren. • binnen het ministerie zal een aparte eenheid voor de coördinatie van het opsporingsbeleid worden ingericht.
Sociale Nota 2002
18
Kerntabel 1980
1985
1990
1995
1999
2000
2001#
2002#
Welvaart 1 BBP per inwoner (euro, prijzen 1995) 2 feitelijke arbeidsduur per werkende (uren per jaar)
15 575 1 612
16 169 1 510
18 287 1 457
19 551 1 380
22 132 1 359
22 740 .
23 026 .
23 320 .
Werk 3 arbeidsaanbod in personen (x 1000) a 4 werkgelegenheid in personen (x 1000) a 5 arbeidsvolume in arbeidsjaren (x 1000) a 6 werkloze beroepsbevolking in personen (x 1000) a 7 geregistreerde werkloosheid (x 1000) w.v. < 1 jaar >= 1 jaar 8 vacatures (x 1000) 9 netto participatiegraad 15–64 jaar (in %)* w.v. mannen vrouwen
5 488 5 273 4 950 215 217 . . 70 . . .
5 570 5 088 4 730 482 511 . . 58 . . .
6 013 5 594 5 203 419 358 161 197 115 55 71 39
6 794 6 261 5 663 533 464 217 247 55 58 72 44
7 292 7 000 6 520 292 221 110 111 158 64 76 51
7 442 7 172 6 469 270 188 106 82 188 65 77 52
7 543 7 303 6 587 240 . . .
7 645 7 365 6 643 280 . . .
. . .
. . .
2,1 44 124 107
1,1 45 109 97
2,9 41 114 107
1,4 43 110 109
2,6 41 112 111
3,3 41 114 111
4,3 37 119 119
3,8 37 121 119
. 11,6 1 434 160 608 192 16,4 10,7 65,7 30,9
. 13,6 1 951 264 698 574 17,8 12,4 83,2 43,5
6,8 14,3 2 039 165 790 551 16,4 10,7 82,1 41,8
4,9 12,9 2 110 345 752 516 14,6 9,5 78,1 39,3
5,4 12,0 1 882 197 772 406 12,6 7,7 68,0 31,5
5,5 12,1 1 845 160 793 372 12,0 7,2 66,3 30,3
5,5 12,2 1 831 149 811 347 11,8 7,1 65,5 29,8
. 12,3 1 882 173 827 356 11,8 7,1 66,0 30,3
.
.
11
71 .
77 .
77 .
45 0 81 6
38 6 85 41
36 6 86 44
32 5 89 55
32 5 90 60
Inkomen 10 mutatie contractlonen (per jaar in %) a 11 wig, gemiddeld** 12 index koopkracht minima (1973=100) 13 index koopkracht modaal (1973=100) Sociale zekerheid 14 ziekteverzuimpercentage (excl. zwangerschap) 15 arbeidsongeschiktheidspercentage*** 16 uitkeringsgerechtigden < 65 jaar (x 1000 uitk. jr.)**** w.v. WW/VV AAW/WAO/WAZ/Wajong ABW (incl RWW)/IOAW/IOAZ 17 SZQ (sociale zekerheidsquote)***** 18 SZQ, exclusief uitgaven AOW 19 I/A-verhouding (uitkeringsgerechtigden/werkenden) a 20 I/A-verhouding beneden-65-jarigen a Arbeidsmarktmaatregelen (jaargemiddelden) 21 WIW (x 1000 fte’s): dienstbetrekkingen werkervaringsplaatsen 22 WSW (x 1000 banen) 23 I/D- banen (x 1000 personen; jaarultimo’s)
# = raming/ . = niet beschikbaar/onbekend. * exclusief banen van minder dan 12 uur; Bron: CBS (Enquete Beroepsbevolking). ** Verschil tussen loonkosten en netto loon van een alleenverdiener met een modaal inkomen, als percentage van de loonkosten *** Gedefinieerd als personen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering (exclusief dubbeltellingen en nuluitkeringen) gedeeld door het arbeidsaanbod. **** In 2002 gaat het om 205 000 personen in de WW, 956 000 personen in de AAW/WAO/WAZ/Wajong en om 428 000 personen in de ABW/IOAW/IOAZ (zie ook hoofdstuk 5). ***** De sociale zekerheidsuitgaven gedeeld door het Bruto Binnenlands Produkt (conform de Nationale Rekeningen van CBS exclusief de zorgsector). a Oude cijfers tot 1995 worden echter niet aangepast aan nieuwe definitie.
Sociale Nota 2002
19
