DE OMROEPER, JANUARI 1993, JAARGANG 6, NR. I Redactie: Henk Schaftenaar, tel. 01.159-46860 Vormgeving: Grad Neijenhuis, Utrecht De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud der ondertekende stukken. Van deze artikelen berusten de auteursrechten bij de auteurs.
INHOUD bh
I 8 17 22 26 29 35 39 40
Het huis 'Heerlijkheid', A.P. Kooyman-van Rossum Onder nul over het Gooimeer, C. Mulder Met 'KeiJ:er Otto' naar Praag, G.W. Groenhart Cornelis Springer en zijn schilderijen van Naarden, l.G. Kroonenburg Naarden en de literatuur (14) Joost van den Vondel en Naarden?, I.F. Paardenkooper Een terugblik op de Marktstraat (1), A.C. Slinger Het einde van locoillOliefDR 55 3231, H. WalJorp De wons Palm wel gevallen, maar niet gesneuveld, J. Nuis Een stokoude 'dooiebus', H. Schaftenaar
Het huis 'Heerlijkheid' A.F. Kooyman-van Gaande
van Naarden
Valkeveen
metaan
ligt het kruispunt Van deze kruising langs Oldenheem
'De Omroeper' verschijnt vier maal per jaar. De abonnementsprijs voor 1993 bedraagt aan het onderstaande adres. U ontvangt minimaal f 20,-. Opgave van abonnementen een rekening bij toezending van het eerste nummer. Abonnementen gaan in met het eerste nummer van de lopende jaargang. De reeds verschenen nummers van de lopende jaargang worden toegezonden. vóór I december.
Opzeggingen
dienen schriftelijk
doorgegeven
te worden
VIJVERBERG,
Gansoordstraat
16, 1411 RH Naarden,
telefoon
02159-46860.
derechterhand
over de Huizerstraatwegvoorbij het weiland
met rechts de Flevolaan
ogende huis - Heerlijkheid
genaamd
Heerlijkheid, eeuw
Woensel nieuwe
- heengeleid
Kooy-Mijnssen
verkocht
Valkeveen,
zijn huisje
gezegd,
om het
op de gewelfde
staat op de plek waar
in de jaren tachtigvan
met erf en grond
aan de Amsterdammer
slopen om op die plek omstreeks
huis werd gebouwd
bochten
te worden.
zoals vaak wordt
de tuin baas van Nieuw In 1907 werd
Viersprong
volgend, gaat deze weg met flauwe
te raken, zo dicht lijkt het wegdek om ditvriendelijk
en niet De Heerlijkheid
Wesseling, ging wonen.
het landgoed Nieuw
en hetchaletDe
en Drafna omhoog. Dan isopeens enigevoorzichtigheidgeboden dewegniet
Jacobus
vanFlevorama
en links de Meentweg.
af de landelijke Meentweg
huis aan de linkerkantvan
pandje.liet STICHTING
Rossum naar Huizen
de vorige
de wed. A. van
Mr. G.M den Tex, die het
1911 een buitenhuis fundamenten
door
te laten bouwen.
van het oudere
huis.
Het
Het verhaal gaat dat aan de achterkant van het huis de oorspronkelijke waranda met balkon erboven door architect Frans den Tex is omgebouwd tot serre voor mevrouw A.M. den Tex-Boissevain, die veelziek was. Liggende in de serre kon ze toch nog van al het groen om haar heen genieten. Als weduwe kwam zij op 15 mei 1917 naar Naarden om Heerlijkheid permanent te gaan bewonen tot haardood op 27 april 1924. Nadat Professor D. van Hin]oopen Labberton, de rector van het Theosofisch Lyceum op Drafna, er een tijdje had gewoond, kocht in 1930 de heer L.j.B. Gompertz uit Amsterdam dit buitenhuis. Hij woonde er mel zijn gezin ook het helejaar. De familie Fuld, die toentertijd het verder op de Meentweg gelegen Bergerac als zomerhuis gebruikte, had de familie geattendeerd op het vrijkomen van Heerlijkheid. Naast Heerlijkheid ligt de boerderij Nieuw Valkeveen, oorspronkelijk pachtboerderij van het gelijknamige landgoed. In de dertiger jaren werd de boerderij bewoond door de familie van Eyk, later door het gezin Brouwer. Achter de boerderij, langs de sloot, grensden de tuinen van Heerlijkheid en Bergerac aan elkaar. Op die plek liet de heer Fuld een tennisbaan aanleggen als welkomstgeste voor de familie Gompertz. Beide families hebben veel en dankbaar gebruik van gemaakt van deze baan. Mevrouw R.M. Sterenberg-Gompertz, de middelste van de drie dochters Gompertz, bewaart veel goede herinneringen aan het twaalfjarig verblijf op Heerlijkheid. De
Het huisje van Jacobus
Wesseling aan het eind van de 1ge eeuw.
inrichting van de tuin staat haar nog duidelijk voor ogen. De hoofdstructuur van het terrein was reeds aanwezig toen de heer Den ;rex opdracht gaf tot het maken van een tuinontwerp. Een vast gegeven was het talud achter het huis naar de scheidingss]oot met het landgoed Nieuw Va]keveen. Ook het aflopende pad van de boerderij naardeoevervan de sloot, waar vroeger een pontje naar het landgoed Nieuw Valkeveen ging, zal er al geweest zijn. Het tuinonnverp zoals het is uitgevoerd volgt de tuinstij] van de eerste helftvan dezeeeuw: detuinismin afmeer onderverdeeld in 'kamers',e1kmeteen eigen functie. Meest opvallend accent is de bomenlaan met afwisselend eik en beuk. Verder was er een rozentuin met buxushaagje en boog; een rotspartij met trap waarin veel planten groeiden die de heer en mevrouw Den Tex van hun buitenlandse reizen hadden meegebracht; een moestuin met een vijg; vruchtbomen (waaronder een sterappel), grotere bomen zoals hulst, een zeer grote lam, populieren als grensafbakening op de hoeken bij desloot. Alsafscheiding bijde boerderij waren wilde rozen met vee] bottels. De familie Gompertz legde zelf nog een b]oemenborder aan en genoot met volle teugen van deze tuin op de helling. Dekinderen speelden ookbuitendetuin metv]otten indes]oot, open om de boerderij.
de kerk! Twee uur later kwamen beide brandweerkorpsen, resten van het verbrande houten huis na te blussen ... N ~
VOGELLAANTJE MEENTHEG~
Het volgende
krantenartikel
uit de Laarder
Dr. Smit, die aan de Valkeveenschelaan tegenover het brandende perceel had op een bepaald oogenblik
12 uur is brand uitgebro-
brand uitbrak ahvezig. Huizer grondgebied. DepolitieteNaarden,dieom
Het huis ligt op 12 uur kennis
van den brand kreeg, is onmiddellijk met den brandspuitwagen met de slangen en de Bcnz brandweerauto uitgerukt. Met] straal
vrouw Sterenberg-Gompertz 1. Heerlijkheid,
tuin met trap, 5. Rozentuin Wilde rozen. Zomers
in 1930 ongeveer geweest
2. Boerderij Nieuw
Valkeveen,
met buxushaag,
deOostdijk.
's Winters
(eiken
6. Border, 7. Moestuin,
gingen zij mee naar de koeien afliepen liepen de weilanden
op de waterleiding en twee stralen van de Senz brandweerauto heefl de Naardensche
moet zijn.
3. Bomcnlaan
brandweer water gegeven. Zij slaagde er niet in iets van het huis te behouden.
beuk), 4. Rots8. Tennisbaan,
9.
mel de boer plee naar het hooiland
onder
water.
bij
Bij vorst een ideaal schaats-
gebied. Er was altijd wel iets te beleven. De familie paarden
De hier volgende
Fuld, paardenliefhebbers,
een vaste route
waren
te rijden.
Beginnend
gebeurtenis
gewend
is er een voorbeeld
'5 Zondagsochtends
bij Bergerac,
langs
met
ruiters
zo lang mogelijk
de ruiters
volgend,
Valkeveenselaan Zover konden
opeens
had zo snel mogelijk
in lichte laaie zagen
de Naardense grondgebied
De brandweer
doorverbind iog hebben, heeft men hen niet kunnen bereiken. Dezeautomatischedoorverbinding,dieviaAmsterdam
hun
blijkbaar niet. Hierover zijn reeds naar wij vernemen meermalen klachten geuit en te bevoegder plaatse overgebracht.
Heerlijkheid
het
staan
van het Vogellaantje
en tot de grond
en de
toe afbranden.
gebied voor hun huis. De famîlie Gompertz
brandweer stond!
van Huizen
gesteld, kreeg hier geen gehoor. Hoewel de drie politie-agenten te Huil.en ieder een
loopt, werkte
woont, geen
electrischeo stroom. Hij belde de lichtbedrijven te Huizen op en kreeg toen wel verbinding met den directeur. Nadat de heer Roosop deze wijze van den brand had vernomen, heeft hij ane maatregelen genomen om de brandweer ervan in kennis te stellen. Om 2 uur kreeg de brandweer te Huizen bericht, dat het perceel rees in de asch lag, zoodat uitrukken geen zin meer had. Toen veldwachter Hazenveld terplaatse kwamen bleek,dathet uitrukkenderbrandweer noodigwas
is de brandweer
van Hui-
zen om pl.m. half 4 ter plaatse gekomen. Voor branden op de grenzen van de gemeenten Huizen en Naarden bestaat reeds jaren een onderlinge overeenkomst tusschen dezegemeenten, wa
is nog niet in werking
was de schrik, toen op zo'n zondagmorgen,
het huis op de hoek
zij zien over het afgegraven
het huis op Huizer Naarden).
na te kijken. Groot
de kinderen
De politie te Naarden, die zich telefonisch meI de politie te Huizen in verbindingheeft
van!
Vogellaantje in. Vooral in de eerste jaren vonden de kinderen Gompertz het leuk om vanuit het eetkamerraam van Heerlijkheid, recht tegenover het Vogellaantje, de
1931 geeft
Zondagmiddag
aan den heer Paul den Tex te Amsterdam,
van me-
'de Bel' van 13 januari
De Kruidhof afgebrand
tijdelijk bewoond door de familie de Jager. De fJmilie was op het oogenblik dat de
zoals die in de herinnering
Courant
kijk op deze gebeurtenis.
ken in de houten villa de Kruidhof,gelegen aan de Valkeveenschelaan, toebehoorende
van de tuin van 'Heerlijkheid',
alleen de
DRAFNA
~
nog wat meer
Schetstekening
maar toen waren
gebeld.
Die wilden niet komen
(De tuin lag echter
voor het grootste
werd vlug gebeld. De brandweerlieden
Bij de achterburen
op het landgoed
Nieuw
nooit. Zij wisten nauwelijk.~ wiedaarwoonden. op
BergtlUis,
Rietkraag
en Oldenheem. van Flevorama
kwamen
de kinderen
Wel waren er contacten school
Gompcrtz
met de families
mochten
de meisjes
omdat
Gompertz
deel in
Op Drafna was in de jaren dertig de theosofische middelbare school gevestigd. Van de Chemische Fabriek, toen nog vaak de 'Chemise' genoemd, hoorde men op de
zaten in
over het terrein
Valkeveen
Op weg naar
fietsen om een stuk af te snijden.
De westzijde
van 'Heerlijkheid'
in de jaren dertig.
Meentweg alleen de fabrieksfluit bij het aan- en uitgaan van de fabriek. Ook de wijdere omgeving werd verkend. Het gezin Gompertzwandeldeuren langs het strand, waar in het begin, voor de afsluiting van de Zuiderzee, nog eb en vloed was. Ze waren, vooral zomers, begaan met de Huizer meisjes, die nog rondliepen in hun donkere jurken en met hun hoedjes als bloementuiltjes. Ook ging de tocht wel langs detol- die kostte een dubbeltje - opde Naarderstraat, naar het heitjevan Jansen ofnaar het Bikbergerbos op zoek naar cantharellen. Tijdensdeoorlogkwamaandeze 'heerlijkheid' helaaseen einde. In 1942ordonneerden de Duitsers het gezin Gompertz Heerlijkheid te verlalen en naar Amsterdam te verhuizen. Mevrouw O. van Marle-Sillem, die zelf Oud CraiJo moest verlaten, probeerde tevergeefs door op het veel kleinere Heerlijkheid te gaan wonen, dil huis voor de heer Gompertz te behouden. Een N.S.B.-familiebetrok Heerlijkheid, echtermaarvoor korte tijd. Deairedale terrier van de familie Gompertz, ondergebracht op de boerderij Nieuw Valkeveen, kwam iedere dagkijken of zijn baasjes alweer terug waren. Dit werkte zo op de zenuwen van de nieuwe bewoonster, dat zij en haar gezin spoedig zijn vertrokken. De volgende N.S.BAamilie heeft het langer uitgehouden en voldoende tijd gehad de tuin ingrijpend te veranderen. Op drie beuken na, hebben zij alle bomen omgehakt en de tuin
'Heerlijkheid'
anno
1992.
in een groot gazon getransformeerd. Het geheel kwam er toen wel heel anders uit te zien. De heer Gompertz is in 1943 te Amsterdam overleden. Gelukkig hebben de andere gezinsleden de oorlog overleefd. Mevrouw Gompertz-Wertheim heeft in ]945 nog overwogen terug te keren naar het huis met de veleherinneringen, maar zij is tenslotte in de vesting van Naarden gaan wonen. Gelukkig zijn ook familiefoto's uit de periode 1930-1942 bewaard gebleven en zelfs enige borden van het servies dat door de familie Gompertz werd gebruikt met een afbeelding van het toegangshek van Heerlijkheid. Noot: Met heel veel dank voor het gesprek met mevrouw R.M. Sterenberg-Gompertz
te Marum.
Onder nul over het Gooimeer C. Mulder Dil artikel bevat geen wetenschappelijke
verhandeling
Wie niet bang is voor rust en stilte moet dan beslist eens gaatJ wat/delen
schaatsen
op het Gooimeer.
via een wandelingop
Verken de oude kustlijn
het vasteland
wandelpad
beleven we binnenkort
ter plaatse.
het als een uitnodiging.
ijswinter.
doorgaand
Misschien
over de geschiedenis
Beschouw
- onmogelijk
eens vanaf de waterkant.
trouwens
en de ontoegankelijkheid
weer een ouderwetse
vanwege het ontbreken
van vele terreinen
of
Betcr dan van een
-ervaar je de natuur-
lijke schoonheid van een karakteristieke kuststrook in onze woonplaats. Verslag van een sch(Ujtstocht, met, vanzelfsprekend, een cultuur-historisch tintje. Een sfeetproever vooral, voor de liefhebber. Alleen door
de nevel
Een dag in Februari nevelsluier
hangt
benoorden
Ronduit
onwennig.
rietpol
gladde
vlakte strekt
de Grote Door
anders.
Pol, de landtong oeverstrand
Zanddijkis
onmiddellijke
de Grote
naar het noorden Oud Valkeveen. de ribbelige,
de Zanddijk.
van de Zuiderzee
het bevriezendewater
van Geersen,
landtong
een wondermooie
op deze
het enige perceel particuliere
ikhet kniehoge
landaanwinning
dijkjenadervliegt,opgeschriktdoor
kraai op uit de donkere boomsingel leven in een verstild landschap.
minder
Waar het dijkje een haakse bocht maakt
en in deoude
dichtbevolkte
streek.
Geen
hier
hoog gelegen snelgegaan.
sporen
uitgewist.
vlakte,
in de
sterveling
te
Ik ben de enige liefhebber.
putten
in een punt
toelopende
Door de bijna op de bodem zandgrond.
zandplaat rustende,
Ik kruis de Plaat, een brede
vlak voor het mini-strandje doorzichtige
ijsvloer herken
van ik Oud Valkeveen,
weerspiegeld
langs de Gooise
in deg/adde
ijsvloer.
kust. Als
het gekras van mijn schaatsen,
om elders neer te strijken.
richting
vijftig waren
mistige
ervaring.
in zicht. Het is het lage dijkje rond het paardenland
werkijs ontstaat
de tamelijk
heeft geleidelijkalle
de eenzaamheid
van een tamelijk
in de jaren
in 1932 de ontzilting
verlandingszone
ik me over
Nog
Pol waait een lichte bries me tegemoet.
heldere
is te
week. Dat was in
zeggen,
nul langs de boorden van het Gooimeer,
Ginds komt de volgende
bij Valkeveen. wit zand te zien. Binnen
nabijheid
de
spiegel-
in de 'diepe zit' en glij in een rustig tempo
geen dier, zelfs gecn vogel die overvliegt.
Langs de onvindbare Voorbij
of, zoals kenners
Voorbij
mooie,
van de ijsvloer
weer van de afgelopen
Onder
rietkraag
gaan nog wat
geschaatst.
kwaliteit
een hardeoostenwind
wasbordijs
nul. Een grauwe verkilde
Een ongekend
zie ik rechts
na de afsluiting verwonder
bekennen,
kon worden
met prachtig
Een brede met riet gestoffeerde Intussen
onder
In de dorre,
slag te pakken.
In deregelhoudt scholijs,
op de rug, kruip
de nevelflarden
restanten
dat op natuurijs
vorst en het windstille
waardoor
Ik doe de handen
graden
De eerste streken
zich voor me uit. De uitzonderlijke
aan de strenge
in beweging
Tien
Gooimeer.
ik de smaJle ijzers onder.
krijg ik de vertrouwde
vorige ijswinters
vroeg.
het stijf bevroren
bind
Het is vier jaar geleden
eerste danken
1991. 's Morgens
boven
strandoever
een
Het eerste teken van verdwijnt
duikt een
nieuw rietveld op tegen een decor van grilliggevormde bruin-zwarte bomen. Dit is de omgeving van de Wijde Bliek,een in de jaren vijftig verdwenen uitspanning. Landinwaarts ligt, weggestopt onder een boomgroep, een heuveltje. Het is de Vijverberg, de eerste verheffing van enige betekenis in het licht golvende landschap langs de Gooise noordtlank. Verder glijdend langs de flauw buigende kustlijn kom ik langs de plaats waar eerder deze eeuw de middeleeuwse, houten waterputten van Oud Naarden werden ontdekt. MetveeJ moeite wist men enkelevondsten uitdedrabbbigediepte naar boven te halen: fragmenten van ]acobakannetjès, enkele beenderen en sterk venveerde eeuwenoude glasscherven met een prachtige parelmoerachtige glans. Ik rij wat langzamer en probeer de dikke rietzoom binnen te dringen. Krakend kwalsterijs maakt dit onmogelijk. Snel keer ik terug naar de vaste vloer. Ik maak me overigens weinig illusies om nog iets van de putten terug te vinden. De waterstand is sinds de aanleg van zuidelijk Flevoland zo hoog geworden en de rietvegetatie zo weelderig, dat deze relikwieën wel voor eeuwig voor ons verborgen zullen blijven. Over de verdwenen stad Achter manshoge rietstengels iets verderop verheft zich het Dikke Bos van het landgoed Oud Naarden wat waziguitde nevel. Ervoorstaat de steilemetgeel, dorruigt beklede klifkust. Pal daarachter de flauwstijgende, rechthoekige uitsparing, de Driest, tegen een rand van statige, oude beukenstammen. Door zijn hoge ligging was het Dikke Bosop zee van verrezichtbaar. Voor de vissersop de Zuiderzee was het dan ook eeuwenlang het belangrijkste landmerk op de Zuidwal. Vlak voor de catamaranhaven van de uitspanning Oud Naarden wijk ik uit naar links. Traditiegetrouw is het ijs hier niet betrouwbaar. Kwelwater is de oorzaak. Verdrinkingsgevaar is echteruitgesloten, want tot ver uit de kust is het ol).diep.Maar met natte voeten schaatst niet prettig. Waar ik nu schaats liggen onder het ijs, verzonken in de oude zeebodem honderden kloostermoppen, doodsbeenderen en verdere overblijfselen van een stad die gedurende vier eeuwen op deze plaats heeft gestaan en een zekere bloeiperiode heeft meegemaakt. In het voorjaar van 1350 hebben de Hoeken, aangevoerd door hun leiders Dirk van Brederode en Filips van Wassenaer, het Kabeljauwse nest Naerden grondigverwoest. Deachtergebleven ruïnes zijn inlatere eeuwen langzaam maar zeker onder het zand van de Zuiderzee verdwenen. Toch heeft Lambert RijkszLustigh, een geschiedschrijvende schepen uit Huizen, in 1719 nog waardevolle ontdekkingen gedaan. Bij sterk atlandige wind bezocht hij de omgeving en vond hij 'steenstraeten, omgeslaagen boomen, raere grontwercken' alsmede een 'gegoeten metaaien kerckrooster' .
Over het Zeepad Voorbij Oud Naarden profileert de klifkustzich nog duidelijker. De bladerloze bomen op de hoge rand steken zich diepzwart af tegen de bleke hemel. Daar waar de bomen iets uiteenwijken staat de Aalberg, vanaf het water gezien een markante butt op deze lange kustlijn. Links van de AaJberg staan de bomen dicht bijelkaar. Dat is het MagdaJenabos. Nu op deze stille wlnterdag straaJt het iets melancholieks uit. Dan houdt het bos abrupt op. Het gaat over in de vlakke Wolfskamer. Eertijds was dit gebied licht heuvelend, maar voor de dagrecreatie zijn oneffenheden gladgestreken. Alleen achteraan is een vrijsteile, sterk begroeide heuvel overgebleven. Hetis de Kleine Jan, zoals oude inwoners van Huizen zeggen, want inmiddels schaats ik op ijsgebied van onze buurgemeente.lk rij zelfsovereen uniekhistorisch plekje. In de vorige eeuw liep ongeveer hier vanafbet strand het 'Zeepad' een haJve kilometer de Zuiderzee in. Met paard en HctGooimeer wagen werden daarover haring, bot en ansjovis vanuit op de rede liggende botters naar het dorp gebracht. Een niet gemakkelijke en soms gevaarlijke klus. Door de woelige Zuiderzee werd het pad voortdurend ondermijnd en bij stormweer was het onberijdbaar. Niet zelden geraakten de karren uit het spoor en moesten ze met man en paard naar het strand worden teruggesleept. Na de aanleg van de Huizer haven in 1854 werd hetzeepadoverbodig. Voorbijeglorie. Naar de Pier Voorbij de Kleine Pol wordt een iele donkere streep aan de grijze horizonzichtbaar. Hetisdehavendam van Huizen, indevolksmond de Pier genaamd. Ongeveer halverwege wijk ik wederom naar links uit. De rioolwaterzuiveringsinstallatie van Huizen houdt een groot wak in stand. Het is een
toevluchtsoord kennelijk
voor honderden
thuis voelen
overwinterende
en in de modderige
Ik nader de Pier. De hoge, ijzeren lichtopstand zijn geleideticht
voor de vissersvloot
kort
door
vervangen
doende
vogels die zich in het lauwe water
bodem
een modern,
naar voedsel
zoeken.
die op het havenhoofd
tientallen
jaren
groen-wit
heeft gestaan en
heeft uitgestraald
gestreept
veel kleiner
is helaas sinds model,
dat vol-
zal zijn voor de watersport.
Dat moet
vroeger
binnenzeilende Erwaren
botters.
toen
werven
een machtig
bergafwaarts. het toneel Terug
Tegen
140 botters
gebouwd.
gezicht
1900 bereikte
geregistreerd,
Met de dreigende
In 1956 verdween en werd
geweest
de visserij in Huizen
de meeste afsluiting
Westland
shlkje historie
de haven
haar grootste
bloei.
van het Zuid wal type en op Huizer
van de Zuiderzee
met schipper
een belangrijk
zijn, die vrijdagsavonds
ging het daarna
de laatste
Huizer
botter
ras van
in de regio afgesloten.
over de Kil
De Pier is mijn keerpunt. Met de wind nu in de rugglij ik met lange halen moeiteloos westvvaarts. Ter afwisseling schaats ikditmaal een eind verder uit de kust. De donkere contouren
van het vasteland
steken'zich
nu nog scherper
mel. Een prachtig spel van licht en' schaduw. geweest de horizon te verfraaien. De grond
onder
de Zuidwal
de ijsvloer tussen
het Gooier
Hard
Vcr weg op hetGooimeer, ik meeuwengekrijs.
af tegen de bleke winterhe-
Alsof een knipse1kunstenaar
de Pier en Oud Naarden
werd door
bezig is
de vissers van
Haven, misschien
Daar moet een wak zijn. Veiligheidshalve
wel bij de vaargeul,
hoor
ga ik hier dichter
aan de
passeer
ikopnieuw
een diepe geul in de slappere
wind
krijg ik een flinke vaart. Veel vlugger
Oud Naarden. grond
tegenover
de Kil en de Plaat zul je op gewone gebezigd den.
door de vissers die hiermee
hct gehele
Zuiderzee
heette,
kaarten
Hiervoorbij
glij ik ongemerkt
het Dikke Bos. Namen niet aantreffen.
gunstigeofongunstige
dan op de over de Kil,
als Gooier
Hard,
Ze werden
mondeling
vangstgebieden
aanduid-
manier gehangen.
Toch
Ver van de kust ter hoogte inham
ligt. Op oude
Vissers
spraken
van Valkeveen
zeekaarten
wordt
dus een hop in de vroegere
is duidelijk
deze aangegeven
ook van het Naarder
Hop.
Behalve
te zien dat Naarden
aan een
als de Bocht van Naarden. Hoorn
en Lemmer
had ook
Zuiderzee.
Met de botklopper,
slee trokken
Voorbij
Pol komt
de stoere
toren van Naarden
omhoog rijzen. Andermaal een belangrijk walmerksinds Zuiderzee verbleven, zoals hieronder wordt verteld. Plotseling
wordt
de serene rust verstoord
vanachter eeuwen
donkere
voorvelen
bomen die op de
door een doffe knal. Het geluid komt van de
overal. Toen het GooImeernog
De gewonevisserij te voorzien
in bijten,
een houten
soms
gevaarlijk.
zich
met
lag in strenge winters
stil.
gingen de vissers botkJoppen,
gchakte
openingen
balk waarmee gestoord Het ijs kon
een
in het ijs, werden
men op het ijs dreunde,
en in de netten
op. Meestal
en zijn twee zoons
knallen
bleven
scheuren
uit Durgerdam
gelokt.
werd
Met een
ze dicht onder
de kust.
en uiteendrijven.
Dat
in 1849. Toen
zij 's
avonds in donker met een behoorlijke vangst naar huis wilden terugkeren, bleek dat onmogelijk. Ze bevonden zich op een ijsschots die van de kust afdreef. Pas veertien dagen
later
Vollenhave
is die toren .. .' de Grote
zullen
altijden
in zijn winterslaap
Klaas Bording
deze
over
de dag
de vissers de Zuiderzee
was botkloppen
afgrijselijke 'Waarvan
netten
metraketsnelheid
op
Ijs 'werkt',
onderhoud
waarbij
de vis, bot of spiering, houten
Latcr
herhalen.
was de ijsgang berucht.
van vissen
ijsvlakte van het Gooimeer.
Het geluid verplaatstzich
Gooimeer.
regelmatigetussenpozcn
ondervonden
Naarden
gezien vanaf de verlaten
Om toch in hun schamele
de wat aanwakkerende
heenweg
van Naarden,
en onder
genoemd.
richtingNmere
kust rijden. Door
Silhouet
verre, vandaagonzichtbareoverkant.
werden gered.
zij na een Zij hielden
lotgevallen
barre
omzwerving
zich in leven
en de droevige
afloop
met
over rauwe
de gehele
Zuiderzee
vis en regenwater.
staan opgetekend
bij Hun
in het boek 'Veertien
dagen op een ijsschots' van Abramsz dat antiquarisch nog wel verkrijgbaar is. Miep Dorresteijn herschreefhetverhaal voorkinderen. Het is voorhanden in de bibliotheek. 'Vader, Naarden,
waarvan
is die toren
mijn jongen',
Bijna hondervijftig
daar?',
antwoordde
jaar later schaats
vroeg
een van de zoons
Klaas, 'maar
op
15 januari.
wij zullen er nooit kunnen
'Van
komen'.
ik over de plek des onheils.
'3
-------------,
maatlanden
bewesten
Naarden
de Zuiderzee.
Ze werden
schoolkinderen
noemden
te beschermen
vermoedelijk
winterstormen
van deze eeuw
de plek de Stenen Rots. Op deze enigszins
had je bij helder weer een fraai vergezicht tussen Muiderberg
tegen de geduchte
in het begin
en Huizen.
Wij
uitstekende
overdewijdewatervlakteen
Niet zelden zagje dicht onder
van
geplaatst.
punt
langs de kustlijn
de kust IJsselmeervissers
aan het werk. De bekende korte golfslag van het grote binnenwater was hier duidelijk te zien en te horen. Hetwaseen heerlijk intiem plekje, waar bijna nooit iemandkwam. Het betonblokkenpad strekte
was ongeveer
richting
bescherming
nodig.
onbelemmerde Stenen
Bij windeb,
Rots de restanten
gedreven,
nog redelijk
zandheuvel
schaats
Een nieuwe
van de Naarder
cadans voortglijdend
de baai links van Ronduit ontstaan dOOf het rundvee de lage kade de hier ondiepe van de snelweg verloren
'om
Zuiderzee
de noord'
tot op heden
watervlakte
nader
ik
die vroeger de Koeienzee werd genoemd. De naam is dat in extreem wanne zomers vanuit het Havenland over inliep om verkoeling
in de beginjaren
gegaan. De naam Koeienzeewordt
Naarden
bevroren
zeventig
overigens
de eentonige tussen
bazaltglooiing Ronduit
bomen
achter
Naarderbos.
Zij markeren
jachthaven.
kust aangelegd.
Hollandse
gindsstaan
op het opgespoten
de plaats waar ooit de middeleeuwsezeehaven
land van het
diepte,
van Naarden
nergens
spoor
Mscheid
langs een halfin
kust waarlangs
het zand verzonken
betonglooiing
naar een flauwe bocht
wat iele boompjes
de harde
wind trotseerden.
spoor
op een rij met puin gevulde
betonnen
blokken
hoog.
Het bovendek
fietsen.
zat vol gaten en kieren.
Deze vierkantige
blokken
dienden
om
de zwakste
in de
Aan het eind stuitte
van ongeveer
Wie behendig
infrastructuur werd
het
een meter breed en
was kon erover
lopen
stee in de buitendijkse
of
aan elkaar en
een meters
hoge
doorweemoed
gezogen.
Het werd zeebodem
lag dan hooguit
van een uniek het silhouet
dag rij ik hetzelfdetraject
gebruikt
eiland
Het
ondermetersdikopgespohet IJsselmeer
Ik vind het te nieuw, het Gooimeer.
en een
in een nieuwe
van het Naarderte onnatuurlijk.
Maar goed dat er een 15
ruwweg
tussen Ronduit
en de
vlak voor de kust op verschillende
voor
de aanleg
van de snelweg,
de Schelp. Er zijn zandwinputten die tot een kilometer
anderhalve
tocht.
van een recreatieplas
verder
meter onder
het
tot 30 meter
uit de kust eeuwenlang
de waterspiegel.
gebied van de Hollandse nogenkelekeren,
Brug op. Tot daar ga ik en niet verder. telkensdiep
stilte die zich op deze verlaten
vlakte onverbiddelijk
Rond
de wind
het middaguur
ik mijn
zestig een volledige
aan de binnenwateren
boeit me niet bijzonder.
in een voormalige
Ginds doemt
de jaren
of in het water 300 meter
Ik breng een bliksembezoek
en het kunstmatige
dieper
vervolg
heeft sinds
Brug, werd in de jaren zestig en zeventig zand
Naarderbos
heeft gelegen. Tot aan de bouwvan de snelweg, was het mogelijk om vanuit de vesting tot bij derestanten te komen. Vanaf Fort Ronduit leidde een moeilijk begaanbaarsmal
het
voor de
Tijdensdeaanleg
onder
Lichtelijk
Hetvoormaligestran~verdween materieel
bos. Maar de omgeving
plaatsen
het gele rietveld
Met groot
van het Naarderbos
en Muiderberg
Liever keer ik terug naar de aparte charmevan
in
ingingen.
pardon
cm dikke ijsvloer ligt. In dit gedeelte van het Gooimeer,
nog gebruikt.
De donkere
met erdezee
te zoeken. Sinds de aanleg
door de wat oudere jongeren
over
kwamen
die in enkele rijen parallel
plek zonder
is ook dit stukje
folklore
zuidenwind
ik er snel aan voorbij.
ten zand voor de nieuwe over deze schitterende
harde
en voor goed aan het oog onttrokken.
metamorfoseondergaan. Rots is niet meer
Heerlijkin
door
werd opgestuwd,
ophield
oeverwand
had geen extra
kust
waterfront De Stenen
hoge wallekant
haven bloot te liggen: zware, diep in het7.and
balken,
werd deze historische
bedolven
bevangen
als het water
ver naar het noorden
gaaf uitziende
de zeewering
langs een steile zandige
drie meter
vanuit de kust circa honderd
van het Naarderbos
lang. Waar
zandstrand
uit. Deze ongeveer
IJsselmeer
vrijwel loodrecht
Langs
vijftig meter
zich een circa drie meter breed
in westelijke
blaast
de laatste
onderde
Die
indruk van de intense
aan je opdringt. nevelresten
weg en komt
de zon
'5
tevoorschijn.
Er verschijnen
laatste rondje
bezig ben, weerkaatst
Zanddijk
een lichtende schaatsen
meer
liefhebbers.
schijf in een grauwe
af en neem ikafscheid
]n de late namiddag,
de laagstaande
en zet deze in een fantastisch
gouden lucht
als ik aan mijn
zon op de brede rietzoom
gloed. Als de zon tenslotte
en het langzaam
van mijn schaatsparadijs,
donker
langs de
verbleekt
wordt
tot
bind ik de
Met 'Keizer Otto' naar Praag G. W Groenhart
van een uniek natuurgebied In het jaar 1938 werden
in onze woonomgeving.
Sokol-feesten bond,
Geraadpleegde literatuur: Dr. A.c.). de Vrankrijkcr, div. werken Peter Dorlcijn, Van gaand en staand want A. Nonymus, Het dorp Huizc.n
kon
in de maanden
gehouden.
die met een ledental worden
telkens
gerekend.
die in ]918 had moeten aktiviteit
van de Soko\-bond
vormen
van sport,
in aanmerking. in
sportbonden
ofwel het Koninklijk
in een groot
De 'Holzschuhtanz'
invitaties
en
naar 1920. De voornaamste
van de leden
doch ook andere konden
tot deelneming landen.
Gymnastiek
Tsjechoslowakije
ter wereld
toen de viering
van gymnastiek,
welzijn
aantal Europese
van het K.N.G.V. door
bijdragen,
gezonden
In Nederland Verbond
- Comenius
naar was het
dat een uit-
- Naarden
- Keizer
Sportvereniging,
(en van Nederland).
K.O.
wie het niet weet 'Keizer
Hoewel
werd
Nederlandsch
op decombinatie:
sportbonden
in 1882 georganiseerd
weet ik niet meer, maar een feit was dat Keizer Otto werd aangewezen
als vertegenwoordiger
opgericht
opgeschoven
1938 ook
de K.N.G.V.
Voor
werden
keer in Praag de
was de Sokol Sport-
de Eerste Wereldoorlog,
betrof het beoefenen
werden
nodiging ontving. Wie bij deze bond
tijdens
die tot het lichamelijk
gelijkgezinde
OHo is gekomen
tot de grootste
Sokol-feesten
behalve
plaatsvinden
kwamen
gebruikelijk
van deze manifestaties
van 800.000 destijds De eerste
na zes jaar herhaald,
Zoals
juni en juli voor de tiende
De organisator
Otto'
of de letters
die op 25 september
en aldus de oudste,
K.O. staan voor
1900 als gymnastiek-
nog steeds aktieve
K.O. in 1938 en ook nu nog in nationaal
de naam
en boksvereniging
sportvereniging verband
van Naarden
een goed figuur
van de werd is. slaat op
turnwedstrijden, was in 1938 het turnpeil niet van zodanig gehalte dat K.O. zich kon meten met de fine fleur van de Europese topturners. Maar daar werd het volgende op Bij de Stichting Complete
jaargangen
De Omroeper
Het Sasburg Oud Valkeveen,
Vijverberg
1988, 1990 en 199]
van hofstede
tot uitspanning
van weeshuis
De Naardereng
àf
f 5,-
prentbriefkaartenboekje
Het Burgerweeshuis,
gevonden:
zijn verkrijgbaar:
tot archief
f f
19,95 19,95
f 10,-
] 6, 1411 RH Naarden,
voerd
K.O. zou Nederland
in originele
Achterafbekeken gruwelijk
teL 02159-46860.
nationale
vertegenwoordigen
met een klompendans,
'Zar und Zimmerman' - was dat destijds
gelopen,
dat voor
elke rechtgeaarde
van de componist
geen punt.
laat staan gedanst
De meesten
is.
Toch gelukte
het ons om een perfekte
uitvoering
folklorist
dat een
de 'Holzschuhtanz' A. Lortzing.
Doch voor ons
van ons hadden
dus U kunt zich indenken
(en gezucht)
originele kostuums te vinden huren waser niet. Maarookdat
uitge-
klederdrachten.
kan ik erin komen
plan was, temeeromdatergedanstwerdopdemuziekvan
uit de operette - deelnemers klompen
(exclusief verzendkosten) Besteladres: Gansoordstraat
]7,50
te bereiken.
die geleend moesten worden, kwam voor elkaar. Uitteraard
dater
nog nooit op
heel watgclachen
Moeilijker
was het om
want geld voor kopen of wasonze buurgemeente 17
'Keizer Otto' met bobo's op het balkon Vflrl het stadhuis
van Praag.
Huizen ~oed vertegenwoordigd, - in kostuums - aanwezig.
Spakenburg
'Keizer Otto' loopt mee in de feestelijke doch ook Volendam,
De reis over de pas aangelegde Eind juni
1938 vertrok
Praag. Gereisd uit Bussum.
waren
'Autobahnen'
de groep,
uit een kleine 25 man, bestuurd
voerde over Paderborn,
welgemoed
door de eigenaar,
naar
de heer Koch
Kassel en Erfurt naar het eindpunt
van
de eerste dag: Eisenach. Het was prachtjg weer en we genoten van de prachtige landschappen in Duitsland. Ook de toen pas aangelegde 'Autobahnen' wekten onze bewondering. Hoewel
De aankomst gymnasium, kostte
in Praag
arriveerden
insigne
opgespeld
toegang
theaters
werd ons toch een voortreffelijke
maaltijd
gezien hebben).
onze groep
Wat ik verder beleefd
lange tijd gewoond incidenten,
Wartburgstaat,
heeft. De reis richting
een machtigkasteel Praag werd spoedig
zij het dat wij op de grens tussen
maakten antwoord
met de grimmige toestand, op de Duitse bedreigingen
Tsjechen
in mei 1938 hun leger gem(}biliseerd
Er waren
veel soldaten
Duitsland
Luther
hervat en verliep zonder
en Tsjechoslowakije
die toen in dal deel van Europa in verband met de 'Sudetenkwestie'
kennis
heerste. Als hadden de
en dat was aan de grens goed te merkeil.
op de been bij de grenspost
en de weg werd tot halverwege
en om links en rechts - versperd door grote blokken zig-zag en met lage snelheid te rijden. 18
waarinMaarten
beton,
die het verkeer
waren
werden
ingekwartierd
opgezet.
de Sokol-bond. te maken
in een
Het verblijf
in Praag
Ook kregen
wij een
van bus en tram en gratis
bestuur
door
het gemeentebestuur
op het balkon
van Praag en de bobo's
We hebben
voor een bezoek
van Tjechoslowakije
astronomische
als een droom,
van
maar wel
door hetstadscentrum,
klok gezien hebben,
aan het buitenverblijfvan
- Professor
niet
van het stadhuis
van het K.N.G.V.
een rondleidinggekregen
beroemde
van
van het K.N .G.V. (dat wedaarna
heb in Praag staat in mijn herinnering
droom.
Praag vervoerd
president bezocht.
door
we officieel ontvangen
van het dagelijks
met de burgemeester
een heel prettige
We
bedden
Er werd een foto gemaakt
waarbij weonderanderede buiten
goede
en alle sportevenementen.
werden
Praag, in aanwezigheid meer
Eisenach
waarde
Fischer, Iet Frijhoff en Gerrit
dat ons recht gaf gratis gebruik
tot musea,
voorgeschoteld, die we ons goed lieten smaken. Devolgende morgen - zondagmorgen - werden we verrast door een aubade van een knapenkoor in toepasselijke kledij. isdestad
Dieneke
was hartvenvarmend.
waar in de lokalen
ons geen cent; alles werd verLorgd
De dag na aankomst
we vrij laat in Eisenach
optocht door de straten van Praag. Op de foto
zijn onder meer Lies Groen, Hansje ZwaaI, Groenhart (rechts met de vlag) te zien. Gastvrijheid
bestaande
werd met een kleine autobus,
De roule
en Zeeland
T.G. Masaryk
we zijn naar
de (gestorven)
- en we hebben
eerste zijn graf
- om
dwongen
Het Sokol-feest De hoogtepunten
waren
de gymnastiek-uitvoeringen
in het Masarykstadion.
Een
was één groot feest, waarbij Tsjechen opviel. Verwondering
vooral
en vriendelijkheid
een anti-climax.
Tot slot nog enige algemene personeel
correct
hartelijkheid
indrukken,
Duitsland doch
was de behandeling
zakelijk,
Tot op de dag van vandaag
door douane,
om niet te zeggen
stadion
zo groot
door 40.000 mannen.
dat er geen voetbalwedstrijd
publiek zou te ver van het speelveld zitten In dit stadion werden vrije oefeningen
gespeeld
zich zonder
slag of stoot
grootmachten
- Engeland
In elk geval is daarmee
zou kunnen
was de strijdlustige venvondert overgaf
aan
en Frankrijk
of je neerkeek
op een
reusachtig
Een ander hoogtepunt
tulpenveld
dan veranderde dan veranderde
zwart en dan weer rood. Dat maakte je waakte of droomde.
rode
zo'n onwezenlijke
was de feestelijke
buitenlandse
met
bloemen,
optocht
delegaties.
indruk
Van deze laatsten
waren
Tenslotte
op een podium
Dat geoourde
We hadden
hebben
we nog veel meer gedaan
Sokol-Ieden
en
veel in nationale Hetenthousiasme
'\
j in een groot
geen last van plankenkoorts
perfekt. Toen we klaar waren werd net zo lang gejuicht nummer nog een keer ten beste gaven. Natuurlijk
ze een
dat je soms twijfeldeof
van de tienduizenden
't pak (en op klompen).
dan ons optreden.
maakten
die grote oppervlakte in een wit veld en die vlakte heel snel van rood naar wit, naar
drachten ook onze groep was gedeeltelijkin van het publiek was enonn.
duizendkoppigpublîek.
en met vrijwel
het optreden van 30.000 vrouwen. Dat kwam door hun kleding: een witte blouse en zwarte rokjes. Als ze rechtop stonden leek het
rompbuiging voorover maakten ze een koprol,
alle deelnemende
die foutloos
en beleefd,
park met een
en de uitvoeringlîep
en in handen
geklapt
tot we het
maar vraag me niet wat. Het
voorkomen
houding
van de Tsjechische
afbij
de
het me nog dat enige maanden de Duitse - hebben
bezetting.
Goed,
Tsjechoslowakije
bevolking. later het land
de toenmalige jammerlijk
in de
(de regering
dat Praag het lot trof dat later Rotterdam
viel want dat zou een grote ramp geweest een bezoek meer dan waard is.
want het
om de strijd goed te kunnen volgen. (dat zijn oefeningen zonder toestellen)
uitgevoerd door 40.000 mannen! Een vrij lange oefening, geen commando's werd gepresenteerd. Nog imposanterwas een rode hoofddoek,
worden,
door te
politie en bedienend
kil. Dat stak wel schril
steek gelaten, maartoch ... Was hier sprakevan een voorbee1digediscipline had elk verzet verboden) of van gezond verstand ofbeide? in het Masaryksladion
uitgeput
die zijn blijven hangen.
van de Tsjechen.
Wat me ook is bijgebleven
De uitvoering
van de
Ik weet alleen nog dat ik het groot~te
deel van de terugtocht geslapen heb en ik was niet de enige. Gewoon weinig slaap en teveel indrukken.
Bij onze lacht door
J
gastvrijheid
over de Tsjechen
De reis naar huis was eigenlijk
\
de grote
zijn, want Praag is een schitterende
ten deel stad, die
Cornelis Springer en zijn schilderijen van Naarden ]. G. Kroonenburg De kunstschilderCornelisSpringer
is in Naarden
bekend
doorzijn
prachtigeschilderij
uit 1864 'De markt en stadhuis te Naarden in de zomer'. Het bevindt zich in hel Museum Boyrnans-van Beuningen te Rotterdam. Onder de kunstschilders in de'vorige eeuw nam Cornelis Springer een voorname plaats in. Hij kwam geslacht.
uiteen
oud kuipers-
Zijn overgrootvader
van de laatste kuipers
was een
in de familie. Zijn
grootvader was timmerman der timmerman-aannemer.
en zijn vaCornelis
werd in 1817teAmsterdamgeboren. Hij had vicr broers, waarvan er tvvee tim-
merman en twee architect werden. Het was aanvankelijk de bedoeling dat Cornelis
huisschilder
Daarom
zou
rijtuigschilder
Andriesde
digtekenen
en
Wit. Daarnaast
kreeg hij les in perspectief chitect bleven
worden.
ging hij in dienst bij de huisen bouwkun-
van zijn oudste
broer,
de ar-
Hendrik Springer. De resultaten niet uit want al gauw kreeg de
jeugdige schildersleerling een wdanige bedrevenheid in het schilderen van plaatjes en paneeltjes,
dat men hem
naar de
tekenschoolstuurde.Daarontpoptezich
Cornelis Springer
bij hem, als leerling van landschapsschilders Jacobus van der Stolk en Hendrik Hoewel
het landschap
voorliefde voor
toch
de weergave
opgroeide
reeds
vroeg uit naar
in een familie
oorzaak
van geweest, Springer
ten Cate, een opmerkelijke
belangstelling
het stadsgezicht.
van aannemers
zijn,
zou blijven
verder
als er, zeker
door de werkwijze
van Karscn
begaafdheid. ging
zijn
vaardigheid
dat hij van meet
en bouwkundigen,
jaar, toen hij een leerling
1870.
behouden,
Zijn aangeboren
en de omstandigheid,
dat hij zich in die richting
was achttien
wel verwonderlijk
beinvloeding
zijn
van architectuur
Cornelis
wu
altijd
omstreeks
af aan
zijn er onget\vijfeld
de
specialiseerde. werd van Kaspar
in het vroege terug te vinden
werk
Karsen. Het
van Springer,
zou zijn. Die invloed
geen is te
Het schilderij
'GezÎcht te Naarden'
(1862).
Formaat
25 x 19,5 cm. Hoek Jan Massen-
straa tlH uizerpoortstraar. 23
stadhuis te Naarden (1863), Het stadhuis te Naarden in dewmer (1863), De markt en stadhuis in de zomer (1864), Het stadhuis te Naarden van voren gezien in de zomer (1865). Tot slot vervaardigde hij in 1886 het schilderij 'Stadhuis te Naarden' . In 1884 werd Corneljs Springer ziek en in verband hiennee verliet hij Amsterdam en vestigde zich in Hilversum, waar hij in 1891 op bijna 74-jarige leeftijd overleed. Bronnen: Rijksbureau voor KunsthiSlorischedocurnell1atie. W.Laa111S1fa,CörnclisSpringer(1817_1891).
Her sdlilderij JJ4,5cm.
'De markt
en stad/mis
te Noorden
itl de zomer'
(J864).
Fommat
84 x
zien in de geheel of gedeeltelijk gefantaseerde stadsgezichten, die tot het midden van de jaren vijftig in het werk van Springer veelvuldig voorkomen. Na 1857 wijzigde hij dit en hield zich meer aan de werkelijkheid. Door een ongeval verlOOfhij in 1857 het licht uit zijn rechteroog. Het had echter geen merkbare invloed op zijn werklust en productiviteit. Integendeel zelfs, rond 1870 stond Springer op het hoogtepunt van zijn carriëre. Hij was in hel binnen- en buitenland een kunstenaar met een gevestigde naam, waardoor zijn werk overal gezocht werd en gewild was. Het werk dat Springer naliet is zeer omvangrijk. Het gaat hierbij om ruim 500 schilderijen, twintig litho's en tien etsen. Verder zijn er nog talrijke tekeningen in houtskool, krijt, sepia en potlood. Vele musea in ons land bezitten werk van hem. Springer schilderde in ons land en in Duitsland vele stadhuizen. In Naarden heeft hij lussen 185gen 1865zevenschilderijen gemaakt en veel later, in 1886,nog één. Het zijn de volgende kWlstwerken: Pompop het kerkhof( 1859), Gezicht achter de Grote Kerk (1861), Gezicht te Naarden (hoek Jan MassenstraatlHuizerpoortstraat) (1862), Het
'5
moet
Naarden en de literatuur (14)
niet alleen in het huis aan de Kloveniersburgvval,
Bussum
te gast zijn geweest'.
mededeling
Joost van den Vondel (1587-1679) en Naarden? Jan Paardenkooper 1988 was in de zalen van het Rijksprentenkabinet
een
uit 1643 dateert
toponiem
is vooralsnog
landgoed
Oud Bussum.
meer
buiten Oud Bussum. een unieke buiten,
collectie
meestal
pand
aan de Kloveniersburgwal
Inzi;o
huisinAmsterdam
prenten,
schilderijen
verzamelde en boeken.
te Amsterdam hij in deloopvan
Veel tijd bracht
met zijn twee - net als hij - ongehuwde
zusters
moest verschijnen ook
omdat
hij een erfgooier
hij zijn straatnaam
den
Vondel
gevonden.
gedichten Vandaar catalogus
De bijgaande
atbeelding
van de 'Metamorfosen'.
tegenover
te vinden die betrekking hebben dat gesuggereerd werd dat Vondel van Michiels
prentcollectie
kunnen
is een
In het werk
+
opdracht
van Vondel
kj ""'")'\~\-0 'i'~1'•<-,*~tkAt •. ~lH»ie\ç tu..uç \{"'f
Oud
blijkt
deze te
maar
'Op den jager van Eickhof'.
het is vrijwel
Dit
zeker te situeren
hierdevrijgezelJenstaatvan
op
Michiel,diezich
occupeert:
'Hindeloopen en de hazen
Toch
Uit omstreeks hofstede
1650 is het gedicht
van de Hinloopens
loopt de hinden achteraan,
In dit vers beschrijft Bussum:
'De gestuite
buiten
Vondel
minnegod'
met als ondertitel
dat de liefde kansloos
is bij de vrijgezellen
van Oud
dwerg (=Cupido):
van Joostvan
Ga heen, bestorm het dak
uit Vondels
Van 'tforsche Rustenberg, Dat met ons torts en wapens schimpt,
zijn een vijftal
35 lezen: 'Vondel
'op de
Naarden'.
'De fiere Venus sprak
de oude
Zoo trotseh, dat mij er
op Michiel, zijn zusters en zijn broer. ook op Oud Bussum is geweest. In de we dan ook op pagina
beschrijft
Tot Haren kleinen
Volgen nog trouwden:
8 strofen
waarvan
de laatste
laat
't hartafkrimpt' zien waarom
de Hinloopens
niet
en die gesitueerd
moet
'Dat pijl noch minnevlam niet hechten
nc€i-l'."Dc~' :D. IV) i ç ç,A,X e; 1+".", z",\>v"," uhiuS"l'"' i tv\'i, D·,JuI·; c<..;
ook op het buiten die op 'Kommerrust'
Al de joffers laat hij staan;'
zijn leven
had ontzegd.
de Hinlopenlaan
begraafplaats aan de overkant van de oude rijksweg. In het boekenbezitvanMichielHinloopenzijn verschillendeopdrachten Ovidiusvertaling
maar
van de gedichten
hij door op zijn
Anna en Catharina.
het recht van overpad
in Naarden:
met detitel:
niet te achterhalen, Vondel
en het
Begrip voorde situatie in 't Gooi zalMichiel net als de andere nouveau riche uit die tijd (en uit welke tijd ook) niet hebbengehad getuige het feit dat hij in 1643 voor hetgerecht heeft
een gedicht
met de jacht dan met vrouwen
tentoonstelling te zien van de prentschat van Michiel Hinloopen. Deze Michiel die leefde van 1619 tot 1708 wgs een bemiddeld man. Via erfenis van zijn vader kv.am hij in het bezit van een kapitaal
bestudering
gast zou zijn geweest. Waarschijnlijk
Van 25 juni tot 11 september
Bij nadere
net zo'n slag in de lucht als die over Rembrandt
kan op dit geslacht,
Dat bezjg ledigheid Rustenberg worden
is een oude
op het landgoed
Uit dezelfde
iht.,o
f.\:)· •..
periode
dezelfde
hofstede'.
beschrijft
is klassieken
Vondel
veldnaam Oud
dateren
Bussum. nog een tweetal
Uit niets blijkt clichématig.
aan de Hinloopens
Het draagt
veracht.'
die wel is teruggevonden gedichten
dat Vondel Overigens
die als ondertitel
zelf in Oud
Bussum
blijkt wel uit hetvoorlaatste
dragen: gedicht
wijdde dat hij van plan was geweest naar Naarden
als titel: 'Aan de joffers Katharyne
en Anna Hinloopen
'Mijn geest, tot landvennaak
dat
te gaan.
in het Gooi'
geneigd,
Had uwen Eickhof hard gedreigd, 26
'op
was. Wat hij
27
Daar eik bij eik zoo vrolijk groeit, Het veld vol zoete boekweit bloeit,
Een terugblik op de Marktstraat (1)
En levert aan de honingbij
A.G. Slinger
Een levendig schilderij, Die 't oog misleidt
door groeizaam
kleur,
1
En noodt dan reuk op verschen geur;
Op
Maar
Middenstand
och! de damp
van eene koorts,
Zoo werig blaakt, benijdde
Vondel
was verhinderd
('t naaste bloed)
en dat neemt Naarden.
naar
Oud
Bussum
ernstig ziek was. Daarna
nog zo'n twintig
jaar in beslag
te komen
omdat
lezen wij in Vondels
- niets meer
in Naarden
de 'Vereeniging
opgericht'.
Alhoewel
zijn dochter
verdere
over de HinJoopens
oeuvre-
met gegevens
zich nogvrijwel
de overzijde
eranno
1992
het hele bestand sedert
van de Marktstraat.
Het artikel
over de Naardense
winkeliers
van de Marktstraat
worden opgenomen.
van Preek
(R,d.)
of over Tussen
de TurfPoortstraat
en de St. Annastraat
Voor 1918 werd dit deel van de Marktstraat Eerste Marktstraat Op
nummer
Oranjeboom'
28
nog steeds bestaatzijn
op de linkerzijde
uit de documentatie
Udo. In een volgende afleveringzal
voor den handeldrijvenden
In de Vesting werkte toen nog een groot aantal
'De Eendracht'
de jaren dertig. Hier volgt zijn terugblik
,
is aangevuld Kortom, Anna
1930 werd
"De Eendracht" en zelfstandigen.
niet veel winkels meer over. Toon Slinger herinnert
mij
Dat schoon gezicht en zomertij.
december
winkeliers
die 't naaste bloed, gelijk een toorts,
nog de Tweede
Marktstraat
genoemd.
De
liep van hel plein tot de Turfpoortstraat.
3, waar (toen
de PC shop
't Gooi
is gevestigd, koster
stond
vroeger
nog nummer
I). De latere
van de Grote
Het bloemenhuis
'De Oranjeboom',
de verwoeste
zaak van Snijder
en 'De Doe/en' eind 1954. Col/ectie: StadsarchiefNaarden.
drogisterij
café 'De
Kerk, de heer
van Van Spanning,
de
29
Verbruggen, denaam
was daar de kastelein.
'DeOranjeboom'
mevrouw
Hartong,
hier de winkel Daarnaast andere
witte jassen
en de bediening
(toen
afkomstige
bestelde
van die lekkeregebakken die speciale Amsterdamse
nummers
bouwen.
op de nummers
nr. 3) van alles te koop
Van Spanning kauwgom
I 954 legde een brand
Op de plek van de voormalige pand voor zijn textielzaak
ikbij,
en beleefd.
Snijder
was in de St. Annastraat
ingang aan de Turtpoortstraat.
woonde
Het maakte
van vijf cent kwam
1 en 3 liet H.F. Kuiper
Daarvoor
dreefhij
samen
op nummer
naast de boerderij
onder
liep altijd in kraakheldere
het pand volledig
12 en 14 de manufacturenzaak
De timmerman-aannemer werkplaats
er, ook onder
In de jaren vijftig was
dam.
Het echtpaar
was er altijd vriendelijk
Op 22 augustus
de overkant
Hartong
mijn bruidsboeket.
van Van Spanning
gebied.
uit of je nu voor een pakje Wrigley
breukband.
de familie
Vijfenveertigjaargeleden
dame,
van het schildersbedrijf'Kopeko'.
had de drogisterij
op medicinaal
verschil
Na hem begon
,een bloemenzaak.
een omvangrijke
geen
of een dure
in de as.
joodse
familie Goudsmit.
Het echtpaar
woonde
nog een tijdje dienst gedaan
als wachtlokaal van de Grote
als bC\vaking
van den Bom aan
'De Magneet'. 5. De ingang
van De Bruijn,
Tot in 1963 is hier ook de chocolade-
van
zijn
ook was er een en biscuitwinkeI
Tussen
berg
& Baelde
wenoud.
1964 is in dit
de St. Annastraat
'de Markt'
was de zuivelwinkel
5 (nu drogisterij)
beheerde
de winkel
Naarden.
's Winters,
en hij ventte
stonden
zwaaide
roodgloeiend
bij sterk vriesweer,
kopingen
door
Jan Streefkerk
I
gebeurde
voor
koetsiers
gebruikt
werd het bedrijf de nieuwe
café 'De
Doelen'
gemoder-
(nummer
I I)
(nummer
Nota's van Goudsmit Preek Udo.
1/, waar ooit de vishandel was gevestigd.
Potloodtn
17), was het café van De Ruiter. waar de paarden
Halvenvegedejaren 'De Toekomst'.
Boekhandel,
opnummer] zaam
de boek-
en
van J. van het Maal-
9. Van 'tMaalpad
bij de Posterijen
de winkel.
dertig,
de zogenaamde
waswerk-
en wals
in deze zaak
gespeeld.
Gedurende
'winkelweek'
georgani-
seerd door de winkeliersvereniniging Eendracht'
5 cenl per sI.
werden
er bij aankoop
artikelen bij de aangesloten bonnen verstrekt. Wanneer
Collectie: I
bij zo
deed zijn vrouw
In die tijd werd
ook het 'ballerospel'
55 cent. 40 •
E. y. b. MAALPAD-METSELAAR.
haver
gaf tot de bierkelder,
en lederwarenwinkel
velen in de jaren
20 cent per ]00 .
te krijgen.
pad, tevens agentschap van de Naarder Courant, was de buurman van De Ruiter
vellen wit kastpapier, .~d," il.d • ~ et. pot •• I
100 vel prima schrijfpapier. Hennep couverts ...•
Max
van de uit Amsterdam
met
en vrachtrijders,
hier zijn schoenmakerij
KASTRANDEN, wit en gekleurd PUNAISES, koper en celluloid. CAHIERS, 6 cent.
voor ver-
Marktstraat was de vishandel
het vaak dat de melkbussen
waarin de haverwerdgestort.
Cooische Boekhandel •• n ,,,"
Hetachter-
eigenaar
door
Voor het pand, op het luik dat toegang opgesteld
Zij
bussen
om toch nog melk uit de kranen
nu ook de drogisterij
tweevoerbakken
Oroale
van Eyk.
3°
werden
Streefkerk.
tw"ee zware
schrijfWarenwinkel
of als vergaderzaaltje.
Na de oorlog
Naast
ingepakt
4en 5 van De
werd gestookt.
die, in de oorlogstijd, het nog als wachtlokaal
van de familie met
De Gooische
hier de scepter. Midden in het café stond een enorme 'Salamander', die 's winters zaaltje werd weleens
1935
genoemd.
een melkkar
isdaar reeds over geschreven.
In de jaren dertig
niseerd
met
7) is al eeu-
In de jaargangen
Omroeper
voor de brandwacht Kerk. Later diende
Op nummer]
dertig had A. W olvenne
(nummer
omstreeks
en de St. Vitusstraat
kregen en gelaafd werden.
Klinken-
gevestigd.
Café 'De Doelen'
deze familie
in de viswinkel zijn aardappelenvertrok heeft hetwinkelgedeclte
Dit deel werd voor 1918 kortweg
In het pand daarnaast,
was gelegen (nu
bedrijfvan
de winkel, waar
in 1968 een modern
met].
Een echt café en koffiehuis
het technisch
Toen
begon Jan de Groot naardeOostwalstraat
was ingesteld
kant van de Marktstraat pand
beheerde
voor de buspassagiers. Daarna raakte het pand in verval en werd het na afbraak weer herbouwd in 1950. Sinds maart 1951 is er de fotohandel van Steenbergen gevestigd.
wollen dekens
Sinds
Goudsmit
in de St. Vitusstraat.
weer naar Amsterdam vertrok, en groentezaak. Toen De Groot
van het echtpaar Snijder-van Gent geweest. Dat was een voortzetting van de zaak van Piet van Gent die aan de over-
het Wolwinkeltje).
Mevrouw
hommetjesen kuitjes te koopwaren. Ookherinnerikmenog zure uien. Goudsmit zelf ventte met een viskar in Amster-
bezit was van een bepaald
'de van
winkeliers men in het
aantal bonnen,
Tussen de St. Vitusstraat en de Cattcnhagestraat Hier bevond zich voor] 918 de Korte Marktstraat. Op nummer 23 was sedert 1910 dc rijv,riel-en motorenhandel van D. Koudijs Sr. gevestigd. Later werd dit het Aalmeer's bloemenmagazijn van J. van Nigtevegt. Na de oorlog nam J. Knoppert de zaak over. Nu is hier de schoenhande1 van Martin Majoor. Waarnu desnackbar'De Korte Markt' isgevestigd, stond vroeger de schoenwinkel van mejuffrouw Heiligers. Haar specialiteit was kameelharen pantoffels. In 1968 stichtte Hen vld Kommer hier in een nieuw pand de baby-speciaalzaak 'Benco'. Enkele jarcn later wcrd het bedrijf omgezet in een Wijnkoperij, Kaashandel en Notenbar. De fotozaak van Broesterhuizen (nummer 29) was de kruidenicrswinkel van D.H. Schenk. De won van Schenk, die later dominee werd, bracht altijd de bestellingen rond. Later vestigde zich kruidenier Bark in dit pand. De winkelpui van dil huis is afkomstig van de voormalige slagerij van Van Gelder op de hock van de Marktstraat! Raadhuisstraat. Op 'de Markt' Gooische
stonden
Boekhandel
vroeger de zuivelwinkel
van Streefkerk,
café De Ruiter, de
en de slagerij van Van der Hulst.
H. H. Militairen, kon men houten ballen werpen op een bord vooo:ien van gaten, tcr groottc van een flinke tabel. Elkgat had een bepaald nummer. Wie een hoog aantal punten behaalde kwam in aanmerking voor een behoorlijke prijs. Men kan zich in deze tijd niet voorstellen dat het in die tijd voor deelnemers en toeschouwers een opwindend en aantrekkelijke spel was! Later werd de zaak een repetitielokaaltje voor het christelijk kinderkoor 'Het Mosterdzaadje' met slager Van der Hulst als dirigent en leider. Daarna kwam de rijwiel- en reparatie-inrichting van B.J. Muller erin. l.M. Coffeng volgde hem op en de laatste rijwielhersteller op ditadres wasTh. Lubberink. Overigens eind vorige eeuw werden op dit adres reeds rijvvielenverkocht door R. Verweij. De slagerij van G.A. Luitcn op nummer 21 was voor de oorlog het eigendom van de Firma Van der Hu[st. Het was toen een rund- en varkensslagerij. Het slachtafValwerd in die tijd met een handkar, een dieplader, naar de vuilnisbelt aan de Vaartweg gebracht. Elbert Rookhuizen, 'Eppie', de behcerdervan de vuilnisbelt, verzorgde het transport. De kar met slachtafVal, waar hele zwermen blauwe vliegen omheen gonsden, stond achter het slachthuis aan het Kerkpad. Dat stonk daar altijd als de neten. Eind vorige eeuw was hier de Ge1dersche VarkenssJachterij gevestigd van J. Wansink & Co.
32
J. LlESTE lHarktstraal
114
Schrijftalelcllhc"oodigdhedengratisdis_ flOnibei. Prachtig geklellrde linne" mappen. Schrijfpapier mcl passende enveloppen
10 Voor
cellt per map. militairen
extra
korting.
Daarnaast op nummer 31,waar sinds] 929 J.Gijzcn zijn grocntehandel dreefen waar vanaf 1987 't Vlaamsche Winkeltje is, was aanvankelijk de schrijfwaren- en ansichtkaartenwinkel van]. Lieste.VoorGijzen was hier de meubelzaak en stoffeerderij van Menting gevestigd. Later kocht Menting het woonhuis van Van der Hulst, Marktstraat 34 (dat huis was voor de Eerste Wereldoorlog nog slagerswinkel) en verbouwde het pand tot winkel. Op de hoek Marktstraat/Cattenhagestraat (nr. 33) was de boek- en kunsthandel van Everhard en Zn. Kunsthandel vanwege het fcit dat er ook schilderijen verkocht werden, veelal met afbeeldingen van landschappen of straatjes van Naarden. In ]991 33
In d~ jaafl~angen 2, 3 en 4 van De Omroeper werden artikelen geschreven uver de aanval op de mUllItietrem op 30 no~embcr 1944. Het volgende artikel over deze gebeurtenis isovergenomen mthet maandblad 'Op de Rails' van juli 1992.
Het einde van locomotiefDR 55 3231 H. Wa/dorp Het was opeen mijn
oor
prachtige
getroffen
Naarden-Bussum. was vreemd!
herfstmorgen
werd
door
Het was midden
Duitsers Een deel van de Korte Marktstraat
en de SluÎsstraat
omstreeks
Spoorwegen
fluitsignalen werd het pand Tussen Voor
door brand
de Cattenhagestraat
verwoest.
Nu wordt
en de Nieuwe
1918 werd dit deel de Sluisstraat
op onze
geallieerde luchtmacht beschoten matig de Duitse militaire treinen
1920
het weer in de oude
stijl hersteld.
van de Duitse
lucht en veelzonneschijn zonderop
om precies
Het NS-personeel
had zijn taak
zich nauwelijks
blauwe
van een locomotief
bleefdezedoorslaan
in de spoorwegstaking,
bijna negen uur in de morgen. de Duitse
meteen
het geluid
Metveellawaai
van Dat
te zijn op 30 november
was ondergedoken
overgenomen.
spoorlijnen
uit angst
door
te horen
waren
1944 en
en personeel
Hij helder
weer
van
waagden
de
de oppermachtige,
te worden. 's Nachts daarentegen langskomen, waarbij de typische
locomotieven
toen
in het station gang te komen.
hoorde ik regelklanken van de
bij iedere overweg
die door
de DR niet bewaakt werd. Waarschijnlijk had deze trein een aanzienlijke vertraging opgelopen gedurende de nachtelijke uren, waarin de ondergrondse strijdkrachten
Haven
zich danig
lieten gelden.
genoemd. Bombardement
In de kleermakerij
van Van Rosmalen
meubelzaakenstoffeerderij de kruidenierszaak
nummer
17. Na De Ruiter dreven
twee boeren
uit de Betuwe,
in de Cattenhagestraat in 1956 de kleermakerij van kleermaker
(nr. 41) was aan het eind van de jaren
van Jan Kroonenburggevestigd.
het pand
van De Ruiter.
Hans en Henk,
hier hun groentehandel.
tegenover
het toenmalige
van M.J.M.
Groenhart,
Bolwerk
Daarvoor
Hij was een broer in de volksmond
'Hans
Zij vertrokkenlater politiebureau.
over. Bolwerk
dertig de
bevond
zich in
van de kastelein
op
en Grietje',
naar een pand
Van Rosmalen
was aanvankelijk
nam knecht
Hoewel
ik min of meer
nauwelijks
in Duitsland),
bureau van Ab vld Wal. Als Ab op karwei was, beheerde niet meer was dan een voorkamer.
zijn vrouw
de,·rinkel,
welke
durfden
zag ik de vertraagde
om thuis te blijven.
trein stapvoets
zich
voor de ArbeitseitJsatz Per fiets haastte
niet ver van mijn huis, waar een paadje evenwijdigaan naderen,
de spoorlijn
getrokken
door
afgeschermd. de trein de volgende
overweg
ik in de verte het geluid van vliegtuigen. op de munitietrein. vrouw
onmiddellijk
een oorverdovend Na enige ogenblik
minuten en pakten
in de richting
Weesp
met mij de kelder in te duiken bombardement
en op hetzelfde
naar binnen
was er weer een complete onze vluchtkoffertjes,
had, hoorde
stilte,
een aanval
tot mijn huis, riep mijn
los. Zo hevig was de luchtdruk
keldermuren
bereikt
Dat kon maar één ding betekenen:
Zo vlug ik kon, fietste ik de luttele meters
van mijn leven de stenen
34
te groot
te worden
de nog steeds doorslaande DR-Iocomotief55 3231. Het was een bijzonder lange trein, bestaande uit platte goederenwagens, die alle beladen waren met munitie door Nog voordat
(nr. 47) was het electrotechnisch-
zat in mijn eigen huis (mannen
uit angst opgepakt
was mijn nieuwsgierigheid
ikmij naar hetpark,
liep. Daar aangekomen
dekzeilen
die ook nog op dit adres zijn zaak heeft gehad.
De laatste winkel aan deze kant van de Marktstraat
ondergedoken
op straat te vertonen
ogenblik
barstte
dat ikvoor
er
het eerst
zag bew·egen. doch
die wij steeds
wij bedachten
gereed
hielden
ons
geen
omdat
wij,
35
Eenseriegenootvan deze Pruisische
de DR 55 3231: de 55 3149 te Venlo op 17 augustus locomotieven
door dertien fabrikanten. tussen
spoor-
gemaakt. zodat
zijn er in de jaren
In Blaricuill
1954. Van
maar liefst 4934 gebouwd
Foto: H. Waldorp.
en rijksstraanveg
wij daar
1913~/921
wonend,
al meer angstige
was al eerder bij vrienden
tijdelijk
onderdak
vonden.
ogenblikken
een 'vluchtadres'
Nauwelijks
hadden
mee-
voor ons ingericht,
in Blaricum
aangekomen
hoorden lampen
wij het bombardement op 'onze trein' opnieuw losbarsten, waardoor de aan het plafond begonnen te slingeren. Achteraf vernamen wij dat de trein
beladen
was met Vl- ofV2-raketten,
Die gehele middag waren
zo nu en dan nog ontploffingen
Pas de tweede huizen
bestemd
voor de beschieting
hield het geluid van explosies
dag waagden
leeg, de straten
bezaaid
onderdelen
van de trein, waarbij locomotiefdelen,
Het gebied
glasscherven,
een afgebroken
die ik verzameld
lag er verlaten
granaatscherven
deel van een bufferbalk heb en vervolgens
bij, de en zelfs
en enkele
vernield
waren,
konden
van mijn bonnenkaart
Datwasechter
bevatte
stervende
en ook de wastafels
en andere
weer ons eigen huis betrekken.
te komen.
objecten
De eerste zorg
Dus pakte ik mijn fiets om te zien of ik met
iets van mijn gading
nog niet zoeenvoudig:
de bijna van honger 36
meer
we tenminste
was nu om aan iets eetbaars behulp
verlaten
station
ploegbaas
de buurt
Amsterdammers
op weg naar betere
streken
afgezet om 'achter
de
etenswaar
GrünePolizei. Naardentezijn.
uit de gehavende
mijn Ausweissmocht Fiets afgeven,
Bussum.
aankwam,
overgedragen
Reichsbalm,
bij het herstel
Polizei!"
evenalsAusweissen
Toen ikdaar
We werden
bleek reeds te zijn opgeruimd,
in handen
te halen. om te vallen
mee naar het geheel
bleken
er nog meer burgers
aan de in blauwuniform
die ons meedeelde
van de vernielde
huizen
ik mijn woonbuurtverlaten
"Absteigen!
gestoken
dat we tijdelijk
te werk
spoorbaan. evenals
de onfortuinlijke
locomotief.
Eénspoordeed nogals enkelspoordienst. Opeen anderspoorstondeen werktrein met rails en onderdelen, waarvoor zich de NS~locomotief ]433 (uit de serie 1700 zonder oververhitter personeel
kon vinden.
was door een 'burgerwacht'
voorraad
door een bars commando:
van de Deutsche
werden
De munitietrein
ons huis geen ramen
de schamele
daarna
van straat gehaald gesteld
zuinig bewaard.
Tewerkstelling Hoewel
al meteen
van de gevreesde
wij ons naar Naarden.
verwrongen
morgen
te horen.
met dakpannen,
Ijssel' te beletten
Na een zorgvuldigecontrolevan
van Londen.
aan en zelfs de volgende
Rusland Minsk!
) bevond.
Hoewel
op de machine teruggetrokken
de veiligheidsklep
te bekennen. en wel, getuige
krachtig
De DR-ploeg
stoom
wegwerkers
de uitmonstering
uitblies,
was er geen
was blijkbaar
op de mouwen,
uit
uit Rbd
37
Mijn taak werd
het lossen van moeren
de gelegenheid
van nabij het passerende
mij geboden
schouwspel
en bouten
zo gocd mogelijk
mijn oorlogsherinneringen te kunncn Amsterdam een ledige werk]iedcntrein meer
Königsberg.ln Op een gegeven hetzelfde menige
aanzienlijk
richting
kwamen
klonk
meegemaakt
minder
Bij het invallen
de schoorsteen
het signaa]:
in een ijltempo
geleid
als
en de NS
te maken.
genoeg
van de duisternis enkele dagen
van locomotiefonderdelen
gevonden mochlen
hadden
hadden
kwam
de Nederlandse
herinneren.
waaraan
Op reeds
wisten ons
na enige tijd het sein
onze werktrcin
om hun munitie
van spanning,
zij daarin
Wij Nederlanders
Gelukkig
vliegers
"Fliegeralarm!"
zoals ik zelden zag, door
en hekjes. Blijkbaar
met zijn P3-
aan te verspiJlen.
gastarbeiders alleen nog enkele
De
bij
De Be]g bezat
de OR 56 785 (Bw Amersfoort)
tussen Minsk en Bussum.
snel uit de voeten
niet interessant
huis. Zo eindigden bewijzen
Bw Utrecht.
was door
uit een megafoon
en overs]oten
dat alles weer veilig was. De geallieerde locomotief
van het opschrift
stoven de Reichsbahners weilanden
oefening
hel
om dillhuis
CS)"voorbij.
moment
ogenblik
de naastliggende
te prenten
precies zoals ik mij dat uit mijn jeugd nog herinnerde bij de De Duitse machine droeg bovendien het opschrift Bw
de andere
6001 (Bw Amsterdam
in mijn hoofd
en de stoomafvoerpijp
afvoer van de luchtpomp, Staatsspoor-Iocomotieven.
Dit gaf mij
gade te slaan. Ik probeerde
noleren. Zo kwam er al spoedig uit de richting langs, getrokken door de DR-]ocomoticf 55
2245 en de Belgische 8629, beide voorzien geen voorurarmer
uit een goedercnwagen.
treinverkeer
wecr naar tastbare
wons
Palm wel gevallen, maar niet gesneuveld
[.Nuis(1) In het artikel 'Naarden naar een artikel
in ]672 en 1673'vanT.
in de Naarder
'Met grote moed
houden
Courant
onze troepen
drie uur strijd de bedekte
wegin
Pluim,
DeOmroeper,jaargang5
van 12 september
1931, wordt
stand
en dringen
telkens
onze handen
is, dankzij
het moedige
nr4,
o.a. venneld:
voorwaarts,
totdat
De zoons
van Ko]one]
gewond.
'De
Naarden:
' ...; in dese attacque
Palm zijn bij Naarden
Hollandtze
ende Soutelandewierden in 't geheel
Mercurius', hiergequetst,
100 dooden
als buyten
blijven.
Er wordt
Hoogheyt
1673
aanwijzing
daer tcghens
de gequetstc
gemaakt daarvoor
Verhaa]
meldt
Officicrs
hebben
van het Belegeren
aen onsezijde
de belegcrde
zij die bleven,
dacr al
meer van binnen waer van hier
en de gekwetstcn.
op de prent
der Stadl Naerden,
den 13 September
Doornik,
om
2 Soons van den Coll. Palm, .. .'.
in het onderschrift en innemen
dcn Heere Prince van Orangien,
de strijd
en den Coll. Palm
in 't Contrescarp,
tussen dc doden,
is te vinden
Bij Marcus
maar gekwetst,
over
datter in een Belegeringhe
noch acn onse zijde gequetst...,
dus onderscheid
Een andere
niet gesneuveld,
...' en 'In dese Belegeringewaren
en 200 gequetsten,
Bchalvens
voor geseyt is, waren
echter
September
b]cef van onse zijde den Cap. Ladder,
vee] meer ]atcn silten, en 't is wondcrlijck
ding en pertinent
]673' van Romeyn
de
Hooghe,
l' Amsterdam
heeft zich helthaftigh gequeten de Heer Co]onel Palm, zijnde in de Schouder geworden, als ook zijne hvce Soonen, nevens ... '
maar
over 'vallen'.
CI.O.
Dorren
Boekverkoper,
'Afbeeldoor Sijn
attacque gequetst
Sy]vius heeft hel in 1685 in zijn 'Historiën
naar Sylvius, als hij schrijft:
mariniers
F. Palm,
van zijn regiment
vervolgens is gewond
het ravelijn vóór de Huizerpoort verovert, en twee zijner zoons heeft zien vallen'.
Het ontstaan
en het gebruiken
van uitdrukkingen
in de betekenis
zijn',
van het Nederlandsche
van 1665 - 1945' venvijst die aan 't hoofd
1673: ' ... In die voorsz.
onzes tijds' niet meer over 'gekwetst
in 'De Geschiedenis
Mariniers
'vallen voor het vaderland'
Korps
'Het is de kolonel
het eerst de contre-escarp
der cn
terwijl hij zelf door een granaat als 'vallen
van sneuvelen
in de loop van de tijd het zicn vallen van de twee zoons zien sneuvelen van de twee zoons.
op het veld van eer' en
maken wordt
het begrijpelijk,
geinterpreteerd
dat
als het
Noten:
38
na
gedrag van Palm
(2), die zelf voorgaat. En dat, ondanks zijn wond, die hij reeds bij 't begin van de aanval kreeg en ondanks dat hij twee van zijn zoons heeft zien sneuvelen'.
39
Een stokoude 'dooiebus' H. Schaftenaar Toen in 1696 de Naardense
tluweelwerkers
bevroeden
dat in 1992 busknecht
doodfonds
van het gilde zou innen.
Alhoewel
het reeds kwijnende
das werd
omgedaan,
mannelijke
o~der
lijk een fonds om bijstand Ook werd legden
van het gilde bestaan
te verstrekken
een lijkkist
zorgde het busbestuur Als het koud
definitief
van de gildeleden.
bezorgen.
Zo moesten
voor bier, brood,
kaas, pijpen en
was werd er ook nog een goed vuur van de
bus nog te lezen, dat in 1902 bij Van Asperen slechte kwaliteit.
geen kist meer besteld
Eén der laatsten
door de bus ten grave werd gedragen
notaris
e.P. de Roeper.
zijn begrafenis
Hij was erelid van de bus en overleed
bij de bus geregeld.
naar de begraafPlaats
Dat deze bus anno
zevenmannen Hij schreef
moet
er brood,
gulden
een boekje
worden
f 3,-
de was
had hij de man)
busleden
volgden
Bij zijn dood
is te danken
gevormd
verzorgt
aan de enthousiaste
door vier busmeesters,
de uitvoerende
taken
had
over de bus en was tot zijn dood
bus-
waarvan
er
en het college van
staat hen met raad bij. Eén van hen was Naarden-kenner
Dirk Franzen.
in 1988 de stuwende
kracht
organisatie. dat de bus op dat terrein
bij ieder lid op. Hij overhandigt van Naarden.
Inlichtingen knecht
werd hij (à
Maar liefst honderd
'ziekenkasje'
van ons landbestempelt,
geen functie
meer
De bus telt nu 275 leden. Jaarlijks haalt de busknecht, prent
in 1854. Tevoren
busleden
bier en kaas aangeboden.
de pers de bus nog steeds als het oudste
gezegd
werd vanwege
De bus ging hem zeer ter, harte.
bestaat
bestuurwordt
is. De busknecht
deze historische
Alhoewel
veertien
nagelaten.
1991 nog steeds
Het dagelijks
één de president
achter
f 400,-
de bus nog
bestuurders.
Door
bij Jan Tabak gedragen.
de baar en naar oud gebruikwerd De Roeper
vertoon
de
Twee gildebroeders
aangelegd. De baar werd door vijftien gildeleden gedragen. Dat ritueel verwaterde in de loop van de vorige eeuw. Toch valt in de boeken
die metceremonieel
de
alle Naardense
uit de bus betaald.
op het sterfhuis
tabak op de dag van de begrafenis.
voor het
Die bus was aanvanke-
bij arbeidsongeschiktheid
de begrafenis
en kaarsen
het lijk af. Bovendien
en konden
de 45 jaar tot de bus toetreden.
in het geval van sterfte,
busmeesters
kon men niet
nog steeds de contributie
gilde in 1798 door de Franse omwenteling
bleef de 'bus'
ingezetenen
zich in een gilde verenigden,
Jan van Raaijen
Bij overlijden Wevershof
dan, inmiddels en zijdeweversbus
1 te Naarden.
heeft. de jaarwisseling,
traditiegetrouw,
volgt tot slot een uitkering
over de fluweelwerkers-
Jan van Raaijen,
omstreeks
van
f
vijf
een fraaie
56,-.
zijn verkrijgbaar
bij bus-
