HANDLEIDING PROEFTUIN-BEA VOOR MELKVEEHOUDERS (versie 2015)

HANDLEIDING PROEFTUIN-BEA VOOR MELKVEEHOUDERS (versie 2015) Mei 2015

Proeftuin Natura 2000 Overijssel wordt mede mogelijk gemaakt door:

VOORWOORD De Proeftuin-BEA is een initiatief van Proeftuin Natura 2000 Overijssel en is ontwikkeld door Wageningen UR Livestock Research in samenwerking met Projecten LTO Noord, melkveehouders en diverse bedrijfsadviseurs uit het veld. Dit project heeft tot doel het behoud van agrarisch ontwikkelingsperspectief en de realisatie van Natura 2000 doelstellingen in de provincie Overijssel, met voor heel Nederland inspirerende innovaties. De Proeftuin-BEA is vanaf 2015 beschikbaar voor derden en gratis te downloaden vanaf de website van WUR Livestock Research: webapplicaties.wur.nl/software/proeftuinwijzer Deze handleiding is in eerste instantie bedoeld voor melkveehouders die de KringloopWijzer invullen. De handleiding helpt u als melkveehouder om de Proeftuin-BEA toe te passen op uw bedrijf. Dit rekenprogramma biedt een nieuwe kijk op hoe de ammoniakemissie te veranderen is door wijzigingen in uw bedrijfsvoering. Het is zinvol dat u als melkveehouder de ammoniakemissie op uw bedrijf kunt bepalen. Ten eerste om de stikstofverliezen naar de lucht te kennen en te verminderen, zodat de benutting van stikstof op het bedrijf stijgt. Maar zeker zo belangrijk zijn de grenzen aan ammoniakemissie die de overheid in het vooruitzicht stelt. Kennis van de emissie van het bedrijf (de kringloop) samen met de mogelijkheden om deze te sturen helpt om met toekomstige wetgeving om te gaan. Aan u de uitdaging om deze bundeling van kennis te benutten. Wij wensen u als gebruiker van de Proeftuin-BEA veel succes en werkplezier. Wij stellen het erg op prijs wanneer u opmerkingen of aanmerkingen over het programma of deze handleiding doorgeeft. Wij kunnen daar in de volgende versie van dit programma ons voordeel mee doen. Voor vragen of opmerkingen [email protected].

over

het

programma

kunt

u

een

mail

sturen

naar:

Pagina 2 van 18

Inhoudsopgave Voorwoord

2

1.

4

Inleiding 1.1

Doel van de handleiding

4

1.2

Opbouw van de handleiding

4

2.

Installeren Proeftuin-BEA

5

3.

Gegevens invoeren en opslaan

9

4.

9

3.1

Proeftuin-BEA opstarten

3.2

Gegevens opslaan

10

3.3

Opgeslagen gegevens openen

10

3.4

Invoeren tabbladen

11

Analyse resultaten

12

4.1

Tabblad Resultaat BEX

12

4.2

Tabblad Resultaat Proeftuin-BEA

13

4.3

Tabblad Analyse

14

4.4

Cijfers uit de praktijk

15

Bijlage 1. Veelgestelde vragen Proeftuin-BEA

16

Pagina 3 van 18

1.

INLEIDING

De Proeftuin-BEA is een computerprogramma, waarmee bedrijfsspecifiek te berekenen is hoeveel ammoniakemissie er in een bepaald kalenderjaar heeft plaatsgevonden. Het instrument rekent achteraf door wat de daadwerkelijke emissiereductie van maatregelen is. De uitkomsten van de Proeftuin-BEA zijn helemaal bedrijfsspecifiek, omdat er zoveel mogelijk beschikbare data van het bedrijf zelf wordt gebruikt. Het is mogelijk de al ingevoerde gegevens vanuit de KringloopWijzer hier in te voeren. Als u extra maatregelen op uw bedrijf heeft toegepast, die de ammoniakemissie verminderen is het zinnig om de Proeftuin-BEA in te vullen. In de KringloopWijzer is alleen de “gewone” BEA verwerkt. Het effect van aanvullende maatregelen kunt u alleen berekenen in de Proeftuin-BEA. De ProeftuinBEA is dus een uitbreiding van de bestaande BEA en biedt ondernemers de mogelijkheid om meer maatregelen te kiezen dan bij de standaard-BEA. Let op! Dit instrument werkt alleen correct wanneer de invoer bestaat uit gegevens die werkelijk op uw bedrijf zijn gerealiseerd. Het is een instrument om achteraf vast te stellen wat de ammoniakemissie op uw bedrijf is geweest. Het instrument is niet geschikt om vooraf in te schatten wat uw ammoniakemissie zal worden. Indien het instrument toch gebruikt wordt om een toekomstige situatie door te rekenen, dan geeft dat onbetrouwbare resultaten. 1.1

Doel van de handleiding

Deze handleiding beschrijft de Proeftuin-BEA. Met deze handleiding willen wij u, als gebruiker, een duidelijk beeld geven van het programma Proeftuin-BEA. Het is de bedoeling dat u met ProeftuinBEA bekend raakt en dat u ermee leert werken. Door het lezen van deze handleiding kunt u zelf de Proeftuin-BEA installeren en vullen, al dan niet met hulp van een adviseur of studieclub. Naderhand kan deze handleiding als naslagwerk dienen. In bijlage 1 is een lijst opgenomen van veelgestelde vragen over de Proeftuin-BEA. 1.2

Opbouw van de handleiding

Hoofdstuk 1 geeft een inleiding betreffende deze handleiding met korte algemene informatie over de Proeftuin-BEA. In hoofdstuk 2 wordt de installatieprocedure stap voor stap beschreven. Hoofdstuk 3 laat de gebruiker zien welke bedrijfsspecifieke gegevens moeten worden ingevoerd en hoe ze in het programma kunnen worden opgeslagen. Hoofdstuk 4 maakt duidelijk hoe de resultaten van de berekeningen geïnterpreteerd moeten worden en op welke wijze geleerd kan worden van het resultaat.

Pagina 4 van 18

2.

INSTALLEREN PROEFTUIN-BEA

Voor het installeren van de Proeftuin-BEA gaat u als volgt te werk: Stap 1.

Ga naar de website: webapplicaties.wur.nl/software/proeftuinwijzer

Stap 2.

Er verschijnt een nieuw scherm. Welk scherm verschijnt is afhankelijk van het Windows-bestuurssysteem en de versie van uw PC. Kies voor “Uitvoeren”. Het kan zijn dat onderstaand scherm verschijnt op uw PC.

Het is ook mogelijk dat onderstaande balk onderaan in uw scherm verschijnt:

Stap 3.

Klik in het welkomscherm op “Volgende”.

Pagina 5 van 18

Stap 4.

Klik op “Ik ga akkoord met de disclaimer” (staat standaard ingesteld op “Ik ga niet akkoord met disclaimer) en klik op “Volgende”.

Stap 5.

Klik op “Bladeren” als u de Proeftuin-BEA in een andere directory wilt installeren. Klik vervolgens op “Volgende”.

Pagina 6 van 18

Stap 6.

Klik op “Volgende” waarmee u een snelkoppeling maakt naar het bureaublad van uw computer.

Stap 7.

Het programma vraagt in welke groep programma’s u de Proeftuin-BEA wilt plaatsen. Kies de groep en klik op “Volgende”.

Pagina 7 van 18

Stap 8.

De keuzes die hiervoor zijn gemaakt worden samengevat. Klik op “Volgende” als u akkoord bent. Wilt u nog wat wijzigen, klik dan op “Terug”. Na dit scherm wordt het programma geïnstalleerd (u ziet de voortgang op uw scherm).

Stap 9.

Wanneer de installatie is afgerond, verschijnt onderstaande scherm. Nadat u op “Klaar” klikt, kunt u aan de slag door het programma te openen via het pictogram op het bureaublad of via een nieuw venster dat verschijnt.

Pagina 8 van 18

Stap 10.

U kunt nu met de Proeftuin-BEA gaan werken. Er zijn verschillende mogelijkheden om voortaan de Proeftuin-BEA op te starten (zie 3.1) en uw eigen bedrijfsgegevens op te slaan in het programma (zie 3.2).

3.

GEGEVENS INVOEREN EN OPSLAAN

3.1

Proeftuin-BEA opstarten

Mogelijkheden voor het opstarten van Proeftuin-BEA 1. Start Proeftuin-BEA op via het menu Start van uw computer en klik op de icoon van het programma. 2. Start Proeftuin-BEA op via het bureaublad of werkblad van uw computer door dubbel te klikken op de icoon. Na het opstarten verschijnt het onderstaande scherm:

Het kan zijn dat er een nieuwe versie beschikbaar is van het instrument. Het is sterk aanbevolen om met de nieuwste versie te werken. Klik daarom op de button ‘Ja’ als er een waarschuwingsvenster in uw computer verschijnt met de vraag of u de nieuwe versie nu wilt downloaden naar uw PC. Via het startscherm kunt u meer informatie over de Proeftuin-BEA lezen. U kunt meer informatie over het programma vinden door onderaan in het scherm te klikken op Klik hier voor meer informatie over het programma. Druk vervolgens op de knop “OK”.

Pagina 9 van 18

Vervolgens verschijnt onderstaand scherm waarin u nadere informatie over de Proeftuin-BEA aantreft. U kunt weer op ‘OK’ drukken om bij de tabbladen van het rekenprogramma te komen, waarin u uw bedrijfsgegevens kunt invullen.

3.2

Gegevens opslaan  Het is verstandig om de gegevens die u wilt invoeren op te slaan. Klik linksboven in uw scherm op ‘Bestand’ en vervolgens op ‘Opslaan als’, kies een map waar u de ProeftuinBEA wilt opslaan en vul een ‘bestandsnaam’ in (bijvoorbeeld Proeftuin-BEA gevolgd door uw eigen achternaam) en klik op de knop ‘Opslaan’.  Gedurende het invullen van uw gegevens kunt u drukken op de knop opslaan , bovenin uw scherm.  Als u de Excretie Wijzer hebt ingevuld of ten dele hebt ingevuld en later meer gegevens wilt invullen of wijzigen, moet u de berekening opslaan. Dit kunt u doen door op het opslag icoontje te drukken, de berekening te voorzien van een naam en weg te schrijven in een map op uw computer.

3.3 Opgeslagen gegevens openen U kunt in een later stadium de resultaten weer in het programma inlezen, zodat u gegevens kunt wijzigen of aanvullen. Dit doet u door na het programma opgestart te hebben, in de bovenbalk op ‘Bestand’ en vervolgens ‘Openen’ te klikken, het betreffende bestand op te zoeken in de map waarin het is opgeslagen.

Pagina 10 van 18

3.4

Invoeren tabbladen

Het programma is opgebouwd uit een aantal tabbladen. Er wordt uitgegaan van de situatie dat u de KringloopWijzer al heeft ingevuld. In dat geval hoeft u alleen uw resultaten van de KringloopWijzer in te lezen en het tabblad Invoer Proeftuin-BEA in te vullen. 3.4.1 Inlezen resultaten KringloopWijzer Het is mogelijk de al ingevoerde gegevens vanuit de KringloopWijzer hier in te voeren. Klik in de bovenbalk op ‘Bestand’ en vervolgens op ‘Openen’ en selecteer het betreffende bestand. De benodigde gegevens worden ingelezen. 3.4.2 Invoer Proeftuin-BEA In dit tabblad wordt specifieke extra invoer gevraagd om de ammoniakemissie van uw melkveebedrijf te kunnen bepalen. U klikt aan welk code staltype u heeft uit de Rav-lijst. Vervolgens kunt u aanklikken of u extra emissiearme stalmaatregelen toepast. Een aantal maatregelen (rubber toplaag, water sproeien over loopvloer en mechanische ventilatie met luchtwassers) komt voor in bepaalde Rav-stallen. U kunt op informatie-button klikken om te kijken of dat het geval is in uw stal. Ook kunt u aanklikken of u bij de toediening van drijfmest gebruik maakt van bepaalde emissiearme maatregelen.

Pagina 11 van 18

4.

ANALYSE RESULTATEN

De achterste bladen bevatten de resultaten van de berekeningen. Het laatste tabblad Analyse geeft informatie over de bedrijfsvoering en biedt de mogelijkheid om te leren van het resultaat. 4.1 Tabblad Resultaat BEX Op dit tabblad vindt u het resultaat van de berekening van de bedrijfsspecifieke excretie van stikstof en fosfaat van uw melkveestapel (inclusief jongvee). Het verschil tussen de berekende bedrijfsspecifieke excretie en de forfaitaire excretie van uw melkveestapel is ook weergegeven. De uitslagen zijn vermeld voor drijfmestsystemen en potstalsystemen.

Pagina 12 van 18

4.2

Tabblad Resultaat Proeftuin-BEA

Op dit tabblad vindt u het resultaat van de berekening van de bedrijfsspecifieke emissie van ammoniak door de melkveestapel (inclusief jongvee) op uw bedrijf. De emissie is weergegeven per ha, per ton melk, per GVE en voor het gehele bedrijf. Daarnaast is de emissie onderverdeeld in de posten ‘Stal en mestopslag’; ‘Drijfmest op bouwland’; ‘Drijfmest op grasland’; ‘Kunstmest op bouwland’; ‘Kunstmest op grasland’, ‘Beweiding’, ‘Gewasrest weideverliezen’ en ‘Gewasrest oogstverliezen’.

Pagina 13 van 18

4.3

Tabblad Analyse

Op dit tabblad ziet u overzichtelijk de algemene bedrijfsgegevens, evenals de voervoorraden op het bedrijf en de geschatte voeding van de veestapel. Dit biedt mogelijkheden om te analyseren waarom de excretie van stikstof en fosfaat het betreffende niveau hebben. Ook geeft deze analyse aanknopingspunten om de bedrijfsvoering te veranderen richting lagere excreties.

Melkveebedrijven laten behoorlijke verschillen zien in ammoniakemissie en stikstofexcretie via Bedrijfsspecifieke Excretie (BEX) en Bedrijfseigen Excretie Ammoniak (BEA). De verschillen worden bepaald door bijvoorbeeld de intensiteit van het bedrijf, het aandeel maïs in bouwplan, de aanvulling van het krachtvoer en andere keuzes van de veehouder bij voederwinning en rantsoen. De grote verschillen tussen de bedrijven laten zien dat er mogelijkheden zijn voor een hogere stikstofefficiëntie en verlaging van ammoniakemissie. Via managementmaatregelen kan de ammoniakemissie in veel gevallen nog lager. Met de resultaten van de Proeftuin-BEA kunt u met uw adviseur van gedachten wisselen over vragen als: “Wanneer en hoe kun je het beste bemesten, en welk gehalte ruw eiwit in het rantsoen is optimaal om de emissie van ammoniak te verlagen en mineralen zo goed mogelijk te benutten?”

Pagina 14 van 18

4.4

Cijfers uit de praktijk

Een veehouder kan voor zijn eigen bedrijf bepalen hoeveel ammoniak er vervluchtigt naar de lucht. Deze hoeveelheid is te relateren aan een referentiesituatie, zodat de gebruiker ook kan beoordelen of de emissie hoog dan wel laag is. Ook kunt u de resultaten van de berekeningen van uw eigen bedrijf in volgende jaren gaan vergelijken ten opzichte van voorgaande jaren. U zult zich waarschijnlijk afvragen hoe uw cijfers zich verhouden tot die van uw collega’s. U kunt collega’s die de Proeftuin-BEA hebben ingevuld vragen of zij hun gegevens met u willen delen. Ook kunt u besluiten om deel te nemen aan een studieclub over de Proeftuin-BEA. Vraag bijvoorbeeld uw adviseur of accountant eens of zij op de hoogte zijn van dergelijke initiatieven.

Pagina 15 van 18

BIJLAGE 1. VEELGESTELDE VRAGEN PROEFTUIN-BEA 1. Wat is de Proeftuin-BEA? De Proeftuin-BEA is een computerprogramma dat van een bepaald kalenderjaar de ammoniakemissie op bedrijfsniveau berekent voor een melkveebedrijf. Dat gebeurt achteraf op basis van uw eigen bedrijfsspecifieke stikstofexcretie. U kunt de Proeftuin-BEA zelf invullen of het door uw adviseur laten doen. Het programma is gratis beschikbaar. 2. Wat is het verschil tussen de Proeftuin-BEA en de gewone BEA? De Proeftuin-BEA bestaat uit de gewone BEA, uitgebreid met een aantal aanvullende emissie reducerende maatregelen in zowel de stal als bij uitrijden van mest. 3. Wie heeft de Proeftuin-BEA ontwikkeld en waarom? De BEA is binnen het project Koeien en Kansen ontwikkeld door Wageningen UR. Het aanvullende deel van de Proeftuin-BEA is op initiatief van Proeftuin Natura 2000 Overijssel ontwikkeld door Wageningen UR Livestock Research in samenwerking met Projecten LTO Noord. De Proeftuin-BEA is ontwikkeld om rundveehouders te ondersteunen in het verminderen van ammoniakemissie op hun bedrijf. Daarbij biedt het rundveehouders de mogelijkheid om aan te tonen dat de ammoniakemissie op hun bedrijf is gedaald door het toepassen van één of meer maatregelen. 4. Wat is het verschil tussen de Ammoniakwijzer en de Proeftuin-BEA? De Ammoniakwijzer geeft globaal de effecten weer van maatregelen voor emissie en economie. Het instrument kan u ondersteunen in de management van uw melkveebedrijf: op welke manier kan ik ammoniakemissie verminderen, welke maatregelen passen bij mijn bedrijf en wat zijn de kosten en baten? De Proeftuin-BEA berekent voor een bestaand bedrijf de gerealiseerde ammoniakemissie van een afgesloten jaar en is bedoeld als onderbouwde verantwoording voor de ammoniakemissie op uw melkveebedrijf. ProeftuinBEA is niet geschikt voor zogenaamde scenario-berekeningen. 5. Wanneer gebruik ik de Proeftuin-BEA? U gebruikt de Proeftuin-BEA achteraf, dus nadat u maatregelen hebt toegepast op uw bedrijf. De Proeftuin-BEA gaat uit van zoveel mogelijk beschikbare data van het bedrijf zelf. Het instrument werkt alleen correct wanneer de invoer bestaat uit gegevens die werkelijk op uw bedrijf zijn gerealiseerd. Het is een instrument om achteraf vast te stellen wat de ammoniakemissie op uw bedrijf is geweest. Het instrument is niet geschikt om vooraf in te schatten wat uw ammoniakemissie zal worden. Indien u het instrument toch gebruikt om een toekomstige situatie door te rekenen, dan geeft dat onbetrouwbare resultaten. 6. Waarom gebruik ik de Proeftuin-BEA U gebruikt de Proeftuin-BEA om het effect van één of meer maatregelen op de ammoniakemissie van uw eigen bedrijf te berekenen. Zo kunt u aantonen dat de ammoniakemissie op uw bedrijf is gedaald door het toepassen van één of meer maatregelen. Let op: niet alle maatregelen zijn te gebruiken bij de aanvraag van de NBwetvergunning.

Pagina 16 van 18

7. Als ik de KringloopWijzer gebruik, heeft het dan nog nut om de Proeftuin-BEA te gebruiken? Alleen als u extra maatregelen op uw bedrijf hebt toegepast, die de ammoniakemissie verminderen. In de KringloopWijzer is alleen de “gewone” BEA verwerkt. Het effect van aanvullende maatregelen kunt u dus alleen berekenen in de Proeftuin-BEA. 8. Ik gebruik de KringloopWijzer niet, heeft het zin de Proeftuin-BEA in te vullen? Wanneer u geïnteresseerd bent in de ammoniakemissie specifiek voor uw bedrijf en in het effect van verschillende ammoniakreducerende maatregelen wel. Het is dan niet nodig om de KringloopWijzer in te vullen, het invullen van de Proeftuin-BEA volstaat. 9. Hoeveel tijd kost het invullen van de Proeftuin-BEA? Wanneer u de BEX of KringloopWijzer hebt ingevuld dan kunt u de gegevens daarvan inlezen in de Proeftuin-BEA en kost het niet meer dan enkele minuten. Bent u nog onbekend met het invullen van de BEX of KringloopWijzer dan kost het meer tijd (schatting: 2 tot 4 uur) 10. Wat kan ik met de uitkomsten van de Proeftuin-BEA? Met de uitkomsten kunt u aantonen wat de ammoniakemissie op uw bedrijf was het afgelopen (kalender)jaar. De Proeftuin-BEA geeft het gezamenlijke effect weer van alle maatregelen die op uw bedrijf zijn genomen onder specifieke bedrijfsomstandigheden. De Proeftuin-BEA is (nog) niet verzilverd en kan dus niet worden ingezet bij bijvoorbeeld een vergunningverleningstraject. 11. Kan ik de uitkomsten gebruiken bij een NB-wetvergunningaanvraag? Nee, op dit moment nog niet. De Proeftuin streeft ernaar om de Proeftuin-BEA wel “verzilverd” te krijgen, waardoor deze door u te gebruiken is bij een NBwetvergunningaanvraag. 12. Is het mogelijk om de uitkomsten te downloaden of printen? De uitkomsten kunnen worden opgeslagen en geprint. 13. Worden de gegevens van de ingevulde Proeftuin-BEA ergens opgeslagen? De gegevens worden opgeslagen in een bestand (*.exc) op uw computer. Dit exc-bestand kan u een volgende keer inladen in het programma om verder te gaan of om gegevens aan te passen. 14. Ik mis bepaalde maatregelen in de Proeftuin-BEA. Kunnen die toegevoegd worden? U kunt zelf geen maatregelen toevoegen. Wanneer u een maatregel mist, kunt u dat doorgeven door een mail te sturen naar: [email protected]. Het projectteam van de Proeftuin gaat vervolgens na of het mogelijk is de maatregel in de Proeftuin-BEA op te nemen. Dat hangt af van hoe groot het effect van de maatregel is en of de maatregel steeds hetzelfde effect heeft. 15. Welke gegevens heb ik nodig om de Proeftuin-BEA in te vullen? Gegevens over bedrijfsgrootte (oppervlakte en aantal dieren), melklevering, beweidingssysteem, begin- en eindvoorraden voer, eigen voeraanleg en voeraankoop, (kunst)mestvoorraden (begin en eind) en (kunst)mestaanwending. Pagina 17 van 18

16. Als ik meerdere maatregelen combineer, dan is de totale reductie minder dan verwacht. Hoe kan dat? Dat komt omdat reductiepercentages van maatregelen niet zomaar opgeteld kunnen worden. Wanneer verschillende maatregelen inwerken op dezelfde bron (bijvoorbeeld stalvloer) dan heeft dat meestal invloed op het effect van de afzonderlijke maatregelen. Voor dergelijke combinaties is daarom een aparte reductiefactor berekend. 17. Waarom maakt de Proeftuin-BEA geen economische effecten inzichtelijk? De Proeftuin-BEA is alleen bedoeld om effecten van daadwerkelijk gerealiseerde emissie reducerende maatregelen op de ammoniakemissie voor uw bedrijfsspecifieke situatie inzichtelijk te maken. Voor een inschatting van de economische effecten kunt u de Ammoniakwijzer van Proeftuin Natura 2000 Overijssel gebruiken. 18. Zijn er kosten verbonden aan het gebruik van de Proeftuin-BEA? Nee, het programma is gratis te downloaden vanaf internet. 19. Waar kan ik terecht met technische en inhoudelijke vragen over de Proeftuin-BEA? Voor vragen of opmerkingen over het programma kunt u een mail sturen naar: [email protected]. 20. Ik woon niet in Overijssel, maakt dat uit? De Proeftuin-BEA kan door alle veehouders in Nederland gebruikt worden. Mocht de Proeftuin-BEA het verzilvertraject van Proeftuin Natura 2000 Overijssel en de Provincie Overijssel succesvol doorlopen, dan kunnen alleen veehouders in Overijssel gebruik maken van de Proeftuin-BEA bij de aanvraag van de NB-wetvergunning. Dit is nu echter nog niet het geval.

Pagina 18 van 18