1 * Warum ist das Licht gegeben?

De Kruisweg – Programma – 1. Joh. Brahms (1833-1897)

- Motet op.74/1 * Warum ist das Licht gegeben?

2. Carl H. Graun (1704-1759)

- Uit: Cantate der Tod Jesu (1755) * Du dessen Augen flossen * Sein Odem ist schwach

3. Eric Whitacre (1970-..)

- Sleep (2000)

4. Antonio Lotti (1665(?)-1740)

- Uit: Missa S.Christophori (1716) * Crucifixus à 8

5. Franz Liszt (1811-1886)

- Motet Ave Verum Corpus (1871)

6. G. B. Pergolesi (1710-1736 )

- Uit: Stabat Mater (1738) * Duet Grave (Marike van Cappellen & Klaartje Degenaar)

7. Karl Jenkins (1944-..)

- Uit: Stabat mater (2007) * And the mother did weep

8. Joh. Brahms (1833-1897)

- Koraal op.74/4 (1879) * Mit Fried und Freud

9. Johann S.Bach (1685-1750)

- Uit: Johannes Passion BWV245 (1724) * Ruht wohl * Ach Herr, lass dein lieb Engelein pauze

10. Franz Liszt (1811-1886)

- Oratorium Via Crucis (1879)

Het volgende IJsseldijkkerkconcert Zaterdag 25 mei 2013. Het beroemde Rubens Quartet speelt werken van Haydn en Mozart – De Kruisweg pag.1

Teksten Johannes Brahms (1833-1897)

Het thema van motet op.74, de zin en rechtvaardigheid van menselijk lijden, wordt behandeld aan de hand van het bijbelboek Job. In moderne bewoordingen: de kruisweg – zinloos geweld? Vanavond, als een soort inleiding, brengen we er twee deeltjes van. Eerst de emotionele jammerklacht van Job: 'Waarom?', in onze tijd nog steeds de boodschap van elke stille protesttocht. Tot slot (later in het programma) volgt de berusting en de hoop op een betere toekomst. [Job 3:20-23] Warum? Warum? Waarom ? Waarom ? Warum ist das Licht gegeben den Waarom wordt er licht gegeven Mühseligen aan ongelukkigen en leven aan Und das Leben den betrübten Herzen? mensen met een verbitterd hart? waarom ? Warum? Warum? Warum ? Die des Todes warten und kommt nicht Ze kijken uit naar de dood die maar niet komen wil Und grüben wohl aus dem Verborgen en ze tobben in hun eenzaamheid Die sich fast freuen und sind fröhlich zij, die bijna vrolijk en juichend Und dem Manne, deß Weg verborgen ist hun graf verwelkomen ! Waarom ? Und Gott vor ihm denselben bedecket En de sterke voor wie de weg verborgen Warum? Warum? blijft Und dem Manne, deß Weg verborgen ist omdat God die hem verhult? Und Gott vor ihm denselben bedecket Waarom ? Waarom ? Warum? Warum? [koraaltekst Martin Luther] Mit Fried und Freud ich fahr dahin in Gottes Willen Getrost ist mir mein Herz und Sinn sanft und stille Wie Gott mir verheißen hat Der Tod ist mir Schlaf worden

In vrede en vreugde ga ik op weg volgens Gods wil mijn hart en gemoed zijn getroost zacht en stil Zoals God het mij heeft voorzegd is de dood nu voor mij slechts een slaap

Carl Heinrich Graun (1704-1759)

Graun was directeur van de Berlijnse opera tijdens het bewind van Fredrik de Grote van Pruisen. Het oratorium Der Tod Jesu dat hij maakte in 1755 werd de meest uitgevoerde Passion in de 18e eeuw en pas in de 19e eeuw moest die populariteit geleidelijk wijken voor de passies van Joh.S.Bach. Het libretto van het oratorium kwam op een of andere manier ook in handen van Georg Philip Telemann; diens Hamburgse versie werd in het zelfde jaar 1755, maar nèt een weekje eerder opgevoerd dan Grauns in Berlijn ... Het schijnt dat dit een soort wedstrijdje geweest is tussen de twee musici, die elkaar graag mochten. De muziekcritici geven tegenwoordig de voorkeur aan Telemann's zetting, maar die van Graun werd verreweg het bekendste... Sega di Canto zingt de eerste twee deeltjes uit dit oratorium. Du dessen Augen flossen So bald sie Zion sah’n zur Freveltat entschlossen sich seinem Falle nah'n. Wo ist das Tal, die Höhle wo Jesus dich verbirgt?

U wiens ogen braken zodra ze Sion zagen die vastbesloten tot de wandaad zijn val tegemoet gaan. Waar is het dal, de grot die U Jezus verbergt? – De Kruisweg pag.2

Verfolger deiner Seele Habt ihr Ihn schon erwürgt?

Jullie, die zijn ziel vervolgen hebben jullie hem al gewurgd?

Sein Odem ist schwach Seine Tage sind abgekürzet Seine Seele ist voll Jammer Sein Leben ist nahe bei der Hölle

Zijn adem is zwak Zijn dagen zijn geteld Zijn ziel is vol verdriet Zijn leven is de hel nabij

Eric Whitacre (1970-…)

Nadat Jezus voor het laatst samen met zijn vrienden heeft gegeten, het paasmaal nog wel, gaat hij de olijventuin in om te bidden. Maar het lukt zijn vrienden niet om nog een uurtje met hem wakker te blijven. Dat gevecht tegen de slaap wordt prachtig bezongen in een meesterwerkje van Eric Whitacre. Het koorwerk van deze jonge Amerikaanse componist is momenteel waanzinnig populair. Geen wonder, want Whitacre's merkwaardige en zeer herkenbare harmonieën zijn vaak gewaagd, maar heerlijk om te zingen en een lust voor het oor. [tekst Charles Sylvestri] The evening hangs beneath the moon A silver thread on darkened dune With closing eyes and resting head I know that sleep is coming soon

De avond hangt onder de maan En zilverzand bedekt de baan 'k Leg mijn hoofd neer, mijn ogen toe Ik weet - de slaap die komt eraan

Upon my pillow safe in bed A thousand voices fill my head I cannot sleep, my mind's aflight And yet my limbs seem made of lead

Knus op mijn kussen geen gevaar Hoor'k duizend stemmen doorelkaar Nog niet in slaap vervliegt mijn geest Toch lijkt mijn lijf als lood zo zwaar

If there are noises in the night A frightening shadow, flick'ring light Then I surrender onto sleep Where clouds of dream give second sight

Gekke geluiden in de nacht Flikkerend licht en schimmen dreigen Dan neemt de slaap me in zijn macht Om klaarheid in de droom te krijgen

What dreams may come, both dark and deep Of flying wings and soaring leap As I surrender onto sleep Sleep sleep sleep sleep

Welk duistere droom ook komen mag Met vliegensvlugge vleugelslag Ik geef me over aan de slaap Slaap slaap slaap slaap

Antonio Lotti (1667-1740)

Deze componist schopte het uiteindelijk tot Maestro di Cappella van de beroemde San Marco basiliek in Venetië, zonder meer de meest prestigieuze muzikale baan van zijn tijd. Zijn werk is een soort overgang tussen de barokke en klassieke muziekperioden, maar hij grijpt ook heel vaak terug naar zijn voorganger Monteverdi. Dat geldt zeker voor zijn Missa San Christophori uit 1716. Uit de geloofsbelijdenis (Credo) van die mis komt dit aangrijpende achtstemmige Crucifixus. Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato passus et sepultus est

Ook werd hij voor ons gekruisigd hij heeft geleden onder Pontius Pilatus en is begraven

– De Kruisweg pag.3

Franz Liszt (1811-1886)

Liszt was de meest virtuoze pianist van zijn tijd, een invloedrijk componist en ontdekker van nieuwe harmonische wegen. Door zijn fabelachtige podium-aanwezigheid was er werkelijk sprake van een lisztomanie, die trekken had van de 20e-eeuwse popscene, met flauwvallende dames en al... Na constante concert-toernees door heel Europa en geruchtmakende romances met hooggeplaatste dames kwam er voor deze romanticus rond 1860 een ommekeer. Al in 1857 was hij toegetreden tot de franciscaner orde, maar na het verlies van zijn kinderen Blandine en Daniel, kort na elkaar (dochter Cosima zou met zijn bewonderaar Richard Wagner trouwen) trok hij zich geheel terug in een klooster bij Rome, waar hij een paar jaar later tot priester werd gewijd. Tot het eind van zijn leven zou hij blijven pendelen tussen Rome, Weimar en Budapest, actief als dirigent, componist en leraar. Uit die latere tijd stammen de meeste van zijn prachtige religieuze composities, waarin hij soms de grenzen van de tonaliteit opzoekt. Dat merk je in dit zeer byzondere Ave verum corpus, de 14e eeuwse christelijke hymne ter aanbidding van het H.Kruis, ooit geschreven door paus Innocentius VI (1352-1362). Ave verum corpus Christi Natum de Maria Virgine Vere passum, immolatum In cruce pro homine. Cujus latus perforatum Fudit aquam cum sanguine Esto nobis prægustatum Mortis in examine. Amen

Gegroet waarachtig lichaam van Christus geboren uit de maagd Maria dat werkelijk geleden heeft en geofferd is aan het kruis, voor de mens Wiens doorstoken zijde water en bloed opgaf: wees ons een voorganger in de beproeving des doods Amen

Giovanni Battista Pergolesi (1710-1736) en Karl Jenkins (1944)

De christelijke hymne Stabat mater dolorosa stamt al uit de 13e eeuw, waarschijnlijk van de hand van de kerkleraar Sint Bonaventura of misschien ook van Jacopone di Todi, die mystieke visioenen kreeg door zijn rouw om het verlies van zijn geliefde echtgenote. Het gedicht gaat over het verdriet van Maria als zij onder aan het kruis staat waaraan haar zoon hangt. Dit thema, moederlijk verdriet bij het verlies van een zoon, is natuurlijk van alle tijden. Er bestaan dan ook meer dan 1000 muzikale zettingen van en daarvan is die van de jong gestorven componist Pergolesi waarschijnlijk de bekendste en meest uitgevoerde. Het openingsduet uit het oratorium wordt gezongen door onze sopranen Marike van Cappellen en Klaartje Degenaar. Een zeer recente zetting van het Stabat Mater werd gemaakt door de Welshman Karl Jenkins, van oorsprong popmusicus (Soft Machine), die zich helemaal heeft toegelegd op spirituele muziek (new age) en meer recent op religieuze werken. Hij maakte er een heel oratorium van en daaruit stamt het emotionele stuk 'And the mother did weep' dat gezongen wordt in het Engels en de vier talen van de bijbel. Stabat Mater dolorosa juxta crucem lacrimosa dum pendebat filius

Daar stond de bedroefde moeder in tranen onder het kruis waaraan haar zoon hing

Engels: And the mother did weep (koor) Hebreeuws: Vehayem hachetah (sopraan) Latijn: Lacrimavit mater (alt) Aramees: Warkath hahi imma (tenor) Grieks: Kai eklausen he meter (bas)

– De Kruisweg pag.4

Johann Sebastian Bach (1685-1750)

Een koor en een koraal vormen samen de afsluiting van Bach's Johannespassion. Berusting en vertrouwen symboliseren de graflegging van de laatste kruiswegstatie in het wiegelied 'Ruht wohl'. Op het einde van het trio 'und schliesst die Hölle zu' verdichten zich de drie stemmen tot één noot: het graf is nu echt helemaal gesloten. Het allerlaatste koraal, op het derde vers van een gedicht van de predikant Martin Schalling uit 1569 wordt door sommigen 'Het meest wonderbaarlijke in de muziekliteratuur' genoemd. Nadrukkelijk verwijst dit naar het opstandingsthema. In de vier- en vijfde voorlaatste maten klinkt in de baspartij het omgekeerde BACH-motief (b-c-a-bes) : wil ook de componist zich bekeren? De vertalingen zijn gemaakt door Bram Bos van kamerkoor Vocoza. Ruht wohl, ihr heiligen Gebeine, Die ich nun weiter nicht beweine, Ruht wohl und bringt auch mich zur Ruh! Das Grab, so euch bestimmet ist Und ferner keine Not umschließt, Macht mir den Himmel auf und schließt die Hölle zu.

Rust zacht, gij heilig gebeente dat ik nu verder niet beween. Rust zacht en breng ook mij tot rust! Het graf, zoals het voor U is bestemd en dat verder geen rampspoed bevat, maakt voor mij de hemel open en sluit de toegang tot de hel.

Ach Herr, laß dein lieb Engelein Am letzten End die Seele mein In Abrahams Schoß tragen, Den Leib in seim Schlafkämmerlein Gar sanft ohn einge Qual und Pein Ruhn bis am jüngsten Tage! Alsdenn vom Tod erwecke mich, Daß meine Augen sehen dich In aller Freud, o Gottes Sohn, Mein Heiland und Genadenthron! Herr Jesu Christ, erhöre mich, Ich will dich preisen ewiglich!

Ach Heer, laat Uw lieve engeltjes aan het eind mijn ziel naar Abrahams schoot brengen! Laat mijn lichaam in zijn slaapkamertje heel zacht, zonder kwellingen en pijn rusten tot aan de jongste dag! Wek mij dan op uit de dood, opdat mijn ogen U mogen zien in alle vreugde, o Zoon van God, mijn Heiland en genadetroon! Heer Jezus Christus, verhoor mij ik zal U eeuwig prijzen!

Het oratorium Via Crucis van Franz Liszt

Dit oratorium 'De kruisweg' is een laat werk van Liszt uit zijn ingetogen periode (1879). Het toont een byzondere verstilling, waarbij het lijkt of alle onnodige franje is weggelaten om te komen tot de essentie. In meerdere stijlen (gregoriaans, renaissance, barok, romantiek) waarbij zowel koor, solisten als de pianist elk een eigen sleutelrol spelen, worden af en toe gewaagde harmonieën uitgeprobeerd. Tegenwoordig is Via Crucis een lievelings-compositie van veel moderne dirigenten zoals bv Reinbert de Leeuw, die 'de mooiste D aller tijden' gevonden heeft in statie 8 van Liszt's meesterwerk. Maar indertijd weigerde Liszts muziekuitgever het stuk, hoewel Liszt geen enkel honorarium verlangde, alleen een mooi verzorgde uitgave met illustraties van Albrecht Dürer. Zonder meer een slag voor de bejaarde meester, die had gehoopt, dat het oratorium eens zou worden uitgevoerd in Rome bij de pauselijke kruiswegmeditaties in het Colosseum. De Via Crucis bleef zodoende tijdens Liszts leven ongepubliceerd en onuitgevoerd : de grensverleggende trekjes ervan waren zijn tijd te ver vooruit ... Pas in 1918 werd een musicologische uitgave gereconstrueerd uit twee verschillende manuscripten die in Weimar en Rome waren opgediept tussen briefwisseling van Liszt. In 1929 (50 jaar te laat) volgde een eerste opvoering in Budapest en nog eens negen jaar later kwam alsnog een uitgave van de partituur tot stand, geïllustreerd met gravures van Dürer, als hommage aan deze grote componist, die wel 'De palestrina van de 19e eeuw' is genoemd.

– De Kruisweg pag.5

Kruiswegstaties van Jan Toorop

Tijdens het concert worden de 14 kruiswegstaties geprojecteerd van de symbolist en artnouveau schilder Jan Toorop (1858-1928). Ze zijn 'life' te bewonderen in de St.Bernulphuskerk van Oosterbeek. Inleiding [Hymne Venantius Fortunatus (530-600)] Vexilla regis prodeunt Koningsbanieren komen naar voren fulget crucis mysterium, het kruismysterie straalt waardoor het leven overgaat in de dood qua vita mortem pertulit et morte vitam protulit. en uit de dood het leven voortkomt. Vervuld is geworden Impleta sunt quae concinit David fideli carmine wat David bezong in zijn gelovig lied dicendo nationibus aan de naties verkondigend regnavit a ligno Deus. dat God heerst vanaf het kruis. Gegroet o kruis, enige hoop O crux, ave, spes unica, hoc passionis tempore in deze lijdenstijd piis adauge gratiam, schenk genade aan de vromen reisque dele crimina. en vergeef de zondaren hun schuld. Amen Amen. Statie I (Pilatus:) Innocens ego sum a sanguine justi hujus

Jezus wordt ter dood veroordeeld Ik ben onschuldig aan het bloed van deze rechtvaardige

Statie II (Jezus:) Ave, ave crux!

Jezus krijgt het kruis op de schouders Gegroet o kruis

Statie III Jezus cadit. Stabat Mater dolorosa juxta crucem lacrimosa dum pendebat filius

Jezus' eerste val onder het kruis Jezus valt. Daar stond de bedroefde moeder in tranen onder het kruis waaraan haar zoon hing

Statie IV [piano solo]

Jezus ontmoet zijn moeder

Statie V [piano solo]

Simon van Cyrene helpt het kruis dragen

Statie VI Veronica droogt Jezus' gezicht O Haupt voll Blut und Wunden, O hoofd vol bloed en wonden met smaad gedekt en hoon voll Schmerz und voller Hohn! o goddelijk hoofd omwonden O Haupt, zum Spott gebunden met scherpe doornenkroon mit einer Dornenkron! Statie VII Jezus cadit. Stabat Mater dolorosa juxta crucem lacrimosa dum pendebat filius

Jezus valt weer

Jezus valt. Daar stond de bedroefde moeder in tranen onder het kruis waaraan haar zoon hing

– De Kruisweg pag.6

Statie VIII (Jezus:) Nolite flere super me, sed super vos ipsas flete et super filios vestros.

Vrouwen huilen om Jezus

Statie IX Jezus cadit. Stabat Mater dolorosa juxta crucem lacrimosa dum pendebat filius

Jezus valt voor de derde keer Jezus valt. Daar stond de bedroefde moeder in tranen onder het kruis waaraan haar zoon hing

Statie X [piano solo]

Jezus wordt ontkleed

Statie XI Crucifige! Kruisig

Jezus wordt aan het kruis geslagen hem!

Huil toch niet om mij maar huil om uzelf en om uw kinderen

Statie XII Jezus sterft aan het kruis (Jezus:) Mijn God mijn God, waarom hebt ge mij Eli Eli lamma Sabacthani? verlaten? In manus tuas commendo spiritum meum In uw handen beveel ik mijn geest Consummatum est. Het is volbracht (Koor:) O Traurigkeit, o Herzeleid, O treurigheid, o hartepijn ist das nicht zu beklagen? Is dat niet te beklagen? Statie XIII [piano solo]

Jezus van het kruis afgenomen

Statie XIV Ave crux, spes unica, mundi salus et gloria, auge piis justitiam. Reisque dona veniam! Amen. Ave Crux!

Jezus wordt in het graf gelegd Gegroet o kruis, enige hoop redding en roem van de wereld doe recht aan de vromen en geef zondaren barmhartigheid Amen. Gegroet o kruis.

– De Kruisweg pag.7

PERSONALIA Jeroen Liedorp, piano

Aan het eind van zijn studie docerend en uitvoerend musicus aan het Rotterdams Conservatorium ontdekte hij dat zijn grote passie lag in de liedbegeleiding. Die speciale aantekening op zijn einddiploma bracht uiteraard vele masterclasses met zich mee, zowel bij liedbegeleiders als pianisten en zangers. Inmiddels begeleidde hij zangeressen Ingrid Kappelle en Hilary Reynolds op CDs. Naast solozang beleeft Jeroen ook veel plezier aan het begeleiden van koren. Komt dat even prachtig uit... Hij schittert niet alleen bij het Via Crucis van Liszt maar ook bij een aantal stukken voor de pauze. http://www.jeroenliedorp.nl/

Pierre Mak, bariton

Studeerde zang in Zwolle, Utrecht, Salzburg en Basel. Onder zijn leraren komen we grote namen tegen zoals Elisabeth Schwarzkopf en Aafje Heynis. De laatste jaren gaat zijn belangstelling uit naar modern werk, zowel concertante als in theateruitvoering. Maar hij wordt tevens frequent gevraagd als solist bij oratoria - er staan er heel wat op zijn uitgebreid repertoire, waarin je alle grote componisten tegenkomt. Vanzelfsprekend ook Franz Liszt. http://www.pierremak.com/

Gerard Lange, dirigent

Gerard Lange studeerde zang, piano en koordirectie aan de conservatoria te Rotterdam en Den Haag. Hij heeft in de loop der jaren een reeks van koren onder zijn hoede gehad, variërend van kamerkoor tot oratoriumkoor, waarbij hij een voorkeur aan de dag legde voor onbekende en weinig of nooit uitgevoerde koormuziek. Hij heeft ervaring in het leiden van diverse workshops voor zowel koorzangers als dirigenten, jureerde bij concoursen, en was aktief met muziek voor en met verstandelijk gehandicapten. Thans is hij als docent muzikale vorming verbonden aan de Hogeschool Rotterdam.

Vocaal Ensemble Sega di Canto

Dit koor werd opgericht in augustus 2008 en houdt zich sindsdien bezig met klassiek repertoire uit vele tijdvakken, met name de 20e eeuw. Het studeert wekelijks in een Galerie in Krimpen aan de Lek op het eiland De Zaag - waarmee de naam is verklaard. http://www.segadicanto.nl/

Sopranen 1: Elske Eschauzier, Jeannette Hörz, Rianne Westerveld Sopranen 2: Marike van Cappellen, Inge Hoogeveen, Ivonne van Slobbe Alten 1: Klaartje Degenaar, Joke Huijser, Annet Müller Alten 2: Tjerkje Duinkerken, Marjolein van Herwijnen, Ariëtte Kasbergen Tenoren 1: Raaf Cornelisse, Arie Versluijs Tenor 2: Bert Versluis Bassen 1: Eric Jan Huijser, Peter Straatsma Bassen 2: Koos Jaspers, Ko van Vaardegem

Verantwoording programmaboekje Toelichtingen en vertalingen: Koos Jaspers – De Kruisweg pag.8