RIKILT Wageningen UR
RIKILT Wageningen UR is onderdeel van de internationale kennisorganisatie
Postbus 230
Wageningen University & Research centre. RIKILT doet onafhankelijk onderzoek
6700 AE Wageningen
naar de veiligheid en kwaliteit van voedsel. Het instituut is gespecialiseerd in de
T 0317 48 02 56
detectie, identificatie, functionaliteit en (mogelijk schadelijke) effectiviteit van
www.wageningenUR.nl/rikilt
stoffen in voedingsmiddelen en diervoeders.
Dioxines en PCB’s in rode aal uit Nederlandse binnenwateren
RIKILT-rapport 2013.010
De missie van Wageningen UR (University & Research centre) is ‘To explore the
Resultaten tussen 2006 en 2012
potential of nature to improve the quality of life’. Binnen Wageningen UR bundelen 9 gespecialiseerde onderzoeksinstituten van stichting DLO en Wageningen University hun krachten om bij te dragen aan de oplossing van belangrijke vragen in het domein van gezonde voeding en leefomgeving. Met ongeveer 30 vestigingen, 6.000 medewerkers en 9.000 studenten behoort Wageningen UR wereldwijd tot de aansprekende kennisinstellingen binnen haar domein. De integrale benadering van de vraagstukken en de samenwerking tussen verschillende disciplines vormen het hart van de unieke Wageningen aanpak.
S.P.J. van Leeuwen, M.J.J. Kotterman, M. Hoek-van Nieuwenhuizen, M.K. van der Lee en L.A.P. Hoogenboom
Dioxines en PCB's in rode aal uit Nederlandse binnenwateren
Resultaten tussen 2006 en 2012
S.P.J. van Leeuwen1, M.J.J. Kotterman2, M. Hoek-van Nieuwenhuizen2, M.K. van der Lee1 en L.A.P. Hoogenboom1 1 RIKILT- Wageningen UR 2 IMARES - Wageningen UR
Dit onderzoek is uitgevoerd door RIKILT Wageningen UR en IMARES Wageningen UR in opdracht van en gefinancierd door het Ministerie van Economische Zaken, in het kader van WOT programma 2 - Voedselveiligheid, thema 1 - Chemische contaminanten. RIKILT Wageningen UR Wageningen, juli 2013
RIKILT-rapport 2013.010
Leeuwen, S.P.J. van, M.J.J. Kotterman, M. Hoek-van Nieuwenhuizen, M.K. van der Lee en L.A.P. Hoogenboom1, 2013. Dioxines en PCB's in rode aal uit Nederlandse binnenwateren; Resultaten tussen 2006 en 2012. Wageningen, RIKILT Wageningen UR (University & Research centre), RIKILT-rapport 2013.010. 74 blz.; 9 fig.; 4 tab.; 22 ref.
Projectnummer: 122.720.74.01 BAS-code: WOT-02-001-014 Projecttitel: Dioxines en PCB's in rode aal uit Nederlandse binnenwateren Projectleider: S.P.J. van Leeuwen
© 2013 RIKILT Wageningen UR Het is de opdrachtgever toegestaan dit rapport integraal openbaar te maken en ter inzage te geven aan derden. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het RIKILT Wageningen UR is het niet toegestaan: a.
dit door RIKILT Wageningen UR uitgebrachte rapport gedeeltelijk te publiceren of op andere wijze gedeeltelijk openbaar te maken;
b.
dit door RIKILT Wageningen UR uitgebrachte rapport, c.q. de naam van het rapport of RIKILT Wageningen UR, geheel of gedeeltelijk te doen gebruiken ten behoeve van het instellen van claims, voor het voeren van gerechtelijke procedures, voor reclame of antireclame en ten behoeve van werving in meer algemene zin;
c.
de naam van RIKILT Wageningen UR te gebruiken in andere zin dan als auteur van dit rapport.
Postbus 230, 6700 AE Wageningen, T 0317 48 02 56, E
[email protected], www.wageningenUR.nl/rikilt. RIKILT is onderdeel van Wageningen UR (University & Research centre). RIKILT aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen. RIKILT-rapport 2013.010
Trefwoorden: paling, rode aal, dioxine, PCB, contaminanten
Verzendlijst: • Ministerie van Economische Zaken (EZ): J.B.F. Vonk; E. Kuijpers; M. Snijdelaar; D.J. van der Stelt • Ministerie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS): G.T.J.M. Theunissen; K. Beaumont • Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit - NVWA: R.M.C.Theelen; J.A. van Rhijn; G.A. Lam • Combinatie van Beroepsvissers: A. Heinen • Verenigde Riviervissers Samen Sterk: A. de Wit • Productschap Vis: W.H.B.J. van Eijk • PO IJsselmeer/ Vissersbond: D.J.T. Berends • Sportvisserij Nederland: J. Quak • RWS Waterdienst: C. Schmidt; S. Rog • IMARES - Wageningen UR: M.J.J. Kotterman; mw. M. Hoek-van Nieuwenhuizen; J. Schobben • RIKILT – Wageningen UR: L.A.P. Hoogenboom; M.K. van der Lee; W.A. Traag; S.P.J van Leeuwen • Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu - RIVM: A. Bulder; M.I. Bakker; J. van Klaveren
Inhoud
1
2
3
Samenvatting
5
Inleiding
9
1.1
Europese aal
1.2
Aal als indicatorvis
10
9
1.3
Dioxines en PCB’s
11
1.4
Wetgeving
12
Onderzoeksopzet
13
2.1
Selectie van de monsterlocaties voor aal
13
2.1.1 Specifiek onderzoek naar de grenzen van het gesloten gebied
15
2.2
Vangst en vangstkarakterisering
16
2.3
Bereiding mengmonsters en analyse van het vetgehalte en contaminanten
16
Resultaten en discussie
17
3.1
Contaminantgehalten in aal
17
3.1.1 Andere contaminanten
17
3.2
Trends in gehalten
18
3.3
Grenzen van de gesloten gebieden
22
3.4
Invloed van het geslacht en lengte van individuele alen binnen een mengmonster
24
3.5
Invloed van herziene normstelling
26
3.6
Verandering van het percentage schone aal in de vangst in de gesloten gebieden als gevolg van herziene normstelling
27
4
Conclusies
29
5
Aanbevelingen
31
Literatuur
32
Bijlage 1
TEF’s en de berekening van TEQ
34
Bijlage 2
Biologische data van de rode aal monsters
35
Bijlage 3
Gehalten van dioxines en PCB's voor alle locaties uit 2001 en 2006-2012
39
Bijlage 4
Analysegegevens van diverse contaminanten in rode aal (2009-2012)
43
Bijlage 5
Profielanalyse grote aal rondom Ketelbrug
69
Bijlage 6
Details berekening percentage schone aal
71
Bijlage 7
Vastmonitoringsdata
73
Samenvatting
Dit rapport beschrijft een analyse van de resultaten van het monitoringsprogramma "Monitoringsprogramma ten behoeve van de Nederlandse Sportvisserij" tussen 2006 en 2012, met aanvullende data uit 2001. Aal (ook bekend als Europese Paling - Anguilla anguilla) wordt beroepsmatig bevist en op de markt gebracht. Contaminanten zoals dioxines en polychloorbifenylen (PCB's) worden aangetoond in aal uit de Nederlandse wateren. Normoverschrijdende dioxine- en PCB-gehalten in rode aal uit de grote rivieren en het benedenrivierengebied hebben in 2011 geleid tot sluiting van deze gebieden voor de aalvangst. In schonere wateren zoals het IJsselmeer en de Friese meren is aalvangst wel toegestaan. Het is daarom van belang de ontwikkeling van de gehalten in de aal uit diverse gebieden te onderzoeken om vast te stellen of de dioxine- en PCB-gehalten in aal gestegen of gedaald zijn. In dit rapport is gekeken naar de ligging van de grenzen tussen gesloten en open gebieden, en met name naar de contaminant gehalten rondom deze grenzen. Tevens is gekeken naar het effect van de herziene normstelling voor dioxines en PCB's per 1 januari 2012 op het gewijzigd aandeel aal dat normoverschrijdend is in gesloten gebieden. Aanpak onderzoek Tussen 2006 en 2012 is jaarlijks op 8 trendlocaties aal gevangen in de lengteklasse 30-40 cm, waarvan per locatie en per jaar een mengmonster is gemaakt. In deze mengmonsters zijn dioxines en PCB's, zware metalen en andere contaminanten geanalyseerd. De resultaten zijn getoetst aan de normen (maximaal toelaatbare gehalten (ML's) voor dioxines (de zogenaamde dioxine-TEQ), dioxines + dioxineachtige PCB's (de zogenaamde som-TEQ) en voor de niet-dioxineachtige PCB's. Naast de trendlocaties is door de jaren heen op een groot aantal andere locaties aal bemonsterd, echter niet jaarlijks. In 2006 en 2012 is de relatie tussen de grootte van de aal en contaminantgehalten onderzocht door grotere aal (groter dan 45 cm) te onderzoeken. In 2010 zijn 100 individuele alen geanalyseerd, van 30 tot 70 cm lengte, om de invloed van lengte, gewicht en geslacht op de som-TEQ gehalten te bepalen. Aanvullend is onderzoek gedaan nabij enkele grenzen van gesloten gebieden, om het ruimtelijk verloop van dioxine- en PCB-gehalten in kaart te brengen. Gehalten in aal uit de gesloten en niet-gesloten gebieden Over het algemeen werden de hoogste gehalten dioxines en PCB's gemeten in mengmonsters aal afkomstig uit de gebieden die gesloten zijn voor de visserij. Dit betreft het stroomgebied van de grote rivieren (o.a. Maas, Waal, Rijn, IJssel) en het beneden rivieren gebied (o.a. Hollands Diep en Biesbosch). De gehalten in aal van locaties die niet of nauwelijks beïnvloed worden door de grote rivieren zijn lager. Dit betreffen meestal gebieden die niet gesloten zijn voor visserij. In 2011 en 2012 is ook gevist op locaties die eerder niet of nauwelijks onderzocht waren. Enkele in het oog springende resultaten hieruit zijn het Amsterdam-Rijnkanaal en het Kanaal Gent-Terneuzen, die niet gesloten zijn, maar waar de mengmonsters grote aal (>45 cm) wel normoverschrijdend waren. Dit geldt ook voor de Amstel, op basis van oude data. Het omgekeerde - aal gevangen binnen het gesloten gebied, maar wel onder de normen- kwam ook voor, bijvoorbeeld aan de zeekant van de Haringvlietdam en de zuidwesthoek van het Volkerak. Naast dioxines en PCB's zijn ook zware metalen jaarlijks gemeten. In geen van de onderzochte monsters leidde dat tot normoverschrijdingen. Andere contaminanten zoals organochloor pesticiden en gebromeerde vlamvertragers zijn ook aangetroffen. Voor deze stoffen bestaan geen voedselveiligheidsnormen voor aal. Trends in gehalten De dioxine- en PCB gehalten laten geen duidelijke stijgende of dalende trend zien over de periode 2006-2012, al worden kleine veranderingen op productbasis wel waargenomen. Recent is aangetoond dat het aandeel mannelijke en vrouwelijke aal en de lengte van de alen in een mengmonster van invloed zijn op het contaminantgehalte in de mengmonsters. Deze geslachtssamenstelling is van invloed op de vetgehalten van een mengmonster en beïnvloedt daardoor de contaminantgehalten. Hoe
RIKILT-rapport 2013.010
|5
sterk de geslachtsamenstelling de trends beïnvloedt is met de huidige onderzoeksresultaten niet vast te stellen vanwege het ontbreken van deze gegevens in de periode 2006-2010. Door gehalten somTEQ op vetbasis uit te drukken worden gehalten onafhankelijk van vetgehalten gestandaardiseerd. Daaruit blijkt dat de gehalten in aal op alle onderzochte locaties niet of nauwelijks dalen, behalve in het Hollands-Diep. Op de meeste locaties in het Rijn en Maas stroomgebied liggen de gehalten in recente jaren op hetzelfde niveau, en is er geen sprake van een wezenlijke verbetering van de verontreinigingssituatie in aal van die locaties. De som-TEQ gehalten in aal van het IJsselmeer (Medemblik) zijn wel substantieel lager dan in gesloten gebieden. De gesloten gebieden zijn vastgesteld in 2011 op basis van de meerjarig normoverschrijdende gehalten in de aalmonsters. Deze situatie is niet wezenlijk veranderd, omdat het grootste deel van de vangst normoverschrijdend is en er geen sprake is van een sterke neergaande trend van dioxine- en PCB-gehalten is op de meeste locaties. Gehalten in aal nabij de grenzen van de gesloten gebieden In 2012 is beperkt onderzoek gedaan naar de ligging van enkele grenzen van de gesloten gebieden, namelijk bij de locaties Volkerak, aan de zeezijde van de Haringvlietdam en rondom de grens Ketelbrug. Op locatie Volkerak voldeed het mengmonster grote aal nabij de sluizen bij het HollandsDiep niet aan de normen, de kleine aal voldeed wel aan de normen. De dioxine- en PCB-gehalten in de mengmonsters grote en kleine aal genomen aan de zuidwest zijde van het Volkerak waren lager, en voldeden beide aan de normen. Dit suggereert afnemende gehalten in het Volkerak in zuidwestelijke richting. Ook bij de Haringvlietdam, waar een mengmonster grotere aal in het gesloten gebied aan de zeezijde van de dam werd genomen waren de gehalten in dit monster laag, en voldeden aan de normen. Bij de Ketelbrug was het omgekeerde het geval. Aan beide zijden van de Ketelbrug (de grens tussen het gesloten Ketelmeer en het niet-gesloten IJsselmeer) is aal onderzocht. Hieruit bleek dat de mengmonsters grotere aal aan beide zijden van de grens normoverschrijdend waren. De meeste mengmonsters kleine aal (30-40 cm) bevatten som-TEQ gehalten onder de norm. De dioxine- en PCBgehalten namen af van het oostelijk deel van het Ketelmeer in westelijke richting naar het IJsselmeer. Effect herziene normen op gehalten en het percentage 'schone aal' Per 1 januari 2012 is de Europese normstelling voor maximaal toelaatbare dioxine-TEQ en som-TEQ gehalten in wildgevangen aal aangepast van respectievelijk 4 naar 3.5 pg TEQ/g en van 12 naar 10 pg TEQ/g). Een randvoorwaarde bij deze herziene normstelling is dat de TEQ-gehalten berekend worden met toxische equivalentie factoren (TEF's) uit 2005 i.p.v. met die uit 1998. Per 1-1-2012 geldt tevens een nieuwe geharmoniseerde norm voor niet-dioxineachtige PCB's (300 ng/g). Het effect van de aanpassing van de TEF's is dat de som-TEQ gehalten in wilde aal met 42% is afgenomen, terwijl de norm voor de som-TEQ maar 17% is gedaald (van 12 naar 10 pg TEQ/g). Dit heeft tot gevolg dat het aandeel van de vangst dat niet voldoet aan de norm licht is gedaald. Op basis van gegevens van 2009 en 2010 betrof het aandeel van de vangst dat niet voldeed aan de som-TEQ norm 96.5% (onderzoek 2010). Uit een herberekening, aangevuld met gegevens van 2011 en 2012, blijkt dit percentage gedaald te zijn naar 86.8%. In 2012 zijn ook mengmonsters aal groter dan 45 cm genomen omdat grotere aal het grootste aandeel van de commerciële vangst uitmaakt. In deze monsters zijn de gehalten gemiddeld ca. 2 maal hoger dan in kleine aal (30-40 cm), wat in lijn is met eerdere onderzoeken. Deze langere aal overschrijdt ook frequenter de normen dan de kortere aal van 30-40 cm. Op basis van alle monsters is het aantal overschrijdingen van de nieuwe niet-dioxineachtige PCB's norm hoger dan het aantal overschrijdingen van de herziene som-TEQ norm. Het aantal overschrijdingen onder de herziene normstelling blijft ongeveer gelijk aan het aantal onder de oude normstelling. Aanbevelingen De contaminantgehalten in aal kunnen van jaar tot jaar variëren. Daarom wordt aanbevolen om -ter bevestiging van de hier gepresenteerde resultaten - (i) jaarlijkse monitoring van contaminantgehalten in aal op de trendlocaties voort te zetten, (ii) monitoring van gehalten in grote aal (>45 cm) periodiek te herhalen, omdat deze het grootste deel van de vangst uitmaakt, (iii) onderzoek nabij de grenzen van de gesloten gebieden te herhalen (ter bevestiging van de huidige resultaten), (iv) onderzoek te herhalen in gebieden die niet gesloten waren, maar waar de onderzochte mengmonsters wel
6|
RIKILT–rapport 2013.010
normoverschrijdend waren en (v) een statistische methode te ontwikkelen om monitoringdata te standaardiseren zodat de invloed van verschillen in de samenstelling van de monsters zoals sex-ratio, vetgehalte en lengte verdisconteerd kunnen worden. Met zo'n methode kunnen eerder trends of ruimtelijke verschillen worden aangetoond.
RIKILT-rapport 2013.010
|7
8|
RIKILT–rapport 2013.010
1
Inleiding
In opdracht van het Ministerie van Economische Zaken (Min EZ) wordt binnen het WOT-programma jaarlijks een monitoringsprogramma uitgevoerd dat zich richt op de verontreiniging van vis met contaminanten zoals dioxines, polychloorbifenylen (PCB’s), organochloorpesticides (OCP’s) en zware metalen. Onderdeel daarvan is het onderzoek naar de mate van contaminatie van vis uit de Nederlandse binnenwateren. Veel rivieren en kanalen in Nederland zijn vervuild met contaminanten waardoor ook de aal in die gebieden gecontamineerd is. Uit eerder onderzoek is gebleken dat aal afkomstig van verschillende locaties niet voldoet aan de normen die in EU-verband zijn gesteld voor dioxines en dioxineachtige (dl-) en niet-dioxineachtige (ndl-)PCB’s in wildgevangen aal. Deze normen zijn gericht op een verlaging van de blootstelling van consumenten tot een niveau dat onder de veiligheidsnormen ligt. Om die reden zijn in april 2011 een aantal locaties gesloten voor de aalvangst. Het doel van dit rapport is om de overheid, de binnenvisserijsector en andere belanghebbenden inzicht te geven in de resultaten van het monitoringsprogramma met betrekking tot gehalten van dioxines en PCB's in aal. Daarbij is gebruik gemaakt van data verkregen in 2001 en tussen 2006 en 2012. Trends zijn geëvalueerd en factoren zijn geïdentificeerd die deze trends (mogelijk) beïnvloeden. In een eerder rapport is een soortgelijke evaluatie uitgevoerd, maar over een kortere periode, nl. 2004-2008 (van der Lee et al., 2009). In het huidige rapport worden ook de resultaten gepresenteerd van een onderzoek naar het verloop van de dioxine- en PCB-gehalten in aal bemonsterd rondom de grenzen van gesloten gebieden zoals de Ketelbrug, het Volkerak en de Haringvlietdam, teneinde de ligging van deze grenzen t.o.v. de gehalten in aal te evalueren. Ook is per 1 januari 2012 herziene normstelling van kracht voor dioxines en PCB's in wildgevangen aal. Het effect van deze normstelling op het aandeel aal van de vangst dat aan de norm voldoet is geevalueerd. Als laatste zijn in dit monitoringprogramma zijn ook andere contaminanten gemeten (o.a. zware metalen, organochloorpesticiden (OCP's), polybroomdiphenylethers (PBDE's), hexabromocyclododecaan (HBCDD) en tetrabroom bisphenol-A (TBBP-A)).
1.1
Europese aal
De Europese aal (Anguilla anguilla) heeft een levenscyclus welke bestaat uit 7 stadia (Sinha en Jones, 1975) (zie figuur 1). Na de geboorte groeien de pasgeboren alen (Leptocephalus) uit tot glasaal (Tesch, 1999). Deze glasaal trekt vervolgens naar Europa De Europese aal komt voor vanaf Marokko, in het hele Middellandse Zeegebied, de Oostzee, tot in het noorden van Noorwegen. Na twee jaar bereiken de glasalen onder andere de Nederlandse kust en binnenwateren. In zoetwater krijgen de glasalen pigment, waardoor hun doorzichtigheid verdwijnt. Deze juveniele aal zoekt in de binnenwateren zijn vaste verblijfplaats, waar hij uitgroeit tot rode aal. De aal heeft een grote voorkeur voor plaatsen waar hij zich beschut kan terugtrekken, bijvoorbeeld stenen dijken, maar de aal kan zich ook ingraven in zachte bodems. In de schemering en 's nachts verlaten de alen hun schuilplaats en gaan op zoek naar voedsel. De meeste alen bereiken tussen vijf en vijftien jaar verblijf in zoetwater, bij voldoende voedselaanbod, het schieraalstadium en trekken dan terug naar de Sargassozee (Tesch, 1999). Bij verminderd voedselaanbod kan het volgroeien van rode aal tot schieraal langer duren; tijden tot 85 jaar komen voor (Sinha en Jones, 1975). De maximale lengte van schieraalmannetjes is ca. 50 cm (Bierman et al., 2012). De wijfjes worden tot 100 cm lang. In een onderzoek naar Nederlandse schieraal zijn vrouwelijke schieralen tot 93 cm lang en 2 kg gewicht gevangen (van der Lee et al., 2013). De maximale lengte van de gevangen mannetjes betrof in dat onderzoek 45 cm, 83% van de gevangen schieraalmannetjes was kleiner dan 40 cm.
RIKILT-rapport 2013.010
|9
Figuur 1
Schema levenscyclus Europese aal (Anguilla anguilla) (Sinha en Jones, 1975).
Per 1 april 2011 is een vangstverbod ingesteld voor aal (en wolhandkrab) in gebieden die sterk gecontamineerd zijn met dioxines en PCB’s. Dit betreft de grote rivieren (stroomgebied Maas, stroomgebied Rijn en de benedenstroomse gebieden, zie http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/brochures/2011/03/31/overzicht-gebieden-vangstverbod-paling-en-wolhandkrab.html).
1.2
Aal als indicatorvis
Sinds 1977 wordt in Nederland rode aal gevangen ten behoeve van een monitoringsprogramma naar contaminanten (het zogenaamde "Monitoringsprogramma ten behoeve van de Nederlandse Sportvisserij") (de Boer en Hagel, 1994, de Boer et al., 2010). Rode aal wordt binnen dit monitoringsprogramma als indicatorvis gebruikt voor de beoordeling van de staat van het lokale milieu, alsmede de veiligheid van de consumptie van lokaal gevangen rode aal. Rode aal is uitermate geschikt als indicatorvis vanwege een aantal kenmerkende eigenschappen. Als eerste kent aal geen jaarlijks terugkerend paringspatroon zoals andere vissen, maar slechts éénmalig in zijn levenscyclus. Aal heeft dus geen jaarlijks metabolisatie van een deel van het vet, wat grote invloed heeft op het gehalte van lipofiele (vetminnende) contaminanten in de vis. Daarnaast is de rode aal in zoetwater zeer sedentair met een leefomgeving ter grootte van enkele honderden vierkante meters, hetgeen betekent dat de aangetoonde contaminanten in deze vis ook kunnen dienen als indicator voor de vervuiling van zijn lokale leefomgeving (Belpaire en Goemans, 2004). Sinds eind 1970-er jaren is er in het monitoringsprogramma ten behoeve van de sportvisserij specifiek gekozen voor de lengteklasse 30-40 cm. Door te kiezen voor een beperkte lengte range (in dit geval 30-40 cm) werd de invloed van hoge gehalten uit lange aal geminimaliseerd, en werd een relatief homogeen mengmonster verkregen. De ondergrens van deze range ligt op 30 cm, omdat iets kleinere aal niet meer gevangen mag worden (de minimum maat van aal is 28 cm). Daarnaast was in alle aalvangstgebieden in de jaren 80 aal van 30-40 cm makkelijk te vangen en in belangrijke aalvisserijgebieden zoals het IJsselmeer de meest voorkomende lengteklasse. Hoewel de aal ook dient als indicatorvis voor de staat van het lokale milieu, zal in dit rapport de ontwikkeling van trends en gehalten beoordeeld worden vanuit voedselveiligheidsperspectief.
10 |
RIKILT–rapport 2013.010
1.3
Dioxines en PCB’s
De term dioxines wordt gebruikt als een verzamelnaam voor twee groepen stoffen, de polychloordibenzo-p-dioxines (PCDD’s) en de polychloordibenzofuranen (PCDF’s). Alhoewel het gaat om respectievelijk 75 en 135 zogenaamde congeneren, wordt in praktijk alleen gekeken naar 17 congeneren. Het grootste risico van de relevante dioxines zit in de slechte afbreekbaarheid en de accumulatie in het lichaam, met name in het vet. Gebleken is dat vooral PCDD’s en PCDF’s die chlooratomen bevatten op in elk geval positie 2, 3, 7 en 8 slecht afbreekbaar zijn. Langdurige blootstelling via het voedsel kan uiteindelijk resulteren in gehalten die een kritische grens overschrijden en leiden tot schadelijke effecten op het immuunsysteem, de voortplanting, de hersenontwikkeling en kanker. De effecten zijn een gevolg van binding van dioxines aan de zogenaamde Ah-receptor die alom aanwezig is in organismen maar waarvan de exacte functie nog niet bekend is. Blootstelling aan dioxines zou echter kunnen leiden tot een continue activering van die receptor en verstoring van bepaalde lichaamsprocessen. Diverse schadelijke effecten wijzen ook op een effect op hormonaal gereguleerde processen, een reden waarom dioxines ook als hormoon verstorend gezien worden.
Figuur 2
Structuren polychloordibenzo-p-dioxines (PCDD), polychloordibenzofuranen (PCDF) en
PCB's. De relevante 7 PCDD’s en 10 PCDF’s bevatten tenminste 4 chlooratomen op posities 2,3,7 en 8. De 12 dioxine-achtige (dl) PCB’s bevatten 4 of meer chlooratomen en op de ortho-positie geen (nonortho, 4 stuks) of slechts 1 (mono-ortho, 8 stuks) chlooratoom.
Naast de dioxines zijn er ook andere stoffen met vergelijkbare eigenschappen qua afbreekbaarheid, toxiciteit en binding aan de Ah-receptor. Daartoe behoren in elk geval een deel van de zogenaamde PCB’s, een groep van in totaal 209 congeneren. Twaalf van deze PCB’s worden als dioxine-achtig (dioxin-like of dl) beschouwd (van den Berg et al., 2006). Daarvan heeft de meest toxische, PCB 126, een toxiciteit die zo’n factor 10 lager is dan de meest toxische dioxine, 2,3,7,8-tetrachloordibenzo-p-dioxine (TCDD), maar vergelijkbaar met die van veel andere dioxines. In bijlage 1 wordt hier dieper op in gegaan. De andere 197 PCB’s worden betiteld als niet-dioxine-achtig ofwel ndl-PCB’s. Deze PCB’s worden al veel langer geanalyseerd waarbij in praktijk naar een beperkt aantal van deze ndl-PCB’s wordt gekeken. Voorheen waren dat er 7, de zogenaamde indicator-PCB’s (of "ICES-7"), waaronder PCB 118 dat een dl-PCB is. Recent heeft de EU normen gesteld voor de som van 6 ndlPCB’s (28, 52, 101, 138, 153, 180) (aanpassing van EC, 1886/2006). PCB’s zijn in het verleden op grote schaal geproduceerd en onder meer gebruikt als transformatorolie, als warmtegeleidende olie in verhittingsapparatuur maar ook als vlamvertragers in bepaalde coatings en isolatiemiddelen. Dioxines zijn bijproducten die onder meer gevormd worden bij productie van bepaalde chloorhoudende chemicaliën (bv chloorfenolen) maar ook bij verbranding van bepaalde plastics zoals PVC (polyvinylchloride).
RIKILT-rapport 2013.010
| 11
1.4
Wetgeving
In tabel 1 is een overzicht weergegeven van de ontwikkeling van normen voor dioxines en PCB's. Sinds juli 2001 en vóór november 2006 werden rode alen binnen het Monitoringprogramma Sportvis alleen getoetst op een consumptienorm voor dioxines, welke conform de EU-normen 4 pg TEQ/g product was. Per 4 november 2006 is er ook een norm voor de som van dioxines en dl-PCB’s van kracht geworden. Deze additionele norm was gesteld op 12 pg TEQ per gram paling. Naast deze laatste norm werd ook de oorspronkelijke norm voor dioxines gehandhaafd. Bij deze normen werd gebruik gemaakt van zogenaamde Toxiciteitsequivalentiefactoren (TEF’s) die in 1998 werden vastgesteld onder voorzitterschap van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Met deze factoren worden de gehalten van de diverse dioxines en dl-PCB’s omgerekend op basis van hun relatieve toxiciteit en uiteindelijk opgeteld tot een som-TEQ-gehalte. Op basis van voortschrijdend inzicht worden deze TEF’s met enige regelmaat herzien, waarbij echter in de normstelling niet per direct wordt overgestapt op de aangepaste TEF’s. Zo zijn de TEF’s in 2005 aangepast maar zijn deze TEF's pas per 2012 ingevoerd in de normstelling. Beide sets van TEF-waarden zijn in bijlage 1 opgenomen. Tegelijkertijd zijn ook de bestaande Europese normen voor dioxines en dl-PCB’s aangepast. Gebruik makend van de TEF-waarden uit 2005 zijn de aangepaste normen voor aal gedefinieerd in EUVerordening (No.) 1881/2006, recent aangepast door middel van EU-Verordening (No.) 1259/2011. Hierbij is voor het eerst een norm specifiek voor wildgevangen aal is opgenomen in de normstelling, die afwijkt van gekweekte aal. Voor wildgevangen aal zijn de nieuwe normen als volgt: voor dioxines 3.5 pg TEQ per gram product en voor de som dioxines en dl-PCB’s 10 pg TEQ per gram product. Een derde norm die van belang is voor aal is die voor de ndl-PCB’s. Tot 2012 had Nederland normen voor deze PCB’s (incl. PCB 118), beschreven in de Warenwet (als 'indicator PCB's'). Zo was er o.a. een norm voor PCB 153 waarvan het gehalte 500 ng/g product mocht bedragen. Omdat normen voor deze PCB’s per land verschilden, heeft de EU deze per 2012 geharmoniseerd. Voor wildgevangen aal is een norm van 300 ng/g vis vastgesteld voor de som van PCB’s 28, 52, 101, 138, 153 en 180. PCB 118, die als indicator-PCB werd gebruikt, is hierin niet opgenomen omdat dat een dl-PCB is.
Tabel 1 Maximaal toelaatbare gehalten (ML's) voor dioxines, som-TEQ en ndl-PCB's in aal, in het verleden en momenteel geldend in de EU. Periode
Maximaal toelaatbaar gehalte (ML)
TEF systeem
Vastgelegd in
t/m juni 2012
PC B-28 100 ng/g
N.v.t.
Nederlandse Warenwet*
PC B-52 200 ng/g
N.v.t.
Nederlandse Warenwet*
PC B-101 400 ng/g
N.v.t.
Nederlandse Warenwet*
PC B-118 400 ng/g
N.v.t.
Nederlandse Warenwet*
PC B-138 500 ng/g
N.v.t.
Nederlandse Warenwet*
PC B-153 500 ng/g
N.v.t.
Nederlandse Warenwet*
PC B-180 600 ng/g
N.v.t.
Nederlandse Warenwet*
01-07-2002 t/m 28-02-2007
Dioxines 4 pg-TEQ/g
TEF 1998
EC 2375/2001
01-03-2007 t/m 31-12-2011
Dioxines 4 pg-TEQ/g
TEF 1998
EC 1881/2006
Som-TEQ 12 pg TEQ/g
TEF 1998
EC 1881/2006
Dioxines 3.5 pg-TEQ/g
TEF 2005
EC 1881/2006**
Som-TEQ 10 pg TEQ/g
TEF 2005
EC 1881/2006**
Som van ndl-PC B's 300 ng/g
n.v.t.
EC 1881/2006**
01-01-2012 t/m heden
* Gold alleen voor Nederland. ** Deze normen specifiek voor wildgevangen aal.
Een derde norm die van belang is voor aal is die voor de ndl-PCB’s. Tot 2012 had Nederland normen voor deze PCB’s (incl. PCB 118), beschreven in de Warenwet (als 'indicator PCB's'). Zo was er o.a. een norm voor PCB 153 waarvan het gehalte 500 ng/g product mocht bedragen. Omdat normen voor deze PCB’s per land verschilden, heeft de EU deze per 2012 geharmoniseerd. Voor wilde aal is een norm van 300 ng/g vis vastgesteld voor de som van PCB’s 28, 52, 101, 138, 153 en 180. PCB 118, die als indicator-PCB werd gebruikt, is hierin niet opgenomen omdat dat een dl-PCB is.
12 |
RIKILT–rapport 2013.010
2
Onderzoeksopzet
2.1
Selectie van de monsterlocaties voor aal
De locaties voor de bemonsteringen werden in overleg met het ministerie van EZ vastgesteld (zie tabel 2). De bemonstering van rode aal werd door IMARES verzorgd, soms in samenwerking met een beroepsvisser. Van iedere locatie werden voor 2 tot 3 lengteklassen, en indien mogelijk van circa 25 individuele alen, mengmonsters gemaakt. Elk jaar zijn meerdere locaties bevist (zie tabel 2). In 2009 t/m 2011 werd aal in de lengteklasse 30-40 cm bemonsterd, en in 2012 aal van 30-40 cm en aal groter dan 45 cm voor de analyse van o.a. dioxines, dl-PCB's, ndl-PCB's, zware metalen OCP's en 1
gebromeerde vlamvertragers . Om trendanalyses uit te voeren werd jaarlijks aal bemonsterd op de locaties IJssel bij Deventer, Lek bij Culemborg, de Waal bij Tiel, de Maas bij Eijsden, de Rijn bij Lobith, het Hollands-Diep, het Volkerak en het IJsselmeer bij Medemblik. Deze selectie omvat zowel de voor vangst permanent gesloten gebieden (alle trendlocaties behalve IJsselmeer) alsmede een belangrijk visgebied waar vangst niet is verboden (IJsselmeer). Deze locaties werden jaarlijks bemonsterd (geel gemarkeerd in tabel 2). De overige locaties wisselden per jaar. In de afgelopen 6 jaar zijn er in totaal 69 verschillende locaties bevist. Het betreft onder meer de grote rivieren (de Rijn, de Maas) en hun stroomgebied zoals de IJssel en de Waal. Ook zijn Nederlandse meren en kanalen bevist om een uitgebreider beeld te krijgen van de kwaliteit van Nederlandse vis die door (sport)vissers bevist, verkocht en gegeten wordt. In 2010 is ook onderzoek gedaan naar dioxines en PCB's in individuele alen, ten behoeve van de inschatting van het percentage schone aal in vervuilde gebieden. Deze resultaten zijn eerder gepubliceerd in Kotterman et al., 2011.
1
In 2009 werd eveneens aal bemonsterd kleiner dan 30 cm en groter dan 40 cm, waarin alleen kwik is gemeten.
RIKILT-rapport 2013.010
| 13
Tabel 2 Locaties voor aalmonitoring in 2001 en 2006-2012.
Locaties 2001 en 2006-2008
In gesloten gebied?
Aarkanaal, Ter Aar Afgedamde Maas - Andelse Maas Amer HD61-HD63 Amsterdam-Rijnkanaal, Muiden Bakkerskil (Buitendijkse waterloop Belterwijde Biesbosch -Gat v.d. Noorderklip Binnenbedijkte Maas (Hoekse Waard) Brielse meer, Voorne-Putten Dordtse Biesbosch - Koekplaat Gooimeer Grevelingenmeer Haringvliet - Korendijkse Geul Haringvliet Oost Haringvliet West Haringvlietdam, zeekant (<500 m grens) Hoekse waard, noord van "Groote gat" Hollandse IJssel, Gouderak Hollands-Diep IJssel, Deventer IJsselmeer tussen Ketelbrug en Flevocentrale
Nee Ja Nee Nee Nee Nee Ja Nee Nee Ja Nee Nee Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja
IJsselmeer, Houtribdijk t.n.v. Lelystad
Nee
IJsselmeer, onder Urk IJsselmeer, Lemmer IJsselmeer, Medemblik Jan v. Riebeeckhaven, Amsterdam Kanaal Gent-Terneuzen Kanaal Wessem-Nederweert Ketelbrug Ketelmeer, achter dijk Ramsdiep Ketelmeer, Oostelijk deel Ketelmeer, noordoever en zuidoever Ketelmeer, zuid- of oostkant IJsseloog Lauwersmeer Lek, Culemborg Loosdrechtse Plassen Maas, boven Roermond Maas, Eijsden Maas, Keizersveer Maas, Maasbommel Maasplassen, Roermond Maas-Waal kanaal, Malden Markermeer, Edam Markermeer, Lelystad Markiezaatmeer Nieuwe Maas, Pernis tot Botlek Nieuwe Maas, Krimpen a/d Lek Nieuwe Merwede, Ottersluis Nieuwe Merwede Nieuwkoopse plassen Noordhollands kanaal, Akersloot Noordzeekanaal, Kruithaven Noordzeekanaal, Zijkanaal C
Nee Nee Nee Ja Nee Nee Grens Nee Ja Ja Ja Nee Ja Nee Ja Ja Ja Ja Ja Ja Nee Nee Nee Ja Ja Ja Ja Nee Nee Ja Ja
14 |
RIKILT–rapport 2013.010
2001 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 + + +
+
+
+
+
+
+ + +
+
+
+
+
+
+ +
+
+
+ + +
+
+ + +
+ + +
+
+ + +
+ +
+ +
+
+ + +
+ + +
+ + +
Nee
+ +
+ +
+
+ + +
+
+
+ + +
+
+ + +
+
+
+
+
+
+ +
+ + +
+ +
+ +
+
+ +
+ +
+
+
+ + + +
+
+
+
+
+ +
+
+
+
+
+ +
+ +
+ + +
+ +
+ +
+
+ +
+ + +
+ + +
+ +
+ + +
+ +
+ +
+
+
+
Tabel 2 Locaties voor aalmonitoring 2001 en 2006-2012 (vervolg).
Locaties 2001 en 2006-2008
In gesloten gebied?
Oosterschelde Oostvoornsemeer Pr. Margrietkanaal, Suawoude Rijn, Lobith Rijn (Rijnsburg tussen Leiden en Katwijk) Roer, Vlodrop Schermerboezem Sneeker Meer Twentekanaal, Hengelo Twentekanaal Wiene-Goor Vecht, Ommen Veerse meer, Noord-Beveland Volkerak (sluizen) Volkerak, zuid-west Vossemeer, IJssel Waal, Tiel Westkapelsche Watergang thv Grijpskerke Zoommeer Zwarte Meer, Zwartsluis
Nee Nee Nee Ja
2001 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 + + +
+
+ +
+
+
+ +
+
+
+
Nee Ja Nee Nee Nee Nee Nee Nee Ja Ja Nee Ja
+
+ +
+ + +
+
+ +
+
+
+
+
+
+
+
+ +
+
+
+
+
+
+
+ +
+ +
+ + + +
Nee Nee Nee
+
+
+
+
Geel: Trendlocaties. In 2001 en van 2006-2012 geanalyseerd op dioxines en dl-PCB's.
2.1.1
Specifiek onderzoek naar de grenzen van het gesloten gebied
De grenzen van de gesloten gebieden (ingesteld in 2011) worden soms gevormd door een fysieke afsluiting van het betreffende water, bijvoorbeeld door een dam, zoals bij het Volkerak. Anderzijds wordt de grens soms gevormd op een locatie waar de betreffende wateren in open verbinding staan met elkaar, zoals bijvoorbeeld de Ketelbrug. Om te onderzoeken of de grenzen overeenkomen met de mate van vervuiling van de aal is in 2012 een beperkt onderzoek uitgevoerd naar 3 locaties; het Volkerak (begrensd door de Philipsdam en de Zuiderlandsezeedijk), de zeezijde van de Haringvlietdam (de grens ligt hier op 500 meter uit de dam) en de overgang van het Ketelmeer naar het IJsselmeer, waarbij de Ketelbrug de grens is tussen het gesloten gebied (Ketelmeer) en het open gebied (IJsselmeer). Mengmonsters aal van de volgende locaties zijn in dit deelonderzoek betrokken: Volkerak: • Nabij sluizen met Hollands-Diep* (trendlocatie) • Nabij de Philipsdam* (zuidwestelijke deel van het Volkerak) Haringvlietdam: • Aan de zeezijde, binnen de 500 meter grens van het gesloten gebied Rondom Ketelbrug: • IJsseloog zuidkant* • Ketelmeer zuidkant, 4 km oost van Ketelbrug* • Ketelmeer noordkant, 4 km oost van Ketelbrug* • Ketelbrug noordkant (grens gesloten verklaard gebied)* • Ketelbrug zuidkant (grens gesloten verklaard gebied)* • Dijk Enkhuizen-Lelystad • IJsselmeer 3 km west van Ketelbrug • IJsselmeer 8 km west van Ketelbrug * • IJsselmeer Urk 3 km noord van Ketelbrug*
RIKILT-rapport 2013.010
| 15
Deze mengmonsters bevatten alen van 30 tot 40 cm waarvan geslacht, lengte en gewicht bepaald werden (zie bijlage 2). Op de locaties aangegeven met een (*) zijn ook monsters aal genomen in de lengteklasse >45 cm. Op de overige locaties is het niet gelukt om deze grotere lengteklasse te verzamelen. In individuele langere alen is onderzocht of met profileringstechnieken de herkomst van de aal vast te stellen was.
2.2
Vangst en vangstkarakterisering
De monsters rode aal werden jaarlijks door het IMARES verzameld met behulp van elektrisch vissen aan de waterkant tot 1,5 meter diepte. De vis werd gevangen in de maanden mei-juni op de vooraf geselecteerde locaties in de Nederlandse binnenwateren. Het streven was om per locatie 25 alen te bemonsteren voor elk mengmonster. Van elk mengmonster is een karakterisering van de vangst uitgevoerd. Tot en met 2011 betrof dit het uitsluiten van schieraal en het vaststellen van het aantal, de lengte en gewichten van de individuele alen, waaruit de gemiddelde lengte en gewicht konden worden berekend voor het mengmonster. Bijlage 2 toont de locaties en gegevens van bemonsterde rode aal per jaar over de periode 2009-2012. De gegevens van 2004-2008 zijn te vinden in het rapport van van der Lee et al. (2009). De afgelopen jaren is uit onderzoek (Kotterman et al., 2011) gebleken dat de samenstelling van de vangst de resultaten van de analyses sterk kan beïnvloeden; vooral de sexe-ratio (het aandeel mannetjes en vrouwtjes binnen de vangst) heeft een groot effect op de gemiddelde dioxine- en dl-PCB-gehalten van de vangst. Om de invloed van de sexe-ratio op het resultaat van de monitoring beter te kunnen inschatten, is in 2012 voor het eerst ook deze samenstelling van alle mengmonsters bepaald. Deze gegevens zijn opgenomen in bijlage 2. In paragraaf 3.1 wordt nader ingegaan op de invloed van de sexe-ratio van de mengmonsters. Het streven om per locatie 25 alen te bemonsteren, bleek door een afnemende aalpopulatie in de afgelopen jaren niet altijd voor iedere te bemonsteren locatie mogelijk (zie bijlage 2). In een aantal gevallen bestond het mengmonster aal maar uit een beperkt aantal individuele alen, zoals bijvoorbeeld in 2012 in het mengmonster aal uit het Kanaal Wessem-Nederweert dat bestond uit slechts vijf alen (>45 cm). Omdat de studie aan individuele alen (Kotterman et al., 2011) aantoont dat de variatie in som-TEQ gehalte groot kan zijn tussen individuele alen, is het aannemelijk dat de onzekerheid over het gemeten gemiddelde gehalte in mengmonsters met een laag aantal alen groter is.
2.3
Bereiding mengmonsters en analyse van het vetgehalte en contaminanten
Per locatie en per lengteklasse werd een mengmonster gemaakt. Voor elk mengmonster aal zijn door IMARES de individuen gefileerd. De filets werden van de huid ontdaan en daarna werd van elke filet (één kant per individuele aal) van de kop en staartkant een gelijk gewicht (circa 5 gram) genomen. Alle stukken filet van de 25 individuele alen werden samengevoegd tot een monster van circa 250 gram. Deze monsters zijn bevroren vervoerd naar het RIKILT, alwaar ze werden opgeslagen in de vriezer (-20°C) tot het moment van analyse. Deze mengmonsters werden gebruikt voor de analyse van dioxines, PCB’s, OCP’s, gebromeerde vlamvertragers en zware metalen. De exacte aantallen aal per mengmonster, gemiddelde lengte en gemiddelde gewicht zijn vermeld in bijlage 2. De resultaten zoals gepresenteerd in dit rapport gelden voor de mengmonsters aal, tenzij uitdrukkelijk is weergegeven dat het individuele alen betreft. De analyse van contaminanten en het vetgehalte is uitvoerig besproken in het eerdere trendrapport over de periode 2004-2008 (van der Lee et al., 2009), en wordt daarom hier niet nader besproken.
16 |
RIKILT–rapport 2013.010
3
Resultaten en discussie
De onderstaande resultaten voor dioxine- en dl-PCB gehalten in wildgevangen aal van 2006 t/m 2012 zijn berekend met behulp van de huidig geldende TEF’s, conform de in 2013 geconsolideerde versie van de normstelling (EC 1881/2006). Hiertoe zijn voor elk mengmonster de gehalten per congeneer vermenigvuldigd met de TEF's uit 2005 en gesommeerd (zie bijlage 1 voor details). Hierdoor is het mogelijk om historische meetgegevens van dioxines en dl-PCB’s te evalueren ten opzichte van huidige normstelling. Tevens geeft dit een zuiverder beeld van de trends, omdat de gehalten niet beïnvloed zijn door een wijziging van de oude naar de herziene TEF’s.
3.1
Contaminantgehalten in aal
Er is tussen 2001 en 2012 aal van een groot aantal locaties onderzocht, zowel locaties binnen de huidige gesloten gebieden als daar buiten. Over het algemeen worden de hoogste gehalten dioxines en PCB's gemeten in mengmonsters aal in de gebieden die nu gesloten zijn voor de visserij. Dit betreft de grote rivieren en het benedenrivierengebied. De gehalten zijn lager in aal van locaties die niet of nauwelijks beïnvloed worden door de grote rivieren. Dit betreffen o.a. Gooimeer, Grevelingenmeer, Veerse meer, Markermeer, IJsselmeer bij Medemblik, Loosdrechtse en Nieuwkoopse plassen, Belterwijde, Friese meren en het Lauwersmeer. In bijlage 3 is een overzicht gegeven van de gehalten van dioxine-TEQ, PCB-TEQ, som-TEQ en ndl-PCB's in aalmonsters per locatie. Normoverschrijdingen zijn in deze tabel gemarkeerd. In 2011 en 2012 is ook gevist op locaties die daarvoor nog niet eerder onderzocht waren. Enkele in het oog springende resultaten hieruit zijn het Amsterdam-Rijnkanaal en het Kanaal Gent-Terneuzen, hetgeen gesloten gebieden betreffen, maar waar de mengmonsters langere aal (>45 cm) wel normoverschrijdend zijn. In 2001 is aal bemonsterd op de locatie Amstel (van Leeuwen et al., 2002) met gehalten van ndl-PCB's die onder de huidige normstelling normoverschrijdend zou zijn, terwijl dit geen voor visserij gesloten locatie is. Ook zijn er locaties die gesloten zijn voor visserij, maar waar de mengmonsters aal (zowel 30-40 cm als >45 cm) niet normoverschrijdend zijn. Dit betreft de zeekant van de Haringvlietdam (binnen straal van 500 meter) en de zuidwestkant van het Volkerak. Dit wordt nader besproken in paragraaf 3.3. De monsters van de Jan van Riebeeckhaven waren normoverschrijdend voor dioxine-TEQ, maar niet voor de som-TEQ. Dit is atypisch, maar wordt veroorzaakt door een lokale hoge besmetting met dioxines. De mengmonsters kleine aal (30-40 cm) van de locatie Binnenbedijkte Maas (Hoekse waard) vertonen de hoogste gehalten, met name voor de ndl-PCB's, in vergelijking tot de mengmonsters langere aal. Dit beeld is consistent voor 2010 en 2012. Dit wordt veroorzaakt door de uitzet van kleine aal uit het Hollands Diep in deze wateren in het recente verleden. Deze kleine gecontamineerde aal neemt in dit minder vervuilde gebied veel minder contaminanten op tijdens de groei en daarnaast treedt groeiverdunning op. Groeiverdunning is het proces waarbij verdunning van contaminanten (lagere concentratie in het organisme) optreedt door groei. De groeiverdunning is een algemeen verschijnsel, voor aal is het eerder aangetoond in een veldexperiment (de Boer el al. 1994), maar voor een goede verlaging van de PCB en dioxine gehalten in verontreinigde aal moet wel aan een aantal randvoorwaarden worden voldaan (Kotterman et al. 2013).
3.1.1
Andere contaminanten
Naast dioxines en PCB's zijn ook andere contaminanten gemeten in de aalmonsters. Cadmium, lood en kwik zijn in diverse aal mengmonsters aangetroffen (zie bijlage 4). In alle gevallen waren de gehalten beneden de Europese normen voor deze contaminanten. In 2009 is kwik gemeten in lengteklassen kleiner dan 30 cm, 30-40 cm en groter dan 40 cm. Over het algemeen nemen de kwikgehalten toe met toenemende gemiddelde lengte van de mengmonsters aal, zoals ook al eerder was vastgesteld (van der Lee et al., 2009). Ook zijn OCP's, PBDE's en HBCDD's in mengmonsters 30-40 cm gemeten. In algemene zin zijn de gehalten van deze contaminanten hoger in aal uit de grote rivieren en
RIKILT-rapport 2013.010
| 17
benedenstroomse gebieden, dan in de aal uit wateren die niet of nauwelijks door de Maas en Rijn zijn beïnvloed. Voor deze contaminanten gelden geen maximum limieten, dus normoverschrijdingen zijn niet van toepassing op deze contaminanten.
3.2
Trends in gehalten
In de lengteklasse van 30-40 cm is jaarlijks een mengmonster aal geanalyseerd van bijna elke bemonsterde locatie. Vanaf 2006 zijn hierin de dioxines en dl-PCB's onderzocht. Deze resultaten zijn weergegeven in figuur 3. De trends in gehalten aan dioxines en dl-PCB’s in aal van de klasse 30-40 cm zijn voor alle jaren berekend op basis van de TEF’s uit 2005. De gegevens zijn op productbasis en niet gecorrigeerd voor gemiddelde lengte van de alen, het vetpercentage of de geslachtsverhoudingen in de mengmonsters. In enkele gevallen was de gemiddelde lengte van het mengmonster aal hoger dan 40 cm (aangegeven met een roodgekleurde *). In figuur 4 zijn de gehalten gecorrigeerd voor het vetgehalte (op vetbasis) weergegeven. De data in figuur 3 laten zien dat de gehalten in 2012 over het algemeen lager zijn (behalve de Rijn) dan in voorgaande jaren. Tevens is in de figuren het vetgehalte van het betreffende mengmonster weergegeven. De contaminantgehalten volgen de vetgehalten in behoorlijke mate. De gehalten houden ook verband met de gemiddelde lengte van de aal in de betreffende mengmonsters. Mogelijk dat de sexe-ratio (verdeling man-vrouw) binnen het mengmonster een rol speelt (zie paragraaf 3.4), echter er zijn onvoldoende gegevens beschikbaar die een mogelijke correlatie tussen sexe-ratio en som-TEQ gehalten kunnen bevestigen. De stijgende som-TEQ en ndl-PCB gehalten (evenals het vetgehalte) in de aal uit de Rijn houdt waarschijnlijk verband met de toegenomen gemiddelde lengte van de alen in de mengmonsters door de jaren heen, zoals eerder besproken. De mengmonsters aal uit de Waal bij Tiel laten geen duidelijke opgaande of neergaande trend zien, wanneer het punt uit 2011 buiten beschouwing blijft vanwege de sterk afwijkende gemiddelde lengte van de aal. Voor de IJssel geldt een licht dalende trend (het punt uit 2010 buiten beschouwing latend) bij een nagenoeg gelijkblijvende gemiddelde lengte. Of dit een daadwerkelijke afname is van de contaminatie van de aal, of een vertekend beeld vanwege verschuiving van man-vrouw ratio kan niet vastgesteld worden. Datzelfde geldt voor de mengmonsters aal van locatie Medemblik in het IJsselmeer. Ook voor de locaties Lek, Volkerak (Sluizen) en Maas (Eijsden) geldt dat de gehalten in enige mate samenvallen met de schommelingen in het vetgehalte. De dioxine- en PCB resultaten uit 2001 (van Leeuwen et al., 2002) sluiten goed aan bij de resultaten van dezelfde locaties van 2006-2012. Voor het beoordelen van trends is het ook van belang om de gehalten op vetbasis uit te drukken, waardoor de gehalten onafhankelijk worden van variaties in het vetgehalte, die op hun beurt weer afhankelijk zijn van de samenstelling van het mengmonster. Deze resultaten zijn weergegeven in figuur 4. Mengmonsters aal van de locaties Rijn (Lobith), Waal (Tiel), IJssel (Deventer), IJsselmeer (Medemblik) en Volkerak (bij de sluizen) variëren door de jaren heen maar laten geen duidelijke opgaande of neergaande trend zien. Dit suggereert dat de mate van contaminatie van leefomgeving van de aal nauwelijks is veranderd in de onderzochte periode (2006-2012). Het vaststellen van een trend is soms ook lastig omdat variaties van jaar tot jaar 40-50% kunnen bedragen, zonder dat er een duidelijke trend zichtbaar is, zoals bij de IJssel. De gehalten in de mengmonsters aal van de Maas zijn verdubbeld, zonder een duidelijke verklaring. De verdubbeling geldt voor zowel de dioxine-TEQ als de dl-PCB-TEQ en de som-TEQ. Een grote variatie is ook bij de andere locaties waargenomen, en het is daarom nog niet duidelijk of de deze toename in de Maas een echte trend is, of een tijdelijke schommeling. Voortzetting van de monitoring moet dit de komende jaren uitwijzen. Overigens laten PCB gehalten in zwevend stof geen duidelijke opgaande of neergaande trend zien op deze locatie (http://live.waterbase.nl/waterbase_wns.cfm?taal=nl). De som-TEQ gehalten in mengmonsters aal uit de grote rivieren en het Hollands-Diep liggen de laatste jaren zo rond de 80-120 pg TEQ/g vet. De gehalten in mengmonsters aal uit het Hollands-Diep zijn ongeveer gehalveerd in de onderzochte periode. Ook hier geldt dat gegevens van meerdere jaren nodig zijn om een echte trend te onderscheiden. Het is momenteel niet duidelijk wat de oorzaak is van deze daling. Mogelijk is de mate van contaminatie van het lokale milieu verminderd door sedimentatie
18 |
RIKILT–rapport 2013.010
minder gecontamineerd zwevend stof dat van bovenstrooms wordt aangevoerd en dat het sterker gecontamineerde sediment afdekt. Zo'n gradient in contaminantgehalten in sediment is beschreven voor het IJsselmeer (Winkels, 1997), en waarschijnlijk is dit ook van toepassing op het Hollands Diep. De som-TEQ gehalten in aal van de locatie Medemblik in het IJsselmeer liggen lager dan in de grote rivieren.
Figuur 3
Trends (op productbasis) in gehalten aan dioxines en dl-PCB’s in aal van de klasse
30-40 cm op de trendlocaties, mede in relatie tot het vetgehalte.In enkele gevallen was de gemiddelde lengte van het mengmonster aal hoger dan 40 cm (gemarkeerd met een roodgekleurde *). De normen geldend per 01-01-2012 zijn 3.5 pg dioxine-TEQ/g, 10 pg som-TEQ/g en 300 ng/g voor de som van de 6 ndl-PCB's.
RIKILT-rapport 2013.010
| 19
Figuur 3 (vervolg)
Trends (op productbasis) in gehalten aan dioxines en dl-PCB’s in aal van
de klasse 30-40 cm op de trendlocaties, mede in relatie tot het vetgehalte.In enkele gevallen was de gemiddelde lengte van het mengmonster aal hoger dan 40 cm (gemarkeerd met een roodgekleurde *). De normen geldend per 01-01-2012 zijn 3.5 pg dioxine-TEQ/g, 10 pg som-TEQ/g en 300 ng/g voor de som van de 6 ndl-PCB's.
20 |
RIKILT–rapport 2013.010
Som-TEQ (op vetbasis)
* *
* *
*
Figuur 4
Trends in gehalten aan dioxines en dl-PCB’s in aal van de klasse 30-40 cm op de
trendlocaties, op vetbasis uitgedrukt. Gehalten zijn voor alle jaren berekend op basis van de TEF’s uit 2005. De gegevens zijn niet gecorrigeerd voor gemiddelde lengte van de alen of de geslachtsverhoudingen in de mengmonsters.
RIKILT-rapport 2013.010
| 21
3.3
Grenzen van de gesloten gebieden
Op enkele locaties is onderzoek gedaan om inzicht te krijgen of de grenzen van het gesloten gebied in overeenstemming zijn met de mate van contaminatie van de gevangen aal. Dit betreffen de locaties Volkerak, Haringvlietdam en Ketelbrug. Op locatie Volkerak voldeed het mengmonster grote aal (>45 cm) nabij de sluizen bij het Hollands-Diep in 2012 niet aan de normen. De kleine aal van 30-40 cm voldeed wel aan de normen. De dioxine- en PCB-gehalten in de mengmonsters grote en kleine aal genomen aan de zuidwestzijde van het Volkerak waren lager, en voldeden voor beide lengteklassen aan de normen (tabel 3). Dit suggereert afnemende gehalten in het Volkerak in zuidwestelijke richting, en mogelijk is het percentage aal dat wel aan de normen voldoet hier hoger dan in de andere gesloten gebieden. Hetzelfde geldt voor de Haringvlietdam, waar in 2012 een mengmonster grotere aal aan de zeezijde van de dam is genomen, binnen de 500 meter grens die gehanteerd wordt voor het gesloten gebied (tabel 3). De vetgehalten in dit monster waren opvallend laag, en dit monster voldeed aan de dioxineTEQ, som-TEQ en ndl-PCB normen. Aan de andere kant van de dam, in het Haringvliet, is in 2009 een mengmonster aal (30-40 cm) onderzocht. De gehalten in dat monster waren hoger en overstegen de normen. Waarschijnlijk werkt de Haringvlietdam als fysieke barrière voor gecontamineerd sediment, waardoor dit nauwelijks aan de zeekant van de dam terecht komt. Daarnaast wordt door eb- en vloedwerking gecontamineerd sediment aan de zeekant van de dam afgevoerd, waardoor de aal aan die zijde uiteindelijk minder gecontamineerd wordt.
Tabel 3 Gehalten dioxines, dl-PCB’s, de som van dioxines en dl-PCB's en ndl-PCB's in mengmonsters aal nabij de grenzen van het gesloten gebied en Haringvlietdam en het Volkerak.
Locatie Locatie A Haringvlietdam (zeekant. binnen 500 meter grens) Harinvliet-West Locatie B Volkerak (Sluizen) Volkerak (Zuid-West)
Jaar
Lengteklasse Vetgehalte Dioxine TEQ dl-PCB TEQ Som TEQ (cm) (%) (pg TEQ/ g)
ndl-PCBs (ng/g)
2012 2009
>45 30-40
8.9 13.9
1.1 2.1
3.1 8.1
4.2 10.3
56 539
2012 2012 2012 2012
30-40 >45 30-40 >45
11 22.7 11 25.9
2.2 4.5 1.6 3
4.7 9.5 3.5 6.6
6.9 14 5.2 9.6
242 423 130 215
Rood gemarkeerde gehalten zijn normoverschrijdend, waarbij rekening is gehouden met een meetonzekerheid van 10% voor de dioxines en dlPCB’s, en 15% voor de ndl-PCB’s.
De resultaten van het onderzoek naar dioxines en PCB's rondom de grens Ketelbrug zijn weergegeven in tabel 4 en figuur 5. Drie mengmonsters waren afkomstig van de locatie Ketelmeer, twee van de grens en de overige van locaties in het IJsselmeer. Op productbasis, conform de normstelling, is een afname van het dioxine- en dl-PCB-gehalte waarneembaar van het Ketelmeer in westelijke richting naar het IJsselmeer. Hoe verder weg van de monding van het Ketelmeer (Ketelbrug), hoe lager het dioxine- en dl-PCB-TEQ gehalte. In tabel 4 zijn de dioxine-TEQ, dl-PCB-TEQ, som-TEQ en ndl-PCB gehalten weergegeven, in bijlage 4 de gehalten van de individuele congeneren. De mengmonsters rode alen (30-40 cm) uit zowel het IJsselmeer als het Ketelmeer voldeden allen aan de normen voor dioxine-TEQ en som-TEQ. Slechts 1 monster (Ketelbrug zuidkant) overschreed de norm voor ndl-PCB's. Voor de mengmonsters aal >45 cm geldt dat die zonder uitzondering (voor zowel het Ketelmeer als het IJsselmeer) normoverschrijdend zijn voor de som-TEQ, voor 6 van de 7 monsters voor de dioxine-TEQ en voor 4 van de 7 mengmonsters ook voor de ndl-PCB's. Gemiddeld waren de gehalten van de som-TEQ in de >45 cm klasse 1.7 keer groter dan die in de 30-40 cm klasse gevangen op dezelfde locatie. Voor de ndl-PCB’s was deze factor ongeveer 1.5.
22 |
RIKILT–rapport 2013.010
Tabel 4 Gehalten dioxines, dl-PCB’s, de som van dioxines en dl-PCB's en ndl-PCB's in mengmonsters aal in het Ketelmeer en het IJsselmeer. Richting Locatie Norm (EU-ML*) à IJsseloog zuidkant Ketelmeer noordkant, 4 km oost van Ketelbrug Ketelmeer zuidkant, 4 km oost van Ketelbrug * Ketelbrug zuidkant * Ketelbrug noordkant IJsselmeer 3 km noord van Ketelbrug IJsselmeer 3 km west van Ketelbrug IJsselmeer 8 km west van Ketelbrug West Dijk Enkhuizen-Lelystad, 12 km west van Ketelbrug Oost
Oost
IJsseloog zuidkant Ketelmeer noordkant, 4 km oost van Ketelbrug Ketelmeer zuidkant, 4 km oost van Ketelbrug Ketelbrug zuidkant Ketelbrug noordkant IJsselmeer 3 km noord van Ketelbrug West IJsselmeer 8 km west van Ketelbrug
Aal (cm) 30-40 30-40 30-40 30-40 30-40 30-40 30-40 30-40 30-40
Vet (%) 10 8 9 12 13 8 14 22 16
Dioxines
Som-TEQ
3.5 2.2 2.9 2.8 2.9 2.5 2.3 3.3 2.3 1.5
dl-PCB's (pg TEQ/g product) 6.8 6.4 6.4 7 6.2 6 7 5.4 3.3
10 9 9.3 9.2 9.9 8.7 8.3 10.3 7.7 4.7
ndl-PCB's (ng/ g product) 300 334 271 337 373 260 190 270 208 84
> 45 > 45 > 45 > 45 > 45 > 45 > 45
17 21 15 18 25 30 25
4.9 4.1 6.1 5.4 5 3.8 3.9
15.8 9.4 13 12.1 10.1 8.7 8.7
20.6 13.5 19 17.6 15.1 12.5 12.6
636 325 648 602 350 273 311
* EU-ML: de maximale gehalten voor dioxines en PCB's in aal vastgesteld door de Europese Commissie (1881/2006). Rood gemarkeerde gehalten zijn normoverschrijdend, waarbij rekening is gehouden met een meetonzekerheid van 10% voor de dioxines en dl-PCB’s, en 15% voor de ndl-PCB’s.
De gehalten in mengmonsters aal gevangen in het IJsselmeer nemen af met toenemende afstand tot de Ketelbrug. In feite blijkt dit ook uit een nog verder weg gelegen punt, namelijk de locatie Medemblik. In mengmonsters aal gevangen in 2012 van de locatie Medemblik (bijlage 3) bedroegen de som-TEQ gehalten respectievelijk 1.9 en 3.6 pg TEQ/g voor de lengteklassen 30-40 cm en >45 cm. De gestelde abrupte grens tussen het voor de aalvisserij gesloten Ketelmeer en het bevisbare IJsselmeer is niet zo duidelijk zichtbaar in de resultaten van dit onderzoek, omdat daar een meer gradueel verloop van de gehalten blijkt. Het kan niet uitgesloten worden dat alen uit het IJsselmeer gevangen in de buurt van de Ketelbrug normoverschrijdend zijn ondanks dat ze afkomstig zijn uit het niet gesloten gebied.
Figuur 5
De som-TEQ gehalten in de mengmonsters kleine (30-40 cm) en grote aal (>45 cm)
gevangen op diverse locaties in het Ketelmeer en het IJsselmeer. De rode strepen geven aan wat per locatie het beviste gebied is.
RIKILT-rapport 2013.010
| 23
Er is een beperkt onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheid om met profileringstechnieken de herkomst van de aal vast te stellen en daarmee onderscheid te maken tussen aal uit het Ketelmeer en IJsselmeer. Dit bleek niet mogelijk in deze situatie (zie bijlage 5). Bovenstaande onderzoeken nabij de grenzen van gesloten gebieden waren beperkt van opzet. Gegeven de mogelijke jaar tot jaar variatie als gevolg van de biologische samenstelling van een mengmonster (o.a. lengte en sexe-ratio) wordt aanbevolen om dit onderzoek te herhalen.
3.4
Invloed van het geslacht en lengte van individuele alen binnen een mengmonster
De contaminantgehalten in mengmonsters aal worden in eerste instantie bepaald door de mate van contaminatie van zijn leefmilieu. Daarnaast spelen biometrische factoren van individuele alen een rol, zoals de lengte, het geslacht en daarmee samenhangend het vetgehalte. Gehalten van dioxines en PCB's worden hoger bij een grotere lengte en hoger vetgehalte. Kotterman et al. (2011) toonden met een analyse van 100 individuele alen van diverse lengtes van de locaties Hollands-Diep en de IJssel in algemene zin aan dat hoe langer de aal, des te hoger het vetgehalte en contaminantgehalte. Hoogenboom et al. (2007) liet het verband tussen som-TEQ-gehalte en grootte van de aal ook al zien, maar dan op basis van mengmonsters in drie klassen (<30 cm, 30-40 cm en >40 cm). In 2012 is naast aal uit de klasse 30-40 cm ook aal >45 cm bemonsterd op vrijwel alle locaties. De gehalten in de monsters >45 cm zijn ook in deze studie hoger dan de contaminantgehalten in de monsters van 30-40 cm (zie bijlage 3). Wanneer de contaminantgehalten van de mengmonsters in de klasse 30-40 cm (gemiddeld 36 cm) vergeleken worden met die van de langere klasse (gemiddeld 56 cm), dan zijn de som-TEQ-gehalten in de langere aal gemiddeld 2.2 (range 1.7-3.2) keer hoger dan in de kleinere aal. Voor de ndl-PCB's is deze factor iets lager (gemiddeld 2.0, range 1.3-2.8). Deze veel hogere contaminantgehaltes in grotere aal is relevant, omdat de samenstelling van de gemiddelde 2
commerciële vangst (gebaseerd op vangstbemonstering benedenrivierengebied) voor 89% bestaat uit aal die groter is dan 40 cm (Kotterman en van der Lee, 2011). Naast lengte van de individuele aal is ook het geslacht van invloed op het dioxine- en PCB-gehalte in de aal. Mannetjes worden al bij een kortere lengte vetter en bevatten hogere som-TEQ gehalten (zie figuur 6, Hollands-Diep) in vergelijking tot vrouwtjes (Kotterman et al., 2011). Vrouwtjes groeien tot een grotere lengte voordat ze vet worden. Omdat mannetjes vanaf 30 cm al weg kunnen trekken als schieraal en zelden langer dan 45 cm worden geldt dat, hoe groter de lengte van de gevangen aal, hoe lager de kans dat het een mannetje is. Daarnaast blijkt ook dat het aandeel mannetjes in de aalpopulatie niet gelijk is op elke locatie. Omdat het vetgehalte een grote invloed heeft op het som-TEQ (en ndl-PCB) gehalte is de samenstelling van een mengmonster; veel of weinig vette mannetjes, van invloed op het gemeten som-TEQ gehalte. Dat wordt geïllustreerd in figuur 7 waar de som-TEQ gehalten van 25 individuele alen (30-40 cm) zijn onderverdeeld naar geslacht. De som-TEQ gehalten in de vrouwelijke alen zijn aanzienlijk lager dan die van de mannelijke alen. Hieruit blijkt dat het aandeel mannetjes en vrouwtjes binnen een mengmonster sterk van invloed kan zijn op de gehalten aan dioxines en PCB's. Naar verwachting speelt de sexe-ratio daarom ook een rol bij de jaar-tot-jaar-variatie van gehalten in aal van een bepaalde locatie. Echter, omdat in het verleden de sexe-ratio van de mengmonsters niet is bepaald is de invloed hiervan niet vast te stellen. In 2010 is voor het eerst in dit monitoringsprogramma op twee locaties (Hollands-Diep en IJssel bij Deventer) de sexe-ratio van mengmonsters vastgesteld (Kotterman et al., 2011). In 2012 is voor elke bemonsterde locatie voor elk mengmonster de sexe-ratio vastgesteld (zie bijlage 2), en dit zal in 2013 herhaald worden. De waarnemingen op deze locaties verschilden onderling, wat suggereert dat er lokale omstandigheden mogelijk van invloed zijn op de sexe-ratio per locatie. Wanneer voldoende waarnemingen verzameld zijn kan de invloed van
2
Op basis van gevangen gewicht.
24 |
RIKILT–rapport 2013.010
sexe-ratio op de dioxine- en PCB-trends, per locatie onderzocht worden. De resultaten van 2012 lieten overigens zien dat de meeste mengmonsters voor meer dan 80% uit vrouwelijke aal bestond. Dit is waarschijnlijk deels de verklaring voor de relatief lage vetgehalten (en dioxine- en PCB-gehalten) in veel van de mengmonsters kleine aal (30-40 cm) in 2012 t.o.v. voorgaande jaren.
30
40
50
HollandsDiep
60
70
IJssel
v
60
v
v vv m
50
v v
v
v
TEQ (pg/g)
v 40
v v v
v m
mm m m
30
m m
10
v
v mv v
20
v
v
v
40
v v
v v vv vv m v vm v v m m v vv mv v v v
60
v v
v
m
50
v
vv
v
v vv v
v
v
v
v v
v v m v v vv m m vm vv v vv v m
30
v
v
v
v
v
v v
vv
v
70
Lengte (cm)
Figuur 6
Relatie tussen lengte en som-TEQ (pg/g) van 100 alen uit een steekproef van twee
locaties (Hollands Diep en IJssel). Mannelijke alen: ‘m’, Vrouwelijke alen: ‘v’. Figuur uit Kotterman et al., 2011.
Figuur 7
Som-TEQ gehalten verkregen door het gemiddelde te berekenen van som-TEQ gehalten
gemeten in individuele vrouwelijke en mannelijke alen uit de lengteklasse 30-40 cm bemonsterd in 2010. Figuur op basis van data uit figuur 6.
RIKILT-rapport 2013.010
| 25
Belpaire et al. (2011) noteerde een afname van het vetgehalte in de monitoringsprogramma's in zowel Nederland als België. Diverse mogelijke verklaringen werden gegeven die een rol kunnen hebben in dit fenomeen (o.a. invloed contaminanten op conditie, ziektes, klimaatverandering en stock management maatregelen). Ook de sexe-ratio werd als mogelijke verklaring gegeven, echter zonder onderbouwing bij afwezigheid van geslachtspecifieke gegevens. Kotterman en Bierman (2012) toonden aan dat de afname van het vetgehalte in mengmonsters gerelateerd is aan een afnemend aandeel mannetjes. De invloed van contaminanten op de conditie speelt bij de afname van vetgehalten in rode aal waarschijnlijk geen rol. Door het vaststellen van de geslachten van de individuele alen in het mengmonster kan in de komende jaren de samenhang tussen vetgehalte van het mengmonster en het aandeel mannetjes verder bestudeerd worden.
3.5
Invloed van herziene normstelling
Met ingang van 1 januari 2012 zijn de normen voor dioxines en dl-PCB's aangepast en gelden specifiek voor wildgevangen aal. Aanvullend geldt er een nieuwe norm voor ndl-PCB's voor wildgevangen aal (EC 1259/2011). Deze normen zijn in de laatst geconsolideerde versie van de Europese verordening 1881/2006 opgenomen. Ten aanzien van dioxines en dl-PCB’s zijn er 2 wijzigingen, te weten (i) een verlaging van de normen en (ii) een aanpassing van de gehanteerde TEF's (zie bijlage 1). Veel van de in dit rapport besproken mengmonsters aal waren gevangen en geanalyseerd vóór 2012 en moesten dus aan de toen geldende normen getoetst worden (zie tabel 1). Het is echter van belang om ook de invloed van de herziene TEF's weer te geven zoals eerder is gedaan in de rapportages. In figuur 8 zijn de resultaten weergegeven van de rode aal monsters van 2006 t/m 2012 (mengmonsters van diverse lengtes), berekend aan de hand van de herziene TEF's vastgesteld in 2005 (y-as) en 1998 (x-as).
Figuur 8
Effect van toepassing van de oude TEF's (1998) en de herziene TEF's (2005) op gehalten
van mengmonsters aal van diverse lengtes. Data van 2006 t/m 2012.
De relatie tussen de gehalten berekend met de TEF's van 1998 en 2005 wordt beschreven door de regressielijn y=0.58x. Met andere woorden, de gehalten in deze monsters berekend met de TEF's van 2005 zijn op basis van deze correlatieanalyse 42% lager dan die berekend met de TEF's van 1998. Dit komt goed overeen met eerdere data, waar reducties van gemiddeld 40% (Hoogenboom et al., 2007) en 43% (van Leeuwen et al., 2007) werden berekend. De TEQ-afnames worden grotendeels veroorzaakt door dl-PCB's, en specifiek een sub-groep hiervan, te weten de mono-ortho PCB's. Voor andere vissoorten is de reductie als gevolg van het toepassen van herziene TEF's minder sterk, namelijk 10-15% voor kweekzalm, kabeljauw en haring (van Leeuwen et al., 2007). Ook blijken de
26 |
RIKILT–rapport 2013.010
effecten van de herziene TEF-waardes voor kweekaal minder sterk omdat daar de bijdrage van de mono-ortho PCB’s veel kleiner is (Hoogenboom et al., 2007, van Leeuwen et al., 2007). De vraag speelt of deze gewijzigde TEF's in praktijk leiden tot minder overschrijdingen van de geldende normen. De norm voor de som-TEQ is aangepast van 12 naar 10 pg/g (EC, 1881/2006), hetgeen een reductie betekent van 17%. De som-TEQ-gehalten daarentegen, berekend met de herziene TEF's, zijn zo'n 42% lager (figuur 8), dit betekent dat er in theorie minder monsters de norm voor som-TEQ overschrijden. Naast herziene som-TEQ en dioxine-TEQ norm is er ook een nieuwe ndlPCB norm van kracht. In figuur 9 is het effect van de huidige normstelling weergegeven op basis van de resultaten van 114 aalmonsters (30-40 cm en >45 cm) uit de periode 2009-2012. Overschrijding vindt onder de herziene normstelling voornamelijk plaats op basis van de ndl-PCB norm (bijna 50% van de monsters) en in tweede instantie op basis van de som-TEQ norm. Slechts 15% van de monsters wordt afgekeurd op basis van de dioxine-TEQ.
Figuur 9
Aantal overschrijdingen van dioxine-TEQ, som-TEQ en ndl-PCB gehalten in
mengmonsters aal (2009-2012) op basis van de herziene normstelling.
3.6
Verandering van het percentage schone aal in de vangst in de gesloten gebieden als gevolg van herziene normstelling
In een studie door Kotterman et al. (2011) is onderzoek gedaan naar het percentage aal dat aan de som-TEQ norm voldeed ("schone aal") in de voor aalvangst gesloten gebieden. Hieruit bleek dat ongeveer 3.5% van de aal in de gesloten gebieden wél voldoet aan de normen. Dit percentage betreft het gemiddelde van diverse visstandsbeheerscommissies (VBC's). De sterke daling van de gehalten berekend met de herziene TEF's zou er toe kunnen leiden dat een groter percentage van de aal zou voldoen aan de huidige norm van 10 pg som-TEQ/g. De berekening van het geschatte percentage aal onder de limiet is herhaald met dezelfde dataset als in dat rapport (data 2009-2010), aangevuld met de data uit 2011 en 2012. De zelfde berekeningswijze is gehanteerd als in Kotterman et al. (2011), maar dit keer is gewerkt met de TEF's uit 2005 evenals de verlaagde som-TEQ-norm. Het geschatte percentage aal onder de norm in de potentiele vangst in het gesloten gebied bedraagt dan 13.2%, een substantiële toename, maar dit is nog steeds slechts een klein aandeel van de totale vangst (bijlage 6). In het rekenmodel voor het percentage schone aal wordt de vangstsamenstelling van het benedenrivierengebied gebruikt (uit 2009), omdat deze berust op een zeer grote dataset van beroepsvangsten. Dit houdt wel in dat ook voor locaties waar volgens andere monitoringsgegevens geen of nauwelijks kleine (mannelijke) aal voorkomt (zie bijlage 2), er toch een percentage schone (kleine) aal
RIKILT-rapport 2013.010
| 27
wordt berekend. Omdat de trend in de aalbestanden ook eerder naar grote aal dan kleine aal beweegt (bijlage 7) is op deze locaties naar verwachting sprake van een overschatting van het percentage schone aal. Het is belangrijk op te merken dat de bovenstaande berekeningen alleen zijn uitgevoerd op de somTEQ gehalten. Per 01-01-2012 geldt echter ook de norm voor ndl-PCB's, deze leidt tot vergelijkbare afkeuringsaantallen als op basis van de oude normen en TEF's uit 1998 (zoals hierboven besproken). Dit betekent dat naar verwachting het herberekende percentage van 13.2% schone aal toch lager zal uitpakken omdat een groot deel van die aal de norm voor ndl-PCB's zal overschrijden.
28 |
RIKILT–rapport 2013.010
4
Conclusies
Gehalten in aal • De gehalten van dioxines en PCB's zijn over het algemeen hoger in aal uit de gesloten gebieden dan in aal uit de niet-gesloten gebieden. In bijna alle gevallen waren de normoverschrijdende monsters afkomstig van locaties uit het gesloten gebied. Uitzonderingen zijn de locaties AmsterdamRijnkanaal, Kanaal Gent-Terneuzen, kanaal Wessem-Nederweert en Vossemeer. Deze locaties vallen buiten het gesloten gebied, maar de mengmonsters grote aal (>45 cm, onderzocht in 2012) van deze locaties voldeden niet aan de dioxine-TEQ, som-TEQ en/of ndl-PCB normen. Voor de locatie Amstel (Uithoorn) geldt hetzelfde, op basis van meetgegevens in kleine aal (30-40 cm) uit 2001. • In 2012 is grotere aal (>45 cm) onderzocht van diverse locaties omdat de commerciële vangst op veel locaties uit grote alen bestaat. 13 van de 18 onderzochte mengmonsters voldeed niet aan de normen. Als vuistregel kan gesteld worden dat contaminantgehalten in mengmonsters grote aal (>45 cm) ca. 2 maal hoger waren dan die in de kleinere klasse (30-40 cm). • Het percentage schone aal in gesloten gebieden in de potentieel commerciële vangst is opnieuw geschat, nu door het gebruik van de herziene TEF-waarden en herziene som-TEQ norm (zie onder). Het percentage schone aal neemt toe van 3.5 (data van 2009-2010) naar 13,2% (data van 2009-2012). Het grootste deel van de potentiele vangst in de gesloten gebieden voldoet nog niet aan de som-TEQ norm. Het percentage aal dat voldoet aan de ndl-PCB's norm is niet berekend omdat het model hiervoor niet is gevalideerd. Trends in contaminantgehalten • De gehalten in de mengmonsters aal van 30-40 cm op versgewicht ontwikkelen zich in de periode 2006-2012 in diverse richtingen. De waargenomen schommelingen in gehalten zijn gerelateerd aan de vetgehalten in de onderzochte monsters. In het IJsselmeer (bij Medemblik) nemen de gehalten op versgewicht basis enigszins af en hetzelfde lijkt te gebeuren bij de aal uit de Lek (Culemborg) en het Volkerak (nabij de sluizen). Het tegenovergestelde gebeurt bij de Maas (Eijsden) en de Rijn (Lobith). • De waargenomen schommelingen in het vetpercentage in kleine aal (30-40 cm) worden vermoedelijk sterk beïnvloed door het aandeel mannelijke aal en vrouwelijke aal in het mengmonster. • Door gehalten som-TEQ op vetbasis uit te drukken vindt een standaardisatie plaats en wordt het sterk variërende vetgehalte buiten beschouwing gelaten. Hieruit blijkt dat op vetbasis de gehalten niet of nauwelijks dalen, behalve in het Hollands-Diep. Om nog onduidelijke redenen zijn de gehalten in aal uit de Maas (Eijsden) gestegen. Dit geeft aan dat een wezenlijke verbetering van de verontreinigingssituatie van de onderzochte wateren nog niet is bereikt. • De gesloten gebieden (stroomgebied van de Rijn en Maas) zijn vastgesteld in 2011 op basis van de meerjarig normoverschrijdende gehalten in de aalmonsters. Deze situatie is niet wezenlijk veranderd, omdat dioxine- en PCB-gehalten niet sterk zijn veranderd en omdat het grootste deel van de vangst normoverschrijdend is. Grenzen van gesloten gebieden • De gehalten van dioxines en PCB's in aal uit het Ketelmeer en IJsselmeer namen geleidelijk af van oost (Ketelmeer) naar west (IJsselmeer). De mengmonsters grote aal gevangen in het IJsselmeer nabij de Ketelbrug en het Ketelmeer voldeden niet aan de normen voor dioxines en PCB's. • Het aal mengmonster aan de zeekant van de Haringvlietdam voldeed wel aan de normen, ondanks dat dit binnen het gesloten gebied ligt. Datzelfde geldt voor de mengmonsters aal (klein en groot) die in het zuidwestelijke deel van het Volkerak gevangen (binnen de grens van het gesloten gebied) zijn. Effecten herziene normstelling • Het effect van de herziene normstelling (o.a. de aanpassing van de TEF's) is dat de som-TEQgehalten in aal met gemiddeld 42% zijn afgenomen, terwijl de som-TEQ norm in mindere mate is gedaald (17%). Daardoor voldoet de kleinere aal (30-40 cm) op een groter aantal locaties aan de
RIKILT-rapport 2013.010
| 29
herziene som-TEQ-norm, dan wanneer berekend met de oude norm. Echter, de nieuwe norm voor ndl-PCB's heeft tot gevolg dat het aantal normoverschrijdingen ongeveer gelijk blijft aan de oude situatie van vóór 1 januari 2012.
30 |
RIKILT–rapport 2013.010
5
Aanbevelingen
Monitoring gehalten en aandeel schone aal Onder de herziene normstelling voldoet het grootste deel van de aal nog niet aan de som-TEQ norm, al is het aandeel iets afgenomen van 96.5% naar 86.8%. Omdat de vroegere vangstgegevens aangeven dat met name grotere aal werd gevangen op veel locaties wordt aanbevolen om aal groter dan 45 cm te monitoren (naast de 30-40 cm aal op de trendlocaties). Dit is ook van belang om een vinger aan de pols te houden of gehalten dalen of stijgen op de langere termijn. De nieuwe normstelling voor ndl-PCB's resulteert in een groot aantal mengmonsters aal dat de norm overschrijdt, ongeveer evenveel als de overschrijdingen van de oude som-TEQ norm (met oude TEFs). Deze gehalten zullen naast de som-TEQ bepaald worden in de toekomst. Er wordt aanbevolen om het huidige model voor berekening van het percentage schone aal ook te valideren voor ndl-PCB's. Biologische karakterisering vangst en standaardisatie De samenstelling van een mengmonster (lengte, vetgehalte, sexe-ratio) heeft een sterke invloed op de uiteindelijke gehalten van o.a. dioxines en PCB's. Dit verklaart waarschijnlijk ten dele de variatie in gehalten die van jaar tot jaar worden waargenomen. Mogelijk kan een inschatting van de invloed hiervan worden gemaakt als gedurende een aantal jaren de sexe-ratio van het mengmonster wordt vastgesteld (naast de lengte en gewichten van de alen en de contaminantgehalten). Vervolgens kan een statistische methode ontwikkeld worden om monitoringsdata te standaardiseren, zodat de invloed van verschillen in de samenstelling van de monsters zoals sex-ratio, vetgehalte en lengte verdisconteerd kunnen worden. Met zo'n methode kunnen trends of ruimtelijke verschillen eerder betrouwbaar worden aangetoond. Zo kunnen de resultaten omgerekend worden in een 'standaardpaling', bijvoorbeeld een vrouwelijke paling van 45 cm met een vetgehalte van 15%. Gesloten gebieden in relatie tot contaminantgehalten op enkele locaties De afgelopen jaren zijn diverse locaties onderzocht waar eerder niet of nauwelijks dioxine- en PCB-meetgegevens van waren verzameld. Uit deze data komt de nieuwe monsterlocatie binnen het Volkerak (ZW) naar voren waar de aalmonsters van 2012, terwijl ze in het gesloten gebied ligt, gehalten onder de som-TEQ en PCB norm bevatten. Het omgekeerde is ook aangetroffen, namelijk aalmonsters met gehalten boven de normen die uit het open gebied afkomstig zijn. Dit betreffen het Amsterdam-Rijnkanaal, kanaal Gent-Terneuzen, kanaal Wessem-Nederweert, Vossemeer, Amstel en het IJsselmeer nabij de Ketelbrug. Het is aannemelijk dat als grote aal van deze locatie op de markt komt, deze normoverschrijdend is. Aanbevolen wordt om deze gebieden ook in 2013 te monitoren. Samenvattend: (i)
Jaarlijkse monitoring van contaminantgehalten in aal op de trendlocaties voort te zetten,
(ii)
Monitoring van gehalten in grote aal (>45 cm) periodiek te herhalen, omdat deze het grootste deel van de vangst uitmaakt,
(iii) Onderzoek nabij de grenzen van de gesloten gebieden te herhalen (ter bevestiging van de huidige resultaten) en (iv) Onderzoek te herhalen in gebieden die niet gesloten waren, maar waar de onderzochte mengmonsters wel normoverschrijdend waren. (v)
Een statistische methode uit te werken die de monitoringdata standaardiseert.
Bovenstaande aanbevelingen hangen echter af van welke informatie (lengteklassen, percentage van de vangst met normoverschrijding, aantal jaar van normoverschrijding/onderschrijding, enzovoort) de overheid nodig acht voor een evaluatie van het gesloten gebied.
RIKILT-rapport 2013.010
| 31
Literatuur
Baras, E., Jeandrain, D., Serouge, B. en Philippart, J.C. (1998) Seasonal variations in time and space utilization by radio-tagged yellow eels Anguilla anguilla(L.) in a small stream, Hydrobiologia 371/372: 187–198 Belpaire C., en Goemans, G., Monitoring en normering van milieugevaarlijke stoffen in paling: bruikbaarheid en relevantie voor milieubeleid. Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer, Ministerie van de Vlaamse gemeenschap, 2004. Belpaire, C.G.J., Goemans, G., Geeraerts, C., Quataert, P., Parmentier, K., Hagel, P., en de Boer J. (2009) Decreasing eel stocks: survival of the fattest? Ecology of freshwater fish 18: 197-214. Van den Berg, M., Birnbaum, L., Bosveld, A. T., Brunström, B., Cook, P., Feeley, M., Giesy, J. P., Hanberg, A., Hasegawa, R., Kennedy, S. W., Kubiak, T., Larsen, J. C., van Leeuwen, F. X., Liem, A. K., Nolt, C., Peterson, R. E., Poellinger, L., Safe, S., Schrenk, D., Tillitt, D., Tysklind, M., Younes, M., Waern, F., en Zacharewski T. (1998) Toxic equivalency factors (TEFs) for PCBs, PCDDs, PCDFs for humans and wildlife, Environ Health Perspect. 106: 775–792. van den Berg, M., Birnbaum, L.S., Denison, M., De Vito, M., Farland, W., Feeley, M., Fiedler, H., Hakansson, H., Hanberg, A., Haws, L., Rose, M., Safe, S., Schrenk, D., Tohyama, C., Tritscher, A., Tuomisto, J., Tysklind, M., Walker N., en Peterson, R.E. (2006) The 2005 World Health Organization Reevaluation of Human and Mammalian Toxic Equivalency Factors for Dioxins and Dioxin-Like Compounds, Toxicological Sciences 93, 223–241. Bierman, S.M., Tien, N., van de Wolfshaar, K.E., Winter H.V., en de Graaf. M., (2012), Evaluation of the Dutch Eel Management Plan 2009-2011, IMARES rapport C067/12. de Boer, J. en Hagel, P. (1994) Spatial differences and temporal trends of chlorobiphenyls in yellow eel (Anguilla anguilla) from inland waters of the Netherlands, The Science of the Total Environment, 141, 155-174. de Boer, J., van der Valk, F., Kerkhoff, M.A.T., Hagel, P. en Brinkman U.A.Th. (1994), 8-year study on the elimination of PCBs and other organochlorine compounds from eel (Anguilla anguilla) under natural conditions, Environmental Science and Technology, 28 (13) 2242-2248. de Boer, J., Dao, Q.T., van Leeuwen, S.P.J., Kotterman M.J.J., en Schobben, J.H.M. (2010) Thirty year monitoring of PCBs, organochlorine pesticides and tetrabromodiphenylether in eel from the Netherlands, Environmental Pollution, 158, 1228-1236 Europese Commissie, 2007, Verordening (EG) Nr. 1100/2007 van de raad van 18 september 2007 tot vaststelling van maatregelen voor het herstel van het bestand van Europese aal Europese Commissie. 2006. Verordening (EG) Nr. 1881/2006 van de Commissie van 19 december 2006 tot vaststelling van de maximumgehalten aan bepaalde verontreinigingen in levensmiddelen Hoogenboom, L.A.P., Kotterman, M.J.J., Hoek-van Nieuwenhuizen, M., Lee, M.K. van der, Traag, W.A. (2007) Onderzoek naar dioxines, dioxine-achtige PCB’s en indicator PCB’s in paling uit Nederlandse binnenwateren, RIKILT rapport 2007.003 Klein-Breteler, J.G.P. (2005) Kennisdocument Europese aal of paling, Kennisdocument 11, Sportvisserij Nederland, Bilthoven, Nederland Kotterman, M.J.J. , Bierman, S., Lee, M.K. van der, Hoogenboom, L.A.P. en Schobben, J.H.M.(2011) Bepaling percentage aal onder de totaal-TEQ limiet in de voor aalvangst gesloten gebieden, IMARES rapport C119/11, IMARES, IJmuiden, Nederland. Kotterman, M.J.J. en Bierman, S. (2012) Vet als een Nederlandse aal - Nieuwe inzichten over het vetgehalte van aal in relatie tot het trekgedrag. Visionair 5de jaargang, nr 25. Kotterman, M.J.J., van der Lee, M.K. (2011). Gehaltes aan dioxines en dioxine-achtige PCBs (totaalTEQ) in paling en wolhandkrab uit Nederlands zoetwater.IMARES rapport C011/11, IMARES, IJmuiden, Nederland. Lee, M. K. van der, Traag, W.A., Hoek-van Nieuwenhuizen, M., Kotterman, M.J.J. en Hoogenboom, L.A.P. (2007) Onderzoek naar verontreinigingen in rode aal uit Nederlandse binnenwateren Monitoringprogramma ten behoeve van Nederlandse sportvisserij 2004-2008, RIKILT rapport 2009.011
32 |
RIKILT–rapport 2013.010
Lee, M. K. van der, Leeuwen, S.P.J. van, Hoek-van Nieuwenhuizen, M., Kotterman, M.J.J. en Hoogenboom, L.A.P. (2012) Verontreiniging Nederlandse schieraal 2009-2010, RIKILT rapport 2013.004 Leeuwen, S.P.J. van, Traag, W.A., Hoogenboom, L.A.P., Booij, G., Lohman, M., Dao, Q.T. en Boer, J. de. (2002) Dioxines, furanen en dioxine-achtige PCBs in aal - Een uitgebreid onderzoek naar wilde, kweek, geimporteerde en gerookte aal. RIVO rapport 34/02 Sinha, V.R.P. and Jones, J.W. (1975)The European Freshwater Eel. Oxford University Press, Liverpool. Tesch, F.-W. 1999. Der Aal. Blackwell Wissenschafts Verlag, Berlin – Wien Winkels, H.J. (1997) Contaminant variability in a sedimentation area of the river Rhine, Proefschrift Universiteit van Wageningen
RIKILT-rapport 2013.010
| 33
Bijlage 1
TEF’s en de berekening van TEQ
De berekening van de totaal-TEQ berust op het optellen van de “dioxineachtige” toxiciteit veroorzaakt door dioxines en die van de dioxineachtige PCB's. Omdat niet alle stoffen even giftig zijn, wordt de concentratie van een bepaalde stof vermenigvuldigd met een toxiciteitsfactor (TEF). De toxiciteit van 2,3,7,8-TCDD (“dioxine”) is het hoogst, de toxiciteit van bepaalde PCB’s is vele malen lager. Zo heft PCB126, de meest giftige PCB, pas bij een 10 keer hogere concentratie hetzelfde toxische effect als 2,3,7,8-TCDD. De totaal-TEQ is dan de som van toxiciteit bepaald voor de individuele stoffen. In tabel 1 staan de TEF-waarden uit 1998, zoals die in het verleden werden gebruikt voor de berekening van de TEQ en waarop de oude Europese dioxine en dioxineachtige PCB normen gebaseerd waren. Met ingang van de herziene normstelling (01-01-2012) moeten de herziene TEF's (welke bepaald zijn in 2005) worden toegepast. Het grootste verschil tussen de oude TEF (WHO 1998) en de herziene TEFwaarden (WHO 2005) is dat vooral de toxiciteit van de mono-ortho PCB’s aanzienlijk naar beneden is bijgesteld.
Tabel 1 Overzicht van oude en herziene TEF's. Naam/congeneer
WHO-TEF (1998)
2,3,7,8-TCDF 1,2,3,7,8-PeCDF 2,3,4,7,8-PeCDF 1,2,3,4,7,8-HxCDF 1,2,3,6,7,8-HxCDF 2,3,4,6,7,8-HxCDF 1,2,3,7,8,9-HxCDF 1,2,3,4,6,7,8-HpCDF 1,2,3,4,7,8,9-HpCDF OCDF 2,3,7,8-TCDD 1,2,3,7,8-PeCDD 1,2,3,4,7,8-HxCDD 1,2,3,6,7,8-HxCDD 1,2,3,7,8,9-HxCDD 1,2,3,4,6,7,8-HpCDD OCDD PCB 81 PCB 77 PCB 126 PCB 169 PCB 123 PCB 118 PCB 114 PCB 105 PCB 167 PCB 156 PCB 157 PCB 189
34 |
RIKILT–rapport 2013.010
WHO-TEF (2005)
0.1 0.05 0.5 0.1 0.1 0.1 0.1 0.01 0.01 0.0001 1 1 0.1 0.1 0.1 0.01 0.0001
0.1 0.03 0.3 0.1 0.1 0.1 0.1 0.01 0.01 0.0003 1 1 0.1 0.1 0.1 0.01 0.0003
0.0001 0.0001 0.1 0.01 0.0001 0.0001 0.0005 0.0001 0.00001 0.0005 0.0005 0.0001
0.0003 0.0001 0.1 0.03 0.00003 0.00003 0.00003 0.00003 0.00003 0.00003 0.00003 0.00003
Bijlage 2
Biologische data van de rode aal monsters
In deze bijlage is de biologische data weergegeven van de aal mengmonsters van 2009-2012. De data van 2006-2008 is weergegeven in van der Lee et al. (2009).De herkomst data van de aal uit 2001 is weergegeven in van Leeuwen et al., 2002.
Biologische data 2012. Vangstlocatie*
Ams terda m-Ri jnka na a l , Mui den
Locatie binnen Lengte gesloten gebied? klasse (cm)
Nee
30-40 >45
Bi nnenbedi jkte Ma a s (Hoeks e Wa a rd) Z-H
Nee
30-40 >45
Ha ri ngvl i etda m (zeeka nt, bi nnen 500 meter grens )
Ja
Hollands Diep
Ja
30-40 >45****
IJssel, Deventer
Ja
Ketel meer (IJs s el oog zui dka nt)
Ja
30-40 >45 30-40 >45
IJsselmeer, Medemblik
Ka na a l Gent-Terneuzen Ka na a l Wes s em-Nederweert
Nee
Nee
30-40**** >45
30-40 >45 >55 30-40 >45
Nee
30-40 >45
Lek, Culemborg
Ja
30-40 >45
Maas, Eijsden
Ja
30-40 >45
Ni euwe Ma a s , Perni s tot Botl ek
Ja
Rijn, Lobith
Ja
>45
Volkerak (sluizen)
Ja
30-40 >45
Vol kera k (Zui d-Wes t)
Ja
30-40 >45
Nee
30-40 >45
Waal Tiel
Ja
30-40 >45
Zi jka na a l -C
Ja
30-40 >45
Vos s emeer
30-40 >45
Aantal**
25 9 25 22 5 14 25 23 8 21 23 11 25 25 9 10 17 0 5 25 22 11 17 22 22 20 25 25 25 22 25 16 13 21 23 23
Sexe ratio*** Man
Vrouw
14
11
0
9
0 0
25 22
0 0
5 14
2 0
23 23
0 0 n.b. 0
8 21 n.b. 11
8 0 0
17 25 9
5 0
5 17
n.b. 0
n.b. 5
2 0
23 22
1 0
10 17
2 0
20 22
0
20
2 0
23 25
6 0
19 22
3 0
22 16
2 0
11 21
6 0
17 23
Gemiddelde Gemiddeld lengte (cm) gewicht (gram)
34
76
56
396
37
86
55
317
43
107
52 36
175 91
57 37
413 87
60 36 55 36
432 99 346 88
50 60 35
255 505 85
53 56 36 55 38
299 406 89 342 92
62
477
37
86
53 65
287 579
35 54 35
87 335 81
51 35 52 34 61 36 59
269 73 281 78 440 87 425
* Trendl oca ti es ** Het a a nta l i ndi vi duel e a l en bi nnen een mengmons ter *** n.b.: ni et bepa a l d. Va n de a l en va n 45-50 cm i s het ges l a cht va s tges tel d. In het geva l va n mons ters >50 cm bes ta a t het geheel ui t vrouwtjes (Kotterma n et al. , 2011). **** Ni et onderzocht
RIKILT-rapport 2013.010
| 35
Biologische data 2011.
Vangstlocatie*
Aantal**
Afgeda mde Ma a s - Andel s e Ma a s 22 Ams terda m-Ri jnka na a l 9 Ba kkers ki l (Bui tendi jks e wa terl oop Bi es bos ch) 22 Bel terwi jde 25 Bi nnen bedi jkte ma a s (Hoeks e wa a rd), ZH 25 Dorts che Bi es bos ch (Koekpl a a t) 25 Hollands Diep 25 IJssel, Deventer 25 IJsselmeer Medemblik 25 Ijs s el meer tus s en Ketel brug en Fl evocentra l e 7 Ka na a l Gent-Terneuzen 7 Ka na a l Wes s em-Nederweert 9 Ketel meer, Oos tel i jk deel 24 Lek, Culemborg 25 Maas, Eijsden 24 Ma a s thv Ma a s bommel 14 Ma a s pl a a s en bi j Roermond 9 Ma rki eza a tmeer 25 Ni euwe Ma a s -Kri mpen a /d Lek 25 Ni euwe Ma a s , Perni s tot Botl ek 24 Noordhol l a nds Ka na a l (Akers l oot) 13 Oos tvoorns emeer 25 Ri jn (Ri jns burg tus s en Lei den en Ka twi jk) 25 Rijn, Lobith 23 Twenteka na a l Wi ene-Goor 6 Volkerak 25 Vos s emeer 25 Waal Tiel 6 * Trendl oca ti es ** Het a a nta l i ndi vi duel e a l en bi nnen een mengmons ter
36 |
RIKILT–rapport 2013.010
Gemiddelde lengte (cm)
Gemiddeld gewicht (gram)
36 39.9 61.4 35.4 36.8 34.7 34.8 34.8 34.6 41 47.5 46.8 35.5 36.1 34.4 51.6 46.7 33.6 34.5 37.2 47.7 42.8 39.5 43 54.3 35.7 36 46.4
92.4 131.4 539.7 85.9 82.8 81.6 93.6 77.8 79 153.9 204 204.2 92.3 84 78.9 328 210.3 73 85.3 109 251 130.5 129.8 168.2 277.8 87.5 84.3 213
Biologische data 2010.
Vangstlocatie*
Aantal**
Gemiddelde Gemiddeld lengte (cm) gewicht (gram)
Amer HD61-63 25 Dorts che Bi es bos ch (Koekpl a a t) 17 IJssel, Deventer 15 IJsselmeer Medemblik 25 Lek, Culemborg 24 Maas, Eijsden 25 Rijn, Lobith 14 Volkerak 25 Waal Tiel 15 Hollands Diep 22 Ma rki eza a ts meer 24 Schermerboezem t.h.v. Spi jkerboor 20 Vos s emeer 25 Wes tka pel s che Wa terga ng t.h.v. Gri jps kerke 16 Hoeks che Wa a rd, noord va n "Groote Ga t" thv Vredel us t 25 Ni euwkoops e Pl a s s en 25 Hol l a nds e IJs s el , Goudera k 25 Bi nnenbedi jkte Ma a s (Hoeks e Wa a rd) 25 Bi nnenbedi jkte Ma a s (Hoeks e Wa a rd) 15 Veers e Meer 25 Oos tvoorns e Meer 25 Bri el s e Meer 16 Oos ters chel de 25 Grevel i ngenmeer 25 * Trendl oca ti es zi jn vet gedrukt ** Het a a nta l i ndi vi duel e a l en bi nnen een mengmons ter
35.8 36.8 40.7 35.7 36.8 37.7 41.4 36.5 36.7 36.2 35.8 35.7 33.6 43.3
88.3 89.3 129.4 89.1 92.8 104.2 127.9 93.8 82.9 96.4 93.5 83.9 76.7 141.4
38.4 35.9 42.0 36.8 61.5 40.8 42.7 36.2 38.8 51.7
100.8 88.6 128.6 82.5 466.9 102.4 125.5 85.2 83.0 252.9
RIKILT-rapport 2013.010
| 37
Biologische data 2009. In 2009 zijn 3 lengteklassen aal bemonsterd (zie onderstaande tabel) ten behoeve van de meting van kwik. De meting van dioxines en PCB's, OCP's en PBDE's is alleen uitgevoerd in de lengteklasse 30-40 cm. Vangstlocatie*
Lengteklasse
Aantal**
Amer HD61-63 Aa l <30cm Amer HD61-63 Aa l 30-40cm Amer HD61-63 Aa l >40cm Bel terwi jde Aa l <30cm Bel terwi jde Aa l 30-40cm Bel terwi jde Aa l >40cm Dorts che Bi es bos ch t.n.v. Koekpl a a t Aa l <30cm Dorts che Bi es bos ch t.n.v. Koekpl a a t Aa l 30-40cm Dorts che Bi es bos ch t.n.v. Koekpl a a t Aa l >40cm Ha ri ngvl i et Wes t Aa l <30cm Ha ri ngvl i et Wes t Aa l 30-40cm Ha ri ngvl i et Wes t Aa l >40cm Hollands Diep Aa l <30cm Hollands Diep Aa l 30-40cm Hollands Diep Aa l >40cm Hol l a nds e IJs s el , Goudera k Aa l <30cm Hol l a nds e IJs s el , Goudera k Aa l 30-40cm Hol l a nds e IJs s el , Goudera k Aa l >40cm IJssel,Deventer Aa l <30cm IJssel,Deventer Aa l 30-40cm IJssel,Deventer Aa l >40cm IJsselmeer,Medemblik Aa l <30cm IJsselmeer,Medemblik Aa l 30-40cm IJsselmeer,Medemblik Aa l >40cm Ketel meer "a chter di jk" Ra ms di ep Aa l <30cm Ketel meer "a chter di jk" Ra ms di ep Aa l 30-40cm Ketel meer "a chter di jk" Ra ms di ep Aa l >40cm Aa l <30cm Ketel meer ZO va n IJs s el oog Ketel meer ZO va n IJs s el oog Aa l 30-40cm Ketel meer ZO va n IJs s el oog Aa l >40cm La uwers meer Aa l <30cm Aa l 30-40cm La uwers meer Aa l >40cm La uwers meer Lek Culemborg Aa l <30cm Lek Culemborg Aa l 30-40cm Lek Culemborg Aa l >40cm Maas,Eijsden Aa l <30cm Maas,Eijsden Aa l 30-40cm Maas,Eijsden Aa l >40cm Noordzeeka na a l Zi jka na a l C Aa l <30cm Noordzeeka na a l Zi jka na a l C Aa l 30-40cm Noordzeeka na a l Zi jka na a l C Aa l >40cm Rijn,Lobith Aa l <30cm Rijn,Lobith Aa l 30-40cm Rijn,Lobith Aa l >40cm Volkerak Aa l <30cm Volkerak Aa l 30-40cm Volkerak Aa l >40cm Waal Tiel Aa l <30cm Waal Tiel Aa l 30-40cm Waal Tiel Aa l >40cm * Trendl oca ti es zi jn vet gedrukt ** Het a a nta l i ndi vi duel e a l en bi nnen een mengmons ter
38 |
RIKILT–rapport 2013.010
7 15 15 8 25 15 15 18 13 15 25 15 15 25 15 0 9 15 1 22 15 15 25 15 10 25 15 15 25 15 15 25 15 10 25 15 4 25 15 13 25 15 0 5 12 15 25 15 1 4 15
23.9 36.3 50.5 29.7 34.3 50.9 25.2 36.4 49.2 25.9 36.2 46.1 26.4 34.6 51.8
Gemiddeld gewicht (gram) 26.1 100.3 284.8 46.3 74.3 261.1 28.5 100.6 241.3 31.4 87.8 194.1 36.2 86.8 308.1
39.3 48.5 28.8 36.2 51.4 26.4 34.7 51.7 25.6 34.2 52.5 25.0 36.4 54.6 25.1 34.5 48.9 27.4 36.0 49.4 28.0 35.0 51.0 27.2 35.8 49.7
102.6 195.9 46.0 91.1 282.6 30.9 81.1 318.6 33.6 73.3 291.7 29.7 104.4 376.1 33.5 92.5 290.3 45.9 92.4 244.5 38.3 74.9 277.0 44.2 96.2 295.9
36.9 59.0 24.6 34.3 49.1 26.7 35.5 59.8
90.6 467.6 31.3 76.6 244.8 33.0 73.0 471.7
Gemiddelde lengte (cm)
Bijlage 3
Gehalten van dioxines en PCB's voor alle locaties uit 2001 en 2006-2012
De dioxine-TEQ, dl-PCB-TEQ en som-TEQ gehalten zijn berekend met behulp van TEF's uit 2005 (pg/g). Som-ndl-PCB gehalten uitgedrukt in ng/g. Beide is conform de herziene normstelling per 01-
NAARDEN KORENDIJKSE GEUL KORENDIJKSE GEUL KORENDIJKSE GEUL OOST OOST OOST OOST WEST WEST WEST WEST WEST WEST
Vet %
14.2 8.0 25.0 15.9 20.3 15.9 19.2 13.3 19.1 18.2 14.9 7.6 16.8 4.7 19.0 6.2 14.6 17.5 13.2 14.5 14.0 12.2 8.5 5.1 11.5 19.5 5.5 21.4 6.2 2.4 12.4 11.9 8.4 12.4 16.8 17.2 8.1 15.2 18.7 11.7 5.9 10.4 15.3 19.1 5.2 10.8 18.8 8.4 14.0
TOTAAL ndl-PCB'S (UB)
DORDTSCHE, KOEKPLAAT DORDTSCHE, KOEKPLAAT DORDTSCHE, KOEKPLAAT DORDTSCHE, KOEKPLAAT DORDTSCHE, KOEKPLAAT DORDTSCHE, KOEKPLAAT DORDTSCHE, KOEKPLAAT DORDTSCHE, KOEKPLAAT GAT VAN DE NOORDERKLIP GAT VAN DE NOORDERKLIP GAT VAN DE NOORDERKLIP HOEKSE WAARD HOEKSE WAARD HOEKSE WAARD HOEKSE WAARD HOEKSE WAARD HOEKSE WAARD, NOORD VAN GROOTE GAT
30 - 40 CM <30 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 50 CM 30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM <30 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM <30 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM <30 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM <30 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM <30 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM
TOTAAL DIOXINEN + DL-PCB'S (UB).
MUIDEN MUIDEN
TYPE / lengteklasse
POSITIE
TER AAR HD61-HD63 HD61-HD63 HD61-HD63 HD61-HD63 HD61-HD63 HD61-HD63 KANAAL DOOR VOORNE HD61-HD64 UITHOORN
TOTAAL DL PCB'S (UB).
AARKANAAL AMER AMER AMER AMER AMER AMER AMER AMSTEL AMSTERDAM-RIJNKANAAL AMSTERDAM-RIJNKANAAL AMSTERDAM-RIJNKANAAL AMSTERDAM-RIJNKANAAL BELTERWIJDE BELTERWIJDE BIESBOSCH BIESBOSCH BIESBOSCH BIESBOSCH BIESBOSCH BIESBOSCH BIESBOSCH BIESBOSCH BIESBOSCH BIESBOSCH BIESBOSCH BINNENBEDIJKTE MAAS BINNENBEDIJKTE MAAS BINNENBEDIJKTE MAAS BINNENBEDIJKTE MAAS BINNENBEDIJKTE MAAS BINNENBEDIJKTE MAAS BRIELSE MEER GOOIMEER GOOIMEER GREVELINGENMEER HARINGVLIET HARINGVLIET HARINGVLIET HARINGVLIET HARINGVLIET HARINGVLIET HARINGVLIET HARINGVLIET HARINGVLIET HARINGVLIET HARINGVLIET HARINGVLIET HARINGVLIET
TOTAAL DIOXINEN (UB)
2001 2006 2006 2008 2009 2010 2007 2006 2001 2001 2011 2012 2012 2009 2011 2006 2006 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2006 2006 2006 2010 2010 2011 2012 2012 2010 2010 2007 2001 2010 2006 2006 2006 2001 2006 2006 2006 2001 2006 2006 2006 2008 2009
HERKOMST
Jaar
01-2012 (EC 1881/2006).
1.3 2.7 9.3 2.6 3.9 3.1 3.7 5.3 1.4 2.7 2.8 1.8 3.1 0.24 0.89 5.2 12 15 10 9.9 11 8.9 8.7 1.5 3.1 4.9 0.35 0.88 0.42 0.23 0.57 0.19 0.85 0.42 0.88 1.6 2.2 4.4 7.0 4.3 2.1 4.0 4.0 5.9 1.6 2.7 4.5 1.5 2.1
2.6 14 37 16 19 15 18 25 2.5 5.4 11 5.8 3.3 0.55 2.0 13 25 32 16 21 21 22 17 7.7 15 21 3.8 3.6 3.4 0.9 2.2 0.71 3.5 1.5 1.6 3.1 9.7 16 31 10 8.6 14 19 13 6.9 9.9 16 6.0 8.1
3.9 16 47 19 23 18 22 30 3.9 8.1 14 7.6 17 0.80 2.9 18 37 47 26 31 32 31 26 9.1 18 26 4.1 4.4 3.8 1.1 2.8 0.90 4.3 1.9 2.5 4.8 12 20 38 14 10.7 18 23 19 8.5 13 21 7.4 10
190 892 1476 786 1272 877 1207 1214 503 377 445 247 663 12 34 819 1097 1237 1062 1069 1211 1214 1473 668 899 1533 348 86 336 117 72 34 120 31 39 42 711 791 1578 943 579 595 1027 957 551 609 870 442 548
RIKILT-rapport 2013.010
| 39
40 |
RIKILT–rapport 2013.010
TOTAAL ndl-PCB'S (UB)
BRUG ZUIDKANT BRUG ZUIDKANT IJSSELOOG ZUIDKANT IJSSELOOG ZUIDKANT KETELHAVEN KETELHAVEN KETELHAVEN NOORDKANT NOORDKANT RAMSDIEP RAMSDIEP ZO VAN IJSSELOOG ZO VAN IJSSELOOG ZO VAN KETELOOG ZUIDKANT
TOTAAL DIOXINEN + DL-PCB'S (UB).
URK NOORDKANT URK NOORDKANT
30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM >45 CM <30 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM
21.8 7.26 12.7 24.2 19.7 17.0 20.5 23.0 11.9 24.0 9.02 14.8 10.6 4.5 6.08 24.3 9.1 11.29 9.2 18.1 7.7 5.58 18.5 18.6 14.2 16.4 18.0 22.2 25.1 17.6 14.1 21.7 8.5 18.8 26.2 26.2 20.1 12.2 14.9 9.8 11.3 17.6 22.0 17.8 18.9 21.1 8.02 12.1 4.73 18.9 13.0 24.8 17.7 11.6 18.4 10.4 17.2 3.33 7.9 10.4 8.11 20.8 7.47 7.3 17.9 27.6 22.7 8.96
TOTAAL DL PCB'S (UB).
GOUDERAK GOUDERAK DEVENTER DEVENTER DEVENTER DEVENTER DEVENTER DEVENTER DEVENTER DEVENTER DEVENTER DEVENTER DEVENTER AFSLUITDIJK BOVEN LELYSTAD DIJK ENKHUIZEN-LELYSTAD ENKHUIZEN LELYSTAD 8 KM VAN KETELBRUG LELYSTAD 8 KM VAN KETELBRUG LEMMER LEMMER MEDEMBLIK MEDEMBLIK MEDEMBLIK MEDEMBLIK MEDEMBLIK MEDEMBLIK MEDEMBLIK MEDEMBLIK MEDEMBLIK MEDEMBLIK MEDEMBLIK MEDEMBLIK MONDING KETEKMEER STAVOREN URK URK 3 KM VAN KETELBRUG
30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM <30 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM <30 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM >55 CM >45 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM
Vet %
TYPE / lengteklasse
30 - 40 CM <30 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM
TOTAAL DIOXINEN (UB)
HOLLANDS DIEP HOLLANDS DIEP HOLLANDS DIEP HOLLANDS DIEP HOLLANDS DIEP HOLLANDS DIEP HOLLANDS DIEP HOLLANDS DIEP HOLLANDS DIEP HOLLANDSE IJSSEL HOLLANDSE IJSSEL HOLLANDSE IJSSEL IJSSEL IJSSEL IJSSEL IJSSEL IJSSEL IJSSEL IJSSEL IJSSEL IJSSEL IJSSEL IJSSEL IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER KANAAL GENT-TERNEUZEN KANAAL GENT-TERNEUZEN KANAAL GENT-TERNEUZEN KETELBRUG KETELBRUG KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER
POSITIE
HERKOMST
Jaar
2001 2006 2006 2006 2008 2009 2010 2011 2012 2010 2008 2009 2001 2006 2006 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2012 2001 2012 2012 2001 2012 2012 2007 2008 2001 2006 2006 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2012 2012 2001 2001 2001 2012 2011 2012 2012 2012 2012 2001 2012 2012 2012 2012 2006 2006 2006 2012 2012 2008 2009 2007 2009 2008 2012
6.1 1.7 3.3 7.6 4.1 2.8 2.7 3.9 2.1 8.6 3.2 3.6 1.1 0.5 0.77 4.6 1.3 1.0 1.0 1.2 1.2 0.79 3.2 1.9 3.3 1.5 2.8 2.4 3.9 1.5 0.83 2.1 0.53 1.2 1.5 1.6 1.3 0.74 0.64 0.46 0.57 0.89 1.0 3.9 1.9 3.9 2.3 1.9 0.67 1.5 2.5 5.0 2.6 2.9 5.4 2.1 4.9 0.44 0.9 1.8 2.9 4.1 0.61 0.48 2.6 2.7 2.8 2.8
14 13 19 34 22 13 13 16 9.7 28 7.7 11 3.5 3.2 4.4 24.5 5.8 5.0 6.0 7.6 5.1 4.2 2.4 4.1 7.0 3.3 5.6 5.4 8.7 4.1 2.8 3.4 1.9 4.8 4.7 4.9 3.1 2.4 2.9 1.7 1.4 2.3 0.4 8.4 3.9 7.0 6.1 6.6 2.6 8.3 6.2 10 7.7 7.0 12 6.8 16 2.3 3.9 7.9 6.4 9.4 2.5 2.4 12 13 11 6.4
20 14 22 42 26 16 15 20 12 37 11 14 4.6 3.7 5.1 29 7.0 6.0 7.0 8.8 6.3 5.0 16 6.0 10 4.7 8.4 7.7 13 5.6 3.6 5.5 2.4 6.0 6.2 6.5 4.4 3.1 3.5 2.2 2.0 3.2 4 12 5.9 11 8.3 8.5 3.3 10 8.7 15 10 9.9 18 8.9 21 2.7 4.7 9.7 9.3 13 3.1 2.9 15 16 14 9.1
1420 705 1012 1375 1187 807 545 783 596 1921 393 863 267 192 236 913 282 164 283 421 255 218 492 113 267 84 163 208 308 60 57 120 48 101 103 73 84 46 58 44 33 50 53 484 104 324 190 268 195 484 264 350 388 369 604 336 627 96 123 255 266 324 71 82 494 448 473 335
AKERSLOOT AKERSLOOT JAN VAN RIEBEECKHAVEN JAN VAN RIEBEECKHAVEN KRUITHAVEN VELSEN/IJMUIDEN ZIJKANAAL-C ZIJKANAAL-C ZIJKANAAL-C ZIJKANAAL-C ZIJKANAAL-C
30 - 40 CM >45 CM
Vet %
TYPE / lengteklasse
30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 70 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM
TOTAAL ndl-PCB'S (UB)
NIEUWE NIEUWE NIEUWE NIEUWE NIEUWE, OTTERSLUIS NIEUWE, OTTERSLUIS NIEUWE, OTTERSLUIS KRIMPEN AAN DE LEK PERNIS TOT BOTLEK
TOTAAL DIOXINEN + DL-PCB'S (UB).
EIJSDEN KEIZERSVEER VENLO BOVEN ROERMOND EIJSDEN EIJSDEN EIJSDEN EIJSDEN EIJSDEN EIJSDEN EIJSDEN EIJSDEN EIJSDEN KEIZERSVEER KEIZERSVEER KEIZERSVEER MAASBOMMEL MAASBOMMEL NIEUWE (PERNIS TOT BOTLEK) NIEUWE (PERNIS TOT BOTLEK) ROERMOND MALDEN MALDEN MALDEN ENKHUIZEN KUIL VAN MARKEN LELYSTAD EDAM EDAM LELYSTAD
20.1 12.1 14.3 5.61 10.4 18.7 17.8 14.5 11.8 15.2 11.4 6.39 13.8 3.9 19.3 6.0 20.5 10.3 7.1 2.7 27.3 8.2 5.16 5.5 7.8 6.8 4.37 13.35 7.64 18.2 21.0 7.3 19.1 12.66 21.41 3.15 11.1 6.7 28.2 14.9 17.8 11.10 17.7 15.27 14.9 6.4 5.8 22.8 8.89 14.1 28.4 6.99 15.9 19.4 13.7 10.5 25.1 3.7 15.6 17.5 8.12 9.0 5.9 14.54 10.6 8.2 2.06 17.81
TOTAAL DL PCB'S (UB).
CULEMBORG CULEMBORG CULEMBORG CULEMBORG CULEMBORG CULEMBORG CULEMBORG CULEMBORG CULEMBORG CULEMBORG CULEMBORG RHENOY
30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM <30 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM >45 CM <30 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 70 CM 30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM <30 CM 30 - 40 CM >40 CM <30 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM
TOTAAL DIOXINEN (UB)
LAUWERSMEER LAUWERSMEER LEK LEK LEK LEK LEK LEK LEK LEK LEK LEK LEK LINGE LOOSDRECHTSE PLASSEN MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS MAAS-WAAL KANAAL MAAS-WAAL KANAAL MAAS-WAAL KANAAL MARKERMEER MARKERMEER MARKERMEER MARKERMEER MARKERMEER MARKERMEER MARKIEZAATMEER MARKIEZAATMEER MERWEDE MERWEDE MERWEDE MERWEDE MERWEDE MERWEDE MERWEDE NIEUWE MAAS NIEUWE MAAS NIEUWKOOPSE PLASSEN NOORDHOLLANDS KANAAL NOORDHOLLANDS KANAAL NOORDZEE KANAAL NOORDZEE KANAAL NOORDZEE KANAAL NOORDZEE KANAAL NOORDZEE KANAAL NOORDZEE KANAAL NOORDZEE KANAAL NOORDZEE KANAAL NOORDZEE KANAAL
POSITIE
HERKOMST
Jaar
2001 2009 2001 2006 2006 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2012 2001 2007 2001 2001 2001 2007 2006 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2012 2006 2006 2006 2007 2011 2012 2012 2008 2001 2006 2006 2001 2001 2008 2007 2008 2007 2010 2011 2001 2006 2006 2006 2006 2006 2006 2011 2011 2010 2001 2011 2007 2008 2001 2001 2008 2009 2011 2012 2012
1.0 0.49 3.1 1.6 2.6 6.2 4.7 2.4 2.0 2.2 1.8 1.3 3.0 0.28 0.65 0.36 2.1 0.91 0.57 0.3 1.2 0.33 0.26 0.32 0.45 0.54 0.44 0.74 0.66 1.7 1.5 0.45 1.0 2.5 5.2 0.33 1.6 1.0 4.7 1.8 1.4 0.77 1.2 1.0 0.88 0.23 0.33 7.4 2.6 4.6 10.4 3.3 8.0 8.3 2.8 3.2 0.51 0.21 0.59 9.7 19 1.5 0.80 4.2 4.1 0.57 1.4 4.5
1.9 1.0 7.5 7.7 11.9 24.6 15 11 8.3 10 8.4 4.8 2.1 0.69 1.9 3.5 11 6.6 8.2 3.3 22.2 6.1 3.7 4.5 6.2 10 6.7 2.9 6.7 21.6 17.6 5.4 12 8.3 13 4.1 7.1 9.7 41 3.5 2.5 2.1 3.4 2.5 2.8 1.2 1.1 15 12 19.2 34.6 12 23 26 9.4 6.9 1.4 0.30 2.0 6.0 3.3 1.8 1.8 11 4.9 2.3 4.1 1.5
2.9 1.5 11 9.3 14.5 30.8 20 13 10 13 10 6.1 13 0.97 2.6 3.8 13 7.5 8.8 3.6 23 6.4 4.0 4.8 6.6 10 7.2 13 7.3 23 19 5.9 13 11 19 4.4 8.7 11 46 5.3 3.9 2.9 4.5 3.6 3.7 1.5 1.5 23 15 24 45 15 31 34 12 10 1.9 0.51 2.6 16 22 3.3 2.6 15 9.0 2.9 5.4 16
59 25 585 350 565 1054 731 415 411 462 469 316 560 56 30 901 1483 1090 731 213 1366 491 245 412 389 716 441 622 468 1392 1115 420 778 369 475 245 765 622 1770 108 48 42 31 32 41 61 24 1559 644 950 2612 735 909 1002 503 292 40 11 55 245 212 145 139 345 218 340 227 528
RIKILT-rapport 2013.010
| 41
42 |
RIKILT–rapport 2013.010
SLUIZEN SLUIZEN SLUIZEN SLUIZEN SLUIZEN SLUIZEN SLUIZEN SLUIZEN SLUIZEN SLUIZEN ZUID-WEST ZUID-WEST
IJSSEL IJSSEL TIEL TIEL TIEL TIEL TIEL TIEL TIEL TIEL TIEL TIEL TIEL GRIJPSKERKE
ZWARTSLUIS
Vet %
TYPE / lengteklasse
TOTAAL ndl-PCB'S (UB)
HARDERWIJK
TOTAAL DIOXINEN + DL-PCB'S (UB).
HENGELO HENGELO HENGELO OMMEN OMMEN OMMEN OMMEN
8.19 7.7 10.9 16.0 15.2 16.5 12.1 3.75 4.2 29.2 6.6 9.22 8.6 11.1 12.6 27.19 7.2 20.8 24.7 10.7 12.20 7.1 2.5 24.0 6.6 3.4 3.99 16.2 11.0 11.0 12.7 2.7 9.9 21.3 20.7 14.2 11.9 19.2 10.5 11.0 22.8 11.0 25.9 12.7 13.3 10.2 9.1 21.3 16.6 3.93 6.2 23.4 14.7 7.7 5.8 10.9 18.3 7.1 20.8 11.0 7.1 15.7 11.5 17.6 15.4
TOTAAL DL PCB'S (UB).
SUAWOUDE SUAWOUDE LOBITH LOBITH LOBITH LOBITH LOBITH LOBITH LOBITH LOBITH LOBITH LOBITH VLODROP VLODROP VLODROP SPIJKERBOOR
30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 60 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM <30 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 60 CM >45 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM <30 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM <30 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM <30 CM 30 - 40 CM >40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 60 CM 30 - 40 CM >45 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM
TOTAAL DIOXINEN (UB)
OOSTERSCHELDE OOSTERSCHELDE OOSTVOORNSEMEER OOSTVOORNSEMEER PRINSES MARGRIETKANAAL PRINSES MARGRIETKANAAL RIJN RIJN RIJN RIJN RIJN RIJN RIJN RIJN RIJN RIJN ROER ROER ROER SCHERMERBOEZEM SNEEKERMEER TWENTEKANAAL TWENTEKANAAL TWENTEKANAAL VECHT VECHT VECHT VECHT VEERSE MEER VELUWEMEER VOLKERAK VOLKERAK VOLKERAK VOLKERAK VOLKERAK VOLKERAK VOLKERAK VOLKERAK VOLKERAK VOLKERAK VOLKERAK VOLKERAK VOLKERAK VOLKERAK VZ23 VOSSEMEER VOSSEMEER VOSSEMEER VOSSEMEER WAAL WAAL WAAL WAAL WAAL WAAL WAAL WAAL WAAL WAAL WAAL WESTKAPELSCHE WATERGANG WOLDERWIJD ZOOMMEER ZOOMMEER ZUID-WILLEMSVAART ZWARTE MEER
POSITIE
HERKOMST
Jaar
2008 2010 2010 2011 2001 2007 2001 2006 2006 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2001 2006 2006 2010 2007 2001 2006 2006 2001 2006 2006 2006 2010 2001 2001 2006 2006 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2012 2012 2012 2001 2010 2011 2012 2012 2001 2006 2006 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2012 2010 2001 2001 2008 2001 2007
0.6 0.39 1.5 2.6 0.63 0.69 2.1 1.3 0.8 5.1 1.2 1.1 1.0 1.4 2.2 2.1 0.98 3.0 2.9 0.43 0.57 0.58 0.32 2.4 0.33 0.27 0.27 0.49 0.55 0.46 3.5 1.3 3.3 9.1 7.4 3.7 2.3 3.5 2.8 2.3 4.5 1.6 3.0 3.5 1.5 1.5 1.5 3.9 2.6 0.6 1.3 5.0 2.4 0.90 1.1 1.1 3.8 1.0 3.6 0.24 0.39 1.8 1.8 1.2 1.1
2.4 2.6 5.0 5.6 1.3 3.0 7.0 7.1 4.8 28.5 6.9 7.8 7.2 14 13 0.2 5.0 35 33 1.7 1.7 2.2 1.6 16 1.1 1.0 1.4 3.7 1.6 1.9 5.3 2.2 7.0 18 10 7.6 5.5 8.6 5.9 4.7 1.0 3.5 2.9 5.4 7.4 4.7 5.1 2.3 8.5 4.9 8.9 24 12 6.8 7.8 10 13 5.5 17 1.3 1.0 2.8 3.5 6.2 4.7
3.1 3.0 6.6 8.2 1.9 3.6 9.1 8.4 5.7 33.6 8.1 8.9 8.3 16 15 13 6.0 38 36 2.1 2.3 2.8 2.0 18 1.4 1.3 1.7 4.1 2.2 2.4 8.8 3.4 10 27 18 11 7.9 12 8.7 7.0 14 5.2 10 8.9 9.0 6.2 6.6 14 11 5.5 10 29 14 7.7 8.8 12 17 6.5 20 1.6 1.4 4.6 5.3 7 5.9
27 32 306 321 43 46 489 407 247 925 320 283 250 565 555 751 558 1327 1363 33 32 135 115 433 53 36 64 129 20 46 313 164 384 720 463 295 303 422 300 243 429 130 215 356 289 142 171 296 462 304 352 806 507 268 347 511 583 273 769 76 22 76 82 353 128
RIKILT-rapport 2013.010
| 43
RIKILT SAMPLE ID
IMARES SAMPLE ID
235881 235882 235883 235884 235885 235886 235887
2009/0427 2009/0435 2009/0585 2009/0579
235890 235891 235892 235893
2009/0411 235888 2009/0419 235889
2009/0355 2009/0363 2009/0371 2009/0379 2009/0387 2009/0395 2009/0403
2009/0313 (2235877 2009/0321 235878 2009/0329 235879 2009/0347 235880
Locatie
IJssel,Deventer Lek,Culemborg Waal,Tiel Haringvliet West Dordtsche Biesbosch t.n.v. Koekplaat Amer HD61-63 Rijn,Lobith Volkerak Hollands Diep Maas,Eijsden KetelmeerZO van IJsseloog Ketelmeer, "achter dijk" Ramsdiep IJsselmeer,Medemblik Noordzeekanaal, thv Zijkanaal-C Hollandse IJssel, Gouderak Lauwersmeer Belterwijde
Vetgehalte (%)
10.6 15.1 13.9 4.7
7.2 12.2
14.0 20.3 8.6 11.8 16.7 5.5 27.5
9.2 11.7 5.7 14.0
2,3,7,8-TCDF
0.11 0.18 0.057 <0.05
0.057 0.091
0.29 0.18 0.11 0.14 0.18 <0.05 0.23
0.071 0.12 0.065 0.11
1,2,3,7,8-PeCDF
<0.05 <0.05 <0.05 <0.05
<0.05 <0.05
0.13 <0.05 0.060 <0.05 0.063 <0.05 0.096
<0.05 <0.05 <0.05 <0.05
2,3,4,7,8-PeCDF
3.8 1.6 0.18 0.19
0.28 0.61
2.5 1.7 0.82 1.7 1.4 0.28 1.6
0.65 0.89 0.74 1.1
1,2,3,4,7,8-HxCDF
1.2 0.92 0.10 0.054
0.20 0.22
3.0 1.1 0.68 0.41 0.82 0.13 0.92
0.47 0.86 1.2 0.71
1,2,3,6,7,8-HxCDF 0.12 0.28 0.055 0.051
0.076 0.11
1.00 0.38 0.19 0.16 0.29 <0.05 0.34
0.15 0.28 0.28 0.25
2,3,4,6,7,8-HxCDF 0.097 0.23 0.057 0.057
0.089 0.11
0.69 0.40 0.13 0.18 0.29 0.061 0.32
0.13 0.24 0.18 0.27
1,2,3,7,8,9-HxCDF <0.05 <0.05 <0.05 <0.05
<0.05 <0.05
<0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05
<0.05 <0.05 <0.05 <0.05
1,2,3,4,6,7,8-HpCDF 0.11 0.56 0.055 <0.05
0.078 0.070
1.3 0.53 0.14 0.19 0.31 <0.05 0.31
* 0.28 0.22 0.38
1,2,3,4,7,8,9-HpCDF <0.05 0.056 <0.05 <0.05
<0.05 <0.05
0.14 0.075 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05
<0.05 <0.05 <0.05 <0.05
OCDF <0.10 0.20 <0.10 <0.10
<0.10 <0.10
0.40 * <0.10 <0.10 <0.10 <0.10 0.13
<0.10 0.13 <0.10 0.10
2,3,7,8-TCDD 2.4 2.5 0.20 <0.05
0.18 0.32
8.9 2.6 0.37 1.4 1.7 <0.05 1.5
0.41 1.2 0.41 1.3
1,2,3,7,8-PeCDD 0.32 0.39 0.15 0.084
0.14 0.15
0.65 0.47 0.27 0.28 0.40 0.12 0.48
0.24 0.33 0.23 0.30
1,2,3,4,7,8-HxCDD * 0.33 0.071 <0.05
<0.05 <0.05
0.27 0.16 0.075 0.058 0.11 <0.05 0.13
0.064 0.11 0.077 *
1,2,3,6,7,8-HxCDD 0.46 0.51 0.35 0.16
0.17 0.15
0.76 0.68 0.27 0.24 0.46 0.16 0.49
0.25 0.37 0.35 0.40
1,2,3,7,8,9-HxCDD 0.062 <0.05 <0.05 <0.05
0.060 0.050
0.11 0.15 0.080 0.072 0.11 <0.05 0.15
0.077 0.10 0.095 0.089
1,2,3,4,6,7,8-HpCDD 0.24 0.27 0.17 0.083
0.14 0.098
0.44 0.46 0.17 0.14 0.24 0.081 0.33
0.17 0.24 0.25 0.36
OCDD 0.26 0.31 0.19 0.11
0.23 0.15
0.54 0.67 0.34 0.19 0.40 0.15 0.51
0.36 0.44 0.44 0.64
WHO-PCDD/F-TEQ [ub]. 4.1 3.6 0.5 0.2
0.5 0.7
11 3.9 1.1 2.3 2.8 0.3 2.7
1.0 2.0 1.1 2.1
PCB 81 1.1 0.94 0.44 0.18
0.30 0.44
1.6 1.8 0.81 0.51 1.1 0.44 1.4
0.58 0.87 0.53 0.84
PCB 77 8.9 11 2.3 0.67
2.8 3.8
26 22 8.5 8.1 14 3.2 18
6.0 14 4.7 7.8
32 51 7.8 4.2
17 19
138 124 51 34 84 25 101
42 54 52 53
PCB 126
Gehalten van dioxines en dl-PCB's in mengmonsters rode aal (pg/g). TEQ resultaten in pg TEQ/g. Resultaten van 2009.
Tabel 1
PCB 169 7.4 17 1.7 1.4
5.8 4.1
42 30 14 13 26 10 22
14 21 16 19
PCB 123 * * * *
* *
* * * * * * *
* * * *
PCB 118 31696 127438 3308 1908
11413 7782
135685 150052 35118 40347 97700 32369 56170
29317 52749 45805 50495
PCB 114 386 784 34 35
110 71
776 1160 549 300 696 446 529
290 413 509 363
PCB 167 1151 659
10975 14305 3382 3642 9138 4935 5667
4032 4662 4621 6432
PCB 156 1828 979
16861 14705 6393 5987 11728 6893 7209
6264 7485 6533 8245
324 168
3143 2661 1081 1026 2040 1109 1322
1001 1306 1227 1513
PCB 157 6951 2899 5226 777 15930 8545 10935 1968 788 374 582 97 553 181 312 45
2373 1460
14866 21507 9155 6600 14074 10090 10113
5893 8108 9703 7875
PCB 105
In deze bijlage is de analyse data weergegeven van 2009-2012. Voor de data van 2006-2008 wordt verwezen naar van der Lee et al., 2009.
500 1286 80 34
238 127
2853 1631 735 909 1550 1149 894
907 1115 742 1332
PCB 189
Analysegegevens van diverse contaminanten in rode aal (2009-2012)
4.9 11 1.0 0.6
2.4 2.4
21 19 7.2 5.5 13 4.5 13
6.0 8.3 7.8 8.1
WHO-PCB-TEQ [ub].
Bijlage 4
9.0 14 1.5 0.8
2.9 3.1
32 23 8.3 7.9 16 4.8 16
7.0 10 8.9 10
WHO-PCDD/F-PCB-TEQ [lb]
RIKILT-rapport 2013.010
RIKILT SAMPLE ID
252299 252300 252301 252302 252303 252304 252305 252306 252307 252308 252309 252310 252311 252312 252313 252314 252315 252317 252318 252319 252320 252321 253667 253668
Locatie
Amer HD61-63 Dortsche Biesbosch (Koekpl IJssel, Deventer IJsselmeer Medemblik Lek, Culemborg Maas, Eijsden Rijn, Lobith Volkerak Waal Tiel Hollands Diep Markiezaatsmeer Oostersch Schermerboezem t.h.v. Spijk Vossemeer Tholen Westkapelsche Watergang t Hoeksche Waard, noord van Nieuwkoopse Plassen Z-H Hollandse IJssel Binnenbedijkte Maas (Hoeks Binnenbedijkte Maas (Hoeks Veerse Meer Noord-Beveland Oostvoornse Meer Voorne-P Brielse Meer Voorne-Putten Oosterschelde Grevelingenmeer
Vetgehalte (%)
16 12 18 15 15 7.8 11 19 11 20 6.4 11 13 11 12 25 24 5.5 21 11 11 8.4 7.7 17
2,3,7,8-TCDF
0.14 0.30 0.11 0.096 0.18 0.096 0.100 0.16 0.054 0.20 <0.05 <0.05 0.18 <0.05 <0.05 0.067 0.38 <0.05 0.095 0.16 0.18 0.096 0.081 0.36
1,2,3,7,8-PeCDF
0.056 0.11 <0.05 <0.05 0.060 <0.05 0.054 <0.05 <0.05 0.094 <0.05 <0.05 0.065 <0.05 <0.05 <0.05 0.10 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 0.061
2,3,4,7,8-PeCDF
1.3 2.1 0.71 0.52 1.0 0.52 1.2 2.4 0.71 1.6 0.19 0.23 0.92 0.098 0.087 0.39 4.4 0.18 0.62 0.54 0.95 0.72 0.35 1.1
1,2,3,4,7,8-HxCDF
0.90 2.6 0.63 0.16 0.95 0.20 0.78 0.62 0.80 0.91 <0.05 0.098 0.57 0.096 <0.05 0.11 2.9 0.21 0.15 0.10 0.36 0.36 0.10 0.11
1,2,3,6,7,8-HxCDF 0.27 0.90 0.20 0.079 0.33 0.058 0.24 0.24 0.18 0.29 <0.05 0.064 0.20 <0.05 <0.05 0.10 0.73 0.068 0.13 0.061 0.15 0.13 0.052 0.10
2,3,4,6,7,8-HxCDF 0.24 0.62 0.15 0.086 0.27 0.066 0.20 0.29 0.18 0.25 <0.05 0.069 0.16 0.052 <0.05 0.10 0.61 0.073 0.12 0.076 0.20 0.12 0.068 0.17
1,2,3,7,8,9-HxCDF <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05
1,2,3,4,6,7,8-HpCDF * 1.3 0.23 0.087 0.42 * 0.22 0.34 0.24 0.30 <0.05 0.090 0.23 0.076 <0.05 0.17 1.5 * * <0.05 0.23 0.15 0.068 0.078
1,2,3,4,7,8,9-HpCDF <0.05 0.097 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 0.11 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05
OCDF 0.12 0.33 <0.10 <0.10 0.14 <0.10 <0.10 0.14 <0.10 0.11 <0.10 <0.10 <0.10 <0.10 <0.10 <0.10 0.38 <0.10 <0.10 <0.10 <0.10 <0.10 <0.10 <0.10
2,3,7,8-TCDD 2.1 7.2 0.57 0.29 1.3 0.070 0.50 2.2 0.48 1.5 0.057 0.13 0.80 0.086 0.052 0.11 5.6 0.11 0.27 0.16 1.0 0.32 0.14 0.98
1,2,3,7,8-PeCDD 0.39 0.49 0.27 0.12 0.37 0.14 0.35 0.36 0.25 0.43 0.062 0.17 0.28 0.065 0.068 0.18 0.92 0.11 0.31 0.15 0.13 0.21 0.091 0.20
1,2,3,4,7,8-HxCDD 0.12 0.25 0.083 <0.05 0.12 <0.05 0.10 0.099 0.081 0.12 <0.05 <0.05 0.078 <0.05 <0.05 0.078 0.84 <0.05 0.085 <0.05 0.063 <0.05 <0.05 0.053
1,2,3,6,7,8-HxCDD 0.52 0.70 0.28 0.15 0.45 0.19 0.40 0.32 0.36 0.43 0.16 0.17 0.26 0.085 0.084 0.40 1.4 0.18 0.38 0.15 0.24 0.17 0.11 0.18
1,2,3,7,8,9-HxCDD 0.11 0.092 0.089 <0.05 0.10 <0.05 0.088 0.10 0.075 0.13 <0.05 <0.05 0.071 <0.05 <0.05 0.068 0.30 <0.05 0.060 <0.05 <0.05 0.065 <0.05 0.052
1,2,3,4,6,7,8-HpCDD 0.29 0.37 0.19 0.086 0.27 0.083 0.18 0.27 0.23 0.24 0.063 0.10 0.15 0.076 0.050 0.33 0.71 0.090 0.20 0.053 0.13 0.091 0.088 0.071
OCDD * 0.58 0.33 0.15 0.44 0.16 0.34 0.67 0.38 0.37 <0.10 <0.10 0.29 0.16 0.10 0.37 3.2 0.13 0.21 <0.10 0.18 0.25 0.13 <0.10
WHO-PCDD/F-TEQ [ub]. 3.1 8.9 1.2 0.6 2.2 0.5 1.4 3.5 1.1 2.7 0.2 0.4 1.5 0.2 0.2 0.5 8.6 0.4 0.9 0.6 1.6 0.9 0.4 1.6
0.99 1.1 0.57 0.27 0.86 1.9 0.70 0.59 0.32 1.00 0.15 0.24 0.84 0.11 0.079 0.24 0.68 * * 0.46 0.28 0.25 0.42 1.4
PCB 81
Gehalten van dioxines en dl-PCB's in mengmonsters rode aal (pg/g). TEQ resultaten in pg TEQ/g. Resultaten van 2010.
Tabel 2
14 23 7.5 3.7 14 16 7.1 9.9 4.9 16 1.2 1.9 13 0.61 0.68 1.5 28 1.0 2.7 3.9 4.0 3.2 3.8 18
PCB 77
44 | PCB 126 96 135 47 23 68 40 92 55 62 92 8.0 13 54 8.0 4.9 11 150 16 28 14 29 25 23 28
PCB 169 26 46 12 5.2 24 11 24 16 17 23 3.6 2.8 13 3.9 1.6 2.1 51 12 5.2 2.4 13 8.0 3.9 3.3
PCB 118
PCB 123 789 111000 ### 149000 * 55100 82 10200 452 66500 374 35700 ### 93100 387 60000 791 80600 566 67100 52 7120 71 6150 278 37100 46 10200 43 3680 61 5770 ### 287000 288 42100 155 12800 57 3330 286 40700 174 15800 * 4840 127 6150
PCB 114 989 856 718 97 559 538 1700 431 1190 393 60 105 440 67 50 * 1570 278 208 * 260 141 <80 <50
PCB 105 17400 16800 12200 1890 9960 10900 25800 9590 20600 10600 966 1700 7110 1350 661 1140 30700 5720 3180 720 5820 2900 1050 925
PCB 167 10600 12600 5740 920 5760 4270 8290 5190 7350 6220 855 488 3990 941 442 651 23600 4840 1170 299 4320 1570 468 513
PCB 156 12200 19200 8710 1330 8710 7030 15500 8540 11100 8420 997 815 4980 1230 568 1060 24300 5120 1890 256 4520 2290 536 283
PCB 157 2130 3700 1650 252 1590 1150 2870 1480 2240 1640 184 156 952 237 116 156 4440 979 318 95 1070 445 129 128
PCB 189 1520 3060 1080 189 1150 1100 1530 1210 1090 1140 163 73 298 220 66 99 2580 644 231 32 592 211 50 27
WHO-PCB-TEQ [ub]. 15 22 7.6 2.9 10 6.2 14 8.6 10 13 1.2 1.7 7.4 1.3 0.7 1.4 28 3.6 3.6 1.6 5.0 3.5 2.6 3.2
18 31 8.8 3.5 13 6.6 16 12 12 15 1.5 2.1 9.0 1.6 0.9 1.9 37 4.1 4.4 2.2 6.6 4.3 3.0 4.8
WHO-PCDD/F-PCB-TEQ [lb]
RIKILT-rapport 2013.010
| 45
RIKILT SAMPLE ID
268438 270977 270978 270979 270980 270981 270982 270983 270984 270985 270986 270987 270988 270989 270990 270991 270992 270993 270994 270995 270996 270997 270998 270999 271000 271001 273565 273566 273567
IMARES SAMPLE ID
2011/0777 2011/0779 2011/0781 2011/0783 2011/0785 2011/0787 2011/0789 2011/0791 2011/0793 2011/0795 2011/0797 2011/0801 2011/0803 2011/0805 2011/0807 2011/0811 2011/0813 2011/0815 2011/0817 2011/0823 2011/0825 2011/0827 2011/0831 2011/0835 2011/0837 2011/0839 2011/0799 2011/0829 2011/1711
Locatie
Hollands Diep Dortsche Biesbosch (Koekpl IJssel, Deventer IJsselmeer Medemblik Lek, Culemborg Maas, Eijsden Rijn, Lobith Volkerak Waal Tiel Vossemeer Twentekanaal Wiene-Goor Amsterdam-Rijnkanaal Oostvoornsemeer Kanaal Wessem-Nederweert Nieuwe Maas, Krimpen a/d L Noordhollands Kanaal (Akers Maasplaasen bij Roermond Ijsselmeer tussen Ketelbrug Bakkerskil (Buitendijkse wat Belterwijde Afgedamde Maas - Andelse Oostelijk deel Ketelmeer Maas thv Maasbommel Rijn (Rijnsburg tussen Leiden Hoekse waard binnen bedijkt Markiezaatmeer Kanaal Gent-Terneuzen Zijkanaal C Nieuwe Maas, Pernis tot Bot
Vetgehalte (%)
23 8.5 7.7 9.8 11 6.8 13 11 18 10 21 15 16 9.9 14 16 14 24 17 19 12 12 19 10 6.1 5.8 12 8.2 10
2,3,7,8-TCDF
0.086 0.25 0.31 0.18 0.33 0.23 0.34 0.33 0.51 0.32 0.16 0.21 0.40 0.17 0.25 0.12 0.22 0.44 0.22 0.23 0.21 0.30 0.26 0.17 0.14 0.15 0.28 <0.05 0.31
1,2,3,7,8-PeCDF
<0.05 <0.05 0.062 <0.05 * <0.05 0.093 <0.05 * 0.079 <0.05 0.054 0.086 <0.05 0.071 <0.05 <0.05 0.14 0.084 0.071 <0.05 0.096 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 0.11
2,3,4,7,8-PeCDF
2.0 1.4 0.67 0.35 0.89 0.72 1.5 1.8 1.9 0.83 0.77 1.6 1.8 0.64 1.4 0.29 1.0 1.6 1.6 0.85 0.75 1.1 1.4 0.55 0.22 0.26 3.1 0.64 1.5
1,2,3,4,7,8-HxCDF 1.2 2.4 0.51 0.11 0.83 0.19 1.0 0.52 1.6 0.44 0.30 0.82 0.52 0.17 1.1 0.12 0.44 0.82 0.58 0.18 0.22 0.84 * 0.29 0.18 0.074 0.43 0.59 0.93
1,2,3,6,7,8-HxCDF 0.40 0.85 0.18 0.067 0.28 0.074 0.30 0.21 0.49 0.23 0.15 0.48 0.26 0.079 0.36 0.091 0.14 0.35 0.26 0.17 0.096 0.32 0.18 0.22 0.086 0.063 0.20 0.30 0.36
2,3,4,6,7,8-HxCDF 0.36 0.56 0.18 <0.05 0.25 0.072 0.30 0.27 0.33 0.23 0.16 0.35 0.33 0.10 0.28 0.092 0.22 0.32 0.23 0.21 0.11 0.25 0.22 0.21 0.12 0.061 0.31 0.43 0.19
1,2,3,7,8,9-HxCDF <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05
1,2,3,4,6,7,8-HpCDF 0.48 1.5 0.19 0.082 0.28 0.062 0.28 0.23 0.37 0.20 0.14 0.38 * 0.063 0.37 * 0.12 0.33 0.29 0.12 0.090 0.27 0.11 0.27 0.10 0.063 0.17 1.3 0.30
1,2,3,4,7,8,9-HpCDF <0.05 0.13 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 0.15 <0.05
OCDF <0.10 0.49 <0.10 <0.10 0.11 <0.10 0.12 0.12 0.18 <0.10 <0.10 0.11 0.11 <0.10 0.12 <0.10 <0.10 0.17 0.19 <0.10 <0.10 0.13 <0.10 <0.10 <0.10 <0.10 <0.10 0.57 0.13
2,3,7,8-TCDD 2.5 7.2 0.63 0.20 1.0 0.079 1.1 1.8 2.4 0.76 0.19 1.6 1.6 0.11 1.8 0.15 0.12 2.3 0.55 0.14 0.14 1.6 0.14 0.48 0.11 0.082 0.33 <0.05 2.2
1,2,3,7,8-PeCDD 0.48 0.50 0.19 0.088 0.28 0.15 0.38 0.28 0.39 0.27 0.39 0.45 0.28 0.26 0.33 0.25 0.37 0.43 0.18 0.36 0.21 0.33 0.31 0.33 0.15 0.093 0.38 <0.05 0.27
1,2,3,4,7,8-HxCDD 0.065 0.24 0.066 <0.05 0.099 <0.05 0.12 0.061 0.13 0.071 0.083 0.14 * 0.075 0.12 0.068 0.096 0.098 0.077 0.099 0.051 0.091 0.11 0.13 0.050 0.061 0.12 0.37 0.078
1,2,3,6,7,8-HxCDD 0.52 0.76 0.25 * 0.32 0.23 0.43 0.26 0.42 0.31 0.36 0.75 0.31 0.36 0.36 0.36 0.51 0.35 0.30 0.30 0.24 0.33 0.49 0.63 0.25 0.23 0.49 0.32 0.27
1,2,3,7,8,9-HxCDD * 0.078 <0.05 <0.05 0.10 <0.05 0.12 0.095 0.10 0.082 0.13 0.17 * 0.093 0.095 0.056 0.11 0.14 0.067 0.11 0.060 0.088 0.12 0.095 0.056 <0.05 0.11 * <0.05
1,2,3,4,6,7,8-HpCDD 0.34 0.48 0.17 * 0.24 0.11 0.35 0.16 0.35 0.18 0.44 0.44 0.21 0.28 0.27 0.18 0.32 0.26 0.32 0.21 0.17 0.25 0.29 0.37 0.16 0.16 0.31 3.9 0.30
OCDD 0.55 1.2 0.56 0.21 0.58 0.31 0.83 0.35 0.70 0.45 1.1 0.76 0.43 0.58 0.61 0.27 0.62 0.51 1.3 0.35 0.47 0.98 <0.10 0.68 0.40 0.26 * 11 0.85
WHO-PCDD/F-TEQ [ub]. 3.9 8.7 1.2 0.5 1.8 0.5 2.2 2.8 3.8 1.5 1.0 2.8 2.6 0.7 2.9 0.6 1.0 3.5 1.4 0.9 0.7 2.5 1.0 1.2 0.4 0.3 1.9 0.6 3.2
1.9 0.73 0.77 0.22 0.90 2.0 1.3 0.57 2.3 0.66 0.50 0.97 0.66 0.74 1.1 0.36 2.0 1.3 0.60 0.45 0.84 1.3 1.8 0.45 * 0.24 0.74 0.32 1.3
PCB 81
Gehalten van dioxines en dl-PCB's in mengmonsters rode aal (pg/g). TEQ resultaten in pg TEQ/g. Resultaten van 2011.
Tabel 3
PCB 77 26 19 11 2.3 10 14 15 6.9 32 8.9 2.9 12 5.6 6.9 18 2.2 14 21 3.6 2.2 4.6 22 13 3.6 1.1 1.7 5.2 1.0 18
PCB 126 113 99 35 13 54 61 91 40 93 35 33 74 38 40 65 16 78 68 58 16 42 55 86 28 15 9.4 49 4.6 49
PCB 169 25 41 11 3.4 19 15 21 11 18 9.5 8.5 19 14 13 17 3.4 24 15 15 4.1 9.0 13 16 8.3 12 2.1 9.9 0.34 11
PCB 123 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
PCB 118 84300 155000 27900 7330 53600 61400 74000 35300 72600 20200 16400 73300 31300 27700 56400 8270 74619 48102 37010 5044 32463 42246 68595 24890 34342 2924 28900 39400 40000
PCB 114 713 778 307 67 482 1130 1130 282 906 202 230 649 182 338 456 110 1048 337 570 52 430 397 884 265 255 30 387 560 322
PCB 105 15300 15300 5720 1460 9520 19500 17700 5960 14800 3670 4150 12500 4930 7230 9360 2120 21019 6686 9240 1443 8403 7178 17977 5554 5232 626 8690 8950 5950
PCB 167 8440 11100 2930 598 5050 6600 6750 3040 5760 1780 1720 5150 4000 3880 4670 603 10677 3697 4321 453 3819 4105 8580 2293 4028 324 3060 3990 3450
PCB 156 11700 18000 4820 984 8110 12400 10700 5360 8930 2770 3080 9100 4130 5660 7170 1070 13300 5730 6116 868 6191 5580 10270 3724 4752 477 5000 7170 5460
PCB 157 2120 3290 805 158 1460 1850 1960 903 1740 492 535 1720 985 1020 1310 185 2247 929 1312 142 1019 1013 1795 681 865 82 918 1080 890
PCB 189 1600 3170 674 122 1160 1630 1050 807 950 377 391 881 586 995 1010 121 2079 778 1180 93 1003 757 1418 433 684 80 547 688 665
WHO-PCB-TEQ [ub]. 16 17 5.2 1.8 8.3 10 13 5.9 13 4.7 4.4 11 5.6 5.8 9.4 2.0 12 9.3 8.0 2.0 6.1 7.8 12 4.2 3.4 1.1 6.7 2.3 7.0
20 26 6.3 2.2 10 10 15 8.7 17 6.2 5.3 14 8.2 6.5 12 2.6 13 13 9.5 2.9 6.8 10 13 5.3 3.8 1.5 8.5 2.9 10
WHO-PCDD/F-PCB-TEQ [lb]
RIKILT-rapport 2013.010
IMARES SAMPLE ID
2012/0445 2012/0457 2012/0509 2012/0562 2012/0564 2012/0577 2012/0579 2012/0582 2012/0584 2012/0543 2012/0546 2012/0460 2012/0511 2012/0677 2012/0680 2012/0697 2012/0700 2012/0707 2012/0710 2012/0749 2012/0692 2012/0695 2012/0715 2012/0682 2012/0687 2012/0690 2012/0671 2012/0002 2012/0497 2012/0556 2012/0558 2012/0560 2012/0713 2012/0005 2012/0499 2012/0448 2012/0501 2012/0451 2012/0505 2012/0507 2012/0538 2012/0541 2012/0548 2012/0550 2012/0552 2012/0570 2012/0751
Column1
30-40 30-40 >45 30-40 >45 30-40 >45 30-40 >45 30-40 >45 30-40 >45 30-40 >45 30-40 >45 30-40 >45 30-40 30-40 >45 >45 30-40 30-40 >45 30-40 30-40 >45 >45 30-40 >45 30-40 30-40 >45 30-40 >45 30-40 >45 >45 30-40 >45 >55 30-40 >45 >45 >45
RIKILT SAMPLE ID
289280 289281 289282 289283 289284 289285 289286 289287 289288 289289 289290 289291 289292 291038 291039 291040 291041 291042 291043 291044 291045 291046 291047 291048 291049 291050 291051 291052 291053 291054 291055 291056 291057 295868 295869 295870 295871 295872 295873 295874 295875 295876 295877 295878 295879 295880 295883
Locatie
Hollands Diep Volkerak Sluizen Volkerak Sluizen Zijkanaal-C Zijkanaal-C Volkerak (Zuid-West) Volkerak (Zuid-West) Vossemeer, IJssel Vossemeer, IJssel IJsselmeer IJsselmeer Waal Tiel Waal Tiel brug ketemeer zuidkant brug ketemeer zuidkant ketelmeer noordkant ketelmeer noordkant ketelbrug Urk noordkant ketelbrug Urk noordkant ketelmeer zuidkant IJsseloog zuidkant IJsseloog zuidkant IJsselmeer onder Urk IJsselmeer boven Lelystad IJsselmeer Lelystad 8 km va IJsselmeer Lelystad 8 km va Dijk Enkhuizen-Lelystad Amsterdam-Rijnkanaal (Muid Amsterdam-Rijnkanaal (Muid Kanaal Wessem-Nederweert Nieuwe Maas (pernis tot Bot Nieuwe Maas (pernis tot Bot IJsselmeer Urk 3 km van Ket IJssel,Deventer IJssel,Deventer Lek,Culemborg Lek,Culemborg Maas,Eijsden Maas,Eijsden Rijn,Lobith Binnenbedijkte Maas (Hoeks Binnenbedijkte Maas (Hoeks IJsselmeer,Medemblik Kanaal Gent-Terneuzen Kanaal Gent-Terneuzen Zeekant Haringvlietdam Ketelmeer Lelystad-zijde
Vetgehalte (%)
11.9 11.0 22.7 6.1 17.8 11.0 25.9 9.1 21.3 11.3 22.0 7.1 20.8 11.6 18.4 8.1 20.8 13.0 24.8 9.0 10.4 17.2 30.4 14.2 22.2 25.1 16.4 7.6 16.8 20.3 11.7 21.4 8.0 5.6 19 6.4 14 4.4 13 27 2.4 12 18 4.7 19 8.9 15
2,3,7,8-TCDF
0.11 0.16 0.20 0.09 0.14 0.14 0.17 0.12 0.20 0.15 0.15 0.09 0.20 0.16 0.22 0.14 0.19 0.22 0.28 0.16 0.16 0.26 0.27 0.30 0.25 0.32 0.22 0.14 0.17 0.19 0.19 0.27 0.18 0.14 0.28 0.15 0.21 0.13 0.23 0.14 0.19 0.33 0.29 0.32 0.27 0.33 0.30
1,2,3,7,8-PeCDF
<0.05 <0.05 0.07 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 0.08 0.09 <0.05 <0.05 0.08 0.09 0.09 0.11 0.08 0.08 0.10 0.07 0.06 0.10 0.10 0.11 0.10 0.12 0.07 0.05 0.07 <0.05 0.09 0.11 0.09 <0.05 0.10 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 * <0.05 0.087 <0.05 <0.05 0.086
2,3,4,7,8-PeCDF
0.88 1.49 3.34 1.09 3.79 1.56 3.30 0.74 2.01 0.39 0.77 0.62 2.06 0.90 1.61 1.09 1.66 0.93 1.97 0.91 0.84 2.26 1.76 1.55 1.21 1.96 0.94 0.86 1.57 1.81 1.21 2.55 1.22 0.46 2.16 0.59 1.3 0.46 0.95 1.1 0.097 0.48 0.70 0.73 3.0 0.83 2.0
1,2,3,4,7,8-HxCDF 1.26 0.45 0.69 0.38 1.20 0.32 0.52 0.61 1.18 0.17 0.21 0.83 2.06 0.83 1.44 1.02 1.23 0.83 1.22 0.84 0.80 1.79 0.77 1.24 0.69 1.26 0.38 0.55 0.66 0.51 0.86 1.35 0.76 0.46 1.39 0.59 1.3 0.17 0.24 0.82 0.075 0.23 0.19 0.17 0.24 0.20 1.6
1,2,3,6,7,8-HxCDF 0.30 0.22 0.31 0.07 0.19 0.15 0.26 0.23 0.54 0.13 0.13 0.20 0.53 0.33 0.57 0.38 0.50 0.31 0.51 0.33 0.28 0.62 0.33 0.48 0.28 0.56 0.18 0.27 0.33 0.22 0.32 0.53 0.32 0.13 0.49 0.17 0.40 0.070 0.088 0.25 <0.05 0.21 0.096 0.13 0.099 0.13 0.59
2,3,4,6,7,8-HxCDF 0.26 0.20 0.34 0.07 0.16 0.20 0.29 0.21 0.45 0.12 0.12 0.15 0.36 0.25 0.42 0.24 0.29 0.21 0.35 0.24 0.20 0.44 0.28 0.36 0.23 0.40 0.16 0.21 0.25 0.37 0.18 0.32 0.22 0.12 0.31 0.14 0.32 0.074 0.13 0.20 <0.05 0.26 0.12 0.15 0.18 0.18 0.42
1,2,3,7,8,9-HxCDF <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 0.12 <0.05 0.098 <0.05 <0.05 <0.05
1,2,3,4,6,7,8-HpCDF 0.35 0.27 0.35 * * 0.19 0.22 0.26 0.45 0.16 0.16 0.20 0.55 0.33 0.55 0.35 0.41 0.29 0.39 0.37 0.35 0.66 0.32 0.44 0.34 0.53 0.17 * 0.31 0.21 0.31 0.45 0.24 0.13 0.29 0.16 0.39 <0.05 0.089 0.23 0.053 0.27 0.099 0.14 0.094 0.11 0.49
1,2,3,4,7,8,9-HpCDF <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 0.06 0.08 <0.05 <0.05 0.05 <0.05 0.07 <0.05 0.06 0.06 0.07 <0.05 <0.05 0.07 <0.05 * <0.05 0.07 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 0.056 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 0.22 <0.05 0.098 <0.05 <0.05 0.059
OCDF 0.13 0.13 0.19 <0.10 <0.10 0.13 <0.10 <0.10 0.18 0.24 <0.10 0.11 0.26 0.20 0.24 0.18 0.22 0.18 0.20 0.17 0.18 0.36 0.15 0.25 0.14 0.22 0.10 0.15 0.12 <0.10 0.14 0.20 0.12 <0.10 0.12 <0.10 0.13 <0.10 <0.10 <0.10 <0.10 0.66 <0.10 0.14 <0.10 <0.10 0.20
2,3,7,8-TCDD 1.23 1.35 2.78 0.70 2.38 0.64 1.22 0.94 2.36 0.25 0.48 0.42 2.14 2.05 3.98 1.93 2.68 1.67 3.41 2.00 1.42 3.12 2.52 2.10 1.45 2.46 0.81 1.01 1.91 0.22 1.74 3.57 1.40 0.37 1.70 0.86 2.0 0.078 0.14 1.3 0.060 0.24 0.43 0.13 0.11 0.61 4.4
1,2,3,7,8-PeCDD 0.38 0.26 0.52 0.21 0.72 0.38 0.57 0.20 0.56 0.10 0.21 0.23 0.46 0.32 0.60 0.39 0.56 0.31 0.62 0.29 0.27 0.65 0.52 0.41 0.30 0.50 0.23 0.33 0.45 0.57 0.26 0.53 0.29 0.16 0.48 0.16 0.31 0.14 0.20 0.27 0.075 0.32 0.15 0.18 0.29 0.15 0.65
1,2,3,4,7,8-HxCDD 0.14 0.10 0.14 * * 0.08 0.13 0.08 0.15 0.09 0.05 0.07 0.16 0.10 0.21 0.20 0.18 * 0.16 0.10 0.12 0.20 0.12 0.13 0.09 0.13 <0.05 0.12 0.13 0.20 0.11 0.16 0.08 <0.05 0.12 <0.05 0.11 <0.05 <0.05 0.078 <0.05 0.19 <0.05 0.11 0.083 0.050 0.13
1,2,3,6,7,8-HxCDD 0.51 0.23 0.44 0.32 0.69 0.25 0.42 0.33 0.51 0.18 0.15 0.22 0.58 0.36 0.54 0.46 0.56 0.31 0.48 0.37 0.41 0.65 0.34 0.39 0.27 0.41 0.15 0.63 0.66 1.04 0.32 0.48 0.25 0.19 0.39 0.18 0.41 0.15 0.29 0.28 0.079 0.37 0.10 0.20 0.52 0.18 0.55
1,2,3,7,8,9-HxCDD 0.11 0.09 0.14 0.08 * 0.10 0.16 0.09 0.17 0.08 0.05 0.06 0.13 0.12 0.16 0.10 0.15 0.11 0.18 0.10 0.08 0.17 0.14 0.17 0.11 0.16 0.08 0.16 0.12 0.17 0.08 0.10 0.11 0.08 0.11 0.053 0.097 <0.05 <0.05 0.064 <0.05 0.18 <0.05 0.13 0.073 0.050 0.13
1,2,3,4,6,7,8-HpCDD 0.34 0.18 0.24 0.23 0.37 0.22 0.25 0.23 0.30 0.18 0.12 0.17 0.47 0.22 0.34 0.32 0.38 0.24 0.31 0.19 0.25 0.40 0.25 0.31 0.24 0.32 0.17 0.63 0.41 0.58 0.22 0.34 0.22 0.12 0.25 0.14 0.32 0.091 0.20 0.20 0.13 0.47 0.10 0.21 0.36 0.13 0.35
OCDD 0.68 0.29 0.50 0.74 0.93 0.35 0.38 * 0.62 0.30 0.30 0.49 1.05 0.57 * * * * * * * * * * * * * 0.97 * * 0.56 * * 0.36 0.53 0.34 0.88 0.18 0.24 0.38 0.86 1.5 0.18 0.70 0.60 0.18 0.65
WHO-PCDD/F-TEQ [ub]. 2.2 4.5 1.4 4.5 1.6 3.0 1.5 3.9 0.6 1.0 1.0 3.6 2.9 5.4 2.9 4.1 2.5 5.0 2.8 2.2 4.9 3.8 3.3 2.3 3.9 1.5 1.8 3.1 1.6 2.6 5.2 2.3 0.8 3.1 1.3 3.0 0.4 0.7 2.1 0.2 0.9 0.9 0.7 1.4 1.1 6.1 6.0
0.79 0.55 0.68 0.63 1.2 0.37 0.46 0.49 0.93 0.42 0.46 0.61 1.5 0.94 1.1 0.62 1.2 0.76 1.1 0.94 0.80 1.8 1.1 1.1 0.83 1.1 0.67 0.59 * 1.9 1.0 1.2 0.71 0.48 1.3 0.68 0.76 0.99 2.5 0.92 0.31 0.43 0.68 * 0.73 0.71 1.1
PCB 81
Gehalten van dioxines en dl-PCB's in mengmonsters rode aal (pg/g). TEQ resultaten in pg TEQ/g. Resultaten van 2012.
Tabel 4
9.3 7.3 8.5 5.0 8.2 3.6 5.1 5.8 11 2.8 5.5 6.1 16 12 17 7.6 13 12 17 12 15 27 16 18 13 17 9.7 9.5 11 19 11 20 11 5.4 17 8.3 16 6.6 17 9.8 1.2 2.4 5.0 2.5 5.4 7.4 17
PCB 77
46 | PCB 126 62 32 69 26 78 26 51 38 77 11 21 37 116 45 83 45 71 44 77 42 46 117 68 51 39 65 26 37 88 137 56 96 47 28 97 29 63 43 87 65 3.8 17 19 14 52 27 89
PCB 169 19 9.3 14 6.0 14 6.5 12 9.3 16 2.7 4.2 11 22 17 23 14 16 13 17 14 14 25 13 13 9.9 15 5.6 12 22 34 15 20 10 9.6 19 11 17 9.6 11 12 3.6 4.2 3.5 4.4 12 4.0 23
PCB 123 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
PCB 118 67700 27800 49400 26500 68000 15600 26400 23000 39600 5140 7910 31300 86400 46400 76200 34900 41600 34400 44300 41000 39600 77200 34300 35700 28100 41500 12100 39000 98600 104000 54000 76700 24800 23700 60100 34300 61700 40400 57200 90600 8350 8260 7050 21000 54900 7290 78800
PCB 114 609 177 346 266 953 139 211 201 345 <10 * 353 1170 313 488 264 332 220 309 286 322 621 267 220 209 267 73 278 730 1370 417 619 177 241 979 338 806 807 1160 1190 * 112 * 273 719 <10 681
PCB 105 11300 4800 8770 6370 14400 3320 5630 3700 6480 973 1550 6760 19000 6340 9760 5010 6380 5090 6750 5570 6360 12200 5620 5180 4300 6450 2000 6470 16300 25900 7830 11800 3960 5190 13600 6000 10500 13700 19000 20100 1360 2270 1260 7260 18600 1200 11500
PCB 167 6310 2730 4360 3040 6130 1650 2820 2080 3450 448 709 3430 9440 4170 6390 3330 3830 3050 3910 3710 3970 7960 2950 2790 2380 3390 1010 3360 7720 11900 4820 6800 2240 3150 6460 3800 6790 5220 5910 9990 1670 1010 613 2050 5800 652 7450
PCB 156 9580 4460 7100 5360 12500 2740 4510 3180 5310 649 1060 5620 13100 6220 9060 4890 5480 4560 5850 5440 5430 9740 4400 4370 3390 5070 1490 5550 12500 13000 7180 9640 3220 4480 9770 5630 9050 8490 10800 12700 1560 1390 891 3500 9510 425 9530
PCB 157 1710 769 1180 840 1810 481 810 549 910 120 187 1050 2380 1140 1610 889 903 817 1100 939 1030 1840 835 770 579 857 269 1130 2250 2430 1170 1560 518 818 1840 1170 1720 1540 1680 2640 275 222 148 581 1680 133 1950
PCB 189 1330 640 958 508 1180 354 541 430 694 90 122 715 1310 963 1280 575 685 582 752 806 715 1030 575 591 462 652 192 608 1220 1400 884 1180 431 551 1090 802 1220 936 1070 1070 210 140 100 388 888 61 1240
WHO-PCB-TEQ [ub]. 9.8 4.7 9.5 4.1 11 3.5 6.6 5.1 9.8 1.4 2.6 5.5 16 7.0 12 6.4 9.4 6.2 10 6.4 6.8 16 8.7 7.0 5.4 8.7 3.3 5.7 14 19 8.4 13 6.0 4.3 13 4.7 9.5 6.7 12 11 0.9 2.2 2.3 2.6 8.3 3.1 13
12 6.9 14 5.4 16 5.2 10 6.6 14 1.9 3.6 6.5 20 10 18 9.3 13 8.7 15 9.2 9.0 21 12 10 7.7 13 4.7 7.6 17 21 11 19 8.3 5.1 16 6.1 13 7.1 13 13 1.1 3.1 3.2 3.2 10 4.2 19
WHO-PCDD/F-PCB-TEQ [lb]
RIKILT-rapport 2013.010
| 47
RIKILT SAMPLE ID
IMARES SAMPLE ID
2009/0313 (235877 2009/0321 235878 2009/0329 235879 2009/0347 235880 2009/0355 235881 2009/0363 235882 2009/0371 235883 2009/0379 235884 2009/0387 235885 2009/0395 235886 2009/0403 235887 2009/0411 235888 2009/0419 235889 2009/0427 235890 2009/0435 235891 2009/0585 235892 2009/0579 235893
Locatie
IJssel,Deventer Lek,Culemborg Waal,Tiel Haringvliet West Dordtsche Biesbosch t.n.v. Koekplaat Amer HD61-63 Rijn,Lobith Volkerak Hollands Diep Maas,Eijsden Ketelmeer, ZO van IJsseloog Ketelmeer, "achter dijk" Ramsdiep IJsselmeer,Medemblik Noordzeekanaal, thv Zijkanaal-C Hollandse IJssel, Gouderak Lauwersmeer Belterwijde
9.2 11.7 5.7 14.0 14.0 20.3 8.6 11.8 16.7 5.5 27.5 7.2 12.2 10.6 15.1 13.9 4.7
Vetgehalte (%)
Gehalten van ndl-PCB's in mengmonsters rode aal (ng/g). Resultaten van 2009.
Tabel 5
PCB-28 1.2 3.8 1.2 2.1 7.8 5.9 1.5 1.7 3.6 1.4 3.9 0.5 0.6 4.3 10 0.3 0.2
PCB-52 12 31 17 23 120 94 14 19 47 12 30 4.2 1.5 18 81 1.0 0.5
PCB-101 21 44 30 31 177 163 25 24 74 18 51 4.5 2.8 15 132 2.2 0.7
PCB-153 128 182 169 274 526 625 107 140 401 194 206 39 23 95 393 10.7 5.3
PCB-138 74 91 87 124 235 255 66 67 173 98 103 22 12 56 164 6.7 3.3
PCB-180 47 59 43 93 146 128 37 51 107 90 54 13 6.4 30 83 3.9 1.8
283 411 347 548 1211 1272 250 303 807 412 448 82 46 218 863 25 12
Totaal indicator PCB's
Locatie
Amer HD61-63 Dortsche Biesbosch (Koekplaat) IJssel, Deventer IJsselmeer Medemblik Lek, Culemborg Maas, Eijsden Rijn, Lobith Volkerak Waal Tiel Hollands Diep Markiezaatsmeer Oosterschelde Schermerboezem t.h.v. Spijkerboor N-H Vossemeer Tholen Westkapelsche Watergang t.h.v. Grijpskerke Walcheren Hoeksche Waard, noord van "Groote Gat" thv Vredelust Z-H Nieuwkoopse Plassen Z-H Hollandse IJssel Binnenbedijkte Maas (Hoekse Waard) Z-H Binnenbedijkte Maas (Hoekse Waard) Z-H (>45 cm) Veerse Meer Noord-Beveland Oostvoornse Meer Voorne-Putten Brielse Meer Voorne-Putten Oosterschelde Grevelingenmeer
RIKILT SAMPLE ID
252299 252300 252301 252302 252303 252304 252305 252306 252307 252308 252309 252310 252311 252312 252313 252314 252315 252317 252318 252319 252320 252321 253667 253668
RIKILT-rapport 2013.010
16 12 18 15 15 7.8 11 19 11 20 6.4 11 13 11 12 25 24 5.5 21 11 11 8.4 7.7 17
Vetgehalte (%)
Gehalten van ndl-PCB's in mengmonsters rode aal (ng/g). Resultaten van 2010.
Tabel 6
3.5 6.5 2.8 0.7 2.9 6.2 1.6 2.7 1.4 3.4 0.1 0.9 2.0 0.1 0.1 0.6 17 0.2 0.7 0.2 0.6 0.5 0.2 0.7
PCB-28
48 | PCB-52 55 122 28 2 30 14 27 25 33 36 1.1 3.3 18 2.5 0.8 3.4 140 7.0 3.4 0.7 7.2 6.1 1.0 1.8
PCB-101 88 157 47 3 50 22 61 30 68 56 1.8 3.1 35 5.2 1.5 4.2 262 16 5.8 1.4 16 5.2 1.6 4.7
PCB-153 442 532 183 30 213 173 248 200 220 262 34 13 131 40 17 17 974 199 41 12 171 60 18 27
PCB-138 185 243 103 15 103 92 150 96 131 117 14 8.3 69 18 7.8 10 347 82 23 4.2 73 29 8.2 6.1
PCB-180 104 154 57 8 63 81 77 69 58 71 10 3.8 34 11 6.4 4.7 181 44 13 1.3 39 20 3.1 1.8
877 1214 421 58 462 389 565 422 511 545 61 33 289 76 34 40 1921 348 86 20 306 120 32 42
Totaal indicator PCB's
RIKILT-rapport 2013.010
| 49
RIKILT SAMPLE ID
268438 270977 270978 270979 270980 270981 270982 270983 270984 270985 270986 270987 270988 270989 270990 270991 270992 270993 270994 270995 270996 270997 270998 270999 271000 271001 273565 273566 273567
IMARES SAMPLE ID
2011/0777 2011/0779 2011/0781 2011/0783 2011/0785 2011/0787 2011/0789 2011/0791 2011/0793 2011/0795 2011/0797 2011/0801 2011/0803 2011/0805 2011/0807 2011/0811 2011/0813 2011/0815 2011/0817 2011/0823 2011/0825 2011/0827 2011/0831 2011/0835 2011/0837 2011/0839 2011/0799 2011/0829 2011/1711
Locatie
Hollands Diep Dortsche Biesbosch (Koekplaat) IJssel, Deventer IJsselmeer Medemblik Lek, Culemborg Maas, Eijsden Rijn, Lobith Volkerak Waal Tiel Vossemeer Twentekanaal Wiene-Goor Amsterdam-Rijnkanaal Oostvoornsemeer Kanaal Wessem-Nederweert Nieuwe Maas, Krimpen a/d Lek Noordhollands Kanaal (Akersloot) Maasplaasen bij Roermond Ijsselmeer tussen Ketelbrug en Flevocentrale Bakkerskil (Buitendijkse waterloop Biesbosch) Belterwijde Afgedamde Maas - Andelse Maas Oostelijk deel Ketelmeer Maas thv Maasbommel Rijn (Rijnsburg tussen Leiden en Katwijk) Hoekse waard binnen bedijkte maas (Z-H) Markiezaatmeer Kanaal Gent-Terneuzen Zijkanaal C Nieuwe Maas, Pernis tot Botlek
Vetgehalte (%) 23 8.5 7.7 9.8 11 6.8 13 11 18 10 21 15 16 9.9 14 16 14 24 17 19 12 12 19 10 6.1 5.8 12 8.2 10
12 15 2.9 0.5 3.0 7.1 5.0 2.2 9.0 1.9 1.1 5.3 0.8 2.4 5.7 1.6 6.3 4.5 1.6 0.7 2.3 7.7 6.3 3.2 0.3 0.3 1.7 6.3 8.0
PCB-28
Gehalten van ndl-PCB's in mengmonsters rode aal (ng/g). Resultaten van 2011.
Tabel 7
PCB-52 71 223 18 1.3 29 36 35 21 58 6.9 8.5 36 6.9 15 43 5.0 37 29 19 1.5 21 30 38 16 6.1 0.6 17 28 21
PCB-101 87 218 27 2.4 44 66 71 26 101 11 11 51 10 28 60 5.5 87 41 31 2.6 30 43 65 16 9.3 1.0 27 31 19
PCB-153 341 595 108 23 214 307 243 138 233 69 61 200 180 184 224 23 474 176 216 14 187 164 361 73 189 12 118 145 135
PCB-138 164 253 61 11 110 171 137 64 123 34 37 104 81 94 106 14 231 82 118 8.9 99 79 175 40 80 6.1 62 83 65
PCB-180 107 169 39 5.9 70 129 64 48 59 20 22 48 43 81 64 6.8 189 50 99 5.4 86 47 133 22 50 4.2 42 47 44
783 1473 255 44 469 716 555 300 583 142 141 445 321 404 503 55 1025 382 484 34 426 371 778 170 334 24 268 340 292
Totaal indicator PCB's
RIKILT SAMPLE ID
289280 289281 289282 289283 289284 289285 289286 289287 289288 289289 289290 289291 289292 291038 291039 291040 291041 291042 291043 291044 291045 291046 291047 291048 291049 291050 291051 291052 291053
IMARES SAMPLE ID
2012/0445 2012/0457 2012/0509 2012/0562 2012/0564 2012/0577 2012/0579 2012/0582 2012/0584 2012/0543 2012/0546 2012/0460 2012/0511 2012/0677 2012/0680 2012/0697 2012/0700 2012/0707 2012/0710 2012/0749 2012/0692 2012/0695 2012/0715 2012/0682 2012/0687 2012/0690 2012/0671 2012/0002 2012/0497
RIKILT-rapport 2013.010
Hollands Diep Volkerak Sluizen Volkerak Sluizen Zijkanaal-C Zijkanaal-C Volkerak (Zuid-West) Volkerak (Zuid-West) Vossemeer, IJssel Vossemeer, IJssel IJsselmeer IJsselmeer Waal Tiel Waal Tiel brug ketemeer zuidkant brug ketemeer zuidkant ketelmeer noordkant ketelmeer noordkant ketelbrug Urk noordkant ketelbrug Urk noordkant ketelmeer zuidkant IJsseloog zuidkant IJsseloog zuidkant IJsselmeer onder Urk IJsselmeer boven Lelystad IJsselmeer Lelystad 8 km van Ketelbrug IJsselmeer Lelystad 8 km van Ketelbrug Dijk Enkhuizen-Lelystad Amsterdam-Rijnkanaal (Muiden) Amsterdam-Rijnkanaal (Muiden)
Locatie
11.9 11.0 22.7 6.1 17.8 11.0 25.9 9.1 21.3 11.3 22.0 7.1 20.8 11.6 18.4 8.1 20.8 13.0 24.8 9.0 10.4 17.2 30.4 14.2 22.2 25.1 16.4 7.6 16.8
PCB-28
4.7 1.9 3.8 2.4 6.4 0.74 1.4 2.3 4.9 0.44 0.87 1.5 7.2 4.1 6.7 2.8 4.7 3.5 6.5 3.7 3.7 7.7 4.7 3.4 2.4 3.6 1.4 2.8 5.7
Gehalten van ndl-PCB's in mengmonsters rode aal (ng/g). Resultaten van 2012.
Tabel 8
Vetgehalte (%)
50 | PCB-52
54 16 28 16 43 4.8 8.1 13 22 1.1 1.9 16 57 29 55 21 33 23 34 29 26 47 22 21 13 20 5.5 19 42
PCB-101
74 22 42 17 54 7.0 17 17 33 2.4 4.4 26 113 35 78 31 40 31 45 37 43 89 31 29 20 32 7.0 23 82
PCB-153
257 109 195 102 223 62 101 78 132 16 26 121 331 174 270 125 141 117 151 152 148 294 122 123 96 144 40 113 308
PCB-138
124 54 93 58 133 33 54 39 67 8.5 13 68 176 79 119 58 68 53 72 70 73 134 60 59 47 70 19 60 150
PCB-180
83 39 62 35 75 22 34 22 39 4.3 6.9 41 85 52 74 34 39 33 42 45 41 64 34 36 30 42 11 33 73
597 242 423 229 534 130 215 171 297 33 54 273 770 373 602 271 325 260 350 337 334 636 273 270 208 311 84 250 661
Totaal indicator PCB's
RIKILT-rapport 2013.010
| 51
IMARES SAMPLE ID
2012/0556 2012/0558 2012/0560 2012/0713 2012/0005 2012/0499 2012/0448 2012/0501 2012/0451 2012/0505 2012/0507 2012/0538 2012/0541 2012/0548 2012/0550 2012/0552 2012/0570 2012/0751
Jaar
2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012
RIKILT SAMPLE ID
291054 291055 291056 291057 295868 295869 295870 295871 295872 295873 295874 295875 295876 295877 295878 295879 295880 295883
Locatie
Kanaal Wessem-Nederweert Nieuwe Maas (pernis tot Botlek) Nieuwe Maas (pernis tot Botlek) IJsselmeer Urk 3 km van Ketelbrug IJssel,Deventer IJssel,Deventer Lek,Culemborg Lek,Culemborg Maas,Eijsden Maas,Eijsden Rijn,Lobith Binnenbedijkte Maas (Hoekse Waard) Binnenbedijkte Maas (Hoekse Waard) IJsselmeer,Medemblik Kanaal Gent-Terneuzen Kanaal Gent-Terneuzen Zeekant Haringvlietdam Ketelmeer Lelystad-zijde
20.3 11.7 21.4 8.0 5.6 19 6.4 14 4.4 13 27 2.4 12 18 4.7 19 8.9 15
Vetgehalte (%)
Gehalten van ndl-PCB's in mengmonsters rode aal (ng/g). Resultaten van 2012.
Tabel 8 (vervolg)
PCB-28 15 6.4 12 2.3 1.4 6.0 2.6 4.6 3.7 12 8.5 <0.10 0.48 0.34 0.98 3.5 0.86 7.7
PCB-52 72 28 41 13 14 39 20 43 25 46 62 0.46 2.2 1.7 17 37 2.3 51
PCB-101 97 25 39 18 22 63 34 69 41 75 108 1.0 3.2 3.3 18 44 4.4 89
PCB-153 472 172 212 87 96 209 137 247 185 246 318 70 36 25 80 205 37 297
PCB-138 230 85 105 44 52 112 73 117 106 140 168 28 19 13 48 115 8.9 128
PCB-180 130 56 73 27 33 64 47 73 81 101 80 18 11 6.6 32 79 3.1 75
1015 372 482 190 217 492 312 553 442 619 745 117 73 49.6 196 483 56.0 648
Totaal indicator PCB's
RIKILT-rapport 2013.010
RIKILT SAMPLE_ID
200235867 200235882 200235899 200235876 200235893 200235910 200235866 200235881 200235898 200235865 200235880 200235897 200235869 200235885 200235902 200235891 200235908 200235862 200235877 200235894 200235873 200235889 200235906 200235872 200235888 200235905 200235871 200235887 200235904
IMARES SAMPLE_ID
2009/0362 2009/0364 2009/0366 2009/0577 2009/0579 2009/0581 2009/0354 2009/0356 2009/0358 2009/0346 2009/0348 2009/0350 2009/0386 2009/0388 2009/0390 2009/0436 2009/0438 2009/0312 2009/0314 2009/0316 2009/0418 2009/0420 2009/0422 2009/0410 2009/0412 2009/0414 2009/0402 2009/0404 2009/0406
PRODUCT
AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM
HERKOMST
AMER AMER AMER BELTERWIJDE BELTERWIJDE BELTERWIJDE BIESBOSCH BIESBOSCH BIESBOSCH HARINGVLIET HARINGVLIET HARINGVLIET HOLLANDS DIEP HOLLANDS DIEP HOLLANDS DIEP HOLLANDSE IJSSEL HOLLANDSE IJSSEL IJSSEL IJSSEL IJSSEL IJSSELMEER IJSSELMEER IJSSELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER KETELMEER
POSITIE GOUDERAK GOUDERAK DEVENTER DEVENTER DEVENTER MEDEMBLIK MEDEMBLIK MEDEMBLIK ACHTER DIJK RAMSDIEP ACHTER DIJK RAMSDIEP ACHTER DIJK RAMSDIEP ZO VAN IJSSELOOG ZO VAN IJSSELOOG ZO VAN IJSSELOOG
DORDTSCHE, KOEKPLAAT DORDTSCHE, KOEKPLAAT DORDTSCHE, KOEKPLAAT WEST WEST WEST
HD61-HD63 HD61-HD63 HD61-HD63
Hg mg/kg
0.09 0.08 0.10 0.07 0.05 0.09 0.15 0.19 0.24 0.18 0.20 0.18 0.12 0.19 0.24 0.11 0.14 0.16 0.14 0.27 0.11 0.15 0.21 0.14 0.21 0.15 0.13 0.08 0.19
<0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 0.10 0.16 <0.1 <0.1 0.11 <0.1 <0.1 0.17 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 0.14 0.13 0.13
As mg/kg
Gehalten kwik, arseen en seleen (mg/g) in mengmonsters aal (< 30 cm, 30-40 cm en >40 cm klasse) bemonsterd in 2009.
Tabel 9
0.21 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 0.30 0.25 0.23 0.22 0.23 <0.2 <0.2 <0.2 0.25 0.23 <0.2 0.27 0.32 0.27 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2
Se mg/kg
52 |
RIKILT-rapport 2013.010
| 53
RIKILT SAMPLE_ID
200235875 200235892 200235909 200235863 200235878 200235895 200235870 200235886 200235903 200235874 200235890 200235907 200235883 200235900 200235868 200235884 200235901 200235864 200235879 200235896
IMARES SAMPLE_ID
2009/0583 2009/0585 2009/0587 2009/0320 2009/0322 2009/0324 2009/0394 2009/0396 2009/0398 2009/0426 2009/0428 2009/0430 2009/0372 2009/0374 2009/0378 2009/0380 2009/0382 2009/0328 2009/0330 2009/0333
PRODUCT
AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM AAL <30 CM AAL 30-40 CM AAL > 40 CM
HERKOMST
LAUWERSMEER LAUWERSMEER LAUWERSMEER LEK LEK LEK MAAS MAAS MAAS NOORDZEE KANAAL NOORDZEE KANAAL NOORDZEE KANAAL RIJN RIJN VOLKERAK VOLKERAK VOLKERAK WAAL WAAL WAAL CULEMBORG CULEMBORG CULEMBORG EIJSDEN EIJSDEN EIJSDEN ZIJKANAAL-C ZIJKANAAL-C ZIJKANAAL-C LOBITH LOBITH SLUIZEN SLUIZEN SLUIZEN TIEL TIEL TIEL
Hg mg/kg
0.06 0.07 0.14 0.18 0.20 0.31 0.08 0.10 0.11 0.08 0.10 0.11 0.07 0.17 0.09 0.22 0.16 0.09 0.15 0.21
<0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 0.19 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 0.13
As mg/kg
POSITIE
Gehalten kwik, arseen en seleen (mg/g) in mengmonsters aal (< 30 cm, 30-40 cm en >40 cm klasse) bemonsterd in 2009.
Tabel 9 (vervolg)
<0.2 <0.2 <0.2 0.27 0.27 0.24 0.50 0.62 0.42 <0.2 0.33 <0.2 0.35 0.25 <0.2 <0.2 <0.2 0.27 0.28 0.22
Se mg/kg
RIKILT-rapport 2013.010
RIKILT SAMPLE_ID
200252299 200252300 200252301 200252302 200252303 200252304 200252305 200252306 200252307 200252308 200252309 200252310 200252311 200252312 200252313 200252314 200252315 200252317 200252319 200252320 200252321 200253667 200253668
IMARES SAMPLE_ID
2010/0833 2010/0836 2010/0839 2010/0842 2010/0845 2010/0848 2010/0851 2010/0854 2010/0857 2010/0872 2010/0894 2010/0971 2010/0905 2010/0974 2010/0977 2010/0979 2010/0990 2010/0889 2010/1066 2010/0897 2010/0900 2010/1068 2010/1070
HERKOMST
AMER BIESBOSCH IJSSEL IJSSELMEER LEK MAAS RIJN VOLKERAK WAAL HOLLANDS DIEP MARKIEZAATMEER SCHERMERBOEZEM VOSSEMEER WESTKAPELSCHE WATERGANG BINNENBEDIJKTE MAAS NIEUWKOOPSE PLASSEN HOLLANDSE IJSSEL BINNENBEDIJKTE MAAS VEERSE MEER OOSTVOORNSEMEER BRIELSE MEER OOSTERSCHELDE GREVELINGENMEER
POSITIE HOEKSE WAARD
GRIJPSKERKE HOEKSE WAARD, NOORD VAN GROOTE GAT
SPIJKERBOOR
HD61-HD63 DORDTSCHE, KOEKPLAAT DEVENTER MEDEMBLIK CULEMBORG EIJSDEN LOBITH SLUIZEN
Cd mg/kg
0.006 0.008 <0.005 <0.005 <0.005 0.010 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005
Pb mg/kg
<0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05
0.10 0.24 0.16 0.14 0.24 0.10 0.20 0.20 0.15 0.12 0.06 0.12 0.11 0.06 0.16 0.04 0.15 0.13 0.07 0.13 0.10 0.12 0.20
Hg mg/kg
Gehalten lood, cadmium, kwik en arseen (mg/g) in mengmonsters aal (30-40 cm klasse) bemonsterd in 2010.
Tabel 10
<0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 0.14 0.12 <0.1 0.91 0.50
As mg/kg
54 |
RIKILT-rapport 2013.010
| 55
RIKILT SAMPLE_ID
200268438 200271002 200271003 200271004 200271005 200271006 200271007 200271008 200271009 200271010 200271011 200271012 200271013 200271014 200271015 200271016 200271017 200271018 200271019 200271020 200271021 200271022 200271023 200271024 200271025 200271026
POSITIE
HERKOMST
IMARES SAMPLE_ID
2011/0777 HOLLANDS DIEP 2011/0778 DORTSCHE BIESBOSCH KOEKPLAAT 2011/0780 IJSSEL DEVENTER 2011/0782 IJSSELMEER MEDEMBLIK 2011/0784 LEK CULEMBORG 2011/0786 MAAS EIJSDEN 2011/0788 RIJN LOBITH 2011/0790 VOLKERAK SLUIZEN 2011/0792 WAAL TIEL 2011/0794 VOSSEMEER 2011/0796 TWENTEKANAAL WIENE-GOOR 2011/0800 AMSTERDAM-RIJNKANAAL 2011/0802 OOSTVOORNSEMEER 2011/0804 KANAAL WESSEM-NEDERWEER 2011/0806 NIEUWE MAAS KRIMPEN A/D LEK 2001/0810 NOORDHOLLANDS KANAAL AKERSLOOT 2011/0812 MAASPLASSEN ROERMOND 2011/0814 IJSSELMEER TUSSEN KETELBRUG EN 2011/0816 BIESBOSCH BAKKERSKIL (BUITENDIJ 2011/0818 BELTERWIJDE 2011/0824 MAAS AFGEDAMDE MAAS-AN 2011/0826 KETELMEER OOSTELIJK DEEL 2011/0830 MAAS MAASBOMMEL 2011/0834 RIJN RIJNSBURG TUSSEN LEID 2011/0836 BINNENBEDIJKTE MAAS HOEKSE WAARD 2001/0838 MARKIEZAATMEER
Cd mg/kg
<0.005 <0.005 0.006 <0.005 <0.005 0.007 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 0.009 <0.005 <0.005 0.006 <0.005 <0.005 <0.005 0.012 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005 <0.005
Pb mg/kg
<0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05
0.14 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 0.14 <0.1 0.19 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 0.11 <0.1 <0.1 0.18 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 0.13 <0.1 <0.1 <0.1
Hg mg/kg
Gehalten lood, cadmium, kwik en arseen (mg/g) in mengmonsters aal (30-40 cm klasse, in enkele gevallen een iets ruimere klasse) bemonsterd in 2011.
Tabel 11
0.010 0.23 0.14 0.17 0.26 0.10 0.16 0.16 0.15 0.31 0.24 0.26 0.21 0.15 0.12 0.17 0.11 0.17 0.21 0.12 0.08 0.15 0.14 0.18 0.20 0.09
As mg/kg
RIKILT-rapport 2013.010
RIKILT SAMPLE_ID
200289293 200289294 200289298 200289299 200295868 200295870 200295872 200295874
HERKOMST
IMARES SAMPLE_ID
2012/0445 HOLLANDS DIEP 2012/0457 VOLKERAK 2012/0543 IJSSELMEER 2012/0460 WAAL 2012/0005 IJSSEL 2012/0448 LEK 2012/0451 MAAS 2012/0507 RIJN
POSITIE
SLUIZEN MEDEMBLIK TIEL DEVENTER CULEMBORG EIJSDEN LOBITH
Cd mg/kg
0.005 <0.005 <0.005 0.006 <0.005 <0.005 0.019 <0.005
Pb mg/kg
<0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05
<0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 0.25
Hg mg/kg
Gehalten lood, cadmium, kwik en arseen (mg/g) in mengmonsters aal (30-40 cm klasse) bemonsterd in 2012.
Tabel 12
0.17 0.09 0.11 0.10 0.14 0.19 0.057 0.15
As mg/kg
56 |
RIKILT-rapport 2013.010
| 57
REFERENTIECODE
2009/0364 2009/0579 2009/0356 2009/0348 2009/0388 2009/0436 2009/0314 2009/0420 2009/0412 2009/0404 2009/0585 2009/0322 2009/0396 2009/0428 2009/0372 2009/0380 2009/0330
RIKILT SAMPLE_ID
200235882 200235893 200235881 200235880 200235885 200235891 200235877 200235889 200235888 200235887 200235892 200235878 200235886 200235890 200235883 200235884 200235879
HERKOMST
AMER BELTERWIJDE BIESBOSCH HARINGVLIET HOLLANDS DIEP HOLLANDSE IJSSEL IJSSEL IJSSELMEER KETELMEER KETELMEER LAUWERSMEER LEK MAAS NOORDZEE KANAAL RIJN VOLKERAK WAAL
POSITIE CULEMBORG EIJSDEN ZIJKANAAL-C LOBITH SLUIZEN TIEL
GOUDERAK DEVENTER MEDEMBLIK ACHTER DIJK RAMSDIEP ZO VAN IJSSELOOG
DORDTSCHE, KOEKPLAAT WEST
HD61-HD63
Vet % 20.3 4.7 14.0 14.0 17.0 14.8 9.2 12.2 7.3 27.6 12.1 11.8 5.5 10.6 8.6 11.9 5.8
Aldrin <1 <2 <1 <1 <1 24 <1 <1 <2 <1 <1 <1 <2 <1 <2 <1 <2
1.3 <2 <1 <1 <1 2.7 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <2 1.9 <1 <1 <2
Chlordane cis- (alpha)
Gehalten (ng/g) organochloor pesticiden (OCP's)in mengmonsters rode aal bemonsterd in 2009.
Tabel 13
Chlordane trans- (gamma) 1.2 <2 <1 <1 <1 1.2 <2 <1 <2 <1 <1 <1 <2 <1 <2 <1 <2
DDD op'- [TDE] <1 <4 <2 <2 2 9.1 <2 <2 <4 <1 <2 <2 <4 21 <2 <2 <4
DDD pp'- [TDE] 26 9 54 16 21 54 8 2.8 6.1 18 5.0 13 4.4 52 10 14 13
DDE op'1.2 <2 1.9 <1 <1 <1 <1 <1 <2 <1 <1 <1 <2 <1 <1 <1 <2
DDE pp'61 12 65 30 56 63 25 12 20 48 9.2 41 16 54 31 36 38
DDT op'<10 <40 <20 <20 <10 <20 <20 <20 <25 <10 <20 <20 <40 <20 <20 <20 <40
DDT pp'8.3 <20 <10 <10 <10 <10 <10 <10 <20 6.2 <10 <10 <20 <10 <20 <10 <20
Dieldrin <5 <20 <10 <10 8.1 2717 <10 <10 <20 <4 <10 <10 <20 13 <10 18 <20
Endosulfan alpha<2 <10 <2 <2 <2 <2 <4 <4 <4 <1 <2 <4 <5 <4 <4 <4 <5
Endosulfan beta<1 <2 <1 <1 <1 <1 <2 <1 <2 <1 <1 <1 <2 <1 <2 <1 <2
<1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1
Endosulfan sulphate
REFERENTIECODE
2009/0364 2009/0579 2009/0356 2009/0348 2009/0388 2009/0436 2009/0314 2009/0420 2009/0412 2009/0404 2009/0585 2009/0322 2009/0396 2009/0428 2009/0372 2009/0380 2009/0330
RIKILT SAMPLE_ID
200235882 200235893 200235881 200235880 200235885 200235891 200235877 200235889 200235888 200235887 200235892 200235878 200235886 200235890 200235883 200235884 200235879
RIKILT-rapport 2013.010
HERKOMST
AMER BELTERWIJDE BIESBOSCH HARINGVLIET HOLLANDS DIEP HOLLANDSE IJSSEL IJSSEL IJSSELMEER KETELMEER KETELMEER LAUWERSMEER LEK MAAS NOORDZEE KANAAL RIJN VOLKERAK WAAL
POSITIE CULEMBORG EIJSDEN ZIJKANAAL-C LOBITH SLUIZEN TIEL
GOUDERAK DEVENTER MEDEMBLIK ACHTER DIJK RAMSDIEP ZO VAN IJSSELOOG
DORDTSCHE, KOEKPLAAT WEST
HD61-HD63
Vet % 20.3 4.7 14.0 14.0 17.0 14.8 9.2 12.2 7.3 27.6 12.1 11.8 5.5 10.6 8.6 11.9 5.8
<2 <10 <4 <4 <4 637 <4 <4 <5 <2 <4 <4 <10 <4 <5 <4 <10
Endrin
Gehalten (ng/g) organochloor pesticiden (OCP's)in mengmonsters rode aal bemonsterd in 2009
Tabel 13 (vervolg)
10 <4 12 3.9 7.1 10 11 <1 <2 17 1.2 11 3 12 14 2 12
Endrin-keton
58 | HCB 2 <4 <1 <1 <1 <1 <2 <2 <2 4 <1 <2 <4 <2 4.4 <2 <4
HCBD <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1
HCH alpha1.9 <2 1.3 1.0 1.5 <1 <1 <1 <1 3 <1 1 <1 <1 2 <1 <1
HCH beta1.3 <1 <1 <1 1.1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 1.7 <1 <1
HCH delta1.3 <1 <1 1 1.1 <1 <1 <1 <1 2 <1 1 <1 <1 <1 <1 <1
HCH gamma- (Lindane) <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1
Heptachlor 2 <1 <1 2 1 <1 <1 <1 <1 1 <1 <1 <1 <1 <1 2.4 <1
Heptachlor epoxide (iso B) <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1
Pentachlorobenzene 1 <1 2 <1 <1 2 1 <1 <1 2 <1 <1 <1 10.9 1.3 <1 <1
TCPMe 8 <2 8 4 4 5 3 <1 <2 4 <1 4 <2 <1 2.5 5.2 5.1
24 <2 40 19 26 23 8 4 3 21 1 18 <2 4 10 18 9
Toxaphene Parlar 50
RIKILT-rapport 2013.010
| 59
REFERENTIECODE
2010/0833 2010/0836 2010/0872 2010/0990 2010/0839 2010/0842 2010/0845 2010/0848 2010/0851 2010/0854 2010/0857
RIKILT SAMPLE_ID
200252299 200252300 200252308 200252315 200252301 200252302 200252303 200252304 200252305 200252306 200252307
HERKOMST
AMER BIESBOSCH HOLLANDS DIEP HOLLANDSE IJSSEL IJSSEL IJSSELMEER LEK MAAS RIJN VOLKERAK WAAL
POSITIE DEVENTER MEDEMBLIK CULEMBORG EIJSDEN LOBITH SLUIZEN TIEL
HD61-HD63 DORDTSCHE, KOEKPLAAT
Vet % 15.9 12.2 20.5 24.0 18.1 14.9 15.2 7.8 11.1 19.2 10.9
Aldrin <2 <2 <1 <1 <1 <2 <2 <4 <2 <1 <2
<2 <2 <1 <1 <2 <2 <2 <4 <2 <1 <2
Chlordane cis- (alpha)
Gehalten (ng/g) organochloor pesticiden (OCP's)in mengmonsters rode aal bemonsterd in 2010.
Tabel 14
Chlordane trans- (gamma) <2 <2 <1 <1 <1 <2 <2 <4 <2 <1 <2
DDD op'- [TDE] <1 8.6 <1 12 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1
DDD pp'- [TDE] 21 56 18 79 15 2.3 16 4.4 19 18 19
DDE op'<1 1.7 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1
DDE pp'51 66 41 132 36 11 38 16 56 44 53
DDT op'<1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 1.2
DDT pp'7.5 <1 6 13 9.4 <1 6.4 <2 12 3.0 23
Dieldrin <2 4.7 <2 648 <2 <4 <4 <4 <4 22 <4
Endosulfan alpha<10 <20 <10 <10 <10 <10 <10 <20 <20 <10 <20
Endosulfan beta<20 <25 <20 <60 <20 <20 <20 <50 <25 <20 <25
<20 <25 <20 <60 <20 <20 <20 <50 <25 <20 <25
Endosulfan sulphate
REFERENTIECODE
2010/0833 2010/0836 2010/0872 2010/0990 2010/0839 2010/0842 2010/0845 2010/0848 2010/0851 2010/0854 2010/0857
RIKILT SAMPLE_ID
200252299 200252300 200252308 200252315 200252301 200252302 200252303 200252304 200252305 200252306 200252307
RIKILT-rapport 2013.010
HERKOMST
AMER BIESBOSCH HOLLANDS DIEP HOLLANDSE IJSSEL IJSSEL IJSSELMEER LEK MAAS RIJN VOLKERAK WAAL
POSITIE
DEVENTER MEDEMBLIK CULEMBORG EIJSDEN LOBITH SLUIZEN TIEL
HD61-HD63 DORDTSCHE, KOEKPLAAT
Vet % 15.9 12.2 20.5 24.0 18.1 14.9 15.2 7.8 11.1 19.2 10.9
Endrin <4 <4 <4 136 <4 <4 <4 <10 <4 <4 <5
HCB 8 14 8.0 20 16 1.2 11 2 11 2.8 12
<4 <5 <4 <4 <4 <4 <4 <10 <5 <4 <5
HCBD
Gehalten (ng/g) organochloor pesticiden (OCP's)in mengmonsters rode aal bemonsterd in 2010.
Tabel 14 (vervolg)
<2 <2 <2 <1 <2 <2 <2 <4 <4 <2 <4
HCH alpha-
60 | HCH beta<2 <4 <2 <2 <2 <2 <2 <4 <4 <2 <4
HCH delta<4 <4 <2 <2 <4 <4 <4 <10 <4 <4 <4
HCH gamma- (Lindane) <2 <2 <2 <1 <2 <2 <2 <4 <4 <2 <4
Heptachlor <2 <2 <1 <1 <1 <2 <2 <4 <2 <1 <2
Heptachlor epoxide (iso B) <2 <4 <2 <2 <2 <2 <2 <4 <4 <2 <4
Methoxychlor <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1
Pentachlorobenzene <1 1 <1 3 2 <1 1 <2 <1 <1 1.4
TCPMe 7 14 7 17 4 <1 9 <2 5.2 7.2 7.0
TCPOH 18 <4 25 70 13 <4 16 <5 16 20 17
Toxaphene Parlar 26 <4 <4 <2 <2 <4 <4 <4 <10 <4 <4 <4
Toxaphene Parlar 32 <5 <10 <4 <4 <4 <5 <5 <10 <10 <4 <10
Toxaphene Parlar 50 <4 <4 <2 <2 <4 <4 <4 <5 <4 <2 <4
<10 <10 <10 <5 <10 <10 <10 <20 <20 <10 <20
Toxaphene Parlar 62
RIKILT-rapport 2013.010
| 61
REFERENTIECODE
2011/0823 2011/0817 2011/0779 2011/0777 2011/0781 2011/0783 2011/0815 2011/0827 2011/0785 2011/0787 2011/0825 2011/0831 2011/0807 2011/0789 2011/0835 2011/0791 2011/0793
RIKILT SAMPLE_ID
200270995 200270994 200270977 200268438 200270978 200270979 200270993 200270997 200270980 200270981 200270996 200270998 200270990 200270982 200270999 200270983 200270984
HERKOMST
BELTERWIJDE BIESBOSCH BIESBOSCH HOLLANDS DIEP IJSSEL IJSSELMEER IJSSELMEER KETELMEER LEK MAAS MAAS MAAS MAAS RIJN RIJN VOLKERAK WAAL
POSITIE
AFGEDAMDE MAAS-ANDELSE MAAS MAASBOMMEL NIEUWE LOBITH RIJNSBURG TUSSEN LEIDEN EN KATWIJK SLUIZEN TIEL
DEVENTER MEDEMBLIK TUSSEN KETELBRUG EN FLEVOCENTRALE OOSTELIJK DEEL CULEMBORG
BAKKERSKIL (BUITENDIJKSE WATERLOOP) DORDTSCHE, KOEKPLAAT
Vet % 19.0 17.4 8.5 23.0 7.7 9.8 23.6 11.8 11.4 6.8 12.2 19.1 13.7 12.6 10.5 10.5 18.3
Aldrin <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5
0.6 <0.5 0.5 0.6 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 1 <0.5 <0.5 6.5 0.6 <0.5
Chlordane cis- (alpha)
Gehalten (ng/g) organochloor pesticiden (OCP's)in mengmonsters rode aal bemonsterd in 2011.
Tabel 15
Chlordane trans- (gamma) <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 1 <0.5 <0.5 1.6 <0.5 <0.5
DDD op'- [TDE] <0.1 <0.1 16 <0.1 1.1 <0.1 <0.1 <0.1 2 1.1 <0.1 1 2 1.2 1.2 <0.1 4.6
DDD pp'- [TDE] 19 15 73 16 12 2.4 18 13 21 7.2 12 17 22 22 34 18 30
DDE op'<0.1 <0.1 2.5 0.4 0.3 <0.1 0.3 0.6 0.2 <0.1 <0.1 <0.1 1 0.7 0.3 0.2 0.8
DDE pp'32 15 84 46 30 13 32 36 53 27 29 35 43 59 57 33 58
DDT op'<0.2 <0.2 <0.2 <0.2 0.4 <0.2 <0.2 <0.2 0.3 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 0.8 <0.2 <0.2 1.8
DDT pp'2 17 <0.2 5.3 6.9 2.8 20 2.0 7.9 3.8 14 4 10 15 1.9 3.9 10
Dieldrin 3.4 2.8 <2.5 5.7 <2.5 <2.5 7.4 3.6 3.5 2.9 5.0 9 8 3.9 45 14 3.9
Endosulfan alpha<2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5
Endosulfan beta<2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5
Endosulfan sulphate <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5
<1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 3.3 <1 <1
Endrin
REFERENTIECODE
2011/0823 2011/0817 2011/0779 2011/0777 2011/0781 2011/0783 2011/0815 2011/0827 2011/0785 2011/0787 2011/0825 2011/0831 2011/0807 2011/0789 2011/0835 2011/0791 2011/0793
RIKILT SAMPLE_ID
200270995 200270994 200270977 200268438 200270978 200270979 200270993 200270997 200270980 200270981 200270996 200270998 200270990 200270982 200270999 200270983 200270984
RIKILT-rapport 2013.010
HERKOMST
BELTERWIJDE BIESBOSCH BIESBOSCH HOLLANDS DIEP IJSSEL IJSSELMEER IJSSELMEER KETELMEER LEK MAAS MAAS MAAS MAAS RIJN RIJN VOLKERAK WAAL
POSITIE
AFGEDAMDE MAAS-ANDELSE MAAS MAASBOMMEL NIEUWE LOBITH RIJNSBURG TUSSEN LEIDEN EN KATWIJK SLUIZEN TIEL
DEVENTER MEDEMBLIK TUSSEN KETELBRUG EN FLEVOCENTRALE OOSTELIJK DEEL CULEMBORG
BAKKERSKIL (BUITENDIJKSE WATERLOOP) DORDTSCHE, KOEKPLAAT
Vet % 19.0 17.4 8.5 23.0 7.7 9.8 23.6 11.8 11.4 6.8 12.2 19.1 13.7 12.6 10.5 10.5 18.3
HCB 1.9 3.0 18 18 12 1.4 10 15 17 6 5 10 15 22 7.9 3.1 21
<2.5 <2.5 <2.5 11 4.9 <2.5 <2.5 3 3 3 <2.5 <2.5 8 16 <2.5 <2.5 6.6
HCBD
Gehalten (ng/g) organochloor pesticiden (OCP's)in mengmonsters rode aal bemonsterd in 2011.
Tabel 15 (vervolg)
0.3 0.3 0.4 <0.2 0.4 0.5 1.0 1 1 <0.2 0 1 1 1 0 0 1.8
HCH alpha-
62 | HCH beta<0.5 <0.5 1.7 2.1 1.5 0.7 3.6 2 2 <0.5 <0.5 <0.5 3 3.3 <0.5 1.8 3.1
HCH delta<1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1
HCH gamma- (Lindane) 1 1 1 1.6 1 1 2 1 1 1 1 2 1 1.2 1.0 0.8 1.4
Heptachlor <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5
Heptachlor epoxide (iso B) 1 1 1 0.7 <0.5 1 1 <0.5 <0.5 1 1 2 1 <0.5 1.0 1.9 <0.5
Methoxychlor <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1
Oxychlordane <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 2.7 <2.5 <2.5
Pentachlorobenzene 0 1 4 2.4 1 <0.2 2 2 2 0 0 1 2 3.1 1.5 0.5 2.5
TCPMe <2.5 <2.5 8 5.3 <2.5 <2.5 3 3 4 <2.5 <2.5 <2.5 3 <2.5 <2.5 <2.5 3.0
TCPOH <0.5 2 4 8.9 1 2 20 14 1 <0.5 <0.5 1 17 12 2.5 13 1.1
Toxaphene Parlar 26 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5
Toxaphene Parlar 50 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5
<5 <5 <5 <5 <5 <5 <5 <5 <5 <5 <5 <5 <5 <5 <5 <5 <5
Toxaphene Parlar 62
RIKILT-rapport 2013.010
| 63
REFERENTIECODE
2012/0445 2012/0005 2012/0543 2012/0448 2012/0451 2012/0507 2012/0579 2012/0460
RIKILT SAMPLE_ID
200289280 200295868 200289289 200295870 200295872 200295874 200289286 200289291
HERKOMST
HOLLANDS DIEP IJSSEL IJSSELMEER LEK MAAS RIJN VOLKERAK WAAL
POSITIE
CULEMBORG EIJSDEN LOBITH
DEVENTER
Vet % 11.9 5.6 11.3 6.4 4.4 27.2 25.9 7.1
Aldrin <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5
Chlordane cis- (alpha) <0.5 <0.5 0.6 <0.5 <0.5 1.2 0.8 <0.5
Chlordane trans- (gamma) <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5
DDD op'- [TDE] <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2
DDD pp'- [TDE] 11.5 8.7 2.9 13.4 4.6 35.0 15.2 14.0
<0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2
DDE op'-
Gehalten (ng/g) organochloor pesticiden (OCP's)in mengmonsters rode aal bemonsterd in 2012.
Tabel 16
DDE pp'37.2 41.4 18.9 42.6 19.0 124.0 37.8 49.9
DDT op'0.4 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 3.3 <0.2 <0.2
DDT pp'4.2 6.2 <0.5 4.9 2.7 19.0 5.2 9.9
Dieldrin 3.5 3.7 4.2 2.4 3.1 15.4 21.3 3.7
Endosulfan alpha<2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5
Endosulfan beta<10 <10 <10 <10 <10 <10 <10 <10
Endosulfan sulphate <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5
<1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1
Endrin
REFERENTIECODE
2012/0445 2012/0005 2012/0543 2012/0448 2012/0451 2012/0507 2012/0579 2012/0460
RIKILT SAMPLE_ID
200289280 200295868 200289289 200295870 200295872 200295874 200289286 200289291
RIKILT-rapport 2013.010
HERKOMST
HOLLANDS DIEP IJSSEL IJSSELMEER LEK MAAS RIJN VOLKERAK WAAL
POSITIE
CULEMBORG EIJSDEN LOBITH
DEVENTER
Vet % 11.9 5.6 11.3 6.4 4.4 27.2 25.9 7.1
HCB 7.3 10.3 1.9 8.3 3.7 38.5 3 11.8
HCH alpha<0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 5.6 <0.5 <0.5
HCH beta2.7 2.3 <1 2.2 <1 11.6 4.4 2.2
HCH gamma- (Lindane) 1.6 <0.5 <0.5 1.4 1.4 3.0 2.8 <0.5
<0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5
Heptachlor
Gehalten (ng/g) organochloor pesticiden (OCP's)in mengmonsters rode aal bemonsterd in 2012.
Tabel 16 (vervolg)
<0.5 <0.5 0.9 <0.5 1.0 0.7 2.2 <0.5
Heptachlor epoxide (iso B)
64 | Methoxychlor op'<0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5 <0.5
Oxychlordane <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5
QCB 0.7 1.1 0.3 1.0 0.4 6.3 0.6 1.3
TCPMe 4.1 2.9 <2.5 4.9 <2.5 10.3 4 6.0
TCPOH 22.1 5.8 6.9 16.8 <1 51.1 26 21.4
Toxaphene Parlar 26 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5
Toxaphene Parlar 32 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5 <2.5
Toxaphene Parlar 50 <10 <10 <10 <10 <10 <10 <10 <10
<10 <10 <10 <10 <10 <10 <10 <10
Toxaphene Parlar 62
RIKILT-rapport 2013.010
| 65
RIKILT SAMPLE_ID
200235882 200235893 200235881 200235880 200235885 200235891 200235877 200235889 200235888 200235887 200235892 200235878 200235886 200235890 200235883 200235884 200235879
HERKOMST
IMARES ID
2009/0364 AMER 2009/0579 BELTERWIJDE 2009/0356 BIESBOSCH 2009/0348 HARINGVLIET 2009/0388 HOLLANDS DIEP 2009/0436 HOLLANDSE IJSSEL 2009/0314 IJSSEL 2009/0420 IJSSELMEER 2009/0412 KETELMEER 2009/0404 KETELMEER 2009/0585 LAUWERSMEER 2009/0322 LEK 2009/0396 MAAS 2009/0428 NOORDZEE KANAAL 2009/0372 RIJN 2009/0380 VOLKERAK 2009/0330 WAAL
POSITIE
CULEMBORG EIJSDEN ZIJKANAAL-C LOBITH SLUIZEN
GOUDERAK DEVENTER MEDEMBLIK ACHTER DIJK RAMSDIEP ZO VAN IJSSELOOG
DORDTSCHE, KOEKPLAAT WEST
HD61-HD63
Vet (%) 20.3 4.7 14.0 14.0 17.0 14.8 9.2 12.2 7.3 27.6 12.1 11.8 5.5 10.6 8.6 11.9 5.8
BDE 17 117 <2 34 14 35 110 16 8 5 40 <5 19 23 30 18 9 20
BDE 28 192 5 133 59 161 139 40 53 24 286 13 108 37 32 42 24 36
BDE 47 18069 185 7132 4640 13987 11455 6247 3702 2704 23413 517 9294 3480 1309 6974 990 8751
BDE 49 1825 22 671 433 1382 1043 307 227 202 1456 70 923 201 119 307 161 338
194 6 86 60 114 77 65 64 26 217 16 81 52 34 67 22 39
BDE 66
Gehalten PBDE’s (pg/g) in mengmonsters rode aal (30-40 cm klasse) bemonsterd in 2009.
Tabel 17
BDE 71 97 <2 81 31 57 68 29 13 12 65 <5 41 48 19 27 15 31
BDE 75 71 4 18 23 43 25 18 14 11 48 8 23 47 8 14 16 15
BDE 77 110 4 44 43 83 82 21 24 20 82 <5 47 11 23 23 23 22
BDE 85 46 2 28 25 47 70 14 15 12 48 <5 36 <2 <5 10 11 13
BDE 99 555 9 301 169 380 403 293 283 121 877 58 402 93 117 300 79 147
BDE 100 11664 67 4489 3312 8544 9364 4118 871 1518 9490 115 5509 2784 619 3788 671 5704
BDE 119 90 8 28 39 48 42 26 44 44 82 14 32 45 26 23 31 25
BDE 138 14 3 <5 <5 <10 <10 <5 9 6 <15 7 <5 3 <5 <5 <5 7
BDE 153 793 14 445 330 630 659 318 221 180 998 46 534 163 133 358 195 323
BDE 154 930 30 623 408 755 1019 256 236 205 973 64 458 161 173 264 195 279
BDE 183 92 7 36 34 64 85 32 38 17 98 49 50 29 <15 29 21 26
<25 <5 <15 <15 <25 <25 <15 <15 <15 <40 <15 <15 <5 <15 <15 <15 <5
BDE 190
RIKILT-rapport 2013.010
RIKILT SAMPLE_ID
200252299 200252300 200252317 200252318 200252313 200252321 200253668 200252308 200252315 200252301 200252302 200252303 200252304 200252309 200252314 200253667 200252320 200252305 200252310 200252319 200252306 200252311 200252307 200252312
IMARES ID
2010/0833 AMER 2010/0836 BIESBOSCH 2010/0889 BINNENBEDIJKTE MAAS 2010/0891 BINNENBEDIJKTE MAAS 2010/0977 BINNENBEDIJKTE MAAS 2010/0900 BRIELSE MEER 2010/1070 GREVELINGENMEER 2010/0872 HOLLANDS DIEP 2010/0990 HOLLANDSE IJSSEL 2010/0839 IJSSEL 2010/0842 IJSSELMEER 2010/0845 LEK 2010/0848 MAAS 2010/0894 MARKIEZAATMEER 2010/0979 NIEUWKOOPSE PLASSEN 2010/1068 OOSTERSCHELDE 2010/0897 OOSTVOORNSEMEER 2010/0851 RIJN 2010/0971 SCHERMERBOEZEM 2010/1066 VEERSE MEER 2010/0854 VOLKERAK 2010/0905 VOSSEMEER 2010/0857 WAAL 2010/0974 WESTKAPELSCHE WATERGANG
HERKOMST
Gehalten PBDE’s (pg/g) in aal bemonsterd in 2010.
Tabel 18
TYPE / lengteklasse
HD61-HD63 30 - 40 CM DORDTSCHE, KOEKPLAAT 30 - 40 CM HOEKSE WAARD 30 - 40 CM HOEKSE WAARD >40 CM HOEKSE WAARD, NOORD V 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM DEVENTER 30 - 40 CM MEDEMBLIK 30 - 40 CM CULEMBORG 30 - 40 CM EIJSDEN 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM LOBITH 30 - 40 CM SPIJKERBOOR 30 - 40 CM 30 - 40 CM SLUIZEN 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM GRIJPSKERKE 30 - 40 CM
POSITIE
66 | Vet (%) 15.9 12.2 5.5 21.4 11.9 8.4 17.2 20.5 24.0 18.1 14.9 15.2 7.8 6.4 25.1 7.7 10.9 11.1 10.7 11.0 19.2 13.3 10.9 11.0
BDE 17 52 54 10 <15 <10 12 <10 60 126 12 11 40 20 <5 <15 <5 <10 21 <10 <10 16 27 16 <10
BDE 28 <10 <10 <5 <15 <10 <5 <10 <15 <15 <10 <10 <10 <5 <5 <15 <5 <10 <10 <10 <10 <10 <10 <10 <10
BDE 47 8325 6397 2063 1054 392 1831 245 11162 17205 7780 2141 8134 3973 398 339 228 1979 8200 420 268 2633 7859 6801 1232
BDE 49 1144 602 157 140 22 124 48 1206 2659 460 155 899 381 36 31 51 144 595 32 40 214 738 484 120
BDE 66 <10 <10 37 25 <10 35 11 196 461 <10 <10 <10 176 <5 <15 <5 29 286 <10 <10 41 160 126 13
BDE 71 <10 167 62 <15 <10 <5 <10 <15 293 <10 <10 <10 74 7 <15 <5 48 71 <10 <10 <10 <10 <10 13
BDE 75 <10 <10 <5 <15 <10 <5 <10 <15 <15 <10 <10 <10 <5 <5 <15 <5 <10 <10 <10 <10 <10 <10 <10 <10
BDE 77 103 <10 34 <15 <10 32 <10 <15 427 <10 18 97 <5 <5 <15 <5 <10 <10 <10 <10 <10 <10 <10 <10
BDE 85 44 24 21 <15 <10 15 <10 50 225 15 12 55 <5 5 <15 <5 18 23 <10 <10 15 26 17 <10
BDE 99 441 302 30 32 <10 48 12 469 599 534 117 524 349 8 29 9 25 698 17 15 85 748 352 15
BDE 100 6903 4254 4599 377 381 965 61 6909 18058 3933 686 6679 2379 833 73 135 4604 6392 143 70 1348 5194 5487 1194
BDE 119 172 76 85 40 <10 48 <10 143 678 61 28 156 161 16 <15 7 81 149 <10 <10 52 105 95 16
BDE 138 <10 <10 <5 <15 <10 <5 <10 <15 <15 <10 <10 <10 <5 <5 <15 <5 <10 <10 <10 <10 <10 <10 <10 <10
BDE 153 751 482 181 85 15 214 <10 898 2139 571 143 930 373 54 18 12 166 742 24 22 507 613 463 123
BDE 154 916 673 309 207 57 234 44 1038 3526 492 194 1036 316 109 24 44 287 779 35 44 358 632 504 128
BDE 183 65 <25 37 <37.5 <25 <12.5 <25 45 221 <25 <25 56 30 <12.5 <37.5 <12.5 <25 44 <25 <25 <25 33 25 <25
<25 <25 <12.5 <37.5 <25 <12.5 <25 <37.5 <37.5 <25 <25 <25 <12.5 <12.5 <37.5 <12.5 <25 <25 <25 <25 <25 <25 <25 <25
BDE 190
RIKILT-rapport 2013.010
| 67
RIKILT SAMPLE_ID
200270987 200270995 200270994 200270977 200271000 200270978 200270979 200270993 200270989 200270997 200270980 200270981 200270996 200270998 200270990 200270992 200271001 200270991 200270988 200270982 200270999 200270986 200270983 200270985 200270984
HERKOMST
IMARES ID
2011/0801 AMSTERDAM-RIJNKANAAL 2011/0823 BELTERWIJDE 2011/0817 BIESBOSCH 2011/0779 BIESBOSCH 2011/0837 BINNENBEDIJKTE MAAS 2011/0781 IJSSEL 2011/0783 IJSSELMEER 2011/0815 IJSSELMEER 2011/0805 KANAAL WESSEM-NEDERWEERT 2011/0827 KETELMEER 2011/0785 LEK 2011/0787 MAAS 2011/0825 MAAS 2011/0831 MAAS 2011/0807 MAAS 2011/0813 MAASPLASSEN 2011/0839 MARKIEZAATMEER 2011/0811 NOORDHOLLANDS KANAAL 2011/0803 OOSTVOORNSEMEER 2011/0789 RIJN 2011/0835 RIJN 2011/0797 TWENTEKANAAL 2011/0791 VOLKERAK 2011/0795 VOSSEMEER 2011/0793 WAAL
TYPE / lengteklasse
POSITIE
30 - 50 CM 30 - 40 CM BAKKERSKIL (BUITENDIJKSE 30 - 90 CM DORDTSCHE, KOEKPLAAT 30 - 40 CM HOEKSE WAARD 30 - 40 CM DEVENTER 30 - 40 CM MEDEMBLIK 30 - 40 CM TUSSEN KETELBRUG EN FLEV20 - 60 CM 30 - 60 CM OOSTELIJK DEEL 30 - 50 CM CULEMBORG 30 - 40 CM 30 - 40 CM AFGEDAMDE MAAS-ANDELS30 - 50 CM MAASBOMMEL 30 - 70 CM NIEUWE 30 - 40 CM ROERMOND 30 - 60 CM 30 - 40 CM AKERSLOOT 30 - 70 CM 30 - 60 CM LOBITH 30 - 60 CM RIJNSBURG TUSSEN LEIDEN 30 - 50 CM WIENE-GOOR 40 - 70 CM SLUIZEN 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 60 CM
Vet (%) 14.9 19.0 17.4 8.5 6.2 7.7 9.8 23.6 9.9 11.8 11.4 6.8 12.2 19.1 13.7 14.3 5.8 15.6 16.0 12.6 10.5 20.9 10.5 10.2 18.3
BDE 17 58 17 20 78 10 33 16 41 26 71 54 41 21 43 64 <8 <8 11 12 48 34 17 31 22 88
BDE 28 71 22 14 75 9 56 29 51 23 107 70 59 24 38 85 32 <8 15 5 84 45 28 22 32 132
BDE 47 4441 814 583 8755 2209 6778 1886 5007 3601 6927 9076 7053 3255 7166 8500 6936 105 613 1107 10202 3508 3467 1730 1916 12266
361 93 66 725 97 555 112 386 226 1045 892 527 195 451 1037 370 18 63 89 1025 204 323 155 112 1606
BDE 49
Gehalten PBDE’s (pg/g), HBCDD (ng/g) en TBBP-A (ng/g) in aal bemonsterd in 2011.
Tabel 19
BDE 66 169 29 24 <8 35 <8 <8 104 92 176 <8 406 79 246 232 154 <8 22 <8 342 91 75 <8 52 490
BDE 71 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 98 <8 <8 125 <8 <8 <8 <8 <8 <8 36 <8 <8 <8 <8 22 <8
BDE 75 34 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 42 <8 <8 115 <8 80 29 <8 <8 <8 17 <8 <8 92 24 <8 46
BDE 77 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 83 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 28 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8
BDE 85 52 <8 <8 46 25 27 <8 43 <8 31 52 <8 <8 44 50 <8 <8 <8 14 <8 14 <8 16 41 58
BDE 99 406 66 <40 697 182 1003 147 610 320 1000 886 800 186 588 1047 584 <40 36 116 1243 303 155 169 250 1803
BDE 100 2417 206 360 6831 4235 3931 688 2659 2384 4171 7251 4658 1558 5311 5768 7665 53 196 2788 6989 1215 1649 1122 896 8496
BDE 119 <8 27 <8 <8 <8 <8 <8 101 <8 <8 <8 439 118 377 <8 336 10 27 <8 <8 55 147 <8 <8 <8
BDE 138 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8 <8
BDE 153 519 69 57 1021 184 642 95 616 436 600 931 848 257 793 1054 1238 35 56 112 912 208 296 351 205 1199
BDE 154 511 68 106 1343 207 609 117 725 473 648 1159 609 297 843 1042 711 59 76 179 819 172 235 362 306 1319
BDE 183 55 <20 <20 79 41 52 <20 42 40 50 63 59 28 105 59 129 <20 <20 <20 58 <20 <20 <20 36 69
BDE 190 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20 <20
TBBPA <0.05 <0.05 <0.05 <0.1 <0.05 <0.1 <0.05 0.083 <0.05 <0.05 <0.05 <0.1 <0.05 <0.1 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.1 <0.05 <0.05 <0.05
α-HBCDD 7.6 1.1 1.1 5.6 7.4 22 1.5 15 7.3 19 22 19 7.7 19 26 37 0.9 0.4 7.5 56 5.9 57 5.0 1.9 53
β-HBCDD 0.1 0.1 <0.1 0.1 <0.05 <0.5 <0.05 0.3 0.1 0.4 0.4 0.3 0.2 0.3 0.6 1.2 <0.05 <0.05 <0.05 1.7 0.2 0.8 0.1 <0.05 1.6
0.7 0.3 0.6 0.3 0.2 1.3 0.2 1.2 0.4 0.9 1.1 1.5 1.2 1.7 1.9 5.6 0.1 0.1 0.2 4.4 2.7 3.4 1.2 0.1 4.6
γ-HBCDD
2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
RIKILT SAMPLE_ID
200289280 200295868 200289289 200295870 200295872 200289283 200289281 200289285 200289287 200289291
HERKOMST
IMARES ID
2012/0445 HOLLANDS DIEP 2012/0005 IJSSEL 2012/0543 IJSSELMEER 2012/0448 LEK 2012/0451 MAAS 2012/0562 NOORDZEE KANAAL 2012/0457 VOLKERAK 2012/0577 VOLKERAK 2012/0582 VOSSEMEER 2012/0460 WAAL
POSITIE
DEVENTER MEDEMBLIK CULEMBORG EIJSDEN ZIJKANAAL-C SLUIZEN SLUIZEN, ZUID-WEST IJSSEL TIEL
TYPE / lengteklasse 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM 30 - 40 CM
Vet (%) 11.9 5.6 11.3 6.4 4.4 2.1 11.0 11.0 9.1 7.1
BDE 17 <2 29 25 43 29 <2 31 16 39 32
121 39 89 48 36 19 22 13 61 51
BDE 28 6433 4884 2706 4815 4244 1075 864 531 4014 4923
BDE 49 1194 435 193 529 304 133 143 87 346 431
Gehalten PBDE’s (pg/g), HBCDD (ng/g) en TBBP-A (ng/g) in aal bemonsterd in 2012.
Tabel 20
BDE 47
68 |
RIKILT-rapport 2013.010
BDE 66 <2 128 125 157 232 41 <2 26 150 252
BDE 71 <2 53 <2 72 98 <2 <2 <2 <2 <2
BDE 75 <2 <8 <2 <8 105 <2 <2 <2 <2 <2
BDE 77 <2 52 <2 80 <8 <2 <2 <2 <2 <2
BDE 85 206 39 17 68 <8 8 19 <2 54 44
BDE 99 808 444 412 398 360 118 129 76 301 639
BDE 100 6186 2759 871 3951 2114 604 646 401 1757 3114
BDE 119 1516 200 45 270 337 51 61 29 417 724
BDE 138 <2 <8 <2 <8 <8 <2 <2 <2 15 <2
BDE 153 1240 498 178 622 505 134 227 166 394 527
BDE 154 1146 484 210 779 361 192 275 211 465 470
BDE 183 89 39 <25 51 31 <25 <25 <25 <25 <25
BDE 190 <25 <20 <25 <20 <20 <25 <25 <25 <25 <25
β-HBCDD
α-HBCDD TBBPA
<0.05 17.711 0.328 0.988 <0.05 15.4 0.344 0.729 <0.05 1.454 <0.05 0.254 <0.05 9.6 0.21 0.512 <0.05 13.6 0.151 0.59 <0.05 1.829 <0.05 0.131 <0.05 3.32 0.086 0.792 <0.05 3.109 0.07 0.604 <0.05 5.679 0.121 0.267 <0.05 24.107 0.506 1.203
γ-HBCDD
Bijlage 5
Profielanalyse grote aal rondom Ketelbrug
De vraag of aal uit een open of een gesloten gebied komt is mogelijk te beantwoorden met behulp van chemische profileringstechnieken. Met deze technieken worden profielen gemaakt van in het monster aanwezige stoffen. Indien deze profielen voldoende specifiek zijn, kan daarmee onderscheid gemaakt worden tussen individuele alen afkomstig uit het open en gesloten gebied. Aanpak Deze profileringsstudie is uitgevoerd in met een selectie van individuele alen met een lengte van 50 tot 60 cm (uit het >45 cm monster). Deze lengteklasse is gekozen omdat alen van deze grootte zeker vrouwelijk zijn, een redelijk hoog vetgehalte bevatten en waarschijnlijk relatief plaatsgebonden zijn. Op deze manier worden verschillen in contaminantgehalten die het gevolg zijn van man/vrouw, vetgehalte, trofisch niveau en plaatsgebondenheid zo veel mogelijk beperkt. Alen van de volgende locaties zijn geanalyseerd: IJsseloog zuidkant Ketelmeer zuidkant, 4 km oost van Ketelbrug Ketelmeer noordkant, 4 km oost van Ketelbrug Ketelbrug noordkant (grens gesloten gebied) Ketelbrug zuidkant (grens gesloten gebied) IJsselmeer 8 km west van Ketelbrug IJsselmeer Urk 3 km noord van Ketelbrug Door de lage aalstand was het niet mogelijk om vijf alen tussen de 50 en 60 cm te vangenop sommige locaties en zijn dus minder dan vijf alen gemeten. Voor de herkomstanalyse rondom de Ketelbrug (paragraaf 3.5) op basis van een profielmeting is het vet uit de individuele alen geëxtraheerd met behulp van de ASE, met in de monstercel ook florisil aanwezig waardoor in de monstercel in zekere mate ook een opzuivering plaats vond (vetverwijdering). Het extract is daarna geconcentreerd en geïnjecteerd op multidimensionele GC gekoppeld met MS (comprehensiveGCxGC-MS). De MS scande continue het geïnjecteerde monster in het massabereik m/z 150-630. De gevonden pieken werden voorzien van een pieknummer, en alle pieken samen vormen het profiel van het monster. Daarna is in alle monsters op dezelfde wijze het profiel vastgesteld. Een interne standaard is toegevoegd voorafgaand aan de extractie, en gebruikt voor correctie van oppervlakten. De verkregen data zijn vervolgens geanalyseerd met principale component analyse (PCA) om vast te stellen of de profielen van de individuele alen per vangstgebied overeenkwamen. Resultaten Individuele alen zijn geanalyseerd met GCxGC-MS waarna de data met principal component dataanalyse (PCA) bewerkt zijn. Het resultaat is weergegeven in figuur 1.
RIKILT-rapport 2013.010
| 69
Figuur 1
Principale component analyse van de GCxGC-MS metingen van individuele alen
bemonsterd rondom het grensgebied Ketelmeer en IJsselmeer. Elk kader betreft een individueel monster. Groen = Ketelbrug zuid; blauw = 8 km west van Ketelbrug; oranje = IJsseloog; lichtblauw = Ketelbrug noord; grijs = Ketelmeer noord en paars = IJsselmeer, 3 km noordwest van Ketelbrug.
Uit de resultaten blijkt dat de meeste alen slechts weinig verschillen en dat de alen van een bepaalde locatie niet significant beter gegroepeerd zijn dan alen van een andere locatie. Met andere woorden, er kan geen onderscheid gemaakt worden tussen aal uit het Ketelmeer en aal uit het IJsselmeer. Een verklaring hiervoor kan zijn dat de contaminanten van historische aard zijn en van slechts één bron, de IJssel. Hierdoor zijn er geen puntbronnen van andere contaminanten en dus geen plaatselijke ophopingen van contaminanten die in de PCA een groot effect zouden hebben. Gezien de historie van het gebied is het zeer waarschijnlijk dat vroeger en ook nu de belasting van het Ketelmeer en de zuidoosthoek van het IJsselmeer voornamelijk uit de IJssel afkomstig is. Door verdunning vindt er wel een afname van de concentratie plaats (zoals ook bleek uit de resultaten van de dioxines en PCB's), maar de onderlinge verhoudingen tussen de contaminanten blijft relatief gelijk. De uitbijters (alen die relatief sterk verschillen van de andere alen van die locatie) komen mogelijk door migratie van elders uit het IJsselmeer. Echter, gezien de praktijk van de dichtheid van netten en fuiken in het IJsselmeer (bij bv Urk) is deze migratie niet waarschijnlijk.
70 |
RIKILT-rapport 2013.010
Bijlage 6
Figuur 1
Details berekening percentage schone aal
De huidige VBC’s in Nederland. Voor de VBC’s nummer 2, 5, 8, 9, 11, 12, 13 en 14 (de
gesloten gebeiden) zijn de analysedata van 2009 tot en met 2012 gebruikt om het percentage van de aalvangst onder de som-TEQ norm te schatten.
RIKILT-rapport 2013.010
| 71
Tabel 1 Details van het percentage schone aal per VBC.
VBC VBC13 VBC5 VBC2* VBC8 VBC12 VBC11* VBC9 VBC14 Totale vangst % onder de norm
Geschat percentage Gemiddelde som-TEQ onder de som-TEQ norm Vangst (kg) 2009-2012 (pg/g) van 10 pg TEQ/g 18.9 3.2 69858 9.0 22 27015 12.1 11 3764 9.8 18 15343 7.2 33 190 6.4 40 8229 11.1 14 8213 9.8 18 33965 166577
* Door ontbreken van geschikte monsters (30-40 cm klasse) zijn hier ook oudere data gebruikt.
72 |
RIKILT-rapport 2013.010
Vangst onder de norm (kg) 2242 5846 425 2801 62 3261 1158 6130 21925 13.2
Bijlage 7
Vastmonitoringsdata
A
B
C
Figuur 1
Vangstmonitoringsdata in 3 gebieden over de periode 1998-2010. A: vangst gegevens
verkregen door vangst met de kor; B: vangst verkregen met het electroschepnet en C: de gemiddelde lengte van de aal gevangen met de electroschepnetmethode. In het grensmaasgebied was geen data m.b.v. de kor-methode beschikbaar. Aantallen genoemd onder de jaartallen betreffen het aantal visserijpogingen (bij A het aantal trekken m.b.v. een kor en bij B m.b.v. het electroschepnet). De getallen bij C betreffen het aantal visserijpogingen met electroschepnet waarin daadwerkelijk vis gevangen werd (de pogingen waarbij niets gevangen werd, en er dus ook geen lengte van de vis vastgesteld kon worden, zijn verwijderd uit de dataset).
De hoeveelheid aal neemt af behalve in het benedenrivierengebied in de periode 1998-2010.In het benedenrivierengebied en de grensmaas werd de grootste dichtheid aal gevonden. De gemiddelde lengte van de alen is hoger in de bovenstroomse gebieden en neemt ook toe; in de Gelderse poort van ca. 40 tot 50 cm en in de Grensmaas van ca. 40 tot 60 cm. Dit verschijnsel wordt ook waargenomen in het Monitoring Sportvis programma; over het algemeen wordt, naarmate meer stroomopwaarts wordt bemonsterd, aal met een hogere gemiddelde lengte gevangen.
RIKILT-rapport 2013.010
| 73
RIKILT Wageningen UR
RIKILT Wageningen UR is onderdeel van de internationale kennisorganisatie
Postbus 230
Wageningen University & Research centre. RIKILT doet onafhankelijk
6700 AE Wageningen
onderzoek naar de veiligheid en kwaliteit van voedsel. Het instituut is
T 0317 48 02 56
gespecialiseerd in de detectie, identificatie, functionaliteit en (mogelijk
www.wageningenUR.nl/rikilt
schadelijke) effectiviteit van stoffen in voedingsmiddelen en diervoeders.
RIKILT-rapport 2013.010
De missie van Wageningen UR (University & Research centre) is ‘To explore the potential of nature to improve the quality of life’. Binnen Wageningen UR bundelen 9 gespecialiseerde onderzoeksinstituten van stichting DLO en Wageningen University hun krachten om bij te dragen aan de oplossing van belangrijke vragen in het domein van gezonde voeding en leefomgeving. Met ongeveer 30 vestigingen, 6.000 medewerkers en 9.000 studenten behoort Wageningen UR wereldwijd tot de aansprekende kennisinstellingen binnen haar domein. De integrale benadering van de vraagstukken en de samenwerking tussen verschillende disciplines vormen het hart van de unieke Wageningen aanpak.
RIKILT Wageningen UR
RIKILT Wageningen UR is onderdeel van de internationale kennisorganisatie
Postbus 230
Wageningen University & Research centre. RIKILT doet onafhankelijk onderzoek
6700 AE Wageningen
naar de veiligheid en kwaliteit van voedsel. Het instituut is gespecialiseerd in de
T 0317 48 02 56
detectie, identificatie, functionaliteit en (mogelijk schadelijke) effectiviteit van
www.wageningenUR.nl/rikilt
stoffen in voedingsmiddelen en diervoeders.
Dioxines en PCB’s in rode aal uit Nederlandse binnenwateren
RIKILT-rapport 2013.010
De missie van Wageningen UR (University & Research centre) is ‘To explore the
Resultaten tussen 2006 en 2012
potential of nature to improve the quality of life’. Binnen Wageningen UR bundelen 9 gespecialiseerde onderzoeksinstituten van stichting DLO en Wageningen University hun krachten om bij te dragen aan de oplossing van belangrijke vragen in het domein van gezonde voeding en leefomgeving. Met ongeveer 30 vestigingen, 6.000 medewerkers en 9.000 studenten behoort Wageningen UR wereldwijd tot de aansprekende kennisinstellingen binnen haar domein. De integrale benadering van de vraagstukken en de samenwerking tussen verschillende disciplines vormen het hart van de unieke Wageningen aanpak.
S.P.J. van Leeuwen, M.J.J. Kotterman, M. Hoek-van Nieuwenhuizen, M.K. van der Lee en L.A.P. Hoogenboom