1
DE TOEKOMST BEGINT VANDAAG Mariet Paes
Vijftig jaar PRVMZ, waarvan ik de laatste vier jaar meemaakte als directeur. Twee keer eerder had ik in vorige functies direct te maken met de PRVMZ en de Provincie. Bij het doorspitten van het archief voor ons jubileumboek, kwam ik de volgende passage tegen: “In 1982 bracht de Provinciale Raad positief advies uit inzake een verzoek om subsidie van het eerstelijns gezondheidscentrum Samen Beter te ‘s-Hertogenbosch. Gedeputeerde Staten besloten de Vereniging voor twee jaren te subsidiëren onder voorwaarde dat de werkzaamheden van de Vereniging Samen Beter zullen worden ingebed in het stedelijk voorzieningenpatroon van de stad ‟s-Hertogenbosch. Aan de Provinciale Raad werd gevraagd hierop toe te zien.” Ik moest wel even glimlachen bij deze nogal deftige tekst daarbij denkend aan de ludieke acties die wij destijds voerden tot in het gemeentehuis van ‟s-Hertogenbosch. Samen Beter ontwikkelde zich tot een nationaal en internationaal bekend gezondheidscentrum met name vanwege de wijkaanpak en de samenwerking met wijkbewoners. En vorig jaar opende minister Rouvoet, Brigite van Haaften en Bart Eigeman het eerste centrum voor jeugd en gezin van ‟s-Hertogenbosch in gezondheidscentrum Samen Beter. In 2003 was het opnieuw de provincie die samen met de zorgverzekeraars een initiatief ondersteunde voor de ontwikkeling van ROSE, een regionale ondersteuningsstructuur voor de samenwerking in de eerstelijnszorg. Een initiatief dat mede door de PRVMZ ontwikkeld was. ROSE werd snel door VWS en Zorgverzekeraars Nederland opgemerkt, hetgeen in 2005 leidde tot een dekkend netwerk in Nederland van deze zogenaamde Ros-en. Deze twee ervaringen zijn mij bij gebleven. De steun die we kregen in 1982 en in 2003 hebben voor deze twee innovatieve praktijken veel betekend. Ze hebben misschien het verschil gemaakt van erop of eronder voor een aantal bevlogen mensen die aan vernieuwing in de zorg werkten. Uiteraard kan de provincie én de PRVMZ niks doen zonder die bevlogen mensen, maar we kunnen ons gelukkig prijzen dat er vele bevlogen mensen in Brabant aan de weg timmeren in de zorg. Voor die mensen wil ik me de komende jaren graag blijven inzetten. Thema’s voor de toekomst 50 jaar geleden stond Brabant voor enorme opgaven in en voor de zorg, zoals te horen was in de terugblik van Frank van Beers. Dat is nu weer zo. Het gaat nu niet om de opbouw van een institutionele infrastructuur voor de zorg. De vergrijzing, de toename van chronische ziekten, de veranderde opvattingen over de zorg, de betaalbaarheid van de zorg, vragen om andere oplossingen. De economische crisis doet het ergste vrezen voor consequenties voor de minst draagkrachtige en kwetsbare groepen in de samenleving. Tegelijkertijd heeft de zorg zich in een richting ontwikkeld, die discutabel is. Steeds grotere instellingen waar efficiency, fragmentatie en het denken in product overheerst. Nederland stond ooit in de wereldtop 3 van de landen met de beste gezondheidszorg en is inmiddels geduikeld naar de 30 e plaats. Het gaat niet goed met de gezondheidszorg in ons land. Zorg is gebaseerd op relaties en dat vraagt om een eigen manier van bestuur en betrokkenheid, die niet passen in de marktwerking. De sector van de zorg vraagt per definitie om vertrouwen. Daarvoor is een omslag nodig in ons denken, we moeten ontregelen en
2
koersen op de waarde van talenten van zorgprofessionals, van burgers, van kwetsbare mensen, van jongeren én van ouderen. Noord-Brabant heeft nog een extra knelpunt dat de volksgezondheid bedreigt. De hoge dichtheid van mens en dier veroorzaakten afgelopen jaren een opeenvolging van infectieziekten. Het zijn globaal deze ontwikkelingen, deze trends die de PRVMZ momenteel waarneemt binnen de zorg en die op de een of andere manier een rol spelen in al onze contacten met het veld. We hebben hieruit de vijf thema‟s voor de gezondheidsagenda voor de toekomst van Noord-Brabant gedestilleerd. Met die thema‟s willen we mee bouwen aan de toekomst van een zorgzaam en gezond Brabant. Hoe we dat willen doen, daarover spraken we zojuist in de deelsessies. Van deze gesprekken worden journalistieke verslagen gemaakt, die we op onze website zetten en samen met een impressie van deze middag in onze Nieuwsbrief zullen publiceren. Voor het jubileumboek verzamelden we interessante ideeën van enkele toonaangevende auteurs. Zij bieden inspiratie samen met uw suggesties uit de discussies van vandaag om de komende jaren aan deze thema‟s verder te werken. In de bijdragen van de PRVMZ aan het jubileumboek werken we per onderdeel onze ideeën en gedachten over de betreffende thema‟s uit. Ik ga achtereenvolgend kort op de thema‟s in: Gezondheid voor iedereen De gezondheid van mensen verbetert; we worden ouder. De ongelijke verdeling van gezondheid neemt echter niet af, maar toe. Naar verwachting worden de mannen onder u 78 jaar, waarvan bijna 69 jaar in goed ervaren gezondheid. Voor de vrouwen onder u is dat respectievelijk 82 en ruim 68 jaar. Die leeftijden liggen voor de mensen hier op een steenworp afstand in de Gestelse buurt anders. De levensverwachting voor mannen daar is 5 jaar minder en voor vrouwen 3 jaar minder. De jaren in goed ervaren gezondheid zijn voor mannen daar liefst 16 jaar minder en voor vrouwen 14 jaren minder. Toch is er alom aandacht voor onze gezondheid en voor verbeteringen in de gezondheidszorg. Reclames over gezonde voeding, anti verouderingsmiddelen en pijnstillers, die allemaal een fit, gezond en soepel lichaam beloven. Op voedingsmiddelen worden we geïnformeerd over samenstellingen en toevoegingen; op bijsluiters van medicijnen gewaarschuwd voor allerlei neveneffecten. Op websites lezen we hoe ziekenhuizen en andere zorginstellingen op kwaliteit scoren. We krijgen informatie over vele verschillende aanvullende verzekeringen, over hulpmiddelen, over persoonsgebonden budgetten enz. Wie kan dit alles volgen? En dan is er nog die andere kant. Jij kent je eigen lijf, jij weet hoe degene waar jij als familielid voor zorgt, zich voelt. Toch wordt die kennis door professionals niet (altijd) gezien en gehoord. We leven in een „informatiemaatschappij‟ en dat is niet hetzelfde als een „communicatiemaatschappij‟. Zelf kiezen en zelfredzaamheid zijn tegenwoordig een belangrijk goed. Maar wat kun je kiezen als je niet (goed) kunt lezen, als je de Nederlandse taal niet goed begrijpt, als je verdwaalt in de vele informatie, als je geen computer hebt, als je je niet op je gemak voelt bij een hulpverlener, als je ..…… De PRVMZ wil komende jaren graag samen met andere partijen een breed programma ontwikkelen rond gezondheidscompetenties dat aansluit op lopende programma‟s van leren lezen en schrijven, van leren omgaan met de computer, van leren omgaan met zorgtechnologie. Afspreken dat bij zorgvernieuwing en bij innovaties gedacht wordt aan wat het betekent voor laaggeletterden. We hebben de achtergronden voor een programma „Iedereen gezondheidscompetent‟ geschetst in onze bijdrage aan het jubileumboek en ik ben zo vrij om hier nu een oproep te doen aan belangstellenden om hieraan mee te werken.
3
Duurzame zorg De zorgvraag groeit exponentieel de komende decennia en het aantal werkenden loopt terug. Zie daar de opgave voor de nabije toekomst. Het zal iedereen duidelijk zijn dat een voortzetting van het huidige zorgstelsel geen optie is. Er zullen drastische veranderingen nodig zijn in de sector zorg en welzijn om de sector duurzaam, toekomstbestendig te laten zijn. De ontwikkeling van zorgtechnologie kan veel winst opleveren, maar deze technologie moet wel worden geadopteerd in de gezondheidszorg, zowel door professionals als door cliënten en hun naasten. Ook in het zorgonderwijs zal technologie op het curriculum moeten komen, zoals in de regio Eindhoven al gebeurt. Zelfmanagement, zelfzorg en mantelzorg zullen veel sterker moeten worden ondersteund. Bijvoorbeeld door cliënten en mantelzorgers op te leiden – in het Elisabeth Ziekenhuis bestaan plannen om mantelzorgers via e-learning en skillslab te scholen. En door een opleiding voor ervaringsdeskundigen bij de Fontys Hogeschool in Eindhoven. Dat alleen is niet voldoende. Artsen en andere hulpverleners zullen in hun hulpverleningsrelaties zelf ook fundamenteel andere vaardigheden nodig hebben om mensen te begeleiden in zelfmanagement en om de ervaringskennis van mensen een plek te geven. In de care wordt hard gewerkt aan de kanteling naar integrale (wijk)zorg en nieuwe samenwerkingsverbanden tussen sectoren. Gemeenten voeren de Wmo uit en hebben hierdoor nieuwe verantwoordelijkheden gekregen, die een omslag in organisatie van de gemeenten met zich meebrengen. Maar gemeenten kunnen het niet alleen. Een partnerschap met onder andere de AWBZ-instellingen en zorgverzekeraars is daarbij nodig. Er zijn diverse initiatieven in Noord-Brabant die vernieuwend en duurzaam zijn. Nabije buurtgerichte zorg, samenwerking informele en professionele zorg, preventief gebruik maken van de kwaliteiten in een lokale samenleving. In maart verschijnt onze evaluatie en analyse van het experiment in Elsendorp „Zorg door en voor het dorp. Hoe de mensen in Elsendorp op een zeer eigentijdse manier zelf de zorg zijn gaan organiseren. In de bijdrage van de PRVMZ aan het jubileumboek vindt u een aanzet voor de ontwikkeling van een Brabants programma om de thuiszorg aan ouderen te verbeteren. De eerste stap daartoe is gezet zoals u kunt lezen in het artikel “Horen we de zorgvraag van de oudere nog wel?” VWS en het ZorginnovatiePlatform hebben inmiddels hiervoor belangstelling getoond. In het jubileumboek natuurlijk aandacht voor het Brabants medisch sectorplan; een plan om de beroepsopleidingen in de gezondheidszorg te innoveren, met aandacht voor nieuwe competenties, functies, samenwerkingsvormen en technologie.
De kracht van kwetsbaarheid Mensen met een fysiek, psychisch of sociaal gezondheidsprobleem worden tegenwoordig aangeduid met de term zorgvragers. Als het daarbij gaat om een langdurend probleem of beperking dan worden zij ook wel kwetsbare mensen genoemd. Mensen zijn echter in relatie tot zorg niet alleen vragers en ook niet alleen kwetsbaar. Mensen „dokteren‟ zelf met een advies van een hulpverlener of met informatie van een lotgenoot; mensen krijgen of bieden hulp aan een naaste als het niet helemaal zelf lukt; mensen zoeken steun bij anderen als ze beter willen worden of om zelf de regie over hun leven te voeren. In al die vormen van dingen zelf doen en je naasten steunen ontdekken we de kracht van kwetsbare mensen. Welk beleid is nodig voor participatie van kwetsbare burgers. Het ligt voor de hand om dan direct in te zoomen op de Wet maatschappelijke ondersteuning en gemeentelijk beleid. Die insteek kiest de PRVMZ niet, omdat participatie van kwetsbare burgers niet alleen gemeenten aangaat. Er is een breder beleidsperspectief nodig; het raakt het gezondheidszorg- en welzijnsbeleid in brede zin. Hoe de pakketmaatregel uit zal pakken vrezen velen. Komende maanden willen wij graag met het PON samen een onderzoek doen
4
hoe kwetsbare mensen uit verschillende sectoren zelf het wegvallen van ondersteunende begeleiding ervaren. We staan in de startblokken. Met de kracht van kwetsbaarheid vestigen we de aandacht op autonomie, zelfhulp en belangenbehartiging door en voor patiënten/cliënten, mantelzorgers, naast betrokkenen en vrijwilligers in de zorg. Patiëntenorganisaties zetten voornamelijk in op verstevigen van de rechten van mensen in hun patiëntenrol en hun positie en belangen. In de aandacht voor zelfhulp, herstel en ervaringsdeskundigheid komen andere aspecten naar voren. Het gaat dan om het versterken van de eigen kwaliteiten en potenties van mensen in hun herstelproces met aandacht voor hun kwetsbaarheid. Brabant is daar sterk in. Het is een waarde die we moeten koesteren, want die zal in het licht van de versobering van de professionele zorg een steeds grotere betekenis krijgen. Maar dat niet alleen. Als we deze positieve kracht in onze samenleving waarderen en zich verder laten ontplooien werken we aan een rechtvaardige samenleving, waarin mensen op een positieve manier iets voor elkaar betekenen. Ik laat nooit na te wijzen op de integrerende werking van zorg in onze samenleving. Tijdens de volgende jubileumconferentie van 5 maart gaan we uitvoerig in op dit thema. De conferentie heet (W)aardige zorg, waarbij we de W tussen haakjes hebben geplaatst. Die dag zal gevuld zijn met vernieuwingspraktijken uit Brabant en tevens wordt die dag de tentoonstelling „Schatten van Brabants herstel‟ geopend. Jullie ontvangen samen met het jubileumboek de uitnodiging voor de conferentie van 5 maart en voor de tentoonstelling. Verzoek aan jullie om medewerkers en vrijwilligers in jullie instellingen en organisaties te attenderen op deze beide festiviteiten. Ruimte voor jeugd De jeugdsector is al meer dan twintig jaar onderhevig aan reorganisaties en wetswijzigingen die elkaar in hoog tempo (blijven) opvolgen. Velen zijn het met ons eens: hardnekkige en complexe problemen in deze sector worden niet opgelost met (nog) meer regels, structuurwijzigingen en blauwdrukachtige veranderingen. En hoewel het stelsel aan vereenvoudiging toe is, zijn wij er van overtuigd dat inhoudelijke vraagstukken niet beantwoord kunnen worden met alleen organisatorische oplossingen. Er is een omslag nodig. We schreven dit op in het document „Jeugdzorg ont-regeld.‟ Samen met het werkveld wil de PRVMZ nieuwe vormen van professionalisering en beleidsontwikkeling zoeken waarbij het principe van wederzijdse sturing wordt vormgegeven op basis van praktijkervaringen. Geen eenmalig trajecten, maar als een voortdurend proces. We willen deze lerende praktijken en lerende netwerken stimuleren en helpen realiseren. Zorgaanbieders, die in dialoog met jongeren, ouders, familieleden hun zorg op inhoud en kwaliteit toetsen en optimaliseren. Tegelijkertijd zal ook gezocht worden naar verbindingen tussen de praktijk en wetenschappelijk onderzoek. Deze manier van werken is al ingezet rond het thema kindermishandeling. In een aantal verdiepingsbijeenkomsten werken de provincie, K2 en PRVMZ samen aan een niet gemakkelijk traject. Hoe bewerkstelligen we een omslag in het benaderen van kindermishandeling gebaseerd op de waarde „Betrokken blijven‟. Niet alleen de kindermishandeling signaleren en melden, maar in contact blijven. Betrokkenheid is eveneens een sleutelwoord in een ander traject waar de PRVMZ met gemeenten aan wil werken. In februari verschijnt onze publicatie „It takes a village to raise a child‟. Een beschrijving en analyse van een aantal praktijken hoe ouders, buurtbewoners en vrijwilligers elkaar tot steun zijn bij het opgroeien van kinderen. De publicatie zal de start zijn van een traject om deze aanpak op een aantal plekken verder te ontwikkelen en te onderzoeken. Den Bosch en Boxtel doen mee. Misschien zijn er meer gemeenten die mee willen doen. We horen dat graag.
5
Mens en dier De laatste jaren komen steeds vaker infectie-uitbraken bij mensen voor die veroorzaakt worden door dieren; vogelgriep, Ebolah, SARS, Lyme, MRSA. In 2007 trokken huisartsen uit Herpen aan de bel over een forse toename van het aantal longontstekingen in hun praktijk. Het bleek om Q-koorts te gaan. Dat was het begin van wat in 2008 en 2009 de grootste uitbraak ter wereld van Q-koorts werd, overgebracht door geiten. In Noord-Brabant leven mens en dier in een grote dichtheid op elkaar en zijn de risico‟s voor dergelijke ziekten hoog. Het aantal dieren (rundvee, varkens, kippen, geiten en schapen) is in Noord-Brabant 32, 4 miljoen, dat is 27,4% van het totaal aantal dieren in Nederland. Met de komst van megabedrijven in de intensieve veehouderij verwachten huisartsen, medisch specialisten en GGD‟en een verdere toename van gezondheidsrisico‟s. De megastallen wordt gelukkig een halt toe geroepen, zo lazen we eergisteren in de krant. In het voorjaar van 2008 richtte de PRVMZ een ongevraagd advies aan Gedeputeerde Staten, waarin de situatie rondom de Q-koorts werd uiteengezet en waarin aangedrongen werd om alle mogelijkheden van de provincie te benutten om verdere uitbreiding van de Q koorts tegen te gaan. In eerste instantie een ongemakkelijk advies, zo bleek. Wie moest dat oppakken? We kwamen bij het Kabinet van de Commissaris van de Koningin. Daarna volgde een enigszins frustrerend traject van vele taaie overleggen. In de zomer van 2009 schreven we het essay „een tikkende tijdbom in Noord-Brabant‟ een essay dat in een hoge oplage in een mum van tijd verspreid is. Wat kunnen we leren van de Q-koorts en wat kunnen gemeenten, provincie en rijk doen aan de tegengestelde belangen tussen veehouderij en volksgezondheid? Dieren en groen hebben immers eveneens een gunstige uitwerking op mensen, die hun gezondheid ten goede komt. Dat lijken we bijna te vergeten, terwijl we in Noord-Brabant ook daar goede voorbeelden van kennen. Zorgboerderijen, wijktuinen, volkstuinen en kinderboerderijen bevorderen sociale contacten, bieden mensen een uitlaatklep en kunnen een rol spelen bij de integratie van kwetsbare groepen. De zorgboerderij is geen nieuw fenomeen; er zijn er inmiddels ongeveer 140 in NoordBrabant. Deze functie staat wel onder druk door de bezuinigingen op de AWBZ. Zullen de zorgboerderijen de AWBZ-bezuinigingsoperatie overleven? Zouden zorgboerderijen niet het gezonde toekomstperspectief voor de landbouw in onze provincie kunnen zijn? Het thema mens, dier en omgeving verdient in Noord-Brabant aandacht vanuit gezondheidsperspectief. We staan voor belangrijke opgaven om de relatie tussen mens, dier en omgeving zo min mogelijk ziekmakend en zo helend mogelijk te maken. Dit is een ingewikkelde kwestie, die vele beleidsterreinen raakt. Belangrijk is dat de Provincie en Gedeputeerde Staten hun verantwoordelijkheid nemen om het gezondheidsaspect in al haar beleidsvoornemens steeds grondig te (laten) onderzoeken en mee te laten wegen in haar besluitvorming binnen andere sectoren. Niet alleen de negatieve effecten op gezondheid, maar ook de positieve. De PRVMZ heeft met huisartsen, specialisten van het Jeroen Bosch Ziekenhuis, artsen en epidemiologen van de GGDen, veterinaire artsen en de Radbouduniversiteit een Brabants kennisnetwerk zoönosen opgericht als vervolg op de inmiddels intensieve kennisuitwisseling rond de Q-koorts. Het kennisnetwerk beoogt vanuit het humane gezondheidsperspectief een preventief beleid m.b.t. zoönosen in Noord-Brabant te bewerkstelligen. We willen de kennis in Brabant bundelen, omdat dit kennis is die in de praktijk wortelt en dichtbij de direct ervaren nood van de patiënten staat. Het kennisnetwerk onderhoudt nauw contact met de snel gegroeide patiëntenvereniging Q-koorts die met steun van de PRVMZ en Zorgbelang is gestart. Komende weken gaat een voorlichtingsronde van start met 8 regionale bijeenkomsten. Het kennisnetwerk, de provincie en gemeenten trekken hierbij samen op.
6
Tot slot Met deze voorstellen, ideeën én activiteiten willen we – samen met Brabantse partners – werken aan enkele urgente problemen in onze provincie. De PRVMZ wil als signaleerder, aanjager, initiator en verbinder haar rol komende jaren met verve blijven spelen op de thema‟s van de gezondheidsagenda. We ondervinden daarbij constructieve en positieve samenwerking van onze gedeputeerde en de mensen van de afdeling zorg en welzijn. Soms zijn onze adviezen ongemakkelijk, maar ook voor die kritische rol krijgen we de ruimte. We willen niet wachten tot morgen met het oppakken van de gezondheidsagenda, want de toekomst begint vandaag!
