De polder vertraagt. Die prijs was een fantastische steun!

Annette van Waning, Vebego:

‘MVO draait steeds meer om sociale innovatie’

Uneto-VNI:

Duurzaamheidscan en roadshow voor installateurs

Succesvolle radicaal: Ondernemer- pionier Ray Anderson

Nummer 5 | November 2011

Een uitgave van Koninklijke Van Gorcum

Herman Wijffels over duurzaam veranderen

‘De polder vertraagt’ ‘Die prijs was een fantastische steun!’

1

878462 311106

Innoveren in nederland

> Een MVO-zelfverklaring opstellen in 6 stappen > Groene marketing via social media p.38 > Dag Porsche, hallo elektrobolide p. 32 p.45 > MVO-koplopers bedwingen de keten p. 46

Dé MVO-richtlijn nu met gratis praktijkgids Bestel op www.nen.nl/iso26000

Normalisatie: de wereld op één lijn

November 2011 PEPPERONLINE.NL 3

Voorwoord

Bekend tot in China

‘A

ls ik de klant had gevraagd wat hij wilde, zou hij gezegd hebben: een sneller paard.’ Dat zei Henry Ford, toen hij in 1908 de T-Ford introduceerde. De eerste auto die in serie werd geproduceerd. Met ongekend succes. Om hun ideeën werkelijkheid te maken, moeten ondernemers hun eigen plan trekken. Wat klanten zeggen te willen, is hooguit de halve waarheid. We weten vaak niet waar we behoefte aan hebben, totdat we er kennis mee maken. Dan komt al gauw de volgende hobbel: de investeerder. Die doorziet zelden de commerciële mogelijkheden van een goed idee.

Dat blijkt ook uit de ervaringen van ondernemers die de afgelopen tien jaar de Herman Wijffels Innovatieprijs wonnen. Zo staan de winnaars uit 2006 en 2007 nu pas op het punt de markt te bestormen met hun uitmuntende innovaties. Met bloed, zweet en tranen maakten ze hun creaties marktklaar. ‘Wij Nederlanders zijn daar gewoon niet zo goed in’, zegt oud-bankier en naamgever van de prijs Herman Wijffels in het interview in dit nummer. Om er direct aan toe te voegen dat we wel het beste jongetje van de klas zijn in het adopteren van nieuwe technologie, zodra we er brood in zien. Zo is internet hier sneller en beter opgepakt dan in de meeste andere landen. Onder zulke barre omstandigheden is een innovatieprijs wel het minste waar je op mag hopen. Sterker nog, volgens Reinier Mommaal, die de prijs in 2009 won met zijn bedrijf DyeCoo, maakte die zege enorm verschil: ‘Zelfs in China verschenen persberichten over ons en het winnen van de prijs. Onze naam gonsde plotseling rond in de wereld van de textiel. Ik durf rustig te stellen dat de prijs ons heeft geholpen om door de crisis heen te komen.’ Uiteindelijk zijn het ondernemers die het moeten doen: ideeën en concepten vertalen in producten en diensten waar we echt iets aan hebben. Een cruciale maatschappelijke functie, noemt Wijffels het. Dat geldt ook voor duurzame producten en diensten. Willen we de economie duurzamer maken, dan hebben ondernemers daarin een hoofdrol.

Toine Al Hoofdredacteur [email protected] www.pepperonline.nl

Fotografie Caroline Westdijk

Zonder mensen met de mentaliteit van Henry Ford hadden we geen auto’s gehad. Die mentaliteit hebben we nu nodig voor het vertalen van goede ideeën tot duurzame producten en diensten. Zaken waar we nu nog niet eens van vermoeden dat we er binnenkort niet meer buiten kunnen.


PEPPER November 2011

10 jaar duurzame innovatie In november wordt de Herman Wijffels Innovatieprijs voor de tiende keer uitgereikt. Hoe innovatief is Nederland dit jaar en hoe belangrijk is de prijs voor de winnaars?

18

MVO draait om mensen Annette van Waning, CSR Manager bij dienstverlener Vebego: ‘Er liggen heel veel kansen in organisaties om het beste in mensen naar boven te halen.’

34

26 Wijffels’ positieve boodschap De westerse wereld ligt op ramkoers. Alleen met een ingrijpende reorganisatie van de samenleving kunnen we het tij keren, ondernemers voorop. Want de politiek is verlamd, zegt Herman Wijffels (69).

Coverfoto: Marleen Daniëls Foto inzet: Jiri Büller


Inhoud

Marketing & communicatie 16 Een geloofwaardige MVO-zelfverklaring in 6 stappen 38 Social media succesvol inzetten voor groene marketing

Innovaties & nieuwe producten 18 10 jaar Herman Wijffels Innovatieprijs

Management & strategie 26 Interview: Herman Wijffels hekelt het kabinet

Geweldig koppel Ivo van den Brink en Joost ter Doest hadden alles, maar misten de zingeving. Ze deden de Porsche de deur uit en bouwen nu met hun bedrijf Rebbl auto’s om tot elektrisch aangedreven bolides.

Personeel & organisatie 34 Annette van Waning, CSR Manager bij Vebego

Rubrieken 3 Voorwoord 6 Lezersreacties: elektrische taxi’s echt milieuvriendelijker? 7 Nieuwe duurzaamheidsscan Uneto-VNI

32

8 Nieuws 13 De maand van... Laura Hein, CSR-coördinator Expresso 14 Slimme energienetten helpen ondernemers 24 Expertvraag: hoe moeten we communiceren over onze MVO-prestaties? 32 Complete U-turn: Rebbl maakt auto’s elektrisch

In 6 stappen een MVO-zelfverklaring Aantonen dat je ISO 26000 toepast voor je MVO-beleid doe je met een ‘zelfverklaring’. Dit doe je geloofwaardig met de nieuwe handleiding van het NEN.

16

42 Boek: Ray Anderson spreekt tot CEO’s 46 MVO Koplopers bedwingen de keten 51 Service & colofon

Columns 31 Willem Lageweg: ondernemen in conflictgebieden? 41 Margot van Sluis-Barten: nieuwe werknemers, sociale revolutie 45 Marleen Janssen Groesbeek: wisseling van de wacht 50 Lars Moratis: leve de radicale industrieel!

Social media op de groene markt Hoe zet je social media in om je groene product in de spotlight te zetten? Tip1: ‘Vergeet marketing, durf te delen!’

38

Surf nu naar www.pepperonline.nl De nieuste blogs lezen en vragen stellen aan MVO-experts, of contact leggen met andere ondernemers met duurzame ambities? Weten hoe je iets in de praktijk aanpakt? Tips en tools, boeken, evenementen, opleidingen en trainingen op MVO-gebied? Je vindt het op: www.pepperonline.nl


Lezersreacties

Enorme kortzichtigheid (Pepper nr. 4) Ik heb met uiterste verbazing uw artikel gelezen over de in te zetten elektrische taxi’s in Amsterdam. Blijkbaar is de visie van uw redacteur alleen maar gefocust op het fenomeen elektrisch rijden. Het is een goede ontwikkeling in de taxibranche om met meer milieuvriendelijke auto’s te gaan rijden. Maar uw redacteur geeft liever een trap na door de taxi’s 35 keer meer vervuilend te noemen dan een gemiddelde auto. Dit getuigt van een enorme kortzichtigheid. Hieruit blijkt dat u symboolpolitiek voert t.o.v. de elektrische auto. Uit berekeningen van specialisten blijkt dat als u de opwekking van elektriciteit meerekent, de elektrische auto niet zo heel milieuvriendelijk is. Denk alleen maar aan de vervuiling van de gebruikte accu’s. Op dit moment schakelt de taxibranche over op het gebruik van aardgas/groengas. Deze vorm van brandstof is erg schoon. Maar helaas horen wij u daar niet over. Cees Dijkstra Aardgastaxi – Forum voor Duurzaam ondernemen in de taxibranche

zijn ze nog prima jarenlang te gebruiken in stationaire opstellingen (zoals bij de Nissan Leaf, de eerste elektrische auto voor de massa). Zie de volgende bronnen: www.olino.org/articles/2009/03/26/ milieu-effecten-elektrische-auto http://wikimobi.nl/wiki/index. php?title=Accu#Grondstoffen_en_leefomgeving Er zijn zelfs TU’s en andere onderzoekers die beweren dat Li-Ibatterijen na 10 jaar nog een capaciteit van 97 procent hebben en dus langer meegaan dan de elektrische auto’s zelf...! 3. Ook aardgas is een fossiele brandstof. Weliswaar de meest schone onder alle fossiele brandstoffen, maar toch, er komt hoe dan ook CO2 vrij. Bij elektrisch vervoer, mits met duurzaam opgewekte elektriciteit, is dat niet het geval. Mail uw brieven naar [email protected]. De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden brieven in te korten en te redigeren.

Reactie nieuwsredactie: Mooi dat lezers reageren, maar wel graag op basis van feiten. Een reactie op de punten van kritiek: 1. Dit bericht is gebaseerd op een ANP-persbericht waarin expliciet staat dat een ‘gemiddelde taxi bijna 35 keer meer stikstofoxide uitstoot dan een personenauto’. 2. Vergeleken met loodzuur en nikkel-metaalhydridebatterijen leveren de huidige lithium-ionbatterijen drie keer zoveel voltage per cel. Deze worden hoogstwaarschijnlijk ook in de taxi’s gebruikt. Li-I-batterijen zijn volledig recyclebaar en bevatten geen zware metalen en andere giftige stoffen. Na 1000-2000 keer opladen hebben ze nog 80 procent van de capaciteit en Advertenties


Nieuwsinterview

Scan voor duurzame installateurs Branchevereniging Uneto-VNI voor de installatiebranche heeft een nieuwe versie uitgebracht van haar duurzaamheidsscan. ‘We willen werken aan het bewustzijn dat duurzaamheid verder gaat dan de techniek.’ Tekst Pierre de Winter Fotografie Uneto-VNI

‘De meeste bedrijven in onze branche doen al hartstikke veel aan duurzaamheid. Installatiebedrijven zijn in hun aard nu eenmaal altijd bezig met het toepassen van energiebesparende, efficiëntere technologieën. Waar het vaak aan ontbreekt, is een integrale kijk op duurzaamheid en daarmee een systematische aanpak. Vreemd is dat overigens niet, want veel ondernemers in de branche kunnen het zich alleen in de avonduren veroorloven om actief met deze materie bezig te zijn.’ Aan het woord is Terry Heemskerk, vakgroepmanager bij branchevereneniging UnetoVNI voor de installatiebranche en als secretaris verantwoordelijk voor het MVO-platform dat Uneto in 2005 heeft opgericht. ‘Wat wij proberen te bewerkstelligen, is dat al onze leden – het zijn er zo’n 5300 – op een concrete, direct toepasbare manier met duurzaam ondernemen in aanraking kunnen komen.’ Dat platform kwam er overigens enkele jaren geleden op verzoek van de leden zelf.

Benchmark Vlak voor de zomer van dit jaar presenteerde Uneto-VNI de nieuwe MVO-scan voor installatiebedrijven. In vergelijking met de vorige versie werd een nieuwe component ‘logistiek’ toegevoegd en is er een benchmark opgenomen, die

het mogelijk maakt dat leden zichzelf zoveel mogelijk kunnen vergelijken met gelijksoortige andere bedrijven. Heemskerk: ‘Je moet appels met appels vergelijken; een elektrotechnisch installateur wil zich niet meten met de sanitairbranche.’ Geen makkelijke klus, gezien de diversiteit van de branche, die varieert van voornoemde categorieën tot zonne-energie en van windmolens tot brandveiligheidszaken. Vandaar dat Uneto-VNI adviesbureau BECO in de arm nam, waarmee het de eerste versie van de scan – eind 2009 ook al had ontwikkeld. Heemskerk: ‘Zij hadden al een generieke scan. We hebben toen met hen een intensief traject doorlopen om die te kunnen herschrijven voor de installatiebranche.’

Kwartier De scan omvat zo’n vijftig vragen, volledig toegesneden op de installatiebranche en samengesteld volgens de internationale richtlijnen. ‘Maar niet moeilijk’, aldus Terry Heemskerk. ‘Je kunt ’m in ruim een kwartier doorlopen. De meeste informatie waarnaar gevraagd wordt, heeft de ondernemer wel bij de hand. Je komt te weten waar je staat als het om MVO gaat en je krijgt suggesties voor de meest logische vervolgstappen.’ Tot slot is er de rapportagefunctie, die als een simpel duurzaamheidsverslag kan

dienen. Ondernemers kunnen daarmee aan (potentiële) opdrachtgevers laten zien hoe hun bedrijf ervoor staat qua duurzaamheid.

Kennismaken Volgens Heemskerk loopt het nog niet storm. ‘Dat kan ook niet, omdat we ’m vlak voor de zomer gepresenteerd hebben. Maar we gaan er hard aan werken.’ Zo heeft de vereniging een roadshow opgezet, samen met MVO Nederland en Syntens. ‘Daar laten we lokale ondernemers met een duidelijke visie op MVO aan het woord en een lokale hoogwaardigheidsbekleder, om het perspectief van de mogelijke opdrachtgever te verwoorden.’ MVO Nederland staat er met zijn kennis en Syntens levert aan deelnemers met interesse drie dagen gratis dienstverlening. En natuurlijk kunnen ondernemers er ‘spelen’ met de nieuwe scan. In Rotterdam en Groningen was het een groot succes, volgend voorjaar zijn er zo’n 3-4 evenementen gepland, maar eerst is er op 24 november nog een roadshow Zwolle. Heemskerk: ‘We willen laten zien dat duurzaamheid verder gaat dan de techniek. Met de P van Planet zit het bij de meeste van onze leden wel goed. Het gaat erom dat ze ook aan die andere P’s, People en Profit, gaan werken.’

Terry Heemskerk, Uneto-VNI: ‘Met de P van Planet zit het bij veel van onze leden wel goed.’

Bezoek de roadshow De eerstvolgende roadshow van Uneto-VNI, MVO Nederland en Syntens is op 24 november in Zwolle. Volgend voorjaar zijn er nog zo’n 3-4 evenementen gepland. Meer informatie op http://tinyurl. com/3eks97m. Kijk voor de scan op http:// duurzaamheidsscan. uneto-vni.nl.


Samenstelling & redactie: Tseard Zoethout & Barbara van Male

Winnende slager

Talent behouden helpt bedrijven groeien

Fotografie: Guus Dubbelman/Hollandse Hoogte

Nederlandse bedrijven houden talent te weinig binnen, zo blijkt uit onderzoek van internationaal HR-adviesbureau Mercer.

De winkel van de Vegetarische Slager aan het Haagse Spui.

De Vegetarische Slager is winnaar van de Hart-Hoofdprijs van Triodos Bank. De prijs voor de meest vernieuwende duurzame ondernemer werd voor het eerst toegekend. De Vegetarische Slager kwam als beste uit de bus bij deze publieksprijs, waarvoor meer dan 16.000 mensen hun stem uitbrachten. De slager is de eerste speciaalzaak in Nederland die plantaardige vleesvervangers produceert en verkoopt. De

onderneming is het geesteskind van biologisch akkerbouwer Jaap Korteweg, topkok Marco Westmaas, Kiemkrachtdirecteur Rob van Haren en conceptmaker Niko Koffeman. Zij willen dat vleesvervangers spectaculair van structuur, bite en smaak zijn, zodat vleeseters

Een miljoen druppels Het Medisch Spectrum Twente is de tweehonderdste deelnemer aan het duurzaamheidsproject 1.000.000 druppels. Bedrijven, gemeenten, scholen, zorginstellingen, particulieren: 1000.000 druppels wil een miljoen mensen bewust maken van hun eigen rol in duurzaam denken en doen. Met elke week een duurzame tip, de Druppel van de Week, die iedereen makkelijk kan toepassen. Medisch Spectrum Twente heeft in haar nieuwbouw een healing environment ingericht en diverse duurzame energietechnieken toegepast. Door deel te nemen aan 1.000.000 druppels worden 4.000 medewerkers betrokken bij de duurzame ontwikkeling in de zorginstelling. Meedoen? www.eenmiljoendruppels.nl

helemaal niets missen als ze vlees een of meer dagen achterwege laten. Met de prijs van 10.000 euro gaan ze verder met de ontwikkeling van plantaardige vleesvervangers en de groei van de keten. ‘Een van de wensen is een 100 procent plantaardige rookworst.’ Andere genomineerden zien? www.triodos.nl

In het What’s working-onderzoek van Mercer beantwoordden 1.800 medewerkers in Nederland meer dan 100 vragen over onder meer arbeidsvoorwaarden, carrièremogelijk heden en werk-privébalans. Van de respondenten vindt slechts 52 procent dat interne doorgroeimogelijkheden goed geregeld zijn en 53 procent meldt dat hun bedrijf goede trainings mogelijkheden aanbiedt. Arnout Korteweg, Market Leader Benelux bij Mercer: ‘Bedrijven beseffen niet dat bedrijfsgroei kan worden bevorderd als het om opleiden van medewerkers gaat.’ De focus ligt vooral bij jonge medewerkers, terwijl duurzaam HR-beleid juist alle leeftijdsgroepen faciliteert, zo vindt Mercer.

Nederlands-Duitse prijs voor MKB De Nederlands-Duitse Handelskamer (DNHK) kent jaarlijks de Prijs voor de Economie uit. Bedoeld voor MKB-bedrijven die bijzonder innovatief - en vaak duurzaam - zijn. Duitsland is de belangrijkste handelspartner van Nederland. ‘Met deze prijs’,

zegt DNHK-voorzitter Dick de Boer, ‘tonen we aan dat het MKB een belangrijke, soms onderschatte, rol vervult.’ De prijs is voor de vierde keer uitgereikt aan een MKB-bedrijf dat opvalt door grensover-

schrijdende bedrijfsactiviteiten. Eerdere winnaars waren onder meer Greenwheels en Multi Development, projectontwikkeling. Dit jaar hebben 34 MKB-ondernemingen zich aangemeld. Drie Nederlandse en drie Duitse zijn genomineerd. Twee genomineerden houden zich bezig met sloop en grondreiniging en PV-systemen. De interesse groeit: er zijn online ruim vierduizend stemmen uitgebracht. Meer dan vorig jaar. Bij het ter perse gaan van dit nummer was de winnaar nog niet bekend.


Nieuws

Toekomstige leiders zoeken balans

Op The Future Leaders Event komen 200 jonge high potentials uit bedrijfsleven en overheid samen om na te denken over maatschappelijke vraagstukken en dilemma’s die belangrijk zijn voor de toekomst van het land, de grote steden, het grootbedrijf en het MKB. Key note speaker en SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan: ‘Aanstormende managers hebben wel de wil maar nog niet de macht. Zij zijn nog niet van beslissende invloed op de keuzes die bedrijven maken. The Future Leaders Event geeft hen een voorproefje van wat hen te wachten staat wanneer ze over een aantal jaar zelf aan de knoppen zitten.’

Fotografie: Eric Brinkhorst/Hollandse Hoogte

Ondernemers die met iets écht innovatiefs komen, hebben het vaak lastig. Helemaal als het gaat om een duurzaam product. Op The Future Leaders Event werken toekomstige leiders aan de balans tussen People, Planet en Profit.

Alexander Rinnooy Kan is een van de sprekers op het Future Leaders Event.

innovatie – op barrières, succes, strategie en markt. Andere thema’s zijn: de koers van de stad, de koers van het land, de koers van de Raad van Bestuur. Het Grote Bedrijven Netwerk van MVO Nederland organiseert op 3 november 2011 het congres voor de vierde keer. Naast Rinnooy Kan spreken

onder andere ondernemer Nicolette Mak van Valid Express, en oud-premier JanPeter Balkenende, tegenwoordig partner bij Ernst & Young. Daar geeft hij onder andere het Corporate Responsibility-beleid mede vorm.

Een duurzame samenleving en een duurzaam bedrijfsleven zijn de kern van het congres. Een van de thema’s is de koers van de ondernemer. Ondernemers die met iets écht innovatiefs komen, hebben het vaak lastig, helemaal als het gaat om een duurzaam product. Een succesvol businessmodel,

geldschieters, verkoopkanalen lijken voor de duurzame ambities van ondernemers vaak onbereikbaar, zeker als het idee nog geen bewezen technologie is. Op het congres onderzoeken de Future Leaders vijf echte ondernemersvoorbeelden – van een financiële constructie tot een technische

Minister Marja van Bijsterveldt (OCW), uitreiking Duurzame Lintjes, 6 september 2011

‘De uitdagingen van onze tijd vragen ook om mensen die vragen stellen die nog nooit gesteld zijn.’


Energienieuws

Onderzoek: energietoekomst ligt in de regio Nu de fossiele energie opraakt, moet energie boven de grond worden opgewekt. ‘De toekomst ligt in de regio’, zegt Andy van den Dobbelsteen (TU Delft), coördinator van onderzoeksproject SREX (Synergie Regionale planning en EXergie). Dit SREX is niet zomaar een onderzoek geweest: in opdracht van Agentschap NL zijn vijf instellingen – TU Delft, Rijksuniversiteit Groningen, Wageningen Universiteit, Hogeschool Zuyd en TNODeltares – sinds 2006 nagegaan hoe we de gebouwde omgeving zonder fossiele energie kunnen inrichten.

anders investeren en duurzame energieketens oprichten, bijvoorbeeld met behulp van ESCO’s (energy service companies) of energiecoöperaties. Schaalgrootte, afstemming en samenwerking worden van levensbelang.’ Aanzetten daartoe ziet Van den Dobbelsteen vooral van wijk tot regio, van herinrichting en uitwisseling van stromen in Rotterdamse stadshavens tot energetische renovatie van woonwijken. Volgens hem ligt op die schaal dé kans voor het midden- en kleinbedrijf. ‘Beperk de vraag, wissel energie uit met je buren en werk samen aan duurzame opwekking’, tipt hij.

Landschapsarchitecten, planologen, stedenbouwkundigen en energie-experts kwamen al snel tot de conclusie dat die inrichting verreikende maatschappelijke gevolgen zal krijgen. ‘Als fossiele brandstoffen wegvallen’, zegt de onderzoeker aan de vooravond van het afrondende congres ‘Energie en Ruimte’, ‘dan moeten we onze energieopwekking aan de oppervlakte organiseren. Scheiding van functies als wonen en werken functioneerde in de vorige eeuw prima, maar is nu een hobbel geworden voor duurzaam gebruik van ruimte. Zo blijkt, op niveau van één gebouw, opslag en uitwisseling van warmte en koude nauwelijks haalbaar. We moeten

www.exergieplanning.nl

Zeewolde hengelt naar smart grid miljoenen Op de laatste dag van inschrijving heeft Zeenergie een gooi gedaan naar € 1,8 miljoen subsidie uit ‘Proeftuin Intelligente Netten’. Met deze regeling wil het Rijk de uitwisseling van duurzame energievormen op het openbare net stimuleren. Zeenergie is onderdeel van Inzet (Intelligent Net Zeewolde en Energietransitie), een consortium van gemeente en provincie, netbeheerder Liander en diverse marktpartijen. Hun voorstel behelst koppeling van groene stroom (uit windturbines) en biogas (van een vergister) aan energieopslag en vraagsturing bij huishoudens en bedrijven. Slimme netten zijn een uitgelezen kans voor het MKB, laat ook het NEBC op pagina 14 zien.

Het saldeerdrama wordt het ook wel genoemd: als je eigenaar bent van duurzame energiebronnen, moet je óók energiebelasting betalen wanneer je, bij overschot, meer dan 5000 kWh aan het net levert. Diverse partijen zijn daarom met innovatieve oplossingen gekomen: verhuur je (bedrijfs)dak voor zonnestroom en zij betalen hetzelfde voor inkoop als verkoop. Maar waarom niet de lusten neerleggen daar waar de lasten liggen? Het kabinet lijkt daar steeds meer voor te zijn. Zo heeft minister Verhagen (EL&I) toegezegd Verenigingen van Eigenaren vrij te stellen van belasting tot 10.000 kiloWattuur. Het wachten is op de uitwerking van de ‘Green Deal’.

Fotografie: Luuk van der Lee/Hollandse Hoogte

Verhuur je dak voor zonnestroom

Een boer in Nordkirchen (D) vindt het al heel normaal om zonnepanelen te exploiteren.

‘Benzine in een V8 stoppen is hetzelfde als je barbecue aansteken met honderd dollar biljetten. Het werkt wel, maar het is ongelofelijk dom.’

Ray Anderson in Confessions of a radical industrialist, besproken op p. 42.


Nieuws

Onze binnensteden raken verstopt. Door verkeersdruk, vervuiling en regelgeving. Waarom gaan we winkels niet gezamenlijk bevoorraden en op de terugweg reststoffen afvoeren? Logistiek dienstverlener Binnenstadservice doet dat. In Amsterdam opende ze net haar negende vestiging. Al het goede komt langzaam, zo ook Binnenstadservice: begonnen in april 2008 in Nijmegen wordt deze franchiseformule nu pas winstgevend. ‘Leveranciers en verladers moeten wennen aan het concept’, legt directeur Max Prudon uit. ‘Zij voerden de regie, terwijl de ontvanger weinig met het logistieke proces van doen had. Wij keren dat om: de ontvanger bepaalt wanneer goederen uit ons depot aan de rand van

de stad worden doorgeleverd, maximaal een keer per dag en met slechts één voertuig. Dat gebeurt zo duurzaam mogelijk: de uitvoerders in de steden rijden op aardgas of worden, waar mogelijk, elektrisch aangedreven. Op de terugweg nemen ze papier, folie of piepschuim mee terug. Afvalverwerkers zijn blij met deze schone afvalstromen.’ Gebundelde bevoorrading kent volgens Prudon diverse voordelen: zo wordt het straatbeeld minder belast, waardoor de leefbaarheid in de stad toeneemt en winkeliers meer kunnen verkopen. Bundeling zorgt bovendien voor hogere efficiency en minder milieudruk. ‘Het mooie is’, besluit Prudon, ‘dat de interesse vanuit de stad zelf komt. Zo heeft een bewonersvereniging in Gouda voor deze formule gestreden en wil Gemeente Maastricht klant worden.’ www.binnenstadservice.nl

Fotografie: Yvonne Wijermans

Slimmere bevoorrading, schonere binnenstad

Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, Joop Astma, zette 19 september zijn krabbel onder een samenwerkingsovereenkomst met o.a. Lekkerland en Van Gansewinkel.

Welke gemeente is het duurzaamst? Dit najaar vindt de eerste editie van de Prijs voor Duurzaamste Gemeente van Nederland plaats. Veel gemeenten werken aan een duurzame strategie.

De onderscheiding bekroont projecten in de eigen organisatie, in de gebouwde omgeving, het bedrijfsleven, en op het gebied van energie, afval en mobiliteit. Initiatiefnemer Frans van den Boorn, Sales & Marketing Director van Cofely Nederland, benadrukt de voorbeeldfunctie: ‘Dat duurzaam-

heid in Nederland leeft, blijkt uit het feit dat meer dan één op de tien gemeenten aangeeft een duurzame strategie te ontwikkelen en te implementeren. Wij hopen dat we nóg meer gemeenten kunnen inspireren.’ Herman Wijffels isn voorzitter van de jury.

Aardwarmte, groene daken, afvalbakken op zonne-energie, verkeersborden die twee keer langer meegaan: de gemeente die voorop loopt in duurzaamheid kan straks de prijs

in ontvangst nemen. Voor de verkiezing – een initiatief van GDF SUEZ, FD Networks en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten – hebben zich al 60 gemeenten aangemeld.

Gao Xiqing, China Investment Corporation, NRC Handelsblad , 24 september 2011

‘We willen een vriendschapshand graag uitsteken, maar we moeten net zo goed voor onze beleggingen zorgen als voor onze kinderen’


Groen bezig

Bewegen levert geld op Als alle werknemers in Nederland flink bewegen, dan kan de BV Nederland 380 tot 930 miljoen euro per jaar verdienen. Want fitte medewerkers zorgen voor minder verzuim, blijkt uit onderzoek door Het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen en het Diabetes Fonds. Werknemers die voldoende bewegen, lopen minder risico op chronische ziekten en zullen zich minder vaak ziek melden. Nu de arbeidsmarkt vergrijst en steeds krapper wordt, is het voor werkgevers de vraag hoe zij hun personeel duurzaam inzetbaar houden. Traplopen, lunchwandelen, fietsprivéplannen, bedrijfssport: het NISB en het Diabetes Fonds hebben tips én een concreet stappenplan waarmee werkgevers hun

werknemers kunnen stimuleren te bewegen. Als alle werknemers in Nederland flink bewegen, dan levert dat maximaal 930 miljoen euro op. Niet alle werknemers zullen daarvoor te porren zijn. In het onderzoek is een realistischer scenario doorberekend: als 25 procent meer werknemers flink gaat bewegen, is de winst altijd nog 380 miljoen euro. Dat sporten voordeel oplevert,

is opmerkelijk: juist intensief bewegen gaat gepaard met een relatief hoog blessurerisico. In het onderzoek is berekend dat het hogere verzuim door sportblessures ruimschoots wordt gecompenseerd: sportende werknemers verzuimen gemiddeld minder dan niet-sportende collega’s. In 2010 telde Nederland 7,8 miljoen werknemers, daarvan voldeed gemiddeld 33 procent niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Het aantal mensen met één of meer chronische aandoeningen is 4,5 miljoen; een van de grootste oorzaken is een ongezonde leefstijl.

Stekkerdoos uit bierblikje

Fotografie: Bas Luiting/Connex Cablemanagement

‘Zonnepanelen zijn de leisteen van de 21ste eeuw.’

Nudge lanceert zonnekracht Duurzaam consumentenplatform Nudge heeft de campagne ‘Zonnekracht’ gelanceerd voor het gebruik van zonne-energie op wijkniveau. Bij Nudge zijn ruim 15.000 consumenten aangesloten. Al honderd buurtburgemeesters willen zich daarvoor inzetten. Expeditie Het Nieuwe Werken In een intensief jaartraject met acht workshops en intervisiebijeenkomsten kunt u expert worden in Het Nieuwe Werken. De expeditie wordt georganiseerd door MVO Nederland, TNO en Conclusion. Meer informatie bij Glenn van der Burg van MVO Nederland: [email protected]. Energieneutrale huurwoningen Duurzaam wonen is niet langer voorbehouden aan huiseigenaren: wooncorporatie Lefier Zuidoost Drenthe bouwt twaalf Ecocredowoningen voor sociale verhuur. Wubbo Ockels heeft de opening van het proefproject verricht.

Tijdens de Dutch Design week (DDW) presenteert Connex Cablemanagement een aantal innovatieve producten op het kruisvlak van duurzaamheid en design (Strijp-S, Torenallee 22-08). Bijvoorbeeld stekkerdozen uit bierblikjes. De DDW wordt dit jaar alweer voor de tiende keer gehouden in lichtstad Eindhoven.

Pieter Wim Versluijs, op de discussiegroep ‘duurzame energie’ van Linkedin.

Groene kantorenwedstrijd Nederlandse kantoren kunnen meedingen naar de titel Groenste Kantoor, georganiseerd door netbeheerder Liander. Ieder bedrijf, iedere instelling en iedere vestiging kan meedoen. De wedstrijd loopt van 10 oktober tot 11 november 2011. www.groenedaad.nl.

Ecokadobon via internet Gemak dient de mens: via internet kun je nu de ecokadobon bestellen, een initiatief van overzichtsite EcoGoodies en Kadobon online. De bon kan bij webwinkels voor duurzame, biologische of fairtrade producten worden ingewisseld. Flex wint op Duurzame Dinsdag Twaalf elektrische voertuigen rijden zes dagen per week gratis in Rotterdam Overschie: op Duurzame Dinsdag won Flex Overschie hiervoor de eerste prijs. De tweede prijs was voor ondernemer Hans Alders met technieken die stroomverbruik ‘on stage’ met 70 procent verminderen.


De maand van...

Laura Hein CSR-coördinator bij Expresso Fashion

Het Nederlandse modemerk Expresso maatschappelijk verantwoord en zo duurzaam mogelijk.

Fotografie: J. Dijkstra

Fashion produceert zijn kleding

Laura Hein: ‘MVO werkt alleen als alle afdelingen het belang ervan erkennen.’

Week 1

Week 3

Dinsdag

Donderdag

Ik spreek vandaag met een productiemanager over de uitkomsten van haar ontmoetingen met enkele fabrieken in Verre Oosten. Ze heeft daar op mijn verzoek de Corrective Action Plans besproken, die uit de audits van de Fair Wear Foundation zijn gekomen. Ik neem contact op met de leveranciers. Sommige hebben flinke stappen gemaakt in de verbetering van arbeidsomstandigheden, maar grote issues zoals betaling van een Living Wage blijven lastig. Soms vind ik dat frustrerend, maar ik hou me voor dat iedere stap er weer één is.

Woensdag

Vandaag ga ik naar de presentatie van het reclamebureau, dat ideeën laat zien voor het logo van een aankomende merkextensie die volledig duurzaam is. Ik beoordeel ook de eerste brochureteksten die binnen zijn gekomen en heb contact met Max Havelaar en een GOTS-gecertificeerde* fabrikant. De collectie is maar klein, maar er zit heel veel werk en aandacht in.

Week 2 Dinsdag

Het magazijn is opgeruimd en er blijken veel fournituren en garens over te zijn. Zonde om allemaal weg te gooien, daarom doneer ik ze aan Havonos. Deze stichting geeft naaicursussen aan kansarme vrouwen in Sri Lanka en zij kunnen onze spullen goed gebruiken. One man’s trash is another man’s treasure!

Woensdag

Vanmiddag doe ik weer mee aan een onderzoek van een Masterstudent. Mooi om te zien dat duurzaamheid zo leeft bij deze nieuwe lichting studenten, want zij krijgen straks invloed in de organisaties waar ze aan de slag gaan. Betrokken medewerkers zijn niet alleen heel belangrijk voor succesvol betrokken ondernemen, werknemers zijn ook gewoon consumenten. Ik ben ervan overtuigd dat een bewuste organisatie niet alleen zakelijk, maar ook privé kan inspireren en dat is minstens zo belangrijk.

Vandaag weer een leverancier moeten herinneren aan het opsturen van Organic Cotton-certificaten. Ik moet natuurlijk altijd kunnen nagaan dat wat we op de markt brengen ook daadwerkelijk dát is waar we voor hebben gekozen en betaald.

Week 4 Dinsdag

Heb me net ingeschreven voor de Fairtrade licentiehoudervergadering en een CSR Chicks Meeting. Zulke bijeenkomsten zijn noodzakelijk om op de hoogte te blijven en mezelf te blijven ontwikkelen. En omdat ik de enige ben in de organisatie die zich hoofdzakelijk met MVO bezighoudt, zijn ze ook heel fijn om te sparren met anderen en mijn passie voor het vak te delen.

Woensdag

Vandaag uitgezocht of we met een gerust hart dons kunnen gebruiken in de collectie. Helaas kwam ik erachter dat er geen certificaten bestaan voor diervriendelijk dons. Wij hebben daarom besloten om op zoek te gaan naar een alternatief. Het is een mooi voorbeeld van hoe MVO alleen maar echt werkt als het belang ervan is doorgedrongen op alle afdelingen en we keuzes durven te maken.

Donderdag

Voor het eigen magazine van Expresso schrijf ik een column en andere artikelen over duurzaamheid. Daarin deel ik met collega’s en onze klanten wat wij aan MVO doen en laat ik leuke duurzame initiatieven zien. Vandaag komt de Winter-uitgave binnen, terwijl ik al weer bezig ben met de Spring-editie van 2012. *GOTS staat voor Global Organic Textile Standard, www.global-standard.org


Nieuwsinterview

Slimme energienetten voor MKB Kan het MKB nieuwe verdienmodellen ontwikkelen met de wind in de rug van een slim energienetwerk? Ja, zegt Jörg Gigler van New Energy Business Community (NEBC): ‘Diverse initiatieven zijn of worden al opgetuigd.’ Tekst Tseard Zoethout Fotografie KEMA

Aan de basis van het NEBC staan vijf noordelijke partijen: KEMA en TNO, Energy Valley, de NOM (Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland) en de gemeente Groningen. Bij slimme netten loopt de stroom, vergelijkbaar met gegevenstransport over internet, van knoop naar knoop en bepaalt het netwerk ‘zelf ’ wat de meest efficiënte en goedkoopste route wordt.

Broedplaats ‘Dergelijke netwerken, veelal lokaal en met duurzame bronnen, zijn sterk in opkomst’, legt Gigler, teammanager sustainability en green energy bij KEMA uit. ‘Vooral NoordNederland groeit uit tot een broedplaats van decentrale energiesystemen. Het Smart Energy Collective, een samenwerkingsverband van ruim twee dozijn ondernemingen, vooral uit de energie- en ICTsector, heeft die markt begin dit jaar behoorlijk opgeschud. Wij willen dat MKB-bedrijven daar ook van profiteren door ze er, meteen vanaf de start, bij te halen.’ Het NEBC is daarmee feitelijk de keerzijde van het SEC geworden, met vergelijkbare uitgangspunten, maar dan wel puur op het midden- en kleinbedrijf gericht: het wordt het vliegwiel voor slimme energie in het Noorden. ‘De organisatie is breed opgezet om zoveel

mogelijk MKB’ers bij slimme energie te betrekken’, vervolgt Gigler. ‘Energy Valley heeft de PR en een uitgebreid netwerk, de NOM kan adviseren op financieel, fiscaal en subsidiegebied, Groningen biedt aantrekkelijke binnengrenzen en KEMA analyseert en adviseert. Met opzet neemt ook TNO deel aan het NEBC, zeker nu TNO de sectie ‘smart grids’ van ECN uit Petten (N-H) heeft overgenomen en in Groningen heeft ondergebracht. Want vooral door slim te koppelen, kan het MKB de energie-efficiency sterk verbeteren.’

Nieuwe verdienmodellen Een aantal MKB-bedrijven in Assen en Groningen is al aan de slag gegaan. Zo heeft de gemeente Assen ondernemers opgeroepen met slimme oplossingen te komen voor verlichting op Messchenveld, een bedrijventerrein aan de oostkant van de A28 ten noorden van de Drentse hoofdstad. Dat staat nu grotendeels leeg. En Groningen biedt een bedrijfsverzamelgebouw aan waar een samenwerkingsverband van MKB-bedrijven slim kan omspringen met energiestromen. Hoe ondernemers nieuwe verdienmodellen op basis van slimme netten ontwikkelen, laat Gigler over aan de markt. ‘Het NEBC tuigt geen kerstboom op om er later achter te komen dat men eerder een blauwe in plaats van gouden kerstbal wenst. Wij

faciliteren en stimuleren’, aldus de instigator.

Smart grids Natuurlijk heeft Gigler wel enkele ideeën. Een hele waslijst zelfs. ‘Laat toeleveranciers eens uitvogelen hoe ze schakelkasten twee richtingen uit kunnen laten gaan, dus dat apparaten die daarop zitten kunnen terugleveren’, geeft hij als een van de voorbeelden. ‘PowerMatching City in Hoogkerk, het eerste grote, overkoepelende implementatieproject voor smart grids ter wereld, wordt voor zulke praktijktesten opengesteld. Maar je kunt ook denken aan modellen die vraag en aanbod voorspellen. Aan displays of aan nieuwe applicaties. Met zulke apps kun je – via je smartphone of tablet – de wasmachine op afstand aanzetten als het hard waait, wanneer er overschot aan stroom is en de prijs van windenergie dus laag.’ Gigler ziet dan ook een grote rol voor ICT-bedrijven in het NEBC-netwerk. Alleen al in Groningen bevinden zich er ruim vijfhonderd. ‘Daarom hebben we bij de aftrap van het NEBC ook netbeheerder Enexis uitgenodigd om een verhaal over slimme netten te houden. Voor veel MKB-bedrijven was dat een eyeopener. Innovatie speelt zich steeds meer achter de knop af, onzichtbaar voor de consument.’

Jörg Gigler, medeoprichter van de New Energy Business Community (NEBC): ‘Wij faciliteren en stimuleren’

Meer informatie en aanmelden: www.nebc.nl


PepperOnlineBlog

Pepper-expert Elfrieke van Galen:

Moet geld lenen ook onder duurzaam inkopen vallen? Externe druk Jan Willem van Gelder (Profundo) suggereert www.eerlijkebankwijzer.nl als hulpmiddel om aanbieders van financiële diensten te vergelijken op duurzaamheidscriteria. Op deze site is ook het rapport te lezen over de transparantie van verschillende Nederlandse banken over hun investeringsbeleid (mede door Van Gelder geschreven). Na publicatie eind september maakten verschillende banken bezwaar tegen de gehanteerde onderzoeksmethode. ‘Ik begrijp dat banken vaak vinden dat de eerlijke bankwijzer maar één deel van het spectrum beziet. Maar het is goed dat we überhaupt de discussie voeren.’ Besluit Elfrieke van Galen. ‘Financiële transacties blijven een lastige stap in duurzaam inkopen, maar wel een bijzonder belangrijke. Externe druk van klanten kan een versnelling richting echte duurzaamheid van de financiële wereld teweegbrengen.’

Ook een financiële transactie, zoals een lening, zou moeten vallen onder duurzame inkoop. De herkomst van het geld is niet te achterhalen, de duurzaamheid van de ‘geldleverancier’ wel. Samenstelling Elfrieke van Galen en Tieneke Verheijen

Beperkte keuze ‘Een heel goed punt’, reageert Bastiaan Brouns (SourceYour). ‘Er is te weinig focus op de duurzaamheid van het inkoopproces zelf en van de uitkomst van het inkoopproces. Financiële transacties zijn daar een onderdeel van.’ Ook Tanja de Jonge, Duurzame Business Consultant en Auditor bij Farfalla Services, is het ‘helemaal eens met Elfrieke dat ook het vraagstuk over waar geld te betrekken/lenen onderdeel moet zijn van een zienswijze op MVO. Met een paar koplopers binnen de financiële instellingen moet een keuze toch goed te maken zijn.’ ‘Maar de keuze voor een duurzame kredietverstrekker is beperkt.’ Merkt Elfrieke van Galen terecht op. ‘De wat kleinere duurzame financiële instellingen sluiten veel activiteiten en bedrijven uit. De grote financiële instellingen stellen dat zij door minder bedrijven uit te sluiten

en te “engagen” met hun klanten weer een grotere invloed hebben op het mainstreamen van duurzaamheid.’

Grijze leverancier Harrie Smits adviseert over financiële diensten en beaamt dat dit in de kredietverstrekking inderdaad het lastigst is. Hij komt met een creatieve oplossing: ‘Als het kan, probeer ik binnen families te financieren en banken te mijden.’ Maar hij speurt ook leveranciers van geld en verzekeringen op die wel deugen: ‘Als ik dat op onderdelen niet kan vinden, deel ik dat mijn klant ook mee. Dan gaan we vooralsnog met een grijze leverancier aan de slag tot er een betere komt. Ik blijf wel continu vragen.’ Kennismakelaar Betty de Keizer reageert: ‘Terecht om dit punt onder de aandacht te brengen! In onze quick scans naar duurzaam ondernemen vormt het financieel beheer standaard een onderdeel van de inventarisaties, maar daar kan nog veel verbeteren.’ Selectie-eis Edgar Ultee (RePay) reageert sceptisch op de aanbesteding voor creditcards door het Rijk in 2009: ‘Het belang van duurzaamheid in de gehele aanbesteding was zo gering dat het uiteindelijk toch weer puur om de P van Prijs in plaats van People, Planet en Profit ging. Zolang de overheid dit blijft doen, zal het nooit wat worden met duurzaam inkopen.’

Reageren? www.pepperonline.nl! Hier vind je ook de nieuwste blog van Jan de Jonge, Duurzaam door Nieuw Organiseren. @Pepper_online

Fotografie: Caroline Westdijk

‘Hoe komt het dat dit nog niet automatisch een onderdeel is van duurzaam inkopen?’ Vraagt Elfrieke van Galen zich af op www.pepperonline.nl. ‘Zou het komen omdat het een sellers market is? Zijn bedrijven allang blij als de benodigde kredieten worden verstrekt, en vragen ze daarom maar liever niet hoe duurzaam de kredietverstrekker zelf eigenlijk is? Of zijn we simpelweg nog niet toe aan deze categorie? De commodity ‘geld’ behoort niet tot het domein van de inkoopafdeling en verschijnt daarom nog niet op haar radarscherm.’


Handleiding voor

Aantonen dat je ISO 26000 toepast, doe je met een ‘zelfverklaring’. NEN ontwikkelde er een handleiding voor.

O

p 2 november verschijnt de publicatie van de Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR) 9026 Handleiding Zelfverklaring NEN-ISO 26000. Met behulp van de zelfverklaring kan een organisatie vrijwillig verantwoording afleggen over de wijze waarop zij haar maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt, hoe zij NEN-ISO 26000 toepast en wat de resultaten zijn. ISO 26000, de internationale richtlijn voor maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO), omvat zeven kernthema’s: behoorlijk bestuur, arbeidsomstandigheden, milieu, eerlijk zaken doen, consumentenaangelegenheden en betrokkenheid bij de gemeenschap. De thema’s zijn onderverdeeld in 37 deelonderwerpen en in acties die bedrijven kunnen ondernemen. Als organisatie bepaal je zelf welke thema’s voor jou het meest relevant zijn. ISO 26000 is niet bedoeld voor certificatie, maar organisaties willen toch erkenning voor het toepassen van de richtlijn. Daarvoor is de zelfverklaring bedoeld. Die geeft stakeholders (belanghebbenden als overheden, klanten, leveranciers, milieuorganisaties) inzicht in wat een organisatie daadwerkelijk doet op het gebied van MVO. In het ge-

sprek met de stakeholders kunnen keuzes in het MVO-beleid worden aangepast.

Geloofwaardigheid NEN heeft in een pilot met tien organisaties uit de publieke en private sector, waaronder ook MKB-bedrijven, de handleiding voor de zelfverklaring getoetst en definitief vastgesteld. ‘Met de ingevoerde antwoorden op circa 40 vragen’, zegt secretaris Ingeborg Boon van de NEN-normcommissie, ‘wordt een helder rapport opgeleverd voor de afgegeven zelfverklaring. Alles draait natuurlijk om de geloofwaardigheid van je MVO-claims, ofwel: wat doe je daadwerkelijk om je maatschappelijke verantwoordelijkheid waar te maken? Voor de buitenwereld is de inhoud van MVO-

claims vaak onduidelijk. Onderbouw ze daarom met harde gegevens. Daaruit moet de inbedding van ISO 26000 ondubbelzinnig blijken. Stakeholders kunnen je daarop beoordelen en afrekenen. Zij prikkelen het zelfreinigend vermogen, want een auditor is er niet.’ Tegelijk met de publicatie van de NPR 9026 komt een webtool beschikbaar die de gebruiker stap voor stap door de antwoordvelden helpt om tot een zelfverklaring te komen. Ook worden alle zelfverklaringen en onderbouwende rapportages gepubliceerd op een centraal digitaal platform. Voor bedrijven een mogelijkheid om zich met hun MVO-prestaties te profileren. Ook kunnen bedrijven zo kiezen met wie ze zaken willen doen.


Marketing & communicatie

eigen gedragscode Tekst Loek Kusiak Illustratie Femke van Heerikhuizen/Art Associates

Een geloofwaardige zelfverklaring in 6 stappen 1. Bepaal de rollen voor adequaat zelfonderzoek

In de voorbereiding bepaalt de organisatie welke competenties en rollen (‘wie doet wat’) nodig zijn voor het zelfonderzoek. Er moet kritische massa zijn, de wil om jezelf objectief onder loep te nemen en naar waarheid te antwoorden. Kijk uit voor de valkuil van de slager die zijn eigen vlees keurt. De persoon die het zelfonderzoek uitvoert, kan de MVO-manager zijn, in ieder geval iemand met kennis van ISO 26000 en met vaardigheden in eenduidig interpreteerbare verslaglegging. De resultaten van het onderzoek worden vervolgens gerapporteerd aan een tweede persoon in de organisatie: de beoordelaar. Bepaal ook hoe lang de zelfverklaring geldig is. De directeur of de bestuurder, als derde persoon, ondertekent namens de organisatie de zelfverklaring.

2. Onderzoek uitvoeren aan de hand van vragenlijst De MVO-manager verzamelt aan de hand van de vragenlijst in de praktijkrichtlijn intern de gegevens over de principes en de kernthema’s van MVO. Daarvoor kan hij putten uit duurzaamheidsverslagen en een scala aan andere rapportages, en ook uit interviews met medewerkers. Bij het onderwerp stakeholders moet de onderzoeker onder meer nagaan tegenover wie de organisatie wettelijke verplichtingen heeft, wie de partijen in de keten van de organisatie zijn en wie waarschijnlijk ongerustheid kan uiten over bepaalde bedrijfsactiviteiten. Voor dit onderwerp heeft ISO 26000 ook concrete vragen opgesteld. Bij een klein MKB-bedrijf kan de directeur al gauw tot een overzicht van stakeholders komen. Bij een groter bedrijf is een overleg met een dwarsdoorsnede van het management raadzaam. Een eerste overzicht van stakeholders kan aangevuld worden met een inventarisatie op afdelingen met veel externe contacten, zoals inkoop, verkoop, logistiek, klachtafhandeling en communicatie.

3. Beoordeel de resultaten kritisch

Het is belangrijk de resultaten van het zelfonderzoek kritisch te laten beoordelen door één of meerdere personen die niet zelf bij het onderzoek betrokken waren, bijvoorbeeld de milieu- of

kwaliteitsmanager, of een extern adviseur die de organisatie goed kent. Deze evalueert de resultaten in het licht van ISO 26000 en kijkt of er voldoende reden is voor een zelfverklaring. Het kan zijn dat sommige vragen in de handleiding nog niet beantwoord kunnen worden omdat zaken nog in ontwikkeling of discussie zijn. Schrijf dan niet: ‘Nu nog geen antwoord mogelijk’, want dat wringt met je geloofwaardigheid. Geef aan dat je nog niet toegekomen bent aan het betreffende thema, of dat het komende jaar prioriteit krijgt. Kies voor een transparante insteek zonder hooggespannen verwachtingen te wekken.

4. Vraag stakeholders naar hun mening

Voor de geloofwaardigheid van je MVO-beleid kan het goed zijn om de uitkomsten van het zelfonderzoek ook te laten toetsen door stakeholders. Vraag de stakeholders voor publicatie of ze zich herkennen in jouw antwoorden en onderbouwing. Daar kun je bijvoorbeeld een rondetafelgesprek voor organiseren.

5. Publiceer de zelfverklaring

De zelfverklaring is als A4-bijlage bij de handleiding gevoegd en wordt ondertekend door de directeur of de bestuurder. Daarna volgt publicatie, met verwijzing naar onderbouwende informatie zoals jaarverslagen, inspectierapporten en duurzaamheidsrapportages. Publiceren op de eigen website en in het relatiemagazine, maar ook op de digitale vindplaats van NEN, ligt het meest voor de hand.

6. Denk aan herbeoordeling van de zelfverklaring

De MVO-visie en missie van een organisatie liggen vast, maar de ambities en acties moeten in lijn zijn met veranderende omstandigheden in de markt en in de wereld. Daarom moet de actualiteit van de zelfverklaring gewaarborgd zijn. Dat kan door het zelfonderzoek uit de praktijkrichtlijn periodiek te herhalen, bijvoorbeeld om het jaar. Vraag je af welke onderwerpen zijn blijven liggen, of wat er in je proces veranderd is. En rapporteer daarover. In het belang van je transparantie en geloofwaardigheid. Zie ook: www.nen.nl/iso26000.


Aad Middelburg (l.) en Leen van der Hoek (r.), Agritron

Innovaties & nieuwe producten


10 jaar Herman Wijffels Innovatieprijs

Hoe innovatief is Nederland? De Herman Wijffels Innovatieprijs wordt in november voor de tiende keer uitgereikt. Hoe belangrijk is de prijs voor eerdere winnaars geweest en hoe gaat het met hen? ‘Alleen al een nominatie geeft publiciteit. Tekst Irene Schoemakers Fotografie Hans van den Heuvel/Studio Zero


‘Onze naamsbekendheid in de agrarische sector was in één klap vergroot’ Fotografie: Margo Griffioen

Gerard Griffioen, SensOor

E

en vest dat druk uitoefent en zo autisten rustig maakt, een weeënmeter en een afbreekbare schoen. Het zijn enkele voorbeelden van de tien genomineerde duurzame innovaties van vorig jaar. De aspergesteek machine van Corné Ooms werd uitgeroepen tot winnaar van 2010. Deze innovator ontving 50 duizend euro als aanmoedigingspremie, plus de eer en faam die onvermijdelijk samengaan met de Herman Wijffels Innovatieprijs. ‘Het Rabobanknetwerk plus de publiciteit en status die gepaard gaan met deze prijs, zijn voor de prijswinnaars vaak nog het meest waardevol’, aldus Danny Hijdra, lid van de beoordelingscommissie van deze prijs.

In één klap bekend

Gerard Griffioen, directeur van Agis Automatisering, kan dit beamen. Hij won in 2008 met de SensOor. Dit is een sensor die in het koeienoor wordt geplaatst en waarmee de boer op afstand tal van vitale signalen kan meten, zoals loopbewegingen, temperatuur, en de hartslag. Hierdoor kan de boer in een vroeg stadium zien of er iets mis is met de koe. Een ziek dier kan namelijk ongemerkt te lang ziek rondlopen, waardoor het meer medicijnen nodig heeft of sterft. De SensOor kan dit voorkomen. De vinding is sinds het winnen van de prijs niet onopgemerkt gebleven. Griffioen: ‘Onze naamsbekendheid in de agrarische sector was daarmee in één klap vergroot. Ook heeft het ons geholpen bij het leggen van contacten bij grote instanties, waaronder ministeries. Inmiddels hebben we een webwinkel waar klanten het product direct kunnen kopen en zijn we ook in andere landen bezig de SensOor te verkopen. Dit is mede te danken aan de prijs.’

Prestigieuze prijs

Het Herman Wijffels Fonds werd opgericht toen Herman Wijffels afscheid nam als voorzitter van de hoofddirectie van Rabobank Nederland. Dit fonds stimuleert coöperatief en maatschappelijk verantwoord ondernemerschap. De jaarlijkse innovatieprijs is de afgelopen tien jaar uitgegroeid tot een van de meest prestigieuze innovatieprijzen van Nederland.

Een decennium lang is de Herman Wijffels Innovatieprijs nu jaarlijks uitgekeerd. Hijdra: ‘De prijs was destijds vooral ingesteld om jonge innovatieve ondernemers een steuntje in de rug te geven. Het was namelijk vooral voor jongere, startende ondernemers lastig om een duurzaam idee van de grond te krijgen. Dat is in de afgelopen jaren veranderd. Startende, maar ook bestaande ondernemers, kunnen nu op meer steun van diverse instellingen rekenen dan tien jaar geleden. Zo zijn er tal van zogenaamde “incubators” in het leven geroepen, ofwel broedplaatsen, die jonge ondernemers ondersteunen om hun innovaties verder op te pakken. Mede om die reden hebben we de leeftijdsgrens – die lag aanvankelijk bij 35 – laten vallen. Leeftijd is dus geen criterium meer, afgezien van de aanmoedigingsprijs. Daarvoor hebben we de leeftijdsgrens behouden.’

Volwassen

De kwaliteit van de inzendingen is in de loop der jaren alleen maar beter geworden. Hijdra: ‘Ook daaraan zien we dat er meer faciliteiten zijn gekomen voor ondernemers. We krijgen elk jaar weer meer en betere innovaties opgestuurd. Dit jaar waren dat er een kleine vijfhonderd. Toen we tien jaar geleden van start gingen, waren dat er nog honderd.’ Omdat dit jaar ook de kwaliteit van de inzendingen erg hoog was, heeft de beoordelingscommissie geen tien, maar elf inzendingen genomineerd voor de prijs. De prijs is volwassen geworden en heeft aan belang gewonnen, zo lijkt het. ‘Dat is absoluut waar’, zegt Hijdra. ‘Niet alleen zijn de “merken” Herman Wijffels en Rabobank de afgelopen tien jaar sterker geworden – en dat straalt af op de prijs – ook de prijs zelf is inmiddels bekend en gerespecteerd binnen innoverend Nederland. Alleen al een nominatie hiervoor levert veel aandacht en publiciteit op.’

De prijzen

De winnaar ontvangt € 50.000. De tweede prijs is € 37.500 en de derde € 25.000. Er is ook een aanmoedigingsprijs van € 10.000. Het publiek kan dit jaar voor het eerst stemmen voor de publieksprijs van € 2.500 (via Facebook). Alle winnaars krijgen bovendien gratis (inter) nationale PR. De uitgereiking is op 3 november 2011.



‘We krijgen elk jaar weer meer en betere innovaties opgestuurd’ Danny Hijdra, lid van de beoordelingscommissie

Grondige selectie

‘Die publiciteit en erkenning is erg leuk en bovendien nuttig’, zegt Reinier Mommaal, die in 2009 de eerste prijs won met zijn bedrijf DyeCoo. Dat heeft een machine ontwikkeld om textiel te verven met behulp van CO2. Hierdoor is het verven milieuvriendelijker en minder kostbaar dan op de traditionele wijze. ‘Iedereen weet nu dat we bestaan. Zelfs in China verschenen persberichten over ons en het winnen van de prijs. Onze naam gonsde plotseling rond in de wereld van de textiel. Precies wat we nodig hadden. Ik durf rustig te stellen dat de prijs ons heeft geholpen om door de crisis heen te komen.’ Het geld dat bij de prijs zat, heeft Mommaal gebruikt voor patenten. ‘We staan nu op het punt om de volgende stap te nemen. Het prototype van de machine is klaar en de drie eerste machines worden gebouwd. De markt is er klaar voor. En wij inmiddels ook.’ Het winnen van de prijs is geen sinecure. Daar gaat veel tijd en voorbereiding in zitten. Niet alleen van de kant van de kandidaten zelf, ook van de leden van de beoordelingscommissie, die de voorselectie verzorgen voor de jury. Hijdra: ‘We doen de selectie grondig en zorgvuldig. De top-25 geselecteerde innovaties gaan we hoogstpersoonlijk bekijken. We gaan dan naar het betreffende bedrijf, nemen het ondernemingsplan door, kijken persoonlijk of en hoe de vinding werkt, en schrijven hier een verslag over. Uiteindelijk kiezen we tien genomineerden, waaruit de jury de uiteindelijke winnaar kiest.’ De innovaties zijn in de loop der jaren meegegaan met de actualiteit. Hijdra: ‘Toen we van start gingen met de prijs, waren veel inzendingen bijvoorbeeld gerelateerd aan het internet. Nu zien we veel ‘groene’ en medische vindingen. Ook innovaties op het gebied »

Beoordelingscriteria

De beoordelingscommissie (12 leden) selecteert de beste 25 inzendingen. Die worden persoonlijk bezocht door 2 leden. Daaruit worden dit jaar 11 genomineerden geselecteerd. Een onafhankelijke jury van deskundigen selecteert daarna de uiteindelijke winnaars op basis van vier criteria: 1. innovatief vermogen; 2. duurzaamheid; 3. sociaal-maatschappelijke relevantie; 4. klantfocus en rentabiliteitsverwachting.

Willem Neeleman, ActiveWarmth ‘Je wordt als ondernemer met zo’n prijs meteen serieus genomen’ Het bedrijf ActiveWarmth kreeg in 2007 de derde prijs voor een idee op het gebied van verwarmingsystemen. Oprichter Willem Neeleman legt uit: ‘We hebben sinds het winnen van de prijs onder andere een elektrische muurverwarming ontwikkeld – de ActiveWall – die, op momenten dat het nodig is, warmte kan leveren. Hiermee kan een woning in een kwartier tijd wel acht graden warmer worden. Het is enorm efficiënt en eenvoudig om te installeren.’ Met het ontvangen van de prijs gingen meteen vele deuren open. ‘Je wordt als ondernemer met zo’n prijs meteen serieus genomen. Door potentiële klanten, maar ook door wetenschappelijke instituten die we nodig hebben gehad om het systeem verder te ontwikkelen. Zodra je met een innovatie op een andere partij afstapt, is er aanvankelijk namelijk nogal wat angst en terughoudendheid om ermee in zee te gaan. Het feit dat een onafhankelijke jury de vinding al heeft beoordeeld en goed bevonden, haalt menig drempel weg.’ ‘Een belangrijke steun in de rug’, zo noemt Neeleman het winnen van de prijs. ‘We hebben hierdoor sneller stappen kunnen zetten. En we breken nu echt door. Ons product wordt nu door woningcorporaties getest en ook andere partijen tonen interesse. De uitdaging wordt nu om de groei bij te houden.’

Naar de markt

Winnaars kunnen de prijs gebruiken om hun idee ‘marktklaar’ te maken. Want een goed idee succesvol op de markt brengen, lukt lang niet iedereen. ‘Vaak zijn innovaties ontwikkeld door techneuten die niet de vaardigheid hebben om zoiets ook in de markt te zetten,’ zegt Herman Wijffels daarover in deze Pepper. Lees meer op pagina 26.



‘De prijs heeft ons door de crisis geholpen’ Reinier Mommaal, DyeCoo

van arbo zijn momenteel populair. En dan zijn er ook altijd nog de “oh-ja’s”. Vindingen waarvan je je afvraagt waarom niemand die eerder heeft bedacht. Bijvoorbeeld een pers die kunststof afval in afvalbakken plet zodat er meer afval in de bakken kan. Maar ook verbeteringen als een ruggenpriksensor van APAD, de winnaar van 2007. Deze sensor tast af of de naald wel op de goede plek wordt gezet. Een ontzettend handig hulpmiddel voor anesthesisten.’

Bestaansrecht voor MVO

Tien jaar Herman Wijffels Innovatieprijs illustreert tien jaar duurzaam innoveren in Nederland. En ook op het gebied van MVO is er in tien jaar veel gebeurd. ‘De Herman Wijffels Innovatieprijs is tot stand gekomen op het moment dat MVO nog een onderdeel was van de PR van de bank. Het onderwerp was nog niet geland in de business. Dat is inmiddels veranderd’, aldus Dirk Duijzer, directeur Coöperatie en Duurzaamheid bij de Rabobank. ‘En deze prijs heeft daar sterk bij geholpen. Het helpt nu eenmaal om aan de hand van inspirerende voorbeelden te laten zien dat innovatie en duurzaamheid hand in hand gaan met elkaar. Hierdoor zijn de beginselen van MVO ook in onze organisatie langzaam maar zeker geland in de business. Waar de accountmanager zich voorheen terughoudend opstelde ten aanzien van het onderwerp, is MVO nu een thema waar hij of zij nagenoeg dagelijks mee te maken heeft. Klanten vragen erom. Dat is goed om te zien.’ Het feit dat er ook in tijden van economische crisis honderden inzendingen binnenkomen, laat wat Duijzer betreft zien dat een thema als MVO duidelijk bestaansrecht heeft. ‘Er zijn ook in financieel moeilijke tijden tal bedrijven die zich richten op duurzame innovatie. Dat is inspirerend om te zien en motiverend voor de rest van het Nederlands bedrijfsleven.’ Meer lezen over de prijs en de genomineerden voor 2011? www.rabobank.nl/bedrijven/uw_onderneming/duurzaamheid/ herman_wijffels_innovatieprijs/

Leen van der Hoek en Aad Middelburg, Agritron ‘Nu veel vraag naar de machine’ Magnetronstralen die de vervuilde grond in bijvoorbeeld kassen op eenvoudige en milieuvriendelijke wijze ontsmetten. Met die vinding won Agritron in 2006 de Herman Wijffels Innovatieprijs. Uitvinders Leen van der Hoek en Aad Middelburg: ‘Vervuilde grond wordt vaak gestoomd om plaagschimmels te doden. Ons apparaat werkt met magnetronstralen. Daarmee bespaart de gebruiker 80 procent energie en het is veel veiliger.’ De prijs kwam goed van pas. ‘Dat was een fantastische steun. We hadden op dat moment nog slechts een houtjetouwtje machine met 150 magnetronbuizen. Die machine moest verder worden ontwikkeld. Daar konden we alle hulp, zowel het geld als de status en het netwerk die de prijs met zich meebrengt, goed bij gebruiken.’ Toch bleek het niet eenvoudig om de uitvinding te gelde te maken. ‘Het was een moeizaam traject’, zegt Van der Hoek. ‘Partijen met wie we in zee gingen, bleken ons wat kennis betreft niet echt te kunnen helpen. Het was lastig de juiste partner te vinden. Uiteindelijk vonden we een machine bouwer, Koppert Machines, die in ons product gelooft en een prototype heeft gebouwd.’ Vijf jaar na de prijs en vele investeringen verder, komt het toch allemaal goed. Middelburg: ‘In november van dit jaar is de machine volledig operationeel en kunnen we hem gaan verkopen. Er is veel vraag naar. Ook vanuit het buitenland. We zullen eerder op de rem moeten staan, dan dat we op zoek moeten naar klanten.’

')&,'&&

+%/!&-'')'&)&%&)$&

., *+!#

%+)'(*+&&!,.*+/-&''#*

&) '&&

&.')'&&-'')*$ +*€ ()")


MVO-vragen? Het Pepper Expertpanel denkt met je mee

Hoe

Management & strategie

Timo Cochius

Timo Cochius is adviseur maatschappelijk verantwoord ondernemen bij BECO. Vanuit een bedrijfskundig perspectief helpt hij grotere MKB-bedrijven en multinationals om een organisatiespecifieke MVO-strategie te ontwikkelen en te implementeren. Hij geeft trainingen en is coauteur van ISO 26000: handleiding voor maatschappelijk verantwoord ondernemen (Van Gorcum, 2010).


Alex van der Zwart

Als eigenaar van MVO-adviesbureau Concernz adviseert Alex van der Zwart organisaties over MVO, duurzaamheid, reputatie management, strategie en communicatie. Hij is medeoprichter van Greenlinked, een internationaal platform voor duurzame projecten. Ook geeft hij gastlezingen op o.a. de Erasmus Universiteit en publiceert hij boeken, artikelen, blogs en columns. In 2004 verscheen het als Managementboek van het Jaar genomineerde Reputaties op het spel, maatschappelijk verantwoord ondernemen in een onderhandelingssamenleving (Het Spectrum, 2003). Ook schreef hij bijdragen voor het Basisboek MVO (Van Gorcum, 2010).

Personeel & organisatie

Willem de Lange


Dr. Willem de Lange is lector HRM bij Avans hogeschool. Ook werkt hij bij de OSA, een onderzoeksinstituut van de Universiteit van Tilburg. De duurzame arbeidsorganisatie vormt een belangrijk uitgangspunt van zijn werk. In 2004 verscheen van zijn hand (samen met Jeroen Koppens) De duurzame arbeidsorganisatie (Netwerkpers; 2e druk, 2007, Weka). Hij is hoofdredacteur van het Tijdschrift voor HRM, docent bij De Baak en TIAS.

Duurzame innovatie

Fotografie: Jenny Schotman

Fotografie: Martin Dijkstra


Fotografie: Anouk Wentink

Alex van der Zwart, marketing & communicatie ([email protected]) Timo Cochius, management & strategie ([email protected]) Willem de Lange, personeel & organisatie ([email protected]) Bob Weehuizen, duurzame innovatie ([email protected]) Margot van Sluis-Barten, MBO ([email protected]) Elfrieke van Galen, logistiek & inkoop ([email protected])

Maatschappelijk Betrokken Ondernemen (MBO)

Bob Weehuizen

Bob Weehuizen is innovatieadviseur bij Syntens (Rotterdam). Hij heeft ruime kennis en ervaring op milieugebied, duurzaamheid en MVO. Zijn aandachtsgebieden zijn vooral de maakindustrie en voedingsmiddelenindustrie. Hij werkte eerder als adviseur bij het innovatiecentrum Zuid-Holland Zuid te Dordrecht en bij AVEBE (aardappelzetmeelindustrie) als procestechnoloog, hoofd kwaliteitsdienst en MT-lid. In zijn vrije tijd is hij onder andere teamcaptain van het Syntens Roparunteam.

Margot van Sluis-Barten

Margot van Sluis-Barten is eigenaar van Bedrijf&Mij, een adviesbureau op het snijvlak van bedrijfsleven en maatschappij. Zij heeft veel ervaring met reputatievraagstukken en positioneringsstrategieën van internationale organisaties. Samen met de Erasmus Universiteit ontwikkelde ze een instrument dat de effecten meet van MBO-activiteiten. Ze geeft lezingen en workshops en is geregeld jurylid voor maatschappelijk relevante awards. Ook bekleedt ze diverse bestuursfuncties en is vrijwilliger voor een aantal organisaties.

Logistiek & inkoop

Elfrieke van Galen

Elfrieke van Galen is directeur van SalixX, voor CSR-implementatie en inspiratie. Van 2007 tot 2009 was zij wereldwijd senior vice president corporate communications & corporate social responsibility (CSR) bij KLM. Daarvoor was ze o.a. managing director van KLM Cityhopper en CEO van KLM UK. Elfrieke van Galen is onder meer bestuurslid van stichting Hart voor Amsterdam en van de Foundation for Natural Leadership.


PepperAdvies In Pepper Advies beantwoordt een lid van het Pepper Expertpanel een ondernemersvraag over duurzaam ondernemen in de praktijk van alledag.

communiceer ik effectief over mijn MVO-prestaties? Vraag: Hoe laten we onze MVO-prestaties het beste zien aan (potentiële) klanten? Pepper-expert Alex van der Zwart: Natuurlijk wil je als onderne-

mer klanten informeren over je inspanningen en prestaties op MVOgebied. Het kan een beter imago en meer omzet opleveren. Maar dat gebeurt alleen als klanten ook daadwerkelijk interesse hebben in het onderwerp MVO. Dat is dan ook een uitermate belangrijke eerste stap: jezelf afvragen of MVO en duurzaamheid thema’s zijn die leven bij je klanten. De antwoorden op deze vragen vormen de basis voor het verdere communicatiebeleid en de kanalen die je inzet. In het algemeen worden MVO-prestaties gecommuniceerd aan klanten via labels, certificaten, etiketinformatie, verklaringen, keurmerken, brochures, apart ingerichte ruimte op de bedrijfs- of productwebsites en soms zelfs nog een MVO-jaarverslag op papier. Gedrukte duurzaamheidsrapporten worden echter nauwelijks gelezen door klanten. Welke manier het ‘beste’ is in jouw situatie, hangt mede af van je bedrijfscultuur en of de klant MVO-data meeweegt in zijn aankoopproces. Een aantal aandachtpunten: 1. Maak de MVO-prestaties relevant en plaats ze in de context. Wanneer bijvoorbeeld prestaties op CO2-gebied het vermelden waard zijn, communiceer dit dan beeldend. Een paar ton CO2 zegt niet veel, visualiseer dit naar een aantal autoritten, koffiekoppen of bomen. Dit spreekt meer tot de verbeelding en maakt de boodschap sterker. 2. Kies je thema’s nauwkeurig. Welke passen het best bij het bedrijf of de producten? MVO-prestaties als dubbelzijdig printen en de pc op de sluimerstand zetten, maken geen indruk meer. 3. Wees open over de uitdagingen op MVO-vlak. Geen enkel bedrijf is 100 procent duurzaam, dus laat ook zien welke prestaties achterblijven en hoe jullie deze aanpakken. 4. Blijf positief. Duurzaamheid kan bij klanten overkomen als verplichtend, moraliserend en ‘zwaar’. Zorg voor een opgewekte tone of voice en gepast taalgebruik. 5. Lever de bewijzen en controleer je claims. Die gegevens hoeven niet direct op het communicatiemiddel. Maar maak ze wel vindbaar, bijvoorbeeld op een informatieve website. 6. Zorg voor voldoende informatie en dialoogopties op bijvoorbeeld de eigen website. Klanten die meer willen weten over prestaties, kunnen zodoende ongedwongen op zoek naar informatie. Bijkomend voordeel is dat de prestaties via het online kanaal met regelmaat bijgewerkt kunnen worden. Persoonlijk ben ik gecharmeerd van de manier waarom een bedrijf als Timberland omgaat met MVO-informatie. Niet te opdringerig, maar wel online vindbaar. Ook MVO Nederland heeft een nuttig instrument ontwikkeld om met MVO-communicatie om te gaan: MVO Proof. Veel succes met jullie prestatiecommunicatie!

Vragen over maatschappelijk verantwoord ondernemen? Mail het Informatiepunt MVO: [email protected]. Of stuur een tweet naar: @InfopuntMVONL of surfen naar www.mvonederland.nl (Contact). Ook de Pepper-experts beantwoorden je vragen graag!


Herman Wijffels

‘Dit kabinet staat met



de rug naar de toekomst’ De westerse wereld ligt economisch en ecologisch op ramkoers. Alleen een ingrijpende reorganisatie van de samenleving kan het tij keren. Daarvoor zullen burgers het initiatief moeten nemen, ondernemers voorop. Want politiek en poldermodel zijn verstrikt in gevestigde belangen, zegt oud SER-voorzitter Herman Wijffels (69). Tekst Toine Al Fotografie Marleen Daniëls

‘W

illen we het in dit land over twintig, dertig jaar met zijn allen nog een beetje goed hebben, dan moeten er nu mensen opstaan die zeggen welke kant we op moeten. Onze huidige manier van leven is onhoudbaar. Er is leiderschap nodig om dat om te buigen’, zegt voormalig SER-voorzitter en oud-topman van de Rabobank Herman Wijffels (69). De uitspraken van de econoom en parttime hoogleraar ‘duurzaamheid en maatschappelijke verandering’ aan de Universiteit van Utrecht raken aan de actualiteit. Dat de huidige welvaart in Nederland eindig is, was vorige maand ook de boodschap van CBS, CPB en het Planbureau voor de Leefomgeving in het gezamenlijk uitgebrachte rapport Monitor Duurzaam Nederland 2011. Het rapport is inmiddels aangeboden aan staatssecretaris Atsma (Milieu, CDA). Wijffels zelf waarschuwde in april samen met drie hoogleraren voor ‘ernstige gevolgen’ als nu niet wordt ingegrepen in de bankensector. De oud-kabinetsformateur (2006-2007, Balkenende IV) verwacht weinig van de huidige coalitie. ‘Met dit kabinet staan we met de rug naar de toekomst. Het

houdt zich vooral bezig met angsten van burgers, die er ook zijn en die reëel zijn. Dat het die angsten voor een deel probeert te bedienen, houdt de politiek gevangen.’

De politiek heeft de handen vol aan de schuldencrisis en het redden van de euro. Onderstreept de crisis niet juist de noodzaak tot veranderen? ‘In ons economisch bestel zit een sterk sociaaldarwinistische inslag (agressieve overlevingsmentaliteit, staat haaks staat op solidariteit en naastenliefde, TA). Eigenlijk is er een mandaat in verwerkt dat het toegestaan is een ander te gebruiken voor je eigen doeleinden. Die gedachte is in de kapitalistische economie met name na de val van De Muur zo ver doorontwikkeld dat we terecht zijn gekomen in de huidige situatie. Het uitgesproken sociaaldarwinistische gedrag van bepaalde spelers in de financiële sector is een belangrijke oorzaak van de kredietcrisis.’ ‘De Europese schuldencrisis is voor een niet gering deel het gevolg van de kredietcrisis. Door het speculatieve gedrag van het financiële stelsel, door geld met geld te creëren en de geldscheppende mogelijkheden van de banken daarvoor in te zetten is er phantom wealth ontstaan. Dat is geïmplo-

deerd. Daardoor ontstonden grote gaten in allerlei balansen, onder meer bankbalansen. Overheden zijn te hulp geschoten, wat extra schulden heeft veroorzaakt. Daar komt bij dat overheden zich bij recessies geroepen voelen de gaten te dichten, de reële economie daartegen te beschermen en de klappen voor de burger op te vangen. Dat leidt weer tot meer schulden.’

En daar komt ons consumptiegedrag nog bij? ‘Ja. Dat raakt inderdaad aan nog een andere oorzaak, op het niveau van de leidende waarden in onze cultuur. Een daarvan is: “I want it, and I want it now”. Dus een heel sterke oriëntatie op de korte termijn. De langere termijnoriëntatie in de manier waarop we leven, is nagenoeg verdwenen. We vinden de toekomst veel minder belangrijk dan het heden. Zo ontstond een cultuur waarin mensen veel meer willen en vaak ook doen dan met de beschikbare middelen op dat moment mogelijk is. Zo zijn we steeds meer gaan lenen van de toekomst en zijn er bij overheden en private partijen schuldniveaus ontstaan die een claim leggen op de toekomst. Die korte termijnoriëntatie legt niet alleen een claim op financiële systemen maar ook op ecosyste- »


‘Steeds meer burgers, lokale bestuurders, ondernemers zeggen: wat ze hierboven ook beslissen, ik ga aan de slag’

men. Dat heeft geleid tot een ernstige mate van overshoot.’

Daarmee putten we de planeet uit. ‘Ja. Ecologisch gezien gebruiken we niet alleen de rente van ons natuurlijk kapitaal maar teren in op dat kapitaal zelf. Denk aan de hoeveelheid vruchtbare landbouwgronden, drinkwatervoorraden, rivieren, meren, gletsjers, bossen, biodiversiteit, visgronden. De reproductieve voorraden nemen af. Dan heb ik het nog niet over de fossiele grondstoffen en het vervuilen van de natuurlijke bronnen met wat we niet meer nodig hebben in de productieprocessen. Met als gevolg de klimaatverandering, zure regen en opwarming van de aarde. Dat is niet houdbaar, wat ik een betere aanduiding vind dan niet duurzaam. Van dat laatste woord houdt de betekenis voor veel mensen op na de vierde letter.’ De westerse wereld ligt op ramkoers, zei u onlangs. Dringt die urgentie eigenlijk wel door in de samenleving? ‘Lang niet bij iedereen. We leven in een dubbele werkelijkheid wat dat betreft. Ik zie – even globaal gesproken – dat enerzijds het officiële deel van ons maatschappelijk bestel en degenen die daar leiding aan geven, de bestuurlijke elite, eigenlijk dit probleem nog goeddeels negeren. Dat geldt niet altijd en overal, maar in meerderheid wel. Die mensen zijn toch vooral bezig met het in stand houden van het verleden in plaats van het vormgeven van de toekomst. Dat klinkt scherp, maar daar komt het in essentie toch op neer. Anderzijds zie je in toenemende mate dat mensen zich bewust worden van de situatie en daar hun gedrag stap voor stap op aanpassen, in persoonlijk gedrag, als ondernemer of als lokaal bestuurder. Er ontstaat een basisbeweging van mensen die zeggen: wat ze hierboven ook beslissen, ik ga aan de slag.’ Welke voorbeelden ziet u van die beweging? ‘Recente verschijnselen zijn allerlei lokale energiecoöperaties. In de voedselketen zie je initiatieven ontstaan. Bij ondernemingen gebeurt dat op het gebied van duurzaam ondernemen, waar P-governance verandert in PPP-governance. Er zijn voorbeelden uit het grote bedrijfsleven. Als Paul

Polman van Unilever verklaart: wij gaan onze ecologische voetafdruk halveren, dan is dat een groot signaal. Als de AKZO’s en DSM’s van deze wereld echt fundamenteel aan de slag zijn en de route van de biochemie op gaan, als we toenemende initiatieven zien op het gebied van biobased economy. Dan is er een duidelijke beweging, althans een bewustwording. Ik zie initiatieven om de kwaliteit van de woonomgeving en de sociale cohesie te verbeteren. Ik had hier vandaag mensen van de Transition Town-beweging. Een landelijke organisatie waar 85 gemeenten lid van zijn en 45 al een uitgewerkt plan hebben.’

De transformatie van de samenleving moet van onderop komen? ‘Daar moet het beginnen. Ik meen te kunnen constateren dat grote veranderingen in de geschiedenis altijd van onderop zijn gekomen. Dat zal met deze ook zo zijn. In feite zijn dit veranderingen in bewustzijn, over hoe de werkelijkheid echt in elkaar steekt. Ik denk dan aan ingrijpende veranderingen, zoals de Verlichting die ruim 300 jaar geleden ontstond. Toen zijn we door een samenspel van inzichten gekomen tot een, wat ik noem, atomistische opvatting van de wereld. In die opvatting bestaat de wereld uit losse deeltjes. Daarover is vervolgens de sociaaldarwinistische gedachte ontstaan dat die met elkaar in strijd zijn. En nu na 300 jaar zijn we ons ervan bewust aan het worden dat alles een samenhangend en interdependent systeem vormt. En groeit het besef dat we vanuit die eenheidsgedachte een volgende cultuur moeten ontwikkelen. Die nieuwe kijk op de werkelijkheid drijft deze beweging. Die ontstaat niet in een collectief van boven, maar bij mensen in hun individuele bestaan. Deze nieuwe realisten, zoals ik ze noem, passen hun gedrag aan. Die gaan zich groeperen in nieuwe initiatieven om duurzaamheid dichter bij te brengen.’ In de Henk van Luijk-lezing in mei onderstreepte u de rol van de ondernemer in dit proces. Waarom hebben juist ondernemers daar zoveel invloed op? ‘Als je nou kijkt hoe nieuwe inzichten in de realiteit komen, dan gebeurt dat voornamelijk door ondernemers. Evolutionair gezien heb je de visionairs, dan de mensen

die daar concretere ideeën van maken voor de praktijk en dan de mensen die het ook doen! En dat zijn ondernemers. Die maken de laatste slag van het vertalen van ideeën in de werkelijkheid. Een cruciale maatschappelijke functie. De betekenis van ondernemingen is in de afgelopen 200 á 300 jaar enorm toegenomen. Onder meer door hun omvang kunnen zij een heel belangrijke rol hebben in dit proces. De consument kan zijn voorkeuren tot uiting brengen, en dat is belangrijk. Maar als ondernemingen deze taak niet op zich nemen, dan gebeurt het gewoonweg niet.’

Bij duurzaam ondernemen denkt u nadrukkelijk ook aan investeren in duurzame inzetbaarheid van medewerkers. Waarom? ‘Er zijn twee redenen waarom ik de sociale dimensie van duurzaamheid een belangrijk onderwerp vindt. Ten eerste is er een ongebruikt reservoir aan productiviteit. Er is wel enige evolutie geweest, maar op organisatorisch vlak is er toch vooral een piramidale structuur in de meeste organisaties. En uit allerlei onderzoek blijkt dat je daardoor de capaciteiten van mensen vaak voor minder dan de helft gebruikt. Zoals we onze grondstoffen efficiënter moeten gebruiken, moeten we ook onze menselijke bronnen beter benutten. En dat is des te prangender nu we aanlopen tegen de problematiek van een omvangrijke voortgaande vergrijzing. De grote transitie naar duurzaamheid moeten we maken met een gemiddeld jaarlijks ouder wordende beroepsbevolking. Willen we de arbeidsmarkt helpen te leveren wat we nodig hebben, dan zullen we sterk moeten investeren in de duurzame inzetbaarheid van mensen. Het gaat verder dan alleen vakkennis bijspijkeren. Het gaat om fundamenteel nieuwe dingen leren.’ Meer dan alleen het ontwikkelen van medewerkers? ‘Ja. Dat hangt samen met het verschil tussen een lineair en een circulair georganiseerde economie, die heel andere vaardigheden vraagt om te kunnen samenwerken. Mijn generatie is opgeleid in een specialisatie. Een belangrijke motor achter de snelle productiviteitsverhoging en industrialisatie van onze samenleving. Maar ook een



‘Creativiteit wordt een van de belangrijkste bronnen van productiviteit en welvaart’

van de grote oorzaken van onduurzaamheid, omdat we geen integrale concepten hebben gemaakt, maar deelconcepten. Veel bedrijven en overheden werken in kokers. De toekomst is aan integraal ontwerpen, bijvoorbeeld geïntegreerde productie processen, ook over ondernemingen heen. Zo’n circulaire economie die recyclebare eindproducten voortbrengt, betekent ook een intensievere interactie tussen de verschillende schakels in de productieketen. Want anders ben je niet in staat de productspecificaties van een duurzaam en recyclebaar eindproduct goed te krijgen. Het gaat om technische specificaties, kosten en prijsaspecten. Maar ook krijg je een heel andere verhouding met je afnemer. Daar passen geen piramidale organisatiestructuren bij, maar organisatiestructuren waarin medewerkers veel meer eigen verantwoordelijkheid hebben, waardoor je ze tot medeondernemer maakt. Dan zullen ze op eigen initiatief hun eigen creativiteit inzetten. Dat zal een van de belangrijkste bronnen worden van productiviteit en welvaart. We praten dus over een fundamentele reorganisatie van de economie en de samenleving.’

Bij zo’n ingrijpende verandering moet toch ook de overheid een rol spelen? ‘In essentie komt het erop neer dat overheden zich op landelijk, Europees en wereldniveau moeten richten op het maken van een duurzame toekomst. Na de oorlog hebben ze dat met de industrialisatie gedaan en de opbouw van de verzorgingstaat. Dat was wat er in die tijd moest gebeuren. Nu zijn er andere omstandigheden en moeten we met zijn allen het vizier richten op het duurzaam maken van onze productiesystemen.

Onderdeel daarvan is het overgaan naar een duurzame energievoorziening, en als onderdeel daarvan het verduurzamen van de bebouwde omgeving. Als overheid kun je door middel van planning en regelgeving helpen in dat proces. Dat geldt ook voor de transitie van petrochemie naar biochemie, de structurele verlaging van de ecologische voetafdruk van de samenleving, de inrichting van ons transportstelsel, de overgang naar elektrisch vervoer. Dat vraagt om een samenhangende visie op wat de komende decennia de ontwikkeling is en waar we in dit land naar toe willen. Dat zou een kader geven waar ondernemers op kunnen inspelen.’

En als dat kader er eenmaal is, kan de overheid duurzame ondernemers met financiële steun verder helpen? ‘Ik denk niet in de eerste plaats aan financiële steun. De overheid heeft de beschikking over diverse instrumenten om ontwikkelingen en spelers te beïnvloeden. Zoals regelgeving en het beïnvloeden van prijsverhoudingen, onder meer door fiscale regelingen en subsidies. Als je op het gebied van MVO een intelligente mix kiest uit die instrumenten, dan kun je echt richtinggevend zijn en de keuzes van spelers beïnvloeden. Bijvoorbeeld werk maken van eisen aan de energie-efficiency van gebouwen. Dat hoeft de overheid niets te kosten. Dan beïnvloed je de relatieve prijsverhouding tussen duurzame en minder duurzame gebouwen. Dat geeft bouwers een argument om te investeren in energiezuinige gebouwen. De overheid beschikt over rapporten waaruit blijkt dat er in de orde van 6 tot 7 miljard subsidie is voor fossiele brandstoffen. Die zou je kunnen

‘Zelf hoef ik niets meer te hebben’ Herman Wijffels is volgens het expertpanel van de Duurzame 100 zonder twijfel de Al Gore van Nederland. De voormalig topbestuurder is een man van het gesproken woord. Bijna twee meter lang, de rust zelve. Hij trekt volle zalen. De oud-bankdirecteur heeft alles bereikt, maar zijn energie is nog lang niet op. Kriskras rijdt hij het land door om zijn groene boodschap te verkondigen. ‘Zelf hoef ik niets meer te hebben. Het is mijn diepste overtuiging dat het meest essentiële wat een mens te doen heeft, is om het leven op een goede manier door te geven aan een volgende generatie.’ Bron: trouw.nl

uitfaseren. Daarmee zou je de opkomst van alternatieve energie stimuleren en een heel ander veld krijgen. Ook subsidieert de overheid veel wetenschappelijk onderzoek in dit land. Je zou kunnen beslissen dat je geen onderzoek meer subsidieert dat leidt tot verhoging van de ecologische voet afdruk, maar wel onderzoek dat leidt tot verlaging van die voetafdruk.’

De Nederlandse overheid heeft tot op heden een zwalkend beleid gevoerd. ‘ Je moet constateren dat de kennispositie van Nederland op bijvoorbeeld duurzaam energiegebied heel goed was en in een aantal opzichten nog steeds is, maar dat bij afwezigheid van een gericht en consistent stimuleringsbeleid die dingen vastlopen. Kijk je bijvoorbeeld naar de Duitsers, dan moet je constateren dat wij een kleine 4 procent aan duurzame energie in ons aanbod hebben en de Duitsers al op 18 procent zitten. Dat komt omdat de Duitse overheid een consistent beleid heeft gevoerd om duurzame energie te stimuleren. Dus dat toont aan dat je met beleid een heel eind kunt komen. Ondernemers willen duidelijk en langdurig beleid. Het is een kwestie van de piketpalen anders neerzetten. Dat moet je naar mijn idee doen om die duurzame toekomst dichterbij brengen.’ Wat houdt de overheid dan tegen? ‘Korte termijnoriëntaties en bestaande belangen. De fossiele belangen in dit land zitten niet te wachten op zo’n transitie. Dit vraagt dus om leiderschap. Managers runnen de bestaande orde, leiders zijn nodig om ons verder te leiden naar een nieuwe orde. Ik vind dat er in de hogere regionen van het bestel vooral gemanaged wordt in plaats van geleid. Dat heeft ook te maken met het volk. Dat gelooft overwegend nog dat, als we het oude repareren, het dan alsnog goed komt.’ Biedt het Nederlandse poldermodel geen oplossing? ‘Ik heb het poldermodel altijd geprezen, maar het is in de huidige situatie geen stimulans. De essentie van de polder is dat het bestaande belangen een vrij grote invloed geeft op wat er gebeurt. Nieuwe belangen komen daar moeilijk tussen. Je hebt inmiddels 300 bedrijven die zich in aller- »


‘Als ondernemers deze taak niet op zich nemen, dan gebeurt het gewoon niet’

lei vormen met duurzame energie bezig houden. Die hebben ook een gezamenlijke koepel, maar ze komen amper aan de bak. Door het bestaan van de polder en allerlei organen die daarbij horen, staat er in Nederland een soort premie op al gevestigde belangen. Die kunnen invloed uitoefenen door dat soort kanalen. Pas als de polder het belang en de relevantie van iets nieuws heeft erkend, dan ontstaat er kracht om een vernieuwing tot stand te brengen.’

Het poldermodel is een blok aan het been. ‘En wat ook een grote rol speelt, is onze handelsoriëntatie. We hebben niet echt een industriële traditie zoals de Duitsers. Wij zien onszelf meer als kooplieden. Als we iets nodig hebben en het lijkt ons wat, dan kopen we het wel. Dat betekent enerzijds dat echte innovaties en de commercialisering daarvan een moeizaam leven leiden. Maar als we eenmaal inzien dat iets betekenis heeft, kunnen we het ook redelijk snel invoeren. Ons land zit in de internationale voorhoede van internetgebruikers. Dat is sneller en beter opgepakt dan in veel andere landen. Maar dat is niet gebaseerd op industriële innovatie hier te lande.’ Kan de naar u vernoemde innovatieprijs daarin een rol spelen? ‘De prijs draagt uit dat innovatie het wezen is van ondernemerschap. Toen ik wegging

bij Rabobank, wilden ze ter gelegenheid daarvan een gebaar maken naar de samenleving en een fonds oprichten voor doelen die mij bijzonder aan het hart gaan. Ik ben gebiologeerd door de toekomst. Daar iets van maken, is de aard van het leven. Innovatie hoort daarbij. In de loop van mijn eigen ontwikkeling is de prijs steeds meer betrokken op duurzaamheid. En langzamerhand uitgegroeid tot een manier om een vinding niet alleen te steunen met geld maar ook met bekendheid. Het geeft een stimulans in de richting van het commercieel maken ervan.’

Ondernemers klagen dat ze heel moeilijk financiering vinden voor innovaties. Het recent verschenen WRR-rapport apitale kansen, slim geld voor ambitieuze ondernemers bevestigt dat beeld. ‘Dat raakt aan een structureel vraagstuk in het innovatieproces. Namelijk dat goede ideeën, die al een mate van toepasbaarheid hebben, nog een hele slag vergen om ze marktklaar te maken. Neem bijvoorbeeld het innovatieve verfprocedé van DyeCoo, waarmee katoen zonder water kan worden geverfd. Een voorbeeld van een majeure besparing op schaarse middelen die wereldwijd milieuefficiency bevorderen. De bedenkers zijn na vele inspanningen geslaagd in het marktklaar maken. Anderen blijven hangen en dat is het lot van veel innovaties.’

Maar dat is toch contraproductief? ‘Het is een probleem waar nog geen oplossing voor is. Vaak zijn innovaties ontwikkeld door techneuten die niet de vaardigheid hebben om zoiets ook in de markt te zetten. Je hebt seed capital fondsen en venture capital fondsen. Die eerste heb je nodig om dat soort initiatieven net over de drempel te helpen. Die mogelijkheid zou eigenlijk moeten bestaan. Maar dit land is tot nu toe nog niet in staat geweest daar een goede oplossingen voor te vinden. Aan die interactie tussen beleid en innovatie ontbreekt het in dit land. We zijn er gewoon niet goed in.’ U heet een optimistisch man te zijn, maar uw analyse is weinig bemoedigend. ‘Ik ben niet sombermans. Mijn boodschap is juist een positieve. Ik houd het erop dat die basisbeweging die gevoed wordt door steeds meer mensen, waaronder ook ondernemers, op enig moment ook in het sociaal-politieke een omslagbeweging teweeg brengt. Ik geloof in de tipping point-theorie (van Malcolm Gladwell, TA). Ook in Nederland komt een tipping point waarop de sociaal-politieke verhoudingen zo zullen zijn geëvolueerd dat die omslag doorzet. De vraag is of het snel genoeg gaat, of we de bakens tijdig kunnen verzetten. Want de situatie is urgent.’

Herman (H.F.F.) Wijffels 13 maart 1942, Turkeye (gemeente IJzendijke) 1966 algemene economie Katholieke Hogeschool Tilburg 1969 directeur Marktordeningsvraagstukken, ministerie van Landbouw en Visserij 1977 algemeen secretaris NCW (Nederlands Christelijk Werkgeversverbond) 1981 lid directie Rabobank Nederland 1986 voorzitter hoofddirectie Coöperatieve Centrale Rabobank Nederland 1999 voorzitter SER (Sociaal-Economische Raad) 2006 Nederlandse bewindvoerder Wereldbank te Washington 2006 kabinetsformateur Balkenende IV (2007) 2009 covoorzitter van Worldconnectors (met Sylvia Borren) 2009 deeltijd-hoogleraar ‘duurzaamheid en maatschappelijke verandering’, Universiteit Utrecht Bron: Elsevier.nl


Column Willem Lageweg

O

ndernemen in conflictgebieden of in regio’s waar nauwelijks milieu- en veiligheidsvoorschriften gelden, is een hachelijke zaak. Zeker voor bedrijven die geen goed doordacht MVO-beleid hebben. De recente veranderingen in Arabische en NoordAfrikaanse landen hebben de discussies hierover weer aangewakkerd. Zo werd Shell in de verdediging gedrongen vanwege zijn opstelling in Syrië. Deze vraagstukken zijn niet alleen hoofdpijndossiers voor multinationals. Ook steeds meer internationaal actieve MKB-bedrijven hebben hiermee te maken, bijvoorbeeld omdat ze in de toeleveringsketen zitten van bedrijven als Shell of Apple. Viskweker Anova Seafood speelde hierop in door als eerste kwekerijen in Afrika en Azië te certificeren voor milieu- en arbeidsomstandigheden. Inmiddels heeft het bedrijf een alom geprezen duurzaamheidsbeleid en zit het gebeiteld bij zijn grote afnemers. Een minder goed voorbeeld is Nidera, handelaar in granen en plantaardige oliën. Het bedrijf werd geassocieerd met mensenrechtenschendingen en is hiervoor aangemeld bij het Nationaal Contact Punt voor de OESO-richtlijnen. Een bemiddelingstraject moet het bedrijf nu weer op goede voet krijgen met vakbonden en NGO’s. Wie internationaal zakendoet, moet goed nadenken over vragen als met wie hij wel of niet zaken kan doen, in welke mate het bedrijf verantwoordelijk is en hoe het zit met sancties. Moeilijke vragen waarvoor gelukkig steeds meer handreikingen worden geboden. Een doorbraak is het werk van VN-gezant John Ruggie over de verantwoordelijkheden van bedrijven. Hij beschrijft bijvoorbeeld wanneer risicoanalyses en impact assessments gedaan moeten worden. Zijn aanbevelingen zijn inmiddels opgenomen in de herziene OESO-richtlijnen, die normen bieden voor zakendoen in ingewikkelde regio’s. Zo stellen de richtlijnen dat een bedrijf zich niet met mensenrechtenschendingen van een bewind moet bemoeien, maar wel de mensenrechten moet respecteren van degenen die gevolgen ondervinden van de bedrijfsactiviteiten. Als het bewind zijn producten gebruikt, moet het bedrijf wel zijn invloed aanwenden om de situatie te verbeteren. Als MKB’er heb je minder invloed dan een multinational, maar samen met branchegenoten of businesspartners kun je zeker iets bereiken. Je kunt je bijvoorbeeld aansluiten bij keteninitiatieven. Voor elke sector is er tegenwoordig wel een gedragscode of verbetersysteem, bijvoorbeeld Fair Wear Foundation voor textiel, Global e-Sustainability (GeSI) voor mobieltjes en het Initiatief Duurzame Handel voor onder andere cacao, soja en natuursteen. In dergelijke coalities leren bedrijven van elkaar en kan een gezamenlijke aanpak worden geformuleerd. Raadpleeg voor een compleet overzicht van hulpmiddelen en codes de MVO-navigator. Ook het stappenplan maatschappelijk verantwoord inkopen van MVO Nederland biedt houvast. Internationaal zakendoen is spannend, maar met een gedegen MVObeleid zijn de risico’s aanzienlijk te reduceren.

Ondernemen in conflict gebieden?

Fotografie Jiri Büller

Mini-cv Willem Lageweg is directeur van MVO Nederland, het nationale kennisnetwerk op MVO-gebied. MVO Nederland ondersteunt en stimuleert het Nederlandse bedrijfsleven bij het starten met en verankeren van maatschappelijk verantwoord ondernemen. [email protected]


‘Dat koppel... geweldig!’ Wie: Ivo van den Brink (41) Functie: medeoprichter, marketing & sales Bedrijf: Rebbl Duurzaam sinds: september 2009 Tekst Pierre de Winter Fotografie Sake Elzinga

Wanneer besloot je in elektrische auto’s te stappen? ‘In 2009. Ik had Joost ter Doest – mijn huidige zakenpartner – ontmoet bij de Cannonballs. Een club ondernemers die eenmalig een rally organiseerde in de Baltische staten. Op de vliegreis terug raakten we aan de praat. Hij was bezig de aandelen in zijn bedrijf te verkopen en ik speelde met diezelfde gedachte. Allebei waren we “uitgebuffeld”, wilden wat nieuws, authentieker en met meer plezier. En bij elektrische auto’s werden we beide enthousiast.’ Waarom elektrische auto’s? ‘Ik heb altijd een passie voor auto’s gehad. Op een gegeven moment reed ik in een Porsche 911 en was m’n droom af. Maar het besef dat ik met die wagen 1 op 6 reed, maakte de

lol toch een stuk minder. Dat gesprek met Joost raakte die snaar. Ik had gehoord van een bedrijf in Florida waar auto’s werden omgebouwd tot elektrisch. Daar ben ik toen heengereisd. Na een proefrit in een elektrisch aangedreven Kever was ik om. Op een gegeven moment stond ik daar voor een verkeerslicht naast een dikke zwarte Chevrolet Trailblazer en die kon ik bij het optrekken makkelijk bijhouden. Ge-wel-dig, dat koppel dat beschikbaar komt als je optrekt met een elektrische motor. Twee maanden daarna had ik m’n eigen elektrische Beetle.’

En sindsdien bouwen jullie zelf auto’s om... ‘Ja, dat klopt. We zijn gestart met Rebbl, volgens de regels van “ondernemen nieuwe stijl”. Iedere auto bouwen we om

Complete U-turn

op projectbasis – volgens lean-and-mean protocol, met veel partnerships en zonder vast personeel. We managen op cash, meer dan op de kosten en verzinnen samen met klanten nieuwe constructies om ombouwplannen gefinancierd te krijgen. Zo zijn we met enkele ondernemers in gesprek die graag hun Citroên DS willen laten ombouwen. Daarvoor moeten wij eerst een prototype ontwikkelen, maar dat kost geld. De kosten daarvoor hopen we nu onder DS-liefhebbers te gaan crowdfunden.’

Nooit bang dat de markt voor elektrische auto’s te klein blijft? ‘Op dit moment rijden er in Nederland zo’n 400 elektrische auto’s rond. Daarvan hebben wij er tien geleverd. En aan


het eind van dit jaar moeten dat er 15 à 20 zijn. Meer auto’s hoeven wij op jaarbasis niet om te bouwen om ervan te kunnen leven. Laten we wel wezen: voorlopig is dit vanwege het fiscaal voordeel vooral voor ondernemers, die er niet van afhankelijk zijn voor lange afstanden.’

Heb je die Porsche nog? ‘Nee, ik heb tegenwoordig twee elektrische auto’s. Als ik echt ver moet, ga ik met de trein of het vliegtuig. Of ik leen de auto van m’n broer. Aan die Porsche kan ik gerust nog met weemoed terugdenken – ook aan het prachtige geluid dat ie maakte. Maar weet je: met een door ons omgebouwde Jaguar XK8 trek je sneller op en de lol die je ervan hebt, is echt een stuk onbezorgder.’


Annette van Waning, CSR Manager Vebego

‘MVO is missionariswerk’ Vebego besteedt ruim aandacht aan energieverbruik, mobiliteit en duurzame inkoop. Maar als het om MVO gaat, ziet de dienstverlener het ontwikkelen en duurzaam inzetbaar houden van medewerkers als hoogste goed. Tekst Toine Al Fotografie Jiri Büller

‘O

ns hele bedrijf draait op het verlenen van persoonlijke diensten, mensenwerk dus. Daarom staat de mens centraal in ons MVO-beleid’, zegt Annette van Waning, CSR Manager en Manager Vebego Foundation. Ze begon vijftien jaar geleden als districtsmanager bij Westerveld Schoonhouders, onderdeel van Vebego, een van de grootste facilitaire dienstverleners van Nederland. Nu heeft ze ‘de mooiste baan ooit’. Vebego formuleerde in 2008 haar MVO-beleid en stelde een sustainabilityverklaring op.‘Daarbij bepaalden wij de thema’s en de randvoorwaarden en lieten de invulling over aan de dochterbedrijven, in hun eigen tempo. De holding legt niets op.’

MVO-coördinator benoemt en zich verplicht actief aan MVO te werken en daarin zelf initiatieven te ontwikkelen.’

Waarom is de vertaling van de duurzame doelstellingen nadrukkelijk neergelegd bij de werkmaatschappijen? ‘Wil je draagvlak krijgen bij medewerkers, dan kan het eigen management van de werkmaatschappijen zich daar het beste mee bezighouden. Zij hebben dagelijks contact met de werkvloer, met de klanten en de projecten. En je kunt MVO niet in elke werkmaatschappij op dezelfde manier en in hetzelfde tempo invoeren. Dat hangt af van de bedrijfscultuur, van de mate waarin het bedrijf al bezig is met MVO en in welke fase het verkeert. Waar het om gaat, is dat duurzame doelstellingen op de agenda staan en actief worden verwezenlijkt. Niet meedoen is geen optie.’

Wat zijn jouw taken en verantwoordelijkheden? ‘Het is voor mij geen kwestie van een programma ontwikkelen en dat vervolgens gaan draaien. Daarvoor verschillen de bedrijfs onderdelen onderling teveel qua type dienstverlening, bedrijfstak en omvang. Als CSR manager van de holding fungeer ik vooral als sparring partner. Mijn taak is faciliteren, inspireren en monitoren. Ik ben binnen de holding het aanspreekpunt voor vragen, om het onderling uitwisselen van kennis te faciliteren en om contacten te leggen met externe experts. Ik organiseer bijvoorbeeld twee keer per jaar een bijeenkomst voor de MVO-coördinatoren van de werkmaatschappijen.’ ‘De Vebego Foundation is een afzonderlijke stichting, van waaruit we MBO-projecten initiëren. Naast een donatie dragen wij bij door middel van kennis en persoonlijke inzet van medewerkers. Zij worden hiervoor in de gelegenheid gesteld door hun werkgever. We hebben projecten lopen in Sri Lanka en Ghana, maar ook in Nederland. Teams zijn altijd heel divers samengesteld, ze bestaan bijvoorbeeld uit schoonmakers, intercedenten, objectmanagers en leden van de raad van bestuur. Dat levert enorm veel saamhorigheidsgevoel, trots en betrokkenheid op.’

Hoe hebben jullie je MVO-beleid in de organisatie geïmplementeerd? ‘We hebben alle dochtermaatschappijen de sustainabilityverklaring voorgelegd. De directeuren hebben die verklaring ondertekend. Daarin staat dat elk bedrijf MVO onderdeel maakt van de jaarplanning, dat het periodiek rapporteert over MVO, dat elk bedrijf een

Wat houdt duurzaam personeelsbeleid in voor Vebego? ‘Dat komt tot uiting door medewerkers op te leiden en te ontwikkelen, betrokkenheid te creëren, door goede verzuimbegeleiding, en een duidelijke stijl van leidinggeven. Ons uitgangspunt is dat je de prestaties van medewerkers pas kunt verbeteren als je eerst op die punten je medewerkers goed behandelt. Het begint toch met heel

Personeel & organisatie

Annette van Waning, CSR Manager Vebego: ‘De directie staat vanaf dag één achter dit beleid’



‘MVO draait steeds meer om sociale innovatie’ basale zaken als mensen op tijd betalen en zorgen dat zij zich thuis voelen in de organisatie. Pas dan kun je de volle inzet verwachten die nodig is om de klant optimaal te bedienen. Ook is het een belangrijke manier om medewerkers te behouden voor de organisatie. Het verloop in de schoonmaakbranche is hoog. We willen mensen betrokken houden door in ze te investeren en ze te stimuleren door te groeien. Schoonmaken is een vak, waarin je je kunt ontwikkelen tot bijvoorbeeld objectleider of rayonmanager. Maar wij voelen ons ook verantwoordelijk voor de 3500 medewerkers die in onze joint ventures met de sociale werkvoorziening actief zijn en speciale groepen als wajongers. Zij functioneren goed, mits je ze aandacht en begeleiding kunt bieden.’

Wat vind je ervan dat bedrijven vaker een CSR- of MVO-manager aanstellen? ‘Op zich is dat een goede ontwikkeling, want door het aanstellen van een MVO-manager vraag je als organisatie aandacht voor een belangrijk thema. Wat ik jammer vind, is dat MVO-managers zich vaak teveel toeleggen op puur milieuvraagstukken. Zij zouden zich nadrukkelijker moeten bezighouden met de people-kant. Natuurlijk is het planet-aspect heel belangrijk, maar laten we ook vooral aandacht blijven geven aan mensen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is voor mij uitdrukkelijk ook werken aan de blijvende inzetbaarheid van medewerkers. Het mes snijdt daarbij aan twee kanten. De schoonmaakbranche heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld, het werk is gedifferentieerd. Door de vergrijzing verdwijnt er veel kennis uit de organisatie. Daar moet je op inspelen.’ Daar is P&O toch al voor? ‘Ik geloof dat de MVO-manager en de P&O’er naar elkaar toe gaan groeien. P&O houdt zich nog teveel bezig met de loon- en personeelsadministratie. Beide functies zullen zich meer moeten gaan richten op het ontwikkelen van de medewerker en hoe persoonlijke doelstellingen en de doelstellingen van de organisatie aan elkaar gekoppeld kunnen worden.’ Hoe creëert Vebego draagvlak voor MVO in de organisatie? ‘Het begint ermee dat onze raad van bestuur vanaf dag één achter het beleid staat. Dat is een voorwaarde om alle neuzen dezelfde kant op te krijgen. Vervolgens vooral door medewerkers te laten nadenken over de vraag wat zij zelf verstaan onder MVO en hoe zij daaraan in hun eigen werk kunnen bijdragen, hoe je er samen met klanten mee omgaat en bij het beheer van een concreet object. We hebben MVO verwerkt in de interne opleidingen, zoals de tactische en de strategische managementopleidingen. Bij rayonleiders en objectmanagers hebben we in een aparte module ook aandacht voor MVO. In 2010 organiseerde HAGO een MVO-workshop voor de objectleiders. Het is veel concreter dan mensen aanvankelijk denken. Dan komen medewerkers zelf met allerlei ideeën. Bijvoorbeeld plastic verpakkingen van schoonmaakmiddelen gescheiden inzamelen. Zo creëer je eigenaarschap.’ Je beschrijft je baan als de mooiste ooit. ‘Ja, ik heb een passie voor mensen, wat mensen motiveert en hoe je het beste in ze naar boven haalt. Daar draait het namelijk om. Daar liggen echt heel veel kansen in organisaties.’

Mini-cv Annette van Waning studeerde in 1991 af aan de Hogeschool Diedenoort Wageningen, studierichting Facility Management, en in 1994 aan de faculteit Bestuursen Organisatiewetenschap aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij startte dat jaar als districtsmanager bij Westerveld Schoonhouders, een dochtermaatschappij van Vebego. In 2007 werd zij Manager van de Vebego Foundation en in 2010 ook CSR-manager van Vebego International.

Vebego: familiebedrijf werd multinational Ton Goedmakers sr. begon in 1943 schoonmaakbedrijf Hago, dat uitgroeide tot de multinational Vebego met een omzet van een kleine 1 miljard euro in 2010. Het bedrijf omvat meer dan 100 bedrijven en verschillende joint ventures met ongeveer 46.700 medewerkers. Vebego is actief in o.a. facilitaire dienstverlening, personeelsdiensten, de zorgsector en de sociale werkvoorziening. En dat in Nederland, Zwitserland, België, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Zie voor de sustainability-verklaring: www.vebego.com/mvo_transparantie.

De rol van de tradiotionele personeelsfunctionaris verandert. HRM scope levert een bijdrage aan die verandering en aan de voortdurende ontwikkeling van het HRM-vak. Zo beschrijft het boek 'Jongleren met loyaliteiten' hoe middenmanagers in een uitdagende context er toch uithalen wat erin zit. HRM Scope bevat een brede reeks titels en zet zich in voor de ontwikkeling van nieuwe producten waardoor professionals op de hoogte blijven van nieuwe ontwikkelingen in hun vakgebied.

"Het beste HR-boek in het Nederlands taalgebied!"

Annemarie Mars 1e druk | 2010 | 180 p. | E 29,75 ISBN 978 90 232 4600 8

AdJan Brouwer en Hans van Leeuwen (red.) 2011 | 168 p. | E 28,75 ISBN 978 90 232 4689 3

Frank van Luijk 2011 | 124 p. | E 21,95 ISBN 978 90 232 4825 5

Aukje Nauta 2011 | 160 p. | E 25,00 ISBN 978 90 232 4816 3

Ruurd Baane, Patrick Houtkamp, Marcel Knotter 2010 | 168 p. | E 29,75 ISBN 978 90 232 4585 8

Jaap Boonstra 2010 | 372 p. | E 49,75 ISBN 978 90 232 4691 6

Kitlyn Tjin A Djie, Irene Zwaan 2010 | 144 p. | E 24,50 ISBN 978 90 232 4735 7

Prof. dr. Henk Thierry 2011 | 164 p. | E 28,25 ISBN 978 90 232 4474 5

Meer informatie en online bestellen: www.vangorcum.nl of bel 0592 37 95 56

Koninklijke Van Gorcum BV Postbus 43 - 9400 AA Assen [e] [email protected]


Vergeet marketing:

E

en van de grote voordelen van sociale media is dat je vaak direct respons krijgt. Je ‘post’ iets op Twitter of Facebook en binnen enkele seconden heb je een reactie. Dus wanneer we in minder dan 140 tekens schrijven: ‘Maakt artikel over inzet sociale media voor duurzame marketing: 6 tips. Roept u maar!’, krijgen we binnen enkele seconden de wedervraag: ‘Wat versta je onder duurzame marketing?’ Goede vraag, natuurlijk. Gelukkig weet een van onze volgers het antwoord: ‘Ff googelen:

groene marketing is winstgevend creëren, communiceren en leveren van waarde aan een doelgroep, 1/2’ (hier was de tekst te lang voor 140 tekens) ‘2/2 mbv milieuvoordelen van product/dienst dat ecologisch verantwoord is geproduceerd of verpakt.’ Dus je hebt een groen product of dienst of je wilt de wereld verbeteren en je wilt daar natuurlijk graag ruchtbaarheid aan geven. En daar zijn de sociale media bij uitstek geschikt voor. Ze zijn namelijk niet alleen heel direct en snel, ze zijn ook nog eens

persoonlijk. Het draait er om mensen en hun relaties (sociaal). En mensen hebben dromen, zoals van een betere, schonere wereld. Dus als je die dromen weet aan te spreken met je product, dienst of idee, heb je binnen de kortste keren honderden fans en kun je echt verschil maken. Maar dan moet je het wel goed aanpakken. Hoe begin je, bijvoorbeeld? Wat zijn de do’s en don’ts van sociale media? Pepper verzamelde vijf tips voor de ‘digitale immigranten’ die we bijna allemaal zijn. Een korte inburgeringscursus sociale media.



durf te delen! Communiceer via social media over je duurzame ideeën en producten, en je krijgt er veel aandacht voor terug. Hoe doe je dat? Tekst Ben Kuiken Illustratie Pepijn Barnard/Art Associates

Inburgeringscursus sociale media in 5 tips 1. Begin gewoon!

Dat geldt natuurlijk voor heel veel dingen, maar zeker voor sociale media. Open een account op Twitter, Facebook, LinkedIn of Hyves (kost niks) en je bent in business. Probeer vervolgens zo snel mogelijk een flink aantal volgers te krijgen, bijvoorbeeld door mensen die je interessant vindt te volgen en de mensen die zij volgen of hen volgen ook weer te volgen. Grote kans namelijk dat jullie veel gemeen hebben en dat zij jou ook weer willen volgen. Bouw zo heel doelbewust en structureel een netwerk op, want de kracht van een netwerk zit ‘m in de verbindingen.

2. Besteed aandacht aan je profiel

Wie of wat wil je zijn op de sociale media? Wil je een merk bouwen, of kies je toch liever voor de persoonlijke aanpak? Meestal werkt dit laatste beter, omdat, zoals gezegd, sociale media om mensen gaan en mensen nu eenmaal liever met andere mensen praten dan met een anoniem merk. Tenzij je Apple heet, misschien, of Greenpeace. Maar zover zijn we nog niet. En ook daar zijn het trouwens de mensen achter de schermen die de sociale media bijhouden en vullen met informatie. Je kunt er ook voor kiezen om twee accounts te onderhouden: een voor je merk, waar je wat zakelijker communiceert en vooral informatie geeft, en een persoonlijk account, waar je je dromen deelt. Daarmee ondersteun je dan je merk, want als het goed is, is het uitbouwen van het merk onderdeel van je eigen droom.

3. Vergeet marketing en durf te delen

Steeds meer bedrijven ontdekken sociale media als een nieuw kanaal om hun boodschap te verspreiden. Ze zijn vooral bezig op de oude manier van communiceren met de klant, namelijk zenden en vertellen hoe geweldig ze wel niet zijn. Maar daar zijn sociale media helemaal niet voor bedoeld en

dat gaat dus ook niet werken: mensen prikken er zo doorheen als je ze iets probeert op te dringen. Dus vergeet dat je een product of dienst wilt verkopen, en durf te delen. Vertel wat jou bezighoudt, wat je opvalt, wat je leest, meemaakt, waar je je over opwindt. Luister naar de ideeën en dromen van anderen en help die te verspreiden. Als je dat durft te delen, komen de volgers en fans vanzelf. En die gaan vervolgens vertellen hoe geweldig ze jou vinden. Kijk, en dan werkt het wel.

4. Blijf nadenken!

Geef je mening, doe mee aan discussies en reageer, maar blijf nadenken! Realiseer je dat alles wat je op LinkedIn, Facebook of Twitter schrijft, niet alleen voor de eeuwigheid is en voor de hele wereld openbaar, maar dat de lezer niet altijd de context ziet waarin je iets schrijft. Ze lezen het laatste bericht van een lange discussie en hun mening is gevormd. Dat kan je duur komen te staan en je blijven achtervolgen. Dat wil niet zeggen dat je die sociale media dan maar helemaal moet verbieden, zoals sommige organisaties doen, maar blijf wel nadenken. En spreek elkaar aan als je ziet dat iemand iets schrijft wat mogelijk tot verwarring kan leiden.

5. Creëer whuffie

Whuffie is het sociale kapitaal van de sociale media. Het is de ‘geld’-eenheid van Twitter, Facebook en al die andere netwerken en helpt je aan een rijk, welvarend sociaal bestaan. Althans volgens de Canadese schrijfster Tara Hunt, die er een boek over schreef: The Whuffie Factor. Het principe achter whuffie is alleen net even anders dan de geldmarkt, want bij whuffie geldt: hoe meer je geeft, hoe meer je krijgt. Dat gaat dus weer over delen: van informatie, van connecties, van oproepen of vragen. Volgens Hunt kun je er een bedrijf op bouwen en heb je die lening van de bank helemaal niet meer nodig. Vind ik wel leuk!

Koninklijke Van Gorcum = Drukker++

Scan deze code met uw smartphone of kijk op www.drukkerplusplus.nl

020-11

Koninklijke Van Gorcum BV Industrieweg 38, 9403 AB Assen Postbus 43, 9400 AA Assen [t] 0592 37 95 55 [f] 0592 37 20 64 [e] [email protected] [i] www.vangorcum.nl


Column Margot van Sluis-Barten

O

ndernemingen stimuleren hun innovatieproces vaak door een afdeling R&D of product development in te richten. Zo’n afdeling heeft veel aandacht voor technologische en productinnovatie. Je ziet zelden dergelijke kraamkamers die vooral aandacht hebben voor sociale innovatie. De HRafdeling richt zich natuurlijk op de ontwikkeling van medewerkers en met een beetje geluk houdt een afdeling of onderdeel zich bezig met Het Nieuwe Werken. Maar daar stopt het al snel. En dat terwijl eens bewust anders kijken naar hoe dingen worden ingericht en aangepakt, kan leiden tot serieuze innovatie. En het is een prachtige opstap naar meer duurzaam bewustzijn: je realiseren dat de hulpbronnen van deze aarde niet onuitputtelijk zijn en dat er groepen om je heen leven die wat meer moeite hebben om zich staande te houden. De rol van sociale innovatie wordt onderschat. Henk Volberda, hoogleraar Strategisch Management en Ondernemingsbeleid aan de Erasmus Universiteit, stelt dat innovatieve organisaties een meer dan 25 procent hogere rentabiliteit, een 20 procent hogere omzetgroei en een 10 procent hogere winstgroei behalen dan niet-innovatieve organisaties. Innovatie is dus een belangrijke groeifactor. En slechts 25 procent van het innovatiesucces in Nederlandse organisaties volgt uit R&D-investeringen, terwijl 75 procent volgt uit slim managen en innovatief organiseren. Sociale innovatie is dus cruciaal voor organisatiegroei. Logisch, want ondernemingen moeten het doen met de kennis en competenties van hun medewerkers. Dat betekent medewerkers maximaal en continu doorontwikkelen, een flexibele organisatiestructuur en werkprocessen, een cultuur waarin fouten gemaakt mogen worden en waarin excelleren wordt beloond. En focus op samenwerking en kennisuitwisseling tussen medewerkers of met andere partijen. Dat klinkt wel logisch, maar in de praktijk is het een flinke uitdaging om dat voor elkaar te krijgen. Althans, dat dacht ik tot voor kort. Want tijdens een workshop werd ik onlangs aangesproken door een aantal net afgestudeerden. Voor hen was een bedrijf zonder nadrukkelijke maatschappelijke en duurzame uitgangspunten totaal geen optie als werkgever. En waarom wordt er gepraat over maatschappelijk beleid en duurzame projecten: de gedachte ‘rekening houden met de samenleving’ moet toch juist in alles zitten? Waarom zou daar speciale aandacht voor nodig zijn? Uiteraard antwoordde ik iets over het verschil tussen nu, nieuw op te starten bedrijven en de kolossen die er al 150 jaar zijn met 20.0000 medewerkers. Hoe zou je die om moeten krijgen? Pas later viel me het antwoord op mijn eigen vraag in: door het aannemen van dit soort jonge mensen. Voor wie het zo vanzelfsprekend is dat een bedrijf haar maatschappelijke rol voelt en uitvoert. Die zich openlijk verbazen als werkprocessen en structuren geen rekening houden met deze basisgedachte. En die werkwijzen die hiervan afwijken simpelweg niet accepteren. Zij zorgen voor een sociale revolutie. Het gaat allemaal goed komen. Ik voel het. Reageren? Mail naar [email protected]!

Nieuwe werknemers, sociale revolutie

Fotografie Jenny Schotman

Mini-cv Margot M. van Sluis-Barten is eigenaar van Bedrijf&Mij, een adviesbureau op het snijvlak van bedrijfsleven en maatschappij. [email protected]


‘Een bruin bedrijf maakt nooit een groen product’

Verplichte kost voor CEO’s Ray Anderson, oprichter van tapijtbedrijf Interface, laat na zijn overlijden naast een prachtbedrijf laat hij ook een boodschap na: ‘There’s always a better way’. Tekst Lobke Vlaming

H

Volgens Anderson gedragen we ons als verslaafden. Wanneer de oliebronnen minder opleveren, gaan we koortsachtig op zoek naar een nieuw ‘shot’, hoe diep we er ook voor moeten boren. Politici, overheden en bedrijven doen allemaal mee aan het in stand houden van deze afhankelijkheid. En onze kleinkinderen zullen de rekening betalen.

et is 1994. Ray Anderson, oprichter en CEO van tapijtgigant Interface, moet een speech houden voor een groep managers van zijn bedrijf. Het onderwerp is ‘het milieu’ en de rol van Interface op dat gebied. Hij is er al weken zenuwachtig voor, want hij kan naast ‘we voldoen aan alle weten regelgeving op dit gebied’ niets bedenken om te zeggen. Ten einde raad grijpt hij naar het boek The ecology of commerce van Paul Hawken. Hierin leest hij over de destructieve effecten van ons economisch systeem op de aarde. Hij omschrijft dat moment de rest van zijn leven als zijn openbaring. Het is het begin van de lange reis van Interface naar volledige duurzaamheid, de top van wat hij noemt ‘Mount Sustainability’.

Green collar jobs

Leiderschap

In Confessions of a radical industrialist schrijft Anderson met aanstekelijk enthousiasme over de stappen die hij met zijn bedrijf neemt. ‘Zero waste’, het sluiten van de kringloop, volledig duurzame energiebronnen en het verwijderen van schadelijke chemicaliën uit het productieproces, om er maar een paar te noemen. Anderson praat met gezag en heeft naast technisch inzicht ook oog voor het benodigde leiderschap voor een dergelijke verandering. Ieder hoofdstuk eindigt met grafieken met de keiharde business case voor duurzaamheid. Meetbaarheid is voor hem een voorwaarde voor duurzaam succes.

Confessions of a radical industrialist Profits, People, Purpose – Doing Business by Respecting the Earth Ray Anderson ISBN: 978 18 47 94028 5 Uitgever: Random House Business Books Jaar: 2009 Boek, paperback, 320 pagina’s Prijs: € 10,99

‘Benzine in een V8 stoppen is hetzelfde als je barbecue aansteken met honderd dollar biljetten. Het werkt wel, maar het is ongelofelijk dom.’ Naast een praktisch verhaal over verduurzaming is het boek ook een aanklacht tegen onze oliegedomineerde economie.

Er valt voor zowel de startende duurzame manager als de doorgewinterde CEO nog veel meer te leren van dit inspirerende relaas. Bijvoorbeeld dat ‘bruine’ bedrijven nooit een groen product kunnen maken. Of dat sociale gelijkheid een absolute voorwaarde is voor een duurzame economie. Dat er een megapotentieel aan ‘green collar jobs’ is, waar we nog geen gebruik van maken. Dat de traditionele economie gericht op de schaarsheid van arbeid verandert in een economie gericht op de schaarsheid van natuurlijke hulpbronnen. En ook dat met duurzaamheid ontzettend veel geld te verdienen is. Als lezer wordt je al snel meegezogen in het enthousiasme en de keiharde logica in Andersons betoog. Hij heeft ook recht van spreken met zijn jarenlange ervaring als hoofd van een miljoenenbedrijf. Bij het lezen van het boek dacht ik meerdere malen ‘Waarom heb ik dit niet eerder gelezen?’. ‘Waarom is dit boek geen verplichte kost voor iedere CEO die wij kennen?’ Zo’n boek kost op bol.com amper een tientje.


Boeken

Inspirator Anderson inspireerde in zijn leven vele anderen met zijn duurzaamheidsboodschap. Een manager bij Interface schreef dit gedicht nadat hij een speech van Anderson bijwoonde. Tomorrow’s child Without a name, an unseen face, and knowing that your time or place, Tomorrow’s Child, though yet unborn, I met you first last tuesday morn. A wise friend introduced us two, and through his shining point of view, I saw a day that you would see, a day for you, but not for me. Knowing you has changed my thinking, for I had never had an inkling, that perhaps the things I do, might someday, somehow, threaten you. Tomorrow’s Child, my daughter-son, I’m afraid I’ve just begun to think of you and of your good, though always having known I should. Begin I will to weigh the cost of what I squander, what is lost. If ever I forget that you will someday come to live here, too.

Wat een goede investering zou het zijn als we er een stuk of 100 zouden verspreiden in de hogere regionen van de BV Nederland. Wat let ons eigenlijk? Dit boek verdient het gelezen te worden en Anderson verdient het herinnerd te worden. Daarom heb ik een alternatief bedacht. MVO Nederland schaft er 10 aan en verspreidt die in haar netwerk van invloedrijke ondernemers. Zij geven het na lezing weer door aan anderen. Het worden doorgeefboeken, wel zo duurzaam. Hopelijk inspireert Anderson onze business leaders zoals Hawken hem ooit inspireerde. Wordt vervolgd! Tip: kijk ook eens naar de Ted Talk van Ray Anderson.

Lobke Vlaming is hoofd Kennis en Leren bij MVO Nederland. Mail reacties en tips voor nieuwe MVO-boeken naar [email protected].

PEPPER boekenselectie Voor ondernemers, MVO-managers en ieder ander die op zoek is naar kennis en inspiratie. En nú @nders! Mijn verwonderboekje Dirk-Jan de Bruijn Boek, gebonden/200 blz. € 21,95 Koninklijke Van Gorcum/1e druk/2011 Pagina’s: 200 ISBN: 978 90 232 4819 4 E en pleidooi om het nét iets @nders te doen: sprankelender, inspirerender, dynamischer. Met minder procedures en regels, maar met meer vertrouwen. De meest spraakmakende columns van veranderdokter Dirk-Jan de Bruijn in één verwonderboekje. Ga vandaag nog aan de slag met die boodschappen die passen bij jouw managementstijl! Kansen en bedreigingen van duurzaam ondernemen Richtlijnen voor bedrijfsvoering Egbert Dommerholt Boek, ingenaaid/175 blz. € 29,95 Noordhoff Uitgevers/1e druk/2011 ISBN: 978 90 018 0242 4 Een praktische benadering voor het inzichtelijk en hanteerbaar maken van duurzaamheidrisico’s van bedrijven, geschreven voor verschillende doelgroepen. Zeer geschikt voor hogerejaars HBO-studenten, maar ook (executive) MBA studenten en het midden- en hoger management van bedrijven behoren tot de doelgroep. Geen specifieke economische voorkennis vereist. Het nieuwe groen 28 inspiratiebronnen voor verantwoord ondernemen Asceline Groot Boek, paperback/112 blz. € 19,95 Academic Service/1e druk/2011 ISBN: 978 90 526 1869 2 Met een idee voor een nieuw duurzaam project of bedrijf, ga je eerst praten met specialisten en andere ondernemende mensen. Hoe kun je het het beste aanpakken? Spreekt jouw idee ook andere mensen aan? Het nieuwe groen biedt deze adviesgesprekken in boekvorm, je praat als het ware met 25 zeer verschillende duurzame en sociale ondernemers en specialisten. Bovendien geeft het boek op een frisse en innovatieve manier handvatten om de wereld een beetje mooier te maken met je nieuwe bedrijf, project of stichting. Het informeert, inspireert en biedt handelingsperspectief. Niet vanuit de theorie, maar puur vanuit de praktijk. Gebruik het om een volgende stap voor je idee mee te realiseren. Het Nieuwe Werken volgens Generatie Y Tamar van der Riet, Sofia Skoblikov, Ronald Katoen, e.a. Boek, paperback/200 blz. € 18,00 Eburon Business/1e druk/2011 ISBN: 978 90 597 2558 4 Een leven zonder internet kunnen wij ons niet meer voorstellen. Wij hechten veel waarde aan vrijheid en zelfontplooiing. Binnenkort bestormen wij de arbeidsmarkt. Men verwacht van ons dat wij niet anders willen dan flexibel werken en alle technologieën willen gebruiken waar wij mee zijn opgegroeid. Maar willen wij dit wel? En klopt dit toekomstbeeld? Maatschappelijk verantwoord ondernemen Op weg naar maatschappelijke verantwoorde medezeggenschap Arjen van Halem Boek, ingenaaid/182 blz. € 36,50 Kluwer juridisch/2011 ISBN: 978 90 130 9233 2 Duurzaam ondernemen is actueel, maar is het een hype of niet? Milieu is in het verleden wel vaker in en uit geweest. De auteurs van dit boek zijn het er wel over eens dat duurzaam ondernemen een trend voor de lange termijn is. Tegelijkertijd is duurzaamheid een goed voorbeeld van een vuilnisvatbegrip. Dit boek poogt om vanuit verschillende invalshoeken ondernemingsraden aanknopingspunten te bieden voor een eigen positie in het MVO-beleid van de onderneming. Onderzoekers, adviseurs en mensen uit de vakbonds-en or-praktijk komen aan het woord. Het beeld dat dit oplevert, is dat de MVO-thema’s wel helder zijn. Voor ondernemingen is het echter nog vaak lastig om de ambities naar de concrete bedrijfsvoering te vertalen en hierover helder te rapporteren. Ook al is nog steeds sprake van enkele koplopers en een heleboel volgers, er is ontwikkeling.

Direct online bestellen? Of meer boeken vinden over duurzaamheid en MVO? Ga naar www.pepperonline.nl

Het Marketingwiel In 7 stappen een succesvol marketingplan Het Marketingwiel bevat tientallen voorbeelden over hoe je de klantgerichtheid en concurrentiepositie kunt versterken door slimme promotiestrategieën en de inzet van internet, co-creatie en social media. Dit boek geeft praktische handvatten om klanten aan te trekken en te behouden, met meer omzet en meer winst als resultaat. Het Marketingwiel is dé aanpak voor ZZP-ers en ondernemers in het MKB. Het Marketingwiel geeft een praktische aanpak voor het opstellen van een marketingplan. Een plan waarmee je in 7 stappen succesvol je eigen marketingdoelen realiseert. Sjors van Leeuwen 1e druk | 2011 | 138 p. | €27,95 | ISBN: 978 90 232 4803 3

Jongleren met loyaliteiten Het veelzijdige krachtenveld van de middenmanager Middenmanagers onderhouden relaties met meerdere mensen boven, onder en naast hen. Ze willen goed voor hun medewerkers zorgen, hun klanten excellent bedienen, een bijdrage leveren aan de doelstellingen van de organisatie, de besluiten van ‘boven’ overtuigend uitdragen, veranderingen realiseren, opbouwend samenwerken met hun collega-middenmanagers en tegelijk zorgen dat ze zelf plezier houden in het werk, zich persoonlijk ontwikkelen, carrière maken en zich niet over de kop werken. Soms wijzen al die belangen in dezelfde richting, vaak niet. Annemarie Mars 1e druk | 2010 | 180 p. | €29,75 | ISBN: 978 90 232 4600 8

Macht en politiek handelen in organisaties Iedereen speelt mee Overleggen, vergaderingen, meetings… er wordt heel wat afgecommuniceerd in organisaties. Communiceren kunnen we dan ook als de besten. Dat geldt echter niet voor het omgaan met macht en politiek. Macht en politiek geven vaker aanleiding tot karikaturen en overdrijving dan tot serieuze bespreking. Macht is verdacht, en politiek wordt door velen geassocieerd met onbetrouwbare zakkenvullers die hun werkelijke bedoelingen verbergen achter een mistgordijn van verhullend of zelfs misleidend taalgebruik. Martin Hetebrij 4e druk | 2011 | 152 p. | €31,75 | ISBN: 978 90 232 4201 7

Meer informatie en online bestellen: www.vangorcum.nl of bel 0592 37 95 56

Koninklijke Van Gorcum BV Postbus 43 - 9400 AA Assen [e] [email protected]

www.vangorcum.nl/nieuwsbrief: altijd op de hoogte van de nieuwste uitgaven


Pittige uitspraken

Vervang de leiding

H

et heeft even geduurd – er was nog een zwaardere financiële crisis voor nodig – maar eindelijk is het echte debat over de manier waarop we ons financieel systeem hebben ingericht, begonnen. Een half jaar geleden waren de vragen over het continue proces van schulden aangaan en aflossen (en niet aflossen) en het berekenen en doorrekenen van rente nog het domein van wereldverbeteraars en idealisten. Sinds de dreiging van een wereldrecessie waarin zelfs het snel groeiende en spaarzame Azië mee getrokken zou kunnen worden, stellen ook meer mensen in de financiële sector zich de vraag: waar zijn we mee bezig? Het helpt dat zwaargewichten als oud-bankier en duurzaamheidsgoeroe Herman Wijffels en hoogleraar financiële markten Arnoud Boot zich samen met Triodos Bank in de discussie mengen via de oprichting van het Sustainable Finance Lab. Het is hartverwarmend hoe snel de bijeenkomsten van het Lab in Utrecht volstromen. Een ander initiatief komt van hoogleraren Aart de Zeeuw en Kees Koedijk. Zij zijn het Tilburg Sustainability Centre (TSC) begonnen. De oplettende lezer herkent in de afkorting het Engelse TLC, tender, love and care. Daar is over nagedacht. Wat ik mis in de discussie, is ‘De Mensch’. Het gaat nog steeds vooral over systemen en regels en te weinig over gedragsverandering die door de mensen in en om de sector zelf wordt (uit) gedragen. Wanneer mengen directeuren van de afdeling personeelszaken zich in het debat? Uiteindelijk zijn de banken pas veranderd in ‘parasiterende’ organisaties – om Wijffels te parafraseren – met de komst van een ander soort leden van de raad van bestuur en daardoor andere mensen onder de top. Paul Stamsnijder van de Reputatiegroep heeft daar De vent is de tent over geschreven: hoe het gedrag van een organisatie wordt bepaald door de leiding. Wibo Koole, Ruud Schuurs en ik hebben de afgelopen zeven maanden onderzoek gedaan naar de staat van de duurzaamheid en de dialoog daarover in de financiële sector. Dat die dialoog versnipperd is en duurzaamheid geen strategische keuze is, zijn twee belangrijke conclusies. Maar wat ik vooral aan het onderzoek overgehouden heb, is dat als we de sector echt willen veranderen, we vooral moeten beginnen met andere mensen in die bank te zetten. Mensen die dienstbaar willen zijn en de nutsfunctie van een bank hoog achten. En voor mij is die richting duurzaam, in beide betekenissen van het woord.

Marleen Janssen Groesbeek: Er zijn mensen nodig die snappen dat een bank de samenleving de goede richting op moet helpen.

Mini-cv Marleen Janssen Groesbeek is beleidsmedewerker duurzaamheid bij stichting Eumedion (belangenbehartiger van institutionele beleggers op het terrein van corporate governance en duurzaamheid). Hiervoor was ze journalist bij Het Financieele Dagblad. Ze studeerde economie aan de Universiteit van Amsterdam en publiceerde diverse boeken over maatschappelijk verantwoord ondernemen en leiderschap.


MVO Koplopers bedwingen de keten

Wie wil nog

Erin Troost-Rijnders Deli XL


Inkoop & logistiek

Als je duurzaam wilt ondernemen, moet je exact weten hoe je producten en diensten tot stand komen. Drie koplopers vertellen hoe zij hun keten duurzamer maken. Tekst Irene Schoemakers Fotografie Mirjam van der Linden

rode leveranciers?

‘N

atuurlijk Verantwoord’, zo noemt foodservice leverancier en horeca groothandel Deli XL haar assortiment gegarandeerd verantwoorde producten. ‘Dit assortiment hebben we afgelopen zomer gelanceerd. Het past naadloos in ons MVO-beleid. Daarin staat een gezonde onderneming voor medewerkers, klanten en maatschappij centraal’, aldus Erin Troost-Rijnders, programmamanager MVO bij Deli XL. En daar blijft het niet bij. ‘Duurzaamheid en verantwoorde foodservice betreffen immers de hele keten’, vervolgt TroostRijnders. ‘Er wordt hard gewerkt aan het verhogen van de beladingsgraad van onze vrachtwagens. We hebben maatregelen getroffen om het energieverbruik in de dis-

tributiecentra te verminderen. Maar we hebben ons ook een dag lang ingezet om ouderen een onvergetelijke zomerdag te bezorgen, in samenwerking met het ouderenfonds.’ Ook de leveranciers maken uiteraard deel uit van het ‘ketendenken’. Troost-Rijnders: ‘We onderzoeken samen met onze leveranciers hoe we de bedrijfsprocessen achter ons productaanbod nog duurzamer kunnen maken.’

Rood, oranje en groen

Het bedrijf heeft hier de lat hoog gelegd voor zichzelf. In 2015 wil het voor negentig procent inkopen bij duurzame leveranciers. Troost-Rijnders: ‘Om dit voor elkaar te krijgen, zijn we bezig om een classificatiesysteem te ontwikkelen. Hierin worden de

duurzaamheidprestaties van leveranciers getoetst aan de kernthema’s van ISO 26000, de internationale richtlijn voor MVO. We willen bandbreedtes aangeven in de kleuren rood, oranje en groen, waar leveranciers op kunnen scoren. Wie ‘rood’ scoort, heeft nog wat werk te verzetten. In jaargesprekken met ‘rode’ leveranciers bespreken we dan wat deze leverancier kan doen om beter, ofwel duurzamer, te scoren.’ Deli XL kiest er bewust voor om het classificatiesysteem in samenwerking met zijn leveranciers te ontwikkelen. ‘We betrekken hen bij dit traject om het systeem verder vorm te geven. Het gaat immers om de keten. We moeten het met elkaar doen en zo zorgen we bovendien voor meer transparantie in de keten.’

‘We ontwikkelen een classificatiesysteem voor leveranciers’

»


‘W

e ontwerpen zelf, maar we zijn geen glas maker, schuim- of verf producent, en we zijn ook geen houtfabrikant. We kopen kortom veel producten en grondstoffen in van leveranciers. Wat de duurzaamheid van onze producten betreft, zijn we dan ook sterk afhankelijk van de keten’, aldus Roel van der Palen, manager Business Development bij Ahrend. Voor een bedrijf dat voor een aantal producten ‘cradle to cradle’ gecertificeerd is, is dat een hele uitdaging. Van der Palen: ‘Je kunt als bedrijf zelf wel de zaken duurzaam op een rijtje hebben, maar voor de rest van de keten moet dat ook gelden.’

De keten is rond

Ketenverantwoordelijkheid betreft dan ook geen lineaire, maar een circulaire gedachte. Van der Palen: ‘De keten is wat ons betreft rond. Het betreft én de producenten, én de retailers, én de leveranciers, maar ook de klanten. Dat betekent dat de ketenpartners samen met ons moeten innoveren. En dat lukt ook. Het is mooi om te zien hoeveel innovatiekracht er in de keten zit. We werken samen met bedrijven die cradle-to-cradle-stoffen en -lakken produceren. Maar er ontstaat ook synergie tússen de ketenpartners bij het zoeken naar nieuwe geïntegreerde oplossingen. Gezamenlijk komen we dan tot nieuwe producten.’

Grondstoffen gebruiken

Roel van der Palen Ahrend

Ook klanten maken deel uit van de keten. Van der Palen: ‘Zij moeten ook innoveren. Vooral als het gaat om het denken over gebruik van producten. En wij proberen hen daarbij te inspireren. We zeggen dat het kopen van kantoormeubels niet meer gaat over eigendom, maar over gebruik. Je wilt grondstoffen gebruiken, niet bezitten. En dus bieden wij klanten de mogelijkheid om na een aantal jaren de gebruikte meubelen weer door ons te laten ophalen. Deze deal maakt deel uit van de koop en maakt dat klanten op een andere manier gaan kijken naar gebruik van grondstoffen. Lang leve de cyclische economie.’

‘Er zit veel innovatie kracht in de keten’


Inkoop & logistiek

Stefan Meinhardt Houthandel Wijma

‘Ketenverantwoordelijkheid begint in het bos’

A

ls er één bedrijf is waarbij het ketenmanagement overzichtelijk geregeld is, dan is het wel Houthandel Wijma. ‘Wij zijn zelf onze keten’, aldus operationeel directeur Stefan Meinhardt. ‘We kopen geen grondstoffen. We planten de bomen, laten ze groeien, kappen ze, bewerken ze en verkopen ze. Dat hebben we allemaal in eigen hand. En dat is een groot voordeel. We werken nu eenmaal met een natuur product als hout en daar kijkt de maatschappij – terecht – kritisch naar. We produceren al meer dan vijftig jaar tropisch hardhout en zijn dan ook al tijden bezig met het nemen van onze verantwoordelijkheid op dit gebied. We waren ook het eerste bedrijf dat een FSC-keurmerk, een wereldwijde standaard voor bosbeheer, kreeg voor ons hout uit Afrika.’

Volgende generaties

Het bedrijf heeft ruim driehonderdduizend hectare bos in beheer, verdeeld over drie Afrikaanse landen, waaronder Kameroen. Meinhardt: ‘Ons principe is

in dit geval vrij eenvoudig. We verwerven het beheer- en gebruiksrecht van een bos voor dertig jaar, met daaraan gekoppeld de mogelijkheid dit nogmaals voor dertig jaar te doen. Onze insteek is om het bos te behouden voor de volgende generaties. Dat doen we door een bos in dertig percelen op te delen. Een keer per jaar kappen we de bomen van één perceel. Dat perceel krijgt vervolgens weer dertig jaar de tijd om de gekapte bomen weer te laten groeien. Het jaar daarop kappen we op het tweede perceel, enzovoorts. Een simpel en duurzaam systeem dat uitstekend werkt.’

Lokale bevolking

Het bedrijf heeft ruim 1350 medewerkers in dienst. Daarvan werken er maar liefst 1200 in Afrika. Meinhardt: ‘Het overgrote deel van ons werk laten we uitvoeren in de landen waar we het hout kappen. We helpen de lokale bevolking op die manier aan werk en bieden hen opleidingsmogelijkheden. Ook hierin proberen we onze verantwoordelijkheid te nemen.’

Speel de Ketensimulator! De Ketensimulator geeft inzicht in de dilemma’s in een inkoop- en productieketen. En vooral, wat slimme beslissingen zijn om te nemen, als inkoper of directeur-eigenaar. De Ketensimulator wordt gespeeld in workshops van MVO Nederland. Voor meer informatie of het aanvragen van een workshop: www.sellaketensimulator.nl.


Leve de radicale industrieel

Fotografie Mirjam van der Linden

Mini-cv Lars Moratis is duurzaam ondernemer en was tot 2011 directeur van een gespecialiseerd MVO-adviesbureau. Hij is redacteur/auteur van onder meer het Basisboek MVO en ISO 26000: handleiding voor MVO. Hij is tevens voorzitter van de redactieadviesraad van Pepper. [email protected]

Column Lars Moratis

V

raag iemand met een beetje verstand van duurzame zaken welk bedrijf hij of zij als een best practice beschouwt en de kans is groot dat hij Interface noemt. Op 8 augustus overleed Ray Anderson (1934-2011), founder, zoals de Amerikanen dat zo mooi zeggen, van tapijttegelfabrikant Interface en een van de grote groene helden van de twintigste eeuw. Paul Hawkens boek The Ecology of Commerce was zijn wake up call en inspireerde hem tot grootse duurzame daden. Want daar was het hem om te doen: ‘Be the first company that, by its deeds, shows the entire world what sustainability is in all its dimensions: people, process, product, place and profits – and in doing so, become restorative through the power of influence’. Interface zou het eerste bedrijf worden dat teruggaf aan de natuur – met zijn MissionZero-project wilde het bedrijf in 2020 alle negatieve milieu-impact van het bedrijf tot nul gereduceerd hebben. Slogan: One Earth. Zero footprint. Ray Anderson vond dat niet alleen nodig omdat dat de juiste weg zou zijn – nee, vooral omdat de juiste weg ook businesswise de slimste weg was. Het heeft Interface geen windeieren gelegd. Zelf heeft hij twee inspirerende, hoewel bij het Nederlandse publiek niet al te bekende, boeken geschreven: Mid-course correction en Confessions of a radical industrialist (boekreview op p. 42). Zonder meer de moeite waard. Vooral omdat hier een businessman vanuit zijn rol als ondernemer de duurzame verandering in gang probeert te zetten – vanuit de kern van het systeem waar hij zelf onderdeel van is. Wie geen geduld heeft voor die epistels, raad ik aan hem eens te zoeken op YouTube en naar een interview, lezing of speech van hem te kijken. Of er eens goed voor te gaan zitten en de TED-lezing af te spelen die hij op 75-jarige leeftijd gaf. In al zijn eenvoud inspirerend. In deze lezing leest hij het gedicht Tomorrow’s Child voor. Geschreven door een Interface-medewerker naar aanleiding van de duurzame missie. Het geeft de essentie van duurzame ontwikkeling weer: Tomorrow’s Child, my daughter-son / I’m afraid I’ve just begun To think of you and of your good, Though always having known I should. Begin I will to weigh the cost / of what I squander; what is lost If ever I forget that you / will someday come to live here too.* In diezelfde lezing geeft hij aan dat hij bijzonder verheugd is dat een medewerker zijn boodschap heeft begrepen – net zoals hij begreep wat Paul Hawken schreef. Opdat een volgende ondernemer, reeds geboren of niet, de boodschap van Ray Anderson begrijpt en de volgende legendarische duurzame ondernemer wordt. De radicale industrieel is dood. Leve de radicale industrieel. * Zie ook de boekreview op pagina 42

November 2011

PEPPERONLINE.NL

Service & colofon

51

Pepper inspireert en informeert MVO-professionals en ondernemers die maatschappelijk verantwoord willen ondernemen.

COLOFON Redactieadviesraad Lars Moratis (voorzitter), Terry Heemskerk (Uneto-VNI), Irenka van den Hout (MVO Nederland), Huub Jansen (Landelijke Vereniging van Wereldwinkels/Fair Support/Fair Trade), Willem Lageweg (MVO Nederland), Willem de Lange (Universiteit Utrecht/ Avans Hogescholen), Enno Masurel (Vrije Universiteit), André Nijhof (Nyenrode Business Universiteit), Margot van Sluis-Barten (Bedrijf&Mij), Mark van der Veen (UvA)

Jenny Schotman, Anouk Wentink, Caroline Westdijk, Yvonne Wijermans

Uitgever Sonja Geurts-Japenga

Uitgave Pepper Magazine is een uitgave van Koninklijke Van Gorcum Postbus 43 - 9400 AA ASSEN [t] 0592 37 95 55

Druk & distributie Koninklijke Van Gorcum

Hoofdredactie Toine Al

Gratis e-books bij abonnement Word abonnee en ontvang de Pepper-usb-stick cadeau, met 7 e-books, waaronder: • Het nieuwe werken ontrafeld, Ruurd Baane • De innovatiemotor, Marko Hekkert • Basisboek MVO, Lars Moratis • Zie voor uitgebreidere informatie pagina 22

[email protected]

Eind- en beeldredactie Tieneke Verheijen

Grafische verzorging & ontwerp Anthony van Gelder

Basisvormgeving Het Noorden Communiceert

Voor € 29,95 (incl. btw) ontvang je 6 keer Pepper. Of kies voor € 5,00 korting in plaats van de Pepper-stick! Surf naar www.pepperonline.nl/abonnee. Of bel: 0592 37 95 71 (9.00-17.00). Eerst een gratis proefnummer aanvragen? www.pepperonline.nl!

Nummer gemist?

Columns

Adverteren in Pepper

Je advertentie in Pepper bereikt duizenden ondernemers met interesse in MVO. Neem contact op met Jocelyne Koenders (Acquire Media): [email protected], 038 460 63 84.

Volgend nummer Pepper verschijnt 6 keer per jaar. Het volgende nummer verschijnt in december 2011.

Advertenties Acquire Media Jocelyne Koenders [email protected] Faradaystraat 4A 8013 PH Zwolle T 038 – 460 63 84 F 038 – 460 63 18

Bijdragen Toine Al, Elfrieke van Galen, Laura Hein, Ben Kuiken, Loek Kusiak, Barbara van Male, Lars Moratis, Irene S choemakers, Lobke Vlaming, Pierre de Winter, Tseard Zoethout, Alex van der Zwart

Bestel een eerder nummer na voor € 12,95 (incl. btw, excl. verzendkosten) bij: 0592 37 95 71 (9.00-17.00).

Persberichten

Marleen Janssen Groesbeek, Willem Lageweg, Lars Moratis , Margot van Sluis-Barten

Illustraties & fotografie Pepijn Barnard/Art Associates, Eric Brinkhorst/HH, Jiri Büller, Marleen Daniëls, Martin Dijkstra, J. Dijkstra, Guus Dubbelman/HH, Sake Elzinga, Margo Griffioen, Femke van Heerikhuizen/Art Associates, Hans van den Heuvel/Studio Zero, Marcel Krijger, Luuk van der Lee/ HH, Mirjam van der Linden, Bas Luiting/ Connex, Michel Salters/Visual Aspects,

De inhoud van dit magazine is een journalistiek product en mag niet worden opgevat als bindend advies. Hoewel bij de samenstelling van dit magazine uiterste zorgvuldigheid is betracht, kan voor eventuele onjuistheden niet worden ingestaan. Uitgever, redactie en auteurs aanvaarden deswege geen enkele aansprakelijkheid. Informatie in dit magazine is niet noodzakelijk compleet en is mogelijk niet van toepassing in een specifieke concrete situatie. © copyright 2011 Koninklijke Van Gorcum, Assen. Alle auteursrechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden.

Duurzaam ondernemen Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen houdt iedereen bezig:

LRQA, uw partner voor

investeerders, opdrachtgevers, overheid en daarom ook u.

certificatie en trainingen.

Want u luistert naar uw stakeholders. Wat u als ondernemer zoekt, is een praktische benadering waarmee

• MVO Prestatieladder

u kunt laten zien dat MVO uw aandacht heeft. LRQA maakt het

• MVO Startverklaring

door de MVO Prestatieladder mogelijk om op een pragmatische

• ISO 9001

wijze transparant te communiceren over uw beleid en aanpak. U kunt per toetsingsniveau een certificaat

• CO2 Prestatieladder

behalen.

• EN16001 Energiezorg

U kunt onze brochure Duurzaam Ondernemen downloaden op onze website www.lrqa.nl/mvo

• ISO 14001 • OHSAS 18001

Workshop MVO

Workshop

Interne audits ISO 9001

Lead Auditor van

Maatschappelijk

MVO Prestatieladder

2-daags / € 840

Kwaliteitsmanagement-

Verantwoord Ondernemen

1-daags / € 495

systemen Regio West

1-daags / € 495 Voor informatie over data en

16 en 17 november

Workshop

locatie kunt u contact opne-

14 en 15 december

CO2-ladder Prorail

men met LRQA-Training

1-daags / € 495

Services, +31 (0) 201 84 45.

5-daags / € 2.345 Regio West 7 t/m 11 november

Regio Midden 7 en 8 december

Regio Midden 28 november t/m

Regio Noord

Onze recent vernieuwde website geeft veel informatie over de diensten die wij u kunnen bieden op het gebied van certificatie, training en projecten: www.lrqa.nl. Genoemde prijzen zijn geldig in 2011 en excl. BTW.

2 december

23 en 24 november Regio Zuid Regio Zuid

12 t/m 16 december

2 en 3 november

Voor meer informatie:

Lloyd’s Register Quality Assurance T +31 (0)10 201 8445 E [email protected] W www.lrqa.nl

‘Lloyd's Register and LRQA are trading names of the Lloyd's Register Group of entities. Services are provided by members of the Lloyd's Register Group, for details see www.lr.org/entities’

De polder vertraagt. Die prijs was een fantastische steun!

Recommend Documents