DE JONGE APOTHEKER. Doen! Stagiairs in de apotheek? De openbaar apotheker als specialist. 10 dingen die je beter niet tegen de apotheker zegt

DE JONGE APOTHEKER Nieuwsbrief van de Vereniging van Jonge Apothekers | 22e jaargang 2015 #1

Stagiairs in de apotheek?

Doen!

Verder in deze JA:

Praktijkstages in apothekersopleidingen

De openbaar apotheker als specialist

10 dingen die je beter niet tegen de apotheker zegt

Waarom iets 2 keer doen? Waarom iets 2 keer doen?

Als het ook in 1 keer kan?

Relvar is 24 4 uur effectief in éénmaal daagse dosering1

prod date jan 2015 - exp date dec 2016 - NL/FFT/0001/15

q

Relvar is de eerste ICS/LABA die 24 uur effectief is in éénmaal daagse dosering. Wat zou de voorkeur van uw patiënt zijn: één- of tweemaal daags? Relvar is geïndiceerd voor de onderhoudsbehandeling van astma vanaf 12 jaar oud bij wie astma onvoldoende onder controle is met geïnhaleerde corticosteroïden en kortwerkende ß2-agonisten ‘zo nodig’. Ook voor de symptomatische behandeling van volwassenen met COPD met een geschiedenis van exacerbaties ondanks regelmatige bronchusverwijdende behandeling is Relvar geïndiceerd. Naast werking heeft ieder geneesmiddel ook bijwerkingen. Voor Relvar zijn o.a. gemeld: hoofdpijn en nasofaryngitis. Kijk voor meer informatie op www.relvar.nl

Voorwoord voorzitter

Een 50-tal studenten was laatst twee dagen te gast bij een groothandel. Zij kregen de gelegenheid kennis te maken met alle facetten van de geneesmiddeldistributie. Alles kwam aan bod: smartfilling, het baxteren, de FPZ-systemen en al het andere wat een groothandel de openbare apotheker kan bieden.

De VJA was daar ook aanwezig, omdat de studenten ook de gelegenheid kregen vragen te stellen aan jonge, openbare apothekers. Van tevoren werd gevraagd hoeveel van de aanwezigen na hun afstuderen graag in de openbare farmacie werkzaam willen zijn. Ongeveer 10 handen gingen de lucht in. Vervolgens gingen de studenten in groepjes met 5 verschillende jonge openbare apothekers een kwartiertje in gesprek. Een scala van vragen werd op ons afgevuurd; “Moet je hard werken?', “Klopt het dat je een 80-urige werkweek hebt?', “Kun je nog wel kinderen krijgen als je eigenaar bent van een apotheek?' (lees: is er nog wel genoeg tijd om voor kinderen te zorgen) etc. etc. “Hoeveel vrije tijd heb je?', “Kun je nog wel een boterham verdienen als je een eigen apotheek hebt?'. Uit de vragen bleek dat de studenten de openbare apotheker zien als iemand die 24/7 aan het werk is en naast de apotheek geen tijd meer heeft voor andere dingen. Ook het beeld van de verdiensten die voortvloeien uit al dat harde werken, was erg negatief. Gelukkig konden wij als jonge apothekers met onze antwoorden het beeld van de studenten wat bijschaven. Natuurlijk is het flink aanpoten in de gemiddelde apotheek en wordt er niet zo makkelijk meer verdiend als 20 jaar geleden. Maar 80 uur, dat is wel heel veel! Bovendien, en dat is het belangrijkste, heb ik ontzettend veel plezier in mijn werk, wat maakt dat ik niet precies bijhoud hoeveel uur ik werk. Geen idee. Het werk in de openbare apotheek vind ik gewoon leuk. Iedere dag is anders, je weet nooit wat een dag brengt. Het werk van openbaar apotheker kent zoveel diverse aspecten en strekt zich over zoveel vlakken uit, dat het mij nooit verveelt. Na de sessie werd de studenten wederom gevraagd wie de openbare farmacie in zouden willen gaan. Het aantal was verdubbeld! 20 mensen staken hun hand op. Als er stagiaires bij jou in de apotheek komen, kan het zomaar zijn dat zij met hetzelfde beeld als de studenten binnenkomen. En dan heb ik het niet alleen over apothekers in opleiding, maar ook over scholieren die langskomen voor een snuffelstage of leerlingen van de assistentenopleiding. Voor al deze mensen geldt dat jij als praktijkdeskundige de enige bent die ze, ieder op hun eigen niveau, precies kan laten zien hoe het er in de wereld van de farmacie daadwerkelijk aan toe gaat. En ja, ik weet hoe fijn het is als er in de drukke decembermaand ineens een stagiaire beschikbaar komt, die het pak- en plakwerk kan verrichten, de bestellingen uitpakt, wat telefoontjes beantwoordt en ook nog voor koffie en thee kan zorgen. Vergeet dan niet diegene kennis te laten maken met alle facetten van het beroep, zodat diegene weet wat het inhoudt en waar hij/zij voor kiest. Dat is belangrijk voor de toekomst van ons vak. Enthousiaste gepassioneerde vakmensen zijn nodig om de farmacie vooruit te helpen. Mensen die staan voor hun beroep en daar met trots over kunnen vertellen. Mensen die de kar gaan trekken en er blij mee zijn werkzaam te zijn in de apotheek. En die mensen kunnen wij motiveren door aan hen over te dragen hoe mooi, leuk en belangrijk het werk is dat wij doen! Vijf apothekers motiveren 10 studenten. Wat bereiken bijna 500 VJA-leden? < Elaine ten Berge Voorzitter VJA

De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr. 1 - 3

Redactioneel

Hard werken, sneller, meer doen, uitstellen, plannen, kennis delen, juiste communicatie, autoriteiten in een klein team. De praktijk!

In de praktijk blijkt pas hoe het werk eruit zal gaan zien. Stages zijn bedoeld om raakvlakken te krijgen met de praktijk. Hetgeen dat geleerd is in de schoolbanken toe te passen. Uit de sollicitatiebrieven blijkt vaak dat de stagiair op zoek is naar kwalitatieve zorgverlening, maar wat houdt dat hedendaags nog in? En kunnen we onze passie voor het vak nog overbrengen? We vragen meer en meer, daar er minder ruimte is voor begeleiding. De verwachtingen zijn hoger en we willen er minder inspanning voor doen, want zijn zelf ook al druk genoeg. Hoe zorgen we er toch voor dat de aanstormende krachten die we later willen vertrouwen met de verantwoordelijkheden die er zijn in de apotheek en hoe kunnen wij ze enthousiast houden om bezig te blijven met de kwaliteit

die je als apotheek wilt uitstralen naar de mensen? We zijn als DE apotheker toch wel het platform voor geïnteresseerden, dus probeer er tijd voor te maken. Dat is de boodschap vanuit alle hoeken. Lees verder in dit nummer de meningen van stagebureaus voor apothekers en apotheekassistenten en ook de ervaringen van een stagiair zelf. En blader ook nog even terug voor de mening van de voorzitter. Als we ook de hoge kwaliteit blijven eisen, dan moeten we ook blijven investeren in de jeugd. Hopelijk krijgen jullie nu nog meer energie na het lezen van het blad. David, Marianne en Thomas Redactie Jonge Apotheker

Aan de informatie in deze rubriek kunnen geen rechten ontleend worden.

JA-ZEKER

HANDIGE TIPS EN WEETJES VOOR DE JONGE OPENBARE APOTHEKER

CASUS 1 Een jong kind heeft veel last van misselijkheid de huisarts heeft goede ervaring met primperan zetpillen. Jij adviseert?!

CASUS 2 Een patient komt met een recept Emla-creme. Hij vraagt advies over het gebruik bij vroegtijdige zaadlozing. Off-label voorschrijven wat zijn de spelregels?

Metoclopramide is niet meer geregistreerd beneden de 18 jaar omdat de balans negatief uitvalt i.v.m. met kans op ernstige centrale bijwerkingen. Bij volwassen is de maximale dosering onlangs zelf ook verlaagd naar maximal 3 x daags 10mg! De hogere dosering domperidon is ook van de markt gehaald. Voor kinderen kan dit het best op basis van gewicht in vloeibare vorm (Motilium drank) worden toegediend. Als door misselijkheid het kindje alles uitspuugt kan men ook emesafene zetpil overwegen wat uiteraard wel off-label is. De laatste tijd zijn er steeds meer leveringsproblemen waaronder de lagere doseringen domperidon. Leveringsproblemen en substitutie mogelijkheden zijn te vinden op Farmanco. Eventueel kun je nog importeren via ip-pharmacy.

Lokale anesthetica kunnen door systemische opname cardio-toxische effecten hebben. Een arts dient een zorgvuldige afweging te maken of alternatieven bestaan en risico’s te overwegen. Hij dient de patiënt goed te informeren dat het experimentele therapie betreft en de patient dient akkoord hiermee akkoord te gaan. Voor de arts is het verstandig dit goed vast te leggen. Als je hier als apotheker over twijfelt is het raadzaam contact met de arts op te nemen en dit tevens vast te leggen.

HEB JE ZELF EEN LEUKE CASUS? Deel deze met je jonge collega-apothekers en stuur een e-mail naar een van de redactieleden! [email protected]

4 - De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr. 1

Stagiairs in de apotheek? Doen! Goede, vakkundige apotheekmedewerkers zijn nodig in de apotheek, nu en in de toekomst. Om voldoende nieuwe

apothekersassistenten te laten instroom in de branche, zijn stageplaatsen en goede stagebegeleiding essentieel. Een gezamenlijke verantwoordelijkheid van onderwijs en werkveld. Stagebegeleiding vormt een essentieel onderdeel in de opleiding van apothekersassistenten. Het onderwijs biedt de student kennis en een leeromgeving; de apotheek levert een stageplaats waardoor ze haar kennis en vaardigheden in de praktijk kan toepassen en zich kan ontwikkelen tot een volwaardige apothekersassistent. Eigenlijk is het heel simpel: zonder stages en goede begeleiding geen nieuwe, goede en vakkundige apothekersassistenten. Rikie Elling, apotheker van Apotheek Twekkelerveld, heeft jaarlijks twee tot drie stagiairs in haar apotheek: “Voor een deel is het idealisme bij mij: als je goed personeel belangrijk vindt, moet je ook tijd steken in het opleiden ervan.' Het begeleiden van stagiairs vergt tijd en energie van de apotheek, maar Rikie Elling benadrukt dat het een investering is die loont: “Stagiairs verlichten ook de werkdruk. Voor mij valt de balans nog altijd positief uit: we hebben meer voordeel van ze dan dat de begeleiding ons tijd kost. En je houdt zicht op goed personeel. Ik kan wel zeggen dat we in onze organisatie - de vier apotheken van de Samenwerkende Apotheken Enschede - bijna al het nieuwe personeel rekruteren uit onze stagiairs.'

SBA-projectleider Arbeidsmarkt en onderwijs Irene Wolffvult aan: ‘‘Een stagiair kan medewerkers ook energie opleveren. Als stagebegeleiders vergroten medewerkers hun vaardigheden als begeleider en coach, helemaal als ze hiervoor cursussen volgen. Dan is het begeleiden van een stagiair niet alleen een investering in de toekomst, maar ook in je medewerkers en in de apotheek!' Toch is Wolff enigszins bezorgd: “Hoewel er genoeg apotheken zijn die als leerwerkbedrijf zijn geregistreerd, kost het ROC’s de laatste jaren meer moeite om genoeg stageplaatsen te vinden. Naar aanleiding daarvan heeft de SBA een onderzoek gedaan om de stageproblematiek in kaart te brengen. Het blijkt dat het tekort beperkt is, 2% voor BOL’ers en 5% voor BBL’ers. Wel moet meer moeite gedaan worden om alle leerlingen aan een stageplek te helpen. Zowel de apotheken als de ROC’s verwachten dat in de toekomst het aantal stageplaatsen afneemt. Belangrijk is dan ook om nu te investeren in het behoud van de huidige stageplaatsen.' Waar die investering zich op kan richten? “Er valt met name winst te halen in het verbeteren van de organisatie van de stage,' benadrukt Wolff, “denk daarbij aan het beter afstemmen van de wederzijdse verwachtingen, het opstellen van een helder draaiboek of stageprotocol en realiseren van een goede

match tussen de stagiair en de apotheek. Het onderzoeksrapport bevat meerdere aanbevelingen die zowel werkveld als onderwijs kunnen gebruiken als uitgangspunt. Als SBA kijken we momenteel welke ondersteuning we daarbij kunnen bieden.' Rikie Elling onderstreept het belang van een goede samenwerking en afstemming tussen onderwijs en werkveld. “Als we genoeg stageplaatsen realiseren zorgt dat straks voor een gezonde arbeidsmarkt. En als apotheek kun je door terugkoppeling een positieve invloed uitoefenen op het onderwijs, waardoor dat nog beter aansluit op de praktijk.' < Saskia Meere SBA

Het onderzoeksrapport ‘Aard en omvang van de stageproblematiek’ inclusief aanbevelingen is te downloaden op www.sbaweb.nl.

CURSUSSEN STAGEBEGELEIDERS Via de SBA kunnen stagebegeleiders cursussen uit de Leerlijn Leerlingbegeleiding volgen. Voor medewerkers aangesloten bij de Cao apotheken zijn hier geen kosten aan verbonden. Ga voor meer informatie naar: www.sbaweb.nl



Van generalist naar specialist met geïntegreerde zorg (deel II)

De openbaar apotheker als specialist In de oktobereditie van 2014 is in dit blad een inleidend artikel verschenen over mijn onderzoek naar zorgverbetering voor hivpatiënten in de openbare apotheek. Dit artikel is een

Door welke zorgverlener wenst u geïnformeerd te worden? 100 80 60 40

vervolg, waarin ik jullie wil informeren over de uitkomsten en de daaruit voortgekomen toekomstvisie.

Achtergrond en doel van het onderzoek Vanwege het feit dat mensen met hiv steeds ouder worden door de beschikbaarheid van effectieve anti-retrovirale therapie (cART), is de vraag opgekomen of deze kwetsbare patiëntengroep specifieke geïndividualiseerde zorg nodig heeft in de eerste lijn. Door de verhoogde kans op het ontwikkelen van co-morbiditeiten en de blootstelling aan interactie-gevoelige medicatie, zou interventie door een geneesmiddelspecialist gewenst kunnen zijn. Het onderzoek had als doel om medicatiegerelateerde problemen binnen de hiv-populatie in kaart te brengen, door te kijken naar mogelijke verbeteringen in (1) de apotheekservice en (2) farmaceutische patiëntenzorg binnen deze populatie. Methode Data met betrekking tot regimes, co-medicatie, interacties en therapietrouw werd verkregen uit geanonimiseerde patiëntgegevens van de Geïntegreerde Farmaceutische Zorg (GFZ)-database van Mediq Apotheken. Tevens ontvingen

Ja Nee

%

20 0

Specialist

Huisarts

Apotheker

Apothekersassistent Hiv-consulent

Vind u dat medewerkers in de apotheek deskundig genoeg zijn? 60 50 40

Geen idee Nee, maar zou ik niet gebruiken Nee, en zou ik willen gebruiken Ja, maar gebruik ik niet Ja, en ik maak hier gebruik van

30 %

20 10 0

Ja

Nee

Geen idee

Figuur 1 en 2. Resultaten verkregen uit een enquête onder hiv-patiënten in 4 pilotapotheken in Amsterdam (n=45/137) Inhoudelijke verbeteringen van de medicamenteuze behandeling

hiv-patiënten in 4 pilot apotheken in Amsterdam een enquête over tevredenheid van de apotheekservice. Daarnaast werden 30 patiënten van deze pilot apotheken uitgenodigd voor een medicatiereview in hun eigen apotheek. Resultaten Apotheekgerichte service De apotheekservice kwam uit de enquête (n=45) goed uit de bus, met een 7,9 als gemiddeld rapportcijfer en veel lof over

de vriendelijke bejegening in de apotheek. Wel was opvallend dat slechts de helft van de patiënten vertrouwen had in de eerste lijn, waarbij het vertrouwen in apotheker en huisarts gelijk was (figuur 1 en 2). Bij meer dan 80% van de respondenten was de locatie van de apotheek doorslaggevend voor de apotheekkeuze. De meeste klachten gingen over de beschikbaarheid van hiv-medicatie. >


Cardiovasculaire medicatie Lipidenverlagende medicatie Antidepressiva Bisfosfonaten Fosfodiësteraseremmers Recreationeel drugsgebruik Renale dysfunctie (<60 ml/min) 0

10

% gereviewde patiënten (n=11)

20

30

40

50

60

% HIV-populatie GFZ database (n=1896)

Figuur 3. De hiv-patiënt heeft een hoge kans op co-morbiditeiten en vertoont risicogedrag.

indicaties verstrekt bij 1896 patiënten. Ik spreek bewust over potentiële interacties, want vaak is er door gelijktijdig gebruik van cART en co-medicatie sprake van verhoogde of verlaagde spiegels van co-medicatie. Dit wil zeggen dat de middelen in sommige gevallen gelijktijdig verstrekt kunnen worden, maar dat er dan wel een dosisaanpassing nodig is of monitoring plaats moet vinden op geleide van klinisch effect en toxiciteit. De vraag is of deze monitoring in de dagelijkse praktijk plaatsvindt. Therapietrouw blijft een aandachtspunt Bijna een vijfde van de patiënten viel buiten een afhaaltrouw van 80-120%. Hierbij moet de kanttekening geplaatst worden dat patiënten ook op andere manieren medicatie kunnen krijgen, bijvoorbeeld door tussentijdse verstrekking via een andere apotheek of door gezamenlijk gebruik met hun partner.

Figuur 4. Uitgewerkte patiëntcasus. Er is wel degelijk een rol weggelegd voor een geneesmiddelspecialist in optimalisatie van farmacotherapeutische patiëntenzorg bij hiv-patiënten.

Combinatie antiretrovirale therapie (cART) Slechts ongeveer de helft van de patiënten in de database (n=1896) gebruikte een door de richtlijnen geadviseerde combinatietherapie. Er zijn gegronde redenen om af te wijken van de richtlijnen, zoals resistentie tegen preferente therapieën, maar de vraag is of dit van toepassing is op de helft van de patiënten. Zo gebruikten 100 patiënten nog zidovudine (AZT), het eerste antiretrovirale middel dat op de markt kwam. AZT geeft


veel bijwerkingen, zowel op korte als lange termijn. Een bekende bijwerking is bijvoorbeeld de typische verandering in vetverdeling bij gebruik van AZT; een lange termijn bijwerking waar patiënten zelf vaak niet van op de hoogte zijn totdat het zichtbaar wordt. Het kan dus verstandig zijn om te vragen naar de reden van AZTgebruik bij deze patiënten. Interacties afhandelen is maatwerk In totaal werden 2384 potentiële interacties gevonden en 179 contra-

Een medicatiereview levert essentiële informatie op Uit de medicatiereviews (n=11) kwam veel waardevolle informatie naar voren, die in de meeste gevallen niet uit het AIS te halen viel. Zo hadden vier patiënten een verminderde nierfunctie, die niet bekend was in de apotheek. Daarnaast gebruikten zes patiënten in meer of mindere mate drugs, zoals poppers, XTC, GHB, cocaïne, marihuana en/of overmatig alcohol (figuur 3). Ook gebruikte 45% van de gereviewde patiënten erectiemiddelen (al dan niet verstrekt via de apotheek) en evenveel patiënten gebruikten voedingssupplementen. Het is belangrijk hiernaar op discrete wijze te vragen, omdat deze middelen tot klinisch significante interacties kunnen leiden. Zo werd één patiënt met nitroglycerine spray behandeld voor angina pectoris. Tijdens de medicatiereview meldde hij zelf zo nu en dan poppers te gebruiken en bestelde hij sildenafil via internet. De combinatie van poppers, een verhoogde sildenafilspiegel wegens geremd CYP3A4 door ritonavir en nitroglycerinespray kan fataal zijn. Figuur 4 beschrijft een uitgewerkte patiëntcasus, waarin duidelijk wordt dat de apotheker wel degelijk interventies kan voorstellen, mits hij over alle relevante informatie beschikt van zowel behandelaren als de patiënt >

Toekomstvisie; de gespecialiseerde apotheker Uit bovenstaande resultaten blijkt dat de behandeling van deze patiëntengroep vrij complex is, en dat de gemiddelde openbaar apotheker momenteel in de dagelijkse praktijk over te weinig gegevens - en mogelijk ook kennis - beschikt voor de optimale behandeling van een deel van deze patiënten. Dit terwijl de openbaar apotheker bij uitstek de geneesmiddelspecialist voor chronische patiënten is die dichtbij de patiënt staat. Het is onrealistisch om van iedere apotheker te verwachten dat deze zich dusdanig verdiept in een ziekte met relatief lage prevalentie, dat optimale farmacotherapie in alle gevallen gewaarborgd is. Toch loopt deze groep patiënten om diverse redenen een groot risico op medicatiegerelateerde problemen. Hoe om te gaan met dit dilemma? Door centraal een specialistische apotheker aan te stellen die zich enkel bezig houdt met de zorg over een hiv-populatie in een bepaalde regio, kan hoogwaardige zorg aangeboden worden zonder dat dit een belasting voor de lokale apotheker hoeft te vormen. De apotheker-specialist is bekend met de risico’s van de specifieke patiëntpopulatie (zoals een verhoogde kans op nierfalen, osteoporose, cardiovasculaire events, drugsgebruik, stigma rondom

hiv) en heeft uitgebreide kennis over optimale behandeling (juiste afhandeling van interacties, bijwerkingen). Gezien de hoge geneesmiddelkosten per patiënt (ca. €9700 gemiddeld op jaarbasis), is juist medicatiegebruik ook vanuit een maatschappelijk-economisch oogpunt zeer wenselijk. Tevens zou intensievere eerstelijns begeleiding kunnen leiden tot kostenbesparing in de tweede lijn. Extra aandacht voor deze populatie zou daarom wel degelijk kosteneffectief kunnen zijn. Voor complexere aandoeningen als hiv zou een ‘anderhalfde lijn’ gecreëerd kunnen worden. Door ter plaatse hulp te bieden aan apothekers met minder affiniteit voor dit specifieke ziektebeeld, en door te fungeren als een deskundig, toegankelijk aanspreekpunt voor behandelaren en patiënten, kan een schakel tussen eerste en tweede lijn gevormd worden. Dit zal zorguitkomsten verbeteren, het vertrouwen in de eerste lijn bij hiv-patiënten vergroten en bijdragen aan het profileren van de moderne apotheker als medebehandelaar in patiëntenzorg.

'Het is onrealistisch om van iedere apotheker te verwachten dat deze zich dusdanig verdiept in een ziekte met relatief lage prevalentie, dat optimale farmacotherapie in alle gevallen gewaarborgd is.

Mocht u vragen of opmerkingen hebben naar aanleiding van dit artikel, dan kunt u altijd contact met me opnemen: B. Sallevelt [email protected] +31 (0)6-51860810

<

'De VJA wil, mede namens de KNMP en PAOFarmacie, alle ApIOSen vragen om de enquêtes in te vullen over de cursusinhoud en docenten. Dit is belangrijk voor verbetering van de centrale cursussen in de vervolgopleiding'.



10 dingen die je beter niet tegen de apotheker zegt

Column Ralph de Backer

Eén van mijn beste vrienden is dierenarts, net als zijn echtgenote overigens. Al

hebben wij dat in de mensengezondheidszorg misschien niet in de gaten: in de veterinaire zorgverlening wordt ook wat geklaagd, gesteund en gezeurd. Zo kwam ik in aanraking met een top 10 met zaken die je beter niet tegen je dierenarts kunt zeggen. Dat resulteerde bij mij meteen in het nadenken over een top 10 voor apothekers. Het was lastig om dit tot een tiental te beperken en ik heb dan ook niet de moeite genomen - sorry - om gradatie aan te brengen in deze 10 kreten: ze staan in willekeurige volgorde.

1 'Ja maar, ik ben toch verzekerd?' - deze hoort u meerdere keren wanneer (receptplichtige) geneesmiddelen (gedeeltelijk) afgerekend moeten worden aan de balie 2 'Ja, maar ík ben de arts/dokter/ voorschrijver' - doorhalen wat niet van toepassing is. Voorschrijvers die denken dat jij er bent om hun orders uit te voeren zijn nog lang niet uitgestorven. Antwoorden met “Ja en ík de apotheker' schept wel duidelijkheid, maar vrienden maak je er in artsenkringen meestal niet mee… 3 'Ik ben op zoek naar Aspirine, maar dan van uw eigen merk' - en dan bedoelt men paracetamol 4 'Alweer een ander doosje…' - schering en inslag sinds het preferentiebeleid werd ingevoerd en nog steeds kent men de voorwaarden van de verzekering op dit vlak niet, ondanks meerdere confronterende uitzendingen van Radar en soortgelijke programma’s 5 'Maar dat hoort toch bij uw werk?' - veel gehoord sinds het gesprek rond eerste uitgifte apart op de afrekening kwam, maar ook wel gehoord over receptregelvergoedingen. Blijkbaar doet u vrijwilligerswerk en dient u het doosje zonder woord of geschrift over de balie te schuiven. Gaat vaak hand in hand met nummer 6

6 'Jullie verzinnen ook steeds iets nieuws om je zakken te vullen' - men denkt werkelijk dat betalingen anders dan voor het doosje rechtstreeks in de zak van de apotheker verdwijnen. Dat ook in de apotheek water en licht wordt gebruikt is heel normaal, maar dat er net als in iedere winkel ook betaalt moet worden voor personeel, gas, water en licht niet 7 'Ik heb hier goede ervaringen mee' - van specialisten wat vaker te horen (als je ze te pakken krijgt) en soms nog van een oudere huisarts. Het bekende experience based medicine. Leuke variant is de arts die nog nooit een maagbloeding heeft gezien bij een 70-plusser met NSAID’s en dat is ook logisch: die gaan naar de SEH in plaats van de huisarts 8 'Ja maar, ik heb het NU nodig' - meestal bij chronische gebruikte medicatie waar al tien jaar niets gewijzigd is. Veelal ook belangrijke medicatie (HIV-remmers, anti-epileptica) maar de apotheker is verantwoordelijk voor het tijdig aanvullen van de voorraad. Wat is autonomie dan? 9 'Ik ben op zoek naar een crème van Vikki, het was een wit potje' - nog los van de uitspraak, is de omschrijving op zijn zachtst gezegd wat aspecifiek. Een witte tube met rood/ groen/blauw randje is trouwens ook een veelvoorkomende

10 'Ik ben er zoveel mee bezig, ik lijk zelf wel een apotheker' - wordt nog wel eens verzucht door mantelzorgers die zich actief met medicatie bijhouden. Ook een misverstand dat bij sommige artsen leeft. Waarom denkt men dat wij er minimaal 6 jaar in de collegebanken op nahouden? Omdat je dit vak ook met een 12-weekse LOI-cursus en enige praktijkervaring kan leren…

Nu gaat dit thema over stagiaires in de apotheek en ik hoop dan ook dat die hun voordeel kunnen doen met de kennis uit zo’n top 10. Bij de apothekersassistentes in wording zit het meestal wel goed, maar een beetje apotheker in opleiding staat pas na een jaar of drie tot drieënhalf aan de balie. Wellicht heb ik de cultuurshock iets kunnen beperken, al is de top 10 niet volledig. Misschien via een prijsvraag in een nieuw nummer nog wat aanvulling zoeken?


Studie farmacie

Overname apotheek?

Verhuizen

VAN EEN APOTHEKER

Apothekenmarkt trekt aan. Is dat waar? Worden er weer meer apotheken aangeboden? Is het wel mogelijk om een apotheek te kopen? En, niet onbelangrijk, is dat een goed idee? Apotheekeigenaren en ketens benaderen ons regelmatig met de vraag of wij enthousiaste apothekers kennen, die een eigen apotheek of mede-eigenaarschap ambiëren.

Tijd voor ondernemerschap? Voorop staat uw advies aan de patiënt. U wilt uw tijd voornamelijk besteden aan het bieden van de juiste zorg. En als ondernemer wilt u uw opbrengsten en kosten in balans. Onze adviseurs met jarenlange ervaring in begeleiding bij aankoop, verkoop en verbeteren van de resultaten van apotheken helpen u met de juiste connecties, inzicht en advies. Contact Lennard Werner Consultant VvAA hufenfedap


[email protected] 06 515 101 68

Stage in de praktijk Foto: Summa College

Daar sta ik dan in een smetteloos witte jas, net echt. Ik heb me al een keer of wat aan allerlei specialisten voorgesteld als apotheker in opleiding. Een uur later krijg ik van een enthousiaste internist in opleiding een stethoscoop in mijn handen gedrukt. Hij neemt me naar een patiënte die blijkbaar een schoolvoorbeeld souffle heeft. Of ik ook even wil luisteren? Ik druk de koude stethoscoop in de hals van deze mevrouw en knik een aantal keer veelbelovend, geen idee waar ik naar moet luisteren. Enkele maanden eerder was ik op huisbezoek bij een patiënt voor een inhalatie-instructie. Keurig volgens de richtlijn leg ik meneer uit hoe hij de salbutamol inhaler het beste kan gebruiken. Aan het einde vraag ik hem of er nog onduidelijkheden zijn. Hij wacht even, pakt de inhalator en stopt hem in een grote trommel. Uit dezelfde trommel vist hij een XL verpakking Drum en draait rustig een sjekkie. Na een flink aantal jaar theorie bestuderen, kon ik niet wachten mijn boekenwijsheid in de praktijk te brengen. Ik dacht met het kennen van werkingsmechanismen, NHG standaarden en multidisciplinaire richtlijnen een heel eind te zijn. Achteraf gezien nogal naïef. De vertaalslag van theorie naar praktijk is een stuk complexer. De beoordeling van klinische relevantie en praktische haalbaarheid is niet iets wat men in de collegebanken leert. Uit verhalen van medestudenten begrijp dat er flink verschil tussen stageadressen. Wordt de ene stagiair als volwaardige

collega behandeld en krijgt de taak van dagapotheker toegewezen. Ergens anders wordt de stagiair als gratis werkkracht gebruikt om de achterstallige medicatiereviews door te werken en daarna bij drukte aan de balie gezet. Zelf heb ik enkel positieve ervaringen. Ik ben meegenomen naar overleggen, vergaderingen en mocht actief bijdragen door zelf een FTO te leiden en een referaat te houden.

'Er zijn tal van leerzame stageopdrachten waar de stagiair bij ingezet kan worden, en die u ook werk uit handen nemen' Het was niet altijd gemakkelijk om me als student staande te houden tussen doorgewinterde collega’s, maar daardoor des te leerzamer. Er zijn tal van leerzame stageopdrachten waar de stagiair bij ingezet kan worden, en die u ook werk uit handen nemen: Waarom niet die langverwachte themaweek door de stagiair laten organiseren? Heeft u een interessante casus of bijzonder product ontwikkeld? Laat de stagiair daarover een PW-artikel schrijven. Laat ons maar eens

aanmodderen met een moeilijke casus, leg ons het vuur maar aan de schenen. Nu is er nog de gelegenheid ons bij te sturen. Het apothekersvak is prachtig; multidisciplinair en veelzijdig. Of dit nu is door het deprescriben van een statine bij een man van 80. Of het evidence based opstellen van een desentisatieschema, waardoor een patiënt met platine – allergie toch met carboplatine voor haar cervixcarcinoom behandelt kan worden. Mijns inziens hoort een stage deze veelzijdigheid, daar de situatie het toelaat, te weerspiegelen. Laat de student alle facetten van de apotheek zien. Daar hoort ook de bestelling uitpakken bij met meedraaien in het magazijn om de gang van het geneesmiddel en bijbehorende logistiek te volgen. Maar ook het vertrouwen om complexe vraagstukken uit te werken en dit zelfstandig terug te koppelen. Nu is de ene stagiair zelfstandiger of kundiger dan de ander. Maar er is slechts één manier om praktijkvaardigheden te leren; in de praktijk. En de stagiair die nu in uw (ziekenhuis)apotheek rondloopt? Die zou in de nabije toekomst wel eens uw directe collega kunnen worden. < Renske ten Ham


Praktijkstages in de apothekersopleidingen in Nederland Door Lyda Blom en Yael Benjamins

Voor studenten is de eerste apotheekstage vaak een indrukwekkende periode. Eindelijk ervaren zij waarvoor zij studeren en komt de vraag in beeld: 'wat wordt mijn beroepsperspectief?' Veel studenten volgen vooral met deze vraag voor ogen de praktijkstages. Vanuit de opleiding staan de leerdoelen echter centraal en gaat het er om dat studenten worden getoetst op het behalen van deze leerdoelen tijdens hun apotheekstages.

Apothekersopleidingen in landen van de Europese Unie zijn verplicht om hun studenten minimaal 6 maanden apotheekstage te laten volgen in een openbare en/of ziekenhuisapotheek (Richtlijn 85/443/ EEG). Hoe hebben de Groningse en Utrechtse apothekersopleidingen deze periode ingericht? En wat gaat er veranderen nu de overheid de apotheker de rol van zorgverlener toekent en van mening is dat de studenten farmacie beter moet worden voorbereid op deze taak (aldus Minister Schippers in haar brief aan de Tweede Kamer dd. 29 mei 2013). Daarover informeren wij de lezers van het blad van de VJA. We bespreken de huidige stageopzet (welke stages volgen studenten)


en de vraag wat een goede opleidingsapotheek is. Tenslotte gaan we in op onze wensen voor de toekomst in relatie met bovenvermelde actuele ontwikkelingen. Inrichting praktijkstages Praktijkstages zijn bedoeld om de tijdens de opleiding verworven kennis en vaardigheden te leren toepassen in de praktijk. Het gaat er om dat studenten de competenties van basisapotheker ontwikkelen. Hoe ziet het huidge stageprogramma er uit voor studenten die farmacie studeren in Groningen of in Utrecht?

Groningen In Groningen volgen studenten tijdens hun master farmacie in totaal vier apotheekstages, te beginnen met een stage Apotheek-Organisatie in het eerste jaar van de Master, daarna volgen in het derde jaar van de master een stage in de openbare farmacie, in de ziekenhuisfarmacie en een onderzoeksstage. Zie Tabel 1 . Tijdens de eerste stage maken studenten kennis met de organisatie van zorg, kwaliteit en werkprocessen in de apotheek. Er is aandacht voor veranderingsprocessen

en innovatie. De stage wordt ondersteund door inhoudelijke gastcolleges van praktijkapothekers en docenten tijdens de onderwijsdagen (2 dagen/week). In de stage in de openbare farmacie staat het zorgverlenerschap van de apotheker centraal. Van studenten wordt verwacht dat zij zelfstandig zorgen kwaliteitgerelateerde werkzaamheden kunnen uitvoeren in de praktijk. Zij worden onder meer getoetst op hun professionele vaardigheden. De ziekenhuisstage is gericht op een uitgebreide kennismaking met de ziekenhuisfarmacie, studenten werken aan opdrachten die in het verlengde liggen van de kerntaken van de ziekenhuisapotheker.

en uitvoeren in de openbare farmacie of ziekenhuisfarmacie. Ze worden getoetst op de schriftelijke verslaglegging en sluiten deze stage af met een colloquium voor collega-apothekers. Groningen kent naast deze apotheekstages ook een keuzevak in het tweede jaar van de master, waarbij studenten een keuzestage mogen volgen in een andere organisatie dan de openbare apotheek, ziekenhuisapotheek of farmaceutische industrie. Doel is om zelfstandig je kennis als apotheker te kunnen toepassen op een maatschappelijk vraagstuk. Organisaties waar studenten stage lopen zijn o.a. ROC’s (opleiding tot apothekersassistent), defensie en de KNMP.

Tijdens de laatst vermelde stage wordt van de studenten verwacht dat ze zelfstandig een praktijkonderzoek kunnen opzetten

Tabel 1. Praktijkstages apothekersopleiding Rijksuniversiteit Groningen

Soort praktijkstage

stageduur*

studiejaar master

Apotheek en organisatie Stage openbare farmacie Stage ziekenhuisfarmacie Stage praktijkonderzoek openbare farmacie of ziekenhuisfarmacie

5 weken, 3 dagen/week 6 weken 8 weken

jaar 1 jaar 3 jaar 3

8 weken

jaar 3

Utrecht Aan de Utrechtse apothekersopleiding volgen studenten momenteel zes praktijkstages, een overzicht daarvan staat in tabel 2. Evenals in Groningen, volgen studenten deze stages in de masterfase van de opleiding. In Utrecht beginnen studenten met de kennismakingsstages openbare farmacie en ziekenhuisfarmacie. De leerdoelen zijn grotendeels kennis-/inzicht-gerelateerd en afgeleid van de taken van de openbare en ziekenhuisapotheker. Door deel te nemen aan de dagelijkse werkzaamheden en het uitvoeren van opdrachten, wordt de student

in staat gesteld de leerdoelen te behalen. In het laatste studiejaar volgen studenten de basisstages openbare farmacie en ziekenhuisfarmacie. De opleidingsmethodiek van deze stages is recent afgestemd op de vervolgopleidingen tot openbaar apotheker-specialist en ziekenhuisapotheker-specialist. De leerdoelen zijn gericht op de competenties van basisapotheker. De stagiair is zelf verantwoordelijk voor het behalen van de leerdoelen, formuleert een persoonlijk opleidingsplan (POP), maakt opdrachten, verricht zogenaamde kenmerkende professionele activiteiten en stelt een SWOT-analyse op. Na een van beide basisstages volgt de student nog een verdiepingsstage (naar keuze) in de openbare farmacie of in de ziekenhuisfarmacie in de apotheek waar men de basisstage heeft gevolgd.

Tenslotte is er nog de keuzestage, deze kenmerkt zich door meer keuzevrijheid in de leerdoelen mits de stage wel bijdraagt aan de competenties van basisapotheker. De keuzestage mag worden gevolgd in een apotheek, maar mag ook in een daaraan gerelateerd beroepsveld worden gevolgd, zoals een klinisch chemisch laboratorium, een farmaceutisch bedrijf of (apotheek-) ondersteunende instellingen zoals de Stichting Health Base, KNMP of LNA. Wat is een goede opleidingsapotheek? Studenten hechten veel belang aan goede begeleiding en een prettige sfeer in een stageapotheek. Hoe worden ze opgevangen de eerste dag, is er een inwerkprogramma, een aanspreekpunt, voldoende begeleiding, goede feedback, bereidheid vragen te beantwoorden? De apotheker speelt hierin een grote rol, evenals het apotheekteam. >


Tabel 2. Praktijkstages apothekersopleiding Universiteit Utrecht

Soort praktijkstage

stageduur*

studiejaar master

Kennismakingsstage openbare farmacie Kennismakingsstage ziekenhuisfarmacie Basisstage openbare farmacie Basisstage ziekenhuisfarmacie Verdiepingsstage in openbare farmacie of ziekenhuisfarmacie Keuzestage

5 weken 1 week 5 weken 5 weken

jaar 1 jaar 2 jaar 3 jaar 3

5 weken 5 weken

jaar 3 jaar 3

*Recent zijn de stageperioden aangepast aan het onderwijsrooster dat bestaat uit perioden van 5 weken

Ook beroepsinhoudelijk aspecten zijn van belang: wordt er goed samengewerkt met artsen, krijgt farmaceutische patiënenzorg serieuze aandacht? Bij de keuze voor een bepaalde opleidingsapotheek zijn de ervaringen van medestudenten van groot belang, naast beroepsinhoudelijke kenmerken en de reisafstand.

'In Utrecht is recent gestart met het vermelden van inhoudelijke informatie over apotheken in de database Upstage.'

In Utrecht is recent gestart met het vermelden van inhoudelijke informatie over apotheken in de database Upstage. De gegevens zijn aangeleverd door de apotheken zelf en studenten gebruiken deze informatie voor hun apotheekkeuze. Ook kunnen student in dit systeem zien wat andere studenten hebben ervaren in de betreffende apotheek. De ervaringen van stagiairs worden ook door het stagebureau gebruikt om te evalueren of de stageapotheken geschikt zijn als opleidingsapotheek. Plannen voor de toekomst Graag zouden we meer aandacht willen besteden aan de begeleiding en monitoring van het leerproces tijdens stages. Stageapotheken verzorgen in totaal 1/6 van


de masteropleiding voor apothekers. Het is wenselijk hen hierop voor te bereiden en in te ondersteunen. Ook is het een wens om opleidingsapotheken regelmatig te visiteren en op die manier de kwaliteit van opleidingsapotheken te monitoren. Beide opleidingen willen de samenwerking met geneeskunde verder ontwikkelen, dit is met name van belang om de door Minister Schipper genoemde “geïntegreerde farmaceutische zorg” te kunnen bieden aan de patiënt. Groningen werkt al sinds enkele jaren samen met de afdeling klinische farmacologie van geneeskunde. Doel is om studenten farmacie en geneeskunde reeds tijdens de opleiding te laten kennismaken met elkaars kennis en beroepshouding. Zo nemen de studenten gezamenlijk deel aan een bijeenkomst ‘Polyfarmaciepatient in de praktijk’. Naast inleidende colleges van een arts en apotheker buigen de studenten zich in klein verband over een patiëntencasus en rapporteren hun bevindingen aan elkaar terug. Daarnaast nemen farmaciestudenten minimaal twee keer per jaar deel aan het coassistentenonderwijs in opleidingsziekenhuizen. Ook hierbij is het doel dat studenten ontdekken wat beide beroepsgroepen van elkaar kunnen verwachten in de praktijk. In de toekomst wordt deze samenwerking indien mogelijk uitgebreid naar de bachelorfase Ook in Utrecht is de samenwerking met geneeskunde enkele jaren geleden van start gegaan. Er is een vak “Samenwerking in de farmacotherapie”, waarin studenten farmacie en geneeskunde samen

onderwijs volgen en ook gezamenlijk tentamen doen. Ook is er gezamenlijk onderwijs met studenten die de verkorte geneeskundeopleiding volgen, de zg. SUMMA-opleiding. Farmaciestudenten zijn aanwezig bij de presentatie van een patiëntencasus (met echte patiënten) en leveren input bij de bespreking van het farmacotherapeutische behandelplan. Uw eventuele vragen of opmerkingen naar aanleiding van dit artikel beantwoorden wij graag. < Lyda Blom (Utrecht): [email protected] en Yael Benjamins (Groningen): [email protected].

Apothekers assistente Mijn naam is Nathalie Wolvers en ik ben 25 jaar. Momenteel

zit ik in het tweede (laatste) jaar van mijn opleiding tot Apothekersassistente. 6 jaar geleden heb ik mijn diploma Schoonheidsspecialiste gehaald en daarna heb ik 4 jaar in de Etos drogisterij gewerkt. Hier heb ik mijn diploma Assistent Drogist gehaald. Het werken met medicijnen vond ik erg interessant en wilde daar meer mee doen. Ik ben op internet gaan zoeken en kwam uit bij de opleiding Apothekersassistente. Op de open dag van het Nova college in Haarlem vond ik het leuk om te zien dat je zelf medicijnen kon bereiden en dat je veel met mensen in contact komt en daar je kennis aan kan overbrengen. Ik wilde graag de BBL- opleiding doen, daarom moest ik eerst een baan zoeken voordat ik mij kon inschrijven op die school. In maart ben ik begonnen met solliciteren omdat ik zeker wilde zijn van een stageplek. Hierdoor had ik vrij snel een stageplek bij Mediq apotheek in Wassenaar. Toen ik bij het bedrijf begon vroeg ik mij af hoe ik dat allemaal zou kunnen leren. Het zag er allemaal erg ingewikkeld uit. Beetje bij beetje leerde ik weer nieuwe dingen en ging het steeds beter. In het begin toen ik begon met de bestelling opruimen moest ik voor mijn gevoel uren zoeken waar het geneesmiddel in de ladekast hoorde. Dit was best wel frustrerend omdat je ziet dat je collega’s het allemaal zo snel doen. Voordat ik aan de balie ging staan heb ik eerst leren aanschrijven. Dit vond ik erg prettig, omdat je dan al weet hoe je

'Hier werk ik nu al 1,5 jaar met heel veel plezier. Ik vind het een heel goed en fijn leerbedrijf. Ze geven je genoeg ruimte om alles goed te leren. Dit is echt heel prettig.' recepten moet invoeren. Aan de balie vind ik het nog wel erg moeilijk om patiënten te helpen die veel haast hebben. Ik word hierdoor opgejaagd terwijl ik dat helemaal niet moet doen. Hier werk ik nu al 1,5 jaar met heel veel plezier. Ik vind het een heel goed en fijn leerbedrijf. Ze geven je genoeg ruimte om alles goed te leren. Dit is echt heel prettig. Als ik vragen heb kan ik bij iedereen terecht en leggen ze het allemaal heel goed en duidelijk uit. Hierdoor

leer ik ook best snel. Voordat ik aan deze opleiding begon had ik wel verwacht dat het zwaar zou worden, maar ik vind het wel echt zwaarder dan ik had gedacht. Je moet echt zoveel stageopdrachten maken. Hier gaat gewoon ontzettend veel tijd in zitten. Je leert er natuurlijk ook wel van maar sommige dingen zijn wel een beetje dubbel. Verder vind ik de opleiding echt heel erg leuk en zou het iedereen aanraden die het fijn/leuk vind om met medicijnen en klanten te werken. In juni 2015 doe ik mijn examen en hoop vanaf 1 juli mijn diploma apothekersassistente te hebben. < Nathalie Wolvers


Apo & Auto

1. Wat was je eerste auto? Deze zilvergrijze Suzuki 2. Welke auto zou je rijden als je hem gratis mocht uitzoeken? Een Audi RS6. 3. Wat was jouw leukste ervaring in de auto? Met deze auto terug van een weekendje Berlijn met Farmaceuten, twee lifters opgepikt, die Nederlandse studenten bleken te zijn, ik wilde mijn Suzuki testen en ben in 1 stuk door met het gaspedaal vol ingetrapt naar Nederland doorgereden, wind mee haalde hij makkelijk 160 km/h!


Een rubriek waarin automobielen met karakter voorbij komen. Mocht je een karakteristieke auto hebben of iemand kennen die er een heeft, stuur dan de redactie een bericht.

4. Wat is je grootste verkeersblunder? Mm, teveel om op te noemen, mijn auto zit vol met deuken aan alle kanten, het leukst zijn die gezichten als de apotheker komt aanrijden bij de apotheek, levert altijd leuke gesprekken op, 1 keer ben ik tegen een benzinepomp aangeknald omdat ik wat te hard reed en een te ruime bocht moest maken. 1 keer ben ik achteruit in het donker tegen een aanhanger aangeknald, 1 keer achteruit tegen een lantaarnpaal bij een snackbar. Een tijdje terug wilde een keer kerel in zijn nieuwe BMW stoer doen en mij links inhalen en waardoor ik geen ruimte kreeg voor een uitvoegstrook, ik moest keihard remmen maar dreigde alsnog op de andere weghelft te raken dus ik heb hem keurig tegen zijn BWM aangestuurd, niets

David Groen Suzuki wagon r+ 1.3 special

meer van gehoord overigens. Paar weken terug zat ik in een langzaam rijdende file even op mijn telefoon te kijken waarna ik achterop een auto botste. 5. Laat één vraag vervallen en bedenk een nieuwe vraag. Welke auto zou je rijden na een jaar lang apothekerssalaris? Na bijna 4 jaar als apotheker te hebben gewerkt kan ik nog steeds geen nieuwe auto permitteren. <

REGIOCOÖRDINATOREN Groningen/Friesland Sylvia Oosting-Eleveld Arnout Janse [email protected]

Flevoland Zie Amsterdam of Utrecht Haarlem Myrte Sondervan [email protected]

Amsterdam Matthijs van der Kraats Loek Rappange Lotte Westerink [email protected]

Groningen

Friesland

Delft/Leiden/Den Haag Sophia Li Lisette Tichleaar [email protected]

Drenthe

Haarlem

Drenthe/Overijssel Judith Altena Suzanne van der Linde [email protected]

Overijssel Flevoland Amsterdam

Zeeland/Rotterdam Alexandra Babajeff Myrre Buikema [email protected] Delft/Leiden /Den Haag

Utrecht

Gelderland

Gelderland Zie Utrecht of Overijssel

Rotterdam

Noord-Brabant Zeeland

Limburg

Limburg Boris Tyndall [email protected]

Utrecht Iris Beerthuis Heleen Eijsbroek [email protected]

Noord-Brabant Anke Loeffen Manon Snels [email protected]


Agenda REGIOACTIVITEITEN Zeeland/Rotterdam 17 februari Nascholing 'kopzorgen' Utrecht 6 maart 19 maart

ALV in Utrecht Belastingavond B+P

Voor een actuele agenda verwijzen wij jullie naar de VJA-website: www.vja.nu

Colofon Redactie

Bestuur VJA

Thomas Aarts 06-14833701 [email protected]

Elaine ten Berge | Voorzitter 06-30933142 [email protected]

David Groen 06-51997985 [email protected]

Madelinde Boot | Secretaris 06-52386652 [email protected]

Marianne van Genugten 06-23328139 [email protected]

Evert Liem | Penningmeester 06-24947694 [email protected]

Redactieadres: Mediq apotheek Wassenaar Hofcampweg 254, 2241 KL Wassenaar

Paul van Bakel | Lid algemene zaken 06-19476257 [email protected]

Vormgeving en opmaak

Zwartlicht | www.zwartlicht.nl

Deadline kopij 1 juni 2015

Algemeen adres VJA Postbus 9272501, CX Den Haag [email protected] | www.vja.nu

Adreswijziging doorgeven De VJA maakt gebruik van de ledenadministratie van de KNMP. Adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven via de ledenadministratie van de KNMP. Indien je geen KNMP lid bent, kun je door in te loggen op www.vja.nu jouw adreswijziging doorgeven.

Lid worden? Neem contact op met de secretaris voor een aanmeldingsformulier of ga naar onze website www.vja.nu en vul daar het formulier in.

Mariska van Grinsven | Lid Politieke en Maatschappelijke zaken 06-34416333 [email protected] Floor van Leersum | Lid Communicatie 06-14373902 [email protected] Renske Hebing | Lid Specialisme 06-10112393 [email protected]

Klankbordgroep VJA Kirsten Lubbers [email protected] Romy de Groot [email protected] Francien Paalhaar [email protected] Jan Baltink [email protected]

DE JONGE APOTHEKER. Doen! Stagiairs in de apotheek? De openbaar apotheker als specialist. 10 dingen die je beter niet tegen de apotheker zegt

Recommend Documents