de heerlijkheid herlaar

Heemkundevereniging

“de heerlijkheid herlaar” Jaargang 17, nr.2, juli 2010 2011 Jaargang 16, nr.1, januari

Colofon

Bestuur vereniging: Bert van Beek, voorzitter telefoon 073-551 49 12 Hein Gartsen, secretaris telefoon 073-551 31 92 Frans Cooijmans, penningm. telefoon 073-551 43 59 Jan Spit, lid telefoon 073- 551 48 28 Mona van der Sloot, lid telefoon 06-36072454 Postadres: Theerestraat 42 (Viataal) 5271 GD Sint-Michielsgestel Website: www.deheerlijkheidherlaar.nl

Voorwoord van van de de redactie redactie Voorwoord “Van bende gèDen d’r inne?” Dat had de boeiende titel van deze HeertDezewie uitgave van Heertgang is een reis door gang is wel de vraag naarWe iemands enmee dit ruimtekunnen en tijd, zijn. maarHet dan in Gestel. nemenafkomst u, lezer, hele nummer draait om deze vraag. Het is een themanummer naar de Stokhoek, waar eens een voor zijn tijd moderne winkel over genealogie, de leer vannaar de ontwikkeling en verwantschap stond. Dan gaan we verder Beekvliet, waar een gewone van geslachten. Inwel deze Heertgang belichtenDaar we verschillende boom staat, maar een met een verhaal. maken we aspecten dede genealogie. moge duidelijkwas worden ook kennisvan met Sempa, dieHet eens verbonden met dat genealogie meer is dan alleen stamboomonderzoek. is die Beekvliet. Via een mooie, Gestelse website gaan we Al naar het stamboom wel het te meest directe antwoord op de beginvraag. dorp om nog eens kijken naar het postkantoor. Na een blik Misschien inspireert dit themanummer u, lezer, zich op op een groepje inwoners van Gestel duiken we om tenslotte onder de genealogie te storten. het ons weten als u tijd datom graag in het verre verleden. We Laat belanden in een roerige verder samen met anderen wilt doen. Een actieve genealogische te onderzoeken of Vught en Herlaar toen inderdaad bestuurlijk werkgroep een verrijking voorwenst elke zichzelf respecterende een geheeliswaren. De redactie u een goede reis. heemkundevereniging en dit nummer kan misschien een aanzet daartoe zijn.

E-mail: [email protected] Bankrelatie: Rabobank Sint-Michielsgestel Rek. nr. 13.36.98.742 Contributie per jaar Heemkundevereniging: 15,-

voor leden

10,-

voor gezinsleden

5,25,-

voor aspirant-leden voor donateurs en begunstigers

Heemhuis

e

p/a Viataal, Theerestraat 42 Geopend 1 woensdag v/d maand, 14 - 16 uur en na afspraak, tel: 073-551 43 59 Redactie “Den Heertgang”: Frans Cooijmans Nico van Hengstum Ruud van Aart Thijs Braam Piet Donders Redactie adres:

INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE pag. 22 Harrie vanaan “de genealogie? Spar” pag. Wat isenerJoleuk pag.10 uit de geschiedenis van de posterijen pag. 7 Een Viergreep generaties Cooijmans Slager

pag. 13 De Genealogie pag.12 Sempa voor beginners pag. 17 Gedenkboom Werkgroep genealogie pag.15 bij Beekvliet pag. 18 Interessante De top tien websites aller tijden van de Gestelse pag.16 familienamen pag.17 Een oude foto pag. 21 Veel voorkomende namen in pag.18 Herlaar Sint-Michielsgestel en omgeving en Vught, onderzoek aan een vermoeden, deel 2 pag. 27 Bidprentjes, een genealogische bron

Schijndelseweg 3 5271 BK Sint-Michielsgestel [email protected] Drukwerk: Drukkerij “Herlaer” Ontwerp omslag: Jan Veenman

Den|Den heertgang jaargang 16, 17, januari heertgang jaargang juli 2010 2011|

11

Wat is er leuk aan genealogie? Piet Donders en André Schoones

Hoe hiette gij? Andreas, Paulus, Jozef, Clemens Schoones En van wanneer bende gij? van 15 maart 1943 Van wie bende gij d’r inne? van Jan, Johannes Schoones en Johanna, Maria van den Meerendonk En wè duu ölliën vadder? boeren op Oud-Herlaer D111. Zo zou ooit het kennismakingsgesprek tussen een schoonvader en zijn nieuwe, vermoedelijke schoonzoon begonnen kunnen zijn. Afkomst was belangrijk. De persoon werd gewikt en gewogen en daarna goed, of te licht bevonden. André werd door onze redactie goed bevonden. Hij leverde ons enthousiast enkele artikelen aan over zijn hobby genealogie, de leer van de ontwikkeling en verwantschap van geslachten. Waarom? Omdat je het leuk vindt “Vanwaar die hobby, André?” “Ik weet het eigenlijk niet, het is gewoon een van de vormen van verzamelen. Wel weet ik dat ik al op mijn twaalfde op een groot gelinieerd A3-vel met een

vierkleurenbalpen en op mijn eigen manier een schema van mijn familie maakte met de namen en geboortedata van de opa’s en opoes, ooms, tantes, oudooms en oudtantes. En het viel nog niet zo mee om dat allemaal te weten te komen, want niet met alle familieleden was een even frequent contact.” Een tante bijvoorbeeld woonde met haar gezin in Best en daar ging je (wij hadden nog geen auto in die tijd) bijna nooit naar toe. Het begint bij jezelf André zelf werd tijdens de oorlog geboren in het ziekenhuis van Vught. Zijn ouders woonden “achteraf” en met een bootje de Dommel over en langs kasteel Maurick naar Vught, was sneller en gerichter dan via het karrenspoor en zandpad van de Ganzendreef en via Haanwijk naar “’t dörp”. Vandaar ook dat in Vught naar kerk en school werd gegaan en dat het dorp SintMichielsgestel vóór 1955 nagenoeg onbekend gebied voor hem was. De ouderlijke boerderij stond op Oud-Herlaer D 111, nu Sterrenbos 1 en werd gepacht van Dhr. en Mevr. van Rijckevorsel-van Lanschot, het burgemeestersechtpaar uit Vught. Vader had daar een voor die tijd typisch gemengd bedrijf. Hij hield een vijftiental koeien en evenveel jongvee, mestte enkele varkens voor eigen slacht en voor de verkoop en had twee kippenkooitjes, een voor de opfok van kuikens en een voor de

Deze foto van de boerderij Oud-Herlaer D111 is ‘bekrast’ geraakt bij de brand in 1956, waarbij de boerderij verloren ging. Links de schuur voor het koren, daar stonden ook de dorsmachine, de kafmolen en de maaimachine in. Tussen de schuur en het huis de twee kippenhokken, een voor het opfokken van kuikens en het andere voor de leggende kippen. Rechts vooraan het bakhuis (vandaar de schoorsteen). In dat gebouw zaten behalve de hokken voor varkens en paard en de aardappelkelder (onder de oven) ook de wc en rechts de ‘schop’, de berging voor karren en machines. (Foto uit het familiearchief van André Schoones)

2 |Den heertgang jaargang 17, juli 2011|

leghennen. Tussen de boerderij en de schuur stonden een tiental fruitbomen: peren, goudreinetten en sterappels, een rijtje kriekskes (kleine pruim) en langs de zoei (de opvangplek van het huishoudelijk afvalwater, bedekt met musters tegen het erin vallen) groeide een blauwe pruim. Op de akkers teelde hij behalve rogge en gerst, al dan niet gemengd met haver, ook erpel (aardappelen), voederbieten, knollekes en spurrie (Spergula Avensis, gewone spurrie, groeide goed op zandgrond en werd gebruikt als veevoer). De weilanden leverden gras en hooi voor de koeien. Het hooi werd op de hooizolder boven de stal opgeslagen en het stro werd eerst opgeslagen in de schuur, waarna het met de eigen dorsmachine gedorst werd. Al met al werd er goed geboerd. Zijn broer Christ zou, samen met zijn vrouw Lenie, later de boerderij voortzetten. Heel veel mensen hebben daar, aan het Sterrenbos, jarenlang de heerlijkste asperges kunnen kopen. De familiestamboom? Hij werkt er nog steeds aan en is regelmatig te vinden in de archieven van het BHIC. En wat het vergaren van kennis betreft is hij overgelukkig met ons digitale tijdperk.

Het samenstellen van een stamboom van een familie is geen sinecure. Dat vergt interesse, nieuwsgierigheid, soms reislust, kennis, speurzin, geduld, giswerk en nauwkeurigheid. Een lijst met namen kun je, zeker tegenwoordig met behulp van de computer, vrij snel samenstellen. Maar weet je dan ook zeker dat die lijst klopt? “Nee,” zegt André Schoones, die al verschillende families natrok. “Of zo’n lijst met namen klopt, weet je vaak niet voor 100%, maar als je zorgvuldig bent, toch wel voor 90%.” Hij illustreert dit met de zoektocht naar zijn eigen familiestamboom. Archiefbezoek Bij het verzamelen van genealogische gegevens van de familie Schoones uit Sint-Michielsgestel heb ik eerst de oudst bekende voorvader proberen te vinden. Basis was de verzameling familiegegevens die ik vanaf ongeveer 1955 genoteerd had op dat grote vel papier. In het BHIC in Den Bosch zocht ik veel later verder in de bevolkingsregisters en de gegevens van de Burgerlijke Stand. Mijn voorouders van vóór 1811 kon ik vinden in doop-, trouw- en begraafboeken van kerken, kosters of schepenbanken. Via Boxtel, Liempde en Sint-Oedenrode kwam ik zo in Lieshout terecht. Omdat de doopboeken van vóór 1655 en de trouwboeken van vóór 1648 ontbreken, eindigde mijn zoektocht in Lieshout.

Een foto van opa en oma (opoe, zeiden we toen nog) Schoones - van Nielen voor het huis Oud Herlaar D 111 bij de zilveren bruiloft in 1924. Achteraan v.l.n.r. Leen, Jos, Kees, Go en Driek. Vooraan: Dries, Jan (mijn vader) en Hanne Schoones-van Nielen. Links het raampje van de opkamer, in het midden het raam van de ‘goei kamer’ midden boven het raam van de (bergen droog-)zolder. Rechts was de slaapkamer van de ouders. Het raam daarvan zat aan de zijkant. (Foto uit het familiearchief van André Schoones)

|Den heertgang jaargang 17, juli 2011|

3

Wie oude doopboeken en aktes wil lezen, moet eerst wel vertrouwd raken met oude handschriften en het taalgebruik in die tijd; vaak werd in het Latijn geschreven. Probeer in dit fragment uit het doopboek uit Lieshout van 1668 maar eens te ontdekken op welke datum de tweeling Wilhelmus en Maria werd gedoopt. Zie je ook de pastoor voor je die 343 jaar geleden over dat boek gebogen zat om die aantekening te maken?

Gissen De oudst gevonden voorvader werd: Leonardus (Leendert) Schoonen. Van hem heb ik gevonden dat hij op 29 april 1721 in Lieshout is overleden. Hij was getrouwd met Maria (Mayke). Haar achternaam weet ik niet, omdat het huwelijk niet is teruggevonden en omdat bij de doop van alle gevonden kinderen naast de voor- en achternaam van de vader, alleen de vóórnaam van de moeder werd genoemd. Bij de doop van de kinderen Antonius en Guilielma (Wilhelmina) Schoonen komen we als doopgetuige respectievelijk Joannes en Guilielmus (Wilhelmus) Royakker tegen. Aangezien ooms en tantes dikwijls als doopgetuigen (peter en meter) werden aangezocht, zou Maria dus misschien Royakker hebben kunnen heten. Maar het ontbreken van trouwgegevens van het echtpaar maakt dat dus uiterst onzeker. Aannemen In de doop- trouw- en begraafboeken van de kerk en de schepenboeken in Lieshout komen we verschillende schrijfwijzen van de achternaam tegen. Omdat er verschillende bronnen met dezelfde namen en data bestaan, neem ik aan dat de verschillende schrijfwijzen maar één familie Sc(h)o(o)ne(n)(s) betreft, ook al wordt de achternaam geschreven als: Schone, Schonen en Schonens, Schoonen en Schoonens, Scoonen en Shonens. Puzzelen Áls Leendert en Mayke in Lieshout zijn getrouwd, zal dat waarschijnlijk tussen 1658 en 1665 gebeurd zijn. Die jaren ontbreken echter in de trouwboeken van Lieshout. Uit de doopdata van hun kinderen leid ik af dat ze zelf


waarschijnlijk rond 1640 geboren zijn. Leendert overlijdt op 29 april 1721 in Lieshout. Ruim drie jaar later, op 23 december 1724, overlijdt een Mayke Leendert Schoonen. Aangezien we van dochter Maria van Leendert niet gevonden hebben dat ze getrouwd was, vermoed ik dat hier niet bedoeld wordt Mayke de dochter van Leendert, maar Mayke de echtgenote van Leendert Schoonen. Er wordt namelijk bij vermeld dat ze kinderen nalaat (haar man is dan blijkbaar al overleden). Tussen 1668 en 1687 worden er zeven kinderen van het echtpaar, waaronder een tweeling, in Lieshout gedoopt. Leven met onzekerheid Van sommige kinderen heb ik geen doop gevonden, dus zekerheid dat ze bij de familie horen heb ik niet. Van Aldegundis Lenaert Schoonen hebben we alleen een overlijdensdatum gevonden: 11 juli 1711. Ook van Francis Leendert Schoonen hebben we geen doopgegevens gevonden. Wel dat hij in 1706 vader wordt van een (onwettig) kind, dat hij in 1716 trouwt met de moeder van dat kind, in 1729 getuige is bij de doop van een nichtje en in 1738 overlijdt. Omdat de patroniem (vadersnaam) Leendert/Lenaert wordt gebruikt, neem ik aan dat Aldegundis en Francis ook kinderen zijn van Leendert en Mayke Schoonen. Keuzes maken Op 24 maart 1762 overlijdt Henricus Huberti Schoone (d.w.z. Henricus zoon van Hubertus). In een andere bron staat de begrafenis vermeld op 27 maart 1762 van Hendrik Leendert Schoones (d.w.z. Hendrick zoon van Leendert). Op 3 januari 1722 is in Lieshout een Hendricus Hubertus Schoone geboren, zoon van Huibert

In een prachtig handschrift is in het begraafboek van 1738 opgeschreven, dat Franciscus Lindert Schoonens op 30 november van dat jaar werd begraven.

Leendert Schoonen en Henrica Hendrix Daniels. Er zijn volgens mij twee mogelijkheden: de beide namen zijn één persoon (en bij de begrafenis is per vergissing de naam van de opa in plaats van de vader als tweede naam genoemd, iets wat ik vaker heb gevonden). Er kunnen ook zowel een Henricus Huberti als een Henricus Leonardi geweest, die toevallig 3 dagen na elkaar overleden zijn. Aangezien ik nergens elders een Henricus Leonardi ben tegengekomen, neig ik naar de eerste optie. Onthouden wat je koos Uit bovenstaande gegevens blijkt al dat het samenstellen van een stamboom uit gegevens van voor 1700 soms op puzzelen of vermoedens is gebaseerd en dat we regelmatig ook uit moeten gaan van aannamen en veronderstellingen. Soms leiden bepaalde keuzes naar een dood spoor. In dat geval moet je terug naar de plaats waar je de keuze maakte en van daar weer opnieuw een ander spoor onderzoeken. Vanaf de tijd dat zowel dopen, als huwen en

overlijden of begraven geregistreerd worden en we gebruik kunnen maken van meerdere bronnen met (nagenoeg dezelfde) gegevens is de zekerheid van de afstamming veel groter. Vanaf 1811 worden bij geboorte, huwelijk en overlijden de vader en de moeder van de personen vermeld. Dan wordt het samenstellen van afstammingsreeksen zelfs relatief eenvoudiger. En dan wordt het pas echt leuk Als de afstammingsreeksen klaar zijn, begint het echt interessante speurwerk eigenlijk pas. Nadat je de namen gevonden hebt, kun je op zoek gaan naar informatie die iets vertelt over wat voor mensen deel uitmaakten van je familie. Zijn er ooit testamenten of boedelscheidingen opgemaakt? Zijn er huizen of landerijen gekocht of verkocht? Komt de familie voor in bijvoorbeeld misdaadregisters of andere officiële stukken? Wordt er daarna een boek van gemaakt of een website? Of is met het verzamelen van namen en data de verzamelhonger al gestild?

De familie Schoones – van de Meerendonk in 1970. V.l.n.r.: Jan Schoones, Pieternel, Anna Schoones-van de Meerendonk, André, Ton, Paul, Hanneke, Annie van Leeuwen (vriendin van Paul), Hennie, Christ en Mieke. Op de achtergrond is een deel van de herbouwde boerderij te zien. (Foto uit het familiearchief van André Schoones)


5

Het kwartierblad van Ad Cooijmans Het kwartierblad van Ad Cooijmans 16 Adrianus C. Cooijmans vleeshouwer

18 Marinus Schouten landbouwer

20 Martinus Dobbelsteen landbouwer

22 Johannes Smits landbouwer

24 Martinus Pennings bouwman

26 Martinus van der Pas landbouwer

*23-01-1845 Den Dungen +05-11-1896 Den Dungen

*04-07-1856 Berlicum +16-04-1921 Berlicum

*16-04-1851 Heeswijk +14-03-1935 Heeswijk

*11-12-1845 Schijndel +13-03-1916 Schijndel



x 09-06-1886 Berlicum

x 20-11-1879 Schijndel




19 Hendrika van Boxtel zonder beroep *25-02-1853 Berlicum +12-03-1896 Berlicum

21 Petronella van Esch landbouwster *04-01-1856 Schijndel +28-01-1945 Veghel

23 Adriana van Roosmalen landbouwster *29-06-1850 Schijndel +25-10-1889 Schijndel

25 Hendrika van den Akker zonder beroep *30-11-1835 Berlicum +07-01-1892 Berlicum

27 Lamberta van der Heijden zonder beroep *19-01-1853 Berlicum +27-10-1902 Berlicum

9 Christina Schouten landbouwster *27-08-1887 Berlicum +06-10-1957 Sint-Michielsgestel

10 Marinus J. Dobbelsteen landbouwer *08-03-1881 Heeswijk +7-1-1966

11 Alberta C. Smits landbouwster *05-03-1880 Schijndel +17-10-1969 Veghel

12 Albertus Pennings landbouwer *20-01-1879 Nuland +25-09-1961 ’s-Hertogenbosch

13 Geerdina C. van der Pas landbouwster *12-11-1883 Berlicum +12-06-1921 Berlicum

x 23-09-1873 Sint-Michielsgestel 17 Johanna van Schijndel landbouwster *01-05-1846 Sint-Michielsgestel +11-10-1915 Den Dungen 8 Johannes Cooijmans slager *11-02-1886 Den Dungen +26-03-1975 Sint-Michielsgestel




28 Martinus Sleutjes landbouwer *29-01-1831 Den Dungen +05-04-1879 Sint-Michielsgestel x 30-05-1862 Sint-Michielsgestel 29 Allegonda Goossens landbouwster *11-12-1832 Den Dungen +04-05-1877 Sint-Michielsgestel 14 Antonius Sleutjes landbouwer *15-02-1874 Sint-Michielsgestel +24-11-1949 Den Dungen

30 Hendrikus van Hedel bouwman *27-08-1824 Berlicum +21-07-1891 Berlicum x 07-02-1868 Berlicum 31 Anna Maria van Empel zonder beroep *17-03-1831 Berlicum +11-01-1911 Den Dungen 15 Christina M. van Hedel landbouwster *11-07-1869 Berlicum +25-05-1947 Den Dungen


4 5 Adrianus G. Petronella M. Cooijmans Dobbelsteen slager * 12-10-1913 * 12-01-1914 Sint-Michielsgestel Heeswijk + 23-01-1980 Sint-Michielsgestel x 05-01-1943 Heeswijk 2 Marinus G. J. Cooijmans slager

6 7 Martinus Antonia M. Pennings Sleutjes controleur NRS * 18-11-1912 * 06-07-1914 Berlicum Den Dungen + 04-04-2000 + 26-09-1988 Berlicum Berlicum x 06-07-1943 Den Dungen 3 Christina M. A. Pennings

* 21-03-1947

* 25-09-1945

x 06-04-1970 Berlicum 1 Ad Cooijmans * 08-11-1972 x 9-7-1997 Sint-Michielsgestel Echtgenoot van Cindy Hoeke * 26-7-1973 vader van Chris * 7-1-2001, Daan * 30-9-2002 en Robin Cooijmans * 19-4-2004


Vier generaties Cooijmans slager in Sint-Michielsgestel ofwel, het kwartierblad van Ad Cooijmans door André Schoones

Toen de redactie van Den Heertgang informeel aankondigde, dat zij het voornemen had om een nummer te wijden aan genealogie, heb ik aangeboden met behulp van mijn genealogisch databestand een artikel te schrijven, zoals ik dat ook doe voor Het Griensvenneke, het blad van de heemkundevereniging in Den Dungen. Tijdens een redactievergadering werd voorgesteld de slagersfamilie Cooijmans als onderwerp te nemen. Dank zij de welwillende medewerking van verschillende leden van de familie Cooijmans is dit artikel tot stand gekomen. De naam Cooijmans De naam Cooijmans is relatief jong. Ad Cooijmans uit Den Dungen en Theo Cooijmans uit Rosmalen, die de naam Cooijmans onderzoeken, zijn de vermelding van deze naam voor het eerst tegengekomen bij de inschrijving van de ondertrouw op 2 september 1719 in SintMichielsgestel. Dan wordt voor het eerst de achternaam Cooijmans gebruikt voor iemand die als Maria dochter van Gerardus Hendrik Willems en Maria Willem Rutten op 27 februari 1685 wordt gedoopt in Sint-Michielsgestel. We komen de naam na 1720 ook tegen als (de) Ko(o)ijman(s) en (de) Co(o)ijman(s) en in het tweede deel van de 18de eeuw ook als Koeijmans. Ad en Theo vermoeden dat de naam “de Koijman/Cooijmans” afgeleid is van “de koeman” (hoeder van koeien) of van “de kooiman” (beheerder van een schutskooi. Een schutskooi is een omheinde ruimte waar loslopend vee tijdelijk werd opgevangen. Tegen betaling kon de eigenaar zijn vee daar ophalen). Aangezien, voor zover zij weten, op Haanwijk of de Plein in Sint-Michielsgestel in die tijd geen eendenkooi was, zal de naam waarschijnlijk niet afkomstig zijn van kooiman in de betekenis van beheerder van een eendenkooi. Kwartierblad Op een kwartierblad staat de hoofdpersoon (de kwartierdrager) onderaan, zijn of haar twee ouders staan erboven, daar weer boven de vier grootouders en daarboven de acht overgrootouders, helemaal bovenaan staan de 16 bet-overgrootouders. Vanwege de leesbaarheid staan

de namen van het echtpaar daar onder elkaar in plaats van naast elkaar. (* betekent geboren, + overleden en x getrouwd.) Bij de nummering (links boven in elk vak) is de vuistregel: de vader krijgt de verdubbeling van het nummer van een kind en de moeder de verdubbeling+1 (Bijvoorbeeld: de ouders van nummer 8 uit de lijst hebben het nummer 16 en 17 en omgekeerd: het kind van 30 en 31 heeft het nummer 15) Genealogie

V.l.n.r.: Cindy Cooijmans-Hoeke, Chris, Robin, Ad en Daan Cooijmans. (foto uit het familiearchief)

Ad Cooijmans (nr. 1 in het kwartierblad) is de zoon van Mari Cooijmans en Christien Pennings. Hij is geboren in 1972, trouwde in 1997 met Cindy Hoeke (* 1973) en heeft drie zonen: Chris (* 2001), Daan (* 2002) en Robin (* 2004). Ad heeft twee zussen Cécile en Annette, die beiden getrouwd zijn en ook kinderen hebben.

Staande v.l.n.r.: Annette, Christien Cooijmans-Pennings, Cécile. Vooraan Mari en Ad Cooijmans. (foto uit het familiearchief)

Ad ging naar de kleuterschool in de Torenstraat en verhuisde in januari 1978 mee naar ’t Brugske, de kleuterschool bij de Beekhof. Op de


7

kleuterschool had hij al een vriendinnetje, zijn latere vrouw Cindy Hoeke. Hoewel ze elkaar na de kleuterschool, toen ze naar verschillende basisscholen gingen, tijdelijk uit het oog verloren, kregen ze jaren later verkering. Reden voor hen om op hun huwelijksdag enkele foto’s te laten maken in de vroegere kleuterklas van juffrouw Mayke. In 1985 ging Ad naar Mavo Ruwenberg en na een jaar stapte hij over naar de Havo van het St.-Janslyceum. Na het behalen van het diploma ging hij voor de opleiding tot slager naar de vierjarige dagopleiding van de slagersvakschool in Utrecht. Deze school leidt in theorie en praktijk op tot slager-ondernemer. In het derde jaar liep hij stage in een slagerij in Den Haag en in Goirle en na het afsluitende theoretische vierde jaar, ging hij thuis mee aan de slag. Tijdens de diploma-uitreiking van de SVO kreeg Ad maar liefst drie onderscheidingen. Hij studeerde af als beste vakman praktijk (daarvoor heeft hij de gouden hakbijl ontvangen, die nu in de winkel hangt). Hij was ook de beste theorie leerling en hij bleek het hoogste aantal punten te hebben behaald van alle schooljaren voor hem. Hiervoor is hij onderscheiden met de Gulden Penning. Na enige tijd deed zich de gelegenheid voor een filiaal in de Maaspoort te openen. Daar kreeg Ad de leiding. Nog nooit is hij zo zenuwachtig geweest als de eerste dag, dat hij met de auto van Gestel naar zijn nieuwe werkplek reed. Het omgaan met het personeel en de soms kritische opmerkingen van zijn klanten daar, zijn voor hem echter wel een goede leerschool geweest. De zaak floreerde goed, maar omdat zijn vader te kennen gaf dat hij het werk in de slagerij geleidelijk wilde afbouwen, werd de zaak in Den Bosch verkocht en kwam Ad na zes jaar terug naar Sint-Michielsgestel. Vader Mari Cooijmans (nr. 2 in het kwartierblad) werd in 1947 geboren in Sint-Michielsgestel. Hij bezocht daar de kleuterschool in de Torenstraat bij de brug (hij zat daar bij zuster Vitus en zuster Engelien in de klas) en daarna de Michaëlschool, die toen nog aan de Nieuwstraat stond. Na de lagere school ging hij naar de Mulo van de fraters in de St. Jozephstraat in Den Bosch. Hij volgde daar ook een jaar de lessen voor het praktijkdiploma boekhouden. Als 17-jarige nam hij drie jaar lang deel aan het leerlingstelsel in Eindhoven, waarbij hij een dag in de week les kreeg en de rest van de tijd thuis


in het bedrijf werkte. Daarna volgde hij in Utrecht een half jaar de dagopleiding tot slager. In 1970 trouwde hij in Berlicum met Christien Pennings (nr. 3). Zij was het enige meisje in een gezin van tien kinderen. Na de Mulo ging zij thuis aan de slag in het grote gezin. Na haar huwelijk met Mari heeft zij naast de werkzaamheden in haar eigen gezin zich vooral administratief en boekhoudkundig voor de zaak ingezet. Vanwege de vestigingseisen zijn beiden gediplomeerd handelaar in groente en fruit en in kruidenierswaren. Bij afwezigheid van personeel in de zaak door ziekte of vrije dagen werd zij vaak opgepiept om in de zaak mee te komen helpen. Zij hebben eerst vier jaar in de Cypressenlaan gewoond, daarna acht jaar aan het Willem Alexanderplein en vanaf 1982 in het huis rechts naast de zaak in de Nieuwstraat.

Adriaan Cooijmans en zijn vrouw Petra Cooijmans-Dobbelsteen. (foto uit het familiearchief).

De grootouders van Ad Cooijmans zijn van vaders kant slager Adriaan Cooijmans (nr. 4) (1913-1980) en boerendochter Petra Dobbelsteen (nr. 5). Al op lagere-school-leeftijd ging Adriaan naar kostschool: de Ruwenberg. Daar volgde hij ook de opleiding, die later de Lagere Detailhandelsschool zou gaan heten en de slagersvakschool in Utrecht. Omdat hij, ambitieus als hij was, behalve een slagerij ook een supermarkt wilde openen, haalde hij het praktijkdiploma kruidenierswaren en die van aardappelen, groente en fruit. Zijn vrouw Petra Dobbelsteen is geboren in 1914 te Heeswijk, ze is getrouwd in 1943 en woont nu in De Beemden. Zij kregen twee zonen: Johan en Mari en vijf dochters: Berry, Jeanne, José, Emmy en Hetty. Van deze zeven kinderen wonen er nu nog twee in SintMichielsgestel.

Het gezin Cooijmans-Dobbelsteen: Staande v.l.n.r.: Jan Hovenier, Christien Pennings, Mari, Jeanne, Emmy en José Cooijmans, José de Bree, zittend: Berry, vader Adriaan en Hetty Cooijmans, Petra Dobbelsteen-Cooijmans, Marianne Bom en Johan Cooijmans. (foto uit het familiearchief)

Adriaan Cooijmans werkte in de slagerij annex winkel nauw samen met zijn jongere broer Martien. Net als zijn broer werd hij op negenjarige leeftijd naar de Ruwenberg gestuurd en ook hij ging naar de vervolgopleiding daar. Op 1 december 1938 haalde hij aan de Eerste Nederlandse Slagersvakschool in Utrecht het diploma vak- en handelskennis. In 1949 trouwde hij in Geldrop met Joanna Cornelia Maria Maas (1915-2010). Zij kregen 4 kinderen: Era, Ine, Hans en Els. Hans is slager in Best en woont nog in SintMichielsgestel.

Van moeders kant was Ad Cooijmans zijn grootmoeder Antonia Maria Sleutjes (7), die op 6 juli 1914 in de boerderij Litserstraat 60 (nu 58a) in Den Dungen geboren werd en in 1988 overleed.

Martien Cooijmans (2 nov. 1915 - 23 nov. 2004) en zijn vrouw Joanna Maas. (foto uit het familiearchief)

Het gezin Cooijmans-Maas. Staande v.l.n.r.: Els, Hans, Ine, Era. Zittend: Joanna en Martien Cooijmans-Maas, en opa Johan Cooijmans. (foto uit het familiearchief)

Na haar huwelijk met Martinus Pennings (6) (1912 - 2000) woonden zij in Berlicum en kregen daar een dochter en negen zoons. Martinus Pennings was controleur van het Nederlands Rundvee Stamboek De overgrootouders van Ad waren slager Johannes Cooijmans (8) en Christina Schouten (9) die in 1912 in Berlicum trouwden en twaalf kinderen kregen, waarvan Adriaan de oudste was en Martien het vierde kind. Johan Cooijmans wordt herinnerd als een rustige, gezellige en behulpzame man, terwijl zijn vrouw meer zakelijk was ingesteld. Van beiden is echter ook bekend dat zij zich het lot van zieken en armen aantrokken, door bij hen bijvoorbeeld bouillon te bezorgen, wanneer mensen versterkend voedsel nodig hadden. Het tweede paar grootouders was Marinus Dobbelsteen (10) en Alberta Smits (11), die in 1912 in Schijndel waren getrouwd en in Heeswijk gingen wonen. Zij kregen negen kinderen, waarvan

Het gezin van Johan Cooijmans en Christina Schouten (in het midden). Vanaf links boven met de klok mee: Martien, Trees, Adriaan, Annie, Bets, Peter, Antoinet en Riek Cooijmans. (foto uit het familiearchief)


9

een kind jong overleed en de jongste drie dood werden geboren. Petra was de helft van een tweeling. Marinus Dobbelsteen werd door zijn zus Cunera steeds Max genoemd, omdat zij zijn voornaam niet zo mooi vond. Het derde grootouderpaar was Albertus Pennings (12) en Geerdina van der Pas (13) die ook in 1912 in Berlicum trouwden. Antonius Sleutjes (14) en Christina van Hedel (15) trouwden in 1904 in Berlicum, gingen in het huis van de Hedels wonen nabij het kruisbeeld in de Groenstraat in Berlicum en kregen zeven kinderen, waarvan Antonia (Tonnie) de jongste was. Een ansichtkaart van Stien Sleutjes-van Hedel (Stien Fòskes) heeft later als model gediend voor het beeld van het marktvrouwtje dat nu voor het voormalige gemeentehuis van Den Dungen staat. Van de 16 betovergrootouders van Ad Cooijmans was alleen Adrianus Cooijmans slager van beroep. De andere waren bij hun huwelijk landbouwer en zijn geboren en getrouwd in SintMichielsgestel, Den Dungen, Heeswijk, Schijndel of Berlicum.

Acht van de twaalf kinderen van het gezin Cooijmans-van Schijndel uit Den Dungen: Staande v.l.n.r.: Bert (18841969 e.v. Maria C. Schakenraad), Anna (1883-1973 e.v. Hendrikus Schakenraad), Bertha (1876-1950 e.v. Jan Sleutjes) en Johan (1886-1975 e.v. Christina Schouten), zittend: Drieka (zuster Marie à Cruce, 1879-1961), Betje (zuster Romualda, 1889-1979) en Jaan (zuster Carolien, 1880-1969). (foto uit het familiearchief)

De familie Dobbelsteen Met behulp van Mari en Berry Cooijmans kon een aantal wetenswaardigheden over de familie Dobbelsteen worden opgetekend. Petra Dobbelsteen woonde in de Hoofdstraat in Heeswijk. Als kind werd ze in de winter elke zondag naar opoe Petronella Dobbelsteen-van Esch in de Lariestraat gestuurd, om een stoof klaar te maken. Ze moest dan een klot (turf) in een bakje doen


en die naar de kerk brengen, zodat haar oma met haar lange rokken over de stoof warm bleef in de koude kerk. Rond 1925 verhuisden opa en oma Martinus en Petronella Dobbelsteen-van Esch naar het klooster (bejaardenhuis) in Schijndel. Als 10-jarige moest Petra enkele weekeinden achter elkaar op de fiets naar haar grootouders, om hun kleding te gaan merken. Ze bleven overigens niet lang in Schijndel wonen, omdat ze “zo de dood niet af wilden gaan zitten wachten.” Ze trokken bij de ouders van Petra in en kregen daar een zit- en een slaapkamer. Na de lagere school in Heeswijk bezocht Petra twee jaar de huishoudschool in Veghel, waar ze o.a. goed leerde omgaan met de naaimachine. (Dat kwam haar later goed van pas. Zij heeft veel kleding voor haar eigen kinderen gemaakt.) Petra werkte, toen ze nog niet getrouwd was, thuis in het huishouden en soms ging ze helpen in het café van oom Jan van Aspert en tante Cunera (een zuster van haar vader). In haar vrije tijd speelde ze “een beetje” op de piano, die zij e n haar zus Em gekocht hadden bij oom Jan van Aspert, die directeur van het kerkkoor en van de harmonie was. Hij bracht haar ook de eerste beginselen van het pianospelen bij. Later kwam het vooral aan op uitproberen en blijven oefenen. Een broer van Petra was in militaire dienst een maat van Adriaan Cooijmans. Deze kwam een keer op bezoek en hij kreeg daarna verkering met Petra. De broers en zussen van Adriaan zeiden plagend van haar dat “zij een klein meidje was.” In 1943 trouwden ze in Heeswijk. De bruiloft werd thuis in de Hoofdstraat gevierd. Op de klanken van een piano kon er die dag gedanst kon worden. Maar vanwege de oorlog moesten het bruidspaar en de gasten vóór 20.00 uur thuis zijn (op de fiets vanuit Heeswijk). Thuis betekende voor het echtpaar tot 1949 inwoning bij mevrouw Sopers. Daar werden ook de eerste kinderen geboren. Toen kon door de koop van een vergunning van Van Pinxteren en m.b.v. een financiële regeling van de overheid het huis aan de Nieuwstraat gebouwd worden door aannemer Gijs van Hout. Vader Adriaan was een verdienstelijk fotograaf. Hij was ook degene die de grote tuin achter het huis bijhield, het eenjarige goed en de bollen plantte, ’s zomers de bloemen met kruiwagens vol uit de kas, de tuin of van het land naar huis bracht en ze daar ook zelf in vazen zette. Moeder Petra deed vooral het huishouden en het naai- en verstelwerk. Ze hield van muziek.

Alle kinderen moesten van haar piano leren spelen. Bij de een had dat meer resultaat dan bij de ander. Mari verzon dikwijls uitvluchten als hij bij Joop Felix op les moest. “Hij had het te druk met boodschappen doen en met zijn vader helpen.” Zus José had meer interesse en talent, ging later naar het conservatorium en werkt nu net als haar man José op de muziekschool in Neede. De kinderen hebben goede herinneringen aan de gezamenlijke vakanties: met de geleende tenten erop uit, aanvankelijk met het hele gezin in Nederland en België, maar later ook verder weg. Van hun vader herinneren zij zich ook dat hij aanvankelijk nog geen steel aan een bezem kon zetten, maar dat hij zich ontwikkelde tot een verdienstelijk timmerman. Hij maakte kerststallen, poppenhuizen en ander houten speelgoed, maar ook peuter- en kleutertafeltjes of stoeltjes, een prikslee en een bolderwagen. Hij was jarenlang collectant in de kerk en drager van het baldakijn bij de sacramentsprocessie. In 1980 overleed Adriaan Cooijmans. Zijn vrouw Petra bleef alleen in het grote huis in de Nieuwstraat wonen, waar ze, vanwege haar zuinige aard, slechts een klein deel van gebruikte. Het gasbedrijf kwam zelfs controleren of de meter wel goed was, omdat er zo weinig gas werd verbruikt. Er werd een aparte vleugel aan het huis gebouwd, waar ze nog 27 jaar gewoond heeft. Mari en zijn gezin kwamen in het ouderlijk huis wonen. Toen Petra bij het snijden van prei

haar evenwicht verloor en haar schouder en pols brak, maakte ze de overstap naar de Beemden en dat was in het begin heel erg wennen. Bijna een eeuw slagerij Johan Cooijmans (1886-1975) startte met de slagerij te Sint-Michielsgestel in 1912. Hij kocht van Van der Linden het pand aan de Nieuwstraat, dat gebouwd is rond 1870. In 1932 werd vergunning verleend om de twee huiskamerramen rechts van de voordeur, waar de winkel zich toen al bevond, te vervangen door één grote winkelruit. Zijn zonen Adriaan en Martien zetten de slagerij voort. Zij kochten vee en slachtten dat zelf bij de zaak.

Martien en Adriaan Cooijmans overgieten een varken met heet water om daarna de haren af te krabben. (foto uit het familiearchief)

Nieuwstraat 71, nadat in 1932 de winkelruit geplaatst was. (foto uit familiearchief)


11

Mari kan zich nog herinneren dat hij als jongetje soms varkens met een touwtje aan de poot naar de slachtplaats leidde. Behalve thuis bij de zaak werd er op maandag ook geslacht op de internaten van de Ruwenberg en Beekvliet. In die tijd fungeerde Martien bovendien regelmatig als particulier chauffeur voor de nonnen van Beekvliet. De kinderen kregen altijd de goede raad iedereen vriendelijk te groeten op straat, want het konden mogelijk klanten zijn. En omdat Martien naast de winkel woonde, kwamen er op zondag wel eens klanten aan de deur, die iets tekort kwamen en dan door Martien vriendelijk werden binnengelaten in de huiskamer, terwijl hij de gevraagde boodschappen voor zijn klanten gereed maakte. Je moet er iets voor over hebben om de klandizie te behouden, zal hij geredeneerd hebben. Elke week werden de vaste klanten (waaronder ook enkele kloosters) in Den Bosch, Vught, Den Dungen, Gemonde en Sint-Michielsgestel gebeld om de bestellingen op te nemen en twee keer per week werden de bestellingen dan thuis afgeleverd: “de toer rijden” werd dat genoemd. Voor het bezorgen van het vlees werd iedereen in huis ingeschakeld. In de oorlog bijvoorbeeld werd Bets, die verpleegster was, er op uit gestuurd, omdat ze in uniform meestal niet aangehouden werd voor controle. In het familiearchief is een proces verbaal

bewaard gebleven, omdat Johan en Martien in de oorlog met een bootje vlees vervoerden over de Dommel, dat bestemd was voor de bewoners van de Ruwenberg. Aan W. van Gulick vertelde Martien - na lang aandringen - iets van zijn oorlogsverleden. Tegen het einde van de oorlog werden er mensen door de Duitsers van de Ruwenberg naar kamp Vught overgebracht. Martien en zijn vader werden door de fraters getipt dat zes van hen zich onder het orgel in de kapel hadden verstopt. Konden zij die helpen ontvluchten? Terwijl er elk half uur een wacht langsliep, wisten ze in twee nachten de zes een voor een naar buiten te smokkelen. Een van hen werd daarbij als frater verkleed en als camouflage werden visspullen meegenomen, omdat ze van de Ruwenberg langs de Dommel naar de slagerij moesten lopen. Daags daarna heeft Martien deze mensen aan een verzetsgroep in Schijndel overgedragen. In maart 1945 kreeg Martien een handgeschreven dankbetuiging van Prins Bernhard voor zijn inzet bij de Binnenlandse Strijdkrachten. Op 16 november 1960 haalde Martien het diploma vakbekwaamheid kruideniersbedrijf, omdat er plannen waren om een supermarkt te beginnen.

De voor- en achterzijde van de winkel bij de sloop in 1967. (foto’s uit het familiearchief)


Vier generaties slagers in Sint-Michielsgestel, v.l.n.r.: Adriaan (1913), Mari (1947), Ad (1972) en Johan (1886). (foto uit het familiearchief)

Op 30 mei 1967 werd de winkel afgebroken en verbouwd tot supermarkt. Om als middenstander een zaak rendabel te kunnen maken, werden er voortdurend allerlei artikelen aan het assortiment toegevoegd. De supermarkt bestond bijna 12 ½ jaar. Brancheorganisatie TIP gaf bij de verbouwing hele nuttige bouwkundige adviezen. Latere verbouwingen konden daardoor volstaan met kleine aanpassingen. De diameter van de waterleiding

was bijvoorbeeld zodanig dat veel sneller dan in een huisgezin een emmer water gevuld kon worden. Op 1 januari 1976 nam Mari de zaak over van vader Adriaan en oom Martien. En op 14 november 1979 werd het bedrijf opnieuw geopend, maar nu als speciaal slagerij. Er waren plannen om een versmarkt te beginnen met een slagerij, een bakkerij en een groenteen fruithandel, maar vanwege ruimtegebrek kon dat niet gerealiseerd worden. In de jaren daarna werden de winkel en de ruimten erachter gemoderniseerd. Op 3 januari 1996 startte zoon Ad met een filiaal in de Maaspoort in Den Bosch. Als 24-jarige kreeg hij de leiding van deze slagerij. Zes jaar later, op 31december 2001, stopte hij daarmee en de volgende dag nam hij de zaak in de Nieuwstraat van zijn ouders over. Op 3 maart 2005 werd de winkel weer verbouwd en gemoderniseerd. Omdat Johan Cooijmans in 1912 met de slagerij in Sint-Michielsgestel begon, zal in 2012 dus het honderdjarig bestaan van deze familiezaak gevierd kunnen worden.

Het personeel van keurslagerij Cooijmans. Staand v.l.n.r.: Jeanne Kuijpers, Elly Smits, Gerard Spikmans, Elly Jansen, Mari, Adriaan en Martien Cooijmans. Vooraan: Hanneke Schelle, Anita Mauriks en Leon Smits. (foto uit het familiearchief)


13

Genealogie voor beginners via de computer door André Schoones

Inleiding Tien of meer jaar geleden was het uitzoeken van een stamboom nog echt zoeken speurwerk in de archieven. Met de komst van computer en internet is dat een stuk eenvoudiger geworden en kunt u uw stamboom voor een flink deel van achter de computer uitzoeken. Door het digitaliseren van de burgerlijke stand en de gegevensinvoer van officiële akten dat door vrijwilligers bij de archieven wordt gedaan, is het maken van een eigen stamboom bijna een fluitje van een cent. Als iemand met genealogie wil beginnen, dienen eerst in de nabije familiekring gegevens verzameld worden. Van belang zijn: data en plaatsen van geboorten, huwelijken, gaan samenwonen en overlijden. Deze kunnen verzameld worden uit trouwboekjes, paspoorten, diploma’s, geboorteaankondigingen, trouwkaarten of de jubileumvieringen daarvan en bidprentjes (uit kerkboeken) van nog levende grootouders of ooms en tantes. Deze gegevens zijn om privacyredenen niet openbaar. Alleen de gegevens van 90 jaar en ouder komen in de archieven terecht. Dus mail iedereen die familie is en vraag om deze gegevens door te geven. Soms is het mogelijk aan te sluiten op een stamboom die een ander al maakte. Daarvoor kunt u eens informeren bij het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) in ’s-Hertogenbosch, maar u kunt via internet ook gebruik maken van wat anderen al gevonden en gecombineerd hebben. Op de openingspagina van www.geneanet. org kunt u een achternaam en een woonplaats invullen. De gegevens van Geneanet zijn resultaten van stamboomonderzoek van anderen. Dus let op: er kunnen slordigheden, herhalingen of fouten in zitten. De gegevens vastleggen Intussen hebt u de gelegenheid om te zoeken naar een genealogisch programma om de gevonden gegevens overzichtelijk te bewaren. Onder andere via de sites www.aldfaer.nl , www.bkwin. org en www.lamain.nl zijn gratis (vrij te gebruiken) programma’s te downloaden. Wilt u het meteen heel professioneel aanpakken dan kunt u o.a. bij www.gensdatapro.nl, www.hazadata.com of www. pro-gen.nl een genealogieprogramma kopen. Op http://genealogie.pagina.nl vindt u onder het kopje “genealogie software” een hele lijst. Het is moeilijk


daarin een advies te geven: iedere gebruiker vindt zijn of haar programma het beste. U zou een tiental namen in kunnen voeren in de gratis programma’s of een probeerversie van de koopprogramma’s en zelf uitzoeken wat u prettig vindt. Als u een programma kiest met de mogelijkheid om gedcom-bestanden te maken en in te lezen, dan is elke keus die u maakt eigenlijk goed. Gedcom is een gestandaardiseerde manier om genelogische gegevens op te slaan. Door de informatie die u verzamelt op de gedcom-manier vast te leggen, kan die informatie in een aantal gevallen gemakkelijk worden uitgewisseld. Kijkt u ook welke mogelijkheden een programma biedt om verzamelde gegevens te publiceren en om foto’s en akten toe te voegen, want dat is vaak een van de activiteiten die het stamboomonderzoek voor u zelf, en ook voor anderen, interessant maakt. Van start Zie: http://www.ngv.nl/Artikelen/homepage.php?ac tion=ListItem&site=NGV&frams=y&ident=66. Zodra u de namen weet van een echtpaar, dat in of voor 1922 getrouwd is kan computergenealogie echt beginnen. In enkele stappen kunt u dan al vóór 1800 aangeland zijn. Dat kan met behulp van Genlias (www.Genlias.nl). De documenten (officiële huwelijksakten in Nederland tussen 1811 en 1922) waaruit de originele gegevens in Genlias zijn opgenomen, worden beheerd door de archiefinstellingen in alle Nederlandse provincies en overzee en zijn dus betrouwbaar. Zij worden via de archiefinstellingen door vrijwilligers ingevoerd. Later komen daar ook de officiële geboorte- en overlijdensakten bij. Als uw voorouders uit Noord-Brabant komen, zult u in Genlias vrijwel zeker de datum, plaats en nummer van de huwelijksakten kunnen vinden, de geboorteplaats van bruidegom en bruid, plus de vader en moeder van bruid en bruidegom. En met een beetje geluk staan er ook de leeftijd of de geboortedatum van het bruidspaar bij. Hoe gaat u te werk? U gaat naar www.genlias.nl. en klikt op “Zoeken in Genlias database”. Ik neem als voorbeeld een familie Van Grinsven. Onder ‘Eerste persoon’ vult u de achternaam Grinsven in (zonder voorzetsels), onder ‘Tweede persoon’ de achternaam Erp (ook zonder voorzetsels). Achter ‘rol’ kiest u in het uitrolmenu voor ‘bruidegom’ en ernaast voor ‘bruid’. De overige invulvelden kunt u leeg laten. Na het klikken op ‘zoeken’ vindt u 3 huwelijken Van Grinsven-van Erp.

Wie op www.genlias.nl zoekt naar de bruidegom Van Grinsven en de bruid Van Erp vindt drie huwelijken, waarvan een in Sint-Michielsgestel.

We kiezen voor Adrianus, die in 1921 in SintMichielsgestel is getrouwd, door te klikken op het onderstreepte ‘bs huwelijk’ vooraan. We zien dan de gegevens van dit huwelijk in de burgerlijke stand van de gemeente Sint-Michielsgestel (akte 31 van 19 november 1921). De vader heette Johannes van Grinsven en de moeder Anna Catharina Hubertina Huskens. Vullen we deze achternamen Grinsven en Huskens weer in bij “Zoeken in Genlias” dan vinden we één huwelijk namelijk op 4 februari 1895 in Maasniel. De vader en moeder van de bruidegom zijn Adriaan van Grinsven en Johanna van den Brand. Als we de achternamen Grinsven en Brand weer in het zoekscherm van Genlias invullen dan vinden we weer één huwelijk: in Sint-Michielsgestel op 28 juni 1855 (akte 12). De vader en moeder van de bruidegom zijn Petrus van Grinsven en La(m)berdina van Kasteren. Vullen we die achternamen weer in bij Genlias dan zien we “geen gegevens gevonden”. Maar zoeken we met de achternamen Grinsven en Casteren dan vinden we een huwelijk op 8 juli 1821 in Den Dungen (akte 8). Een voordeel van Genlias is dat u op twee namen tegelijk kunt zoeken. Een nadeel is dat afwijkende spelling van namen zorgt voor ‘geen resultaat’. Als de familienaam Van den Meerendonk bijvoorbeeld in een akte als Merendonk, Meerendonck of Meirendonk geschreven zou zijn, kan Genlias die link niet leggen. Dat kan wel als u in plaats van Genlias http://bhic. nl, ‘stamboom achterhalen’ gebruikt. Daar is ingebouwd dat namen die op elkaar lijken ook meegenomen worden. Dus als u Joannes

van de Meerendonk invult, krijgt u bij de resultaten ook Johannes en Jan van de(n) Me(e) rendonk en Me(e)rendonck. Maar het nadeel is dan weer dat er vaak heel veel resultaten zijn en dan is het veel moeilijker uit te maken welke persoon u moet hebben. De stamboom verder completeren Een stamboom is natuurlijk niet af als u de eerst bekende voorvader weet. Je wilt toch niet alleen in rechte lijn werken naar over-overgrootouders, maar ook alle kinderen, broers en zussen van die grootouder leren kennen? In ons voorbeeld zijn de eerst bekende voorouders Willem en Oda van Grinsven. In Genlias (waarin immers de gegevens van na 1811 staan) kunnen we de huwelijksdatum van de ouders van Petrus van Grinsven niet vinden: Willem van Grinsven en Oda van Grinsven zijn namelijk op 30 januari 1780 in Den Dungen getrouwd.

Een kwartierstaat kun je weergeven in een tabel, zoals in het artikel over de familie Cooijmans. Je kunt die kwartierstaat ook op een fraaie illustratieve manier weergeven (bron: www.google.nl, afbeeldingen stamboom).


15

Wel kunnen we Genlias gebruiken om alle huwelijken tussen 1811 en 1922 van alle nakomelingen van dit echtpaar op te sporen. We vullen in het zoekscherm de achternamen Grinsven links en rechts in. Bij de rol vullen we links ‘vader van de bruidegom’ en rechts ‘moeder van de bruidegom’ in. We vinden dan drie huwelijken. Alleen de huwelijken met ‘Willem of Guillaume’ in 1811 en 1821 in Den Dungen zijn zonen van Willem en Oda van Grinsven. Als we in het zoekscherm van Genlias achter ‘rol’: ‘vader van de bruid’ en ‘moeder van de bruid’ invullen is er geen resultaat. Er zijn dus blijkbaar geen dochters van het echtpaar getrouwd na 1811. Als we de echtparen Van Grinsven-van Casteren weer invullen als vader en moeder van bruid of van bruidegom vinden we 8 getrouwde kinderen (één bij Grinsven-Kasteren en 7 bij GrinsvenCasteren). De andere zoon van Willem en Oda levert bij invullen van: Grinsven-Ondersteijn als vader van bruid of bruidegom 3 getrouwde kinderen op. Door deze elf echtparen weer in Genlias in te vullen als vader en moeder van bruid of bruidegom kunnen we weer alle getrouwde kinderen van die echtparen vinden. Zo kunnen we snel een begin van een stamboom opbouwen. Als we alle huwelijken tot 1922 hebben uitgezocht en genoteerd, willen we natuurlijk ook de geboorte en overlijdensgegevens opzoeken. Van sommige plaatsen zitten geboorte en overlijden ook al in Genlias, maar niet die van Sint-Michielsgestel. Uitbreiden en verfijnen Als u het bovenvermelde principe begrijpt en uitgeprobeerd hebt, kunt u aan de slag met uw eigen stamboomonderzoek. Eerst zoekt u zoals hiervoor is beschreven het huwelijk van de oudst bekende voorvader in Genlias en daarna kunt u op zoek naar de huwelijken van de kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen van dat echtpaar. Maar er zijn nog meer mogelijkheden. Als u weet dat uw familie uit de buurt van Tilburg of Eindhoven komt kunt u bij uw zoektocht gebruik maken van: www.regionaalarchieftilburg.nl, of http://isis.rhc-eindhoven.nl. Bij deze internetadressen zoekt u in de officiële akten van de burgerlijke stand of in doop-, trouw-, begraaf-, of schepenboeken. Zoals hiervoor al werd gemeld kunt u www. geanet.nl raadplegen om te zien of anderen al gegevens van uw familie hebben verzameld.


Maar let op: er kunnen slordigheden, herhalingen of fouten in zitten. Een voordeel van deze

Wie wat creatiever is, kan van zijn stamboom een fraaie prent maken (bron: http://familiekorswagen.nl).

site is, dat als u vastzit met uw onderzoek, deze site u soms weer op weg kan helpen. De laatste tijd worden steeds vaker gegevens van verzamelingen bidprentjes op internet gepubliceerd. Deze geven met zoeken speurwerk soms informatie over (geboorten en) overlijden van personen van de laatste 100 tot 150 jaar. U zou bijvoorbeeld kunnen kijken bij http://home. wanadoo.nl/lenievddoelen of via www.genealogieonline.nl als uw voorouders uit deze regio komen. Op www.online-familieberichten.nl vindt u familieberichten uit kranten van de laatste paar jaren. Gegevens uit geboorte- en rouwadvertenties worden hierop verzameld. Mocht het speuren op internet vastlopen, dan zult u de stap naar de archieven moeten maken om uw gegevens aan te vullen, bijvoorbeeld via de bevolkingsregisters, waarin de gegevens op adres zijn opgenomen of via de memories van successie. Ook als u verder terug wilt dan 1811 zult u naar het archief moeten, want dan bent u aangewezen op de doop-, trouw- en begraafboeken en dergelijke. Op www.archieven.nl kunt u namen en adressen van archieven vinden. Schaf dan ook een boekje aan over genealogisch onderzoek, zoals bijvoorbeeld “Brabanders gezocht, gids voor stamboomonderzoek in NoordBrabant”, dat verkrijgbaar is bij het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) aan de Citadel in ’s-Hertogenbosch.

EEN WERKGROEP GENEALOGIE??? Begin niet met stamboomonderzoek als in uw familie zitten: • landlopers • analfabeten • arme sloebers • veroordeelden Of juist toch wel?! Begin met deze hobby als je: • je familie wilt leren kennen • van uitdagingen houdt • net iets anders met je computer wil doen • van persoonlijke contacten houdt • interesse hebt in geschiedenis • wilt aantonen dat je echt een laptop nodig hebt. Waarom zou je helemaal in je eentje: • een stappenplan voor onderzoek maken • de onderzoeksvorm vaststellen, ofwel kiezen voor: - een genealogie - een parenteel - een kwartierstaat - een stamreeks - een afstammingsreeks - een geneagram • • •

alle informatie verzamelen je frustraties niet delen je successen alleen voor jezelf houden

Een werkgroep Genealogie is lang zo gek nog niet: • samen een manier van werken bepalen • ieder een eigen onderzoeksvorm • daarnaast een gezamenlijk project • gegevens uitwisselen, al dan niet digitaal • regelmatig een avondje samen “genealogieën” • samen naar het stadsarchief, rijksachief, bevolkingsregister • samen neuzen in allerlei verzamelingen en websites • samen naar collega-groepen in de buurt • jezelf voeden en gevoed worden.

“Ik had dat nou altijd al willen doen, maar ik ben er nooit aan begonnen”. “Ik ben er jaren geleden eens aan begonnen, maar het schoot maar niet op”. “Ik ben er al mee bezig, maar ik moet me er iedere keer echt toe zetten”. “Ik ben er ooit eens aan begonnen, maar al snel gefrustreerd afgehaakt” “Het lijkt me echt leuk…..maar in je eentje?” “….. jouw eigen gedachte…..” Als er nou onder onze leden mensen zijn die zich in de vorige “gedachten” herkennen, of als zij mensen kennen buiten onze vereniging die, samen met hen, of juist ook individueel, hun zoektocht willen voortzetten, laat het ons dan weten. We kunnen het oprichten van een werkgroep genealogie dan in ieder geval op een volgende vergadering agenderen. En wie weet komen we dan samen tot iets heel moois. In Den Dungen is men er al mee bezig. Daar wordt het bezig zijn als groep als bijzonder plezierig ervaren. De leden zijn ieder op hun eigen wijze met hun familie bezig, maar werken ook aan een gezamenlijk project, namelijk alle geboortes in de Parochie Den Dungen anno 1900. Dat waren er zo’n 50 op Dungens en zo’n 20 op Gestels grondgebied. Het ligt in hun bedoeling om hierover ook een website te openen zodat ook aanvulling van buitenaf gekend kan gaan worden, zoals verhalen om die mensen heen. Wellicht een idee om, aansluitend, alle Gestelse geboortes, minus het Maaskantje, anno 1900 in kaart en beeld te gaan brengen. Geen al te groot aantal, wellicht ook zo’n 70 personen, en als startonderwerp interessant omdat de nodige basisinformatie aanwezig is en misschien de directe nazaten hele mooie en boeiende aanvullingen willen geven. Misschien………of écht iets voor jou, of voor iemand die je kent? Wij wachten in gepaste spanning af. De redactie. (tekst geïnspireerd door diverse websites, onder andere www.heemkundedendungen.nl)


17

De top tien van de Gestelse familienamen door de eeuwen heen

De top tien aller tijden van de Gestelse familienamen

Nico van Hengstum

door Nico van Hengstum

Een jaar of tien geleden zijn wij begonnen met een onderzoek naar de persoons- en familienamen die jaar of tien geleden zijn wij begonnen een onderzoek de persoonsfamilienamen die men van oudsEen in Sint-Michielsgestel tegenkomt. In met dit artikel maken naar wij het resultaaten bekend, de top men van ouds in Sint-Michielsgestel tegenkomt. In dit artikel maken wij het resultaat bekend, de top tien aller tijden van de echte Gestelse familienamen: tien aller tijden van de echte Gestelse familienamen:

1

Top 10tijden aller tijden Top 10 aller Van Grinsven/Griensven Van1 Grinsven/Griensven

2

2

3

3

4 5 6 7 8 9 10

Spierings Spierings Van de Ven

Van de Ven

4 5 6

de Rooij

de Rooij

Van de Heuvel

Van de Heuvel

7

De Bever

De Bever

Van de Cammen

Van de Cammen

8 9

10

Groenendaal

Groenendaal

Van de Steen

Van de Steen

Van de Merendonk

Van de Merendonk

Het lijkt op de finish van een wielerwedstrijd. Duidelijke koplopers zijn de familienamen Van Grinsven/ Griensven en Spierings. De nummers 1 en 2 komen aan in dezelfde tijd. Drie minuten later arriveert de Ven. minuten achterstand komen er twee manzijn aan:de Defamilienamen Rooij en vd Heuvel. Het lijkt op deVan finish van Met een vijf wielerwedstrijd. Duidelijke koplopers Van Direkt daarna en eenSpierings. groep van acht man. Grinsven/Griensven De nummers 1 en 2 komen aan in dezelfde tijd. Drie minuten later

arriveert Van de Ven. Met vijf minuten achterstand komen er twee man aan: De Rooij en vd Heuvel. Direkt daarna een groep van acht man.

Van Grinsven en Spierings finishen nek aan nek, met drie minuten voorsprong op Van de Ven (bron foto: http://www. bloggen.be/rodeden/archief. php?ID=792907)

Verslag aankomst etappe de kopgroep van 2 renners

Van Grinsven (1) Spierings (2)

1 2 op 3 minuten

Van de Ven (3)

4 op 5 minuten

de Rooij (4) Van de Heuvel (5)

2 renners op 6 minuten een groep van 8, allen op dezelfde tijd

de Bever (6) Van de Cammen (7) Groenendaal (8) Van de Steen (9) Merendonk (10) Schuurmans (11) Schellekens (12) Timmermans (13)

Het beeld dat we krijgen van de Gestelse familienamen wordt en verder interessanter als wij tellingen gaan Het beeld dattop-10 we krijgen Gestelsefamilienamen familienamen wordt als wij gaan maken per eeuw, dus de vanvan dede Gestelse voor interessanter de 20ste eeuw, 19 etellingen eeuw en zo maken per eeuw, dus de top-10 van de Gestelse familienamen voor de 20ste eeuw, 19e eeuw en zo voort. voort. In destetop-10 van de 20ste eeuw komen wij al zeven families tegen die niet in de top-10 aller In de top-10 van dezitten: 20 Van eeuw komen wij al zeven familiesVan tegen dieVuchts, niet in Van de top-10 alleren tijden tijden Breugel, Schellekens, Verhagen, Boxtel, Westelaken De Otter. In de top-10 van de 19e eeuw zien wij de namen Timmermans, Vd Steen en Eijkemans . Verrassend is dat de de top-10 van de 18e eeuw haast niet verschilt van de top-10 aller tijden. De families in de top-10 aller tijden hebben in de 18e eeuw al een stevige grondslag gelegd, zo lijkt het.


an Grinsven/ Griensven

Spierings

Grinsven/ Griensven

Spierings

Van de Ven

Breugel 1

Van de Heuvel

De Bever Van de Cammen

roenendaal

2

Van Grinsven/ Griensven

Schellekens

Spierings

Griensven ste 20

Spierings

Janssen

e

e

eeuw

19 eeuw

18 eeuw

2000-1900

1900-1800

1800-1700

Grinsven/ Griensven

Spierings

Grinsven/ Griensven

Heuvel

Ven

Steen Breugel

4

de Rooij

Schellekens

Timmermans

Bever

Heuvel

Steen

Cammen

5

Van de Heuvel

Boxtel 6 7

De Bever

Vuchts Van de Cammen

9

Van de Steen Otter

e

17 eeuw

16 eeuw en ouder

1700-1600

Petri

Aa Gerwen

Ven

Griensven

Heuvel Van de Ven Verhagen

Raveschot

e

Grinsven/ Timmermans Grinsven/ Bever Ameijden Spierings Spierings Janssen Raveschot Griensven

3

an de Steen 8 Westelaken Groenendaal

Van de Merendonk

Gerwen

Ven

zitten: Van Breugel, Schellekens, Verhagen, Van Boxtel, Vuchts, Van Westelaken en De Otter. In de top-10 van de 19e eeuw Grinsven/ zien wij de namen Timmermans, Vd Steen en Eijkemans . aller tijden

de Rooij

Grinsven/ Griensven

Spierings

Westelaken

Cammen Heuvel Merendonk

Eijkemans Verhagen

Ven

Boxtel

Breugel Vuchts Westelaken Schellekens

Willems Petri

Ven

Rooij Westelaken

HorneAa

Grinsven/ Ameijden Griensven Henrici Spierings Willems

Horne

Peeters Merendonk

Groenendaal

Eijkemans

Rooij

Boxtel

Henrici

Leijtens

Peeters

Spierings

Campen

Boxtel

Schuurmans RuttenLeijtens Ven Groenendaal Breugel Heuvel Schuurmans AdrianiRutten

Thuijl Campen Thuijl Boecop

1 Van de Otter Schellekens Heuvel dat de de van de 18e eeuw haast niet verschilt van de top-10 allerAdriani tijden. De Merendonk 0 top-10

Boecop end is e s in de top-10 aller tijdenis hebben de 18 al een stevige grondslag gelegd, het.De Verrassend dat de de in top-10 van eeuw de 18e eeuw haast niet verschilt van de top-10 zo allerlijkt tijden. 700 verandert het beeld flink. Van detijden Ven,hebben Van in de 18e eeuw al een stevige grondslag gelegd, zo lijkt het. families in de top-10 aller Voor 1700 verandert het beeld flink. Van de Ven, Voor 1700 het beeldwij flink. de Ven, Van en/Griensven komen wij verandert nog tegen, naast vreemde Van Grinsven/Griensven komen nogVan tegen, Aantal meldingen per eeuw Grinsven/Griensven komen wij nog tegen, naast vreemde naast vreemde namen als Petri, Willems, Adriani. Aantal meldingen per eeuw als Petri, Willems, Adriani. eeuw periode aantal %

Denamen verzameling van namen Adriani. gebruikt voor de tellinals Petri, Willems, gen, bevat meer danvoor 56.000 Debevat oudzameling van namen gebruikt demeldingen. tellingen, Demeldingen verzameling van namen gebruikt voor deDeze tellingen, bevate ste komen uit de jaren 1200-1300. an 56.000 meldingen. De oudste meldingen komen uit dekomen20 meer dan meldingen. De oudste meldingen uit de hebben allen56.000 betrekking op de Heren van Herlaar. e In een melding uit het jaar 1293 wordt een pastoor 1200-1300. hebben allen betrekking op de Heren 19 van 200-1300. Dezejaren hebben allen Deze betrekking op de Heren van van Gemonde genoemd: Gooswijn van Boxtel. Deeen pastoor evan Herlaar. In een uit het jaar wordt . In een melding uitschepenen het jaarmelding 1293 wordt een1293 pastoor van 18 eerste in het bestand komen wij tegen Gemonde genoemd: Gooswijn van Boxtel. De eerste schepenen e 1336: Godefridus Keyot en Arnoldus de genoemd:inGooswijn van Boxtel. De eersteMutsart. schepenen in het bestand komen wij tegen in 1336: Godefridus Keyot17 en Dan wordt ook de eerste gewone Gestelse burger bestand komenArnoldus wij tegen in 1336: Godefridus Keyot en e Mutsart. Dan wordt eerste gewone Gestelse 16 genoemd: Jan van den Veken uitook hetde buurtschap us Mutsart. Dan wordt ook deJan eerste gewone Gestelse burger genoemd: van den Veken uit het buurtschap Thede Thede onder Gestel bij Herlaar. In het Cijnsboek e 15 van de Hertog van Brabant staan 189 meldingen onderden Gestel bij Herlaar. In buurtschap het Cijnsboek van de Hertog van genoemd: Jan van Veken uit het Thede e van personen die in Sint-Michielsgestel cijns beta14 Brabant staan een 189 meldingen van personen die in SintGestel bij Herlaar. In het Cijnsboek van de Hertog van len; wij zitten dan in de jaren 1340-1351. Pas na e Michielsgestel cijns betalen; wij zitten dan in de jaren 134013 het meldingen jaar 1600 worden de meldingendie zo in algemeen t staan een 189 van personen Sint1351. Pasheeft na het 1600 worden de meldingen zo algemeen dat het zin omjaar tellingen te maken. e

sgestel cijns betalen; wij zitten dan in de jaren 1340as na het jaar 1600 worden de meldingen zo algemeen

12

geen

eeuw

periode

aantal

%

e 1900-1999 1512015120 23 23 20 1900-1999 e 19 1800-1899 1800-1899 1512015120 23 23 e 18 1700-1799 24410 37 1700-1799 24410 37

17

e

1600-1699

10980

17

1500-1599

150

0

1600-1699 e 16

10980

17

e 1500-1599 150 100 0 15 1400-1499 e 1400-1499 100 210 0 14 1300-1399 e

13 1200-1299 1300-1399 210 10 0 12

e

1200-1299 geen

????

????

10 0 90

0 90

0 0

0 0 0 0 0

0


19

dat het zin hieronder heeft om tellingen te maken.Tenslotte hieronder nog gegevens over families in deintopTenslotte nog gegevens over de families in de top-10+ aller tijden: dede eerste melding onze verzameling de getallen de telling. 10+ aller tijden: de en eerste meldingvan in onze verzameling en de getallen van de telling.

Familienaam

jaar eerste melding

eerste melding

totaal aantal

op schaal 1-100

1

Van Grinsven

1541

Adrianus van Grynsven: kapelaan in sMG

1348

100

2

Spierings

1423

Henrick Jan Spierinc: Gerrit Haghens verkocht op 28 januari 1423 "dat Cloetken op Hezeacker" aan Henrick Jan Spierinc.

1342

100

3

Van de Ven

1638

Gerardus Arnoldzn van de Ven: huwelijk; Ian Lavriens Corsten van de Ven in 1639 gilde koning

922

68

4

de Rooij

1653

Hugo de Roy, als man van Maria van Raveschot, contra Adolf van Raveschot, zijn schoonvader.

607

45

5

Van de Heuvel

1630

Jan van de Heuvel: notaris in sMG

604

45

6

De Bever

1340

Henricus Bever : cijnsplichtig aan de Hertog;

579

43

7

Van de Cammen

1663

Adriaen Jaspers vande Cammen: eigenaar Ligging (o.a.): Rothven, aen 't

562

42

543

40

1664: Adrianus van der Cammen, vader bij doop 8

Groenendaal

1663

Jan Aertssen van Groenendael: eigenaar Ligging (o.a.): inde Nestelmaecker; 1664 Joannes Adrianus van Groenendael bruidegom

9

Van de Steen

1663

Delis Janssen vander Steen: eigenaar Ligging (o.a.): inden Mutsaert hoeck

521

39

10

Van de Merendonk

1616

Anthonis Anthonis Goijaerts van de Meerendonck als de overleden man van Anna Gielis Peters Willems

509

38

Schuurmans

1643

Ian Ianssen Schuermans, gildekoning

507

38

Schellekens

500

37

Timmermans

481

36 31


Veel voorkomende namen in Sint-Michielsgestel en omgeving door Bert van Beek

Inleiding In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de meest voorkomende familienamen in SintMichielsgestel en omgeving, maar voor daaraan begonnen kan worden, moet duidelijk worden wat we bedoelen met de meest voorkomende familienamen en wat we bedoelen met SintMichielsgestel. Naast de omschrijving daarvan wordt iets verteld over de beschikbare bronnen en hoe die gebruikt zijn en dan natuurlijk als belangrijkste: een overzicht van die meest voorkomende namen. Familienaam Sinds 1811, in de Napoleontische tijd, is iedereen in Nederland verplicht een familienaam of, zoals het meestal genoemd wordt, een achternaam te hebben. In Brabant hadden veel mensen al in de 17e eeuw een vaste familienaam, maar in de noordelijke provincies, vooral in Friesland en Gelderland kwam dat gebruik pas veel later op. Daarvoor behielp men zich met patroniemen: de naam van je vader werd achter je eigen naam geplaatst, bijvoorbeeld: Piet, de zoon van Jan stond bekend als Piet Jansz. of Piet Jansen. In Overijssel werd iemand vaak naar de naam van zijn boerderij genoemd, met het gevolg dat, als men later een andere boerderij pachtte of nieuw liet bouwen, de toenaam mee kon veranderen. Ook bijnamen konden langzamerhand erfelijk worden, zoals De Lange, De Kort, enz. Een familienaam kan ook van aardrijkskundige begrippen afgeleid zijn, zoals mijn eigen naam Van Beek, die oorspronkelijk alleen voorkwam in streken waar beken waren, dus in plaatsen met hoogteverschillen, ofwel in het oosten en het zuiden van ons land. Zelf ben ik geboren in Amsterdam en iedereen kan dus begrijpen dat mijn voorouders Van Beek van oorsprong geen Amsterdammers waren. Een veel voorkomende algemeen aardrijkskundige naam in Sint-Michielsgestel is bijvoorbeeld Van den Heuvel. In Brabant komen ook veel topografische namen voor, als: Van Breugel, Van Boxtel, Van Schijndel, enz. Die namen werden vooral gebruikt om mensen die van elders kwamen aan te duiden. In Sint-Michielsgestel bijvoorbeeld, was het niet zo zinvol om iemand Van Gestel te noemen. We gaan hier niet uitputtend alle typen

namen doornemen, maar één groep is nog de moeite waard om te noemen: de beroepsnamen: Bakker, de Boer, Visser, Smit enz. Soms zijn daar zeer interessante aspecten aan: de naam Visser komt meer voor in Friesland (met de hoogste concentratie in Schiermonnikoog) en Vissers komt vooral voor in Brabant (met de hoogste concentratie in Geertruidenberg, met de huidige gemeente Sint-Michielsgestel als goede tweede). Tenslotte, ook in 1811 was er al sprake van burgerlijke ongehoorzaamheid en minachting voor het gezag, of dachten mensen dat die nieuwigheid van familienamen wel over zou waaien en koos men daarom merkwaardige namen als Smalbil en Naaktgeboren. Sint-Michielsgestel In principe wordt in dit artikel met Sint-Michielsgestel de oude gemeente bedoeld, dus met de grenzen van voor 1996. Maar hierbij is naamkundig de zaak niet af. In Gemonde liggen de concentraties van familienamen anders dan in het dorp Sint-Michielsgestel, maar het is in de bronnen niet altijd goed mogelijk om aan te geven of iemand in Gemonde woonde of in Gestel. En als ze al in Gemonde woonden, behoorden ze dan administratief tot de gemeente Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel of Sint-Oedenrode? Ook Den Dungen kent een andere verdeling van familienamen. Maaskantje behoorde tot de oude gemeente Sint-Michielsgestel maar de buurtschap ligt tegen Den Dungen en de mensen uit Maaskantje gingen in den Dungen naar de kerk. Daardoor zijn ook hier “grensconflicten” ontstaan. Voor de verdeling van de inwoners hanteert de huidige gemeente Sint-Michielsgestel trouwens vijf kernen, zie tabel 1. Tabel 1. Verdeling inwoners Sint-Michielsgestel over de kernen per 12 januari 2011

Gestel zonder Maaskantje 10.425 Den Dungen met Maaskantje 5.795 Gemonde 2.239 Berlicum 7.638 Middelrode 2.020 Totaal 28.117 Het aantal inwoners is de laatste twee jaar iets teruggelopen want op 1 januari 2009 waren het er 28.273.


21

De bronnen Voor dit onderzoek zijn vier bronnen gebruikt: mijn eigen bestand van personen, voorkomend in de voormalige gemeente Sint-Michielsgestel in de 19e en in de eerste helft van de 20e eeuw, de Volkstelling van 1947, de Nederlandse Familienamenbank met de situatie van 2007 en de huidige telefoongids. Aan alle bronnen kleven grote bezwaren, maar helaas bestaan er over de 20e eeuw geen betere bronnen. - Mijn eigen bestand bevat nu 5.600 personen met hun onderlinge familierelaties. Eenlingen (en waarschijnlijk heel kleine groepen van verwanten) komen daardoor niet in mijn bestand voor. Als voorbeeld: in 1947 woonde één persoon met de naam Van de(r) Zalm in Gestel. Deze persoon komt niet voor in de nationale database genlias (www.genlias.nl) en komt daardoor ook niet voor in mijn eigen bestand. - De Volkstelling van 1947 is gepubliceerd in de lijvige serie Nederlands Repertorium van Familienamen. Het deel Noord-Brabant telt ruim 38.000 namen. Deze zijn alfabetisch geordend en pas als je al die namen hebt doorgewerkt, weet je hoe de verdeling van de namen in een bepaalde gemeente was. U begrijpt hopelijk dat ik niet al die namen heb doorgelopen. Naast dit nadeel is er nog een tweede: het Repertorium bevat nogal wat onnauwkeurigheden. Zo is het verschil tussen Van de Ven en Van der Ven niet terug te vinden, evenals bijvoorbeeld het verschil tussen Cooymans en Cooijmans. De inleider in het deel over Utrecht wist dit in 1967 heel fijntjes te verwoorden: “Met nadruk wordt er hier nog eens op gewezen, dat de volkstellingsformulieren vrijwel allemaal met pen of potlood zijn ingevuld, wat de duidelijkheid niet ten goede gekomen is, en dat lang niet alle Nederlanders hun naam kunnen schrijven zoals deze officieel luidt.. Tenslotte wordt hier nogmaals gewezen op de mogelijkheid van vergissingen, doordat het materiaal bewerkt is door enkele tientallen werkloze hoofdarbeiders, bij wie niet altijd sprake was van de gewenste nauwkeurigheid en duidelijkheid.” - De Nederlandse Familienamenbank van het Meertens Instiuut (Google op: Nederlandse Familienamenbank) bevat de situatie van 2007 en een deel van die van 1947. Ook deze is alfabetisch ingericht en heeft dus hetzelfde nadeel als het Repertorium van 1947: je kunt niet zoeken op naamfrequenties, maar het allergrootste be-


zwaar is de vertekening die is ontstaan door de gemeentelijke herindelingen. Hierdoor worden appels met peren vergeleken, zie de verklaring van tabel 2. - De Telefoongids 2010-2011 van KPN is eigenlijk een waardeloze genealogische bron. Per aansluiting wordt meestal alleen de hoofdbewoner vermeld en niet de overige gezinsleden. Bovendien is er geen zicht op de mensen met een geheim nummer en op de mensen die alleen een mobiel nummer hebben en daarmee niet in de gids staan. Toch is het wel waardevol om snel een indruk te krijgen van de naamfrequenties. De werkwijze is dan ook geweest om een ruwe namenlijst te maken van de meest voorkomende namen in mijn eigen bestand en in de Telefoongids. Dat leverde voor Sint-Michielsgestel en omgeving een lijst op van 57 namen waarmee vervolgens in het Repertorium van 1947 en in de lijst van 2007 verder is gezocht. De meest voorkomende namen

Tabel 2. Meest voorkomende namen in de gemeente Sint-Michielsgestel uit de Volkstelling 1947 met tussen haakjes het rangnummer in 2007

1947 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Naam Grinsven, van Breugel, van Kapteijns Groenendaal Schellekens Boxtel, van Spierings Otter, den Verhagen Vught, van Ven, van de

2007 aantal (‰) ( 1) 148 20,95 ( 8) 135 19,11 (27) 109 15,43 (10) 98 13,88 ( 6) 96 13,59 (11) 96 13,59 (13) 83 11,75 (22) 82 11,61 ( 5) 79 11,19 (32) 77 10,90 ( 3) 74 10,48

12 13 14 15 16 17 18 19 20

Donk, van der Heuvel, van den Broeren Westelaken, van de Broek, van den Aa, van der Vissers Heessels Pinxten, van

(24) (18) (17) (21) (16) ( 4) (12) (43) (34)

72 72 60 59 57 53 52 50 47

10,19 10,19 8,49 8,35 8,07 7,50 7,36 7,08 6,65

De naam Van Grinsven was in 1947 de meest voorkomende naam in de toenmalige gemeente

Sint-Michielsgestel met 148 naamdragers, dat was 20,95 promille van de Gestelse bevolking, dus één op de vijftig mensen heette toen Van Grinsven. En in 2007, dus na de fusie en na de bouw van veel nieuwe wijken in de huidige gemeente, was de naam Van Grinsven nog steeds de meest voorkomende en hield deze dus rangnummer 1. Door de fusie en de import zakte de naam Van Breugel van plaats 2 naar plaats 8 en zakte de typisch Gestelse naam Kapteijns, in 1947 nog goed voor de derde plaats, geheel uit de top twintig, evenals bijvoorbeeld de naam Van Pinxten die uit de lijst verdween. Met dit soort lijstjes kun je niet de relatieve belangrijkheid van namen als Van Pinxten en bijvoorbeeld Minkels tot uitdrukking brengen. Daar zijn andere methoden voor nodig. Terzijde: de naam Van der Heijden kwam in 2007 bijna vanuit het niets naar plaats 2 met in het totaal 246 naamdragers. Later, in tabel 6, zullen we zien dat die naam in 1947 vooral voorkwam in Schijndel en Berlicum. Een deel van de sterke stijging van het aantal Van der Heijdens zal dus veroorzaakt kunnen zijn door het opnemen van Berlicum in de nieuwe fusiegemeente. Maar ook een deel van de gemeente Schijndel ging naar de nieuwe fusiegemeente: het oude Schijndelse deel van Gemonde. Woonden daar zoveel Van der Heijdens, of gaat het hier (ook) om zeer vruchtbare families van die naam? Specifiek Gestelse namen Hoe ontstaan specifieke namen in een bepaalde plaats? Daar zijn drie zaken voor nodig: het moet een reeds lang bestaande naam zijn (dus niet een naam die pas in 1811 is aangenomen), er moeten veel zonen zijn geboren en de meeste nakomelingen moeten bij elkaar in de buurt zijn blijven wonen. Op grond van tabel 3 zou je kunnen zeggen dat niet Kapteijns, maar Van Pinxten de meest Gestelse naam is. Daarvan waren er in 1947 in geheel Nederland 55, die allen in Brabant woonden, waarvan er 47 in Sint-Michielsgestel, dus 85 % van alle naamdragers Van Pinxten woonden in Sint-Michielsgestel. Toch stonden ze hier slechts op plaats 20 in tabel 2.

naamdragers in Nr Naam 1

Kapteijns

SintMichielsgestel 109

Brabant overig Nederland 196 0

2

van Vught

77

416

167

3

vd Westelaken 59

229

18

4

Heessels

50

177

75

5

van Pinxten

47

55

0

6

Minkels

43

93

19

7

van Zandbeek

41

135

12

Tabel 3. Lijst uit 1947 van namen waarvan er in de toenmalige gemeente Sint-Michielsgestel het meeste naamdragers woonden. Het gaat hierbij om namen die elders weinig voorkwamen.

De naam Van Pinxten is geheel of gedeeltelijk ontwikkeld uit de naam Van Pinxteren. Hiervan 2 voorbeelden: in 1821 trouwde te Sint-Michielsgestel de Gestelse Gerardus van Pinxteren en in 1850 werd zijn naam, evenals die van zijn dochter Hendrika geschreven als Van Pinxten. Dat gebeurde ook met de eveneens uit Sint-Michielsgestel afkomstige Petrus van Pinxteren. Met die naam trouwde hij te Sint-Michielsgestel in 1828, maar bij het huwelijk van zijn zoon Hendrikus in 1856, ook in Gestel, werden hun namen geschreven als Van Pinxten. Een apart geval is de naam Den Otter. In 1947 stond deze nog op de achtste plaats in tabel 2 met 82 naamdragers. Dat was het hoogste aantal naamdragers per gemeente van de provincie Noord-Brabant. In Schijndel en Vught woonden 64 mensen met de naam Den Otter en in Den Bosch toen 51. Het totale aantal in Brabant bedroeg toen 422.

1

van Alebeek

naamdragers in Den Dungen Brabant overig Nederland 77 290 26

2

Sleutjes

65

180

12

3

Cooijmans/ Cooymans

57

186

38

nr

Naam

4

Pijnappels

38

176

71

5

vd Koevering

25

73

9

Tabel 4. Lijst uit 1947 van namen waarvan er in de toenmalige gemeente Den Dungen het meeste naamdragers woonden. Ook hier gaat het weer om namen die elders weinig voorkwamen.

Maar in Zuid-Holland woonden toen 637 naamdragers Den Otter, met de groot ste concentratie in Barendrecht. Daar woonden toen 126 mensen met die naam en daardoor komt Den Otter niet voor in tabel 3.


23

Overigens woonden er in 2007 in Baren-drecht 131 mensen met de naam Den Otter en in SintMichielsgestel 139. De naam Van Zandbeek komt in tabel 3 op de zevende plaats met 41 inwoners met die naam. Dat was toen 5,80 ‰ van de Gestelse bevolking. In de gemeente Den Dungen woonden toen 18 naamdragers ofwel 7,45 ‰. Wat weegt nu zwaarder? Om daar beter zicht op te krijgen wordt hierna gekeken naar de concentratie van namen. Concentratie van namen Om de spreiding van namen in Sint-Michielsgestel en omgeving te bestuderen, is voor de situatie van 1947 ook gekeken naar de omringende gemeenten Den Bosch, Den Dungen, Berlicum (grensde toen niet aan Gestel, behoort nu wel tot deze gemeente) Schijndel, Boxtel en Vught. In bijna tachtig jaar is het inwoneraantal ongeveer verdubbeld in Sint-Michielsgestel, Den Dungen, Berlicum, Schijndel en Den Bosch. Boxtel is meer dan driemaal zo groot geworden en Vught zelfs zesmaal zo groot. In Vught moet wel veel import binnengekomen zijn en mogelijk ook in Boxtel.

Tabel 5. Aantal inwoners in 1865 en 1947

’s-Hertogenbosch Berlicum Boxtel Den Dungen Schijndel Sint-Michielsgestel Vught

in 1865 23.250 2.450 4.225 1.375 4.800 3.175 2.700

in 1947 53.941 4.347 13.239 2.415 10.247 7.063 16.874

Per gemeente is het aantal naamdragers in 1947 geteld en het promillage (‰) per gemeente bepaald. Het blijkt dat vooral Den Dungen hoge concentraties van namen had in 1947, met als toppers Broeren, Smits, Van Alebeek en Van der Steen, die alle boven de 30 ‰ liggen. Anders gezegd: één op de acht inwoners van Den Dungen heette in 1947 Broeren, Smits, Van Alebeek of Van der Steen. Broeren en Van Alebeek komen zelfs in absolute aantallen in Den Dungen en omgeving het meeste voor. Den Dungen was ook landelijk de gemeente met de meeste naamdragers Van Alebeek. Het gaat met Sleutjes, Cooijmans/Cooymans en Van de Westelaken erbij om zeven honkvaste en kinderrijke families die samen een vijfde deel van het inwoneraantal vormden. Tabel 6. Namen met concentraties boven 15 ‰ in 1947 in promille (hoogste aantal onderstreept)

Naam Broeren Smits van Alebeek van der Steen Sleutjes Cooijmans/Cooymans van der Heijden Van de(r) Ven van de Westelaken van Grinsven van Breugel Vissers Verhagen de Laat van Uden van Rooij/van Rooy Pijnappels van der Aa Kapteijns

Gestel 8,49 3,82 3,96 2,69 5,52 3,82 6,51 10,48 8,35 20,95 19,11 7,36 11,19 4,96 3,96 5,38 5,10 7,50 15,43


Den Dungen 34,78 34,37 31,88 30,64 26,92 23,60 7,87 2,48 22,77 18,63 11,18 19,46 1,66 18,63 2,48 4,14 15,73 9,94 0,41

Berlicum 0,46 4,83 0,23 3,22 0,92 2,76 13,11 23,23 0,92 6,67 0,46 6,67 7,13 2,76 18,63 15,87 0 15,64 2,07

Schijndel 5,07 12,10 6,73 5,76 1,76 1,27 23,23 13,56 2,05 1,85 4,20 1,85 18,64 5,56 5,56 3,51 2,05 4,88 0

Boxtel 0,53 4,38 1,51 10,35 0 0 7,10 10,12 0,83 4,91 6,04 0,38 4,76 4,31 2,79 5,21 0 3,40 0,53

Vught 0,06 2,49 0,30 0 0 0,18 3,62 7,29 1,19 1,60 1,96 2,07 1,36 6,34 3,20 7,23 0,18 0,59 0,06

Den Bosch 1,04 4,21 0,52 0,20 0,26 0,28 6,19 5,02 0,35 1,84 0,93 0,91 2,28 1,50 1,71 3,52 0,06 1,54 0,06

Tabel 7. Zelfde namen met concentraties boven 15 ‰ in 1947, nu in absolute aantallen

Naam Broeren Smits van Alebeek van der Steen Sleutjes Cooijmans/Cooymans van der Heijden Van de(r) Ven van de Westelaken van Grinsven van Breugel Vissers Verhagen de Laat van Uden van Rooij/van Rooy Pijnappels van der Aa Kapteijns

Gestel 60 27 28 19 39 27 46 74 59 148 135 52 79 35 28 38 36 53 109

Den Dungen 84 83 77 74 65 57 19 6 55 45 27 47 4 45 6 10 38 24 1

In Sint-Michielsgestel kwamen deze hoge concentraties van naamdragers niet voor. Dat er ook in Gestel veel naamdragers Van de Westelaken en Pijnappels waren, heeft waarschijnlijk met Maaskantje te maken. Bovendien geldt dat bij grotere gemeenten de diversiteit van namen groter is en de concentratie daardoor lager. Dat valt vooral op in Den Bosch. Daar woonden bijvoorbeeld 373 naamdragers Van den Heuvel, honderd meer dan in Gestel, Den Dungen, Berlicum, Schijndel en Boxtel samen, maar toch ging het maar om 6,91 ‰ van de Bossche bevolking. Ook bij Boxtel en Vught, respectievelijk ruim vijf maal en zeven maal zo groot als Den Dungen, valt op dat er geen echt extreem hoge concentraties van naamdragers zijn. Bovendien speelt in Vught en waarschijnlijk ook in Boxtel import van elders een rol, zie tabel 5. In 1947 waren er in Noord-Brabant gemiddeld 30,73 naamdragers per naam. In Den Haag bijvoorbeeld, met toen ruim 500.000 inwoners, waren er gemiddeld maar 11,80 naamdragers per naam.

Berlicum 2 21 1 14 4 12 57 101 4 29 2 29 31 12 81 69 0 68 9

Schijndel 52 124 69 59 18 13 238 139 21 19 43 19 191 57 57 36 21 50 0

Boxtel 7 58 20 137 0 0 94 134 11 65 80 5 63 57 37 69 0 45 7

Vught 1 42 5 0 0 3 61 123 20 27 33 35 23 107 54 122 3 10 1

Den Bosch 56 227 28 11 14 15 334 271 19 99 50 49 123 81 92 190 3 83 3

Tabel 8. Twintig meest voorkomende namen in NoordBrabant in 1947

Naam Jansen v.d. Ven v.d. Heijden v.d. Broek Verhoeven Smits Janssen Maas v.d. Heuvel de Jong v. Dijk v. Dongen Hendriks v. Loon v.d. Berg v. Rooy Timmermans Aarts v.d. Linden Dekkers

aantal 7.494 6.311 5.864 5.610 5.574 5.477 5.323 5.031 4.962 4.550 4.535 3.946 3.924 3.887 3.818 3.309 3.095 3.084 3.025 3.018


25

De naamdragers Jansen vormden 6,35 ‰ van de Brabantse bevolking en bij Dekkers was dat 2,56 ‰. Deze getallen vallen dus in het niet bij de hoge concentraties die een aantal namen in Den Dungen hadden. Conclusie De volkstelling van 1947 geeft een goed beeld van de namen van de mensen in elke gemeente in die tijd. De industrialisatie van Brabant speelde in delen van de provincie een belangrijke rol. Eindhoven bijvoorbeeld, was door import van elders gegroeid van 3.200 inwoners in 1865 naar 135.000 in 1947 (nu heeft Eindhoven er 216.000). In Sint-Michielsgestel en directe omgeving zal de groei tussen 1864 en 1947 hoofdzakelijk door natuurlijke aanwas hebben plaats gevonden. Daardoor was het in kleine dorpen mogelijk dat enkele kinderrijke en honkvaste families voor grote concentraties van naamdragers konden zorgen. Het meest extreme voorbeeld dat ik ken was het bijna geheel katholieke dorp Oud-Ade te noorden van Leiden. Op een inwoneraantal van nog geen 800 woonden daar in de jaren tachtig van de vorige eeuw meer dan 200 naamdragers Van der Geest, die allen dezelfde stamvader hadden. In Sint-Michielsgestel en omgeving komen enkele zeldzame namen in grote aantallen voor met als toppers de namen Broeren, Smits, Van Alebeek en Van der Steen in Den Dungen. Van de meest voorkomende namen in de provincie vinden we alleen Van de Ven, Van der Heijden, Smits en Van Rooij/van Rooy ook terug in SintMichielsgestel en omgeving. Verder valt op dat het namenpatroon van vooral Den Bosch en Vught sterk afwijkt van Sint-Michielsgestel en Den Dungen. In het geval van Den Bosch door het grotestadseffect en in het geval van Vught door de import van namen van elders. De gegevens van 2007 zijn niet goed te vergelijken met die van 1947 door zowel de gemeentelijke herindeling als door een grote nieuwbouwwijk in het dorp Gestel die voor veel import heeft gezorgd.


Lijst met namen uit 1600 en 1700 Jef van Veldhoven maakte ons attent op het bestaan van een lijst met ongeveer 2.150 namen op internet, http://home.zonnet.nl/k91385/StMichGestel/index.html. Het gaat om namen uit de 17e eeuw, die gevonden zijn in de notariële archieven van Den Dungen en Sint-Michielsgestel en de oud-rechterlijke archieven van Berlicum/Middelrode, Esch en Sint-Michielsgestel. De archieven zijn niet volledig doorgespit, waardoor de lijst met namen vrij willekeurig is. Bij de namen staatbovendien weinig informatie. Desondanks kan het leuk zijn om eens wat in de lijst te snuffelen. Al is het maar om te zien of je eigen familienaam erin voorkomt.

Genealogen delen hun kennis op internet Op de website http://genealogie.hcc.nl is een heleboel informatie over genealogie te vinden. HCC is een club van computerliefhebbers, die onder andere via deze website kennis over allerlei onderwerpen met elkaar delen. Op de website worden allerlei basisbegrippen uitgelegd. De informatie die André Schoones in deze Heertgang geeft voor beginnende computergenealogen wordt op deze website herhaald en aangevuld.

Bidprentjes, een genealogische bron door Bert van Beek

verzameling kopergravures in voorraad hadden, waaruit de opdrachtgevers konden kiezen. Als voorbeeld het oudste prentje uit de familie Trompert.

Inleiding Dit artikel begint met een korte omschrijving van wat bidprentjes zijn, waarvoor ze gebruikt werden en hoe ze gemaakt en bewaard werden. Dat gebeurt aan de hand van prentjes van de familie Trompert, waartoe mijn overgrootmoeder Catharina Helena Trompert (1834-1916) behoorde. Daarna wordt het genealogische gebruik van bidprentjes toegelicht aan de hand van de verzameling van heemkundevereniging De Heerlijkheid Herlaar, die zich vooral bezig houdt met het erfgoed van de oude gemeente SintMichielsgestel, maar in de collectie ook prentjes uit andere delen van Brabant heeft, alsmede uit aangrenzende Vlaamse en Duitse gebieden. Historische bidprentjes Bidprentjes zijn ontstaan in de 17e eeuw in de omgeving van Haarlem en Amsterdam. Het oudst gedateerde prentje is van 1668. Het is een typisch katholiek verschijnsel, zowel RoomsKatholiek als Oud-Katholiek. De oudste prentjes vormden een oproep om voor de overledene te bidden, vandaar de naam. Protestanten geloven niet dat dit helpt, dus daarom hadden zij geen behoefte aan bidprentjes. De aanhef luidde tot in de 20e eeuw meestal: “Bid voor de ziel van zaliger . .” In het begin werden ze vooral voor priesters gebruikt en later volgde de gegoede burgerij. Thans worden bidprentjes nog uitgedeeld in Nederland, België en in omringende gebieden in West-Europa, zoals Duitsland en Frankrijk. Het is later ook doorgedrongen in Oostenrijk en Ierland en het schijnt ook voor te komen in Canada. In het Duitse Rijnland heten ze Totenzettel (dodenbriefjes). Bidprentjes behoren tot de grotere groep van de devotieprentjes. Hiertoe behoren ook de Eerste Communieprentjes, de prentjes ter gelegenheid van de eerste mis van een priester, heiligenprentjes. Het Museum voor Religieuze Kunst te Uden bezit een grote collectie heiligenprentjes. Vanaf het begin droegen de bidprentjes op de ene kant de oproep tot gebed voor de overledene, samen met wat vrome teksten, en op de andere kant een religieuze voorstelling. De tekst werd aanvankelijk met de hand achter op heiligenprentjes geschreven. Vrij spoedig werden ze professioneel vervaardigd door drukkers van familiedrukwerk. Die hadden gewoonlijk een hele

Bid voor de ziel van zaliger Hendrik Trompert. Hendrik Trompert was op 23 mei 1763 gedoopt te Gouda. Hij was sinds 1792 zelfstandig broodbakker aldaar en overleed te Gouda op 21 augustus 1832. Deze overlijdensdatum komt correct voor op het bidprentje. Blijkbaar vond de familie het niet belangrijk om zijn doopdatum op het prentje te vermelden. Na de persoonsgegevens volgen drie bijbelteksten, twee uit het boek Job en één uit het evangelie van Mattheus. Het geheel wordt afgesloten met de vrome wens “dat hij ruste in vrede” .De tekst was duidelijk niet bedoeld voor genealogen. De bidprentjes voor zijn oomzegger Henricus, dus van de volgende generatie, net als zijn oom broodbakker, geven al iets meer informatie die ook voor een genealoog interessant is:


27

Voor een tekst werden meerdere voorzijdes gebruikt. Ook dit is een afbeelding van een prentje voor Hendrik Tromp uit Gouda, die in 1832 overleed.

“Bid voor de ziel van zaliger Henricus Trompert. Overleden te Gouda, den 23 januari 1864, in den ouderdom van bijna 65 jaren, tijdig voorzien van de laatste H. Sacramenten, en begraven aldaar den 27 daaraanvolgende.”


We weten nu dat deze Henricus niet onverwacht is overleden en we weten wanneer en waar hij begraven is. Van zijn prentje zijn drie verschillende afbeeldingen bekend, alle drie met een Franse tekst, naar alle waarschijnlijkheid gedrukt te Parijs, waar toen enkele gespecialiseerde bidprentjesdrukkers gevestigd waren. De tekstkant is gedrukt door de Goudse drukker A. Quant. Dit is geheel volgens het algemene beeld uit die tijd: vanaf het midden van de 19e eeuw tot ver na de Tweede Wereldoorlog kochten de lokale drukkers van familiedrukwerk eenzijdig bedrukte plaatjes, waaraan zij alleen het tekstgedeelte hoefden toe te voegen. Een generatie verder, bij het overlijden van de derde generatie Hendrikus Trompert, suikerbakker, zoon van de vorige, krijgen we weer een klein beetje meer genealogische informatie, maar geboorteplaats en –datum blijft men onbelangrijk vinden: “Bid voor de ziel van zaliger Hendrikus Trompert, Lid van de Aartsbroederschap der H. Familie, overleden te Rotterdam, 11 December 1906, na voorzien te zijn van de laatste HH. Sacramenten der stervenden in den ouderdom van 73 jaren en begraven den 14den op het RK Kerkhof te OudDelfshaven.”

Opvallend is ook dat er niets over zijn twee echtgenotes is vermeld: Geertruida van der Wel, overleden in 1871, en Magtilda de Haan, overleden in 1897. Kwam dat omdat die beiden al waren overleden? Van dit prentje zijn twee versies bewaard gebleven met Nederlandse tekst op de kant met de afbeelding, maar wel gedrukt te Parijs, bij Bouasse-Lebel & Fils & Massin, gevestigd in de Rue St. Sulpice, nr. 29. Het gaat hier om een driekleurendruk in zwart, zilver en beige.

Gebruik en bewaren “Van de doden niets dan goeds”. Deze regel gold vroeger misschien nog meer dan nu. Toch twijfelden de nabestaanden wel of de dierbare overledenen na hun dood rechtstreeks naar de hemel gingen. Als je in staat van doodzonde overleed, was je reddeloos verloren en ging je naar de hel. Maar voor je dagelijkse zonden en voor je gebiechte doodzonden kon je boete doen in het vagevuur en daarna alsnog toegang verkrijgen tot de hemel. Dit louteringsproces kon versneld worden als er voor je zielenheil werd gebeden. Dat was de kern van het gebruik van bidprentjes. En aangezien de meeste mensen vooral in de kerk baden, werden ze bewaard in kerkboeken. In mijn familie werden ze vooral bewaard door de vrouwen en zo komen mijn oudste prentjes uit het kerkboek van mijn overgrootmoeder, overgenomen door mijn grootmoeder en doorgegeven via mijn moeder. Naast de religieuze kant van de zaak was er natuurlijk ook de herinnering en op die manier kon het gebruik van bidprentjes overleven, lang nadat de religieuze component was verdwenen. Moderne prentjes Al in de 19e eeuw verschenen er af en toe afbeeldingen van de overledene op de bidprentjes. De oudste door mij gevonden in de collectie van de Nederlandse Genealogische Vereniging te Weesp, is die van notaris N.M.J. Eggermont te Gent, overleden in 1867. Het gaat hier om een lithografie. Fotografie bestond toen al wel, maar was nog veel te kostbaar voor verspreiding in grote oplagen.

De eerste foto op een bidprentje binnen mijn familie staat op het prentje van Johannes Martinus van Munster (1828-1906), koster te Amersfoort en neef van één van mijn overgrootvaders.

De pastoors schreven weliswaar gewoonlijk de tekst, maar het waren de kosters die de prentjes lieten maken. Johannes Martinus zal een goede klant geweest zijn van de drukker, die nu de gelegenheid had iets terug te doen. Na de Tweede Wereldoorlog nam het gebruik van foto’s snel toe en nu is het bijna de standaard. Tegenwoordig bestaat het prentje bijna altijd uit een dubbelgevouwen stukje karton, waardoor er meer ruimte is voor biografische aantekeningen en het prentje interessanter wordt voor de familie en voor de genealoog. Hoewel bidprentjes in het zuiden van Nederland nog vaak tijdens een begrafenismis worden uitgedeeld, is de toon toch niet meer religieus. Tegenwoordig gaat het meer om de herinnering en begint het prentje met teksten als:


29

“Ter nagedachtenis aan”, “In liefde herinneren wij”, “In dankbare herinnering aan”, “Ter herinnering aan”, “Voor altijd in ons hart”, “Voor altijd in ons hart gesloten”.

Frans den Otter te Halder maakt zetsel met losse letters. Zo werd ook de tekst van de bidprentjes gezet, tot de komst van de computer.

Bidprentjes als bron voor sociale geschiedenis en genealogie Door het veranderende religieuze leven en de toegenomen individualisering, veranderde ook het karakter van het bidprentje. Het zwaartepunt is steeds meer komen te liggen op de levensgeschiedenis van de overledene. Hierbij twee voorbeelden van mensen die van elders in Brabant zijn komen wonen. In deze levensbeschrijvingen wordt geschetst hoe de overledenen in Brabant terecht zijn gekomen en in beide levens speelde de religie een belangrijke rol. In de eerste beschrijving van het leven van Tomas Jagesar krijgen we zicht op het leven in Suriname en de komst naar Nederland van veel Surinamers, vlak voor de onafhankelijkheid in 1975. “Een dankbare herinnering aan Thomas Jagesar

Een dankbare herinnering aan Thomas Jagesar, geboren op 27 oktober 1922, overleden op 22 februari 2009, echtgenoot van H.K. (Henriette - Jet) Mahangoe Thomas werd geboren op 27 oktober 1922 in Suriname. Hij was de derde zoon van vader Sitaram Jagesar en moeder Albertina Pantjam. Het gezin bestond uit vijf kinderen. Op zijn twaalfde verbleef hij tussen de fraters van Tilburg in RajPur, een jongensinternaat in Paramaribo. Deze diende als een springplank voor jongeren uit de districten die vandaar uit middelbaar- en hoger onderwijs konden volgen. In 1944 was Thomas als militair gelegerd in Nickerie, tegenover het huis waar Jet woonde te Nickerie. Hij zag haar van en naar school gaan, liet een oogje op haar vallen en vroeg om haar hand via pater Van Os (familie van familie Van Os uit Waalwijk). Op 19 januari 1944 traden zij in het huwelijk volgens de hindoerituelen. Op 23 januari 1944 volgde het kerkelijk huwelijk. Thomas had kort daarop de militaire dienst verlaten en besloot als catechist bij de paters van RajPur te gaan werken. Hij werd aangesteld als catechist en onderwijzer en kreeg de leiding op het internaat. Toen de vader van Jet overleed in 1965, besloten zij terug te gaan naar Nickerie en trokken in bij de moeder van Jet. Gedurende de daaropvolgende jaren hebben beiden in het onderwijs aldaar gewerkt. In 1974, net voor de onafhankelijkheid, zijn ze naar Nederland vertrokken. Ze werden opgevangen door de familie Van Os in Waalwijk. Reizen was Thomas zijn passie. Vriendschap stond hoog in het vaandel. Het onderhouden van familiebanden stelde hij zeer op prijs. In 2002 werd Thomas volkomen invalide en het ergste was dat hij niet meer kon spreken. Zijn lach was praktisch zijn enige communicatiemiddel. Zeven jaar hebben Jet en Rosa hem liefdevol en met veel toewijding verpleegd. Op 19 januari 2009 waren ze 65 jaar getrouwd. Na hun jubileum is Thomas op 22 februari 2009 overleden in het Groot Ziekengasthuis te Den Bosch op 86-jarige leeftijd.” In de tweede beschrijving van mijn aangetrouwde tante Rie van der Horst-de Lange merken we dat vrouwen van haar generatie stopten met werken als ze getrouwd waren. Daarnaast lezen we over de vooruitgang in de medische wetenschap, maar ook over haar man Cor, afkomstig uit een eenvoudig West-Brabants gezin. Hij was


één van de velen voor wie de kweekschool een stap op de ladder van de ontwikkeling vormde en die hem buiten zijn eigen milieu bracht. Later ging hij MO-aktes halen en promoveerde hij in het Occitaans, één van de Oud-Franse talen. Ook bij Thomas Jagesar zagen we dat het onderwijs een emancipatorisch effect had. “In herinnering aan Rie van der Horst-de Lange

In herinnering aan Rie van der Horst-de Lange, * Beemster, 12 juni 1928 † Veghel, 16 december 2010 echtgenote van Cor van der Horst. Rie de Lange is in 1928 geboren aan de Jisperweg in Westbeemster. Haar vader - die slager was - zei altijd met lieve spot: ‘Jullie waren dure kinderen.’ Rie en haar tweelingzus Bep waren namelijk op een dinsdag geboren, normaal verdiende vader De Lange dan veel geld op de markt. De tweeling kwam uit een groot (heel groot) katholiek gezin van 23 kinderen. De familie woonde in een schoolgebouw. Het was er altijd gezellig druk en er werd heel veel gelachen. Na haar lagere school wilde Rie eigenlijk doorleren, maar dat was voor veel jonge meiden uit die tijd niet mogelijk. Ze ging in betrekking en ontwikkelde zich tot een zorgzame, lieve, vrolijke en ondernemende vrouw. Begin jaren vijftig besloot Rie dat ze non wilde worden in Frankrijk. Ze nam Franse les bij Cor, een ambitieuze West-Brabantse onderwijzer die op kamers was bij de familie in Avenhorn waar Rie voor werkte. Eind 1952 nam ze de trein naar Frankrijk. Maar de kennismaking met het Franse, religieuze leven viel tegen en ze koos voor Cor: de man die ze verder haar hele leven lief zou hebben.

Om in de buurt te kunnen blijven van Cor en de familie Van der Horst ging Rie in 1953 wonen in Bergen op Zoom. Ze werd stoffenverkoopster bij V&D en bij Stoppelman. Bovendien maakte ze zich al snel onmisbaar bij de Van der Horsten door elke maandagavond 25 km heen én terug te fietsen om er ‘de strijk’ te doen. Ze werd de gezellige Noord-Hollandse steun en toeverlaat van het elfkoppige gezin. In 1959 trouwden Rie en Cor en vertrokken ze naar Veghel, omdar Cor leraar Frans werd aan het Zwijsen College. Ze gingen wonen aan de Vijverweg en kregen samen drie kinderen en negen kleinkinderen. De gezondheid van Rie zat vaak niet mee (ze was een van de eerste en jongste patiënten met een kunstknie), maar dat was bijzaak voor haar. De pijn hoorde nu eenmaal bij haar leven en ze tilde er niet zo zwaar aan, want... ‘krakende wagens lopen het langst’. Ze stak haar energie liever in positieve dingen en probeerde van elke dag iets moois te maken. Daarbij stond ze altijd voor anderen klaar. Ze deelde bloemetjes, cakes en asperges uit aan iedereen die een steuntje in de rug kon gebruiken. Ze stuurde kaartjes bij verjaardagen, als iemand ziek was of zomaar even tussendoor. Ze maakte ritjes met vrienden en familie door ‘haar’ Noord-Holland. En ze hield trouw contact met iedereen die haar hart veroverd had. Ondertussen genoot ze volop van het leven: de reisjes naar Frankrijk, Rusland en Amerika, de fotoalbums die ze jaar in jaar uit voor ieder kleinkind bijhield, de bomen in het bos, een Hollandse Nieuwe, een goed boek of het tekenen van bloemetjes op de computer. De dag was altijd uren te kort en ze bleef nieuwsgierig, belangstellend, strijdbaar en energiek. Pas in de laatste dagen besloot ze op te houden met knokken. ‘Het is mooi zo’: zei ze vorige week. ‘Ik ben zó gelukkig. Ik hoef niks meer... Heel erg bedankt allemaal!’ “ (Deze tekst is geschreven door haar dochter Angelique). Belang voor de genealogie Bovenstaande fragmenten laten goed zien hoe belangrijk de moderne bidprentjes kunnen zijn voor de genealoog en iedereen die belang stelt in familiegeschiedenis. Maar ook eenvoudige prentjes zijn een dankbare bron. De registers van de Burgerlijke Stand zijn vrij raadpleegbaar, maar er zijn beperkingen. Van Suriname is hier niet veel aanwezig. Het Nationaal archief bevat alleen de Volkstelling van 1922. Daar moeten


31

dus wel de ouders van Thomas Jagesar in te vinden zijn, maar hij zelf mogelijk niet. In Nederland zijn de geboorten van de laatste 100 jaar niet toegankelijk, de huwelijken van de laatste 75 jaar niet en de overlijden van de laatste 50 jaar niet. Dat betekent dat alle gegevens van de personen, vermeld in de bovenstaande fragmenten, niet in de Burgerlijke Stand te vinden zijn, maar soms gelukkig gedeeltelijk wel in de Bevolkingsregisters, die tot 1939 beschikbaar zijn. Bedenk wel dat bidprentjes niet primair zijn gemaakt om genealogen te helpen. Soms ontbreekt informatie of heeft men de drukker niet de juiste gegevens verstrekt. Vooral geboortedata of namen kunnen verkeerd zijn doorgegeven en biografische gegevens kunnen zijn “aangepast”. Als voorbeeld hier een fragment van het bidprentje van Gijsbertus van der Steen (18481938).

Bidprentjes verzamelen Bidprentjes worden al heel lang verzameld, maar de handel in prentjes is nog niet zo oud. Naast veel particuliere verzamelaars zijn er ook organisaties die om genealogische redenen prentjes verzamelen, zoals heemkundeverenigingen (wij beheren ruim 2000 bidprentjes) en lokale en regionale archieven. Het gemeentearchief van Venlo bijvoorbeeld, heeft een collectie van ruim 20.000 stuks. De grootste verzameling (meer dan 1 miljoen stuks) in ons land berust bij het Centraal Bureau voor Genealogie (CBG) www. cbg.nl te Den Haag. Een tweede belangrijke is die van de Nederlandse Genealogische Vereniging (NGV) www.ngv.nl te Weesp met ruim 750.000 stuks. Ook het Katholiek Documentatiecentrum (KDC) www.ru.nl/kdc te Nijmegen heeft een grote collectie, maar die is voor genealogen niet goed te doorzoeken omdat de collectie chronologisch is geordend en niet op naam. Vlak over de grens bezit de Achelse Kluis www.achelsekluis.org een collectie van meer dan 700.000 exemplaren. Vroeger kon je daar vrij in zoeken en kreeg je fotokopieën van de gevonden exemplaren mee, maar sinds daar helaas prentjes zijn gestolen, kan men de collectie alleen op afspraak raadplegen. Onze heemkundevereniging adviseert iedereen altijd om de prentjes van de eigen familie goed te bewaren. Ook al is nu niemand er in geïnteresseerd, is de kans toch groot dat volgende generaties er wel belangstelling voor hebben. Maar als u op het punt staat om prentjes weg te gooien, bijvoorbeeld omdat u kleiner gaat wonen, denk dan aan ons. Als wij ze zelf niet willen bewaren omdat er geen relatie met onze omgeving is, dan spelen wij ze door naar andere Heemkundeverenigingen.

Zijn eerste vrouw heette volgens de Burgerlijke Stand niet Santegoets maar Santegoeds en zijn tweede vrouw heette niet Wilhelmina Schatsbergen, maar Wilhelmina van Grinsven. Wilhelmina’s moeders naam was Schatsbergen. Mogelijk komt daar de verwarring vandaan. De maker van de tekst (de pastoor?) schreef “en de Heer had hem in alles gezegend”. Voor een moderne genealoog klinkt dat nogal vreemd als je ontdekt dat zijn eerste vrouw al vijf jaar na het huwelijk stierf, zijn enige zoon op twintigjarige leeftijd stierf, zijn enige schoonzoon (hij had maar twee kinderen) 44 jaar oud stierf en een weduwe met vijf kinderen achterliet en tenslotte dat vier van zijn negen kleinkinderen zeer jong stierven.


de heerlijkheid herlaar

Recommend Documents