de heerlijkheid herlaar

Heemkundevereniging

“de heerlijkheid herlaar” Jaargang 20, nr.1, januari 2014

Colofon Bestuur vereniging: Bert van Beek, voorzitter telefoon 073-551 49 12 Hein Gartsen, secretaris telefoon 073-551 31 92 Frans Cooijmans, penningmeester telefoon: 073-551 43 59 Jan Spit, lid telefoon 073- 551 48 28 Mona van der Sloot, lid telefoon 06-36072454 Robert van Erp, lid telefoon 073-551 34 20 Postadres: Theerestraat 42 (Kentalis)) 5271 GD Sint-Michielsgestel Website: www.deheerlijkheidherlaar.nl

Voorwoord van de redactie De geschiedenis begint vandaag. En heemkunde houdt zich niet zozeer met het verleden bezig, als wel met de omgeving waarin wij leven. De vragen “hoe is dat zo gekomen?” of “hoe is dat zo ontstaan?” nopen de heemkundige tot nader onderzoek. En dat kan leiden tot interessante verhalen. Soms zijn de antwoorden te vinden in de archieven, maar in andere gevallen gewoon bij de mensen die nu leven en die vragen kunnen beantwoorden. In deze aflevering van Den Heertgang is van beide werkwijzen een voorbeeld te vinden. En heel vaak blijven de vragen –voorlopig– onbeantwoord. Ook daarvan is een voorbeeld opgenomen in dit nummer. Daar kunt u, lezer misschien helpen. Maar ook als u een vraag hebt of een antwoord kunt u bij ons terecht. Laat maar horen.

E-mail: [email protected] Bankrelatie: Rabobank Sint-Michielsgestel Rek. nr. 13.36.98.742 Contributie per jaar: € 17,50 voor leden € 12,50 voor gezinsleden € 7,50 voor aspirant-leden € 27,50 voor donateurs en begunstigers € 25,00 voor leden die Den Heertgang en de nieuwsbrieven per post ontvangen Heemhuis: p/a Kentalis, Theerestraat 42 Open 1e woensdag van de maand, 14 – 16 uur en na afspraak, tel: 073-551 43 59 Redactie “Den Heertgang”: Frans Cooijmans Nico van Hengstum Ruud van Aart Thijs Braam Piet Donders Redactie adres: Schijndelseweg 3 5271 BK Sint-Michielsgestel [email protected]

INHOUDSOPGAVE pag. 3 Van Tegelhandel Van Grinsven en Zn naar Particolare, 50 jaar geschiedenis van een Gestelse tegelhandel pag. 17 Een foto uit de oude doos pag. 18 Even stilstaan pag. 20 Sint-Michielsgestel in het jaar 1711,

de overlast van duiven

pag. 27 Interessante websites

Drukwerk: Drukkerij “Herlaer” Ontwerp omslag: Jan Veenman

Den heertgang jaargang 20, januari 2014 |

1

Van Tegelhandel Van Grinsven en Zn naar Particolare 50 jaar geschiedenis van een Gestelse tegelhandel. Ruud van Aart

uit een kinderziekte, een aandoening die zijn vrouw ook had. Die aandoening noodzaakte hen de hulp van het toenmalige Doofstommen Instituut in te roepen. Hij vestigde zich in een woning tegenover het instituut en trad er als kleermaker in dienst. De aandoening was niet aangeboren, zodat hun kinderen normaal konden opgroeien en zij ontwikkelden zich tot goede ambachtslieden. Het gezin had vier kinderen, waarvan drie meisjes. De jongen was Wil’s opa Janus, die in Sint-Michielsgestel timmerman was en die onder andere bij Van der Linden werkte. Karel was metselaar en de derde in het gezin van vijf ondernemende jongens. Zijn broer Jan was de oudste, die met compagnon Minkels een aannemersbedrijfje begon en die nadat hij daarmee was gestopt met een timmerwinkel verder was gegaan. Harrie was de tweede, ook metselaar, en heeft een tijdje een slopersbedrijf gehad maar is naderhand samen met zijn vrouw in de horeca terecht gekomen, zij runden toen samen het café “de Driesprong”. Theo was betonvlechter, maar was ook zelfstandig en woonde in de Michielsstraat, en Freek, de jongste, Greets vader had ook een timmerwinkel.

Inleiding Veel bijdragen in heemkundebladen betreffen de oudere geschiedenis van een plaats, veelal van een periode die we eigenlijk alleen maar kennen van onze ouders, van horen zeggen dus, of zoals die uit de archieven tot ons komt. Maar de geschiedenis is in feite gisteren al begonnen. Er is dus ook geschiedenis die we zelf nog hebben meegemaakt. Wat hier volgt is een stukje geschiedenis van een Gestelse onderneming. Een onderneming die we allemaal wel kennen omdat we haar showroom al eens bezochten of gewoon omdat we ze nu nog, al rijdend over de Bossche Baan, waarnemen: Particolare.

Om haar geschiedenis in beeld te brengen heb ik enige tijd geleden samen met Frans Cooijmans en met Wil en Roos van Grinsven en vervolgens met Wil en Greet van Grinsven gesproken over Particolare in de woning van beide eerstgenoemden aan de Halse Barrier. Wil was de opvolger en zoon van Karel van Grinsven, de oprichter van het bedrijf welke laatste thans op hoge leeftijd in het verzorgingshuis De Beemden woont.

De start aan de Molenbergstraat Karel was aanvankelijk metselaar, maar specialiseerde zich later als tegelzetter. Hij werkte tenslotte bij Overmeijer, een onderaannemer in tegelwerken. Het tegelzetten gebeurde toen nog meestal in zand en cement. Een metselaar moest vroeger veel meer kunnen dan tegenwoordig.

Karel van Grinsven, de grondlegger van tegelhandel Van Grinsven, het bedrijf dat uitgroeide tot wat nu Particolare is. (foto: familiearchief Wil van Grinsven)

Op de bouw was de timmerman het meest allround, eigenlijk de spil in het bouwproces, maar ook de metselaar beheerste een flink deel van het bouwproces: muren opmetselen en voegen, vloeren storten en afwerken, stukadoren en

Karel kwam uit een gezin met vijf kinderen. Het is dan de derde generatie van deze familie die in Gestel woont. Karel en zijn vrouw Mien Pennings hadden twee zoons en twee dochters Thea, Wil, Ans en Carly. Wil is dus van de vierde generatie in Sint-Michielsgestel. Zijn huwelijk met Roos Schellekens bracht twee kinderen voort, waarvan de jongen, Carl, de stamhouder is, want de broer van Wil kreeg geen jongens. Carl is geëmigreerd naar Verona, Italië, maar de dochter, Cathy woont nog in Sint-Michielsgestel. De familie is goed vertegenwoordigd in het Gestelse. Het was de overgrootvader van Wil – hij werd De Stomme – genoemd, die op enig moment naar Gestel kwam. Die bijnaam dankte hij aan een spraak- en gehoorstoornis die was overgebleven

2 | Den heertgang jaargang 20, januari 2014


3

Op 9 jan 1963 dachten veel bouwvakkers eindelijk weer aan het werk te gaan, want na weken van strenge vorst was in het weekeinde de dooi ingevallen. Het hele land was in touw geweest met emmers en dweilen om de ravage door kapotgevroren leidingen op te ruimen. Plotselinge herintreding van de vorst was een lelijke streep door de rekening. Het Sociaal Fonds voor de Bouwnijverheid, dat dagelijks 2 miljoen gulden uitkeerde voor 150.000 bouwvakkers die werkloos bij de kachel zaten, pochte nog dat ze het zo nodig tot diep in maart kon uitzingen. ‘We hebben in zachtere winters veel van deze speciale premieopbrengsten kunnen sparen.’’ Dat Nederland werkelijk tot 5 maart in de greep zou zijn van Koning Winter kon op dat moment niemand bevroeden. Na de vinnige kou die ruim voor de kerst was begonnen - al in november had het hard gevroren betekende de hernieuwde vorstperiode het stilvallen van het laatste werk. Voor timmerlui en stukadoors, die nog emplooi hadden in glasdicht gemaakte objecten, hield het nu ook op. Net als de metselaars, die als eersten moesten stoppen, moesten zij eenmaal in de week met hun vorstverletkaart over de glibberige wegen naar de bouwplaats voor uitbetaling van (gereduceerd) loon. De aanhoudende vorst leidde tot demonstraties voor ‘een duurte-toeslag’. Die kwam er: 2 gulden per dag voor gehuwde en 1 gulden voor ongehuwde bouwvakkers. De rijksoverheid maakte zich met het oog op de woningnood vooral zorgen omdat dagelijks driehonderd huizen minder werden afgebouwd dan gepland. Half februari sloten werkgevers en vakbonden dan ook een akkoord om na invallen van de dooi op zaterdagen door te werken tot aan de bouwvak. Over het zaterdagwerk werd geen belasting geheven. (Bron: Cobouw 9 jan 2010). http://www.weerwoord.be/includes/forum_ read.php?id=1129279&tid=1129209&exp=1


tegels zetten. Keukenvloeren en keukenbladen werden in terazzo gemaakt. Het tegelzetten was verhoudingsgewijs maar minimaal. Muren in keukens en badruimten werden vaak afgewerkt met betonemaille dat geleidelijk werd vervangen door tegelwerk. In de loop van de vijftiger-zestiger jaren zijn het allemaal specialisaties geworden. Je had stukadoors, metselaars, voegers, vloersmeerders en dus ook tegelzetters. Wel jammer, want vroeger was het veel meer vakmanschap. Er werd in de naoorlogse tijd veel gebouwd. Aannemingsbedrijven groeiden, maar hadden ook risico’s. Een belangrijk risico was het vorstverlet, waarin niet kon worden doorgewerkt, maar waarin de werknemers wel moesten worden doorbetaald. Daarvoor was in 1947 een systeem bedacht waarbij werkgevers op basis van het betaalde loon een afdracht deden aan het Sociaal Fonds Bouwnijverheid, die bij vorstverlet de loonbetaling overnam1. In 1963 was de winter zeer streng en lang en Karel kwam in het vorstverlet. Dat was geen onverdeeld genoegen, want het loon werd slechts voor 90% op basis van de CAO-lonen doorbetaald. Toeslagen werden gemist en overwerk was er niet. De koude bracht extra hoge stookkosten met zich mee. “Wij waren bij ons thuis aan het verbouwen”, vertelde Wil. Dat jaar was het een strenge winter geweest met in de bouw drie maanden vorstverlet. “Ik weet nog wel”, zei Wil, “dat mijn ouders er geregeld over praatten, maar als kind begreep ik er het fijne niet van. Dertien weken heeft ons pap toen thuis gezeten, vanwege de vorst en ze hadden het te kwaad hè, echt flink te kwaad, dat weet ik nog wel”. “In mei 1963 was de kogel door de kerk en besloot ons pap zelfstandig verder te gaan, aanvankelijk met een maat, Tinus Verboven. Ze werkten toen bij iemand die ze kon helpen met het papierwerk en de nodige vergunningen. Na enige tijd zijn ze weer uit elkaar gegaan”. Zijn eerste opdrachten kreeg hij van Verbogert, die in Geldermalsen een tegelzaak was begonnen. De tijd was niet ongunstig. Er was volop werk, de arbeidsmarkt voor de bouw was gespannen en er was weinig werkloosheid2. In SintMichielsgestel besloot bijvoorbeeld ook Toon van Breugel met zijn aannemingsbedrijf te starten3. Het gezin Van Grinsven woonde aan de Molenbergstaat, waar Karel in zijn vrije tijd was begonnen met het maken van betonschuttingen”. “Het

was een soort van snelbouw: grijze betonnen palen met gleuven, waar tussenin dunne betonnen plaatjes werden gestapeld”, legde hij uit, en we plaatsten ze niet alleen als schuttingen, maar ook als garage”. Frans Cooijmans kon het zich nog herinneren, want zijn vader had meegeholpen met het maken van een trilbak voor de productie van de betonnen plaatjes. Er werden plaatjes in een bekisting gestort, “….ijzer erin en dan een excentrisch ding en een moterke d’r an en dan stond dat ding te schudden, ja wat nou trilnaalden en trilbalken zijn, plaatjes die miniem dik waren, want ja, wat was het, vier, vijf centimeter dik hooguit, hoe dunner hoe liever, want dat kostte geld en dan mochten de kiezels nog niet te grof zijn, want anders kwamen ze d’r uit”.

Behalve het maken en plaatsen van de betonnen schuttingen waren er meer klussen te klaren. Karel begon zich al snel helemaal op het tegelwerk te richten. Zoon Wil komt in het bedrijf In de tijd dat Karel voor zich zelf was begonnen zat zoon Wil op de LTS. Hij had er nog enige specialisatie gedaan richting fijnmetaal, maar na een excursie bij Remington of ANP – dat stond hem niet helemaal meer bij – had hij bedacht dat dat hem niet aanstond. “Ja, dacht ik, dat kan ik niet. Toen ben ik thuis gekomen en toen ben ik met ons vader meegegaan, ik denk, dat hij net ’n jaar of vier zelfstandig was. Toen met een aantal mensen, van ja, wat was dat, ’n auto vol. En zo

Bij zijn woning aan de Molenbergstraat begon Karel van Grinsven met het vervaardigen van betonplaten en –palen, waarmee schuttingen en garages gebouwd werden. Nu nog zie je ze hier en daar staan, zoals deze schutting in de Spijt en het schuurtje langs de Gemondseweg. (foto’s Heemkundevereniging de Heerlijkheid Herlaar, Thijs Braam)


5

is dat van lieverlee begonnen en dan ga je automatisch voor een groothandel werken, die dan het werk aanneemt van de aannemer en dan het verhaal van ja, dat kunnen we zelf ook. Heel de garage hebben we nog vol tegels gehad. En dan moest je met de hand lossen, maar van lieverlee kwam er een klein heftruckske”. Aanvankelijk werden de opdrachten vooral regionaal binnengehaald, maar dat werd al snel bovenregionaal. Wil: “Ja, zo gaat het, ons kent ons. Ons vader had dan weer een neef die toentertijd werkte bij bouwbedrijf Sanders in Arnhem, en dat was toen een van de toonaangevende bedrijven, dat waren toen al geweldige klussen van over de honderd woningen elke keer”. Geleidelijk aan werd er steeds meer bovenregionaal gewerkt. “Op een gegeven moment hebben we bekant met vijftig mensen buiten gewerkt en dan zaten we tot het midden van het land ergens, Amsterdam, Amersfoort, Hoofddorp, en dan zakten we zo langzamerhand af, Rotterdam, Breda en dan Bergeijk, Roermond, dat was eigenlijk toen zo’n beetje heel de regio”. Toen Wil eenentwintig werd, werd Van Grinsven Tegelwerken BV opgericht. Dat was in 1973. Vader en zoon werden statutair directeur en beperkten met de oprichting het risico tot alleen het ondernemingsvermogen. Toen Roos in datzelfde jaar met Wil trouwde leek dat al heel wat, maar het bleek vooral hard werken. Dat zat beiden wel in het bloed, werken was vanzelfsprekend, maar het was Wil ook wel eens te veel. Wil: “Ons pap was zaterdags aan het eind van de dag vrij en zondags rond een uur of twee,

Presentatie van Tegelhandel Van Grinsven tijdens de braderie op het Maaskantje, toen het bedrijf daar aan de huidige Pelikaanstraat gevestigd was. (foto: familiearchief Wil van Grinsven)

als we thuis kwamen voor een kop koffie of een pilsje, begon hij vast met de maandag. Hij was op zo’n zondagmiddag al zo met z’n werk bezig, van hoe moet dit en hoe moet dat, dat wij af en toe het huis uit vluchtten. Het botste natuurlijk ook wel eens. Het was de hele week al werken. Ik had er af en toe gewoon geen interesse in. En als ik het dan verkeerd had gedaan, zo zat ik dan ook wel in elkaar, dan mopperde je effe en misschien nog eens een uurtje langer, maar dan zal je toch rond moeten komen, en dan is ’t zo, het is niet anders. En dat kun je dan wel elke keer weer aan blijven kaarten, maar het is geschied. En dan gewoon elkaar opzoeken ja, om het zo snel mogelijk weer op te lossen”. Zo was het, zo zat Wil in elkaar. Je moest met z’n allen verder. Gelukkig was er ook zijn zwager Hennie Broeren, van wie ze veel steun hadden en die vanaf ongeveer 1970 ook bij het bedrijf betrokken raakte.

Het kantoor en de toonzaal in het pand aan het Maaskantje. (foto’s: familiearchief Wil van Grinsven)


“Het was ook wel eens zijn eigen fout als er iets mis ging. Dat is misschien wel leuk om te vertellen: we waren in Culemborg aan het werk, lang geleden, er kwamen toen winkels onder woningen, onder de flats, en we moesten de kolommen tegelen. Maar ons vader die is kleurenblind hè, en toen had je vrijwel niks anders dan wit en ivoor. En aan ene kant van de kolom had ie bij wijze van spreken een ivoorkleur getegeld en aan de andere kant zat wit. Dat gebeurde, dat hoort er bij, ook al word je daar niet gezellig van. En we hebben ook al eens ooit gehad dat we de tegelvloer hadden verwisseld van de ene naar de andere ruimte. Op zaterdagmiddag hebben we toen nog een hele vloer eruit staan te scheppen. Maar ja, dat kon voorkomen, maar zelf had je dat ook, want dan maakte Hennie werklijsten en daar was hij heel precies in, en die had je dan gelezen en dan gebeurde het wel eens dat het verkeerd zat ja. En ja, dan is Leiden in last. Maar ik zeg al, dat blijf je houden. Dat zijn gewoon foutjes. Maar dan is het bij ons zo van slopen en opnieuw, daar deden we niet moeilijk over, ook al is de ellende dan twee keer zo groot”. Hennie Broeren, annex de Puk Zo rond 1970 raakte Hennie Broeren betrokken bij het bedrijf. Als Hennie was hij minder bekend dan met zijn bijnaam, de Puk, een naam die hij ontleende aan het cafébedrijf dat zijn opa in Den Dungen runde. Hij overleed vrij recent in het voorjaar van 2011. Hennie was gehuwd met

Hennie Broeren voor het kantoor in het pand aan het Maaskantje. (foto: familiearchief Wil van Grinsven)

Thea van Grinsven, de oudste zus van Wil, en een regelrechte aanwinst voor het bedrijf. “We werkten in die zeventiger jaren voor een tegelgroothandel, die het werk van aannemers in onderaanneming nam en het werk door ons liet uitvoeren. Het was Hennie’s idee om dat om te draaien. Hennie was een goede prater en was dat werk wel toevertrouwd. Hij was van beroep eigenlijk programmeur, een van de eersten in dat vak”, vertelde Wil. “Hij werkte aanvankelijk bij bouwbedrijf Heijmans, daarna bij Lips in Drunen en bij Cooijmans, de drankenhandel in Den Bosch, totdat hij volledig bij de tegelhandel kwam te werken”. “Wij twee waren altijd met het werk bezig, d’r was altijd maar productie, productie, en zoveel, dat het overige, ja, dat schoot erbij in. Op een gegeven moment zijn wij, en dat was het idee van Hennie, ook het materiaal er bij gaan leveren, dus op de bouw. Ja dat was eigenlijk een ideale combinatie, dat was de man die in de papieren kon en wij zaten in ’t vak”. “Het ging uit de kunst, en zo is die taakverdeling ook altijd gebleven, dus hij had op ’n gegeven moment – al tijdens zijn werk bij Cooijmans – de connecties met de aannemers en heeft bij ons de handel er in gebracht”. “We zaten toen nog aan de Molenbergstraat. Hennie en zijn vrouw woonden in een boerderij van ’n oom en tante van Hennie in Den Dungen. Daar hebben we toen de stal bijna helemaal verbouwd en daar hebben zij een woonhuis van gemaakt. Omdat zij daar vroeger ook tuindersgrond hadden, hebben we een stuk hard gemaakt en stonden de tegels daar buiten, allemaal onder het zeil, dat was één doffe ellende”. De eerste showroom was in de garage bij die boerderij. Wil: “Behalve het leveren van tegels bij aannemers, was het ook zo dat er minuscuul koopwoningen kwamen, dat mensen weer konden kiezen uit bepaalde tegels en dat deed m’n zwager, dat hele verhaal, hij heeft dat erin gebracht. Voor ons was het eigenlijk niks anders dan met onze tegelzetters mee en maken en knallen. Ja nogmaals, zes dagen in de week was het altijd werken. Je had altijd te veel werk. Dan kwam je ‘s morgens om half zes uit bed en om ‘s avonds half zes, zes uur weer thuis, uit Zevenaar of Doetinchem waar we aan het werken waren. Dan had je de hele dag op de open bouw gestaan en als je dan thuis kwam was er weinig


7

tijd of zin om dan nog wat op papier te zetten. En bovendien, het klinkt verwend, maar het was allemaal zonde, niet toch? Het was werken en toen Hennie erin stapte was dat voor ons een verademing”. Roos kon niets anders dan Wil daar op bijvallen: “Hennie was degene die zag van dat is jammer dat je dat laat liggen. Want je kunt werken en ook nog de handel erbij doen. Daar was de meeste winst uit te halen. Het was er trouwens ook wel de tijd voor. En hij was er ook wel overtuigend in, Hennie. Die zei tegen m’n schoonvader, je laat een stukje liggen waar je ook zelf in kunt verdienen. Nee, die was helemaal gelukkig met z’n schoonzoon”. Na de Molenbergstraat Aan de Molenbergstraat groeide Van Grinsven Tegelwerken na 1963 al snel uit haar jas. Opslagruimte was daar te weinig en het was een uitkomst dat die naar de ruimere opslag bij de boerderij van Hennie aan de Bramerslandstraat 37 in Den Dungen kon worden verplaatst. Op den duur werd dat ook te krap en bovendien was

de buitenopslag ook bepaald niet ideaal. Daarom werd er in Den Dungen nieuwe opslagruimte gehuurd en werd ook de showroom, nog steeds bescheiden van omvang, daar naar toe gebracht. We zitten dan al zo rond 1978. Het pand werd voor twee keer vijf jaar gehuurd van Van den Meerendonk. Het was een hele verbetering, dat pand aan Maaskantje4 , zo’n beetje tussen de benzinepomp van Lavrijssen en fietsenmaker Pippi de Hommel in. Het was een loods, waar ze ook een klein kantoortje en een showroom in hadden gemaakt. De showroom was nodig, want doordat nu ook gehandeld werd in tegels, was het nodig aannemers en in toenemende mate ook particulieren inzicht te geven in de vele kleuren en maten tegels die de fabrikanten waren gaan maken. Alles was in ontwikkeling.

ker voorstel kon doen. Gelijktijdig kwam er grond vrij op de Venkant, waar de Gemeente SintMichielsgestel een industrieterreintje, het eerste en nu nog enige bedrijventerrein tot ontwikkeling bracht. In 1985 werd verhuisd naar de Bedrijvenweg. De ontwikkeling was heel geleidelijk. “Het was elke keer verder, verder, verder”, zei Wil. “Het is eigenlijk heel geruisloos gegaan”. Voor de opslag was een loods gebouwd en ingericht, en een klein beetje kantoorruimte,

minimaal, slechts twee vertrekjes. Er werd een grotere showroom gerealiseerd dan in Den Dungen beschikbaar was, waardoor het assortiment verder kon worden uitgebreid. De mensen wilden kunnen kiezen. Het sterke punt van de firma was de verkoop van tegels in combinatie met het verwerken ervan. Dat was met name voor de aannemers aantrekkelijk, maar ook voor de particulier. Er waren wel veel handelaren, groothandels, die rechtstreeks aan de aannemer leverden, maar dan moest de handelaar of

Ook in Den Dungen werd de ruimte op den duur te klein. Aanvankelijk was de firma geïnteresseerd geweest in het voormalige gebouw van de Boerenbond, maar daar was ook een andere gegadigde die voor de eigenaar een aantrekkelij-

Begin 30-er jaren van de 20e eeuw werd kleinseminarie Beekvliet ingrijpend verbouwd. Op de linker foto een tegelzetter tijdens zijn schaft. Het verschil met deze tijd lijkt op het eerste oog groot, maar afgezien van de materialen is het ambacht van tegelzetter nauwelijks veranderd. Het is nog steeds handwerk. (foto links: BHIC, kenmerk fotosm1220; foto rechts van de website www.espeq.nl, opleidingsbedrijven)

De nieuwe hal die in 1985 aan de Bedrijvenweg werd gebouwd, met daarin ook de showroom en het magazijn, die veel ruimer waren dan in de oude ruimte. (foto’s uit het familiearchief van Wil van Grinsven)



9

groothandel zelf nog zorgen voor een onderaannemer. Dat hoefde bij Van Grinsven dus niet. Met name de particuliere klant raakte in de loop van de tijd geïnteresseerd in de levering van volledige oplossingen voor keuken of badkamer en het tegelwerk. Nou ja, dat was geen bijzaak, maar een onderdeel, een belangrijk onderdeel zelfs, van de oplossing voor de klant. Die hele ontwikkeling was eigenlijk het werk van Hennie Broeren. Die had daar oog voor. Kon de firma wel het tegelwerk doen, voor de elektra, het water, de plafonds, stucadoorswerk en voor het installeren van keuken of badkamer, moest ze naar onderaannemers, dat wel. Gaandeweg echter raakte de firma op beide markten thuis: aannemers bleven komen, maar particulieren waren de nieuwe klanten. In 2001 werd verbouwd en een nieuwe uitgebreide showroom gerealiseerd en werd overgestapt naar een andere naam: Particolare. Dat had als reden dat de particuliere markt steeds belangrijker werd en dat op termijn de verwerking steeds minder belangrijk zou worden. De kinderen van Wil en Roos van Grinsven hadden geen van beiden interesse in overname, maar de beide zoons van Hennie Broeren wel. Er zat op termijn dus toch een andere naam aan te komen en toen is gekozen voor “Particolare”, dat Italiaans is voor “bijzonder”. Dat begrip sloot aan bij een trend, ook in het kleurgebruik, die vooral door Italië werd aangegeven. Veel materialen waren exclusief en kwamen uit dat land. Karel was allang gestopt en in 2011 is Wil uit de firma gestapt en hebben Patrick en Carlo Broeren, de twee zoons van Hennie, de firma overgenomen. Voor hen zijn er nieuwe uitdagingen. Het is er immers niet eenvoudiger op geworden, nu de economie in een recessie zit. Samenwerken Er is in de loop van de tijd met verschillende partners samengewerkt. Toen natuursteen in de mode kwam, werd naar een partner gezocht die dat kon leveren en verwerken. Die werd gevonden in een groothandel in natuursteen, met nog een derde partij. In Maaskantje deelden zij de loods. De natuursteenhandel deed veel zaken in Italië en kocht daar direct in, maar had ook een eigen verkooppunt. Afspraken over de verdeling van de verkoopmarkt hielden op den duur geen stand, zodat die samenwerking werd beëindigd.


Een beetje wrang misschien is het feit dat de zoon van Wil en Roos bij een Italiaanse firma in natuursteen werkt, maar dat via hen geen natuursteen kan worden gekocht. Die Italiaanse firma is gespecialiseerd in grote partijen en grote projecten. “Een verschil van servet en tafellaken”, zo illustreert Roos het verschil tussen Particolare en die Italiaanse onderneming. Niet met elk bedrijf is dus zo maar samen te werken. Met name na de nieuwbouw van 2001, was er de noodzaak om meer aanbod te hebben. Daarvoor werd samengewerkt met een installatiebedrijf en een bedrijf dat keukens kon leveren. Zij huurden ruimte in de showroom, maar aan de voorkant werd er zorgvuldig voor gewaakt dat er één gezicht naar buiten was. Particolare hield de regie. Dat was voor de klant belangrijk. Aan de achterkant leverde de samenwerking voordelen op omdat partners hun deel van de markt goed kenden. Bij zo’n samenwerking ben je toch in zekere mate kwetsbaar voor het reilen en zeilen van zo’n bedrijf. Gaat het met hen goed, dan is er weinig probleem, maar gaat het minder, dan ervaart het bedrijf ook hun problemen. Juridisch was dat risico wel op te lossen door een beheersconstructie te maken met een houdstermaatschappij, in dit geval Particolare, en werkmaatschappijen, maar de noodzakelijke continuïteit in bedrijfsvoering, levering of innovatie kun je er niet mee afdwingen. Dat is dus altijd een kwestie van afwegen en dat maakt het wel ingewikkeld. Maar ook dat is een ontwikkeling in de tijd. Uiteindelijk is de firma overgegaan tot directe levering onder eigen verantwoordelijkheid. De markt is helaas nooit stabiel. Aan beide kanten niet. Dat geldt voor de klant, die langzamerhand een ander gezicht kreeg, maar dat geldt ook aan de inkoopkant, die van de leveranciers en onderaannemers. Als je zelf de regie wilt houden of moet houden, om het proces van leveren en installeren beheersbaar te houden dan moet je eigen relaties onderhouden met onderaannemers. Ook daarmee heb je natuurlijk het liefst een vaste relatie, maar ook bij hen is er dynamiek en er gelden daarbij dezelfde continuïteitsrisico’s. Het afwegen is gebruik te maken van hun diensten of gebruik te maken van het alternatief van personeel in eigen dienst te nemen. Zo is er nu een eigen loodgieter.

Familiebedrijf De firma is een familiebedrijf. Maar heeft ze een eigen stempel, een eigen cultuur? Wil zegt van niet, hooguit een van hard werken en staan voor wat je belooft, niet alleen naar de klanten toe, maar ook naar de werknemers. Wil verhaalt daarvan: “Mijn jongste broer – ik was zelf zeventien – wilde op een gegeven moment een pony’tje. Dus er kwam een pony en ons vader zou een stalletje maken in de schuur. Hij moest iets met de golfplaten doen maar viel door het dak met z’n rug op een ijzeren balk of zoiets. Het gebeurde op een zaterdag en er stonden een man of vijf, zes bij een opdracht in Zevenaar en zouden daar door hem worden opgehaald. Leiden was in last, want er was niemand met een rijbewijs en toen ben ik met ons pap, met de auto helemaal tot aan Grave voorbij, nog over die oude weg, zonder rijbewijs de ploeg op wezen halen. Het moest wel, want dan staan ze met zo veel mensen te wachten, die moesten opgehaald worden. Karel heeft daarna nog een week of zes, zeven in het ziekenhuis gelegen”. “Als je dat bedrijfscultuur noemt”, stelt Wil, “dan is dat wel iets, maar voor het overige kan ik eigenlijk niet van een familiecultuur spreken”. Toch was die cultuur er wel. Het bedrijf is ge-

groeid uit mensen die de bouw van binnenuit kenden, die zelf met hun handen aan het werk hebben gestaan. Dat geeft toch een andere sfeer dan bijvoorbeeld bij een installatiebedrijf dat Wil en Greet uit hun omgeving kenden, dat vooral geleid werd “vanuit het kantoor”. Er hebben heel wat familieleden bij het bedrijf gewerkt. “Het was eigen, het was vertrouwd. Als je iets moest hebben, dan werd er eerst in de familie gekeken”, stelt Greet, die nu al weer 27 jaar bij het bedrijf werkt. Zij is de dochter van Freek, de jongste broer van Karel. “Ik kwam destijds van school en wilde in Amsterdam gaan studeren, onder vaders vleugels uit. Maar daar kwam mijn vader niet van in. Hij vond het ’t beste als ik eerst maar eens ging werken. Ik ben in 1985 bij Van Grinsven Tegelwerken begonnen, toen ze net verhuisd waren naar de Bedrijvenweg en ik ben er blijven hangen. Het werk was leuk en dynamisch. Ik had een grote mate van vrijheid. Het was een vrij wereldje, onvoorspelbaar. Geen enkele dag dat ik naar het werk ging wist ik vooraf wat op mijn pad zou komen. Ik deed alles, van klanten en vertegenwoordigers ontvangen, tot met de heftruck rijden”. “Jazeker”, grapte Wil, “vandaar dat we alle deuren uiteindelijk hebben vervangen door roldeuren”.

De nieuwe en de oude generatie. Van links naar rechts Carlo, Patrick en Hennie Broeren en Wil van Grinsven. (foto uit familiearchief Wil van Grinsven)


11

In het gesprek komen nog heel wat meer familieleden voorbij. Ans, de zus van Wil die samen met een nichtje, Bertha van Boven, een tijdlang het huishoudelijk werk voor hun rekening hebben genomen. Een broer van Hennie, die inmiddels uit de bouwsector is gestapt en nu in de horeca zit en Monique, de dochter van Hennie. En ook een zoon van Hennie, Patrick, die een tijd lang als tegelzetter bij het bedrijf werkte totdat hij met een partner zelfstandig verder ging en nu sinds 2001 weer terug is bij het bedrijf. Natuurlijk speelt bij een familiebedrijf de opvolging ook een rol. De kinderen van Wil hebben andere keuzes gemaakt; de twee zoons van Hennie zijn pas laat bij de firma betrokken geraakt. Carlo is er nu sinds 1998 en Patrick zoals gezegd sinds 2001. Zij vormen sinds het terugtreden van Wil in 2011 en van Hennie, die begin 2011 overleed, de leiding van Particolare. Bedrijfscultuur Speelt de familiecultuur een rol, zij wordt toch gedomineerd door de bedrijfscultuur, die op haar beurt weer erg bepaald wordt door de situatie in de bedrijfstak. In de bouw is er relatief toch veel verloop van personeel. Dat bevordert het tot stand komen van een bepaalde cultuur ook niet. Mensen vertrokken als ze de vrijheid van het eigen baas zijn verkozen of als ze betere condities konden krijgen bij een andere baas, maar het was natuurlijk ook zo dat als het werk afliep, dan was ontslag onvermijdelijk, dan moest men naar een ander. Er was toch zo veel werk dat werkloosheid nooit lang duurde. En waren er nieuwe opdrachten, dan trok je die mensen weer aan. Het ging eigenlijk allemaal heel gemakkelijk. “Ooit dat je een kleine advertentie zette, maar meestal was het een kwestie van ons kent ons en sloeg je aan het bellen” vertelde Wil. “Men rouleerde wel eens ooit. Dan waren ze bij wijze van spreken vier of vijf jaar uit beeld en dan waren ze er weer”. Toch waren er ook die bleven, mensen met wie volgens Wil de klik er lag. De man van het eerder genoemde nichtje van Wil, Henk van Boven,

De bedrijfslogo’s van Tegelbedrijf|Tegelhandel Van Grinsven B.V. en het bedrijf dat daaruit voortkwam, Particolare.


heeft zo’n vijfentwintig jaar in het bedrijf gewerkt. Eén werknemer werkt al 32 jaar voor het bedrijf. Een enkeling van toen werkt nog steeds bij het bedrijf, en een paar mensen zijn medisch afgekeurd. Zij zijn al lang weg, zijn deels elders gaan wonen. De contacten ermee zijn incidenteel en het is niet anders -, ze verwateren op den duur. Van een bedrijfscultuur met veel rituelen was weinig sprake. Met de werknemers samen werd bij het begin van de bouwvakvakantie wel eens een pot bier gepakt. Meer bepalend waren de verhoudingen in de bouw. Wil: “Heel in het begin werkte ik op de bouw, dan waren de aannemer, de uitvoerder en de opzichter de twee, drie mensen die het voor het zeggen hadden. Al was je nog zo verkeerd bezig, zo moest het. We hebben hier op het doveninstituut gewerkt gehad, en ja dat was echt een heel vervelende man die opzichter. Wij moesten de toiletruimtes en doucheruimtes betegelen. Wij wasten de tegels in met voegenwit, maar dat moest even drogen want anders sloeg het voegenwit geelsig uit. Maar de tijd om het te laten drogen kregen we niet, dus moesten we de bovenste twee rijen inwassen, dan konden ze de plafonnetjes maken, en als die plafonnetjes er allemaal in lagen dan kon je naderhand weer terug. Die bovenste twee rijen werden vier rijen”. “Ik denk”, zei Wil, “luister eens even, dat gaat niet goed. Maar dat werd niet geaccepteerd. Dat was toen heilig hè. Zo’n opzichter bepaalde dat en kom je daar dan als jongere tussen, dan ging dat wel eens verkeerd”. De dagelijkse contacten en overleg verliepen vroeger anders dan nu. Nu is het met de mobieltjes veel directer. Roos: “Voor die tijd werkten ze met een pieper. Wil zat altijd op de weg en op een gegeven moment konden ze hem niet bereiken. Toen zaten ze al door heel Nederland. Toen zei de Puk, als jij eens een pieper meeneemt, want als jij in Utrecht staat, dan kunnen wij jou piepen en dan weet je of je in Utrecht moet blijven of dat je nog ergens naar door moet. Maar dat wou Wil niet, want dat ding liet hij meestal thuis liggen. Pas voor het mobieltje, daar is hij voor gezwicht”. Wil: “Dan belde je na het oppiepen naar huis op en dan waren ze met klanten bezig of ze waren in gesprek en dan kon jij daar weer gaan zitten wachten. Ik weet nog wel, dan hadden we toen werk en als ik dan ‘s morgens aanreed, dan kon ik rondrijden en dan had ik de regio gehad en dan ’s avonds weer terug en de volgende dag was het weer zo. En dan verliep

alles precies op tijd en uur. Dat kon je voortaan zuiver inschatten. Maar als er halverwege zeg maar iets anders tussen kwam en de pieper ging af, dan stond je zo een uur te wachten, nee, dat was zo over. Dat ding heb ik toen op de werkbank gelegd en het kan goed zijn dat het nog ergens tussen ligt. Maar het mobieltje, daar is niet onderuit te komen. Als je vroeger op de bouw zat en je bij wijze van spreken de hoofduitvoerder moest hebben, dan kon je om negen uur bellen, want dan was het schaft, dan wist je dat hij om half elf, kwart voor elf even een kop koffie pakte, en om half een dan kon je dan weer bellen. En kon je niet bellen, dan reed je er vanzelfsprekend naar toe. Maar nu ben je op de bouw en je rijdt van de bouwplek af en eer je op de grote weg bent gaat het telefoontje en is het dezelfde uitvoerder waar je net de hele tijd bij gezeten hebt, dan hebben ze weer iets. Dat was vroeger allemaal veel gerichter dus”. Ups and downs Toen Wil bij zijn vader ging werken, werkten zij met een man of zes. Dat groeide uit tot zo’n vijftien man personeel die soms op één locatie, soms op meerdere locaties in het land werkten. In de hoogtij-jaren waren het er achtenveertig. Tegen 2010 waren het er nog vierentwintig.

het over. Niet ten koste van alles”. “Het mooiste is”, voegt Wil er lachend aan toe, “die man die toen bij Van Erp dat werk aannam, die zit nu al een jaar of tien bij ons”. “Je legde voor aannemers een jaarcontract neer met de prijzen voor het werk dat je kon leveren”. En dan zei je: “Dit zijn de prijzen, en die prijzen die hanteren we voor het hele jaar”. “Dan gaven zij de planning door van heel het jaar, wat er voor woningen gingen komen, en dan kon je ook rekening gaan houden met je mensen”. Dat ging zo automatisch, dat het ook niet altijd goed liep. Wil: “We hebben ook wel eens een aannemer gehad, die was vergeten twintig woningen door te geven en dan in een keer dan bellen ze je

Voor de start was niet veel bedrijfskapitaal nodig geweest. “Het eerste wagentje was een oud volkswagenbusje, dat weet ik nog wel. Dat was in de fase dat mijn vader zijn betonschuttingen maakte en werd gewerkt in opdracht van een tegelgroothandel. Het busje was vooral nodig om de materialen te kunnen vervoeren: het zand en de specie, de tegels ook”. In die tijd was het werven van opdrachten meer een kwestie van gunnen, van het opbouwen van een relatie, geven en nemen, en nu is het meer een kwestie van rekenen. Het ging veel meer automatisch. Zat je in die molen dan gingen steeds meer aannemers je bellen. Als je het goed deed dan kwamen de aannemers bij wijze van spreken vanzelf. Wil: “Concurrenten had je tegelijk wel en niet. Overal was er zo veel werk. Nee, het enige wat we toen graag hadden willen maken, maar dat we niet kregen, dat was De Ruwenberg, het conferentiecentrum. We schreven in met Van Erp uit Geffen, dat was een gelijkwaardig bedrijf als het onze. Die wilden het hebben, en bij ons was het van - dat willen we graag, maar, tot een bepaald niveau en dan was

Een interieurfoto van de huidige showroom, die in 2001 bij de hal aan de Bedrijvenweg werd gebouwd. (foto van website www.particolare.nl)


13

op met hé, jij moet maandag daar en daar gaan beginnen. Dat is dan schrikken, want daar heb je dan geen mensen voor en dan moet je van alles improviseren om toch te kunnen beginnen”. Toen de klussen groter werden en buiten de regio moesten worden uitgevoerd en er ook rechtstreeks voor een aannemer werd gewerkt, moest er een ander busje komen met name voor het vervoer van de werknemers. De opslag van materiaal vond plaats op de bouw en al gauw in voorraadcontainers, die werden gebruikt van de aannemer, net als het steigermateriaal dat op de bouw al aanwezig was. Wat wel werd meegenomen, was een pomp, een soort betonmolen met compressor, die de specie naar boven spoot en verder slijpmachines en slijpmateriaal. Vrachtwagens reden met tegels naar de bouwplaatsen. Vanzelfsprekend dat het zo ging, want een project als in Amersfoort, 350 huizen in één ruk, dat was productie draaien. Alle soorten projecten werden gedaan, zowel in de woningbouw, als in de utiliteitsbouw, kantoren, instellingen, wat al niet. Eén groot project, daar is Wil trots op. Dat is het hoofdkantoor van de NMB in de Bijlmermeer; dat waren toen iets van negen of tien clusters. Het gebouw was van

de architect die in Sint-Michielsgestel ook het gemeentehuis getekend heeft, Alberts en Van Huut. Dat was volgens Wil echt een gigantisch werk. Er werd in die tijd gewerkt voor een hoop aannemers, grote bedrijven ook, Heijmans bijvoorbeeld, Nijssen, Eijkelenburg, voor wie onder andere de nieuwe units van het Instituut voor Doven hebben gedaan, HBG, Hendriks uit Oss en anderen. “We waren goed bekend bij Heijmans en toen de bedrijfsleider van Heijmans projectleider werd over het NMB-project was dat een credit om bij dat project betrokken te raken. Voor dat project was de Bouwcombinatie (IBC) gevormd, een combinatie van bedrijven. Maar ook in Oss het ziekenhuis, huizenblokken in Oss, in Gilze, in Rijen, en in Gestel de Beemden zitten in onze portfolio. Heel het project Maaspoort werd van voor tot achter meegemaakt”. Het productiewerk had ook het effect dat naar andere beloningssystemen voor de werknemers werd gezocht. Zo is er ook een tijdje op tariefbasis gewerkt, dat deden veel meer bedrijven. Tegelzetters ontvingen een basisloon en konden toeslagen krijgen op basis van het aantal vierkante meters dat werd gemaakt. Op dat

tariefsysteem werden vierkante meterprijzen met aannemers afgesproken. De tijd waarin dat gebeurde, was de periode waarin de bouw begon te stagneren. Eind jaren zeventig, begin jaren tachtig ging het in de woningbouw minder. De werkloosheid liep op en met de economie liep het ook minder. De hypotheekrenten liepen op tot 11, 12, zelfs 13%. Het tariefsysteem was bij sommige bouwvakkers niet populair. Velen voelden zich in hun werk opgejaagd. In 1985 schrijft Frank van den Berg5 over de Bouw- en Houtbond FNV en haar congres waarin de vraag werd gesteld hoe de sector op een geregelde en sociale manier ingekrompen kon worden. “Opdat de mensen die er nog werken tenminste gegarandeerd werk hebben en er een einde kan komen aan de absurde uitbuiting van de afgelopen jaren. Onder druk van de geweldige werkloosheid gebeuren er verschrikkelijke dingen in de bouw”, stelde Van den Berg destijds. “Pure uitbuiting en wie zijn mond open doet loopt de kans geloosd te worden. Er zijn twee mogelijkheden: óf het wordt een jungle óf het wordt een gereguleerde vermindering van de capaciteit, dus van het aantal werknemers”. Zo liep de productie kennelijk achteruit. Uit de ervaring van Loek Melissen, één van de afgevaardigden bij het congres, OR-lid bij bouwbedrijf Muwi in Geleen tekent Van den Berg op: “Er wordt steeds meer werk in tarief uitbesteed. Ga eens kijken op een flink werk van een groot bedrijf als Wilma. Dan zal je zien dat misschien drie, vier mensen aan eigen Wilma-personeel rondlopen. De rest is in dienst van onderaannemers. Toch werden er nog huizen verkocht, maar om de winsten te handhaven werden ze vaak soberder afgewerkt. Dat de bouwactiviteit minder was, was op de Maaspoort duidelijk zichtbaar. Van Grinsven Tegelwerken heeft er minimaal hinder van ondervonden. “Het extra, de jus, die viel er wel een beetje af”, stelt Wil, “maar ja, voor het overige, je kon wel met mensen bezig blijven, en dan was misschien de winstmarge wel iets minder, niet dat die trouwens ooit zo overdreven is geweest”.

Het hoofdkantoor van de NMB-bank in de Bijlmer in Amsterdam kostte 80 miljoen gulden en werd op 11 september 1987 geopend. Van Grinsven voerde het tegelwerk uit. (foto van website http://emilejaensch.punt.nl)


“De marges in de aannemerij waren de laatste jaren heel klein, enkele procenten slechts. Anno 2012 is het zo dat connecties eigenlijk niet langer meer tellen. Er wordt alleen nog maar gerekend. Wil: “Nu is het gewoon per project, of je nou lang voor een aannemer werkt of niet, er komen gewoon inkopers, waarmee je onderhan-

delt. De aannemer selecteert op de goedkoopste aanbesteding. Maar of dat altijd goed gaat? We hebben ooit meegemaakt dat een inkoper meende dat hij een hele slag geslagen had, dat was met de inkoop van kozijnen, dat waren maten die helemaal niet toe te passen waren. Het ging aan ons voorbij, maar dat hoor je dan wel eens. Aannemers hebben een project en de risico’s schuiven ze af naar onderaannemers. Dan zoeken die maar uit hoe het verder loopt”. “Voor de aannemer moest het geld gevonden worden in projectontwikkeling, daar werd de slag geslagen. Veel eigen personeel heeft een aannemer niet meer”, stelt Wil, geheel in overeenstemming met wat Melissen hierboven opmerkte. De onderaannemer had de mensen, maar daar werd ook flink geconcurreerd. De loonkosten waren hoog en veel aannemers moesten het hebben van de extraatjes: het meerwerk in de opdrachten. Maar ook dat zou gaan verdwijnen omdat steeds meer ontwikkelaars zelf al rekening gingen houden met de particuliere woonwensen van de toekomstige bewoners. De moeilijke situatie van het begin van de tachtiger jaren weerhield de firma er niet van in 1985 met de verhuizing naar de Bedrijvenweg toch ruimer te gaan zitten. Daar lagen misschien toen ook wel de kansen: de particuliere sector raakte steeds meer gecharmeerd van totale oplossingen: complete badkamers en keukens. Daar waren de marges groter en kon optimaal worden geprofiteerd van de combinatie met het eigen tegelzettersbedrijf. Wil: “Naderhand is dat met die koopwoningen steeds verder uitgebreid, dat de mensen veel meer keuze hadden. Nu heb je dat je in een huis wel vijf of zes verschillende tegels verwerkt en dan ook nog met kleuren van voegmateriaal en dergelijke”. Dat speelde dus ook nog mee: de klant werd veeleisender. Verstandige keuzes De combinatie verwerking en verkoop is destijds een goede keuze geweest. Was het aanvankelijk een kans die door Hennie Broeren werd gezien als een manier om een impuls te geven aan omzet en winst, tegen de tijd dat de markt zich zo had ontwikkeld dat de nieuwe huizenbewoners van de aannemers de kans kregen hun allerindividueelste inrichtingswensen in de huizen te realiseren, was de combinatie verkoop en verwerking een van de “selling points” van de firma geworden. Greet: “De laatste jaren zijn er steeds


15

meer tweeverdieners die het op prijs stellen, ook in bestaande woningen, dat we de renovatie van keuken of badkamer “turn key” opleveren. Dan doen wij al het regelwerk en de bewoners heeft er geen omkijken naar”. Broeren had – je zou kunnen zeggen – de gave, om vooruit te kijken, maar ook de drive om zijn idee te realiseren. Het stuitte nooit op tegenstand van de familie Van Grinsven. De showroom die in 1985 aan de Bedrijvenweg werd geopend, was, zeker hier in de regio, vooruitstrevend. “Ik weet nog wel”, zei Greet, “dat een van onze grootste leveranciers hier kwam kijken, zo van, wat gaan jullie hier nu neerzetten? En dat is wat we ook weer hebben gedaan in het nieuwe pand, Particolare, in 2001”. De aanleiding voor de nieuwbouw was in feite banaal: men groeide in de oude showroom uit haar jas. De tegelmode ging naar tegels van grotere afmetingen en de toonkasten werden dus ook steeds groter. Er kon te weinig aan de klanten aan opstellingen worden getoond. Ook daar zag Hennie Broeren een kans. Alles op het gebied van sanitair kwam onder één dak in een modern, door Cor Verkoelen getekend gebouw. Dat moderne gebouw, dat hoorde bij de nieuwe uitstraling die Broeren aan het bedrijf wilde meegeven. Daar stond hij helemaal achter. Concurrenten waren er wel, Den Otter in Sint-Michielsgestel en Van Boven in Den Dungen, maar die hebben toch een wat andere doelgroep. Daarbuiten probeerde Hennie Broeren toch de concurrentie een stapje voor te zijn. Hij was altijd wel vooruitstrevend in die dingen. “Zo van we moeten wel vooruit denken”, stelt Greet namens hem. Hij legde zijn oor daarbij ook te luister bij de vertegenwoordigers die de nieuwe trends bij hem brachten en die – omdat zij natuurlijk overal kwamen - wisten te vertellen wie waar welke initiatieven nam. De laatste jaren begint internet een rol van betekenis te spelen. “Vroeger kwam er een aannemer bij ons binnen, vaak met een klant, en dan wisten we dat we konden verkopen. Nu komen de mensen kijken naar wat ze op internet hebben gezien. Het zijn niet allemaal kopers meer. We weten nog niet wat die ontwikkeling ons zal brengen en hoe we daar precies mee om moeten gaan”. De combinatie geeft dan wel een antwoord op de klantbehoeften, vanzelfsprekend was zij in een bepaald opzicht niet. Verkoop en verwerken


zijn ook wel eens elkaars tegenpool. Wil: “Er is wel eens een tijdje geweest dat Hennie vrij was en dat ik dan ‘s maandags op de zaak was. Er werd altijd ruimschoots gemeten. Wat dan zaterdags of de week ervoor verkocht was, en men had een aantal meters over, dat mochten de mensen dan altijd in een vrij korte tijd terugbrengen. Dus ik was ‘s maandags niets anders dan aan het terugbetalen, want dan kwamen ze tegels terugbrengen. Al wat zij bij de verkoop verkeerd inmaten, dat kostte geld. Verkopen dat is gewoon een vak apart, dat moet je kunnen. En je hebt ook bepaalde dingen die je niet moet willen weten, want anders kun je niets verkopen. Want als wij zelf vanuit het vak moeten gaan verkopen, dan zijn wij tijdens het verkopen het ook al aan het verwerken. Je werd er ook wel vindingrijk door”. Slot Sinds 1963 is er in de bouw ontzettend veel veranderd. Bedrijven zijn gekomen en gegaan. Veel aannemerijen zijn grootschalig geworden. Van Grinsven is in die ontwikkeling een heel eind mee kunnen komen door zich steeds weer aan te passen aan nieuwe situaties en ontwikkelingen. Het bedrijf is een weg ingeslagen die in de decennia rond de eeuwwisseling succesvol bleek. Er werd steeds minder gewerkt in grootschalige bouwprojecten en steeds meer in maatwerk voor individuele klanten. Aanpassen en vooruitkijken was het motto van vooral één man in het bedrijf, die de rest daarin moeiteloos wist mee te krijgen. Wat Wil van Grinsven stoort is het huidige gedrag van veel werknemers in de bouw. Zij denken voor zichzelf, wat zich uiteindelijk tegen hen keert, zo is zijn overtuiging. Zij zien hun eigen belang vaak zo moeilijk in. Dat geldt voor de mensen die maar door blijven sjouwen en voor degenen die in een soort van opportunisme als zzp-er gaan werken. Die laatsten lijken de speelbal van de aannemerij te worden, hoofdzakelijk ten koste van zichzelf. Het doet hem denken aan de periode en de omstandigheden waarin zijn vader besloot voor zichzelf te beginnen. Zo herhaalt de geschiedenis zich wellicht.

1 Zie voor een korte geschiedenis van het bonnensysteem: http://home.kpn.nl/v20nd81s/enqelstenBNDeStem.htm 2 SER: 4e Halfjaarlijks Economisch Rapport. 24 juli 1964. 3 Gestels Nieuws 4 juli 1979 4 Een straatje, dat later werd omgedoopt tot Pelikaanstraat. 5 Frank van den Berg: De bouw, het einde van een open bedrijfstak. In De Waarheid, 19.08.1985

EEN FOTO UIT DE OUDE DOOS

Deze keer een foto uit het archief van toneelvereniging Onderling Kunstgenot, gemaakt door Charles Verzijl op een feestavond in het café van Jan van den Biggelaar, beter bekend als Bio Big. Op de foto van links naar rechts: Hemke Schellings, Marie van Hout, Riek van den Ekart, ?, Toos Willekens-Eykemans, Trees van Engelen, ?, Sien van Heugten-Eykemans, Jeanet van Engelen, Jan van Hout. Kent u de ontbrekende namen? Weet u wanneer de foto gemaakt is? Reactie op foto van melkboer In onze vorige uitgave plaatsten wij in het artikel over de melkboeren een prachtige foto van melkboer Jos Sterks met een aantal kinderen op zijn bakfiets. Gijs Sterks, zoon van Jos dacht dat de foto rond 1940 in de Zandstraat is gemaakt. Wij ontvingen één reactie op de foto, van Caroline Habraken: “Helaas heeft tot nu toe nog niemand de kinderen herkend en allen die ik gevraagd heb, wonend en geboren in de Zandstraat voor 1935, vragen of deze foto echt in de Zandstraat gemaakt is. Deze had toen namelijk karrensporen en ook die rij bomen herinneren zij zich niet.”

Reacties op beide foto’s zijn van harte welkom op het redactieadres Schijndelseweg 3, 5271 BK in Sint-Michielsgestel en op het e-mailadres [email protected].


17

EVEN STILSTAAN Thijs Braam

Lopend door ons dorp passeer je talloze alledaagse dingen. Je loopt er aan voorbij, totdat je je op een dag afvraagt wat het eigenlijk is, wat het betekent of hoe het zo ontstaan is. Eén van die objecten is de muur voor het huis Overberg; je komt er langs als je vanuit het dorp rechtsaf slaat, richting Den Dungen. Op die muur staat tekst. Slechts een paar woorden zijn nog leesbaar, maar ooit was de muur wit


en daar is met grote zwarte letters tekst op geschilderd, verdeeld over vier vlakken. Nog goed leesbaar is het woord INSPECTOR en daaronder LA PATRIA. Weet iemand wat er op heeft gestaan? Het lijkt reclame voor iets. Houdt de tekst verband met de periode dat de oude villa Overberg nog een hotel was? Of misschien met de tijd dat Wim Pennings er een zaak voor woninginrichting had?

De tekst La Patria riep zelfs de gedachte op dat er een tekst op stond om vrijwilligers voor de Spaanse burgeroorlog (1936-1939) te werven. Wie de teksten op de computer aan een nader onderzoek wil onderwerpen, kunnen we de afgedrukte digitale foto’s toesturen. Stuur een e-mail naar [email protected] als u ze wilt krijgen.


19

Sint-Michielsgestel in het jaar 1711, de overlast van duiven Nico van Hengstum

In het jaar 1711, twee jaar voor de Vrede van Utrecht, schreef het bestuur van de gemeente SintMichielsgestel en Gemonde een verzoekschrift aan de regering in Den-Haag. Deze brief is onder de titel Over het houden van duiven terecht gekomen in het archief van de Raad en RentmeesterGeneraal (RRG) in ‘s-Hertogenbosch. Het stuk is interessant vanwege: • - het jaar en periode • - de werking van het bestuur • - de oude rechten van de landsheren • - de landbouw • - de duiven Het is in te zien in het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) in Den Bosch. De Meierij in het jaar 1711 “We hebben al opgemerkt dat Gestel in het eerste kwart van de achttiende eeuw een moeilijke tijd doormaakte” schrijft Heesters in zijn boek over Sint-Michielsgestel (pagina 121). Niet alleen Gestel maakte een moeilijke tijd door maar heel Brabant. Brabant hoorde weer bij het gebied waar Europese oorlogen werden uitgevochten. In 1711 telden ze al de derde coalitieoorlog tegen Frankrijk (1702-1713). Veertig jaar eerder had de koning van Frankrijk zijn legers op weg gestuurd naar Amsterdam. De koning nam in 1672 met zijn hofhouding zijn intrek in kasteel Heeswijk. De Meierij was in 1711 al veertig jaar gevechtsterrein, met veel schade als gevolg en bovendien moest de bevolking de soldaten herbergen en voeden. De Vrede van Utrecht maakte daar in 1713 een einde aan. Een tweede oorzaak van de moeilijke tijd is dat het economisch slechter ging. In 1700 begon er een nieuwe recessie. De armoede in de Meierij van ’s-Hertogenbosch nam in de jaren 17101720 snel toe. Het plaatselijk bestuur en de inwoners konden niet meer voldoen aan de financiële verplichtingen. Het was armoe voor de boer en zowat iedere inwoner van Gestel was boer, behalve natuurlijk de bewoners van de kastelen en landhuizen. Tegen deze achtergrond moet men de brief van het gemeentebestuur zien. Het zou niet beter worden, want de eerste veepestepidemie (1713-1720) was vanuit Azië en Rusland op weg naar de Meierij, maar dat wisten ze in 1711 nog niet. In het archief van de Raad en RentmeesterGeneraal (RRG) van deze jaren vindt men vele


Vrede van Utrecht in 1713

Met de Vrede van Utrecht kwam een eind aan twee eeuwen godsdiensttwisten en bloedige oorlogen, met ongekend grote aantallen burgerslachtoffers

RRG.21 (Henk Beijers Archiefcollectie) document 29 Request van de schepenen van Eersel over de drie branden veroorzaakt door de Fransen, waardoor de bevolking in grote armoede terecht is gekomen. Daarnaast refereren ze aan karrendiensten, gijzelingen en executies. Ze hebben bij enige lieden, die nog liefde voor het dorp hebben, sommen geld geleend met de bedoeling die consequent te restitueren. Door de oorlogsomstandigheden is dit niet geëffectueerd. Ze verzoeken om remissie – 26 juni 1713.

ingezetenen, het gemeentebestuur van de gemeente Sint-Michielsgestel en Gemonde dus, richten zich in het verzoek Over het houden van duiven tot de edelmogende heren van de Raad van State der Verenigden Nederlanden. Een gemeente in de Meierij werd van ouds bestuurd door de schepenen en de drossaard. Vergelijken wij het gemeentebestuur in het jaar 1711 met het gemeentebestuur in 2013, dan zijn de schepenen de wethouders en de drossaard is de burgemeester. In 1711 kende de gemeente de functies van secretaris en vorster. De secretaris was net als nu een belangrijk en hoger opgeleid persoon en zorgde voor de administratie; de vorster was de bode en politieagent van de gemeente. Belangrijke mensen in het dorp waren de schoolmeester, de kerkmeesters, de bewoners van de landhuizen en kastelen. Bij ingrijpende beslissingen werden de mensen – de gemene ingezetenen – bij elkaar geroepen. De gemeente Sint-Michielsgestel en Gemonde telde in die tijd ongeveer 400 huishoudens (Heesters p135). Dat was te overzien. Van Gestel naar het Binnenhof en weer naar Den Bosch In het jaar 1711 werd Staats-Brabant rechtstreeks bestuurd door de regering van de Republiek der Verenigde Nederlanden: de StatenGeneraal en de Raad van State. Het hogere gezag over de plaatsen in de Meierij zat dus niet in ’s-Hertogenbosch maar op het Binnenhof in ’sGravenhage. De Staten-Generaal besliste, maar de Raad van State gaf advies en controleerde de uitvoering. In de praktijk was de Raad van State dus erg belangrijk.

De afstand van de Meierij en ’s-Hertogenbosch naar de regering op het Binnenhof was zowel figuurlijk als letterlijk groot. De plaatsen in de Meierij hadden daarom in ’s-Gravenhage een persoon die de werkwijze op het Binnenhof kende en daar zijn contacten had. De brief van het gemeentebestuur wordt dan ook niet ondertekend door de secretaris van de gemeente Gestel en Gemonde, maar door de heer Moerkerken. De heer Moerkerken was agent en lobbyist van de Meierij op het Binnenhof. De heer agent H. Moerkerken was een zelfstandig ondernemer. Verschillende Brabantse gemeentes maakten gebruik van zijn diensten. Hij schreef de verzoeken bestemd voor bestuur op het Binnenhof. Hij heeft het werk lang gedaan. Herman Moerkerken dient al voor 1690 zijn declaraties in voor zijn werkzaamheden voor de Meierij. In een vergadering van 20 juni 1736 is gesproken over het overlijden van den Heer agent Moerkercken in ’s-Gravenhage en over het aanstellen van een opvolger. De Raad en Rentmeester-Generaal der Domeinen De afstand tussen de Meierij en het Binnenhof is groot, maar omgekeerd geldt dat ook. De bestuurders en ambtenaren in ’s-Gravenhage leefden in een andere wereld en hadden weinig kijk op de zaken in de Meierij. Het bestuur op het Binnenhof maakte daarom gebruik van instellingen en ambtenaren met ervaring in Brabant. De Meierij werd van ouds bestuurd vanuit ‘sHertogenbosch. Daar werden de financiële zaken van hertog van Brabant in de Meierij beheerd door de Raad en Rentmeester-Generaal der Domeinen. Hij was in het hertogdom Brabant

stukken die een beeld geven van de problemen in de Meierij in die tijd. In het kader een van die stukken in de bewerking van Henk Beijers. (http://www.henkbeijersarchiefcollectie.nl). Het bestuur van Gestel en Gemonde De schepenen en regeerders van Sint-Michielsgestel en Gemonde, samen met de gemene


21

een belangrijk man, lid van de hertogelijke Raad (Filips de Schone, 1499). Dit was één van de bestuurlijke instellingen in ’s-Hertogenbosch uit het hertogdom Brabant die de Republiek handhaafde om zich met de regionale bestuurszaken in Brabant bezig te houden. De taken en bevoegdheden van de Raad en Rentmeester-Generaal werden langzamerhand steeds meer aan de nieuwe situatie van de Republiek aangepast. Het verzoek Over het houden van duiven werd vanuit het Binnenhof doorgestuurd naar ‘sHertogenbosch. Boven aan in de brief hebben de ambtenaren op het Binnenhof netjes genoteerd dat de brief in handen is gesteld van de Rentmeester-Generaal der Domeinen de heer Philip Jacob van Borssele van den Hooge om haar Ed: Mo: te dienen van berigt. Het verzoek van het dorpsbestuur komt dus via de adviescollege de Raad van State terecht in Den Bosch bij de Raad en Rentmeester-Generaal. De heer mr. P. Versterre heeft daar de brief gelezen en in een bijlage zijn deskundig commentaar gegeven. De brief samen met een bijlage bevinden zich nu in het archief van de Raad en RentmeesterGeneraal (RRG). Wat er verder met het verzoek gedaan is, wordt daar niet vermeld. Het verzoek van de gemeente aan de regering In het verzoek vragen de schepenen en regeerders samen met de gemene ingezetenen van

Sint-Michielsgestel en Gemonde aan de Edelmogende heren op het Binnenhof in ’s-Gravenhage toestemming dat ieder van de eigenaren en ingezetenen permissie om ieder op zijn eigen land de duiven dood te schieten. De duiven veroorzaken grote schade op de landerijen met rogge en boekweit. Deze duiven zoeken hun voedsel op de landerijen van de indieners van dit verzoek die daardoor aan de rogge en boekweit schade lijden wel vier maal meer dan de tiende jaarlijks bedraagt. De tiende is tien procent van de opbrengst, de schade wordt dus geschat op 40 procent van de opbrengst. Dus De brief Over het houden van duiven De schepenen en regeerders samen met de gemene ingezetenen van Sint-Michielsgestel en Gemonde, kwartier van Oosterwijk, Meierij van s’ Bosch geven beleefd te kennen dat op de kastelen in de omgeving ontelbaar veel duiven worden gehouden.

Maar het verzoek heeft een moeilijkere achtergrond. De duiven waren geen wilde duiven, maar duiven van de heren op de kastelen in de omgeving. De klacht is dus:dat op de kastelen in de omgeving ontelbaar veel duiven worden gehouden, die leven op kosten van de gewone boer. Het dorpsbestuur vraagt dus toestemming dat de gewone Gestelse boer de duiven van de hoge heer die op zijn akker zitten kapot mag schieten. Hoge heren houden van duiven: het duivenrecht en het jachtrecht In het verzoek zitten twee problemen: - het houden van ontelbaar veel duiven levert veel geld op. Duiven leveren immers mest en

Deze duiven zoeken hun voedsel op de landerijen van de indieners van dit verzoek die daardoor aan de rogge en boekweit schade lijden wel vier maal meer dan de tiende jaarlijks bedraagt. Dat is ook af te meten dat sommige van de mest van de duiven alleen al over de 100 gulden weten te maken.

mest was voor de tijd van de kunstmest kostbaar; • het houden van grote aantallen duiven en ook de jacht is van oudsher een voorrecht van de hoge heren op de kastelen. • Al in de middeleeuwen behoorde het houden van duiven tot de privileges van de adel en de hogere geestelijkheid. De kastelen hadden hun eigen duiventorens vanwege het smakelijke vlees bij de maaltijden en de kostbare mest. Bij een kasteel hoort dus een duiventoren. Een duiventoren kan duizenden duiven herbergen. De duiven haalden hun voedsel van de akkers in de omgeving. Een vlucht duiven die neer streek op een akker kon wel 500 tot 1000 exemplaren groot zijn. Zandgronden zijn van nature niet zo vruchtbaar. Mest is in de Meierij onmisbaar voor de akkers. Zonder mest geen oogst. De boeren hielden schapen om de mest, plagden de heide en verzorgden de potstal. De mestvoorziening was, tot de introductie van de kunstmest einde 19e eeuw, één van de belangrijkste bezigheden van de Gestelse boer. Duivenmest is een hoogwaardige mest, rijk aan stikstof, fosfor en kalium. Het is daarom kostbaar. Eén paar duiven levert ongeveer 4 tot 6 kilo mest per jaar. Een duiventoren met ontelbaar veel duiven is dus gewoon een goedkoop werkende mestfabriek.

Daarom verzoeken de indieners van dit verzoek, om deze exorbitante schade te voorkomen en zich te kunnen verweren, ootmoedig om de toestemming aan uw Edelmogende heren dat ieder van de eigenaren en ingezetenen gepermitteerd mag zijn om ieder op zijn eigen land de duiven dood te schieten.

De economische waarde van duiven De legendarische meester Jozef Van Doorslaer, die van 1919 tot 1940 eerst onderwijzer en daarna hoofdonderwijzer was van de gemeentelijke jongensschool van Steenhuffel (een dorp in Vlaams Brabant), heeft zijn leerlingen altijd voorgehouden dat 20 kg. duivenmest evenveel waard als een hele kar gewone stalmest was.. Een groep van 200 volwassen duiven leverde per jaar 500 jonge duiven op die, vlak voordat ze zouden uitvliegen, door de eigenaars opgegeten werden of op de markt verhandeld. Ook werden jaarlijks zes karrenvrachten mest geproduceerd.


men vraagt de regering dat een boer zijn eigen ingezaaide akkers mag beschermen tegen de duiven die flinke schade veroorzaken.

De wetgeving op het houden van duiven Het houden van duiven was vanouds een heerlijk recht in bezit van kloosters en kasteelheren. Toch had de hertog van Brabant al voor 1600 beperkingen opgelegd aan de uitoefening van dat recht. Bij wet werd vastgelegd dat een houder van duiven voldoende grond moest hebben om de duiven van voedsel te voorzien.

“Het dorpsgezicht van het landelijke Vurste bij Gavere wordt beheerst door het oude uitgestrekte kasteeldomein Borgwal. De schitterend gerestaureerde duiventoren is meer dan de moeite waard om eens te bezoeken. Hij is de mooiste van Oost-Vlaanderen.” bron: www.tomsracingpigeons.be

De oude adel met de heerlijke rechten verloor langzamerhand steeds meer macht en invloed aan de opkomende burgers. In de 17e eeuw konden ook ‘gewone mensen’ het recht van duiventil verwerven. De overgang van Hertogdom naar Republiek veroorzaakte een grote wisseling van macht. De eis van het hebben van voldoende grond bleef ook voor de nieuwe eigenaren van duiventorens bestaan. Voor een gewone Gestelse boer was dat niet weggelegd. Hij was de pachter. Hij zaaide en bewerkte weliswaar de akkers waar de vluchten duiven neerstreken, maar


23

hij kon daar weinig tegen doen, want de jacht op duiven was ook bij wet geregeld en in handen van de heren op de kastelen en landhuizen. De bijlage met de lijst van de duivenhouders Het verzoek uit Sint-Michielsgestel komt terecht in ‘s-Hertogenbosch bij de heer mr. Pieter Versterre, de vervanger van Rentmeester-Generaal document 30 Request van Johannes van den Eckart wonende te Sint Michielsgestel, die zich bezwaard voelt n.a.v. de inkwartiering van de vele ruiters en paarden uit het regiment van de Hertog van Wirtenbergh. De verdeling zou niet rechtvaardig geschieden – 5 juli 1713.

der Domeinen de heer Philip Jacob van Borssele. Hij stelt een bijlage op om de zaak voor de heren op het Binnenhof duidelijk te maken. In de bijlage geeft hij een samenvatting van het verzoek, een lijst van de eigenaren binnen Sint-Michielsgestel van de duiven die overlast veroorzaken en kijkt hij naar de wettelijke eis van voldoende grond. Het opstellen van deze lijst van de duivenhouders zal niet veel werk zijn geweest want alle duivenhouders waren bekend. Voor het houden van duiven moest men een vergunning aanvragen. De lijst van is in twee delen gesplitst. Eerst worden de kastelen - de oude bekende rechthebbenden, uit de tijd van het oude Hertogdom Brabant - genoemd met bewoners:

• Zegenwerp, de Freule van Coenen • Haanwijk, de vrouw van Oirschot • Nieuw-Herlaar, Jonkheer Lambert van Gerwen en mevrouw d´Adema • Op de Plaets, Juffrouw Merendonck • De kerk van Gestel • De kerk van Gemonde • De kastelen van Ruwenberg, de Heer Rouillé en de Vrouw van Asten Nieuw zijn de duiventorens van de burgers die dus een ook een vergunning aanvroegen om duiven te mogen houden. Nieuw • Op het goed van Sr. Cornelis van Strijp • Op het goed van Sr. Aelart van Eijll • Op het goed van den Heer van Berckel • Op het goed van Sr. Johannes vanden Eeckaart Versterre controleert ook nog de wettelijke eisen voor het houden van veel duiven. In de kantlijn naast de lijst staat in een memorije dat geen van de hier naast staande personen zoveel bunders land cultiveren als werden gerequireert, maar ze kunnen wel voldoende land in bezit hebben. Op de lijst van de kastelen staan de oude bekende kastelen Zegenwerp, Haanwijk, NieuwHerlaar met twee eigenaren en de Ruwenbergen (Philippe de Rouillé, commandant van Fort Isabella, op de Grote Ruwenberg, en de vrouwe

van Asten op de kleine Ruwenberg). Kasteel Oud-Herlaar ontbreekt. Kasteel Oud-Herlaar werd in 1736 als slooppand verkocht en was in 1711 waarschijnlijk al oud en vervallen en niet meer in gebruik. Op de Plaats, dus in het centrum bij de kerk, wordt ook een kasteel genoemd. De heer Versterre noemt geen naam en de eigenaar is juffrouw Merendonck. Er worden vier particulieren genoemd: Sr. Cornelis van Strijp (Hemelrijk), Sr. Aelart van Eijll (Brouwmeer), Heer van Berckel en Sr. Johannes vanden Eeckaart. Cornelis van Strijp was eigenaar van Hemelrijk. Hij was actief in SintMichielsgestel. De familie van Eijll behoorde tot de nieuwe rijken uit Den Bosch. Ze hadden de Brouwmeer in bezit. Van Den Eeckaart was advocaat wonende in Den Bosch. Hij was welgesteld, bezat onder anderen een grote boerderij in Gestel. De familie Van Berckel is een echte Gestelse familie bezat vele goederen in SintMichielsgestel en verschillende boerderijen. Waar zijn de duiventorens gebleven? Sabine Commu geeft in het afstudeerproject Duiventoren landgoed Wickenburgh uit 2005 een overzicht van de nu nog bestaande duiventorens in Nederland. Zij noemt één duiventoren in SintMichielsgestel: in Halder ’t Vaantje/Haanwijk. Was het Vaantje een duifhuis? In zijn artikel over Het Vaantje (Boschboom Bladeren nr.29: SintMichielsgestel) vraagt Minkels zich al af wat het

Op de linker foto (bron: www.rijksmonumenten.nl)’t Vaantje zoals het er nu nog bij staat, nadat het in 1965 gerestaureerd is. Op rechter foto (BHIC, indentificatienummer SM.0053) ’t Vaantje voor de restauratie. In de deuropening staat Hendrika van Grinsven – Groenendaal met haar kinderen. Zij trouwde op 29 mei 1914 met haar Johannes. Afgaande op de leeftijd van de kinderen is de foto waarschijnlijk tussen 1920 en 1925 gemaakt.



25

voor een gebouw is: een duifhuis van Haanwijk, een oude wachtpost of een veerhuis? Op de lijst van rijksmonumenten staat ’t Vaantje genoemd als veerhuis. Boven in de muur van het Vaantje zitten nu nog duivengaten. Het heeft de vorm van een duifhuis. In de omgeving van Sint-Michielsgestel noemt

Sabine Commu de kastelen Seldensate in Middelrode, Stapelen in Boxtel en de duiventoren in Kasteren/Liempde. Wie een echte duiventoren wil zien moet naar Groot Duijfhuis in Liempde gaan. In Sint-Michielsgestel hebben wij alleen het Vaantje - met een vraagteken - en de Duifhuisstraat. De echte enthousiastelingen gaan natuurlijk naar België en Frankrijk.

Interessante websites: www.deheerlijkheidherlaar.nl

Bij deze boerderij, op de hoek van de Hoogstraat en de Duifhuisstraat stond op de kadastrale kaart van 1836 een duifhuis ingetekend. In de beschrijving die daar bij hoort staat vermeld: “huis, schuur en erf”. Schijnbaar was het gebouw dus niet meer als duifhuis in gebruik. In Den Heertgang, 2011 nr. 1 publiceerden wij het artikel “Van duifhuis tot spreeuwenbos”

Internet is voor mensen die in heemkunde en geschiedenis zijn geïnteresseerd een waar snuffelparadijs. Er is enorm veel informatie te vinden. Maar als je de weg niet weet, is internet als een bibliotheek waar ze alle boeken op een hoop hebben gegooid. Probeer dan maar eens te vinden wat je zoekt. Bovendien kan iedereen alles op internet zetten. Je weet nooit zeker of de gevonden informatie juist en volledig is. In deze rubriek zullen we steeds een website bespreken, waarvan we denken dat die voor leden van de heemkundekring interessant is.

Centraal in het Dommeldal, op Kasteren te Liempde, ligt het uit de 14e eeuw stammende Groot Duijfhuis, een boerderij met herenkamer en een vrijstaande duiventoren uit 1661. De duiventoren is een parel in het landschap en telt drie verdiepingen. De schuine planken aan de muren waren bedoeld om fluwijnen (steenmarters) geen kans te geven. Vele jaren hebben ze er voor de sier gehangen maar nu zijn de steen-


marters weer nadrukkelijk aanwezig op Kasteren. Bij de Hoevedreef was vroeger een kortere weg naar Liempde. Over de Dommel was een draad gespannen waarlangs men zichzelf in een houten bak naar de overkant trok. Nu is er weer op nagenoeg dezelfde plek een pontje in de vaart. Bron: www.henrifloor.nl/teksten/verslagen/2012/ w120403.htm

Voor de tweede keer besteden we aandacht aan onze eigen website www.deheerlijkheidherlaar. nl. Die is een tijdje geleden namelijk helemaal vernieuwd. Ze heeft een modern, fris uiterlijk gekregen en de informatie op de site is gemakkelijk bereikbaar door middel van 7 knoppen die steeds in beeld blijven. Een interessante is de knop documenten, die leidt naar vele documenten die op de website gezet zijn. Alle oude Heertgangen zijn op deze manier op het scherm te lezen en ze kunnen door de liefhebbers opgeslagen worden. De knop galerij geeft toegang tot een grote hoeveelheid foto’s, die met veel geduld zijn gedigitaliseerd en gecategoriseerd. Het is zeker de moeite waard om de website regelmatig te bezoeken. En via een van de vele links kunt u terecht komen op andere boeiende en leerzame websites. Zo komt u uw tijd wel door….

Voor het bijhouden en onderhouden van de website is de heemkundevereniging nog op zoek naar mensen die het leuk vinden om foto’s en verhalen die anderen aanleveren op de website te zetten. Er is een speciaal programma om dat te doen, zodat u thuis aan de website kunt werken. Tot nu toe doen een of twee leden dit werk, maar meer handen maken lichter werk. Geïnteresseerd? Neem voor meer informatie en aanmelden contact op via het redactieadres Schijndelseweg 3 of via het e-mailadres info@ deheerlijkheidherlaar.nl. Nee, u hoeft echt geen computernerd te zijn. Alles wat u moet weten, wordt u geleerd.

Een van de vele oude foto’s die op de website te zien zijn. In 1944 organiseerden de Engelsen de intocht van Sinterklaas voor de Gestelse kinderen.


27


de heerlijkheid herlaar

Recommend Documents