Dirk Kruijt1
De Colombiaanse vredesonderhandelingen: lessen uit de regio De afgelopen maanden hebben de Colombiaanse overheid en de guerrillabeweging FARC een start gemaakt met vredesonderhandelingen. Colombia is zonder twijfel hét Latijns-Amerikaanse land dat het meest getroffen is door geweld. Waar in de regio guerrillabewegingen verdwenen onder de terreur van dictaturen of inbonden na succesvolle vredesakkoorden, bleef de guerrilla in Colombia opereren, naast andere geweldsactoren zoals paramilitairen en drugsmaffia’s. Wat zijn de belangen van de partijen in de huidige onderhandelingen? Wat ging eraan vooraf ? En wat kan Colombia leren van de vredesonderhandelingen in de regio? Guerrilla, vrede en verkiezingen De status van ex-guerrillero is in Latijns-Amerika sinds twintig jaar salonfähig. In een aantal landen bekleden voormalige guerrillastrijders belangrijke politieke functies. In Brazilië werd de voormalige guerrillera Dilma Rousseff gekozen tot president (2011 tot 2015). In Cuba werd oud-guerrillaleider Raúl Castro Ruz in 2008 door het parlement tot president gekozen. In Nicaragua werd oud-guerrillaleider Daniel Ortega voor de derde maal beëdigd als president in 2012. Ook Uruguay koos een oud-guerrillero tot president in 2010, José Mujica. In vier LatijnsAmerikaanse landen zijn voormalige guerrillaleiders vicepresident: in Bolivia (Álvaro García Linera, sinds 2006), in Cuba ( José Ramón Machado, sinds 2008), in El Salvador (Salvador Sánchez Cerén, sinds 2009) en in Nicaragua (Omar Halleslevens, sinds 2012). In Colombia’s hoofdstad Bogotá is het voormalige guerrillalid van M-19, Gustavo Petro, burgemeester sinds 2011. Hij heeft verschillende gedemobiliseerde guerrillaleden als voorgangers. Gedurende de regering van de Hondurese president Manuel Zelaya (2006) en tijdens de opeenvolgende regeringsperiodes van de Venezolaanse president Hugo Chávez waren verschillende oud-guerrilleros kabinetslid. De hoogtijdagen van de guerrillabewegingen waren de jaren zestig tot tachtig van de vorige eeuw. Dat was ook de periode van de militaire dictaturen die toen in veel landen in de regio aan de macht waren en die verwikkeld waren in binnenlandse oorlogen tegen het Jaargang 66 nr. 12 | December 2012 Internationale Spectator
‘internationale communisme’. Het was de periode van de Koude Oorlog waarin de Verenigde Staten regionale dictaturen steunden om deze ‘gepantserde democratieën’ te beschermen. In deze binnenlandse oorlogen traden de militaire regeringen op met een overkill aan counterinsurgency en terreur: tegen studentenleiders, progressieve geestelijken, vertegenwoordigers van verboden boerenorganisaties, vakbondsleiders, journalisten en sympathisanten van ‘gewapend links’. In Argentinië, Bolivia, Chili, Colombia (dat overigens alleen een korte en milde vorm van dictatuur kende), de Dominicaanse Republiek, Ecuador, Haïti, Mexico (dat geen dictatoriale maar wel sterk autoritaire regeringen kende), Paraguay, Peru en vooral in Centraal-Amerika kwamen guerrillabewegingen van verschillende politieke teneur op. In retrospectief waren dat kleine politiek-militaire groeperingen, dikwijls geleid door jongeren, gelieerd aan de hoofdstedelijke studentenbeweging.2 In Cuba versloeg een guerrillabeweging van minder dan duizend leden en een stedelijke verzetsbeweging geleid door studenten een veel groter leger van dictator Batista om vervolgens op 1 januari 1959 de macht over te nemen. De Cubaanse Revolutie fungeerde voor bijna alle guerrillabewegingen als lichtend voorbeeld. Het land werd een toevluchtsoord voor politieke vluchtelingen van de landen met dictatoriale regeringen en verleende (vooral technische) assistentie in de vorm van medische hulp, training van kaders en faciliteiten voor berichtgeving aan het buitenland. In een enkel geval (de Dominicaanse Republiek en Venezuela in de jaren zestig, Nicaragua en El Salvador in de jaren zeventig en tachtig) gaf het ook militaire ondersteuning ter plekke. In de jaren negentig zou Cuba’s rol mede die van vredesbemiddelaar worden. In de meeste landen verdwenen de guerrillabewegingen onder de terreur van de dictaturen. In CentraalAmerika kwam het tot drie burgeroorlogen van lange duur, waarbij de Nicaraguaanse guerrilla in 1979 de overwinning behaalde om vervolgens in een nieuwe burgeroorlog terecht te komen waarbij de contrarevolutionairen werden gefinancierd door de Verenigde Staten. In El Salvador kwam het tot een militaire patstelling na een oorlog van 12 jaar. In Guatemala was 597
de guerrilla in het defensief gedrongen in een bloedige campagne tussen 1979 en 1983. Pas in 1996 werd een vredesakkoord gesloten na jarenlange onderhandelingen. In de jaren negentig opereerden guerrillabewegingen in Peru en Mexico. De macabere beweging Lichtend Pad, maoïstisch maar zonder enige steun van China, terroriseerde twintig jaar lang de bevolking van Peru en werd verslagen door counterinsurgency-operaties waaraan ongeveer 400.000 boerenmilities deelnamen.3 In 1994 manifesteerde zich een guerrillabeweging in het arme zuiden van México. Wijs optreden van zowel guerrilla als overheid leidde tot een bijna onmiddellijke onderhandelingssituatie en daardoor ontaardde de situatie niet in een burgeroorlog zoals in de buurlanden van Centraal-Amerika. Alleen in Colombia bleven guerrillabewegingen opereren, naast andere niet-statelijke geweldsactoren zoals omvangrijke paramilitaire groeperingen en grotere en kleinere drugsmaffia’s. De situatie van geweld in Colombia Colombia is zonder twijfel hét Latijns-Amerikaanse land dat het meest is getroffen door geweld. Met haar 46 miljoen inwoners is het na Mexico het grootste Spaans sprekende land ter wereld. Na Brazilië, Mexico en Argentinië is het de vierde belangrijkste economie van Latijns Amerika. Strijdkrachten en politie tezamen hadden in 2010 een omvang van 444.000 personen (285.000 militairen en 159.000 politie), in omvang en budget iets kleiner dan Brazilië met bijna tweehonderd miljoen inwoners, maar groter dan Mexico met een bevolking van 115 miljoen.4 Sinds 60 jaar is er een gecompliceerde reeks gewapende conflicten gaande tussen verschillende actoren, sommige met een politieke, andere met een louter criminele agenda. Schattingen van prestigieuze NGO’s komen op 4,5 miljoen slachtoffers, ongeveer 10% van de totale bevolking. In de afgelopen tien jaar zouden er alleen al tussen de drie tot vijf miljoen vluchtelingen te melden zijn.5 In conflictsituaties in de economie, de maatschappij en het politieke bestel neemt men zijn toevlucht tot geweld. In deze context is het niet eens meer verbazingwekkend dat, om een voorbeeld te noemen, 63% van alle moorden op vakbondsleiders ter wereld tussen 1999 en 2009 in Colombia plaatsvonden.6 Dit is een van de zovele geweldsindicatoren. In het land opereren strijdgroepen van verschillende guerrillabewegingen. Om de guerrilla in een vuile oorlog te bestrijden, kwamen met stilzwijgende steun van overheid en strijdkrachten, paramilitaire organisaties op met een surplus aan terreur ten opzichte van de lokale bevolking wier territoria werden ‘schoongemaakt’. Tijdens de eerste regeringsperiode van president Uribe (20022006) sloot de overheid een pact met de nationale 598
leiders van de paramilitairen die hun troepen konden demobiliseren op basis van aanzienlijke strafvermindering of voorwaardelijke kwijtschelding. Dan zijn er talloze mini-drugskartels aanwezig die ontstonden na de vernietiging van de kartels van Medellín en Cali in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Ten slotte zijn er de ‘nieuwe’ geweldsactoren, criminele groepen die in het officiële spraakgebruik worden aangeduid als BACRIM (bandas criminales emergentes). Al deze nietstatelijke actoren waren of zijn voor hun financiering afhankelijk van ‘oorlogsbelastingen’ opgelegd aan de bewoners van de territoria die ze beheersten, ontvoeringen en deelname aan het productie- , transport- en verhandelingsproces van drugs. Hieronder volgt een korte typering van deze actoren:7 De guerrilla: tijdens de jaren zestig tot tachtig ontstonden meer dan tien ‘politiek-militaire’ organisaties waarvan de bewegingen M-19, FARC (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia) en ELN (Ejército de Liberación Nacional) de meest relevante waren. Ze opereerden met eigen agenda’s en bestreden bij tijd en wijlen ook elkaar. In de jaren 1990/91 kwam het tot onderhandelingen tussen een coalitie van de guerrilla en de overheid. Op een gegeven ogenblik haakten de FARC en de ELN af.8 Tenslotte kwam het tot een vergelijk met de andere deelnemende organisaties waarvan M-19 veruit de belangrijkste was. Op basis van deze vredesakkoorden kwam een nieuwe grondwet tot stand en demobiliseerden de guerrilleros. Enkele leiders kregen nationale politieke faam. Anderen kwamen terecht in NGO’s en vakbondsorganisaties. Maar de meesten werden binnen enkele jaren vermoord. De paramilitairen9: in de jaren zestig en later autoriseerde de Colombiaanse overheid de vorming van regionale ‘zelfverdedigingseenheden’. Deze eenheden bonden de strijd aan met lokale guerrilla-eenheden en vormden lokale machtsbastions. Langzaam maar zeker vestigden ze ‘gezuiverde’ zones waar ze de bevolking intimideerden of verdreven. Hun leiders werden lokale en regionale landheren die de campagnes van tamme politici financierden. Ze verenigden zich in een landelijke organisatie, de Autodefensas Unidas de Colombia (AUC). In 2004 sloten de nationale leiders en de regering een pact op basis waarvan een groot deel van de troepen onder hun commando werden gedemobiliseerd. De drugskartels10: toen Colombia begon aan de teelt van coca en de export van cocaïne vormden zich drie grote kartels in Bogotá, Medellín en Cali. Het kartel van Bogotá bestond kort maar de leiders van de twee overblijvende groepen vormden ketens van producenten, transporteurs, internationale intermediairs, eindafneInternationale Spectator Jaargang 66 nr. 12 | December 2012
mers en witwassers. Na het oprollen van deze twee grote kartels ontstonden er ongeveer 300 mini-kartels die banden onderhielden met de paramilitairen. Guerrillaeenheden van de FARC beschermden aanvankelijk cocatelers maar namen later ook deel aan allianties met groeperingen in deze illegale economie. De overheid wist de omvang van de drugseconomie te reduceren (op dit moment is Peru weer de grootste cocaïne-exporteur) maar nog altijd zijn de kuststreken aan de Stille Oceaan en de zuid-Colombiaanse departementen regio’s waar de drugsproductie en -handel floreren. De BACRIM (bandas criminales emergentes)11: na de demobilisering van omvangrijke eenheden van de paramilitairen kwamen desondanks in dezelfde regio’s andere criminele organisaties op, dit maal zonder zelfs de ideologie van counterinsurgency-ondersteuning. In velerlei opzicht lijken ze op de groeperingen die voorheen onder de banier van de AUC opereerden. In hun inkomen voorzien ze door afpersing, moord op bestelling, ontvoering, en ‘bescherming’ van drugsroutes. Van de gedode of gevangengenomen leiders van deze bendes is ongeveer 50% afkomstig uit de rijen van de voormalige subalterne officieren van de gedemobiliseerde paramilitaire eenheden. De Comisión Colombiana de Juristas betitelt deze groeperingen dan ook met recht als neo-paramilitairen. Mislukte vredesonderhandelingen in Colombia Het is niet de eerste keer dat de Colombiaanse overheid met de FARC en de ELN onderhandelt. Aan het eind van de jaren tachtig, toen M-19 en enkele kleinere guerrillabewegingen de weg naar demobilisering insloegen, waren daar ook de FARC en de ELN bij betrokken. De FARC was toen veel volumineuzer, had misschien 12.000 tot 15.000 of meer leden onder de wapens en een veelvoud aan sympathisanten. De leiders hadden toen de hoop op omsingeling van de grote steden Bogotá, Medellín en Cali. Zo ver kwam het niet, Bogotá en de andere grote steden bleven onder regeringscontrole maar de guerrilla en even later de paramilitairen beheersten omvangrijke regio’s. In de jaren negentig onderhandelden twee presidenten zowel met het ELN als met de FARC, de Cubaanse leiders vragend om bemiddeling. Tussen 1999 en 2002 ontruimde de overheid in de streek rond de gemeente San Vicente del Caguán een gedemilitariseerde zone groter dan Nederland waar de FARC de controle over kreeg. President (Fidel) Castro bezocht de regio en raadde een politieke oplossing aan waarbij hij, aan zijn eigen guerrillacampagne refererend, de leiders van de FARC wees op het gebrek aan publiekssteun, de oorlogsmoeheid van de bevolking, de sloganeske ideologie en het gebrek aan buitenlandse steun.12 De onderhandelingen liepen op een mislukking uit. Jaargang 66 nr. 12 | December 2012 Internationale Spectator
Deze militairen op een post in de Verloren Stad (Ciudad Perdida) in het noorden van Colombia moeten voorkomen dat toeristen gekidnapt worden door de FARC. Foto Laura van der Wal
Intussen werkte de Colombiaanse overheid met aanzienlijke steun van de Verenigde Staten aan de versterking en uitbreiding van de strijdkrachten. Tijdens de twee regeerperiodes van president Uribe (20022010) herwonnen de strijdkrachten het initiatief en werden grote delen van het nationale territorium gepacificeerd. Zowel de FARC als de ELN verloren terrein, invloed en troepenmacht. President Uribe bereikte een akkoord over de collectieve demobilisering van de paramilitaire eenheden van de AUC. Officieel werden 35.000 paramilitairen ontwapend.13 Waarschijnlijk is hun aantal geringer omdat er sprake was van dubbele of driedubbele mobilisering of demobilisering van ingehuurde ‘militairen’. Daarmee verdween een significante niet-statelijke geweldsactor van het toneel. De overheid schiep ook de mogelijkheid van individuele mobilisering vanuit de guerrilla. Volgens opgave van de Agencia Colombiana para la Reintegración deserteerden 599
15.000 leden van de FARC en de ELN tussen 2004 en 2011.14 De twee overblijvende bewegingen behielden gevechts- en recruteringscapaciteit (het aantal leden van de FARC werd in 2003 op 2.000 geschat, in 2010 op 7.500 en in 2012 op 9.000) maar verloren het initiatief. Tussen 2004 en 2007 vonden, na bemiddeling van het katholieke episcopaat, ten minste zeven onderhandelingsrondes tussen de Colombiaanse overheid en de ELN plaats op Cuba. De FARC onderhandelde, zij het strikt informeel, eveneens op Cuba tot midden 2009 en daarna in Venezuela.15 Lessen uit de regio: vredesonderhandelingen in Nicaragua, El Salvador en Guatemala De succesvolle vredesonderhandelingen in El Salvador, Guatemala en Nicaragua in de jaren negentig van de vorige eeuw dienden de afgelopen jaren tot voorbeeld voor toekomstige onderhandelingen tussen de Colombiaanse overheid en de guerrilla. Ook in Centraal-Amerika bleven de onderhandelingen aanvankelijk zonder resultaat tot aan het einde van de Koude Oorlog. De strijdkrachten wilden niet met ‘terroristen’ onderhandelen en de overheid moest het militaire establishment dwingen tot deelname aan de onderhandelingsmissies. In El Salvador waren drie onderhandelingspogingen tussen 1984 en 1988 mislukt. Tussen leger en guerrilla had zich en patstelling ontwikkeld. In 1989 kondigde de net benoemde president Cristiani tijdens zijn inauguratie unilateraal onderhandelingen aan waarbij hij aankondigde dat de overheidsdelegatie zich niet meer zou terugtrekken. In Nicaragua hadden de Sandinistische strijdkrachten (vernoemd naar Augusto César Sandino, een revolutionair die in de eerste helft van de vorige eeuw streed tegen de bezetting van Nicaragua door de VS) in een burgeroorlog de contrarevolutionaire paramilitaire formaties verslagen, maar een vredesakkoord was nog niet bereikt. Toen de Sandinistische regering in 1990 de verkiezingen verloor, opteerde de nieuwe regering voor snelle vredesonderhandelingen. De Guatemalteekse guerrilla besloot tot deelname aan officiële onderhandelingen in 1991. Costa Rica en andere ‘bevriende landen’ (Cuba, Mexico, Noorwegen, Panama, Spanje en Venezuela) hadden de weg gebaand voor het kader van toekomstige akkoorden, procedures ter verificatie en beschikbaarstelling van hun territorium als neutrale onderhandelingsplaats.
600
In elk van de drie landen kwam uiteindelijk het tot vredesakkoorden, demobilisering van guerrilla en een fors deel van de strijdkrachten, politiehervormingen en formele of de facto amnestie. Het waren elite-pacten, gesloten tussen de regeringsvertegenwoordigers, het militaire establishment en de leiding van de guerrilla. Steeds vonden naast de officiële onderhandelingen informele parallelbesprekingen plaats. Deelakkoorden werden gesloten in kleine werkgroepen van zes, vier of soms twee personen. De rol van de bemiddelaars bleek cruciaal. In Nicaragua trad ex-president Carter op als bemiddelaar tussen de aftredende Sandinistische regering (en strijdkrachten) en de aanstaande regering die nog niet in functie was. Twee maanden later was er een akkoord met de contrarevolutionaire militaire formaties bereikt, en een overeenkomst over de leiding van de strijdkrachten en de politie, pensioenen, demobilisering en verdeling van de macht over de veiligheidssectoren. In El Salvador namen de vredesonderhandelingen twee jaar in beslag. Opnieuw werden en petit comité alle deelakkoorden uitonderhandeld. Een sub-secretaris-generaal van de Verenigde Naties trad op als vredesbemiddelaar.16 De agenda was vooral pragmatisch en gericht op democratische hervormingen. Grote sociaaleconomische hervormingen werden niet bediscussieerd. De voormalige guerrilla werd na de vredesakkoorden de tweede grootste partij en won in 2009 de presidents- en parlementsverkiezingen. In Guatemala werden pas in 1991 de eerste formele vredesonderhandelingen gevoerd, aanvankelijk gemodereerd door de aartsbisschop. Mexico, Noorwegen en Spanje boden hun goede diensten aan. De besprekingen werden enkele keren afgebroken door de guerrilla die bleef aandringen op verregaande hervormingen van economie, maatschappij en politieke orde. Leger en guerrilla onderhandelden parallel aan de formele besprekingen. Stille diplomatie van Cuba droeg sterk bij aan het succes. In de lente van 1996 waren de strijdende partijen te gast bij Fidel en Raúl Castro en kwam het tot een verzoening. De guerrilla kondigde een unilateraal staakt-het-vuren aan en de strijdkrachten ontbonden de paramilitaire formaties. Een half jaar later werden de formele akkoorden getekend. Een nieuwe poging tot vrede De formele onderhandelingen tussen de Colombiaanse guerrilla en een regeringsdelegatie kwamen in het derde regeringsjaar van de Colombiaanse president Santos (2010 – heden) tot stand. President Santos sloeg een geheel andere toon aan dan zijn voorganger Uribe en hij verbeterde de antagonistische relaties met Cuba, Ecuador en Venezuela.17 Hij kondigde ook een omvangrijk plan voor landteruggave aan oorlogsInternationale Spectator Jaargang 66 nr. 12 | December 2012
slachtoffers aan, iets dat spoort met de roep van guerrillazijde om een landhervorming. De guerrilla liet gijzelaars gaan en verbood haar strijdgroepen zich nog verder met bescherming van de drugshandel en met kidnapping in te laten als teken van goede wil. De voorheen bestaande kanalen van goede diensten in Noorwegen en Cuba werden heropend. Tien jaar na de afgebroken vredesonderhandelingen in San Vicente del Caguán, in augustus 2012, werd in La Habana een eerste akkoord gesloten tussen de FARC en de Colombiaanse overheid dat ruimte geeft voor vredesonderhandelingen op basis van een agenda van vijf punten: integrale plattelandsontwikkeling (in de rurale gebieden heeft de FARC de meeste aanhang), politieke participatie, demobilisering, drugshandel en slachtoffers. De agenda lijkt op de pragmatische vredesagenda van El Salvador. In de Colombiaanse delegatie zijn opgenomen een voormalige vice-president, de presidentiële gedelegeerde voor de vrede, een oud-commandant van de strijdkrachten, een voormalig hoofd van de nationale politie, de voormalige presidentiële gedelegeerde van de Agencia Colombiana para la Reintegración (de task force voor de demobilisatie) en de voorzitter van de machtige nationale ondernemersorganisatie. Van de delegatie van de FARC maken deel uit de nummer twee van de FARC-leiding, drie vooraanstaande leden van de
commissie van internationale betrekkingen en een vooraanstaand gedetineerd guerrillero, die vanuit een gevangenis in de Verenigde Staten per Skype aan de besprekingen deelneemt.18 De eerste besprekingen in Oslo verliepen aanvankelijk stroef. De FARC haalde breed uit naar de sociale ongelijkheid en misdaden tegen de menselijkheid. De overheidsmissie bleef neutraler. Het was een openingsbod: de FARC wilde aantonen dat ze, hoewel militair in het defensief, niet aan tafel zat als een verslagen partij. De Colombiaanse delegatie wilde internationaal haar goede wil en zelfbeheersing tonen. De Colombiaanse pers bleef voorzichtig optimistisch. De tweede sessie vond half november plaats in La Habana. Beide partijen hebben veel te winnen bij het slagen van de onderhandelingen en te verliezen bij het afbreken ervan. Voor de regering van president Santos zou een echec een herverkiezing kunnen blokkeren. Voor de FARC zal een mislukking op een aanzienlijk sympathieverlies en verdere ineenschrompeling uitlopen. Zoals het er naar uitziet zijn er twee pragmatische onderhandelingspartners samengekomen. Bijna zeker zullen conceptakkoorden worden voorbereid in kleine werkgroepen. Een deel van de onderhandelingen zal in het verborgene plaatsvinden. Beide partijen hebben baat bij het bereiken van deelakkoorden op niet al te lange termijn. Mochten de onderhandelin-
De FARC-delegatie tijdens de persconferentie in Oslo. De eerste besprekingen verliepen stroef. Foto V. Salvesen
Jaargang 66 nr. 12 | December 2012 Internationale Spectator
601
gen de weg van een blijvend succes ingaan dan kan de Colombiaanse bevolking hopen op een structurele vermindering van het geweld. Na de demobilisering van het grootste deel van de paramilitairen zou dan ook het grootste deel van de guerrilla de weg van staakt-het-vuren en herintegratie hebben gekozen.19 Maar zelfs als de vredesonderhandelingen geheel zouden slagen zijn niet alle problemen opgelost. Het omvangrijke circuit rond de productie en verhandeling van cocaïne is het derde segment van niet-statelijke gewapende actoren. Die worden door de Colombiaanse overheid als ‘louter crimineel’ omschreven. Bestrijding via de strijdkrachten en de mogelijkheid tot onderhandelingen op basis van een politieke agenda is daarmee uitgesloten. De politie is relatief zwak en de situatie biedt daarmee vooralsnog geen mogelijkheid tot een oplossing van de gespletenheid van Colombia. Dirk Kruijt is emeritus hoogleraar ontwikkelingsvraagstukken aan de Faculteit Sociale en Gedragswetenschappen, Universiteit Utrecht.
Noten
1 Dit artikel kwam mede tot stand via onderzoek gefinancierd door NWO-WOTRO (project W.07.68.106.00). 2 Zie voor een algemene analyse van de Latijns-Amerikaanse guerrillabewegingen Timothy P. Wickham-Crowley, Guerrillas and Revolution in Latin America, Princeton, 1992 en van de CentraalAmerikaanse guerrilla-oorlogen Dirk Kruijt, War and Peace in Central America, Londen, 2008. 3 Volgens de Peruaanse waarheidscommissie die in 2003 haar rapport publiceerde kwam 70% van de slachtoffers onder de burgerbevolking voor rekening van Lichtend Pad. In alle andere gevallen kwam het leeuwendeel van de oorlogsmisdaden volgens de verschillende waarheidscommissies, georganiseerd door de Katholieke Kerk, het UNDP of overheid voor rekening van de toenmalige (militaire) regeringen en de strijdkrachten. 4 Gegevens van Red de Seguridad y de Defensa de América Latina. A Comparative Atlas of Defence in Latin America and Caribbean – 2010 Edition. Buenos Aires, 2010. De Colombiaanse data zijn afkomstig van het Ministerie van Nationale Defensie, geciteerd in Sandra Borda Guzmán. ‘Cambios y continuidad en seguridad y defensa en Colombia durante 2010: ¿Hacia un esquema de transición entre la seguridad democrática de Uribe y la prosperidad democrática de Santos?’, in Hans Mathieu en Catalina Niño Guarnizo (red.) Seguridad Regional en América Latina y el Caribe. Anuario 2011. Bogotá, 2011. 5 Volgens becijfering van de Comisión Colombiana de Juristas. Tiempos de sequía. Situación de derechos humanos y derecho humanitario en Colombia 2002 – 2009. Bogotá, 2011 tusssen de 4.900.000 en 5.000.000 personen. De Colombiaanse overheid houdt het op 3.500.000 vluchtelingen.
602
6 Escuela Nacional Sindical. Vida digna, trabajo decente. Línea base para diez indicadores sobre trabajo decente y fortalecimiento de las organizaciones sindicales. Medellín, 2011. 7 Voor een uitgebreide analyse zie Dirk Kruijt en Kees Koonings. Colombia Stability Assessment, 1990 – 2005. The Hague: Netherlands Institute of International Relations Clingendael – Conflict Research Unit, 2007. 8 De auteur van de meest gedetailleerde geschiedenis van de FARC en de ELN is Carlos Medina Gallegos. FARC – EP y el ELN. Una historia política comparada,1958 – 2006. Bogotá: 2009. Een goede analyse van de vredesbesprekingen door de ELN is die van Ariel Ávila en Luis Eduardo Celis. ‘ELN: El camino hacia la resistencia pasiva’, Arcanos jrg.11, 2008, nr. 14. 9 Zie Comisión Nacional de Reparación y Reconciliación. La reintegración: logros en medio de rearmes y dificultades no resueltas. II Informe de la Comisión Nacional de Reparación y Reconciliación, área de DDR. Bogotá, 2010 en Claudia López Hernández (red.) Y refundaron la patria … De cómo mafiosos y políticos reconfiguraron el Estado colombiano. Bogotá, 2010. 10 Zie Francisco E. Thoumi. ‘Organized Crime and Democratic Government in Colombia’, in Francisco E. Thoumi et al. The Impact or Organised Crime on Democratic Governance in Latin America. Berlijn, 2010 en Dirk Kruijt. Drugs, Democracy and Security. The Impact of Organized Crime on the Political System of Latin America. Den Haag, 2011. 11 Data op basis van interviews in 2011 en 2012 met functionarissen van de Agencia Colombiana para la Reintegración, de Comisión Nacional de Reparación y Reconciliación en de Comisión Colombiana de Juristas. 12 Data op basis van interviews in 2011 en 2012 met leden van de Cubaanse delegatie in La Habana. 13 Ook op regionaal en lokaal niveau vonden onderhandelingen plaats. In het departement Antioquia en de hoofdstad Medellín onderhandelden verschillende opeenvolgende gemeentelijke en regionale autoriteiten met zowel paramilitaire organisaties en guerrillabewegingen als lokale criminele organisaties over demobilisering. Het gemeentelijke pacificatieprogramma in Medellín diende als voorbeeld voor de tot stand koming van de Agencia Colombiana para la Reintegración. Medellín diende weer als referentie voor het recente pacificatieprogramma van de slums in Rio de Janeiro. 14 Een volume zo groot dat, zoals Carlos Molina (Las Estadísticas de la guerra. Bogotá, 2011) fijntjes opmerkte, de Colombianse strijdkrachten al zeker drie maal de oorlog tegen de FARC en de ELN haden gewonnen. 15 Data op basis van interviews in 2011 en 2012 met ex-functionarissen van verschillende Cubaanse instellingen voor buitenlandse betrekkingen in La Habana. 16 Na de ondertekening van de vrede werd het gehele VN-team overgeplaatst naar Oost-Timor waar het eveneens met succes bemiddelde. 17 Ecuador en Venezuela hebben het meest te lijden van de interne Colombiaanse oorlog in termen van vluchtelingen en illegale grensoverschrijding van guerrilleros en van paramilitairen. 18 Op een laat moment werd ook de aanwezigheid van de guerrillera Tanja Nijmeijer als mede-woordvoerster aangekondigd. Zij nam geen deel aan de missie naar Oslo maar kwam wel naar La Habana. 19 De Colombiaanse internetkrant Razón Pública (http:// razonpublica.com) verzorgt een wekelijkse verslaggeving over de binnenlandse oorlog, de drugs en de vredesonderhandelingen onder de kop ‘conflicto, drogas y paz’.
Internationale Spectator Jaargang 66 nr. 12 | December 2012
