DB. Versie 5 februari 2016

Handboek Handhaving WATERSCHAP DE DOMMEL BIJLAGEN

Vastgesteld 2004.01.MTWB/MT/DB

Versie 5 februari 2016

Rood zijn wijzigingen i.r.t. vorige versie.

INHOUDSOPGAVE 1.

Prioriteringsbeschrijving .........................................................................................................1

2.

Risicomatrix Keur maart 2015 ................................................................................................7

3.

Probleemanalyse Keur ...........................................................................................................8

4.

Procesbeschrijving T&H .......................................................................................................11

4a

Toelichting categorie 2 overtredingen Waterwet ...................................................................12

7.

Arbo richtlijn 2011 Toezicht en Handhaving ..........................................................................13

8.

Arbo-middelen onderhoud ....................................................................................................25

9.

Hygiëneprotocol Waterschap De Dommel ............................................................................26

10.

Informatievoorziening ...........................................................................................................29

11.

Plaatsing handhavingsacties op internetsite waterschap. .....................................................31

12.

Handhaafbaarheidstoets ......................................................................................................32

13.

Technologisch handhavingsadvies .......................................................................................35

14.

Procesbeschrijving Vergunningen ........................................................................................36

15.

Protocol aansturing Buitengewone Opsporings- Ambtenaren (BOA’s)..................................37

21.

Overtredingen van enige betekenis ......................................................................................41

22.

Bestuurlijke verantwoording handhaving ..............................................................................44

24.

Handhaving teelt-mestvrije zone...........................................................................................47

25.

Werkinstructie beoordeling van milieuverslagen ...................................................................50

26.

Werkomschrijving verwerking van binnengekomen meldingen .............................................53

27.

Werkinstructie controles en monsterneming .........................................................................55

28.

Protocol contra-analysemonsters en kosten .........................................................................62

30.

Toetsingsprotocol ernst overtreding directe lozingen ............................................................64

31.

Gebruik eigendom waterschap .............................................................................................67

32.

Landelijke handhavingstrategie (inclusief 3 bijlagen en toelichting strategieën) ....................69

33.

Rolverdeling bij constatering overtredingen kwantiteit (Keur) ................................................99

34.

Procestoetsing V&H ........................................................................................................... 103

35.

Overzicht bijlagen ............................................................................................................... 106

1.

Prioriteringsbeschrijving Van Datum Project

: Hans Scholten/Jo van de Griend : 30-03-2015 : Procedure + achtergrondinformatie Prioritering

Achtergrondinformatie: In het programma WaterPro is een prioriteringsmodule voor prioritering binnen de doelgroepen op bedrijfs- en werkniveau opgenomen. De prioriteringsmodule is een geautomatiseerde versie van de prioriteringssystematiek PriMa. Doel Het doel van de prioriteringssystematiek PriMa is het verbeteren van de effectiviteit van T&H, door aandacht met name te richten op de bronnen die de meeste milieubelasting en de grootste risico’s van verontreinigingen geven. Het systeem is opgebouwd uit 3 pijlers : Milieubelasting, Kans en Effect, waarbij Kans en Effect samen het milieurisico bepalen. De parameters binnen een pijler zijn samengesteld uit bedrijfsgegevens en omgevingsfactoren die bepalend zijn voor de pijler. Bij de pijler Milieubelasting gaat het met name om vrachten van stoffen die geëmitteerd worden. De aard en de omvang hiervan zijn medebepalend voor de gevolgen voor de omgeving indien er al dan niet opzettelijk iets misgaat. Bij de pijler Kans gaat het om de fraudegevoeligheid, de mate waarin weten regelgeving wordt nageleefd, de bedrijfsvoering en de mate waarin met calamiteiten wordt omgegaan. Bij de pijler Effect gaat het om de kwetsbaarheid van de omgeving die bestaat uit de rioolwaterzuiveringsinstallatie en/of het oppervlaktewater waarin de verontreinigende stoffen terechtkomen. Voor iedere rioolwaterzuiveringsinstallatie is daarom onderzoek verricht naar de specifieke gevoeligheid van het zuiveringsproces, de mogelijkheden om calamiteuze lozingen te bufferen en de aard en hoeveelheid afvalwater dat wordt verwerkt. De ontvangende oppervlaktewateren zijn geclassificeerd op basis van kwaliteit en functie. De module geeft een prioritering per doelgroep (cluster) op bedrijfsniveau op basis van nalevingsonderzoek en risicoanalyse. Voor de industrie is het gebruik van PriMa nu niet opportuun. Na elke controle wordt namelijk in het systeem een her-controledatum gevraagd. Er is daarbij al een prioritering doorgevoerd door standaard een controlefrequentie op te nemen, daarbij gelet op de pijlers van PriMa en het verderop genoemde afstemmingsdocument (zie Indirecte lozingen) Samenwerking Waterschap De Dommel en Omgevingsdiensten bij indirecte lozingen. Systematiek De systematiek is vastgelegd in een rapport met daarin omschreven het ontwikkelingsproces, de systematiek zelf en een getest voorbeeld voor alle Waterwet- vergunningplichtige lozers. Dit rapport “PriMa; Prioriteringssysteem voor vergunningen en handhaving bij Waterschap De Dommel” van juni 2003 is op 11 februari 2004 vastgesteld door het dagelijks bestuur. Voor alle doelgroepen (clusters) is de systematiek vertaald naar een eigen PriMa prioriteringssysteem. Alle PriMa prioriteringssystemen zijn omschreven in het rapport “PriMa; De prioriteringssystemen van de afdeling Vergunningen en

1

Handhaving” afgerond in mei 2004. In mei 2015 is de geheel geautomatiseerde versie weer in gebruik genomen. Planning In ieder geval telkens in januari wordt de prioritering gedraaid zodat bekend is in welke volgorde de bedrijven bezocht zouden kunnen worden. In een jaarlijks apart DB-voorstel wordt het minimaal aantal te bezoeken bedrijven aangegeven. In het werkoverleg van Toezicht en handhaving wordt een verdere onderverdeling per handhaver aangebracht. In hetzelfde voorstel wordt het voorafgaande jaar geëvalueerd wat weer input is voor de planning van het komende jaar (PDCA). Indien nodig kan de prioritering op elk moment door de procesmanager nogmaals worden gedraaid (b.v. als aanpassing door uitbreken veeziektes nodig is). Werkwijze: Hieronder is de procedure beschreven voor het uitvoeren van de jaarlijkse Prioritering in WaterPro. De noodzaak voor het beschrijven van de prioritering in een proces ligt voornamelijk in het verleden. De prioritering kwam toen tot stand door een uitwisseling met de GIS afdeling van bestanden om de gebiedscode te bepalen. Dit werkt in de nieuwe versie inmiddels volledig interactief (en dus op elk moment opnieuw te draaien). Het uitvoeren van de prioritering is hiermee teruggebracht tot ‘een druk op de knop’. De exacte beschrijving is te vinden in WaterPro- WaterPro documentatieprioritering- Procedure halfjaarlijkse prioritering Dommel. Genoemde rapportage staan op de T-schijf- handhaving- prioritering. De gegevensregistratie van lozers binnen het beheersgebied gebeurt deels in Join maar ook in het geautomatiseerde registratiesysteem WaterPro. Het programma WaterPro blijft aan verbeteringen onderhevig, onder dit programma worden alle doelgroepen en bijbehorend regulerend kader ondergebracht. In WaterPro is ook een prioriteringsmodule voor prioritering binnen de doelgroepen op bedrijfs- en werkniveau opgenomen. De prioriteringsmodule is een geautomatiseerde versie van de prioriteringssystematiek PriMa. Voor “Lotv” (voortaan Activiteitenbesluit milieubeheer) is dit systeem al geheel doorgevoerd. Voor de andere clusters wordt de automatische prioritering slechts als indicatie gebruikt omdat doorvoering geen meerwaarde heeft (andere werkafsprakengenoemd in hoofdstuk 3.3 en 4.1.2. van het Handboek handhaving). Indirecte lozingen De automatische prioriteringsmodule voor indirecte lozingen via PriMa wordt niet toegepast . 19 mei 2015 is een project “Prioritering indirecte lozingen”, op initiatief van de Provincie, uitgevoerd door de Omgevingsdienst Brabant Noord in samenwerking met de 3 Brabantse waterschappen uitgevoerd. Dit “Wegingsmodel risicoprioritering indirecte lozingen” wordt in 2016 door de Omgevingsdiensten ingevoerd. De waterschappen voeren geen controles meer uit op die voor hen “niet relevante lozingen”, uitvoering ligt hier bij de Omgevingsdiensten. Voor de waterschappen zelf én de Omgevingsdiensten is op 8-11-2013 de genoemde onderstaande notitie opgesteld:

2

Samenwerking Waterschap De Dommel en Omgevingsdiensten bij indirecte lozingen. Indirecte lozingen vallen onder het bevoegde gezag van provincie of gemeente. Deze notitie is een invulling van de verplichte, wettelijke advisering die volgt uit de artikelen 2.26 en 2.27 van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Het waterschap kan, in verband met de bescherming van de goede werking van rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) en de kwaliteit van het ontvangende oppervlaktewater, belang hebben bij de vergunningverlening en het toezicht op indirecte lozingen. Er zijn namelijk indirecte lozingen die een relevante invloed hebben op de goede werking van rioolwaterzuiveringen. In het beleidsstuk “Beleid doelmatige werking zuiveringstechnische werken Aa en Maas, Brabantse Delta en De Dommel, lozing van afvalwater op zuiveringstechnische werken, WSDD JOIN I5573, Noord-Brabant, 2013” zijn hiervoor criteria opgesteld. Op basis hiervan worden de inrichtingen geselecteerd waarvan de lozing een invloed kan hebben op de goede werking van de rwzi. Met behulp van de criteria in de selectie-tools wordt bepaald of;  het noodzakelijk is om advies te vragen aan het waterschap. De selectie-tool is zodanig opgezet dat lozingen die van grote invloed zijn op de rioolwaterzuivering of het ontvangende oppervlaktewater worden geselecteerd voor advies. (Voor het advies worden geen kosten in rekening gebracht. Voor alle overige lozingen geldt dat de invloed gering is. Er mag wel een advies gevraagd worden maar hiervoor moeten dan vooraf afspraken worden gemaakt.)  het waterschap bij een inrichting, al dan niet gezamenlijk met het bevoegde gezag, toezicht wil uitvoeren. Toelichting BRZO-bedrijven, glastuinbouwbedrijven en bedrijven waarbij tegen de lozing recentelijk bestuursrechtelijk en/of strafrechtelijk is opgetreden zijn bij de criteria toezicht en handhaving specifiek benoemd. Dergelijke lozingen komen niet altijd als relevante lozingen naar voren uit de criteria voor de doelmatige werking zuiveringstechnische werken maar zijn dat voor het toezicht en handhaving wel. (Indien het bevoegde gezag wil dat het waterschap ook toezicht houdt bij een inrichting die niet aan de criteria voldoet dan moeten hier vooraf afspraken worden gemaakt.) Los van een eventuele adviserende rol dient het waterschap in verband met heffingaspecten te allen tijde op de hoogte te worden gesteld van nieuwe lozingen anders dan huishoudelijk afvalwater. Bij vragen neem contact op met het proces Vergunningen of het proces Toezicht en Handhaven via telefoonnummer (0411) 618 618 of per mail naar [email protected]

3

Criteria voor advies vergunningaanvragen Toetsing aan de hoeveelheid en samenstelling van het afvalwater:  Dagvrachten CZV, N-Kj en jaargemiddeld dagdebiet >10% van de ontwerpcapaciteit van de rwzi (1) of;  Absolute grootte van de lozing >4.500 i.e. à 150 g TZV of;  Absolute grootte van de lozing > 500 m3/dag of;  Remming nitrificatie: R5 > 10 % (2)

Ja

Nee

Vraag aanvullende gegevens met betrekking tot de samenstelling van het afvalwater, zowel als piekvracht, als gemiddeld etmaalmonster: pH, CZV, Ntot, BZV5, N-KJ, NO3-N, Ptot, onopgeloste bestanddelen

Alle gegevens beschikbaar Geen advies nodig van het waterschap.

Vraag advies bij het waterschap (1)

Rwzi's en ontwerpcapaciteit rwzi's

Waarde waaronder aanvraag/lozing moet blijven ontwerp daggemiddelde daggemiddelde daggemiddeld capaciteit CZV N-Kj debiet i.e. à 150 gTZV/dag kg/dag kg/dag m3/dag

Waterschap De Dommel Soerendonk

38.170

387

40

458

Haaren

45.000

430

48

500

Hapert

64.373

430

53,5

500

Biest-Houtakker

66.640

430

53,5

500

Sint Oedenrode

86.130

430

53,5

500

Boxtel

108.800

430

53,5

500

Tilburg

340.000

430

53,5

500

Eindhoven

680.000

430

53,5

500

(2)

Nitrificatie is één van de belangrijkste processen van de totale zuivering. Sommigen stoffen werken verstorend (remmend) op deze omzetting waardoor het stikstofverwijderingsproces wordt belemmerd. Deze nitrificatie-remmende stoffen vindt je vooral terug bij een aantal soorten bedrijven, namelijk (petro-)chemische industrie, bedrijven die afvalstoffen been verwerken, verf-, lak- en drukinktfabrieken, vatenwasserijen en tank(auto) cleaningbedrijven.

4

Nitrificatieremming dient in afwijking van de NEN- en-ISO 9509 te worden uitgedrukt in % remming bij bepaalde verdunningen (R0, R5, R10 en R20). R5 betekent dus de remming bij een factor 5 verdunning in het te analyseren monster. Criteria voor ondersteuning bij toezicht

ja

Is voor deze inrichting op basis van de vergunning of het Activiteitenbesluit milieubeheer een advies uitgebracht door Waterschap De Dommel of

ja

Is het jaardebiet van de lozing >182.000 m3 of > 500 m3 per dag (1) of

ja

Is de inrichting een meetbedrijf in het kader van de heffingsverordening (2) of

ja

Valt de inrichting onder de categorie:  Chemische industrie  Erts verwerkende industrie  Mestverwerking  Tankauto en/of vaten cleaning  Bio vergisting  Slachterijen  Levensmiddelen industrie  Destructie van dieren  Textielverwerking  Leerlooierijen  Vervaardigen van papier en karton  Vervaardigen van bestrijdingsmiddelen  Glastuinbouw  BRZO  Lozing>4.500 i.e. (vervuilingseenheden) (1) of

ja

Betreft het een onvoorziene incidentele lozing (buiten de regulier bedrijfsvoering) of Is tegen de lozing minder dan 3 jaar geleden bestuursrechtelijk en/of strafrechtelijk opgetreden

ja

toezicht met waterschap akkoord

alle criteria NEE

toezicht vanuit waterschap niet relevant 5

(1)

Deze informatie is bij Waterschap De Dommel bekend bij het proces Toezicht en Handhaven

(2)

Deze informatie is bij Waterschap De Dommel bekend bij het proces Toezicht en Handhaven en wordt jaarlijks aan de omgevingsdiensten doorgegeven

Toekomst In de toekomst zal WaterPro nog meer inzicht geven in alle gereguleerde lozingen en de hele gegevensadministratie en prioritering van alle doelgroepen bevatten. De meetgegevens komen in het programma Mabest III/ WebIS Meet dat geraadpleegd kan worden vanuit WaterPro. Voor het inzicht in het beheersgebied is al een koppeling met GIS tot stand gebracht. Met behulp van het programma BIC kan er ook een antwoord worden gegeven op vragen vanuit het management, en kunnen overzichten worden gegenereerd die voor derden of voor de eigen procesvoering van belang zijn zoals bijvoorbeeld het ontwikkelen van kengetallen en het maken van de jaarplanning. Vanuit BH&I wordt het programma Tocio gebruikt. Uit de prioriteringsoverzichten valt veel managementinfo te halen. Alle aspecten die in WaterPro worden vastgelegd kunnen gekoppeld worden aan de prioritering. Zo bijvoorbeeld wanneer er varkenspest heerst gekeken worden welke bedrijven niet bezocht dienen te worden. Maar ook kan bijvoorbeeld gekeken worden naar de prioritering van bedrijven waar bepaalde stoffen worden geproduceerd of binnen een bepaalde gemeente etc. etc.

6

Risicomatrix Keur maart 2015 Bijlage 2

Risicomatrix Keur

Prioritering Toezicht en handhaving Keur WS De Dommel

Effect op waterkering

Effect op waterhuishouding

Beheer en onderhoud, incl veiligheid

Financieel risico

Imago schade

Ecologisch risico

Aantal risico's

Gemiddeld risico

Gemiddeld risico (risico-score)

Risico/Negatieve effecten

Onderhoud Onderhoud

B watergang B watergang- tevens schouwsloot

1 0 3 0 1

3 0 3 1 2

3 0 3 2 2

2 0 3 2 2

1 0 3 1 1

1 0 3 0 0

6,0 6,0 6,0 6,0 6,0

0,0 5,5 2,3 3,0

Laag <2 Middel [ 2 - 3,9 ] Hoog >3,9 middel middel

Niet conform of zonder vergunning

Alle wateren incl. grondwatergebieden

3

3

2

1

3

1

6,0

4,0

hoog

Meanderzones Werkzaamheden in kaden

A watergang Waterkeringen

0 3

3 3

2 3

1 3

2 3

3 1

6,0 6,0

3,7 5,2

middel hoog

Onttrekkingsverbod

alle wateren (incl. grondwater)

3

3

3

3

3

3

6,0

5,5

hoog

Overtreding algemene regels grondwater Overtreding algemene regels Overtreding algemene regels

Overige gebieden B watergang A watergang

2 2 3

2 2 3

2 2 2

0 0 1

2 2 3

1 1 1

6,0 6,0 6,0

2,8 2,8 4,0

middel middel hoog

Recreatief medegebruik Nautisch beheer

alle wateren alle wateren

2 0

1 1

1 1

1 1

0 0

1 1

6,0 6,0

1,8 1,5

laag laag

Activiteiten

2.

Weegfactoren Minimale score Maximale score

Categorie 2 overtreding of minder Categorie 2 overtreding Categorie 0 of 1 overtreding

Beslisregels gemiddeld risico (risicoscore) Laag < 2,0 Middel  2,0  3,9 Hoog > 3,9

Laag <2 Middel [ 2 - 3,9 ] Hoog >3,9

In de Legger zijn de A- (>30 l/s afvoer, belangrijk voor waterschap) en B watergangen (van beperkt belang) opgenomen. C- watergangen zijn de niet A-B watergangen die van gering belang zijn. De aangelande/eigenaar is hier zelf verantwoordelijk voor beheer-onderhoud.

7

3.

Probleemanalyse Keur Deze is op 9 maart 2015 aangepast. a. b.

alle activiteiten welke de Keur en algemene regels reguleren; alle daaraan verbonden problemen.

1.

Watergangen (a en b-wateren) • dempen • graven • verleggen • veranderen profiel • wijzigen waterpeil • verwijderen waterplanten • water aanvoeren • water afvoeren • kunstwerken aanleggen • activiteiten in de beschermingszone • uitstroomvoorzieningen (a-wateren) Problemen: • wateroverlast (te nat, te droog) • minder efficiënt en moeilijk te sturen watersysteem • bereiken berijdbaarheid watergangen en onderhoudspaden

2.

Drainage Problemen (cumulatieve effecten worden niet bekeken): • verdroging (m.n. natuurgebieden, zoals natte natuurparels) • minder stabiele taluds watergangen en onderhoudspaden bij uitmondingen, inspoelingen e.d. hetgeen mogelijk leidt tot wateroverlast en onderhoud belemmert.

3.

Grondbewerkingen (ploegen, ontgraven e.d.) Problemen: • gevaarlijke situaties onderhoud • onbegaanbare onderhoudspaden (bereikbaarheid watergangen) • lagere drooglegging, dus nattere onderhoudspaden

4.

Bemesten Problemen: • (tijdelijk) slechtere bereikbaarheid onderhoudspaden / -stroken (meer begroeiing/ maaisel/ wijziging bodemstructuur- draagkracht waardoor onderhoud/bereikbaarheid kan worden belemmerd

5.

(Chemisch) bestrijden Problemen: • schade onderhoudspaden / - stroken (minder begroeiing / wijziging bodemstructuur- draagkracht waardoor onderhoud/bereikbaarheid kan

8

worden belemmerd (hier is ook link naar Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden). 6.

Onderhoud • (doorstroomprofiel)watergangen • geschikte onderhoudstoestand • beschikbaarheid obstakelvrije onderhoudsstrook • onderhoud kunstwerken • specie- en maaiselberging Problemen: • wateroverlast • bereiken berijdbaarheid watergangen en onderhoudspaden • ontwikkeling ongewenste flora.

7.

Beplanting • aanbrengen • verwijderen • overhangende takken Problemen: • bereiken berijdbaarheid watergangen en onderhoudspaden • schade onderhoudsmaterieel

8.

(Tijdelijke) obstakels • afrastering (w.o. veekering) • poorten, hekwerken • palen • weidepompjes / beregeningsinstallaties • bouwwerken Problemen: • bereiken berijdbaarheid watergangen en onderhoudspaden • schade onderhoudsmaterieel en obstakels

9.

Nutsvoorzieningen • aanbrengen/verwijderen buizen • aanbrengen/verwijderen kabels • aanbrengen/verwijderen leidingen Problemen: • bereiken berijdbaarheid watergangen en onderhoudspaden • schade onderhoudsmaterieel en obstakels

10.

(Tijdelijke en/of nautische) activiteiten Problemen: • schade aan onderhoudspaden en watergangen • bereiken berijdbaarheid watergangen en onderhoudspaden

9

11.

Kunstwerken • aanbrengen/verwijderen duikers • aanbrengen/verwijderen stuwen • aanbrengen/verwijderen pompen • aanbrengen/verwijderen bruggen Problemen: • wateroverlast (te nat, te droog) • bereiken berijdbaarheid watergangen en onderhoudspaden • minder efficiënt en moeilijk te sturen watersysteem • lagere drooglegging, dus nattere onderhoudspaden • minder stabiele taluds watergangen en onderhoudspaden bij uitmondingen, inspoelingen e.d. hetgeen mogelijk leidt tot wateroverlast en onderhoud belemmert.

12.

Grondwater • Beregeningen- bronneringen door Keur geregeld Problemen: • verdroging (m.n. natuurgebieden, zoals natte natuurparels) • wateroverlast (te nat) • minder efficiënt en moeilijk te sturen watersysteem

10

4.

Procesbeschrijving T&H Te bereiken via internet:

http://srvmavimweb/Websites/20141209%20H17%20Toezicht%20en%20handhaving%2027 6001/Gen/e4.htm Op elk item (+) te klikken alsmede ook op de tekst achter de (+) en (-). Vervolgens ook dan te klikken op boomstructuur- visio-schema- matrix (bovenaan). In de dan geopende teksten kun je ook op alle tekenobjecten / gekaderde onderwerpen e.a. klikken. Medio 2016 wordt dit geactualiseerd.

11

4a Toelichting categorie 2 overtredingen Waterwet In 2016 te actualiseren op de landelijke handhavingstrategie.

Controle, niet akkoord

Brief met hersteltermijn (vermelden indien hercontrole niet akkoord dan BR en/of SR optreden)*

Evt. doordrukformulier gebiedsbeheerder c.q. schouwkaart overtredingen

* Bij de schouw 1e brief zonder SR-BR-dreiging. Pas na hercontrole niet akkoord dan pas brief met hersteltermijn én SR-BR-dreiging (dus extra stap)

1e hercontrole, niet akkoord

Vooraankondiging dwangsom/bestuursd wang + PV + hersteltermijn **

** Zienswijze/hercontrole bepalend voor vervolg. Juridische toets hierbij (maatwerk) noodzakelijk. PV= tevens Bestuurlijke strafbeschikking/boeterapport.


Dwangsom/bestuursdwang opleggen + hersteltermijn


Dwangsom innen/BD uitvoeren

Hercontroles dwangsom (max. 5x) niet gewenst resultaat, dan intrekken en bestuursdwang

12

7.

Arbo richtlijn 2011 Toezicht en Handhaving Woord vooraf Dit document bevat korte veiligheidsinstructies voor medewerkers die belast zijn met toezicht handhaving en werkzaam zijn bij het proces Toezicht en handhaving (T&H) van Waterschap de Dommel. Het is een aanpassing (update) op de 1e versie van 9 juli 2004. Deze instructies zijn bedoeld om de uit te voeren werkzaamheden veilig te kunnen verrichten. De aanpassing zijn doorgevoerd en goedgekeurd door J. v.d. Griend (procesmanager T&H) in samenwerking met M. Hovens (preventiemedewerker en arbo-coördinator van Waterschap De Dommel) en enkele procesmedewerkers. Dit mede n.a.v. een bijeenkomst die speciaal hiervoor op 23.06.2011 werd gehouden. Tevens is er op het intranet van het waterschap, onder Personeelsplein - Arbo en Gezondheid een scala van algemene informatie/ beleid/ richtlijnen beschikbaar. Tenslotte is deze richtlijn opgenomen in het Handboek handhaving en wordt ook verwezen naar diverse bijlagen daarvan. 1.

Bedrijfsbezoek algemeen

1.1

Omschrijving Inspecties vinden plaats op allerlei locaties en in allerlei situaties. In bijna alle gevallen meldt de (ambtshalve) bezoeker zich bij de te inspecteren ondernemer/bedrijf/instelling. Veelal is het risicobeeld uit ervaring bekend. In dat geval kunnen vooraf alle te nemen veiligheidsmaatregelen genomen worden. Bij aankomst op de locatie is de locatieverantwoordelijke (werkgever) wettelijk verplicht aan te geven wat de risico's zijn en adequate maatregelen te treffen zodat de bezoeker geen schade kan oplopen. Toch heeft ook de bezoeker zijn verantwoordelijkheden.

1.2

Instructies voor veilig werken tijdens bedrijfsbezoek 1.

2.

3.

4. 5. 6.

Gebruik (indien niet anders voorgeschreven) door bedrijf/instelling, de standaard persoonlijke beschermingsmiddelen (veiligheidsschoenen, veiligheidsbril, veiligheidshelm, werkkleding, handschoenen enz.); Zorg voor, indien de mogelijkheid tot alleenwerken bestaat, een goed werkende mobiele telefoon die niet op voicemail geschakeld staat i.v.m. onmiddellijke bereikbaarheid; Leg vooraf vast wie (zo dicht mogelijk in de buurt van de werkzaamheden) gealarmeerd kan worden ingeval van problemen (dit hangt sterk af van de locatie waar werkzaamheden verricht gaan worden). Steeds melden bij aankomst en vragen naar mogelijke risico's en bedrijfsvoorschriften en volg deze op. Vraag een begeleider van bedrijf/instelling indien enigszins mogelijk. Stel je in ieder geval op de hoogte van mogelijke gevaren zoals obstakels, rijdende voertuigen, draaiende machines, gevaarlijke stoffen, elektriciteit enz.

13

7.

Indien onveilige situaties ontdekt worden aan bedrijf verzoeken deze op te heffen. 8. Indien hieraan niet voldaan wordt, de voorgenomen werkzaamheden niet uitvoeren en het bedrijf hierop aanspreken (bedrijf moet in principe medewerking verlenen!) 9. Indien tijdens het werk gevaar ontstaat onmiddellijk het werk onderbreken en aan het bedrijf kenbaar maken. 10. Afmelden bij vertrek. Zwangere vrouwen In de Arbo-omstandighedenwet zijn algemene regels opgenomen voor zwangere vrouwen en met name betreffende de fysieke belasting en de risico’s bij blootstelling aan bepaalde stoffen. Het afdelingshoofd zal op initiatief van die zwangere vrouw hierover werkafspraken maken. Voor specifieke vragen/problemen kan met terecht bij de preventiemedewerkers van P&O. 2.

De auto en standaard persoonlijke beschermingsmiddelen

2.1. Omschrijving Met de (eigen of dienst-) auto rijden op (onverharde) wegen en langs de waterkant onder alle weersomstandigheden als mist, sneeuw en ijzel. Naast het gebruik als transportmiddel is de auto in gebruik voor opslag en controlewerkzaamheden en als afzetting van een werkplek. Verder wordt er soms in de auto een korte pauze gehouden waarbij gegeten en gedronken wordt. De lunch wordt in principe gebruikt in een daarvoor bestemde gelegenheid. De eigen auto wordt ook door huisgenoten buiten werktijd gebruikt (besmettingsgevaar). Verwonding doordat bij een noodstop losse voorwerpen door de auto kunnen vliegen. Als er zich losse voorwerpen op de vloer bevinden, kunnen deze (bij een bruuske remreactie) onder de pedalen terecht komen. Verder kan een auto betrokken raken bij verkeersongevallen en kan te water raken. Specifiek aandachtspunt is de aanwezigheid van conserveringsmiddelen (bemonsteringen) en ontsmettingsmiddelen (bedrijfscontroles) in de auto’s. Er mag enkel een werkvoorraad van ontsmettingsmiddelen in de auto aanwezig zijn (plantenspuit oplossing halamid, waarvoor een aparte werkwijze bereiding is opgesteld (Zie Bijlage 9 Hygiëneprotocol). Dit middel dient in een dichte materiaalbox worden opgeborgen. De bemonsterings-flessen die met een conserveringsmiddel zijn voorbehandeld mogen niet los in de auto staan (enkel in koelkast of in kratten die zijn gefixeerd. Conserverings- en ontsmettingsmiddelen mogen niet in de bestuurdersruimte worden gehouden (enkel in van bestuurdersplaats afgesloten laadruimte). Bij T&H worden enkel bedrijfswagens gebruikt (geen eigen auto). Voor gebruik van vol-gelaatmaskers (bemonstering gewasbestrijdingsmiddelen) wordt verwezen naar genoemde bijlage 8 en 16 van het Handboek Handhaving (merk filter Edge nr. INCA30-A2B2E2K2P3 R, en 14387:2004. Masker Edge: nr IN3150 EN 136:1998 CL2, CE 0426).

14

2.2. Instructie voor het veilig gebruik van de auto 1. APK-keuring (oproep wordt via inkoop doorgestuurd naar gebruiker) laten uitvoeren. 2. Geen losse voorwerpen in de auto plaatsen maar in bv. afgesloten kisten bewaren. De kisten dienen goed in de auto te zijn gefixeerd of te zijn opgeslagen in de kofferbak van de auto of een andere vorm van dicht compartiment. 3. EHBO-trommel in de auto waarbij jaarlijks controle houdbaarheid wordt uitgevoerd na oproep door afdeling P&O (preventiemedewerkers). 4. Life-hammer (stuk slaan van de ramen en het doorsnijden van de autogordel) op een goed bereikbare plaats bij de bestuurdersstoel bewaren. Instructie dient bij gebruiker bekend te zijn (zie gebruiksaanwijzing life-hammer). 5. In bedrijfsauto’s een draagbare brandblusser (jaarlijkse controle via oproep door Inkoop) op een goed bereikbare plaats bewaren. Instructie dient bij gebruiker bekend te zijn (zie gebruiksaanwijzing blusser). 6. Tijdig de banden van de auto laten vervangen zodat een goede grip gewaarborgd is. 7. Altijd de autogordels dragen. 8. Zie de instructie "Werken op/ langs de weg" bij het gebruik van de auto als afzetting. 9. Niet roken, eten, drinken en telefoneren tijdens autorijden. Geen alcohol/drugs gebruiken tijdens het werk. 10. Gebruik bij alle werkzaamheden werkkleding en doe deze uit bij het autorijden (besmettingsgevaar). Was ook steeds de handen grondig (besmetting via stuur mogelijk). Reinig steeds alle gebruikte middelen zeer grondig voordat deze weer in de auto geplaatst worden. 11. Ververs in de zomermaanden dagelijks het water om de handen te wassen. 12. Aanvullen voorraad ontsmettingsmiddel in werkhok (handschoenen!). De standaard persoonlijke beschermingsmiddelen/veiligheidsuitrusting voertuigen. Zie persoonlijke arbo-lijst en bijlage omtrent onderhoud in het Handboek handhaving. 3.

Alleen werken

3.1

Omschrijving De bedrijfshulpverlening is gericht op het zoveel mogelijk beperken van nadelige gevolgen van een ongeval of calamiteit. In de praktijk betekent het dat werknemers die alleen werken zichzelf of een collega moeten kunnen helpen na bijvoorbeeld een ongeval, of contact op moeten kunnen nemen waardoor goede hulp zo snel mogelijk ter plekke is. In beginsel moeten werkgever en werknemers redelijkerwijs al het mogelijke doen om te voorkomen dat er een ongeval of calamiteit plaatsvindt.

15

Bedrijfshulpverlening (BHV) en alleen werken Iemand die arbeid verricht zonder dat er in de onmiddellijke nabijheid een ander persoon aanwezig is, noemen we een alleenwerker. Een alleenwerker loopt dezelfde risico’s als iemand die hetzelfde werk in de nabijheid van anderen verricht. Alleen wanneer deze in de problemen raakt, kan het lang duren voordat dit wordt opgemerkt. Daarom is het zeer belangrijk dat een alleenwerker iemand uit de omgeving kan waarschuwen die tijdig ter plaatse is wanneer hij/zij in de problemen komt. Welke maatregelen er worden genomen, hangt af van het soort werk dat de alleenwerker verricht, de werkomgeving waarin hij/zij actief is en de daaraan verbonden risico’s en de mogelijke gevolgen ten gevolge van een calamiteit. Bepalend daarbij is onder andere de kans die de alleenwerker loopt om in een zodanige toestand te geraken dat hij/zij niet meer in staat is zelf alarm te slaan. Iedere 2 jaar is er een herhalingscursus ‘levensreddend handelen’ voor de handhavers. Hierin komen de belangrijkste handelingen aan bod die een medewerker nodig heeft om hulp te bieden aan zichzelf of zijn collega. Daarnaast geldt de instructie dat bij twijfel altijd 112 wordt gebeld. 3.2. Instructies voor ‘alleen werker’ 1.

2. 3.

4.

4.

Werkzaamheden vooraf screenen op mogelijke risico's; wanneer de werkzaamheden buiten de routinewerkzaamheden vallen of vooraf ingeschat wordt dat er potentiële veiligheidsrisico's zijn, dan dient met de leidinggevende overlegd te worden om met twee personen te gaan. Alleen werken is nooit toegestaan in besloten ruimtes, bij draaiende machines, in het water, op het ijs en op afgelegen risicovolle plaatsen. Zorg voor een goedwerkende mobiele telefoon die niet op voicemail geschakeld staat (i.v.m. onmiddellijke bereikbaarheid). Leg vooraf vast wie (zo dicht mogelijk in de buurt van de werkzaamheden) gealarmeerd kan worden ingeval van problemen; dit hangt sterk af van de locatie waar werkzaamheden verricht gaan worden. Zorg ervoor dat degene die de hulpvraag ontvangt weet, hoe er gehandeld moet worden om adequate hulp, snel ter plaatse te krijgen.

Veilig werken langs/op de weg

4.1. Omschrijving Aangereden worden en/of weggebruikers die u op het laatste moment zien, kunnen schrikken en dientengevolge de macht over het stuur verliezen. Agressief weggedrag van de weggebruikers kan eveneens ernstige risico's inhouden.

16

4.2. Instructies voor veilig werken langs/op de weg 1. 2. 3.

4.

5.

6.

5.

Draag altijd opvallende kleding met goede reflectie. Draag geen gehoorbescherming, u hoort een voertuig te laat aankomen (schrikreactie). Er mogen geen werkzaamheden uitgevoerd worden zonder vergunning van de wegbeheerder (provincie, gemeente). De in de bedrijfswagens aanwezige pionnen/afzethekje dienen indien mogelijk ook te worden geplaatst. Indien het spoedeisende werkzaamheden betreft, dient u de hulp van de plaatselijke politie in te roepen om adequate veiligheidsvoorzieningen te treffen zodat de werkzaamheden veilig uitgevoerd kunnen worden. In dit geval dient ook de wegbeheerder geïnformeerd te worden. Indien de wegbeheerder u toestemming geeft om de werkzaamheden te verrichten dient u de volgende instructies op te volgen:  werkzaamheden vooraf screenen op de wegkenmerken : ééntweerichtingsverkeer, brede of smalle weg, slecht wegdek, verontreinigd wegdek, veel bochten in de weg, eventuele wegmarkering, paaltjes, vangrail, het verkeersaanbod en de samenstelling hiervan, de snelheid van het verkeer etc. etc.;  zorg ervoor dat de auto goed zichtbaar voor de overige verkeersdeelnemers, goed aan de rechterzijde van de weg (niet op fietspaden ) in de rijrichting geparkeerd wordt (overige verkeersdeelnemers worden niet gehinderd en uitstappen is goed mogelijk zonder dat daarbij de overige verkeersdeelnemers gehinderd worden en/of dat hierdoor een schrikreactie ontstaat);  de auto moet bij het parkeren zodanig geplaatst worden dat deze zich bevindt tussen de werkplek en het aankomende verkeer, op een zodanige wijze dat de werkplek bij een botsing niet in gevaar komt;  indien de omstandigheden zoals het weer, de verkeersdrukte, wegwerkzaamheden enz. daartoe aanleiding geven en/of er onnodig gevaar voor de overige weggebruikers kan ontstaan dienen de werkzaamheden uitgesteld te worden;  een correct gebruik van zwaai- en/of knipperlicht kan de veiligheid verhogen. Bij gebruik van de ontheffing voor het Regelement verkeersregels en verkeerstekens 1990 (Verklaring watergraaf 17.11.2003) dienen te daarin genoemde bepalingen te worden uitgevoerd. Deze ontheffing zal in 2015 worden geactualiseerd.

Veilig werken langs spoorbanen

5.1. Omschrijving Aangereden/meegezogen worden door een trein (twee richtingen) en onnodig de machinist laten schrikken met als mogelijk gevolg een onnodige noodstop.

17

5.2. Instructies voor het werken langs de spoorbaan 1.

2.

6.

Het betreden van NS-terreinen is verboden. Indien betreden noodzakelijk is dient vooraf het Operationeel Beheer Eindhoven te worden geïnformeerd en dienen hun veiligheidsinstructies te worden gevolgd (betreden enkel samen met NS-personeel). Buiten NS-terreinen (meestal aangeduid met borden, hekwerken, sloten enz.) zijn geen bijzondere maatregelen noodzakelijk, anders dan in deze Arborichtlijn opgenomen.

Veilig werken in besloten ruimtes

6.1. Omschrijving In de praktijk is gebleken dat het betreden van besloten ruimtes bepaalde risico's met zich meebrengt. Gevaren bij het betreden van deze besloten ruimtes zijn verstikking door zuurstoftekort, vergiftiging door te hoge concentratie giftige gassen of dampen, of explosie of brand bij vonkvorming tijdens te hoge concentratie explosieve stoffen. Handhavers hebben met name te maken met situaties waarin de volgende stoffen kunnen voorkomen:  zwavelwaterstof (H2S) bij (bedrijfs)riolering en waterzuivering;  ammoniak (NH3) bij luchtwassers en bij veehouderij;  blauwzuurgas (HCN) bij mest / veehouderij. De handhavers industrie en de sr. BOA hebben de beschikking over meetapparatuur voor H2S en dienen bij twijfel te worden ingeschakeld. Dit geldt ook voor werken in/nabij riolen in de buitenlucht. Daarnaast geldt de onderstaande instructie. 6.2. Instructies voor werken in besloten ruimtes 1. 2. 3.

4.

5.

6.

Verbod voor roken en open vuur en het gebruik van elektrisch handgereedschap. Een besloten ruimte nooit alleen betreden! Werk steeds met twee personen. Zet de omgeving af met afzetlint (of afzethekje); indien het een locatie (aan) een openbare weg betreft dient de instructie werken aan de weg gevolgd te worden. Indien er kans bestaat op het vallen in de ruimte dan dient een veiligheidslijn gebruikt te worden. Eind 2013 worden hier nog aparte afspraken over gemaakt met de Arbo-coördinator. Laat personeel van het betreffende bedrijf (of de particulier) vervolgens onderstaande actie uitvoeren: (dus niet zelf!)  open voorzichtig het mangat;  meet met een zuurstofmeter het zuurstofgehalte (moet >18 en < 20% bedragen);  meet met een explosiemeter of er explosiegevaar is (< 10 % LEL);  meet met een H2S-meter het H2S-gehalte (moet < 10 ppm zijn);  nadat personeel de ruimte heeft beveiligd kan deze pas mét hen worden betreden. Indien er explosiegevaar en/of zuurstofgebrek is dient een deskundige opgeroepen te worden voordat de werkzaamheden voortgezet worden.

18

7. 8.

Volg de instructies van de deskundige. De veiligheidsuitrusting dient door bedrijf/particulier te worden verstrekt.

WATERSTOFSULFIDE - H2S - ZWAVELWATERSTOF Waterstofsulfide is een giftig gas met de bekende "rotte eieren" geur. Echter boven een bepaalde waarde (ca. 100 ppm) ruikt men het gas niet meer omdat dit het zenuwstelsel uitschakelt. Waterstofsulfide komt veel voor in rioleringen en afvalwaterinstallaties. Een te hoge concentratie kan directe dood tot gevolg hebben. De effecten zijn afhankelijk van de duur van blootstelling. Concentratie Effecten bij de mens 0,1 ppm Geur is waarneembaar 5,0 ppm Sterke rotte eieren geur 10 ppm MAC-waarde 50 ppm Ontsteking en irritatie ademhalingsorganen Hoesten, onregelmatige ademhaling, 100 ppm slaperigheid. Ernstige irritatie ogen en ademhalingsorganen. Speeksel/slijm opgeven 200 ppm Moeilijke ademhaling, lichtschuw Traanvorming, vermoeidheid, neuspijn, 250 ppm lichtschuw, moeilijke ademhaling. Bloedingen met dood tot gevolg bij blootstelling 4…8 uur Hoesten, haperende ademhaling, hartkloppingen, duizeligheid, hevig bibberen, 500 ppm ernstige verzwakking. Bloedingen met dood tot gevolg bij blootstelling 0,5…1 uur. Bewusteloosheid, dood tot gevolg bij 800 ppm blootstelling 0…2 min Onmiddellijke bewusteloosheid met dood tot 1000 ppm gevolg 7.

Veilig werken in gevaarlijk terrein

7.1. Omschrijving Aan de waterkant, moerassige bodem, slecht bereikbare plaats, betreden van natuurijs, onweer. Aan de waterkant en bij drassige bodem kan men (gedeeltelijk) wegzakken. Vaak is niet te zien waar de bodem wel en niet goed begaanbaar is. IJs kan verraderlijk zijn. In ondiep water, door wisselende bodemtemperaturen. In stromend water, door verschillende stromingen. Bij een drassige bodem, door de invloed van gasbellen, die een poreuze ijslaag kunnen veroorzaken. Bij industrieën, door de lozing van hun (warme) afvalwater en mogelijk chemische afvalstoffen; door verandering in de waterhoogte, veroorzaakt door bemaling.

19

Indien men onder het ijs komt is het erg moeilijk om de opening weer terug te vinden. Door het koude water kan men snel onderkoeld raken en het bewustzijn verliezen. In het veld kan men tijdens onweer geraakt worden door rondvliegende voorwerpen (takken) en getroffen worden door de bliksem. 7.2. Instructies voor het werken in gevaarlijk terrein* 1. Zorg voor een goedwerkende mobiele telefoon die niet op voicemail geschakeld staat (i.v.m. onmiddellijke bereikbaarheid). 2. Waterkant, moerassige bodem, slecht bereikbare plaats: nooit alleen een dergelijk gebied ingaan zonder extra maatregelen. 3. Gebruik een reddingslijn indien het werk (in ieder geval met tweeën) toch moet worden verricht, waarbij één persoon zich op vlakke, stroeve ondergrond bevindt. 4. Nooit ijs betreden. 5. Onweer: let op de weersverwachting en volg ook zelf de eventuele ontwikkeling of nadering van buien. Vermijd open terrein, afrasteringen en alleenstaande bomen. 6. Blijf bij kans op onweer zo mogelijk in de buurt van de auto en ga daar in zitten voordat het onweer losbarst. 7. Wie verrast wordt door het onweer en geen goede schuilplaats vindt, dient gehurkt te gaan zitten met beide voeten zo dicht mogelijk tegen elkaar. 8. Voor het werken in/nabij riolen denk ook aan 6.1 (H2S-meting). 9. Voor het werken bij (riool-) putten – aanpassen touwbeveiliging- masker. * Bij het werken aan de waterkant of in het water is een zwemdiploma vereist. 8.

Veilig werken in verband met biologische en chemische agentia

8.1. Omschrijving Tijdens het werken in de buitendienst bestaat de mogelijkheid dat de medewerkers in contact komen met biologische agentia. Onder biologische agentia worden gisten, schimmels, bacteriën en virussen verstaan. Deze kunnen schadelijk zijn voor de mens en ze kunnen ziekten veroorzaken die zelfs de dood tot gevolg kunnen hebben. Deze kunnen op verschillende manieren het lichaam binnendringen:  via de mond en via de handen (door roken en/of eten tijdens de werkzaamheden);  via de luchtwegen (stof of druppeltjes die worden ingeademd);  via de huid (wondjes, het prikken aan scherpe voorwerpen en/of door insecten- of tekenbeten). Tijdens het werken in de buitendienst kunnen verschillende situaties optreden waarbij de medewerkers in contact kunnen komen met voor de mens gevaarlijke biologische agentia. Bij contact met:  dieren (tekenbeten, ziekte van Lyme, rabiës);

20

 processierups;  bloed (besmette naalden, ongeval, hepatitis-B );  straatvuil, besmette grond, uitwerpselen van dieren of dode dieren: tetanus);  urine van rat in water en verontreinigde grond (ziekte van Weil). Medewerkers kunnen zich laten vaccineren tegen Hepatitis A en tetanus en krijgen 2 keer per jaar een onderzoek aangeboden om te controleren of ze in de tussenliggende periode mogelijk besmet zijn met de ziekte van Lyme. De chemische agentia komt met name voor bij het aantreffen van “gevaarlijk afval” zoals afvalproducten van verdovende middelen (XTC-hennep). Hierbij is het van belang dat wordt gehandeld conform hetgeen vermeld in het Handboek Calamiteitenzorgsysteem (deel 3 – Dumping van gevaarlijk afval). 8.2. Instructies voor veilig werken met biologische agentia 1. Stel je vooraf op de hoogte van mogelijke risico’s. 2. Gebruik altijd de voorgeschreven werkkleding en persoonlijke beschermingsmiddelen. 3. Voorkom direct contact met afvalwater. 4. Nooit roken, eten en/of drinken tijdens het werk. 5. Vermijd zo veel mogelijk dichte begroeiing, struikgewas en laaghangende takken. 6. Inspecteer de huid op het einde van de werkdag op teken en wondjes. 7. Wissel overall na iedere inspectie. 8. Reinig na ieder gebruik alle materialen. 9. Berg de genomen monsters veilig op. 10. Na ieder werk steeds de handen grondig wassen. 11. Verzorg alle wondjes zorgvuldig (ontsmetten en afdekken met waterdichte pleister). 12. Bij (mogelijke) besmetting onmiddellijk leidinggevende waarschuwen. 13. Volg de regels van het hygiëneprotocol (bijlage 9). De standaard persoonlijke beschermingsmiddelen/veiligheidsuitrusting voertuigen. Zie persoonlijke arbo-lijst en bijlage 8 van het Handboek handhaving 9.

Omgaan met agressie

9.1. Omschrijving Ook de medewerkers van Waterschap De Dommel, ondervinden met enige regelmaat diverse vormen van agressie en geweld. In veel gevallen komt agressie van ontevreden ingezetenen en andere klanten zoals boeren en medewerkers van bedrijven. Daarnaast zijn er zogenoemde ‘probleemcliënten’, vaste klanten die snel agressief worden. In het beleid ‘omgaan met agressie’ zijn alle onderwerpen voor de medewerkers van De Dommel uitgewerkt. Voor de handhavers betekent dat vooral:  dat incidenten in het overleg worden besproken en van daaruit worden gerapporteerd;

21

 

jaarlijks een herhalingstraining ‘omgaan met agressie’ wordt gevolgd; van meldenswaardige incidenten melding of aangifte wordt gedaan bij de politie. Dit gaat in overleg met de HR-manager, de Arbo-deskundige en de procesmanager. Voor “onheuse bejegening” is een model-brief opgesteld. Met de politie/ Arbo en HR-manager wordt een verder uitwerking hierover opgesteld (2015).

22

10.

Veilig werken op hoogte en boven putten

10.1 Omschrijving Valgevaar is een van de meest voorkomende oorzaken van een arbeidsongeval. Op een werkplek waar het gevaar bestaat om 2,50 meter of meer te vallen, is in ieder geval sprake van valgevaar. Dit betekent dat er sprake is van een verhoogd risico dat zelfs fatale gevolgen kan hebben. Risico’s van werken op hoogte • vallen van hoogte • vallen door opening van bijvoorbeeld een openstaande put • mogelijk langere vluchtweg bij calamiteiten 10.2. Instructies voor het veilig werken op hoogte en boven putten Uitgangspunt voor het werken op hoogte zijn de instructies uit hoofdstuk 1 (bedrijfsbezoek algemeen). Specifieke instructies zijn: Werken op hoogte Hierbij kan het voorkomen dat je een inspectie / meting op hoogte (hoger dan 2,50 m) moet verrichten. Bepaal dan of de veiligheidsvoorzieningen voldoende zijn. Is dit niet het geval dan moet je aangelijnd worden of andere afspraken maken. Richtlijnen: 1. Als er gewerkt wordt boven een hoogte van 2,50 m, moeten maatregelen genomen zijn tegen het valgevaar. In de regel is dit deugdelijk leuningwerk van 1 meter hoog. 2. Als er geen leuning aanwezig is dan is (als er verder dan 4 m afstand vanaf de rand gewerkt wordt), de afscherming niet meer nodig. Wel is een markering nodig. Deze kan bestaan uit rood/wit kunststof ketting en/of lint. De markering wordt op een afstand van 2 m uit de dakrand gemeten aangebracht. 3. Als er geen leuning aanwezig is en er moet binnen een afstand van 4 meter van de rand worden gewerkt is er sprake van een gevaarlijke situatie. Dan moet een medewerker aangelijnd zijn. Werken op een ladder Werken op een ladder mag niet onbeperkt. Ladders zijn primair een transportmiddel om een werkplek te bereiken, en niet de werkplek zelf. Wel mogen ladders gebruikt worden voor kortdurende werkzaamheden (totaal maximaal 2 uur per dag sta-tijd op de ladder) met een klein valrisico, of als er redelijkerwijs geen veiliger alternatief (bijvoorbeeld een hoogwerker) is. Bij het werken met een ladder is de hoogte maximaal 7,5 m en de reikafstanden naar links en rechts van de ladder maximaal één armlengte (ongeveer 60 cm). Ladders moeten stevig opgesteld worden (verankerd) en 1 m boven de plek waar uitgestapt wordt uitsteken. Bij windkracht boven 6 BF mag er niet op een ladder gewerkt worden.

23

Werken boven open putten Bij putten dient in verband met valgevaar voorzichtig en zorgvuldig te worden gewerkt. De standaard persoonlijke beschermingsmiddelen/veiligheidsuitrusting voertuigen. Zie persoonlijke arbo-lijst en bijlage 8 van het Handboek handhaving Tot slot Zaken aangaande arbeidsomstandigheden dienen z.s.m. te worden gemeld in het 3-wekelijkse werkoverleg van T&H (vast agendapunt). Er is waterschapsbreed een meldprocedure arbo-incidenten (zie intranet\Personeelsplein\services P&O\melden incidenten en agressie). Opleidingen/ cursussen (zoals “levensreddende handelingen “ zijn in de begroting van de proceseigenaar opgenomen. Tussentijds kan ook gebruik worden gemaakt van de door het waterschap aangeboden keuren / testen op bijvoorbeeld de ziekte van Lyme. De procesmanager draagt zorg voor eventueel uit het werkoverleg voortvloeiende actiepunten. Een afschrift van dit werkoverleg stuurt hij naar de Arbo - coördinator / preventiemedewerker. Boxtel 11 oktober 2011 Aanpassingen: 19.7.2013, 9.8.2013 , 30.1.2014 , 5.6.2015 via Arbocoördinator.

24

8.

Arbo-middelen onderhoud 

GeleidbaarheidTemperatuurmeter

WTW/ Hach Lange, 2 keer per jaar periodiek controle (kalibratie- zie onder Borging)



PH-temperatuur

WTW pH 330 - en diverse andere merken/types



Zuurstofmeter

LDO Probe Geen onderhoud nodig, geeft zelf signaal als sensor vervangen moet worden (+ jaarlijks).



Windmeter indicatief

Behoeft enkel goede staat van onderhoud,



Verbandtrommels

Centraal via Arbomedewerker, zie borging



Brandblussers

Centraal via Voertuigenbeheer, zie borging



PBM’s

Centraal via Arbomedewerker, zie borging Na gebruik zelf vervangen.



Auto’s

Bedrijfsautoplan



Fototoestellen/ GSM

Werking vanzelfsprekend (goede staat van onderhoud, visuele controle.



Kleding/veiligheidsschoenen

Centrale regeling via Inkoop (puntensysteem)



Veiligheidshelm




Oogspoelflesjes




Vol-gelaatmaskers

3 BOA,s voor 1.6.2019 filters vervangen, vóór 1.6.2024 maskers zelf, In Outlook gepland.



H2S-meter

Handhavers industrie/ Sr. Boa (5) zelfindicatie en planning Outlook door medewerker Arbo en Milieu, kennisdrager T&H en procesmanager T&H (1 keer per 2 jaar).

Borging: 2 keer per jaar via Instrulabo uit Waalwijk controle/ kalibratie van de in gebruik zijnde meetinstrumenten, genoemd onder 1 en 2 (juli-december door kennisdrager T&H doorgepland in Outlook). Dit zijn de meters in gebruik bij de handhavers waterbeheer en BOA’s. De meters van de handhavers industrie worden via het accreditatietraject Aquon meegenomen, 1 keer per maand. Verbandtrommels en brandblussers stuurt de medewerker Arbo en Milieu van het Waterschap jaarlijks (1 oktober) een mail aan de kennisdrager T&H en de procesmanager waar/wanneer controle daarvan moet worden uitgevoerd. De handhavers controleren dan zelf dan op de houdbaarheidsdatum van helm, oogspoelflesjes en halfgelaatmaskers. Evt. vervanging wordt via de kennisdrager T&H aan de Arbo-medewerker doorgemeld) die vervolgens vervanging verzorgt. Afspraken zijn door de procesmanager in Outlook tot 2030 doorgepland.

25

9.

Hygiëneprotocol Waterschap De Dommel

Doel Het beschrijven hoe locaties en percelen betreden dienen te worden om eventueel verspreiding te voorkomen van besmettelijke dierziekten, virussen en plantenziekten. Voor wie bedoelt. Deze voorschriften zijn van toepassing op toezichthouders en handhavers van het waterschap die agrarische bedrijven en percelen betreden waar dieren worden gehouden en planten of plantaardige producten geteeld worden. Waarop van toepassing Het nemen van maatregelen bij het betreden van locaties waar landbouwhuisdieren (koeien, varkens, pluimvee etc.) worden gehouden of gewassen worden geteeld teneinde verspreiding van besmettelijke ziekten en plagen te voorkomen. Er kan onderscheid gemaakt worden in de volgende categorieën:  Evenhoevige (varkens, koeien, schapen, geiten);  Niet evenhoevige (paarden);  Pelsdieren (nertsen);  Pluimvee (kippen, kuikens, vogels);  Landbouwgewassen (aardappels, uien, bloembollen);  Bomen, heester en pot, - en container teelt;  Glastuinbouwbedrijven (vruchtgroentebedrijven en sommige andere teelten) Voor bovenstaande categorieën zijn de te nemen hygiënemaatregelen in 3 groepen verdeeld. 1. Algemene maatregelen bij geen dreiging. 2. Bij dreiging van uitbraak. 3. Uitbraak van besmettelijke dier- of plantenziekte. Benodigdheden  Emmer, harde borstel, water  Halamid D met toelatingsnummer 8241*  Plantenspuit / rugspuit voor verspuiten Halamid  Afsluitbare kist voor opbergen laarzen (schoenen) en plantenspuit  Wegwerpoverall  Wegwerp handschoenen  Reinigingsgel (alcohol)  Laarzen of overschoenen  Vuilniszakken Houd in de auto een strikte scheiding tussen niet-gebruikte en overige materialen. En zorg ervoor dat het ontsmettingsmiddel/spuiten goed worden opgeslagen voor tijdens transport. * In 1e aanleg zou dit worden vervangen door: Acticid professionele desinfectie (artikelnr. 10154) , www.veip.nl wat kant en klaar gebruikt kan worden. Echter i.v.m. Vogelgriep eind 2014 is gebleken dat dit nieuwe middel niet voor ontsmetting geschikt is. Na onderzoek is gebleken dat Halamid D toch het enige te gebruiken middel is. Voor de bereiding is een aparte werkwijze opgesteld, in overeenstemming met de Arbo-coördinator (T-Handhaven-Informatie-Proceduresinstructies algemeen).

26

1. Algemene maatregelen voor het betreden van bedrijven / percelen bij geen dreiging.  Parkeer de auto aan de weg of op het schone erf gedeelte. (niet nabij kadaverplaats of met meststoffen vervuild erf gedeelte)  Zorg dat de laarzen/schoeisel schoon zijn. Geen mest, modder e.d. zichtbaar.  Meld je aanwezigheid bij de ondernemer c.q. verantwoordelijke op het bedrijf/perceel.  Legitimeer uzelf en stel de ondernemer in kennis van het doel van uw komst.  Loop niet zonder toestemming het bedrijfsgedeelte op tenzij er een grondige reden voor is.  Vraag voor het betreden van de bedrijfsruimte/perceel aan de ondernemer welke hygiënemaatregelen van kracht zijn op het bedrijf.  Volg de aanwijzingen van de ondernemer (mits redelijk). Op verzoek van ondernemer laarzen ontsmetten en/of bedrijfskleding aantrekken.  Laat, indien daarom gevraagd wordt, uit het oogpunt van de verplichte bezoekersregistratie je naam en gegevens van het waterschap achter op het bedrijf (niet de privé gegevens).  Na bedrijfsbezoek de gebruikte schoeisel schoonmaken / ontsmetten.  Niemand thuis en onderzoek nodig dan altijd schoeisel vooraf en na bezoek ontsmetten. Persoonlijke hygiëne maatregelen toezichthouder / handhaver Zorg voor eigen persoonlijke bescherming tegen ziektes en gevaarlijke stoffen. Vermijd contact met dieren, meststoffen of teeltgewassen!, nadien handen wassen.  Let op met bestrijdingsmiddelen draag altijd schone wegwerp handschoenen bij controle bestrijdingsmiddelenkast en veldspuit.  Let erop bij bespuitingen dat je niet in contact komt met de spuitnevel.

 

Betreden van stallen, dierenverblijven en teeltruimtes.  Bij het betreden van de bedrijfsruimten dient u zich te houden aan de voorschriften c.q. hygiënemaatregelen die door het bedrijf zijn gesteld (mits binnen de grenzen van redelijkheid).  De stallen op het terrein niet betreden, tenzij noodzakelijk is of samen met de agrariër.  Toegang tot de kas of het compartiment waar het gewas wordt geteeld beperken tot werkzaamheden die er noodzakelijkerwijs moeten uitgevoerd. Raak geen planten aan!  Eventueel gebruikte materialen (bemonstering) dient ter plekke gereinigd te worden. Neem ook geen vuil materiaal mee het terrein op. De gereedschappen dienen ontsmet te worden voordat er een volgende blootstelling aan planten of plantaardige producten plaatsvindt. Betreden van percelen (grasland en landbouwgewassen)  Percelen worden alleen betreden indien dit noodzakelijk is voor de werkuitvoering.  Probeer vooraf de eigenaar van het te bezoeken perceel te informeren dat je het perceel gaat betreden.

27

    

Bij percelen waarin vee wordt geweid nagaan of er geen agressieve dieren tussen zitten. Voor het betreden van de percelen wordt gebruik gemaakt van een wegwerpoveral en wegwerpoverschoenen/ -overlaarzen dragen op een wijze dat er alleen contact kan zijn tussen het gewas en de wegwerpmaterialen. Als alternatief kan gewerkt worden met gewone laarzen/werkschoenen die achteraf worden gereinigd en ontsmet met een Halamid-oplossing. Ga niet met de laarzen van perceel naar perceel tenzij ontsmetting heeft plaatsgevonden. Indien er geen voorzieningen op het bedrijf/perceel aanwezig zijn om afval weg te gooien worden de wegwerpmaterialen in een plastic zak gedaan en in de auto gescheiden gehouden van de schone materialen

2. Bij dreiging van uitbraak Daar gelden de voorschriften zoals onder punt 1. benoemd en waarbij als extra in acht moet worden genomen:  In geval van een dreiging van een besmettelijke dier- of plantenziekte worden de landelijke richtlijnen welke uitgevaardigd worden door het Ministerie van Economische Zaken opgevolgd.  Indien sprake is van een dreiging van een besmettelijke dier- of plantenziekte dan zal maximaal 1 bedrijf per dag van die categorie bezocht worden in het kader van toezicht indien dit noodzakelijk is, anders niet. Overige categorieën waar geen dreiging voor geld mogen wel bezocht worden.  Naast het opvolgen van de aanwijzigingen van de ondernemer, ontsmet je zelf het schoeisel. Aanvullend gebruik maken van het ontsmettingsmiddel wat de ondernemer bij de ingang van zijn bedrijf heeft staan.  Na bezoek terrein, de autobanden/wielkast ontsmetten.

3. Bij uitbraak van besmettelijke dier- of plantenziekte Daar gelden de voorschriften zoals onder punt 1. en 2. benoemd en waarbij als extra in acht moet worden genomen:  In geval van een uitbraak van een besmettelijke dier- of plantenziekte worden de landelijke richtlijnen welke uitgevaardigd worden door het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie zal worden opgevolgd.  In geval van een uitbraak van een besmettelijke dier- of plantenziekte zal geen bedrijf van die categorie bezocht worden in het kader van toezicht. Afhankelijk van de landelijke richtlijnen zullen al dan niet bedrijven van andere categorieën bezocht worden. Dit protocol is als uniform voorbeeld aangedragen vanuit de werkgroep Platform Open Teelt van de Unie van Waterschappen op 20 mei 2014. In 2015 zal deze werkgroep het protocol aanpassen/ actualiseren (n.a.v. Vogelpest). Hoe om te gaan bij dumpingen van gevaarlijk afval is afzonderlijk beschreven in het Calamiteitenbestrijdingsplan verontreiniging oppervlaktewateren onder hoofdstuk 6.7. Dit is via de internetsite van Waterschap De Dommel bereikbaar.

28

10.

Informatievoorziening

Inleiding: Vanuit de kwaliteitscriteria professionalisering wordt onder criterium 3.4, de Uitvoerings-ondersteunende voorzieningen aangegeven dat de organisatie over voldoende kwantitatieve en kwalitatieve voorzieningen en hulpmiddelen beschikt die de taakuitvoering informatie-technisch, milieutechnisch, juridisch en administratief mogelijk maken. Een deel van dit criteria gaat over de aanwezigheid van vakliteratuur, internet, abonnementen e.d. Bij Waterschap De Dommel is een bibliotheek aanwezig (Hydrotheek) van waaruit geput kan worden uit een schat van administratieve informatie. Middels het programma Join / Bibliotheek op het netwerk kan gezocht worden naar aldaar aanwezige informatie. Via intranet kan ook een verzoek worden gedaan. Sinds medio 2010 is er voor alle handhavers automatisch een abonnement op de nieuwsbrief van de Hydrotheek (via mail). Deze bevat publicaties, zowel rapporten als tijdschriftartikelen, op het gebied van hydrologie, aquatische ecologie, wateren afvalwaterbeheer in Nederland. Het bijeenbrengen en beschikbaar stellen is een initiatief van de STOWA (Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer). Via Intranet wordt Nieuws in het land gepubliceerd. Dit betreft knipsels, mediaberichten e.d. die waterschap- gerelateerd zijn, aangeboden via de nieuwsberichten van de Unie van Waterschappen De collectie en de database worden onderhouden door Bibliotheek Wageningen UR, onderdeel van Bibliotheek Wageningen UR. Alle handhavers hebben op de werkplek direct toegang tot het internet (snelle aansluiting) en kunnen desgewenst informatie opvragen en uitwisselen (protocol bij ICT aanwezig). Ook via Intranet wordt Nieuws aangeboden (waterschap gerelateerd). Alle medewerkers binnen het proces van T&H (en de proceseigenaar) zijn ook gemachtigd om vanuit thuis direct in te loggen in het systeem van het waterschap (“thuiswerken”). Alle handhavers zijn voorzien van een laptop c.q. een i. Pad met alle Citrix-applicaties. Alle handhavers zijn daarnaast ook in het bezit van een smartfone (HTC) met naast GSM-functie ook Outlook- internet- agenda etc.. Via Join worden momenteel ongeveer 15 tijdschriften (lijst verkrijgbaar bij Bibliotheek) digitaal full-text aangeboden. Van veel anderen worden de inhoudsopgaven aangeboden. Indien gewenst kan men op een verzendlijst worden geplaatst. Bij het verschijnen van een nieuw nummer of inhoudsopgave wordt een link naar het bestand toegezonden. Vanuit de bibliotheek wordt aan T&H ook een aantal papieren tijdschriften / nieuwsbrieven toegezonden:  H2O (tijdschrift voor watervoorziening en waterbeheer)  Riolering Nederland (onafhankelijk specialistisch vakblad)  Nieuwsbrief Milieurecht (overzicht nieuwe wet-regelgeving-jurisp. Kluwer)  Het Waterschap (Unie van Waterschappen)

Deze opgave wordt aan de procesmanager verzonden die deze, voorzien van een circulatiebriefje laat rouleren. Geïnteresseerden kunnen n.a.v. de inhoudsopgave

29

aangeven het originele stuk te willen inzien of het betreffende artikel toegezonden te krijgen. Ze kunnen zelf het verzoek doen aan de bibliotheek dit toe te sturen óf het rechtstreeks daar inzien. Ook worden een aantal digitale nieuwsbrieven toegezonden. Abonnementen:  Het waterschap heeft via het proces Juridische zaken toegang tot allerlei databases en digitale juridische tijdschriften op het gebied van (milieu)wetgeving/recht.  On-line abonnement Kamer van Koophandel en fabrieken (via BH&I voor handhavingscontrole).  On-line abonnement GBA (via BH&I)  Gewasbescherming in de Akkerbouw en Veehouderij (DLV) Tenslotte zijn er ook stukken die rechtstreeks aan diverse handhavers worden verzonden, al dan niet met tussenkomst van de bibliotheek. Deze stukken worden rechtstreeks onderling verspreid onder de handhavers. Er wordt hier geen overzicht van bijgehouden, de samenstelling/ verspreiding verandert te veelvuldig en is per individu anders. Het gaat dan onder over al dan niet gratis (info) bladen zoals;  

Blauw (politieblad) Rioleringen

Bij de introductie van Join, het digitaliserings/ post –registratiesysteem, worden steeds meer vakbladen gedigitaliseerd en niet meer fysiek rondgestuurd. De samenstelling van de voorgaande lijsten veranderd dan ook geregeld.

30

11. Plaatsing handhavingsacties op internetsite waterschap. 1.

Door een handhaver in het proces van T&H wordt een strafbaar feit geconstateerd waarvoor hij bevoegd is op te treden (waterwet- en regelgeving) en waarvan de overtreding zal leiden tot bestuursrechtelijke en/of strafrechtelijke vervolgacties. 2. De vervolgacties bestaan uit enerzijds het repressief optreden door het opleggen van een last onder dwangsom en/of het verbeuren daarvan (definitieve beschikking) alsmede de daadwerkelijke uitvoering van bestuursdwang, en/of het opleggen van een proces-verbaal (incl. Boeterapport en Bestuurlijke strafbeschikking) en anderzijds uit het afzien van handhaving door het nemen van een gedoogbesluit (zie 10). 3. De handhaver geeft deze informatie binnen 2 weken nadat de te nemen repressieve actie bekend is geworden door aan de procesmanager T&H. 4. De procesmanager maakt het te plaatsen verslag op (Word document). Hij kan besluiten om een aantal overtredingen in 1 document te bundelen. 5. In het verslag wordt aangegeven de werkzaamheden van de overtreder, de pleegplaats, de pleegdatum, een korte omschrijving van het strafbare feit en de sanctionering (straf- bestuursrecht), c.q. de gedoogbeschikking. Ook worden eventuele bijzonderheden aangegeven zoals effecten van de lozing (bv. vissterfte), genomen maatregelen (b.v. dichtzetten sloot en ruiming) etc. 6. In het MT van 27 april 2004 (voorstel I-04-00440) is besloten tot anonimisering van gegevens (geen foto’s, straatnamen e.d.) en goedkeuring tot plaatsing. Dit besluit geldt voor bestuursrechtelijke zaken. Voor strafrechtelijke aangelegenheden zijn wettelijke beperkingen omtrent publiceren van specifieke gegevens van toepassing. 7. Het verslag wordt door de procesmanager binnen een week nadat hij dit van de betrokken handhaver heeft ontvangen, verzonden naar de proceseigenaar voor T&H. 8. De proceseigenaar stelt het verslag vast, indien nodig na overleg met de procesmanager en retourneert het binnen een week. 9. De procesmanager stuurt binnen 1 week het bericht via de mail door naar de contactpersoon voor T&H bij Communicatie. Dit geschiedt pas op zijn vroegst de dag nadat de overtreder de schriftelijke bevestiging heeft gekregen van en een cc naar de gemeente/ Omgevingsdienst is verstuurd. In die mail staat vermeld welke handhaver eventueel inhoudelijke vragen van Communicatie over het bericht kan beantwoorden. Het bericht verschijnt op de homepage onder Nieuws met een doorlink naar algemene info over handhaving. Tevens overwegen zij om dit op Twitter te plaatsen. 10. Gedoogbeschikkingen worden rechtstreeks via Communicatie gepubliceerd. 11. I.v.m. afwezigheid procesmanager T&H kunnen termijnen maximaal met 2 weken worden verlengd. 12. Het staat Communicatie altijd vrij om zaken zelfstandig te publiceren (b.v. spoedzaken) waarbij de watergraaf de inhoud accordeert.

31

12.

Handhaafbaarheidstoets

Binnen het proces van Vergunningen wordt geborgd dat opgestelde vergunningen de toets van handhaafbaarheid kunnen weerstaan. Niet alleen onderstaande criteria worden daarbij gebruikt, deze zijn enkel van belang voor de handhaver die de toets uitvoert. De vergunningverlener vraagt bij twijfel namelijk nog een afzonderlijke toets van de handhaver (en of jurist). Het eerder opgesteld protocol(16-5-2012) ging nog uit van een verplichte aparte handhaafbaarheidstoets op een groot aantal vergunningen. Door genoemde kwaleitsborging binnen het proces van Vergunningen wordt dat niet meer nodig geacht. 1.

2.

3.

4. 5.

6.

7. 8.

De handhaafbaarheidtoets wordt door de vergunningverlener bij de handhaver aangevraagd. De conceptbeschikking en het dossier mét aanvraag (in WaterPro/Join), wordt door de vergunningverlener bij de handhaver aangeleverd (al dan niet digitale verwijzing) die het bedrijf ook in zijn controlepakket heeft (a.d.h.v. gebieds-taakverdeling). De format (zie onderaan toelichting) wordt door de handhaver aangemaakt (T:Handhaving/Informatie/Procedures instructies algemeen), ingevuld en per mail naar de aanvrager gestuurd. De handhaver beoordeelt de ontwerpbeschikking binnen 3 werkdagen (of in onderling overleg met de aanvrager). De toets bestaat uit het onderdeel “Toets Handhaafbaarheid” en “Overige vragen”. Bij de beoordeling worden de criteria zoals genoemd in onderstaande toelichting gehanteerd. De vergunningverlener geeft schriftelijk een reactie op de vragen en opmerkingen in het document en koppelt dit terug met de handhaver. In overleg tussen vergunningverlener en handhaver kan worden afgesproken dat de handhaver de aanpassingen in de beschikking te zien krijgt. Als er tussen handhaver en vergunningverlener géén consensus is neemt de vergunningverlener het initiatief om dit met samen met de handhaver en de procesmanager Vergunningen te bespreken. De handhaver slaat de compleet ingevulde toets op in WaterPro. Als de handhaver NIET getoetste vergunningen NIET handhaafbaar acht koppelt hij dat als 1e terug met de betrokken vergunningverlener. Daarnaast legt hij dat in WaterPro vast en informeert de beide procesmanagers.

TOELICHTING HANDHAAFBAARHEIDSTOETS Algemeen Voor de vergunningverlener worden de criteria bij het opstellen van de beschikking meegenomen. Voor de handhaver worden deze als kader voor de handhaafbaarheidstoets weergegeven. Speciaal dient ook aandacht worden gegeven aan verplichtingen i.h.k.v. zuiverings/- verontreinigingsheffing. Terminologie In deze handhaafbaarheidstoets worden de begrippen “regelingen” en “regels” gebruikt. Met een regeling wordt de vorm waarin regels zijn opgenomen aangeduid. Voorbeelden van regelingen zijn:  verordening, vergunning, ontheffing, nadere eisen, etc. Regels hebben betrekking op de inhoud van een regeling. Uiteindelijk gaat het om

32

de vraag of de regels handhaafbaar zijn. Voorbeelden van regels zijn:  voorschriften, bepalingen, artikelen, etc. De criteria Criterium afbakening Het is overbodig om reeds bestaande regels nogmaals vast te leggen. Herhalingen moeten worden voorkomen. Bijvoorbeeld: het noemen van wettelijke bevoegdheden van een toezichthouder in een vergunning. Dit is al geregeld in de Algemene wet bestuursrecht. Criterium afdwingbaar Algemeen beschrijvende bepalingen zijn niet concreet afdwingbaar. Voorbeeld: “Een te bouwen bouwwerk heeft zodanige voorzieningen voor alarmering dat gebruikers bij brand binnen redelijke tijd uit het bouwwerk kunnen vluchten” (artikel 2.6.5. Bouwverordening gemeente Eindhoven). Criterium artikelnummering Een artikelsgewijze opstelling van de regels geeft duidelijkheid en overzichtelijkheid van de te handhaven regels, zowel voor de adressant als de handhaver. Criterium begripsbepaling Begripsbepaling is nodig om interpretatieverschillen te voorkomen over veel voorkomende vaste termen. Eventueel dient een begrippenlijst te worden bijgevoegd die niet langer dan strikt noodzakelijk is en die zich beperkt tot technische en juridische begrippen. Criterium consistentie De regels mogen geen onderlinge tegenstrijdigheden bevatten, waardoor het niet mogelijk is om tijdig aan de verplichtingen te voldoen. Elkaar tegensprekende regels moeten worden geschrapt. Criterium controleerbaarheid De overtreding van een regel moet objectief en eenduidig zijn vast te stellen, d.w.z. los van degene die de overtreding kan constateren. Voorbeeld juist voorschrift: “de vergunning moet aanwezig zijn in de inrichting”. Criterium eenduidigheid Als een regel voor meerdere uitleg vatbaar is, is hij onvoldoende eenduidig. Uitgesloten moet worden dat een subjectieve interpretatie door de adressant mogelijk is. Kwaadwillenden gaan de regel anders invullen en uitleggen dan oorspronkelijk de bedoeling was. Veel woorden die in regels worden gebruikt zijn onduidelijk en mogen derhalve uit een oogpunt van handhaafbaarheid niet worden gebruikt. Voorbeelden (niet limitatief): periodiek, regelmatig, voldoende, afdoende, doelmatig, redelijkerwijs, oordeelkundig gebruik, belangrijk, gemakkelijk, gevaarlijk, goed, opeenvolgend, onmiddellijk, tijdelijk, zoveel mogelijk, zorg dragen voor.

33

Criterium formulering Het voorschrift moet taalkundig goed en logisch geformuleerd zijn, zodat de adressant deze begrijpt. Lange zinnen met bijzinnen waarin tal van verplichtingen zijn geformuleerd moeten niet worden gebruikt. Criterium relatie met aanvraag Als aan de gestelde regeling een aanvraag ten grondslag ligt, is dat van belang voor de handhaafbaarheid. Indien wordt afgeweken van de aanvraag, dient dit in de regeling te worden gemotiveerd. Protocol handhaafbaarheidstoets Van (H.-haver) Aan (V.-verlener) Ontvangstdatum Verzenddatum Inrichting

: : : : :

Akk. Vergun.verl.

Akk. Handhaver

d.d.

d.d.

Overdracht definitieve beschikking door handh. d.d.

Toetsingcriteria: Afdwingbaar -Artikelnummering-Begripsbepaling-ConsistentieControleerbaarheid-Eenduidigheid-Formulering-Relatie aanvraag- Voorschriftsoort (zie Handboek Handhaving, toelichting bijlage 6a Protocol Handhaafbaarheidstoets deel waterkwaliteit) Toetsing (recente) NEN-norm bij Aquon, datum: Toets Handhaafbaarheid:

Overige vragen:

34

13.

Technologisch handhavingsadvies

Handhaver : Vergunningverlener Datum vraag : Datum antwoord : Inrichting :

: (invullen handhaver) (invullen vergunningverlener)

Akk. Vergun.verl.

Akk. Handhaver

Akk. Procesmanager T&H

d.d.

d.d.

d.d.

IN TE VULLEN DOOR HANDHAVER Welke lozingseis c.q. welk voorschrift uit welke vergunning of welk lozingenbesluit / Algemene regel wordt overtreden? In welke mate?

Wat is de reden dat de vergunninghouder c.q. de meldingsplichtige lozer zich nu niet (meer) aan deze lozingseis c.q. aan dit voorschrift houdt of kan houden?

IN TE VULLEN DOOR VERGUNNINGVERLENER (< 3 werkdagen) Wat is de reden geweest om deze lozingseis c.q. dit voorschrift in de vergunning op te nemen? NB deze vraag is niet relevant in het kader van lozingenbesluiten/ algemene regels.

Is deze overtreding legaliseerbaar? Zo ja, wat moet dan nu gebeuren om die legalisatie te regelen? Hoeveel tijd is daarvoor nodig?

35

14.

Procesbeschrijving Vergunningen

Het gelijknamige proces is hiervoor verantwoordelijk en is daarom hier niet opgenomen.

36

15. Protocol aansturing Buitengewone OpsporingsAmbtenaren (BOA’s) In de kwaliteitscriteria van het landelijke project “Professionalisering van de Handhaving” worden onder 1.4 organisatorische condities gesteld. Aangegeven wordt dat “de handhavingsorganisatie handelt op grond van een organisatorische opbouw en regelingen die nodig zijn om de gestelde handhavingsdoelen te kunnen bereiken.” De organisatorische regeling omvat ten minste het schriftelijk vastleggen van de aansturing van buitengewoon opsporingsambtenaren. De BOA’s functioneren in een bijzondere positie ten opzicht van het Openbaar Ministerie, het eigen bestuur, het eigen management en de eigen toezichthouders. Het bestuur en de leidinggevende hebben geen invloed op de beoordeling of en op welke wijze strafrechtelijk moet worden opgetreden tegen een overtreder. Het bestuur en het OM hebben er echter belang bij dat het bestuursrechtelijk en strafrechtelijk traject, daar waar mogelijk, op elkaar worden afgestemd en elkaar versterken en of ondersteunen. Er moeten afspraken gemaakt worden welke partij verantwoordelijk is voor deze afstemming en wat de inhoud daarvan moet zijn. Binnen het OM heeft de BOA v.w.b. economische delicten te maken met het Functioneel Parket (FP). Voor overtredingen die geen economisch delict zijn (bijv. Keurovertredingen) worden de processen-verbaal gestuurd naar het Team Kantonzaken. Waar gesproken wordt over proces-verbaal wordt mede verstaan het Boeterapport en de Bestuurlijke strafbeschikking. In de uitoefening van hun taak wordt door de BOA’s, voor zover mogelijk van toepassing en behoudens de “algemene strafprocesregels”, uitvoering gegeven aan de volgende regelgeving: 1.

“Circulaire behandeling van klachten over buitengewoon opsporingsambtenaren 2008”. De regeling is verschenen in de Staatscourant van 29 februari 2008, nr. 43 en is op 1 maart 2008 in werking getreden. De circulaire beschrijft de procedure m.b.t. afhandeling van klachten over het optreden van een BOA.

2.

“Klachtenverordening Waterschap De Dommel 2004” Er is een externe klachtenverordening voor alle werknemers van het waterschap vastgesteld. Behoudens de speciale regeling onder 1 vallen de BOA’s tevens onder de “eigen” regeling. Klachten over medewerkers van het waterschap kunnen ook digitaal worden ingediend via de homepage van het waterschap. Klachten over de BOA’s dienen door de werkgever doorgestuurd te worden naar de toezichthouder (Hoofdofficier van Justitie) en de direct toezichthouder (, zie brief 06292, d.d. 10.1.2011). De werkgever neemt het oordeel van de toezichthouder over rechtmatigheid en behoorlijkheid over de uitoefening van bevoegdheden in acht.

3.

“Regeling procedure inzake het omgaan met een vermoeden van een misstand”

37

Een door het waterschap ingestelde procedure, bekend als “Klokkenluidersregeling”, hoe om te gaan met het vermoeden van een misstanden zoals strafbare feiten, schending regels/ beleid, misleiden van justitie, gevaar volksgezondheid/ veiligheid of het milieu of het achterhouden van informatie daarover. Informatie over deze regeling is te vinden op het intranet van Waterschap De Dommel. 4.

“Aanwijzing Bemonstering en Analyse Milieudelicten” (zie www.overheid.nl). Betreft een wettelijke regeling die de procedure omtrent bemonstering aangeeft. Hierbij wordt ook verwezen naar apart opgestelde richtlijnen (bijlage 16) waarin specifieke bemonstering van de Wet gewasbescherming en biociden is opgenomen.

5.

Visiedocument milieuboa’s “De boa voor de milieuhandhaving beter benut”. In dit visiedocument van september 2008, dat in opdracht van het Bestuurlijk Landelijk Overleg Milieuhandhaving (BLOM) is opgesteld, wordt de beoogde rolverdeling weergegeven tussen het bestuur en het OM. Ook worden er maatregelen beschreven met het oog op verbetering van het stelsel van milieuboa’s, gebaseerd op het Besluit buitengewoon opsporingsambtenaar. Als laatste worden er maatregelen ter verhoging van de professionaliteit van milieuboa’s beschreven. Hiertoe zijn de boa’s van Waterschap De Dommel een permanent her- en bijscholingstraject gestart. In 2008 is de bijspijkercursus gevolgd. Vanaf 2009 dienen vier verplichte modules (één module per jaar) met goed gevolg te worden doorlopen. Daarna wordt de akte van de milieuboa met 5 jaar verlengd. Het vijfjaarlijks CITO-examen komt hierdoor te vervallen. De aanwijzing van BOA’s is gebaseerd op het “Besluit buitengewoon opsporingsambtenaren Waterschappen 2004”, zijnde een zogenaamde categorale aanwijzing. Daarnaast is er het “Besluit buitengewoon opsporingsambtenaar” van 11 november 1994 (laatst gewijzigd in 2008). Hierin staan onder meer de eisen m.b.t. de bekwaamheid en betrouwbaarheid van de BOA.

6.

“Bestuurlijke informatielijn inzake opsporing en vervolging van overheden”. In het Handboek handhaving wordt een nadere uitleg en toepassing gegeven betreffende de wijze van bestuursen strafrechtelijk optreden, onder meer tegen andere overheden en de eigen dienst. Betreffende de bestuurlijke verantwoordelijkheid daarin werd april 2005 een informatielijn vastgesteld (I05-00475).

Verantwoordelijkheid De procesmanager T&H is verantwoordelijk voor de afstemming tussen bestuursen strafrecht. Deze dient derhalve altijd op de hoogte te zijn van strafrechtelijk lopende onderzoeken, alsmede van de op te maken processen-verbaal (tevens inbegrepen Bestuurlijke strafbeschikkingen en Boeterapporten). Via de Marap, het procesplan en de evaluatie - het jaarlijks door DB vast te stellen uitvoeringsplan dient de procesmanager de proceseigenaar te informeren.

38

De dagelijkse aansturing geschiedt ook door deze procesmanager waarbij rechtstreekse verantwoording verschuldigd is aan de proceseigenaar T&H. In ieder geval worden strafrechtelijke zaken altijd vastgelegd in het 3-wekelijkse handhavingsoverleg waarvan een kopie wordt verzonden aan de proceseigenaar. De procesmanager T&H is verantwoordelijk voor een eind- kwaliteitstoets van het onderzoek en het in te sturen proces-verbaal van de BOA, rechtstreeks naar het Openbaar Ministerie. Er is een protocol “inzenden en afloopbericht processenverbaal” gemaakt (bijlage 29). Alvorens de eindtoetsing plaats vindt, is er een “collegiale” toets door de andere BOA als degene die het proces-verbaal heeft opgemaakt. Indien zij medeverbalisant zijn of in verband met lange afwezigheid (vakantie/ziekte) vindt enkel de eindtoetsing door de procesmanager plaats. De BOA behoudt zijn eigen, discretionaire bevoegdheid, gebaseerd op het strafprocesrecht. Bestuur De BOA is geheel zelfstandig bevoegd proces-verbaal op te maken, de leidinggevende, noch het bestuur kan de BOA beletten of bevelen strafrechtelijk op te treden. Deze bevoegdheid is enkel gegeven aan de Officier van Justitie. Artikel 1:6 van de Algemene wet bestuursrecht bepaalt dat strafrechtelijke handelingen zoals opsporing niet onderhevig zijn aan bestuursrechtelijke normen. Uitdrukkelijk wordt gesteld dat het hier gaat om opsporing en niet om toezicht. Van opsporing is sprake als er voldoende aanwijzingen zijn van schuld aan enig strafbaar feit, opsporing begint daar waar toezicht eindigt. De bevoegdheden i.h.k.v. het opsporingsonderzoek worden ontleend aan de Wet op de economische delicten, het toezichtsdeel aan de Algemene wet bestuursrecht. Een concretisering van de verhouding strafrecht en bestuursrecht is gegeven onder de eerder genoemde informatielijn (zie onder 7). Openbaar Ministerie Op 29 oktober 2003 heeft het OM (destijds Officier van Justitie te Den Bosch A.T.) aangegeven dat in het kader van de professionalisering het waterschap dient te conformeren aan de regelgeving en beleidsregels betreffende de BOA. Dit standpunt is door het OM, na verzoek daartoe vanuit het waterschap, via de mail bevestigd. Het OM zag geen aanleiding tot nadere, afzonderlijke correspondentie. Jaarlijks dienen de werkzaamheden van de BOA’s te worden geregistreerd op https://www.toezichtopboa.nl/. De procesmanager T&H is hiervoor verantwoordelijk. Jaarlijks stuurt hij ook een overzicht naar de aangewezen korpschef van de BOA’s. Voor de Bestuurlijke strafbeschikking is het CJIB verantwoordelijk waarmee ook aparte afspraken zijn gemaakt (internetmodule en tegemoetkoming vergoeding). Als volgens de vastgestelde handhavingsstrategie strafrechtelijk optreden tegen het waterschap zelf opportuun is zal de procesmanager T&H hierover in contact treden met het OM en vervolgafspraken maken. Het uitgangspunt is dat de politie/ het RMT, in opdracht van het OM het strafrechtelijk onderzoek leidt (niet de waterschaps-BOA). De Officier van Justitie kan hierover wel dwingende afspraken maken.

39

Tenslotte De meest actuele informatie voor de BOA (richtlijnen, circulaires, werkzaamheden etc. etc. zijn online beschikbaar via www.justitie.nl (vervolgens naar opsporing en handhaving / buitengewoon opsporingsambtenaar). Alle relevante stukken zijn fysiek in een map BOA opgeborgen in de eigen bibliotheek van het proces van T&H.

40

21.

Overtredingen van enige betekenis

In de landelijke handhavingsstrategie wordt gesproken de gevolgen van de overtreding (aanzienlijk/ beperkt/ van belang/ acuut etc. etc.) De classificatie “ernstige overtreding” uit het protocol handhaving Wvo van Rijkswaterstaat geeft een nader handvat wat kan helpen tot het bepalen van de ernst van de overtreding. Deze tabel is onderstaand weergegeven en wordt door T&H als richtlijn gehanteerd. Toelichting tabel a. Overschrijding met een bepaald percentage van de emissievoorschriften, zoals opgenomen in de vergunning of amvb, leidt tot de classificatie “ernstige overtreding”. b. Voorbeeld: een bedrijf loost 3 g/l pesticiden. In de vergunning is opgenomen dat slechts 1 g/l mag worden geloosd. Op grond van de tabel kan worden geconcludeerd dat hier sprake is van een ernstige overtreding. c. De genoemde percentages gelden zowel voor individuele steekmonsters als voor etmaalmonsters. d. Als in emissievoorschriften wordt gesproken over vrachten en i.e.’s, dan geldt een overschrijdingspercentage van 25 %. e. Is het overschrijdingspercentage kleiner dan in de tabel genoemd, dan is sprake van een minder ernstige overtreding. f. Bij het vaststellen van deze percentages is rekening gehouden met de analysemethoden, detectiegrenzen en nauwkeurigheid van de analyses.

Parameter Algemeen Debiet (hoeveelheid geloosd water) Temperatuur Zwevende stof of Onopgeloste bestanddelen Zuurstofverbruikende stoffen CZV BZV

Nutriënten Kjeldahl-N NO3-N P-verbindingen

Hoogte norm

percentage

Zie toelichting

25 %

n.v.t. > 100 mg/l < 100 mg/l

25 % 25 % 50 %

> 500 mg/l < 500 mg/l > 100 mg/l < 100 mg/l

25 % 50 % 25 % 50 %

> 50 mg/l < 50 mg/l > 50 mg/l < 50 mg/l > 20 mg/l < 20 mg/l

25 % 50 % 25 % 50 % 25 % 50 %

41

Parameter Andere anorganische stoffen Sulfaten Chloriden Fluoriden Cyanide Sulfide Zuren (H+) Zware metalen Som van een aantal Individuele metalen, met uitzondering van Hg en Cd Hg en Cd

Alifatische koolwaterstoffen Minerale olie

Fenolen

Aromatische koolwaterstoffen Som van de MAK’s Afzonderlijke MAK’s als benzeen, tolueen, e.d. PAK’s (Borneff)

Fenolen

Hoogte norm

percentage

> 1000 mg/l < 1000 mg/l > 3000 mg/l < 3000 mg/l > 100 mg/l < 100 mg/l > 5 mg/l < 5 mg/l > 5 mg/l < 5 mg/l > 50 mgaeq/l < 50 mgaeq/l

25 % 50 % 25 % 50 % 25 % 50 % 25 % 50 % 25 % 50 % 25 % 50 %

> 5 mg/l < 5 mg/l > 1 mg/l < 1 mg/l > 0,1 mg/l < 0,1 mg/l

25 % 50 % 25 % 50 % 25 % 50 %

> 5 mg/l < 5 mg/l < 0,01 mg/l > 5 mg/l < 5 mg/l

25 % 50 % 500 % 25 % 50 %

> 5 mg/l < 5 mg/l > 1 mg/l < 1 mg/l < 100 g/l > 0,1 mg/l < 0,1 mg/l < 0,01 mg/l > 5 mg/l < 5 mg/l

25 % 50 % 25 % 50 % 100 % 50 % 100 % 500 % 25 % 50 %

Gechloreerde koolwaterstoffen EoCl en VoCl > 1 mg/l < 1 mg/l < 0,1 mg/l Vluchtige individuele stoffen > 1 mg/l

50 % 100 % 500 % 25 %

42

Parameter (tetra, per, e.d.) Niet vluchtige individuele stoffen (HCH, HCB, pesticiden, drins) PCB’s

Dioxines en furanen

Hoogte norm < 1 mg/l < 100 g/l > 50 g/l < 50 g/l < 1 g/l > 1 g/l < 1 g/l < 0,1 g/l Aantoonbaarheidsgrens

Diverse organische verbindingen Acrylaten en wateroplosbare > 10 mg/l verbindingen (ethanol, aceton) < 10 mg/l > 1 mg/l < 0,1 mg/l

percentage 50 % 100 % 25 % 50 % 100 % 25 % 100 % 500 % Aangetoond

25 % 50 % 100 % 200 %

43

22.

Bestuurlijke verantwoording handhaving

Het proces T&H is eerstverantwoordelijke voor de bestuursrechtelijke handhaving van weten regelgeving welke het waterschap uitvoert. Hiertoe is de bevoegdheid tot het nemen van handhavingsbesluiten op het gebied van het waterkwaliteitsbeheer en –kwantiteitsbeheer gemandateerd aan de procesmanager T&H. Handhavingsacties ten aanzien van eigen werken (rioolwaterzuiverings-installaties, slibverwerkingsinstallaties, IBA’s - in beheer en onderhoud van het waterschap, eigen werken die vallen onder het Besluit bodemkwaliteit en sanering van eigen zandvangen), vallen vanwege de bestuurlijke gevoeligheid direct onder het dagelijks bestuur. In de ambtelijke bevoegdhedenregeling 2000 is dit ook als zodanig verwoord en vastgelegd. Aldus kan onderscheid worden gemaakt tussen twee “categorieën” handhavingszaken: 1. 2.

handhavingzaken ten aanzien van de eigen werken; de bevoegdheid tot het nemen van handhavingsbesluiten ter zake ligt bij het dagelijks bestuur; handhavingszaken ten aanzien van werken van derden (bedrijven, particulieren, andere overheden); de bevoegdheid tot het nemen van handhavingsbesluiten ter zake is gemandateerd aan de procesmanager T&H.

De onder 2. genoemde categorie kan weer worden onderverdeeld in: 1. handhavingstrajecten ten aanzien van bedrijven van waaruit lozingen significante effecten kunnen veroorzaken voor de kwaliteit van het oppervlaktewater en/of de doelmatige werking van de rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi); concreet betreft dit nader beschreven “grote lozers”; 2. andere overheden (bijvoorbeeld handhavingstrajecten inzake overstorten aansluitvergunningen en IBA’s waarvoor een gemeente verantwoordelijk is); 3. publieksgevoelige zaken; 4. “overige” handhavingszaken. 1.

Handhaving ten aanzien van de eigen werken Op grond van artikel 61 van de Waterschapswet heeft de wetgever de bestuursrechtelijke handhavingsbevoegdheid, zonder enige restricties, toegekend aan het dagelijks bestuur. Daarin ligt opgesloten, dat ook de bevoegdheid tot het nemen van handhavingsbesluiten ten aanzien van de eigen inrichtingen welbewust is toebedeeld aan het dagelijks bestuur. Gegeven deze keuze van de wetgever moet worden aangenomen dat mandatering van déze bevoegdheid gelet op de aard daarvan zich tegen de mandaatverlening verzet (vgl. artikel 10:3, eerste lid, Awb).

44

Werkwijze T&H informeert het dagelijks bestuur op het gebied van bestuursen strafrechtelijke handhaving ten aanzien van de eigen werken. Voorstellen tot het opleggen van een last onder dwangsom of het toepassen van bestuursdwang legt T&H ter besluitvorming aan het dagelijks bestuur voor. Hiertoe heeft T&H een rechtstreekse lijn naar het dagelijks bestuur, dat wil zeggen: élke handhavingsaangelegenheid, ook al betreft het een bestuursvoorstel louter ter informatie wordt in een vergadering van het dagelijks bestuur gebracht. De portefeuillehouder T&H, de proceseigenaar, evenals de directieleden worden door de procesmanager T&H hierover vooraf geïnformeerd. Jaarlijks legt het dagelijks bestuur verantwoording af aan het algemeen bestuur over het gevoerde handhavingsbeleid ten aanzien van de eigen werken (artikel 89 van de Waterschapswet). Bij het handhaven ten aanzien van eigen werken wordt even strikt opgetreden als bij andere bedrijven. Minimaal één keer per jaar vindt een uitgebreide controle plaats van de rwzi’s, een en ander volgens de werkwijze beschreven in het Handboek Handhaving. De controle wordt uitgevoerd na afstemming tussen de procesmanagers T&H en Beheren afvalwaterketen. Voor de rwzi’s zijn tevens afzonderlijke toezichtsplannen opgesteld. IBA’s die in beheer en onderhoud van het waterschap zijn, vallen ook onder deze regeling. Handhaving ten aanzien van eigen werken die onder de werkingssfeer van het Besluit Bodemkwaliteit vallen, is uitgewerkt in het Handboek Besluit Bodemkwaliteit). 2.

Handhaving ten aanzien van werken van derden Het nemen van andere handhavingsbesluiten dan die zoals bedoeld onder 1. is gemandateerd aan de procesmanager T&H. Echter, vanuit een oogpunt van bestuursgevoeligheid kan het gewenst zijn het dagelijks bestuur hierover te informeren. Ad a: Bedrijven met significante lozingen Deze bedrijven hebben een dusdanig grote relevantie voor het waterschap door het kwaliteits- en/of kwantiteitsaandeel, dat een uitzonderingspositie gerechtvaardigd is. De bedrijven genieten veelal ook een verhoogde publieke belangstelling. De bedrijven worden middels de reguliere bedrijfscontroles door T&H (en veelal voor de heffing) gecontroleerd. Ad b: Andere overheden Bij deze categorie is een gemeente veelal in beeld. Optreden tegen andere overheden betreft in de meeste gevallen de gemeentelijke overstorten (en IBA’s). Handhaving geschiedt, indien aanwezig, conform een toezichtsplan, gebaseerd op de handhavingsstrategie. De gemeente is vergunninghouder (of gebonden aan algemene regels) en aangezien dit soort lozingen een directe invloed heeft op de waterkwaliteit is er in de regel een aanzienlijke publieke belangstelling. Een klein aandeel, soms met een gemeente als

45

partij, wordt verwacht van incidentele vervuilingen door bijvoorbeeld het gebruik van bestrijdingsmiddelen, alsmede onderhoud en aanleg van infrastructurele werken (Keur/Verordening waterhuishouding). Bij het onderhoud van rioleringen en de daarbij optredende “relinings-problematiek” speelt eveneens een verhoogde, publieke belangstelling en zijn er directe gevolgen voor de ontvangende Rwzi aanwezig. Ad c: Publieksgevoelige zaken In het beheersgebied vinden het hele jaar door publieksgevoelige zaken plaats zoals baggerwerkzaamheden, crisisbeheersing (zoals de varkenspest en de MKZ-crisis), aanleg grotere infrastructurele projecten (verbreding A2), integrale milieuacties (regionale actiedagen, toezicht akkerrandenbeheer etc.) T&H is daarbij veelal één van de partijen binnen en buiten het waterschap die daarbij een rol vervult. Naar gelang de aard van de zaak vindt interne en externe afstemming plaats. Voor externe afstemming is het proces van Communicatie van belang. Ad d: Overige handhavingszaken Dit betreft alle overige handhavingstrajecten. Deze worden geheel binnen het mandaat door de procesmanager T&H afgehandeld. Verantwoording wordt afgelegd middels de managementrapportages. Werkwijze T&H informeert, zo mogelijk vooraf, de portefeuillehouder handhaving, indien bij de categorieën 2 a, b en c gebruik gemaakt gaat worden van: 1. het opleggen van een last onder dwangsom; 2. het toepassen van bestuursdwang; 3. het nemen van overige handhavingsbesluiten (bijvoorbeeld een besluit op een verzoek tot handhaving); 4. het opmaken van een proces-verbaal. Deze maakt een afweging of de betreffende handhavingszaak ter informatie aan het dagelijks bestuur moet worden voorgelegd. Indien gewenst, kan de portefeuillehouder handhaving T&H verzoeken om hiertoe een notitie op te stellen. Deze notitie wordt, overeenkomstig de werkwijze zoals beschreven onder “1” in het dagelijks bestuur gebracht. Volgens de mandaatregeling dient bij mogelijk bestuursgevoelige zaken dit advies dan eerst te worden voorgelegd aan de secretaris-directeur. Spoedeisende situaties: In spoedeisende situaties geldt een afwijkende regeling. Deze is opgenomen in de notitie “Bevoegdheid bestuursdwang bij calamiteiten” (I05-01798).

46

24.

Handhaving teelt-mestvrije zone

Uitgangspunt is de door het DB vastgestelde “Handhavingsstrategie”. Beschreven wordt de werkwijze van optreden nadat door een handhaver de constatering is gedaan (al dan niet via melding) dat een gewas in een teeltvrije zone staat die slechts dan mag worden aangehouden als speciale spuittechnieken worden toegepast (zoals luchtonder-steuning, een overkapte beddenspuit of toepassing met een handgedragen spuit in de eerste 14 meter naast te watergang, een emissiescherm of biologische teelt). De overtreding staat genoemd in het Activiteitenbesluit milieubeheer. Veelal gaat het over aardappelen die minder dan de voorgeschreven afstand (1.50 m) van de sloot worden geteeld en over het niet aanhouden van de 5-meter zone (natuurlijke waterlopen). Begin 2004 zijn nagenoeg alle geregistreerde agrarische bedrijven schriftelijk geïnformeerd over de controle van het besluit. Daarbij werd tevens een lijst van teelt- mest en spuitvrije zone’s, en informatie over de Handhavingsstrategie verzonden (dit was geen ambtelijke waarschuwing). M.b.t. de 5-meter zone is ook een uitgebreid communicatietraject uitgevoerd. De volgende werkwijze (na overleg juridisch adviseur Waterwet, de opsporingsambtenaren, de procesmanagers Beheer, T&H, beleidsmedewerker en vergunningverlener) wordt vastgelegd: 1.

Na constatering handhaver dat er gewas wordt geteeld binnen de teeltvrije zone welke niet door speciale spuittechnieken zou kunnen worden gelegaliseerd, wordt de eigenaar/gebruiker van de grond aangeschreven. Vanaf 2013 is dit in 1e aanleg een categorie I overtreding. PV c.q. de Bestuurlijke strafbeschikking/ het Boeterapport wordt opgemaakt omdat er in ieder geval sprake is van “calculerend gedrag” (economische belangen) én dreigende en/of onomkeerbare milieuschade van enige betekenis. In de te versturen brief wordt vermeld dat, als het een mest- of spuitvrije zone betreft, dit aan de EU-desk wordt doorgegeven. Tevens wordt vermeld dat het betreffende gewas binnen 14 dagen dient te worden verwijderd (tenzij deze aan kan tonen onder uitzonderingsbepalingen te vallen en/of termijn onhaalbaar is). Aanschrijving geschiedt middels modelbrief waarbij aandacht dient te worden gegeven aan de juiste adressering en aan het feit dat de brief aangetekend verzonden wordt.

2.

In principe wordt na 2 weken een hercontrole uitgevoerd. Indien aan de ambtelijke waarschuwing NIET is voldaan wordt een vooraankondiging dwangsom verstuurd. Hier kan binnen 14 dagen de zienswijze op worden gegeven.

3.

Na 2 weken (zienswijze) wederom controle waarbij de definitieve dwangsombeschikking wordt vastgesteld waarbij er GEEN begunstigingstermijn wordt opgenomen. De dwangsombeschikking wordt per dag opgelegd waarbij de hoogte wordt vastgesteld op “uitvoering

47

bestuursdwang”, en de waarde van de opbrengst van het gewas. Veelal zijn de kosten c.q. is de waarde van de opbrengst gering. Om de overtreding te beëindigen wordt derhalve de uitkomst vermenigvuldigd met een factor 5. B.v. bij maïs zijn de kosten van opbrengst en ruimen € 200,- kosten worden dan verhoogd naar € 1000,- per dag, tot een maximum van € 5000,-. De dwangsom wordt namelijk voor 5 werkdagen opgelegd. 4.

Controle wordt uitgevoerd door handhaver buitengebied én de BOA (agrarische). Indien gewas niet verwijderd is wordt de dwangsom geëffectueerd.

5.

Elke dag wordt controle door handhaver buitengebied uitgevoerd en telkens wordt dwangsom verbeurd totdat het maximum wordt bereikt (5 dagen).

6.

Daarna (als 5 keer is verbeurd) wordt de dwangsom ingetrokken en wordt de procedure van bestuursdwang ingezet.

Voor de handhaving binnen de 5-meterzone is een aanvullende instructie opgesteld. Deze instructie geeft weer hoe de handhavers waterbeheer dienen te handelen bij overtredingen van bemesten en/of toepassen van gewasbeschermingsmiddelen in de 5-meterzone. Wat kunnen de overtredingen zijn? 1. In de 5-meterzone wordt bemest (heterdaad) of zijn sporen zichtbaar van bemesting, bijv. sporen van injecteren; 2. In de 5-meterzone wordt bespoten (heterdaad), anders dan pleksgewijs, of zijn sporen zichtbaar van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Bij bemesting op heterdaad in de 5-meterzone: 1. direct foto’s maken van de overtreder en de overtreding(en); 2. de BOA bellen en vragen of die ter plaatse kan komen; 3. de overtreder aanspreken en hem uitleggen dat zijn handelen strafbaar is en dat daar tegen opgetreden wordt (aangifte bij BOA of BOA die ter plaatse komt); 4. indien BOA niet ter plaatse kan komen, dan meetband gebruiken en op 3 plaatsen afstand meten vanaf insteek talud tot aan de bemesting. Zintuiglijk vaststellen dat het om mest gaat en indien mogelijk EGV meten; 5. alle veldgegevens op papier vastleggen (datum, tijdstip, naam overtreder, evt. kenteken, veldgegevens, zintuiglijke waarnemingen etc.); 6. zo spoedig mogelijk aangifte doen bij de BOA. Bij bemesting buiten heterdaad in de 5-meterzone: ● de BOA bellen en vragen of die ter plaatse kan komen; ● indien BOA niet ter plaatse kan komen, dan foto’s maken van de overtreding(en), meetband gebruiken en op 3 plaatsen afstand meten vanaf insteek talud tot aan de bemesting of bespuiting. Zintuiglijk vaststellen dat het om mest gaat en indien mogelijk EGV meten; ● alle veldgegevens op papier vastleggen (datum, tijdstip, mogelijk naam overtreder, evt. kenteken, veldgegevens, zintuiglijke waarnemingen etc.);

48

● zo spoedig mogelijk aangifte doen bij de BOA.

De werkwijze bij optreden bij gewasbeschermingsmiddelen is aangepast, zie hiervoor bijlage 16- Werkplan Wgb. Indien er sprake is van een verplichte doormelding aan de EU-desk dan wordt deze door de handhaver afgedaan (model in WaterPro). Indien er sprake is van overtreding van de “teeltvrije zone” (gewas binnen 5 meter anders dan gras en anders dan het hoofdgewas) dan is er geen directe haast geboden en kan de BOA worden geïnformeerd zodra deze inzetbaar is.

49

25.

Werkinstructie beoordeling van milieuverslagen

‘Verplicht’ milieuverslag Er zijn twee varianten mogelijk die beide via de onderstaande werkwijze worden afgehandeld ● Wabo bevoegd gezag verzoekt ons om de afvalwater gerelateerde onderwerpen uit een milieujaarverslag te beoordelen. ● Waterschap is zelf bevoegd gezag en moet de afvalwater gerelateerde onderwerpen uit het milieujaarverslag beoordelen.

Wat Het elektronische milieujaarverslag wordt via eMJV-applicatie binnengehaald door handhaving. In WaterPro wordt de beoordelingsbrief aangemaakt.

Wie T&H

Wanneer Conform besluit of vergunning

Document Beoordelingsbrief WaterPro aanmaken

2

De afvalwater gerelateerde onderwerpen uit het milieujaarverslag wordt inhoudelijk beoordeeld door de handhaver. De bevindingen worden in de beoordelingsbrief gezet.

T&H

binnen twee weken na binnenkomst

concept beoordelingsbrief

3

Indien de handhaver het nodig acht wordt het beschrijvend deel van het milieujaarverslag ook door de vergunningverlener beoordeeld. Deze geeft per e-mail zijn advies. Indien er aanvullende gegevens nodig zijn om het milieujaarverslag goed te kunnen beoordelen dan zal het bedrijf worden verzocht deze gegevens voor een bepaalde termijn alsnog op te sturen. Als het gaat om een beoordeling op verzoek van het Wabo-bevoegde gezag dan wordt dit eerst kortgesloten. (indien geen aanvullende gegevens door naar punt 6) T&H draagt zorg voor de termijnbewaking waarvoor de aanvullende gegevens binnen moeten zijn. Na de ontvangst van de aanvullende gegevens wordt milieujaarverslag verder beoordeeld De definitieve beoordelingsbrief wordt ter ondertekening aan de procesmanager toezicht houden en handhaven voorgelegd. Indien het gaat om een beoordeling op verzoek van Wabo bevoegde gezag dan wordt de brief per mail naar het bevoegde gezag gestuurd. Deze brief wordt niet ondertekend. Na ondertekening, beoordelingsbrief retour naar de handhaver.

T&H en vergunningv erlening

binnen één week na beoordeling handhaver

mail

De beoordelingsbrief gaat als ondertekend document en per e-mail naar het administratie. Ook alle overige correspondentie gaat naar het administratie T&H. Administratie T&H stuurt de ondertekende brief naar het bedrijf en indien nodig naar Wm bevoegd gezag.. Milieujaarverslag en bijbehorende correspondentie wordt gearchiveerd (Join- WaterPro)

T&H

1

4

5

6

7

8

9 10

T&H

Verzoek aanvullende gegevens

T&H

-

T&H

Beoordelingsbrief

Procesmana ger T&H

binnen één week na aanbieding ter ondertekening. Beoordelingsbrief

Administrati e T&H Administrati e T&H

50

1. Milieuverslag komt bij handhaving. In Waterpro wordt de beoordelingsbrief aangemaakt.

2. Beoordeling van MJV

Concept beoordelingsbrief 3. Indien gewenst beoordeling van beschrijvend deel door vergunningverlening Concept beoordelingsbrief

4. Verzoek om aanvullende gegevens nodig

ja

5. Om aanvullende gegevens vragen en de gestelde termijn hiervoor bewaken

nee

Definitieve beoordelingsbrief

6. Beoordelingsbrief ter ondertekening naar procesmanager T&H

7. Beoordelingsbrief retour naar handhaver

8. Stukken naar administratie

9. Verwerking door administratie

10. Archivering

51

‘Vrijwillig’ milieuverslag Wat De vrijwillige milieujaarverslagen komen binnen bij de Handhavers, en wordt doorgestuurd naar het administratie

Wie T&H

Wanneer

Document

2

Administratie verstuurd standaard ontvangstbevestiging. Brief wordt gearchiveerd. Vrijwillig milieujaarverslag terug naar handhaver.

Administratie T&H

Binnen 1 week na binnenkomst

modelbrief

3

Vrijwillig milieujaarverslag wordt inhoudelijk beoordeeld door de handhaver. Indien de handhaver het nodig acht wordt het beschrijvend deel van het milieujaarverslag ook door de vergunningverlener beoordeeld. Deze geeft per e-mail zijn advies.

T&H T&H Vergunningverl ener

email

5

Bevindingen over het vrijwillig milieujaarverslag worden opgenomen in checklist van het bedrijf en besproken in het eerst volgende bedrijfsbezoek

T&H

Checklist WaterPro

6

Vrijwillig milieujaarverslag wordt gearchiveerd (Join/WaterPro

Administratie T&H

1

4

1. De vrijwillige milieuverslagen komen binnen bij de handhavers. Doorsturen naar administratie

Ontvangstbevestiging

2. Administratie verstuurt ontvangstbevestiging

3/4 Beoordeling vrijwillig milieujaarverslag T&H en Vergunningverlening

Email met opmerkingen

5. Bevindingen vrijwillig milieujaarverslag opnemen in checklist Waterpro en bespreken bij volgend bedrijfsbezoek

6. Archivering

52

26. Werkomschrijving verwerking van binnengekomen meldingen

1. Melding komt binnen toetsing vergunningverlening

ja

nee

Valt de melding onder het Activiteitenbesluit milieubeheer?*

ja

2a. Valt de lozing onder een Lozingenbesluit?

nee

3. Verwerking van de melding in WaterPro 2b. Vergunning procedure opstarten 4. Overdracht van vergunningverlening naar T&H en BH&I (Belastingheffing- en invordering)

2c. Afwerken volgens gemaakte procedures m.b.t. de bestaande Lozingenbesluiten

Werkomschrijving van desbetreffende procedures volgen

5. Inplannen voor controle door handhaving

Alle overige lozingen

Grond Water Sanering (GWS)

GWS ten einde?

ja

nee

6. Checklist aanmaken, locatie opnemen in de planning van WaterPro

6a. Controlebezoek

7. Afwerken in WaterPro. De bevindingen overleggen aan bedrijf c.q. adviesbureau en aan BH&I

8. Afstemmen administratie T&H

9. Archiveren

53

Toelichting op de stappen in het werkschema: - Geldt voor alle meldingen. Het Activiteitenbesluit milieubeheer is het eerste uitgangspunt. - Vergunningverlener toetst de melding en beoordeelt op het overgangsrecht en maatwerk. a. Een aantal voorbeelden van Lozingenbesluiten zijn: Besluit Lozen Buiten Inrichtingen Besluit lozing afvalwater huishoudens Besluit Bodemkwaliteit b. Vergunning procedure opstarten door vergunningverlener. - De vergunningverlener/administratie verwerkt de melding in WaterPro. Bij een GWS is het van belang om de einddatum te vermelden zodat deze niet voor onbepaalde tijd in WaterPro blijft staan. Mocht er een procedure worden opgestart bijv. maatwerk dan verzorgt de administratie de verzenddocumentatie. - Meldingen doorgeven aan T&H en Belasting Heffing en invordering (BH&I) middels mail. - Afhankelijk van de prioriteit wordt de locatie ingepland. - Conform regulier werkwijze. - Conform de reguliere werkwijze afwerken en indien nodig handhavingstrategie toepassen. - Administratie T&H beheert de overzichtslijst van alle grondwatersaneringen. Deze moet dan dus aangepast worden. - Conform de afgesproken werkwijze Administratieve verwerking grondwatersanering cijfers Het GWS overzicht (Excel lijst) dient ingevuld te worden waarbij rekening moet worden gehouden in het verschil tussen vergunningen en meldingen. 1. Als er analysecijfers binnen komen staan daar soms de normwaarde bij en ook of de cijfers voldoen aan de norm. 2. In dit geval kunnen de ontvangen cijfers in het GWS overzicht (Excel lijst) worden bijgehouden. 3. Indien niet duidelijk is of de cijfers voldoen aan de norm, aan betreffende handhaver voorleggen.  Het GWS overzicht laat via verkleuringen zien hoe een en ander er voorstaat voor wat betreft termijnen en ontvangsten van cijfers.  Het is de taak van de handhaver om hier op actie te ondernemen. Deze instructie zal in 2016 geheel herzien worden.

54

27.

Werkinstructie controles en monsterneming

Werkinstructie controles en monsterneming

1. Voorbereiding 1.1 Plannen van controles Plannen van controles gebeurt op basis van de controlefrequenties. Op basis van bedrijfsvoering bij het te controleren bedrijf wordt beoordeeld op welk moment de controle het beste kan worden uitgevoerd. Er wordt rekening gehouden met ligging van de bedrijven in verband met reistijden. 1.2 Voorbereiding algemeen Administratieve voorbereiding betreft het inlezen van relevante documentatie. Hierbij wordt de volgende informatie verkregen via WaterPro het postregistratiesysteem (Join) en internet:  Actuele bedrijfsinformatie via de website van het bedrijf;  Meldingen die m.b.t. algemene regels zijn gedaan;  Voorschriften waar het bedrijf aan moet voldoen (bv. Activiteitenbesluit, vergunning(en), Lozingenbesluiten, Keur e.d.). Hierbij wordt beoordeeld of de voorschriften nog actueel/ van toepassing zijn;  Actuele procedures met betrekking tot het verlenen van vergunningen e.d.;  De NAW-gegevens van het bedrijf worden gecontroleerd en indien nodig geactualiseerd;  Gegevens van de contactpersoon worden gecontroleerd;  Eerdere correspondentie tussen het bedrijf en het waterschap (ook van andere processen binnen het waterschap). Hierbij wordt nagegaan of eerder gemaakte afspraken zijn nagekomen;  Toezichthistorie door het inlezen van controlelijsten van uitgevoerde controlebezoeken;  De controlelijst van het bedrijf wordt uitgeprint of is digitaal beschikbaar tijdens het bedrijfsbezoek. 1.3 Aanvullende voorbereiding bij controle industrie In aanvulling op de algemene administratieve voorbereiding zoals genoemd onder 1.2 wordt de volgende informatie verkregen: - Relevante gegevens m.b.t. de aanslag zuiveringsheffing en/of verontreinigingsheffing (hierna: heffing); - Informatie uit meetbeschikking of tabelbeschikking; - Nagaan of verplichte rapportages, milieujaarverslag, meetcijfers e.d. zijn ingediend; - Nagaan of voor het bedrijf een toezichtplan is opgesteld. Wanneer gelijktijdig een controlebezoek voor de heffing wordt uitgevoerd wordt zoveel mogelijk aangesloten bij de meetkalender van het bedrijf. Noot: Het uitvoeren van heffingcontroles is vastgelegd in de procesbeschrijvingen van het proces Belastingheffing en –invordering (hierna: BH&I).

55

Hoe om te gaan bij dumpingen van gevaarlijk afval is afzonderlijk beschreven in het Calamiteitenbestrijdingsplan verontreiniging oppervlaktewateren onder hoofdstuk 6.7. Dit is via de internetsite van Waterschap De Dommel bereikbaar. 1.4 Dienstvoertuig en materialen Het dienstvoertuig dient te allen tijde gebruiksklaar te zijn. De toezichthouder zorgt dat de materialen uit de bedrijfsauto-inventaris in het dienstvoertuig aanwezig zijn wanneer een controle wordt uitgevoerd(voor zover relevant). Dit betreft: - Persoonlijke beschermingsmiddelen zoals werkoverall, laarzen, werkschoenen, handschoenen, veiligheidsbril, oordoppen en helm; - Mobiele telefoon; - Laptop/I-pad; - pH- H2S en geleidbaarheidsmeter; - Gereedschap zoals puthaken; - Materialen voor monsterneming; - Monsterverpakkingen; - Koeling. Inzet meetwagen (t.b.v. BH&I)is een aparte werkinstructie opgesteld: T:\Handhaven\T&H - BH&I\Procesbeschrijvingen en werkinstructies. Een map met de werkinstructie, documentatie en keuring- en kalibratiecertificaten is opgeborgen in een zijdeur van de meetwagen. 2.

Regulier controlebezoek

2.1 Uitvoering regulier controlebezoek  Melden bij bedrijf  Controleren van geldende voorschriften  Inventarisatie van heffingaspecten (waterinname, afvalwaterstromen, wijze van lozen);  Uitvoeren veldmetingen;  Uitvoeren monstername zoals genoemd onder punt 6;  Bespreken bedrijfsontwikkelingen met contactpersoon;  Invullen controlelijst;  Beoordelen van analyseresultaten. 2.2 Verwerken controlegegevens  Invoeren controlelijst in WaterPro;  Aanmaken bezoekbrief in WaterPro;  Verzenden van bezoekbrief, controlelijst en analyseresultaten naar bedrijf;  Registratie van bezoekbrief, controlelijst en analyseresultaten in het postregistratiesysteem;  Indien relevant verzenden afschrift van bezoekbrief, controlelijst en analyseresultaten naar bevoegd gezag en/of proces BH&I.  Indien sprake is van een overtreding waarbij een bezoekbrief wordt opgesteld dient de LHS-app te worden gebruikt en de uitslag daarvan bij de gecontroleerde in WaterPro te worden opgeslagen.  Indien handhavend tegen een overheid wordt opgetreden wordt alvorens correspondentie wordt verstuurd de accountmanager van het waterschap geïnformeerd en om een reactie gevraagd.

56

3.

Opleveringscontrole

3.1 Aanvullende voorbereiding opleveringscontrole In overleg met de vergunningverlener wordt bepaald of een gezamenlijk bedrijfsbezoek wenselijk is. 3.2 Aanvullend bij uitvoering opleveringscontrole Bij een opleveringscontrole wordt de nieuwe vergunning per voorschrift met de vergunninghouder doorgenomen. 4.

Controle waarbij enkel naam en/of adres bekend is

4.1 Aanvullende handelingen wanneer enkel naam of adres bekend is Verkrijg informatie over:  Naam bedrijf;  Adresgegevens;  Aard van het bedrijf;  Contactpersoon;  Verleende vergunningen (contact opnemen met bevoegde gezag);  Geldende voorschriften;  Afvalwaterstromen;  Wijze van lozing;  Afvalstoffen?  Bemonsteringspunten. In WaterPro wordt een lozingsadres aangemaakt voor dossiervorming. Ook wordt daar een controlelijst aangemaakt waarin bovenstaande informatie wordt opgenomen. 5. Aanvullende handelingen bij vervallen en/of beëindiging vergunningplichtige activiteiten 5.1 Overleg met vergunningverlener In overleg met de vergunningverlener wordt bepaald of de vergunning wordt ingetrokken of in stand wordt gehouden. 5.1.1. Vergunning wordt ingetrokken Start procedure voor intrekken vergunning. 5.1.2. Vergunning wordt in stand gehouden  Locatie wordt gedurende drie jaar jaarlijks bezocht;  Op de controlelijst wordt van ieder bezoek de situatie en de datum weergeven;  Indien blijkt dat er drie jaar geen gebruik van de vergunning is gemaakt wordt de vergunning intrekbaar. Bij oude ontheffingen (vóór 1.1.2010) geldt een termijn van 18 maanden (Juridische zaken zal dit in 2015 actualiseren). Echter hier dient rekening te worden gehouden met gewijzigde wetgeving;  Overleg hierover met de vergunningverlener;  Intrekkingprocedure wordt in gang gezet (doormelden aan vergunningverlener).

57

6. Monsterneming 6.1 Monstername bestuursrechtelijk  Monstername geschied conform NEN 6600-1 en/of NEN 6600-2;  Indien de monsternemer geaccrediteerd is geschied monstername tevens conform de geldende voorschriften van het Aquon laboratorium. 6.2 Monstername strafrechtelijk  Monsterneming in het kader van toezicht wordt gedaan overeenkomstig ”Aanwijzing bemonstering en analyse milieudelicten (zie www.overheid.nl) .  Uit een arrest van de Hoge Raad is gebleken dat de door de reguliere toezichthouders genomen monsters (ook in het kader van de heffing dus) te gebruiken zijn voor strafrechtelijke handhaving. Echter om alleen n.a.v. déze monsters proces-verbaal te kunnen opmaken moet wel aan enige voorwaarden worden voldaan:  Contra-analyse ( indien mogelijk): De monsterneming dient in beginsel in duplo te worden gedaan. Dit biedt de mogelijkheid tot een contra-analyse voor het bedrijf. Het bedrijf moet hier expliciet op worden gewezen; hiervoor kan gebruik worden gemaakt van een modelbrief. De afwikkeling van deze monsters wordt in overleg, via de BOA afgehandeld. De analyseresultaten moeten z.s.m. na bekend wording aan het bedrijf worden doorgegeven, tenzij het onderzoek zich daartegen verzet. Als een regulier (afval)watermonster is genomen en nadien blijkt dat vergunningvoorschriften, c.q. algemene lozingseisen/waarden dusdanig worden overschreden dat handhavend optreden gewenst is, is repressieve actie toch mogelijk;  Contramonster: Het bedrijf kan overgaan tot het nemen van een zogenaamd contramonster. Dit monster wordt genomen door het bedrijf zelf en geanalyseerd in opdracht van het bedrijf. Dit monster heeft echter geen enkele juridische waarde;  Verzegeling: In 1e instantie zal bemonstering door de toezichthouders worden uitgevoerd en afgehandeld. Ook het aanbieden aan het laboratorium wordt door hen verzorgd. Monsters moeten in 1e instantie verzegeld worden. Omdat dit echter praktisch gezien nogal wat problemen geeft kan hiervan worden afgeweken. In dat geval dient het monster “slechts” te worden voorzien van een duidelijk gewaarmerkt label waarop geen enkele mededeling mag worden gedaan welke naar de identiteit van het bedrijf zouden kunnen verwijzen (m.a.w. géén naam of adres op het label). Het feit dat de monsters worden opgeborgen in een (afgesloten!) auto (koeling) is voldoende. Vervolgens kunnen de monsters op het laboratorium Aquon te Boxtel worden aangeboden (d.i. plaatsen in afsluitbare koeling hetgeen te allen tijde mogelijk is). Verzegeling dient altijd plaats te vinden bij uitbesteding t.b.v. de contra-analyse; Veiligheid: Het nemen van monsters moet worden uitgevoerd met goedgekeurde wegwerphandschoenen (eenmalig gebruik) , welke voldoen aan de NEN-EN-374.

58

 Proces-verbaal (tevens Boeterapport/ Bestuurlijke strafbeschikking): In het proces-verbaal zullen zaken als waarnemingen, omstandigheden, monstername, behandeling van monsters en afhandeling goed beschreven moeten worden. M.a.w. het is niet direct noodzakelijk om allerlei formulieren in te vullen mits de toezichthouder zich bewust is van het feit dat hij bovenstaande zaken nadien wel goed terug kan halen (eigen aantekeningen). Het aanleggen van grote papieren “reminders” is derhalve niet nodig. Bovenstaande is veelal van toepassing op bemonsteringen in het kader van de handhaving van verleende vergunningen. Het is veelal een ander verhaal als “in het veld” bemonsterd wordt (b.v. gierlozing). In deze gevallen zal er wél een uitgebreide beschrijving van het geheel worden gemaakt omdat dit rechtstreeks voor het proces-verbaal noodzakelijk is;  Bewaren monster: De duplo-monsters dienen altijd te worden bewaard totdat de cijfers bekend zijn geworden (in koeling lab.). Als daaruit geen strafrechtelijke stappen voortvloeien moeten ze worden vernietigd. Bewaren en vernietigen van deze monsters moet in overleg met de betrokken BOA.  Twijfels, spoedanalyse en accreditatie: Bij twijfel over al dan niet gebruiken van een monster t.b.v. strafrechtelijk optreden dient de BOA in kennis te worden gesteld. Bij twijfelachtige samenstelling van het afvalwater dient men in principe er vanuit te gaan dat strafrechtelijk optreden mogelijk moet zijn. Monstername geschiedt dan in duplo. Hiervan dient de BOA in kennis te worden gesteld. Enkel bemonstering door 1 toezichthouder is veelal onvoldoende voor sluitende bewijsvoering. Bij het aanvragen van spoedanalyse dient bij het Aquon een voorlopige prijsindicatie te worden gevraagd. Aquon stelt hier een lijst voor op. De procesmanager T&H, of bij diens afwezigheid een senior handhaver/BOA of de betrokken procesmanager die de rekening krijgt, beslist hierin. 7. Materiaalbeheer  Materialen zijn te allen tijde gebruiksklaar;  Er wordt gewerkt met een actuele materialenlijst;  Aanschaf verbruikte materialen en vervanging vindt gedurende het jaar plaats;  Indien relevant is van apparatuur een duidelijke en actuele handleiding aanwezig;  Apparatuur wordt periodiek getest/gekalibreerd (Handboek Bijlage 9)  Resultaten van het testen/kalibreren van apparatuur vanuit accreditatie worden vastgelegd in een logboek; 8. Aankondigen van bedrijfscontroles  Reguliere controles worden niet aangekondigd;  Uitgebreide controles worden soms, gelet op de tijdsduur en complexiteit van deze controles, wel aangekondigd;  Administratieve controles worden aangekondigd;  Opleveringscontroles worden bij voorkeur aangekondigd.;  Nacontroles worden niet aangekondigd (in brief controle ná hersteltermijn);

59

 Bij controles die in samenwerkingsverband plaatsvinden met andere bevoegde gezagen zal in onderling overleg worden besloten of deze al dan niet en op welke wijze worden aangekondigd.

60

9. Gedragscodes Bij het controleren van een bedrijf nemen we de volgende gedragscodes in acht.  Voordat de toezichthouder op pad gaat vermeld deze in de outlook-agenda welk gebied/welke bedrijven zullen worden bezocht;  Bij iedere controle meldt de toezichthouder zich bij naam bij het bedrijf;  Het bedrijf wordt de gelegenheid geboden bij de controle aanwezig te zijn;  Geboden en verboden die op het bedrijfsterrein gelden worden ook door de toezichthouder nageleefd (tenzij optreden noodzakelijk is);  Aan een verzoek van een bedrijf om een vrijwaringsbewijs te tekenen (waarmee de aansprakelijkheid van het bedrijf wordt beperkt of uitgesloten), wordt niet voldaan, de toegang tot het terrein kan immers op grond van de wettelijke bevoegdheden van de toezichthouder worden gevorderd;  Discussies met het bedrijf zijn, voor zover deze vrijblijvend worden gevoerd, mogelijk;  Wanneer een situatie bedreigend/vijandig wordt, verlaat de toezichthouder het terrein. Het controlebezoek wordt in dat geval voortgezet in gezelschap van een BOA en/of politie;  Voor het verlaten van het bedrijfsterrein meldt de toezichthouder zich af;  De handhaver houdt zich aan het Hygiëneprotocol (Handboek Bijlage 9).

61

28.

Protocol contra-analysemonsters en kosten

Contra-analysemonsters  Ten behoeve van mogelijk strafrechtelijk optreden dienen (afval)watermonsters in beginsel in 2-voud te worden genomen.  Op de etiketten datum van monstername en opsporingscode vermelden. Let op: geen naam van bedrijf of herleidbare code op etiket of opdrachtformulier!!  Verdachte wordt schriftelijk - en indien mogelijk mondeling - op de hoogte gebracht van het recht op contra-analyse.  Beide monsters worden meegenomen door de toezichthouder of opsporingsambtenaar (BOA). Eventueel kan op verzoek van verdachte een derde monster worden achtergelaten.  De contra-analysemonsters worden in afwachting van een eventuele opdracht van verdachte op de bewaarplank van De Dommel in de koelcel van Aquon geplaatst.  Indien verdachte gebruik wenst te maken van de contra-analyse dan dient hij dat schriftelijk te bevestigen aan het waterschap, waarbij gebruik kan worden gemaakt van de daartoe door de toezichthouder/BOA overhandigde formulieren.  Aquon draagt zorg voor transport van de contra-analysemonsters naar het externe lab. door een koerier te regelen.  De contra-analysemonsters worden door de toezichthouder of BOA verzegeld overgedragen aan het Aquon.  Op het opdrachtformulier voor het extern laboratorium, dat samen met een medewerker van de monsterontvangst wordt ingevuld, altijd referentie: 52121 vermelden. Opdrachtgever is betreffende toezichthouder/BOA van Waterschap De Dommel (c.q. budgethouder, procesmanager T&H).  Aquon zorgt voor overdracht van de monsters aan de koerier en laat een overdrachtsformulier ondertekenen door de koerier.  De analyseresultaten van het externe laboratorium komen rechtstreeks bij de toezichthouder/BOA van Waterschap De Dommel terecht die vervolgens zorg draagt voor een zo spoedig mogelijke verzending naar verdachte. Kosten contra-analyse  De factuur van het externe laboratorium en koerier komen bij het proces Financiën binnen met vermelding van referentie 52121.  Via Basware komt de rekening digitaal bij de procesmanager T&H binnen. Deze accordeert (codeert) de rekening waarna deze door Financiën wordt betaald.  De procesmanager T&H stuurt deze factuur digitaal tevens via Basware door naar de contactpersoon van Financiën die de doorbelastingen verzorgt. In die mail vermeld hij “Doorbelasting kosten contra-analyse” en de NAW gegevens van verdachte waar verhaal dient te worden gedaan. Factuurkosten worden op het proces van T&H teruggeboekt.  Financiën handelt de factuur met de verdachte verder af. De betalingstermijn is binnen 30 dagen na factuurdatum. Er worden (indien nodig) ook herinneringen vanaf financiën gestuurd.

62

 Indien het bedrag niet binnen de gestelde betalingstermijn en na herinnering en aanmaning niet is overgemaakt, draagt Financiën (na overleg met proces T&H) de afwikkeling over naar het proces Belastingheffing en invordering die zorgt voor de verdere invorderingsprocedure en de terugkoppeling naar de toezichthouder/BOA. Spoedanalyse  Zie hiervoor bijlage 27, onderaan.

63

30.

Toetsingsprotocol ernst overtreding directe lozingen

Kwaliteitsbeoordeling met betrekking tot organische en anorganische verontreiniging van oppervlaktewater, Naam, adres, plaats, datum bemonstering …………… In tabel 1 kunnen de gemeten parameters per monster worden vergeleken met normen (wettelijk vastgelegd), richtlijnen (deskundigenoordeel) en met de gehalten zoals die gemiddeld worden aangetroffen in huishoudelijk afvalwater In de tabel zijn de volgende afkortingen toegepast: RM: Referentiemonster Bron norm/richtlijn: 1. Besluit kwaliteitseisen en monitoring water 2009, Staatsblad 2010, 30 november 2009 2. Regeling monitoring kaderrichtlijn water, Staatscourant nr. 5615, 14 april 2010 3. Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen, Stowa, 2007* 4. Richtlijn RH:

Richtlijn huishoudelijk afvalwater, opgesteld met deskundigen oordeel.

* In de maatlatten zijn vele typen oppervlaktewateren opgenomen. In de onderstaande tabel worden de normen van verschillende typen gecombineerd. Per watertype de normen weergeven wordt onoverzichtelijk. Bij het concreet invullen kunnen de normen specifieker worden aangegeven. Tabel 1. Gemeten gehalten, normen en richtlijnen Parameter

eenheid

EGV pH Chloride Sulfaat O2 Temperatuur Onopgeloste bestanddelen Minerale Olie en Vetten

µS/cm

Nutriënten NO2-N NO3-N N-kjeldahl 2 N-totaal NH4-N NH3 P-totaal CZV BZV5

mg/l mg/l mg/l (°C) mg/l

Monsternummer 1 2 3

RM

Norm / richtlijn Bron norm / richtlijn 400 4 4,5 – 8,5 3 <40 / <150 3 100 4 3 5 3 < 18 / <25 30 4 Visueel afwezig 4

RH 1000 6,5 – 8 50 – 200 0 1a 200 -

300-450

1b

mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l

<0,3 <3 <2 2,3 7 0,608 0,02 0,11 <50

4 4 4 3 5 2 (MAC) 4 3 4

1a 40 1a 1b 40 65-100 35 1a 1b 10 6-16 1a 1b 450 650-1000

mg/l

<5

4

200

1a

64

250-400

1b

Zware metalen 3 Cadmium 3 Kwik 3 Lood 3 Nikkel Chroom Koper Zink 4 Aluminium

0,9 – 1,5 0,07 1,4 20 3,4 3,8 15,6 48

µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l

Gewasbeschermingsmiddelen en biociden

Eenheid

2,4-D AMPA Atrazine Carbaryl Carbendazim Chloorfenvinfos Diazinon Diuron Deet Dichloorvos Dimethenamid Glyfosaat Imidacloprid Linuron MCPA Mecoprop-P Metolachloor Metribuzin Pirimicarb Propoxur Pyrazone (chloridazon) Simazine Terbutylazin

µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l µg/l

1

Monsternummer 2 3

RM

1 (MAC) 1 (MAC) 6 1 (JG) 1 (JG) 2 (JG) 2 (MTR) 2 (MAC) 4

Norm / richtlijn Bron norm / richtlijn 26 2 (MTR) 79,7 4 (MTR) 2,0 1 (MAC) 0,23 4 (MTR) 0,6 2 (MAC) 0,3 1 (MAC) 0,037 2 (MTR) 1,8 1 (MAC) 0,11 4 (MTR) 0,0007 2 (MAC) 2 4 (MTR) 77 4 (MTR) 0,2 2 (MAC) 0,25 2 (MTR) 15 2 (MAC) 160 2 (MAC) 0,2 2 (MTR) 1,1 4 (MAC) 0,09 2 (MTR) 0,01 2 (MTR) 190 2 (MAC) 4 1 (MAC) 0,19 2 (MTR)

RH

-

1

Bepaald aan de hand van: 1a; gemiddelde jaarwaarden van rioolwaterzuiveringsinstallaties in 2000. 1b; CIW-nota “IBA-systemen” 1999, range influent huishoudelijk afvalwater. 2 N-totaal = NO2-N + NO3-N + N-kjeldahl 3 De normen gelden voor de opgeloste fractie. 4 De landelijke achtergrondconcentratie aluminium opgelost is 36 µg/l. De maximaal toelaatbare toevoeging (als gevolg van antropogene emissies (MTT) is 12 µg/l. Hiermee komt het ad hoc MTR op 48 µg/l. Dit is geen officiële vastgestelde norm. 5 MAC = maximaal aanvaardbare concentratie 6 JG = jaargemiddelde 7 de norm voor NH4 is geen vaste norm, deze wordt berekend op basis van de pH en temperatuur in het water.

65

Met de gegevens in deze memo kunnen de gemeten parameters vergeleken worden met normen of richtlijnen. Bij het beoordelen van de effecten van een lozing voor het watersysteem dient rekening gehouden te worden met de achtergrondconcentratie van het systeem. De normen uit het Besluit kwaliteitseisen en monitoring water 2009 gelden voor waterlichamen, sterk veranderde wateren en kunstmatige wateren. De normen uit de Regeling monitoring kaderrichtlijn water gelden alleen voor de natuurlijke waterlichamen. Laatste actualisatie 12.6.2015 Adviseur Waterkwaliteit.

66

31.

Gebruik eigendom waterschap

Deze beschrijving geeft aan hoe om te gaan met het illegaal gebruik van het eigendom van Waterschap De Dommel. In 1e aanleg is deze beschrijving op 18 juni 2009 opgesteld, maar i.v.m. recente wijzigingen is deze op 15 mei 2012 en 13 februari 2015 door de procesmanager T&H, na bespreking en input vanuit Juridische zaken, aangepast. Vrijwel alle gebruik van waterschapseigendom binnen de beschermingszone en in de watergang zelf (a-water) is nu via het publiekrecht geregeld. 1. Obstakels binnen 5 meter uit de insteek van a-wateren, tevens waterschapseigendom, en (kunst)werken in een a-water in eigendom van het waterschap, zoals duikers, overkluizingen, dammen. Deze situaties vallen met de Keur 2015 volledig onder het publiekrechtelijke spoor. In het vergunningenspoor is een bestuurlijk vastgestelde werkwijze geïntroduceerd die bepaalt dat een aanvraag voor een watervergunning standaard wordt afgewezen indien de initiatiefnemer geen goedkeuring heeft van de eigenaar van het perceel waarop hij of zij een handeling wil verrichten. Indien het gaat om een activiteit op waterschapseigendom en het waterschap geen toestemming wenst te verlenen als eigenaar van de ondergrond wordt de aanvraag afgewezen omdat de aanvrager niet kan worden gezien als belanghebbende aanvrager. Tegen een dergelijk besluit staat geen bezwaar en beroep open. Handhaving loopt dus via het publiekrechtelijke spoor, zodat de doordrukformulieren en de gebruikelijke handhavingsinstrumenten (dwangsom en bestuursdwang) kunnen worden ingezet. a. Na de eerste constatering van het obstakel op waterschapseigendom wordt aangeschreven middels het doordrukformulier door de kantonnier en daarbij wijs je de overtreder op het gebruik van het eigendom van Waterschap De Dommel. b. Blijkt na hercontrole het gebruik niet beëindigd te zijn dan wordt de zaak overgedragen aan de handhaver waterbeheer van het stroomgebied en die pakt dit verder op (pas na contactmoment kantonnier met overtreder). 2. Het illegaal gebruiken van het eigendom van Waterschap De Dommel om te “wegen”, oftewel om bij hun eigen perceel te kunnen komen bij Awatergangen a. Er zijn situaties waarin toegestaan kan worden om het perceel te bereiken. Dan dient een gebruiksovereenkomst of een zakelijk recht (recht van overpad) afgesloten te worden (via Grondzaken). b. Bij herhaaldelijk illegaal gebruik het eigendom afsluiten middels slagboom of palen met draad/anders onmogelijk maken. c. Indien er sprake is van vernieling van het eigendom (sporen, etc.) dan kan er op basis van het publiekrecht ook worden opgetreden (strafrechtaangifte politie). Bewijsvoering is veelal wel problematisch (heterdaad nodig).

67

3. Het niet nakomen van de gestelde voorwaarden uit een gebruiksovereenkomst voor percelen in eigendom van Waterschap De Dommel (zal slechts incidenteel gebeuren). a. Bij niet naleving contact opnemen met Juridische zaken, omschrijving van de situatie aanleveren (evt. verduidelijkt met foto’s). b. JZ stuurt brief om het verkeerde gebruik van het eigendom aan te geven richting de gebruiker en verzorgt verdere actie. Specifieke gevallen: 4. Watergang (evt. strook daarlangs) in eigendom waterschap, maar is geen a-water a. Keur biedt in principe geen grondslag; Dit wordt opgelost via een legger-wijziging: de watergang blijft voorlopig als a-water geregistreerd (wat dus keurbescherming met zich meebrengt) en in de legger staat vermeld dat de onderhoudsplicht bij de eigenaar van het aangrenzende perceel ligt (=waterschap, na verkoop de nieuwe eigenaar). b. In zo’n geval biedt de Keur wél grondslag voor handhaving via het publiekrecht. Voor zover in de Keur als overtreding genoemd kan hier tegen worden opgetreden. Als dat niet zo is, dan privaatrecht en JZ inschakelen. Wie onderhoudsplichtig is staat in de legger. 5. Bestrijdingsmiddelen/mest a. Keur biedt geen grondslag, tenzij sprake is van inzakking talud; Mogelijk overtreding lozingenbesluiten / Activiteitenbesluit milieubeheer/ Wet Gewasbescherming en Biociden: via opsporingsambtenaar/handhaver waterbeheer. b. Eventueel privaatrechtelijk o.g.v. onrechtmatige daad (JZ); dit zal overigens niet vaak voorkomen. 6. Recreatief medegebruik (bebording) a. Via Keur (handhaver waterbeheer); vergelijkbaar met 1. b. Privaatrechtelijk indien eigendom waterschap in het geding en de activiteit niet tevens gereguleerd wordt op basis van de Keur.

N.B. Bovenstaand overzicht geeft slechts aan op grond van welke regeling kan worden opgetreden. Uit dit overzicht kan niet worden afgeleid dat ook daadwerkelijk gehandhaafd kan worden. Dat is afhankelijk van de toets aan de betreffende regeling!

68

32. Landelijke handhavingstrategie (inclusief 3 bijlagen en toelichting strategieën) (Versie 1.7, 24 april 2014)

Inhoudsopgave 1. Inleiding 1.1 1.2 1.3

Achtergrond en aanleiding Beoogde brede werking, doel en positionering Werking, implementatie en monitoring en evaluatie

2. Visie landelijke handhavingstrategie 2.1 Onafhankelijkheid – sterke, slagkrachtige en onafhankelijke handhavinginstanties 2.2 Professionaliteit en vakmanschap – training, opleiding, kennis- en informatieuitwisseling 2.3 Betrouwbaarheid – beginselplicht tot handhaven en verantwoording afleggen 2.4 Eenvoud – een passende interventie bij iedere bevinding en hoe daar toe te komen 2.5 Gezamenlijkheid – overleg, afstemming en planmatig en informatiegestuurd gezamenlijk optreden

3. Realisatie landelijke handhavingstrategie – stappenplan 3.1 3.2 3.3

3.4 3.5

Stap 1 – Positionering bevinding in de interventiematrix Stap 2 – Bepalen verzwarende aspecten Stap 3 – Bepalen of overleg van het bestuur met politie en OM, dan wel van politie en OM met het bestuur, over de toepassing van het bestuursen/of strafrecht geïndiceerd is Stap 4 – Optreden met de interventiematrix Stap 5 – Vastlegging

Bijlage 1 Begrippen

Bijlage 2 Toelichting interventies van licht naar zwaar

Bijlage 3 Uitwerking LHS wateraspecten

69

1. Inleiding 1.1 Achtergrond en aanleiding Op 11 april 2013 zijn de grondslagen van het nieuwe stelsel van vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) 1 voor de Wabo bestuurlijk vastgesteld. Het nieuwe stelsel beoogt een robuuste professioneel werkende uitvoeringsstructuur, waarin de Omgevingsdiensten een centrale rol vervullen, die:  knelpunten oplost, zoals die onder andere zijn vastgesteld door de Commissie Herziening Handhavingstelsel VROM-regelgeving 2;  bijdraagt aan de realisatie van beleidsdoelen in de fysieke leefomgeving (een schoner milieu, natuur en water, veiliger leefomgeving, betere naleving);  leidt tot vermindering van de door het bedrijfsleven ervaren regelen toezichtsdruk en tot een gelijk speelveld voor bedrijven.  een heldere rolverdeling regelt en ook eenvoudige en effectieve afstemming tussen het bestuursen strafrecht. Het nieuwe VTH-stelsel is in 2013 en wordt gedurende 2014 verder ontwikkeld en geïmplementeerd op drie essentiële onderdelen: 1. generieke condities waaronder het stelsel kan functioneren en waaronder een (verdere) verbetering van de kwaliteit van vergunningverlening, toezicht en handhaving kan plaatsvinden. Hierbij valt te denken aan een infrastructuur voor kennis- en informatie-uitwisseling en training en opleiding van handhavers; 2. onderling afgestemd en effectief handelen van alle instanties die een rol hebben in de handhaving van het omgevingsrecht, waaronder het maken van afspraken over de afstemming van landelijke en regionale prioriteiten en het zo effectief mogelijk bestuursen/of strafrechtelijk aanpakken ervan; 3. monitoring, verantwoording en zo nodig bijsturing van het (gezamenlijke) overheidsoptreden in het nieuwe stelsel. De onderhavige landelijke handhavingstrategie is primair uitgewerkt voor onderdeel 2, in de vorm van een instrument voor alle overheden om eenduidig te interveniëren naar aanleiding van tijdens het toezicht gedane bevindingen. De landelijke handhavingstrategie heeft ook raakvlakken met de onderdelen 1 en 3. Met onderdeel 1 vanwege het uitwisselen van ervaringen met (het toepassen van) de landelijke handhavingstrategie, teneinde de (uitvoering van de) strategie stap voor stap te verbeteren. Met onderdeel 3 vanwege de monitoring en verantwoording van de toepassing van de landelijke handhavingstrategie en de op termijn voorziene evaluatie van het VTH-stelsel en de landelijke handhavingstrategie. Voor het opstellen van de landelijke handhavingstrategie is gebruik gemaakt van bestaande strategieën. Met de toepassing van de landelijke handhavingstrategie komen de bestaande handhavingstrategieën, die daarin goeddeels zijn geïncorporeerd, te vervallen.

1

Het stelsel van vergunningverlening, toezicht en handhaving voor de Wabo, Uitvoering met

ambitie.nl, Vastgesteld BO 11 april 2013.

2

De Tijd is Rijp, juli 2008.

70

1.2 Beoogde brede werking, doel en positionering Beoogde brede werking De landelijke handhavingstrategie is ontwikkeld vanuit het milieurecht, met oog voor het bredere omgevingsrecht, en heeft in eerste instantie betrekking op de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en de in artikel 5.1 van de Wabo opgenomen wetten 3. Toepassing van de landelijke handhavingstrategie leidt tot afgestemd en effectief bestuursen/of strafrechtelijk handelen. Daarom is de landelijke handhavingstrategie breder toepasbaar dan alleen op het omgevingsrecht. Doel De overheid is verantwoordelijk voor het handhaven van de wetgeving. Voor wat het omgevingsrecht betreft ligt de basis van deze verantwoordelijkheid voor het bestuur in diverse bijzondere wetten, de Algemene wet bestuursrecht en in de jurisprudentie van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, de zogenoemde beginselplicht tot handhaven 4. Voor het OM ligt de basis van deze verantwoordelijkheid in artikel 124 van de Wet op de rechterlijke organisatie en in de Europese richtlijn inzake de bescherming van het milieu door middel van het strafrecht 5. Uitgangspunt is dat bestuur en OM, elk handelend vanuit de eigen verantwoordelijkheid, hun handelen afzonderlijk en in combinatie richten op het naleven van weten regelgeving. Uit het oogpunt van rechtsgelijkheid is het doel van de landelijke handhavingstrategie, voortbouwend op de hiervoor geschetste verantwoordelijkheden van bestuur en OM: uitvoering geven aan de beginselplicht tot handhaven, passend interveniëren bij iedere bevinding, in vergelijkbare situaties vergelijkbare keuzes maken en interventies op vergelijkbare wijze kiezen en toepassen, landsbreed door het bestuurlijk bevoegd gezag / de Omgevingsdiensten, landelijke inspecties, politie en het OM. Hiertoe bevat de landelijke handhavingstrategie een duidelijke visie op handhaven (hoofdstuk 2) en een uitgeschreven en geïnstrumenteerde aanpak (hoofdstuk 3). Positionering Handhavinginstanties moeten op grond van het Besluit omgevingsrecht (Bor) een nalevingstrategie hebben, bevattende een toezicht-, sanctie- en gedoogstrategie. De landelijke handhavingstrategie ondersteunt dit, door één lijn te brengen in hoe instanties reageren op tijdens het toezicht gedane bevindingen. In figuur 1 is de positionering van de landelijke handhavingstrategie weergegeven. De term ‘handhavingstrategie’ drukt uit dat interveniëren breder is dan het opleggen van sancties naar aanleiding van overtredingen. Omdat interveniëren ook tijdens toezicht kan plaatsvinden, bijvoorbeeld in de vorm van aanspreken en informeren, raakt de landelijke handhavingstrategie in figuur 1 de toezichtstrategie aan. De 3

Op de publicatiedatum van onderhavig document is hoofdstuk 5 van de Wabo (‘Bestuursrechtelijke

handhaving’) voor wat betreft de handhaving van toepassing op de volgende wetten, voor zover dit bij of krachtens deze wetten is bepaald: de Flora- en faunawet, de Monumentenwet 1988, de Natuurbeschermingswet 1998, de Ontgrondingenwet, de Wet bodembescherming, de Wet geluidhinder, de Wet inzake de luchtverontreiniging, de Wet milieubeheer, de Wet ruimtelijke ordening, de Waterwet en de Woningwet. De Kernenergiewet en de Wet bescherming Antarctica ontbreken in voornoemde opsomming, omdat de landelijke handhavingstrategie daarop (vooralsnog) niet van toepassing is.

4

Geformuleerd in ABRvS 7 juli 2004, LJN AP8242.

5

EG richtlijn nr. 2008/99/EG van het Europees Parlement en de Raad van 19

november 2008.

71

landelijke handhavingstrategie gaat niet over het toezicht als zodanig (prioriteiten, manieren van toezicht houden, en dergelijke). De landelijke handhavingstrategie raakt in figuur 1 ook de gedoogstrategie aan. Dit betekent dat de landelijke handhavingstrategie erkent dat er omstandigheden kunnen zijn om van (bestuursrechtelijk) handhaven af te zien. Dit laat eventuele strafvervolging door het OM overigens onverlet 6. Figuur 1 toont tot slot dat er specifieke strategieën, die sporen met de landelijke handhavingstrategie, onder de landelijke handhavingstrategie kunnen hangen voor gebieden (bijvoorbeeld Natura 2000), groepen van normadressaten (BRZO bedrijven) of speciale thema’s. Indien een met de landelijke handhavingstrategie sporende specifieke strategie voorhanden en bestuurlijk vastgesteld is, wordt deze specifieke strategie gevolgd. Reeds onderkend is dat het voor bepaalde domeinen, zoals ‘water’, ‘erfgoed’ en ‘bouwen en wonen’, noodzakelijk kan zijn om spoedig een specifieke, met de landelijke handhavingstrategie sporende, handhavingstrategie te ontwikkelen. Hoe bereiken we naleving en wat is de rol van handhaving? Nalevingstrategie

Hoe houden we toezicht?

Hoe treden we op bij overtredingen?

Wanneer en hoe zien we van handhaven af?

Toezichtstrategie

Sanctiestrategie

Gedoogstrategie

Landelijke handhavingstrategie Passend interveniëren bij iedere tijdens toezicht gedane bevinding

Gebieds-, doelgroep- of themaspecifieke handhavingstrategieën

Figuur 1: Positionering landelijke handhavingstrategie

1.3 Werking, implementatie en monitoring en evaluatie Voor de Wabo en de in artikel 5.1 van de Wabo opgenomen wetten 7 is de landelijke handhavingstrategie voor gebruik in het VTH-stelsel opgeleverd aan het Bestuurlijk omgevingsberaad.

6

Gedogen in Nederland 25085, nr 2, 1996-1997.

7

Vooralsnog met uitzondering van de Kernenergiewet en de Wet bescherming

Antarctica.

72

Het overnemen en invoeren van de landelijke handhavingstrategie is onderdeel van de VTH kwaliteitscriteria voor Wabo bevoegde overheden 8. Dit waarborgt landelijke eenduidigheid in twee opzichten, te weten: 1. dat iedere bevinding een passende interventie krijgt; en 2. dat het proces om tot een passende interventie te komen overal hetzelfde verloopt. Lokale/regionale bestuurlijke afwegingsruimte zit gezien het voorgaande in keuzes over toezichtprioriteiten en de manier van toezicht houden, maar niet in het toepassen van de landelijke handhavingstrategie. De landelijke handhavingstrategie is een landelijk geldend afwegingsinstrument dat iedereen volgt om van bevinding naar interventie te komen. Dit onderstreept dat de landelijke handhavingstrategie vooral een instrument is voor uitvoerders. Als stelselverantwoordelijke VTH voor de Wabo, draagt de minister van IenM voor wat betreft het omgevingsrecht zorg voor het monitoren en evalueren van de toepassing van de landelijke handhavingstrategie en het zo nodig voorstellen van maatregelen naar aanleiding hiervan. Alle partijen die met de landelijke handhavingstrategie werken kunnen voorstellen voor maatregelen doen. Besluitvorming over voorgestelde maatregelen vindt voor wat betreft het omgevingsrecht plaats in het Bestuurlijk omgevingsberaad.

8

Paragraaf 5.2.4 Kwaliteitscriteria 2.1 voor vergunningverlening, toezicht en handhaving krachtens de

Wabo, Uitvoering met ambitie.nl, 7 september 2012.

73

2. Visie landelijke handhavingstrategie Als richtinggevende visie zijn de volgende vijf uitgangspunten van het nieuwe VTHstelsel voor de Wabo voor de handhaving geoperationaliseerd.

2.1 Onafhankelijkheid – sterke, slagkrachtige en onafhankelijke handhavinginstanties Handhavinginstanties en hun medewerkers handelen consequent en vasthoudend op basis van de geldende weten regelgeving en de landelijke handhavingstrategie. Het belang van sterke, slagkrachtige en onafhankelijke handhavinginstanties is groot. Provincies en gemeenten dragen hier als bevoegd gezag voor de Wabo aan bij, door voor de aan hun Omgevingsdiensten opgedragen taken een duidelijk en ruim mandaat te verstrekken, op grond waarvan de directeur bevoegd is tot het toepassen van bestuursrechtelijke interventies, waaronder sancties.

2.2 Professionaliteit en vakmanschap – training, opleiding, kennis- en informatie-uitwisseling Handhavers wegen de ernst van de bevinding, het gedrag van de normadressaat en de feiten en omstandigheden van de situatie. Handhavers bepalen vervolgens welke interventie in het specifieke geval passend is. Dit vereist professionaliteit en vakmanschap. Handhavinginstanties brengen en houden daarom de voor handhaven vereiste 9 kennis en kunde op peil en ondersteunen binnen hun organisaties een cultuur waarin (elkaar aanspreken op) kennis en informatie uitwisselen, samenwerken en handhavers die zich blijven ontwikkelen vanzelfsprekend zijn. Ook uitwisseling van kennis en leerervaringen tussen handhavinginstanties is van groot belang. De landelijke handhavingstrategie op papier is immers het begin, maar waar het vervolgens om gaat is dat alle instanties de papieren strategie op soortgelijke wijze blijven toepassen en daarover met elkaar in contact blijven en leerervaringen en beste praktijken uitwisselen. Anders zullen praktijken ongewild toch weer uit elkaar gaan lopen. Landelijk overleg over de implementatie en uitvoering van de landelijke handhavingstrategie gebeurt tijdens de implementatieperiode voor wat het omgevingrecht betreft in het Implementatieberaad. Regionaal overleg ter zake vindt plaats in (de voorportalen van) het door de provincie geïnitieerde Bestuurlijk Handhavingsoverleg (BHO) van de bevoegde overheden en het Functioneel Parket van het OM.

2.3 Betrouwbaarheid – beginselplicht tot handhaven en verantwoording afleggen Handhavinginstanties hebben een beginselplicht tot handhaven 10. Handhavend optreden is zowel eerlijk tegenover normadressaten uit het oogpunt van een gelijk speelveld, als tegenover de maatschappij die ervan uit mag gaan dat handhavers zodanig optreden dat haar rechtsgevoel wordt gerespecteerd en de leefomgeving veilig, schoon en gezond blijft. 9

Onder andere voldoen aan de voor het VTH-stelsel voor de Wabo gedefinieerde

kwaliteitscriteria.

10

Geformuleerd in ABRvS 7 juli 2004, LJN AP8242.

74

In het VTH-stelsel is de primaire verantwoordingsrelatie die van het bevoegd gezag aan het eigen democratisch controlerend orgaan (bijvoorbeeld Gemeenteraad en Provinciale Staten in het geval van gemeenten respectievelijk provincies). De toepassing van de landelijke handhavingstrategie is onderdeel van deze verantwoordingsrelatie.

2.4 Eenvoud – een passende interventie bij iedere bevinding en hoe daar toe te komen Met de landelijke handhavingstrategie wordt ingezet op een passende interventie bij iedere bevinding. Handhavers hanteren de landelijke handhavingstrategie bij iedere bevinding en maken daarbij gebruik van de in de strategie opgenomen instrumenten. Omwille van rechtsgelijkheid waarborgt dit passend interveniëren en eenduidig optreden, dat wil zeggen: het in vergelijkbare zaken maken van vergelijkbare keuzes en het op vergelijkbare wijze kiezen en toepassen van interventies, landsbreed. Een passende interventie wil zeggen dat de interventie, gegeven de verzamelde feiten en de beoordeling van de aard en/of omstandigheden van de bevinding en de normadressaat, zo effectief en efficiënt mogelijk leidt tot spoedig herstel van de situatie voor de bevinding, naleving waarborgt, herhaling voorkomt en/of straft daar waar dit passend is of noodzakelijk om de normadressaat tot naleven te bewegen, dan wel de norm te bevestigen. Dit betekent dat twee keuzen noodzakelijk zijn: 1. Hoe wordt er opgetreden: alleen bestuursrechtelijk, bestuurs- én strafrechtelijk, of alleen strafrechtelijk? 2. Welke interventie(s) wordt (worden) ingezet? Ad. 1

Hoe wordt opgetreden is vastgelegd in hoofdstuk 3 van deze landelijke handhavingstrategie. Bestuursrechtelijk optreden is vooral gericht op het herstellen van de situatie, dat wil zeggen op het in overeenstemming brengen met de weten regelgeving, opdat vastgesteld beleid wordt geëffectueerd. Strafrechtelijk optreden is vooral gericht op het straffen van de overtreder en het wegnemen van diens wederrechtelijk genoten (concurrentie)voordeel. Bestuurs- en strafrechtelijk optreden dienen daarnaast allebei tot ontmoediging, ofwel tot individuele en algemene preventie. Omdat deze aspecten vaak tegelijk aan de orde zijn, is een weloverwogen inzet van het bestuursrecht en/of het strafrecht conform de landelijke handhavingstrategie noodzakelijk. Ad. 2

De keuze van de in te zetten bestuursrechtelijke interventie(s) vindt plaats aan de hand van de in hoofdstuk 3 van de landelijke handhavingstrategie opgenomen interventieladder en interventiematrix, waarbij het spoedig herstellen van de situatie voor de bevinding de eerste prioriteit is. Hiervoor is een app beschikbaar (zie www.handhavingsadviseur.nl ) .

2.5 Gezamenlijkheid – overleg, afstemming en planmatig en informatiegestuurd gezamenlijk optreden Toezicht houden gebeurt op basis van door bevoegde overheden bestuurlijk vastgestelde handhavingprogramma’s, inclusief financiering en menskracht, die zijn

75

afgestemd met alle bij het omgevingsrecht betrokken instanties. Afgestemde handhavingprogramma’s en de landelijke handhavingstrategie borgen in combinatie dat de overheden planmatig gezamenlijk optreden, bij het toezicht en bij bevindingen die tijdens dat toezicht zijn gedaan 11 . Informatie is voor goede risicoanalyses en daarop gebaseerde handhavingprogramma’s onontbeerlijk.

3. Realisatie landelijke handhavingstrategie – stappenplan Dit hoofdstuk geeft een stappenplan voor het toepassen van de in hoofdstuk 2 opgenomen visie. Startpunt van het stappenplan is een tijdens het toezicht gedane bevinding.

DE (MOGELIJKE) GEVOLGEN ZIJN:

3.1 Stap 1 – Positionering bevinding in de interventiematrix

Aanzienlijk, dreigend en/of onomkeerbaar

Van belang

4

3

Beperkt

2

Vrijwel nihil

1

A Goedwillend:  Onbedoeld  Proactief

B Moet kunnen:  Onverschillig

C Calculerend:  Bewust belemmerend en/of risico nemend

GEDRAG VAN DE OVERTREDER

D Bewust en structureel / Crimineel:  Fraude  Oplichting  Witwassen

Legenda Lichte segmenten. Bestuursrechtelijk optreden is aangewezen.

Middensegmenten. Bestuursrechtelijk, bestuursrechtelijk én strafrechtelijk of strafrechtelijk optreden is aangewezen. Strafrechtelijk optreden komt vooral in beeld, naarmate er (meer) verzwarende aspecten zijn (zoals ‘verkregen financieel voordeel’).

Zware segmenten. Strafrechtelijk optreden is in elk geval aangewezen, terwijl in veel gevallen ook bestuursrechtelijk optreden is aangewezen.

11

Beperking toezichtlast: naleving bewerkstelligen tegen zo gering mogelijke kosten.

76

Figuur 2: De interventiematrix

De handhaver bepaalt ten eerste in welk segment van de in figuur 2 opgenomen interventiematrix hij de bevinding positioneert 12 door: (1) het beoordelen van de gevolgen van de bevinding voor milieu, natuur, water, veiligheid, gezondheid en/of maatschappelijke relevantie en (2) het typeren van de normadressaat. Hiertoe staat hem een app ter beschikking. Ad. 1

De gevolgen van bevindingen beoordeelt de handhaver als: 1. vrijwel nihil; of 2. beperkt; of 3. van belang – er is sprake van aanmerkelijk risico dat de bevinding maatschappelijke onrust geeft en/of milieuschade, natuurschade, waterverontreiniging en/of doden, zieken of gewonden (mens, plant én dier) tot gevolg heeft; of 4. aanzienlijk, dreigend en/of onomkeerbaar – onder andere het geval als de overtreding maatschappelijke onrust en/of ernstige milieuschade, ernstige natuurschade, ernstige waterverontreiniging en/of doden, zieken of gewonden (mens, plant én dier) tot gevolg heeft. Ad. 2

De handhaver typeert de normadressaat als: A. goedwillend, proactief en geneigd om de regels te volgen, de bevinding is het gevolg van onbedoeld handelen; of B. onverschillig/reactief, neemt het niet zo nauw met het algemeen belang, heeft een onverschillige houding, de bevinding en de gevolgen van zijn handelen laten hem koud; of C. is opportunistisch en calculerend, er is sprake van het bewust belemmeren van controlerenden, er is sprake van mogelijkheidsbewustzijn, maar de gevolgen van het handelen worden op de koop toe genomen, bewust risico nemend; of D. bewust en structureel de regels overtredend en/of crimineel of deel uitmakend van een criminele organisatie, houdt zich bezig met fraude, oplichting of witwassen. Bij de typering van de normadressaat kijkt de handhaver dus verder dan de bevinding op zich en neemt hij diens gedrag en toezicht- en handhavinghistorie mee in beschouwing. Als de handhaver niet in staat is om de normadressaat te typeren, dan is typering B (onverschillig/reactief) het vertrekpunt. De handhaver bepaalt tot slot of er sprake is van verzachtende of verzwarende argumenten. Bij verzachtende argumenten wordt de in de interventiematrix gepositioneerde bevinding één segment naar links en vervolgens één segment naar onder verplaatst. Bij verzwarende argumenten, waaronder recidive, is de verplaatsing één segment naar rechts en vervolgens één segment naar boven. Als er meer verzachtende of verzwarende argumenten zijn, levert dit toch maar één verplaatsing op. Als legalisatie van de bevinding mogelijk is, is dat de aangewezen weg gelet op de hieruit voortvloeiende rechtszekerheid voor alle betrokkenen. Dit laat het toepassen van de landelijke handhavingstrategie en de interventiematrix onverlet, omdat er 12

Geldt enkel voor bevindingen die een overtreding zijn.

77

maatregelen nodig kunnen zijn om de overtreding te beëindigen en de gevolgen te beperken of weg te nemen. Bij het toepassen van de interventiematrix is de mogelijkheid van legalisatie een verzachtende omstandigheid. Er kunnen tot slot omstandigheden zijn om bij een bevinding van handhaven af te zien op basis van een vastgestelde gedoogstrategie. Onder gedogen wordt verstaan het expliciete besluit van een bestuursorgaan om tegen een bepaalde overtreding niet handhavend op te treden. De nota ‘Gedogen in Nederland’ 13 bevat het landelijke kader voor gedogen: een gedoogsituatie is van tijdelijke aard doordat het handelen binnen afziebare tijd ophoudt dan wel doordat waarschijnlijk een vergunning zal worden verleend. Ingeval tot gedogen wordt besloten dient het landelijke kader voor gedogen onverkort te worden gevolgd. Gedogen laat eventuele strafvervolging door het OM overigens onverlet.

13

Gedogen in Nederland 25085, nr 2, 1996-1997.

78

3.2 Stap 2 – Bepalen verzwarende aspecten De handhaver bepaalt of er verzwarende aspecten zijn die moeten worden betrokken bij de afweging om het bestuursen/of strafrecht toe te passen. Hoe meer verzwarende aspecten, des te groter de reden om naast bestuursrechtelijk ook strafrechtelijk te handhaven. Vooral voor bevindingen die na stap 1 in de middensegmenten van de interventiematrix zijn gepositioneerd (A4, B3, B4, C2 en D2), kunnen de verzwarende aspecten reden zijn om naast bestuursrechtelijk ook strafrechtelijk op te treden. De volgende verzwarende aspecten worden afgewogen: 1. Verkregen financieel voordeel (winst of besparing). De normadressaat heeft door zijn handelen financieel voordeel behaald of financieel voordeel halen was het doel. 2. Status verdachte / voorbeeldfunctie. De normadressaat is: een regionaal of landelijk maatschappelijk aansprekende of bekende (rechts)persoon, een overheid, een toonaangevend brancheonderdeel, een certificerende instelling, een persoon die een openbaar ambt bekleedt, de eigen organisatie. 3. Financiële sanctie heeft vermoedelijk geen effect. Een bestuurlijke boete kan waarschijnlijk niet geïnd worden of is waarschijnlijk door de normadressaat als (bedrijfs)kosten ingecalculeerd. 4. Combinatie met andere relevante delicten. Andere handelingen zijn gepleegd ter verhulling van de feiten, zoals valsheid in geschrift, corruptie of witwassen. 5. Medewerking van deskundige derden. De normadressaat is bij zijn handelen ondersteund door deskundige derden, zoals vergunningverlenende of certificerende instellingen, keuringinstanties en brancheorganisaties. De handhaver moet onderbouwen op grond van welke aanwijzingen hij het vermoeden heeft dat de deskundige derde op de hoogte was en/of medewerking heeft verleend aan de geconstateerde bevinding(en). 6. Normbevestiging. Bij dit aspect geldt dat het doel van de handhaving ligt in het onder de aandacht brengen van het belang van een bepaalde norm bij de branche of bij het bredere publiek. Strafrechtelijke handhaving vindt mede plaats in het kader van normhandhaving of normbevestiging met het oog op grotere achterliggende te beschermen rechtsbelangen. Hierbij speelt de openbaarheid van het strafproces een grote rol. Als in het openbaar, door middel van een onderzoek ter terechtzitting of de publicatie van een persbericht bij een transactie of strafbeschikking, verantwoording wordt afgelegd van gepleegde strafbare feiten krijgt de normhandhaving of normbevestiging het juiste effect. 7. Waarheidsvinding. Soms kan strafrechtelijk optreden met toepassing van opsporingsbevoegdheden met het oog op de strafrechtelijke waarheidsvinding en afdoening aangewezen zijn. Bijvoorbeeld als een controle of inspectie aanwijzingen aan het licht brengt dat er meer aan de hand is, maar de bestuursrechtelijke instrumenten ontoereikend zijn om de waarheid aan het licht te brengen.

3.3 Stap 3 – Bepalen of overleg van het bestuur met politie en OM, dan wel van politie en OM met het bestuur, over de toepassing van het bestuursen/of strafrecht geïndiceerd is

79

De handhaver bepaalt of overleg over de toepassing van het bestuursen/of strafrecht geïndiceerd is op basis van de beoordeling van de bevinding met de interventiematrix (stap 1) en de afweging van verzwarende aspecten (stap 2). Dit overleg beoogt een weloverwogen inzet van het bestuursrecht, het bestuurs- én strafrecht of alleen het strafrecht. Dit overleg is derhalve tweerichtingsverkeer: bestuursrechtelijke handhavers zoeken indien noodzakelijk het overleg op met politie en OM en omgekeerd. Overleg over de toepassing van het bestuursen/of strafrecht is altijd noodzakelijk als de handhaver de bevinding na stap 1 heeft gepositioneerd in de middensegmenten (A4, B3, B4, C2, D2 en D1) of zware segmenten (C3, C4, D3 en D4) van de interventiematrix. Overleg kan ook zinvol zijn bij bevindingen die de handhaver weliswaar heeft gepositioneerd in de lichte segmenten van de interventiematrix (A1, A2, A3, B1, B2 en C1), maar waarbij er op grond van stap 2 sprake is van één of meer verzwarende aspecten. In situaties waarin een handhavinginstantie een BSBm oplegt is overleg met het OM niet geïndiceerd en is strafrechtelijk optreden door het OM niet aan de orde. Als de handhaver concludeert dat overleg over de toepassing van het bestuursen/of strafrecht geïndiceerd is, wordt gehandeld op basis van vooraf tussen bestuursrechtelijke handhavinginstanties, politie en OM gemaakte algemene afspraken over hun samenspel. Alleen zo kan accuraat en effectief optreden in voorkomende gevallen worden gewaarborgd, in het bijzonder als er sprake is van spoed en heterdaad. Situaties waarin de vooraf gemaakte algemene afspraken niet voorzien, zullen apart door handhavinginstantie, politie en OM worden beoordeeld, in een regulier overleg of door middel van ad hoc overleg als snelheid vereist is. Uit het overleg volgt hoe de betreffende bevinding wordt opgepakt: alleen bestuursrechtelijk, bestuurs- én strafrechtelijk of alleen strafrechtelijk. Het laatste veelal startend met een opsporingsonderzoek onder leiding van de Officier van Justitie. Tenslotte is, afgezien van de interventiematrix, aangifte bij het OM standaard als toezichthouders de volgende ernstige bevindingen doen:  Situaties waarin bewust het toezicht onmogelijk wordt gemaakt, zoals het weigeren van toegang, intimidatie, geweldsdreiging, fraude, vernietiging van bewijs en poging tot omkoping.  Situaties waarin de toezichthouder constateert dat er opzettelijk mensen in gevaar worden gebracht, door onder andere: sabotage, vernieling of het bewust verstrekken van verkeerde informatie.

3.4 Stap 4 – Optreden met de interventiematrix De landelijke handhavingstrategie gaat uit van het in principe zo licht mogelijk starten met interveniëren gericht op herstel en het vervolgens snel inzetten van zwaardere interventies als naleving uitblijft. De handhaver gebruikt de interventiematrix van figuur 3 daarbij als volgt: 1. De handhaver kijkt naar de interventies in het segment van deze interventiematrix waarin hij de bevinding eerder met behulp van stap 1 (paragraaf 3.1) heeft gepositioneerd. 2. De handhaver kiest voor de minst zware (combinatie) van de in het betreffende segment opgenomen interventies, tenzij de handhaver motiveert dat een andere (combinatie van) interventie(s) in de betreffende situatie passender is.

80

De interventies in de (segmenten van de) matrix lopen van beneden naar boven op in zwaarte. In bijlage 2 staan alle interventies eveneens van licht naar zwaar toegelicht. Waar in de matrix van figuur 3 ‘PV’ staat betreft het de middelzware en zware segmenten die in stap 3 zijn afgestemd tussen handhavinginstantie en OM. Als in overleg is besloten dat het OM niet optreedt, zijn er in deze situaties de in figuur 3 aangegeven op herstel en/of op bestraffing gerichte bestuursrechtelijke interventies om te overwegen, en ook de BSBm als strafrechtelijke interventie.

81

DE (MOGELIJKE) GEVOLGEN ZIJN:

Aanzienlijk, dreigend en/of onomkeerbaar

Van belang

Beperkt

Strafrecht BSBm / PV



Strafrecht PV

Bestuursrecht bestraffend Bestuurlijke boete


Bestuursrecht bestraffend Exploitatieverbod / sluiting, schorsen of intrekken vergunning certificaat of erkenning

Bestuursrecht herstellend Tijdelijk stilleggen, LOB, LOD Verscherpt toezicht

Bestuursrecht herstellend Tijdelijk stilleggen, LOB, LOD, Verscherpt toezicht





Strafrecht PV





Bestuursrecht herstellend Bestuurlijk gesprek, Waarschuwen



Bestuursrecht herstellend Tijdelijk stilleggen, LOB, LOD



Strafrecht PV






Strafrecht PV



Bestuursrecht herstellend Bestuurlijk gesprek Waarschuwen


4

3

2 Bestuursrecht herstellend Aanspreken / informeren

Vrijwel nihil



1 Bestuursrecht herstellend Aanspreken / informeren

A Goedwillend:  Onbedoeld  Proactief

Bestuursrecht herstellend Aanspreken / informeren


B

C

Moet kunnen:  Onverschillig

Calculerend:  Bewust belemmerend en/of risico nemend

GEDRAG VAN DE OVERTREDER

D Bewust en structureel / Crimineel:  Fraude  Oplichting  Witwassen

82

Figuur 3: De interventiematrix voor het bepalen van de eerste interventie(s) – zie ook bijlage 2

De handhaver zet de betreffende (combinatie van) interventie(s) in totdat sprake is van naleving. Als naleving binnen de door de handhaver bepaalde termijn uitblijft, pakt de handhaver direct door, door middel van het inzetten van een zwaardere (combinatie van) interventie(s). In algemene zin geldt voor termijnen het volgende:  Gedragsvoorschriften dienen direct in acht genomen te worden. Hiervoor dient geen of hooguit een zeer korte termijn te worden gesteld om de overtreding te beëindigen en/of herhaling ervan te voorkomen.  In alle andere gevallen – waaronder ook plannen of voorzieningen waarvoor investeringen vereist zijn – geldt: hoe urgenter de situatie des te korter de termijn. Daarbij rekening houdend met de technische en organisatorische realiseerbaarheid in die termijn. Het optreden in stap 4, zoals tot nu toe beschreven, heeft betrekking op gedane bevinding(en) die op grond van de interventiematrix worden aangepakt. Uiteraard kunnen handhavinginstanties aanvullend ook hun toezichtstrategie bij het betreffende bedrijf als zodanig aanpassen, in de zin van bijvoorbeeld het verhogen/verlagen van de toezichtfrequentie, het initiëren van de herijking van de vergunningensituatie, et cetera.

3.5 Stap 5 – Vastlegging De doorlopen stappen en genomen beslissingen worden verifieerbaar en transparant vastgelegd volgens de binnen de handhavinginstantie geldende administratieprocedures en -systemen, zodanig dat hieruit kan worden afgeleid dat is voldaan aan: het motiveringsbeginsel, het zorgvuldigheidsbeginsel, het verbod van willekeur en het verbod van misbruik van bevoegdheid. Indien de app is gebruikt wordt deze bij de overtreder in WaterPro toegevoegd. Een toelichting op de app is opgenomen op de T-schijf onder Projecten/ LHS.

83

Bijlage 1 – Begrippen Begrip

Toelichting

Beginselplicht tot handhaven

Uitgangspunt dat het bevoegd gezag verplicht is om op te treden bij een geconstateerde overtreding. De term ‘beginselplicht’ impliceert dat er omstandigheden kunnen zijn om van handhaven en/of het opleggen van een sanctie af te zien. Dit is in het recht geregeld via artikel 5:5 Awb (het bestuursorgaan legt geen bestuurlijke sanctie op voor zover voor de overtreding een rechtvaardigingsgrond bestond) en artikelen 39 en verder van het Wetboek van strafrecht (strafuitsluitingsgronden). Uit de rechtspraak volgt voorts dat overwogen kan worden van handhaven af te zien als er concreet zicht op legalisatie bestaat, of wanneer handhavend optreden zodanig onevenredig is in verhouding tot de daarmee te dienen belangen, dat van optreden in die concrete situatie behoort te worden afgezien. Een overleg onder coördinatie van de provincie waaraan de handhavingpartners deelnemen. Het BHO stelt uitgaande van de landelijke handhavingprioriteiten de regionale / lokale handhavingprioriteiten vast. Centraal bestuurlijk overleg over het stelsel VTH o.l.v de Minister van IenM, gericht op afstemming van de verschillende taken en verantwoordelijkheden. Aan het Bestuurlijk omgevingsberaad doen in ieder geval mee: de ministers van I&M en V&J, drie vertegenwoordigers van de omgevingsdiensten, vertegenwoordigers van de bevoegde overheden en het OM. Een boete die door een daartoe bevoegde overheidsdienst zonder tussenkomst van het OM of een rechter kan worden opgelegd. Het CJIB verzorgt de inning en incasso van bestuurlijke boetes van diverse overheidsdiensten, waaronder de NVWA, de Inspectie SZW en de Inspectie Leefomgeving en Transport. Een strafrechtelijke boete die bij strafbeschikking wordt opgelegd ter afdoening van relatief eenvoudige overtredingen. De gevallen waarin dit instrument kan worden toegepast zijn opgenomen in het Feitenboekje Bestuurlijke strafbeschikking milieu- en keurfeiten. Waarneming die ten aanzien van een bepaald onderwerp van onderzoek tijdens een inspectie wordt gedaan. Na beoordeling ervan kunnen bevindingen leiden tot de kwalificatie wel/geen overtreding. Specialistisch, landelijk opererend onderdeel van het OM, dat zich toelegt op de bestrijding van complexe fraude en milieucriminaliteit. De fysieke leefomgeving omvat de inrichting van de woonwijk/gemeente inclusief de wegen, parken, industrieterreinen. De kwaliteit van de fysieke leefomgeving wordt deels bepaald door de milieukwaliteit. Een bestuurlijk vastgesteld document, waarin is vastgelegd in welke situaties en onder welke condities inzet van sancties tegenover overtreders tijdelijk achterwege kan blijven. Het door toezicht bewerkstelligen en zo nodig met toepassing van bestuursrechtelijke of strafrechtelijke middelen bereiken dat de regelgeving wordt nageleefd. Op onderkende risico’s en vastgestelde prioriteiten gericht handhavingactiviteitenprogramma, inclusief financiering en

Bestuurlijk handhavingoverleg

Bestuurlijk Omgevingsberaad

Bestuurlijke boete

Bestuurlijke strafbeschikking milieu

Bevinding

Functioneel Parket

Fysieke leefomgeving

Gedoogstrategie

Handhaving

Handhavingprogramma

84

Interventie Legalisatietoets Motiveringsbeginsel

Nalevingstrategie

Normadressaat OM Omgevingsdiensten

Rechtsgelijkheid

Rechtvaardigingsgrond

Sanctie Sanctiestrategie

Schulduitsluitingsgrond

Strafuitsluitingsgronden

Strategische milieukamer

Toezicht Toezichtstrategie

capaciteit. Actieve handeling om een geconstateerd probleem op te lossen. Toets om na te gaan of legalisatie van een overtreding mogelijk is. In de Algemene wet bestuursrecht vastgelegd beginsel dat de overheid haar besluiten goed moet motiveren: de feiten moeten kloppen en de motivering moet logisch en begrijpelijk zijn. Bestuurlijk vastgesteld document, waarin is vastgelegd met welke instrumenten naleving wordt gerealiseerd en welke rol handhaving daarbinnen speelt. Een nalevingstrategie bevat in ieder geval een toezichtstrategie, een sanctiestrategie en een gedoogstrategie. Natuurlijke of rechtspersoon voor wie een bepaalde norm of voorschrift geldt. Openbaar Ministerie. Diensten van provincies en gemeenten voor de uitvoering van de VTH-taken. De Omgevingsdiensten werden eerder ook wel aangeduid als Regionale Uitvoeringsdiensten (RUD’s). Rechtsbeginsel dat bepaalt dat gelijke gevallen gelijk dienen te worden behandeld en ongelijke verschillend naar de mate van het verschil. Omstandigheid die de wederrechtelijkheid van een handeling bij nader inzien wegneemt. Mogelijke reden om uiteindelijk geen sanctie op te leggen. Straf of maatregel die wordt toegepast als rechtsregels worden overschreden. Bestuurlijk vastgesteld document, waarin de basisaanpak voor het bestuursrechtelijk en strafrechtelijk optreden bij overtredingen is vastgelegd. De sanctiestrategie omvat ten minste: a. een op elkaar afgestemd bestuursrechtelijk – strafrechtelijk optreden tegen overtreding van de gestelde milieunormen; b. een passende reactie op geconstateerde overtredingen; c. een stringentere reactie bij voortduring van de overtreding; d. een regeling voor optreden tegen overtredingen door de eigen organisatie en andere overheden; e. transparantie over te stellen termijnen voor het opheffen van (standaard)overtredingen en over de zwaarte van sancties daarvoor. Omstandigheid die de verwijtbaarheid van een handeling bij nader inzien wegneemt. Mogelijke reden om uiteindelijk geen sanctie op te leggen. Er zijn twee categorieën strafuitsluitingsgronden: rechtvaardigheidsgronden en schulduitsluitingsgronden. Zie aldaar. Overleg tussen het Functioneel Parket van het OM, de inspecteurs-generaal van de ILT, NVWA en de Inspectie SZW, de Nationale Politie, een vertegenwoordiging van de Omgevingsdiensten en het bestuurlijk bevoegd gezag. De SMK stelt de landelijke prioriteiten vast voor de strafrechtelijke handhaving en de afstemming van de strafrechtelijke handhaving op de bestuurlijke handhaving. Het controleren of en in hoeverre wettelijke bepalingen worden nageleefd. Bestuurlijk vastgesteld document, waarin is vastgelegd welke

85

VTH kwaliteitscriteria

Zorgvuldigheidsbeginsel

vormen van toezicht worden onderscheiden en wat de basiswerkwijze daarbij is. Kwaliteitscriteria die inzichtelijk maken welke kwaliteit burgers, bedrijven en instellingen, maar ook overheden onderling en opdrachtgevers mogen verwachten bij de uitvoering of de invulling van taken op het gebied van vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH taken). In de Algemene wet bestuursrecht vastgelegd rechtsbeginsel, dat de overheid een besluit zorgvuldig moet voorbereiden en nemen: correcte handeling van de burger, zorgvuldig onderzoek naar de feiten en belangen, procedure goed volgen en deugdelijke besluitvorming.

86

Bijlage 2 – Toelichting interventies van licht naar zwaar Bestuursrecht herstellend Aanspreken/informeren Aanspreken/informeren is een informele interventie (geen wettelijke basis) naar aanleiding van een inspectie die ertoe moet leiden dat de normadressaat naleeft of in staat is na te leven. Aanspreken/informeren gebeurt mondeling, door het verstrekken van schriftelijke informatie of door verwijzing naar websites. Aanspreken/informeren is vooral aan de orde bij goedwillende normadressaten die onbedoeld niet naleven en die gemotiveerd zijn de niet naleving zo snel mogelijk zelf op te lossen. Waarschuwen – brief met hersteltermijn Waarschuwen betekent dat de normadressaat naar aanleiding van een inspectie een waarschuwingsbrief ontvangt. Daarin is opgenomen welke maatregelen of voorzieningen getroffen moeten worden om na te leven en binnen welke (redelijke) termijn. In de brief staat ook dat de handhavinginstantie verdergaande bestuursrechtelijke interventies zal nemen (LOB, LOD), als blijkt dat de in de waarschuwingsbrief opgenomen maatregelen of voorzieningen niet zijn getroffen na het verstrijken van de termijn. Bestuurlijk gesprek Een bestuurlijk gesprek met (de leiding van) de normadressaat in kwestie is een aanvullende escalerende interventie op waarschuwen. Verscherpt toezicht Verscherpt toezicht als interventie betreft het naar aanleiding van een inspectie meer of intensiever toezicht houden op de normadressaat. Een bestuurlijk gesprek zal hier vaak aan vooraf gaan. Verscherpt toezicht moet worden aangekondigd, als ook onder welke voorwaarden het verscherpt toezicht weer zal worden opgeheven. Last onder dwangsom – LOD Een last onder dwangsom is een op herstel gerichte interventie voor het ongedaan maken van overtredingen en/of het voorkomen van verdere/herhaalde overtreding. De normadressaat krijgt een verplichting (een last) opgelegd om binnen een gegeven termijn de overtreding te beëindigen door iets te doen of na te laten op straffe van het verbeuren van een dwangsom wanneer de last niet tijdig wordt uitgevoerd. De op te leggen dwangsom moet voldoende hoog zijn om de overtreding te beëindigen. Een last onder dwangsom kan alleen worden opgelegd als hiervoor een wettelijke bevoegdheid bestaat. Het opleggen van een last onder dwangsom gebeurt volgens zorgvuldig te volgen stappen. In het algemeen worden de volgende stappen doorlopen: 1. Bestuurlijke waarschuwing, dat wil zeggen: het bekend maken van het voornemen om een last onder dwangsom op te leggen met een hersteltermijn plus de termijn om zienswijzen bekend te maken.  Indien niet tijdig hersteld: 2. Sanctiebeschikking, dat wil zeggen: het opleggen van een last onder dwangsom met een hersteltermijn.  Indien niet tijdig hersteld: 3. Verbeuren en innen dwangsom. Last onder bestuursdwang – LOB Een last onder bestuursdwang is een op herstel gerichte interventie voor het ongedaan maken van een overtreding waarbij de handhavinginstantie, wanneer de last niet of niet tijdig wordt uitgevoerd, op kosten van de overtreder, een overtreding beëindigt door zelf daadwerkelijk in te (laten) grijpen. Een last onder bestuursdwang kan alleen worden toegepast als hiervoor een wettelijke bevoegdheid bestaat. Voor de last onder bestuursdwang gelden dezelfde zorgvuldig te doorlopen stappen als voor de last onder dwangsom. Ook hier kan, bijvoorbeeld in spoedeisende situaties, van deze stappen worden afgeweken:

87

1. Bestuurlijke waarschuwing, dat wil zeggen: het bekend maken van het voornemen om een last onder bestuursdwang op te leggen met een hersteltermijn plus de termijn om zienswijzen bekend te maken.  Indien niet tijdig hersteld: 2. Sanctiebeschikking, dat wil zeggen: het opleggen van een last onder bestuursdwang met een hersteltermijn.  Indien niet tijdig hersteld: 3. Uitvoeren bestuursdwang. In spoedeisende situaties en bij ernstige overtredingen is de last onder bestuursdwang de meest geschikte bestuursrechtelijke interventie. De handhavinginstantie kan verzoeken om onmiddellijke beëindiging van de overtreding. Als blijkt dat de normadressaat niet bereid is aan dit verzoek te voldoen, kan de handhavinginstantie zelf en in spoedeisende gevallen zonder voorafgaande last feitelijk optreden. Wel moet de handhavinginstantie zo spoedig mogelijk nadien alsnog een formele sanctiebeschikking uitvaardigen. Tijdelijk stilleggen Tijdelijk stilleggen betekent dat activiteiten of voertuigen als gevolg van de overtreding tijdelijk worden stilgelegd, tot de overtreding is hersteld en van naleving sprake is. Er kan aanleiding zijn om bij tijdelijk stilleggen beleid en/of politiek te informeren. Tijdelijk stilleggen kan onder de LOB vallen. Bestuursrecht bestraffend Bestuurlijke boete Een bestuurlijke boete is een bestuurlijke bestraffende sanctie die door een daartoe bevoegde overheidsdienst zonder tussenkomst van het OM of een rechter kan worden opgelegd. Het CJIB verzorgt de inning en incasso van bestuurlijke boetes van diverse overheidsdiensten, waaronder de NVWA, de Inspectie SZW en de Inspectie Leefomgeving en Transport. Een bestuurlijke boete houdt de onvoorwaardelijke verplichting in tot betaling van een geldsom en kan naast een last onder dwangsom of een last onder bestuursdwang worden opgelegd. Het opstellen van het boeterapport gebeurt door de toezichthouder/handhaver, maar de kennisgeving, beschikking en inning gebeuren door het boetebureau (o.a. CJIB). De maxima en bandbreedtes van boetebedragen zijn veelal vastgelegd in de wetgeving. Een belangrijk verschil met de BSBm is dat bezwaar en beroep bij het bestuursorgaan dienen te worden aangetekend, terwijl de normadressaat tegen de BSBm in verzet kan komen bij het OM. Schorsen of intrekken vergunning, certificaat of erkenning Als de normadressaat houder is van een begunstigend besluit (vergunning of ontheffing), dan kan het geheel of gedeeltelijk intrekken van dat besluit een passende interventie zijn. Deze interventie is met name passend als de normadressaat niet in actie komt naar aanleiding van eerdere correctieve interventies, zoals een last onder dwangsom. Het geheel of gedeeltelijk intrekken van een begunstigend besluit is een vergaande interventie die zorgvuldig moet worden voorbereid. Exploitatieverbod, sluiting Voor niet vergunningplichtige normadressaten bestaat de mogelijkheid op basis van de Fraudewet om het bedrijf te sluiten of de exploitatie ervan te verbieden. Ook dit zijn vergaande interventies die zorgvuldig moeten worden voorbereid en waarbij het informeren van beleid en politiek noodzakelijk is. Strafrecht Bestuurlijke strafbeschikking milieu – BSBm De bestuurlijke strafbeschikking milieu is een op het strafrecht (artikel 257ba Wetboek van Strafvordering) gebaseerde interventie die daartoe bevoegde handhavinginstanties zonder tussenkomst van het OM kunnen opleggen. Voor feiten uit het zogenoemde ‘Feitenboekje Bestuurlijke Strafbeschikking Milieu- en Keurfeiten’ wordt een combibon uitgeschreven (geldboete) die ter afdoening wordt gezonden aan het Centraal Justitieel Incassobureau

88

(CJIB). De BSBm kan los van (óf óf), parallel met (én én) of volgtijdelijk aan (eerst…dan…) op herstel gerichte interventies worden ingezet. De BSBm is bedoeld voor relatief eenvoudige overtredingen, waarbij er over de schuldvraag geen twijfel bestaat. De ‘Richtlijn bestuurlijke strafbeschikkingbevoegdheid milieu- en keurfeiten’ geeft in paragraaf 2.7 de beleidsvrijheid binnen gestelde grenzen aan en in paragraaf 2.8 de contra-indicaties voor het uitvaardigen van een BSBm. Als geen BSBm kan worden uitgevaardigd is in veel gevallen overleg met het OM noodzakelijk. Proces-verbaal (PV) BOA’s die een strafbaar feit vermoeden of constateren, kunnen een PV opmaken. Dit optreden valt onder het strafrechtelijk optreden dat in deze landelijke handhavingstrategie is geregeld. Een PV is de basis voor het verdere optreden van het OM dat kan leiden tot sancties als: een geldboete, een werkstraf, een gevangenisstraf, ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel, publicatie van het vonnis, stillegging van de onderneming en verbeurdverklaring.

89

Bijlage 3

LHS uitwerking wateraspecten

Werkgroep eenduidige definities inzake criteria interventiematrix, d.d. 8-10-2014. Tijdens de startbijeenkomst van de werkgroep implementatie Landelijke handhavingsstrategie (LHS) is afgesproken dat een aantal producten/activiteiten ter bevordering van een eenduidige toepassing van de LHS door de waterschappen/RWS nader zullen worden ontwikkeld/voorbereid. De LHS is in beginsel voor de WABO en de daarin opgenomen wetten ontwikkeld en daarmee breed toepasbaar. Om te waarborgen dat eenduidig voor iedere bevinding een passende interventie krijgt, bevat de LHS een stappenplan op basis een interventiematrix. Met name de wijze van positionering van bevindingen in deze interventiematrix bepaalt of aan bovenstaande doelstelling (eenduidige interventies) wordt voldaan. Voor het waterbeheer is het dan ook van belang de definities van de in de interventiematrix genoemde criteria nader te beschrijven/ toe te lichten (paragraaf 3.1, pag. 7). Besloten is om dat in beginsel te doen voor wat betreft de (mogelijke) gevolgen van een bevinding en niet voor wat betreft het gedrag van de overtreder. Het gedrag is in de LHS getypeerd en voldoende nader toegelicht (zie pag. 8 onder ad 2). Een uitwerking specifiek voor het waterbeheer is vooralsnog niet noodzakelijk. Een door de toezichthouder gedane bevinding bevat altijd een subjectief oordeel (van de toezichthouder) voor wat betreft positionering van de overtreding ten aanzien van gedrag alsmede de mogelijke gevolgen van de overtreding zelf. Wij zijn van mening dat overleg met collega’s om tot een objectieve positionering te komen van wezenlijk belang is. Een nadere beschrijving/uitwerking van de in de interventiematrix genoemde definities kunnen als hulpmiddel dienen bij het bepalen van de richting van de positionering maar kan geen 100% duidelijkheid verschaffen. Elke situatie zal apart moeten worden onderzocht, besproken en worden gemotiveerd om tot een positionering in de interventiematrix te komen. We willen de beoordeling ondersteunen met een digitale beslisboom, om via een eenduidig proces zoveel mogelijk tot een eenduidig resultaat te komen.

90

Voorstel toelichting op de 4 categorieën van mogelijke gevolgen van een bevinding. 1.

De gevolgen van een overtreding worden beoordeeld als vrijwel nihil als Hier is sprake van indien vrijwel geen of geen schade is of op langere termijn zal ontstaan aan het watersysteem. De functie van het watersysteem is nog in tact (en er is geen zicht dat dit op langere tijd zal veranderen), ondanks het handelen. Bij deze categorie is het veelal niet noodzakelijk om herstelmaatregelen t.a.v. het watersysteem te (laten) treffen. Bijkomende aspecten kunnen mede een indicatie geven over de maat van de gevolgen: a. De schade aan het watersysteem voor derden als gevolg van de overtreding en/of de kosten van ongedaan maken en wegnemen van de gevolgen van de overtreding bedragen max. € 500,b. De hinder die wordt ondervonden beperkt zich tot een storend/vervelend effect. Bijvoorbeeld: geluidsoverlast, stankoverlast, geen of beperkte toegang Voorbeelden (ter verduidelijking van de ernst bedoeld onder 1a, niet limitatief): o Het verrichten van eenvoudige handelingen/ontgravingen/graafwerkzaamheden op/in een waterkering conform de eisen die het waterschap daarvoor stelt of zou stellen en dus legaliseerbaar is. o Het verrichten van eenvoudige of kleinschalige handelingen waar (nagenoeg) geen aanvullende voorschriften aan verbonden worden bij algemene regel/vergunning en zodanig is uitgevoerd dat sprake is van een situatie waarbij het handelen zonder vergunning of melding is uitgevoerd maar te legaliseren. o Het niet voldoen aan administratieve verplichtingen, bijvoorbeeld het niet tijdig toezenden van een jaarrapportage van hoeveelheden onttrokken / geïnfiltreerd grondwater.

2.

De gevolgen van de overtreding worden beoordeeld als beperkt als a. Ten gevolge van het handelen is beperkte schade aangebracht aan het watersysteem. De functie van het watersysteem is enigszins aangetast en zodanig dat herstelmaatregelen gewenst zijn. Bijkomende aspecten kunnen mede een indicatie geven over de maat van de gevolgen: b. De schade aan het watersysteem voor derden als gevolg van de overtreding en/of de kosten van ongedaan maken en wegnemen van de gevolgen van de overtreding bedragen max. € 5.000,-c. De ondervonden last belemmert het levensgenot. Bijvoorbeeld: ernstige geluidsoverlast door heiwerkzaamheden. Voorbeelden (ter verduidelijking van de ernst onder 2a, niet limitatief): o Op een kering is in strijd met de regels bebouwing of beplanting aangebracht die op lange termijn mogelijk schade kan toebrengen aan de kering en het functioneren negatief kan beïnvloeden. o Er is een beschoeiing op zodanige wijze vervangen dat er sprake is van een relatief gezien geringe demping zonder dat daarvoor is gecompenseerd. De doorstroming is enigszins aangetast, herstel is nodig. o Er is sprake van een lozing van huishoudelijk afvalwater in oppervlaktewater terwijl aansluiting op gemeentelijke riolering mogelijk is.

91

3. De gevolgen van de overtreding worden beoordeeld als van belang (huidige toelichting in LHS: er is sprake van aanmerkelijk risico dat de bevinding maatschappelijke onrust geeft en/of milieuschade, natuurschade, waterverontreiniging en/of doden, zieken of gewonden (mens, plant of dier) tot gevolg heeft) a. Ten gevolge van het handelen is schade aangebracht aan het watersysteem en zodanig dat het functioneren niet direct dreigt te falen maar er wel een grote kans bestaat dat dit op middellange termijn wel het geval al zijn. De waterkwaliteitsdoelstellingen inclusief ecologie worden aanmerkelijk aangetast of door de grondwateronttrekking ontstaat aanmerkelijk schade in de omgeving. Herstelmaatregelen zijn nodig maar niet spoedeisend. Bijkomende aspecten kunnen mede een indicatie geven over de maat van de gevolgen: b. De schade aan het watersysteem voor derden als gevolg van de overtreding en/of de kosten van ongedaan maken en wegnemen van de gevolgen van de overtreding bedragen max. € 50.000,-c. De last die wordt ondervonden beperkt zich niet tot een belemmerd levensgenot. Er zijn echter nog geen volksgezondheidsklachten. Bijvoorbeeld: Weiland is niet meer geschikt voor vee vanwege verdroging als gevolg van een grondwateronttrekking Voorbeelden (ter verduidelijking van de ernst onder 3a, niet limitatief): o Een kering is zodanig ontgraven dat dit op termijn de functie kan wegnemen en alsnog bezwijkt of sneller moet worden hersteld dan gebruikelijk. o Er is sprake van verontreiniging van het oppervlaktewater of lozing waarvan de effecten pas op termijn merkbaar zijn. o Er is verharding aangebracht waardoor hemelwater versneld wordt afgevoerd naar een oppervlaktewaterlichaam of er is gedempt zonder dat voorafgaand aan het aanbrengen van verharding / de demping water ter compensatie is gegraven. 4. De gevolgen van de overtreding worden beoordeeld als aanzienlijk en dreigend of als aanzienlijk en onomkeerbaar (huidige toelichting in LHS: onder andere het geval als de overtreding maatschappelijke onrust en/of ernstige milieuschade, ernstige waterverontreiniging en/of doden, zieken of gewonden (mens, plant en dier) tot gevolg heeft) a Ten gevolge van het handelen functioneert het watersysteem niet of dreigt binnen afzienbare tijd niet meer te functioneren. Er is sprake van ernstige schade en/of ernstige waterverontreiniging of ernstige schade door een onttrekking van grondwater. Herstelmaatregelen zijn op korte termijn vereist. Bijkomende aspecten kunnen mede een indicatie geven over de maat van de gevolgen: b. De schade aan het watersysteem voor derden als gevolg van de overtreding en/of de kosten van ongedaan maken van de overtreding en wegnemen van de gevolgen is meer dan € 50.000,-c. De volksgezondheid is in het geding; er zijn gezondheidsklachten. Voorbeelden (ter verduidelijking van de ernst bedoeld onder 4a, niet limitatief): o Een kering is zodanig ontgraven dat deze dreigt te bezwijken. o Er is sprake van een ernstige verontreiniging van het oppervlaktewater ten gevolge waarvan zuurstofloosheid optreedt en zich vissterfte voordoet.

92

o o

Er is een watergang gedempt waardoor de doorstroming ernstig wordt belemmerd of niet meer mogelijk is met verstrekkende gevolgen. Er wordt in strijd met de regels grondwater onttrokken met grote risico’s voor schade aan de omgeving (zoals verzakkingen, opbarsten etc.).

Er is speciaal een app ontwikkeld voor de waterschappen waarbij de LHS in stappen wordt doorlopen en een uitkomst wordt gegeven in welk segment de overtreding dient te worden geplaatst. Vanaf 1 januari 2016 wordt bij elke overtreding waarop een brief wordt verzonden, de app ingevuld en via de mail naar de gebruiker toegezonden die deze vervolgens in WaterPro plaatst. Op deze wijze wordt geborgd dat elke beslissing kan worden gemotiveerd. Aan deze uitwerking kunnen geen rechten worden ontleend.

Toevoeging Waterschap De Dommel: In de handhavingsstrategie wordt het begrip “van belang/ aanmerkelijk risico” opgevoerd (zie onder 3.1, Ad 1). Voor de invulling van dit begrip is door Waterschap De Dommel aangesloten bij de classificatie “ernstige overtreding” uit het protocol handhaving Wvo (bijlage 21). Deze classificatie dient te worden gebruikt als richtlijn. Afwijking is, mits gemotiveerd en na overleg met de procesmanager T&H mogelijk. De motivatie dient schriftelijk te worden vastgelegd in het bezoekverslag.

93

Toelichting strategieën Handhaving is meer dan sanctionerend optreden. Professioneel werkende overheden passen meerdere strategieën toe om naleving van weten regelgeving te bewerkstelligen. In 2002 is onder de noemer ‘Professionalisering van de Milieuhandhaving' gestart met een gezamenlijk project van IPO, VNG, Unie van Waterschappen en de ministeries van V&W en VROM om de handhaving van milieuwetgeving te verbeteren. Er zijn kwaliteitscriteria ontwikkeld waaraan een professionele handhaving dient te voldoen. Een handhavingsorganisatie dient op grond van de kwaliteitscriteria te beschikken over de volgende strategieën: CRITERIUM 2.1 Nalevingstrategie De handhavingsorganisatie handelt op grond van een nalevingstrategie, waarin is vastgelegd met welke instrumenten zij naleving wil bereiken en welke rol handhaving daarbinnen speelt. CRITERIUM 2.2 Toezichtstrategie De handhavingsorganisatie handelt op grond van een toezichtstrategie, waarin is vastgelegd welke vormen van toezicht worden onderscheiden en wat de basiswerkwijze daarbij is. CRITERIUM 2.3 Sanctiestrategie De handhavingsorganisatie handelt op grond van een sanctiestrategie, waarin de basisaanpak voor het bestuursrechtelijk en strafrechtelijk optreden bij overtredingen is vastgelegd. CRITERIUM 2.4 Gedoogstrategie De handhavingsorganisatie handelt op grond van een gedoogstrategie, waarin is vastgelegd in welke situaties en onder welke condities inzet van sancties tegenover overtreders tijdelijk achterwege kan blijven.

Een preventiestrategie vatten we als een extra onderdeel van een nalevingstrategie op. Schematisch is dat als volgt samen te vatten:

nalevingstrategie

handhavingstrategie

toezichtstrategie

sanctiestrategie

preventiestrategie

gedoogstrategie

De verschillende onderdelen worden hierna uitgewerkt.

94

Nalevingstrategie Idealiter hanteren toezichthouders in de praktijk de aangepaste reactie (responsive regulation). Deze aanpak wordt wel afgebeeld in een handhavingsmodel dat wordt aangeduid als de handhavingspiramide of de reguleringspiramide.14 De strategie van de aangepaste reactie houdt in dat de interventie wordt aangepast aan het gedrag van de overtreder en de aard van de overtreding. Het interveniërende gezag beschikt daartoe over een breed scala aan interventiemogelijkheden en weet die systematisch en weloverwogen in te zetten. De structuur van de piramide is een weergave van het ervaringsfeit dat de overtredingen die gering van aard zijn en slechts een kleine correctie vergen het meest voorkomen (de basis van de piramide) en dat de ernstige normschendingen die hard ingrijpen vragen relatief beperkt in getal zijn (de top van de piramide). De Commissie Herziening Handhavingsstelsel VROM-regelgeving (commissie-Mans) heeft in haar rapport De tijd is rijp de piramide van Ayres en Braithwaite als volgt bewerkt:

Het gros van degenen voor wie de regels zijn bedoeld is geneigd om die regels ook te volgen, zo stelt de commissie. Men herkent het welbegrepen eigenbelang in het gezamenlijk bevorderen van het collectieve belang van veiligheid, gezondheid en orde. Een reden om de regels te overtreden is voor deze groep, behalve gebrek aan kennis, onkunde en overmacht, de beeldvorming dat er in het algemeen weinig wordt nageleefd. Deze groep (met nummer 1 weergegeven) vormt de brede basis van de piramide. Een kleinere groep, nummer 2 in de piramide, heeft de houding van “moet kunnen”, neemt het niet zo nauw met het collectieve belang en ziet geen been in bijvoorbeeld een vervuilende lozing naar het oppervlaktewater of een onjuiste vorm van vervoer van gevaarlijke chemicaliën. Een nog kleinere groep (nummer 3 in de piramide) is steeds geneigd tot opportunistisch en calculerend gedrag. De regels en de daarachter liggende belangen hebben voor hen geen betekenis. Alleen de pakkans en de daaropvolgende straf kunnen hen ervan weerhouden om in strijd met de regels te handelen. De top van de piramide ten slotte (nummer 4) wordt gevormd door de criminele organisaties en individuen. Hier vindt men de georganiseerde misdaad die vaak gepaard gaat met andere 14.

Ian Ayres and John Braithwaite, Responsive regulation: transcending the deregulation debate, New York 1995.

95

vormen van criminaliteit en geweld en die niet zelden grensoverschrijdend opereert. De onderste laag in de piramide (aangeduid met een 1) vormt zoals gezegd de grootste groep. Het is relatief het eenvoudigste om deze groep tot naleving te bewegen. Met informeren, adviseren, beperkte inspectie en nalevingsbijstand kan al veel resultaat worden bereikt. Bij de inzet van mensen en middelen en de capaciteitsallocatie zal hiermee rekening moeten worden gehouden. Preventiestrategie Handhaving van overtredingen kan effectief zijn, maar is niet altijd de meest doelmatige aanpak. Handhavend optreden betekent dan het corrigeren van een ongewenste situatie. Dit is meestal voor de overtreder, het bestuursorgaan en eventueel andere betrokken partijen, weinig doelmatig. Als overtredingen ontstaan uit gebrek aan kennis of informatie is het doelmatiger om te voorkomen dat overtredingen ontstaan. Dit vereist een meer integrale afweging van de inzet van instrumenten. Dit houdt ook in dat bij een risicoanalyse moet worden gekeken naar de motieven bij overtredingen: de inzet van preventieve instrumenten als voorlichting of ondersteuning moet niet alleen voldoende effectief zijn, maar ook bestuurlijk te verantwoorden zijn. Dit betekent dat de intentie van de overtreder een belangrijke rol moet spelen bij de afweging. De handhavingspiramide kan daarbij als uitgangsbasis gelden:

Crimineel

Strafrechtelijke sanctiestrategie

Calculerend Toezicht- en bestuurlijke sanctiestrategie ‘Moet kunnen’

Preventiestrategie en zelfregulering Welwillend gedrag

Strategieprofiel

gedragsprofiel

Het primaire doel van een preventiestrategie is om de spontane naleving van weten regelgeving te vergroten. Naleving van regelgeving is niet vanzelfsprekend. De Tafel van 11 onderscheidt elf factoren binnen twee categorieën die (spontane) naleving van regels bevorderen c.q. beïnvloeden: DE DIMENSIES VOOR SPONTANE

DE HANDHAVINGDIMENSIES

NALEVING

1 2 3

Kennis van de regels (bekendheid en duidelijkheid) Kosten en baten Mate van acceptatie

6

Meldingskans

7 8

Controlekans Detectiekans

96

4 5

Normgetrouwheid doelgroep Maatschappelijke controle

9 10 11

Selectiviteit van toezicht Sanctiekans Sanctie-ernst

Permanente voorlichting en nalevingsondersteuning (compliance assistance) zijn hiervoor belangrijke instrumenten. Hoe dit precies vormgegeven en ingevuld dient te worden, is een kwestie van uitvoering en leent zich niet goed voor opneming in een algemene strategie. Het is wel goed denkbaar, en wellicht zelfs wenselijk, dat bestuursorganen dergelijke handhavingsinstrumenten gezamenlijk ontwikkelen en toepassen. Daarbij gaat het zowel om voorlichting over regelgeving, voorwaarden en vereisten als om communicatie over de resultaten van handhaving in concrete gevallen en/of van bijvoorbeeld branchegerichte acties. Toezichtstrategie Toezicht houdt in dat wordt gecontroleerd of weten regelgeving worden nageleefd (naar letter en/of geest). Voor een duidelijke en weloverwogen toezichtstrategie is, zoals ook de praktijk aantoont, een prioriteitstelling noodzakelijk. Het is immers onmogelijk om binnen de beschikbare capaciteit en tijd alle handhavingsgevallen gelijktijdig aan te pakken. Dit is bestuurlijk en juridisch gezien ook niet nodig. Voor de wijze waarop een prioriteitstelling wordt gemaakt, kunnen verschillende wegen worden bewandeld. Een gangbare en werkbare methode is het hanteren van een zgn. risicomatrix. Deze gaat uit van kans x effect. Op maat gesneden toezicht kan worden bereikt door de handhavingspiramide als uitgangspunt te nemen. Voor doelgroepen die zich aan de onderkant van de nalevingspiramide bevinden, kan een licht toezichtsregime van toepassing zijn. De nadruk zou daarbij vooral moeten liggen op communicatie en voorlichting. Dat geldt ook voor zgn. koplopers en voor bedrijven met een bewezen zorgsysteem. Provincie Noord-Brabant is bezig met het ontwikkelen van (objectieve) criteria voor ‘koplopers’, ‘middenmoters’ en ‘achterblijvers’. Onder een ‘bewezen zorgsysteem’ kan verstaan worden een zorgsysteem dat passend is voor de omvang van een bedrijf en waarmee het bedrijf zelf systematisch de naleving controleert van voorschriften. Hoewel er ook voor gekozen kan worden om de individuele bestuursorganen te laten bepalen of dergelijke toespitsingen worden gemaakt, is het vanuit het idee van level playing field en het gelijkheidsbeginsel te prefereren om het collectief voor te schrijven. De inhoud van de risicoanalyse, de prioritering en meetbare doelstellingen ten aanzien het toezicht zijn geen zaak van collectiviteit. De afzonderlijke bestuursorganen dienen dergelijke zaken periodiek (jaarlijks) vast te leggen in een Handhavinguitvoeringsprogramma. De basis van de toezichtstrategie wordt gevormd door de periodieke (her)controles. Daarnaast kan er behoefte bestaan om een algemeen inzicht te verkrijgen in het naleefgedrag van een branche of de naleving op een bepaald thema. Vormen van toezicht als

97

quickscans, thema- of branchecontrole zijn hiervoor de geschikte instrumenten. De bevindingen bij de periodieke (her)controles, quickscans, thema- of branchecontroles kunnen aanleiding geven tot het inzetten van andere vormen van toezicht zoals: a. ketentoezicht; b. integrale onderzoeken; c. diepte-onderzoeken; d. administratieve controle; e. systeemgericht toezicht. In bijzondere gevallen, bij klachten en/of bij calamiteiten zijn de zogenaamde incidentele controles aan de orde. CONTROLEVORM

RISICOGROEP

Periodieke (her)controle

Hoog, gemiddeld en laag

Quick scan, thema- of branchegerichte controle Ketentoezicht, integraal of dieptetoezicht en administratieve controle Verificatie, audits, milieuvluchten Incidentele controle naar aanleiding van klachten en calamiteiten

Gemiddeld en laag Hoog (n.a.v. de bevindingen bij de hierboven genoemde controlevormen) Algemeen ondersteunend Hoog, gemiddeld en laag

98

33.

Rolverdeling bij constatering overtredingen kwantiteit (Keur)

99

Bijlagen - Handboek Handhaving Waterschap De Dommel

100


101


Op 24.11.2015 is bovenstaande besproken met vertegenwoordigers uit de 3 processen en als zodanig is het schema vastgesteld. Van belang is tevens bijlage 31 van het Handboek handhaving (Gebruik eigendom waterschap). Er is een aparte Procedure voor aanschrijving “problemen bij onderhoudswerkzaamheden” opgesteld (zie T-schijf-Handhaving/ Informatie/ Buitengebieden). Deze is via Q&A bij het proces Beheer watersysteem opgenomen.

102


Vervolgcontroles

Dossier /DIV/Join

WaterPro

Proces-verbaal

Definitieve beschikking

Vooraankondiging

Hercontrole + brief

Controlebrief

Bedrijfscontrole

BEDRIJVEN

Doorlooptijd

Datum controle

34. Procestoetsing V&H

AFWIJ OPMERKINGEN KING ACTIES

Jan. Feb. Mrt. Apr. Mei. Jun. Jul. Aug. Sept Okt. Nov. Dec

V= Voldaan, in orde X-= Niet in orde Afwijkingen/ acties/ opmerkingen Ter verbetering van het gebruik van WaterPro worden jaarlijks 2 bijeenkomsten gehouden voor handhavers waterbeheer (en de 2 full-time BOA’s) en voor de handhavers industrie (en de “industriële BOA), gegeven (door de applicatiebeheerder WaterPro).

Kopie proceseigenaar z.s.m. na afsluiten controlejaar.

103


Normenkader 

Uitgangspunt is het door DB (I-04-00638) vastgestelde Handboek Handhaving, digitaal opgeslagen in Join.



Uitgangspunt is het geautomatiseerde systeem WaterPro (formats/procedures).

KPI’s: Doorlooptijd 100% van de brieven akkoord (geen overtredingen/opmerkingen) worden binnen 2 weken verzonden na controledatum (indien analyses dan binnen 2 weken na bekend worden analysecijfers). 100% van de brieven niet akkoord (of als er opmerkingen zijn) binnen 3 weken verzenden na controledatum (indien analyses dan binnen 3 weken na bekend worden analysecijfers). Afwijking is toegestaan doch dit moet in de brief worden vermeld (ook vermelden dat dit na overleg is gedaan met de procesmanager T&H). Begin 2015 is onderzocht of via WaterPro automatisch overzicht kon worden gemaakt. Geeft geen compleet en betrouwbaar beeld omdat er te veel variaties mogelijk zijn waardoor termijnen kunnen afwijken. Aanpassing van systeem is technisch wel mogelijk maar niet proportioneel (en noodzakelijk). Bedrijfscontrole Van toepassing zijn de bijlagen 13 t/m 17 van het Handboek Handhaving deel waterkwaliteit. Controle hierop is niet geheel uitvoerbaar doch bij de procestoetsing zijn dit wel de uitgangspunten. Controlebrief Format /procedure loopt via WaterPro, als brief NIET akkoord is moet altijd een collegiale toets worden gedaan. Voorlopig wordt deze borging enkel bij de procestoetsing gedaan (is in het systeem WaterPro niet in voorzien). Alle brieven NIET akkoord moet een minute in Join staan die is voorzien van een ondertekening en dagtekening. Bij strafrechtelijk en bestuursrechtelijk optreden (vanaf vooraankondigingen) moeten eventuele checklisten/ controlelijsten ook worden voorzien van dagen ondertekening. Hercontrole+brief Zie onder Bedrijfscontrole en Controlebrief. In alle gevallen moet de in de brief gestelde termijn worden nageleefd (in WaterPro opgenomen). Als in de brief is vermeld dat na een bepaalde datum wordt gecontroleerd (dus geen exacte datum) moet in alle gevallen toch binnen 2 weken een hercontrole worden uitgevoerd. Vooraankondiging Format /procedure WaterPro. Afwijkingen altijd in brief te benoemen (ook vermelden dat dit na overleg is gedaan met de procesmanager). Definitieve beschikking Format /procedure WaterPro. Afwijkingen altijd in brief te benoemen (ook vermelden dat dit na overleg is gedaan met de procesmanager).

104


Proces-verbaal Volgens Protocol Handboek handhaving.

WaterPro Indien handhavingsstrategie van toepassing is (overtreding) dan altijd volgens procedure WaterPro. Vanaf 1.1.2016 voorlopig ingevulde LHS-app-formulier opnemen. Controle in Pro kan via Handhaving (op procedure, naam, datum etc. etc.). Na hercontrole altijd nieuwe inplannen.

Dossier/DIV/Join Fysieke stukken bij DIV herbergt in ieder geval alle verstuurde en ontvangen brieven en bijlagen. Deze dienen ook in Join aanwezig te zijn. Overige correspondentie moet dossier en WaterPro samen complementair zijn. Brieven met handhavingsacties moeten in Join een getekend exemplaar bevatten (met nummer). Verzending mail (m.n. bij heffingzaken) moet minimaal in WaterPro aanwezig zijn en ook herleidbaar zijn wie via de mail info heeft ontvangen. Vermelding in Join slechts als er zaken zijn “afgekeurd”. Vervolgcontroles Gemaakte vastgelegde afspraken (in brieven) moet allen worden nagekomen. Toetsingswijze Toetsing wordt maandelijks door procesmanager T&H uitgevoerd op bovenstaande onderwerpen. Keuze van het dossier is grotendeels willekeurig. Er wordt wel variatie aangehouden zoals niet telkens dezelfde procedures, handhavers, soorten controles e.d. Uitslag wordt in 3-wekelijks werkoverleg behandeld, vooraf zal de procesmanager, indien afwijkingen zijn geconstateerd dit eerst met de betreffende handhaver bespreken. Voorstellen voor verbeterpunten en eventuele acties met einddata worden in het werkoverleg besproken en vastgelegd. Eens per jaar voert een senior handhaver binnen T&H op dezelfde wijze een controle uit op deze procestoetsing (doornemen 1 procestoetsing). De te nemen vervolgstappen worden met de procesmanager T&H besproken die vervolgens indien van toepassing de betreffende handhaver aanspreekt alvorens het in het werkoverleg te behandelen. De opzet en wijze van deze aangepaste procestoetsing is akkoord bevonden door de procesmanager Stellen kaders en adviseren (13.07.2009). In het handboek handhaving is dit vastgelegd onder Borging, hoofdstuk 8.

105


35.

Overzicht bijlagen

Bijlagenummer

Paragraaf

1

2.2

Prioriteringsbeschrijving

2

2.2

Risicomatrix Keur

3

2.2

Probleemanalyse

4

2.4.1

4a

3

Toelichting categorie 2 overtredingen

5

2.4.1

Procesbeschrijving handhaving Keur

6

2.4.1

Procesbeschrijving Schouw (vervallen)

7

2.5

Arborichtlijn 2011

8

2.5

Arbo-middelen-onderhoud

9

2.5

Hygiëneprotocol

10

2.5

Informatievoorziening

11

3.1.2

12

3.2.1.1

Protocol handhaafbaarheidstoets

13

3.2.1.1

Technologisch handhavingsadvies

14

3.2.1.1

Procesbeschrijving Vergunningen (vervallen)

15

3.2.1.4

Protocol aansturing BOA’s

16

3.2.2.2

Werkplan samenwerking NVWA

17

3.3.1

Protocol roulatie handhavers industrie

18

3.3.1

Protocol roulatie handhavers waterbeheer – BOA’s

19

3.3.9

Procesbeschrijving handhaving nautisch beheer (vervallen)

20

3.3.9

Procesbeschrijving reacties en klachten (vervallen)

Beschrijving

Procesbeschrijving T&H

Protocol plaatsing internetberichten T&H

106


Bijlagenummer

Paragraaf

21

3.4.11.1

Overtredingen van enige betekenis

22

3.9

Informatielijn handhavingszaken db

23

4.1.2.2

Werkafspraken handhavingsstrategie overstorten

24

4.1.2.3

Handhaving teelt-mestvrije zone

25

4.1.2.5

Werkinstructie beoordeling van milieujaarverslagen

26

4.1.2.13

Werkinstructie administratieve verwerking bodemsaneringen en proefbronneringen

27

4.1.3

28

4.1.3.1

29

4.8.4

Protocol administratieve verwerking proces-verbaal/Bsb/ Boeterapport

30

4.9.1

Protocol toetsing ernst overtredingen bij directe lozingen

31

4.12

Gebruik eigendom waterschap

32

3 en 3.4

Handhavingstrategie

33

4.1.2.6

Rolverdeling bij constatering overtredingen kwantiteit (Keur)

34

8.

Beschrijving

Werkinstructie bedrijfscontroles en monsterneming Protocol contra-analysemonsters en kosten

Procestoetsing T&H

107

DB. Versie 5 februari 2016

Recommend Documents