Cultureel Erfgoed en Locatie: Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

1 of 1

http://www.cultureelerfgoedenlocatie.nl/Inhoudsopgave?mode=print

Cultureel Erfgoed en Locatie: Inhoudsopgave Frontpage / Introductie (FrontPage) Inhoudsopgave Inleiding De Collecties 1. Omschrijving locatiegerelateerd erfgoed (De-Collecties#Omschrijvinglocatiegerelateerderfgoed) 2. Virtuele beschikbaarheid locatiegerelateerd erfgoed (De-Collecties#Virtuelebeschikbaarheidlocatiegerelateerderfgoed)

3. Vindbaarheid virtueel aanbod (De-Collecties#Vindbaarheidvirtueelaanbod) 4. Afstemming vraag en aanbod (De-Collecties#Afstemmingvraagenaanbod) 5. Conclusie (De-Collecties#Conclusie)

De Markt 1. Markt (mobiel) internet (De-Markt#Marktmobielinternet) 2. De erfgoedmarkt (De-Markt#Deerfgoedmarkt) 3. Conclusie (De-Markt#Conclusie)

Het Geoweb 1. 2. 3. 4.

Ontstaan geo-web (Het-Geoweb#Ontstaangeoweb) Het Geo-web (Het-Geoweb#HetGeoweb) Geo-web toepassingen (Het-Geoweb#Geowebtoepassingen) Conclusie (Het-Geoweb#Conclusie)

De Techniek 1. 2. 3. 4.

Standaarden geo-informatie (De-Techniek#Standaardengeoinformatie) Creatie (De-Techniek#Creatie) Publicatie (De-Techniek#Publicatie) Conclusies (De-Techniek#Conclusies)

Conclusies Documenten (Geraadpleegde-documenten) Glossarium (Glossarium)

7-10-2009 21:03

Inleiding

1 of 2

http://www.cultureelerfgoedenlocatie.nl/Inleiding?mode=print

Cultureel Erfgoed en Locatie: Inleiding Voor u ligt een verkenning naar de mogelijkheden van op locatie gebaseerde internetdiensten voor het realiseren van een groter publieksbereik voor (digitaal) cultureel erfgoed. De verkenning heeft tot doel beleidsmakers binnen het cultureel erfgoedveld te informeren, te inspireren en te ondersteunen in hun beleidskeuzes ten aanzien van het stimuleren van het publieksbereik voor (digitaal) cultureel erfgoed. De interesse voor historie in het algemeen en (digitaal) cultureel erfgoed in het verlengde daarvan, is groot. Zeventig procent van de bevolking is, al dan niet latent, geinteresseerd. Interesse voor de historie van de eigen leefomgeving neemt daarbij - naast interesse voor de eigen familiegeschiedenis - de belangrijkste plaats in. De beschikbaarheid van (digitaal) cultureel erfgoed wordt door de overheid van groot maatschappelijk belang geacht, onder meer in het kader van de ontwikkeling van cultureel burgerschap[1] en als stimulans voor de creatieve industrie[2]. Vanuit deze gedachte is in de afgelopen jaren ingezet op grootschalige digitalisering en het stimuleren van publieksbereik. Ondanks de investeringen van de afgelopen jaren blijft het publieksbereik ver achter bij het potentieel. Erfgoedinstellingen slagen er onvoldoende in in te spelen op de interesse voor historie. Daarbij blijkt dat het bereiken van met name jongeren, 25-45 jarigen, vrouwen, allochtonen en lager en middelbaar opgeleiden achter blijft. In de afgelopen jaren is gebleken dat internet succesvol kan worden ingezet bij het vergroten van het publieksbereik voor cultureel erfgoed. 'Locatie' is naast 'tijd' een van de belangrijkste vernieuwingingen in het zoeken, vinden en toepassen van informatie via internet. Daarmee is locatie ook een van de interessantste concepten om tot vernieuwing te komen bij het stimuleren van publieksbereik van (digitaal) cultureel erfgoed. Deze verkenning brengt de mogelijkheden en obstakels in kaart van de inzet van op locatie gebaseerde internetdiensten voor het stimuleren van het publieksbereik van (digitaal) cultureel erfgoed. Voor nu en de nabije toekomst. Digitaal staat hierbij met opzet tussen haakjes omdat - zoals zal blijken - met de inzet van op locatie gebaseerde technologie fysiek en digitaal cultureel erfgoed steeds dichter bij elkaar komen, elkaar ontmoeten en elkaar versterken. De verkenning bestaat naast de inleiding uit vijf onderdelen. Dat zijn: de collecties, de markt, het Geoweb, de techniek en conclusies. In 'de collecties' wordt ingegaan op wat locatiegebonden (digitaal) erfgoed precies is. In 'de markt' wordt het marktpotentieel voor locatiegebonden (digitaal) erfgoed verkend. In Geoweb wordt de geschiedenis en stand van zaken op het gebied van de geografische software geschetst. In 'de techniek' wordt een overzicht gegeven van locatiegebonden internettechnologie die beschikbaar is en komt. In 'de praktijk' komen de randvoorwaarden die spelen bij het inzetten van de technologie in combinatie met de collecties aan bod. In 'conclusies' worden uitspraken gedaan op basis van de visie over de toekomst. Hier komen ook de kansen en obstakels welke nog steeds een rol spelen bij het realiseren van deze kansen een rol spelen. Footnotes

7-10-2009 20:58

Inleiding

2 of 2

http://www.cultureelerfgoedenlocatie.nl/Inleiding?mode=print

1. Raad van Cultuur, 'Innoveren, Partciperen!', 2007, pg 4. 2. OCW, 'Brief Cultuur en Economie 2009', 15 september 2009.

7-10-2009 20:58

De Collecties

1 of 8

http://www.cultureelerfgoedenlocatie.nl/De-Collecties?mode=print

Cultureel Erfgoed en Locatie: De Collecties In dit hoofdstuk wordt ingegaan op wat locatie gerelateerd erfgoed precies is. Aan de orde komen de definitie van locatie gerelateerd erfgoed, de verschillende soorten locatie gerelateerd erfgoed, het fenomeen 'digitale collectie ederland' en de virtuele beschikbaarheid en vindbaarheid van die digitale collectie.

Omschrijving locatie gerelateerd erfgoed Er zijn veel termen in omloop voor erfgoed waarbij een locatiecomponent relevant is. Voor de helderheid wordt binnen deze verkenning voor een overkoepelende term gekozen: locatie gerelateerd erfgoed. Hieronder wordt deze term uitgewerkt, nadat eerst een aantal relevante begrippen zijn doorgenomen: Erfgoed: Digitaal Erfgoed Nederland (DEN) definieert 'erfgoed' in Het Woordenboek voor het Digitaal Erfgoed als: "Sporen uit het verleden in het heden. Dat kunnen tastbare en zichtbare sporen zijn zoals voorwerpen in musea, archeologische vondsten, archieven, monumenten en landschappen. Maar ook de daaraan verbonden gebruiken, verhalen en gewoonten. Zo wordt ook wel onderscheid gemaakt tussen het materieel en immaterieel cultureel erfgoed."[1] Digitaal erfgoed: is de "digitale verschijningsvorm van cultureel erfgoed. Er kunnen drie vormen worden onderscheiden: Digitally born erfgoed: Erfgoedmateriaal dat van origine al digitaal is, zoals elektronische archieven, digitale kunst of foto's die met een digitale camera zijn gemaakt. Gedigitaliseerd erfgoed: Erfgoedmateriaal dat van origine niet digitaal is, maar waarvan een digitale reproductie is gemaakt. Digitale informatie over erfgoed: Bijvoorbeeld beschrijvingen, detailfoto's of digitale reconstructies van het erfgoedobject. De informatie wordt meestal in een geordende vorm (bijvoorbeeld een database) beschikbaar gesteld."[2]

Schematisch kunnen de verschillende verschijningsvormen van erfgoed als volgt worden weergegeven:

7-10-2009 20:59

De Collecties

2 of 8


De digitale collectie ederland: wordt door DEN omschreven als: "Metafoor voor nationale verzameling digitaal cultureel erfgoed die toegankelijk en herbruikbaar is. Digitale erfgoedobjecten in de digitale collectie Nederland kunnen in samenhang toegankelijk worden gemaakt, los van de locatie van de fysieke originelen. Door het digitale materiaal boven de grenzen van de beherende instellingen uit te tillen ontstaan meer mogelijkheden tot combinatie en hergebruik."[3] Uit het onderzoek Digitale Feiten van DEN komt naar voren dat de 'digitale collectie Nederland' anno 2008 ongeveer 25% van de fysieke collectie betreft.[4]Het Instituut Collectie Nederland (ICN) komt in haar Collectiebalans 2008 tot dezelfde conclusie. Virtueel erfgoed: is het op internet gepubliceerde digitale erfgoed. Onbekend is welk percentage van de digitale collectie Nederland online beschikbaar is. Dit komt omdat er in onderzoeken geen onderscheid wordt gemaakt tussen beschikbaarstelling binnen de instelling en daarbuiten. Zeker is dat de virtuele collectie een fractie is van de totale digitale collectie. Auteursrechten spelen daarbij een belangrijke rol. Schematisch kan het onderscheid tussen de fysieke, digitale en virtuele erfgoedcollectie Nederland als volgt worden weergegeven:

7-10-2009 20:59

De Collecties

3 of 8


Locatie gerelateerd erfgoed: is erfgoed dat aan een locatie gerelateerd kan worden. Het relateren kan gebeuren op basis van het onderwerp of vindplaats. Er kunnen drie vormen worden onderscheiden: Aan een fysieke locatie gebonden erfgoed: Voorbeelden zijn monumenten, grafheuvels, cultuurlandschap, archeologische vindplaatsen en land art. Met een fysieke locatie verbonden erfgoed: Erfgoedobjecten die een relatie hebben met een bepaalde locatie in de vorm van vindplaats, bewaarplaats of plaats van de representatie. Het kan zowel digitaal als niet digitaal erfgoed betreffen. Niet digitale voorbeelden zijn: analoge foto's, tekeningen, schilderijen, beelden en archeologische vondsten. Ten behoeve van de duiding, de conservering en de ontsluiting wordt op een later tijdstip soms een (digitale) locatiebeschrijving toegevoegd of een digitale kopie vervaardigd. Digitale voorbeelden zijn: digitale beschrijvingen en/of digitale representaties (2D of 3D) van zowel aan een fysieke locatie gebonden erfgoed als met een fysieke locatie verbonden erfgoed. Digitaal geo-erfgoed: Digitaly born erfgoed dat van origine al een locatiebeschrijving in zich draagt. Voorbeelden zijn digitale kaarten (vector bestanden), satallietfoto's en digitale foto's met automatische locatiemarkering.

Het spreekt voor zich dat locatie gerelateerd digitaal erfgoed bestaat uit dat deel van de totale locatie gerelateerde erfgoedcollectie dat digitaal beschikbaar is. Locatie gerelateerd virtueel erfgoed is locatie gerelateerd digitaal erfgoed dat online beschikbaar is. Aangezien bijna elk erfgoedobject wel een vervaardigingsplaats, vindplaats, plaats van bewaring of onderwerp met plaatsbepaling heeft, beslaat in praktijk de locatie gerelateerde collectie praktisch de gehele erfgoedcollectie. Dit wordt bevestigd door de marktscan die in 2008 is uitgevoerd door het onderzoeksbureau ITHAKA in opdracht van STAP onder 200 erfgoedinstellingen. Daaruit blijkt dat ongeveer 28%[5]van de locatie gerelateerde collectie gedigitaliseerd is. Dit stemt overeen met 26% van de totale erfgoedcollectie[6].

Virtuele beschikbaarheid locatie gerelateerd erfgoed Digitalisering van cultureel erfgoed vindt pas sinds relatief kort plaats. De motivaties voor investeringen in digitalisering zijn daarbij verschoven van beheer en behoud naar publieksbereik. Publieksbereik van (digitaal) erfgoed wordt zeer relevant geacht, desondanks is tot noch toe maar een beperkt deel van het erfgoed gedigitaliseerd. Een nog kleiner gedeelte is daadwerkelijk virtueel beschikbaar. Daarvoor zijn een aantal oorzaken aan te wijzen.

7-10-2009 20:59

De Collecties

4 of 8


Motivatie voor digitalisering: Investeringen in digitalisering van cultureel erfgoed zijn in eerste instantie opgekomen uit redenen van doelmatigheid bij behoud en beheer. Door de mogelijkheden de het internet biedt voor het publiceren van digitaal erfgoed voor een breed publiek, heeft publieksbereik snel aan belang gewonnen bij de motivatie voor digitalisering van erfgoed. Daarmee is ook langzaam de aandacht verschoven van een focus op het aanbod naar een focus op de vraag. Maatschappelijk belang: De focus op het vergroten van het publieksbereik van cultureel erfgoed sluit aan op het steeds grotere maatschappelijke belang dat daaraan wordt gehecht. Toenemende mondialisering en migratie hebben de behoefte in Nederland naar historische kennis en inzicht in de eigen identiteit vergroot. Kennis over kunst, cultuur en erfgoed dragen bij aan dit inzicht. Deze opvatting is door de Raad van Cultuur verwoord in haar meest recente advies uit 2007 Innoveren, Participeren! in de term: cultureel burgerschap. De raad stelt: "Burgerschap en maatschappelijke participatie zijn niet louter een kwestie van – ooit verworven – formele rechten en van economische zelfstandigheid. Het zijn zaken die dag in dag uit moeten worden bevochten en waargemaakt, en daarbij spelen cultuur en culturele participatie een cruciale rol. Cultureel burgerschap draagt op deze manier bij aan gevoel van verantwoordelijkheid voor de eigen omgeving".[7] De raad sluit hiermee aan op theorie over identiteitsvorming uit het verleden van o.a. G.H. Mead. Mead legde reeds in 1969 een directe verbinding tussen de identiteit van het individu en zijn leefomgeving. Het heden, de sociale leefomgeving zoals die er op dit moment uitziet, is immers voortgekomen uit (constructies uit) het verleden. Het verleden duikt in allerlei vormen op: bijvoorbeeld als herinneringen, gewoonten, omgangsvormen, instituties en tradities, maar evengoed als elementen in de uiterlijke leefomgeving, zoals gebouwen en natuurlijke gebieden. Er is een constante wisselwerking tussen het individu en zijn omgeving, waardoor beide zich continu ontwikkelen.[8]Het spreekt dan ook voor zich dat - in deze context - erfgoed dat inzicht biedt in de ontwikkeling van de leefomgeving van groot belang is. Investeringen in digitalisering: Slechts 28% van de locatie gerelateerde erfgoedcollectie is digitaal beschikbaar. Dit komt doordat erfgoedcollecties pas sinds relatief recent gedigitaliseerd worden en het budget en de capaciteit voor digitaliseringactiviteiten gelimiteerd is. Wat de toekomst op dit vlak gaat bieden is vooralsnog niet duidelijk. Er zijn signalen die er op wijzen dat de budgetten voor basisdigitalisering bij de rijksoverheid teruglopen. Daar staat tegenover dat steeds vaker provincies en gemeenten hierin investeren, dit past binnen de trend van de decentralisatie binnen overheden. Ook zijn er initiatieven waar digitalisering wordt bekostigd uit de opbrengsten van het vermarkten van gedigitaliseerde collecties. Intellectueel eigendom: Niet de gehele locatie gerelateerde digitale erfgoedcollectie is virtueel beschikbaar. Een van de obstakels die daarbij een rol spelen is intellectueel eigendom. Vooral voor de collecties van musea – en dan met name de audiovisuele collecties - geldt dat intellectueel eigendom beperkingen opwerpen voor de online publicatie van locatie gerelateerd erfgoed. Mede daarom is een groot deel van de digitale collectie alleen in de studiezaal van de erfgoedinstellingen zelf beschikbaar.

Vindbaarheid virtueel aanbod De vindbaarheid van virtueel locatie gerelateerd erfgoed is, op zijn zachts uitgedrukt, suboptimaal. De oorzaken daarvan zijn: Onbekendheid collecties: Een groot deel van het publiek is niet bekend met het bestaan van cultureel

7-10-2009 20:59

De Collecties

5 of 8


erfgoed, de instellingen die de collecties beheren en de websites waar de collecties worden aangeboden. Bij erfgoedinstellingen spelen gebrek aan communicatie- en marketingbudget, gebrek aan kennis over online marketing en beperkte kennis van doelgroepen en doelgroepstrategie ën hierbij een rol. Gefragmenteerd aanbod: Zowel inhoudelijk als publicitair is er sprake van een gefragmenteerd aanbod. Instellingen bepalen individueel hun eigen digitaliseringsbeleid. Daarbij lag aanvankelijk de focus op beheer en pas de laatste jaren ook op publieksbereik. Het bewustzijn van locatie als belangrijk thema voor digitale ontsluiting en selectiebeleid is zeer recent. Een instellingsoverstijgend digitaliseringsplan gericht op publieksbereik van de locatie gerelateerde collectie ontbreekt tot nu toe. De publicatie van de beschikbare locatie gerelateerde collectie is zeer fragmentarisch. Erfgoedinstellingen publiceren een klein deel van hun collectie doorgaans via hun eigen website, minder vaak via gezamenlijke platforms en bij uitzondering via platforms van derden zoals Flickr.[9]Dit leidt ertoe dat het publiek verdwaalt in een enorme hoeveelheid websites. Er zijn ook enkele lichtpuntjes waar door bundeling van krachten het publiek online beter wordt bediend. Op het gebied van het populaire thema locatie zijn de eerste aanzetten gegeven met KICH.nl (gericht op professionals) en WatWasWaar.nl (gericht op een breed publiek). Dit zijn websites waar de locatie gerelateerde collecties van meerdere erfgoedinstellingen worden samengebracht en ontsloten via een kaartapplicatie. Minpunten zijn dat door het relatief beperkte aantal deelnemers het contentaanbod suboptimaal is en dat de interfaces - gezien de snelle ontwikkeling van geo-interfaces - al weer gedateerd zijn. Slechte indexeerbaarheid: Informatie op internet wordt meestal met behulp van een zoekmachine zoals Google of Yahoo gezocht. Of informatie gevonden wordt door zoekmachines is afhankelijk van de indexeerbaarheid. Veel virtuele erfgoedcollecties zijn niet tot op itemniveau indexeerbaar waardoor ze niet gevonden worden. Dit komt onder andere doordat veel erfgoedcollecties zich bevinden in afgeschermde zoeksystemen. Ook de kwaliteit van de metadata speelt hierbij een rol. Kwaliteit en aanwezigheid metadata: Van de virtueel beschikbare locatie gerelateerde erfgoedcollectie is maar een beperkt gedeelte vindbaar of ontsloten op basis van locatie. Dit komt doordat de metadata die dit mogelijk maakt ontbreekt (bijna 20 %) of suboptimaal is (het overgrote deel van de overige 80%).[10] De oorzaak hiervan is het ontbreken van de een exacte locatiebepaling in metadata waardoor adequate ontsluiting niet mogelijk is. Ter illustratie: een interieurfoto is opgeslagen met titel 'Krotwoning Amsterdam'. Een koppeling op basis van exact adres of wijk zou in dit geval adequate ontsluiting mogelijk maken. De slechte metadatering is ontstaan bij het proces van digitalisering - waar metadatering deel van uit maakt. In de metadata kreeg het element locatie tot voor kort geen nadrukkelijke aandacht omdat de huidige mogelijkheden van ontsluiting op locatie - die steeds meer vragen om een zo exact mogelijke locatiebepaling - nog niet bekend waren. Interfaces voor ontsluiting: Laagdrempelige interfaces vergroten de toegang tot informatie. Interfaces gericht op het online ontsluiten van informatie op basis van locatie zijn relatief nieuw. Google Maps bijvoorbeeld werd pas in 2005 geïntroduceerd. De inzet van deze ‘nieuwe’ locatie-interfaces voor het ontsluiten van erfgoed kent nog obstakels. Zo is de factor tijd geen standaard onderdeel van de interfaces en spelen ook hier beperkingen op het gebied van intellectueel eigendom een rol[11].

Afstemming vraag en aanbod aast dat de beschikbaarheid en de vindbaarheid van collecties suboptimaal zijn sluit het aanbod

7-10-2009 20:59

De Collecties

6 of 8


van locatie gerelateerd erfgoed niet goed aan bij de vraag. Locatie gerelateerde erfgoedcollecties bestaan uit verschillende typen bronsoorten. Onderzoeksbureau ITHAKA heeft in een gebruikersonderzoek in opdracht van STAP in 2008 de interesse voor locatie gerelateerd virtueel erfgoed per bronsoort in kaart gebracht (zie tabel). De interesse van potentiële gebruikers blijkt vaak overeen te komen maar wijkt ook op een aantal punten af. Zo blijken potentiële gebruikers meer interesse te hebben voor de (lucht)foto’s, plaatsbeschrijvingen, ansichtkaarten en bewegend beeld, dan de huidige gebruikers. Aangezien het huidige aanbod niet is afgestemd op de gebruikerswensen en er een relatie bestaat tussen de interesse van de huidige gebruikers en het aanbod kan dan ook worden geconcludeerd dat de eerder genoemde (lucht)foto’s, plaatsbeschrijvingen, ansichtkaarten en bewegend beeld ondervertegenwoordigd zijn in het aanbod. Score Type locatie gerelateerd erfgoed 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

plattegronden bevolkingsregisters luchtfoto's historische plaatsbeschrijvingen ansichtkaarten en historische foto's kadastrale kaarten en Bonnebladen prekadastrale kaarten en kaartboeken eigendomsakten historische atlassen bewegend beeld

Interesse potentiële gebruikers voor locatie gerelateerd virtueel erfgoed 56% 46% 53% 46%

Interesse huidige gebruikers voor locatie gerelateerd virtueel erfgoed 61% 45% 34% 37%

47%

35%

16%

69%

10%

63%

19% 21% 42%

47% 40% 9%

Een marktscan naar de beschikbaarheid van locatie gerelateerd (digitaal) erfgoed - uitgevoerd onder 200 erfgoedinstellingen door ITHAKA in opdracht STAP – bevestigt de geconstateerde discrepantie tussen vraag en aanbod. Dit is uitgewerkt in de onderstaande tabel, waarbij uitkomsten van de marktscan worden gecombineerd met uitkomsten van het gebruikersonderzoek van ITHAKA. De virtuele beschikbaarheid is niet meegenomen in de tabel. Score Top 10 meest gevraagd locatie gerelateerde erfgoedcollecties 1 plattegronden 2 bevolkingsregister 3 luchtfoto's 4 historische plaatsbeschrijvingen 5 ansichtkaarten en historische foto's

Top 10 beschikbare digitale erfgoedcollecties met locatieaanduiding voorwerpen foto's atlassen en kaarten bouwtekeningen en gebouwen algemene collecties

Top 10 beschikbare digitale erfgoedcollecties zonder locatieaanduiding 3-dimensionale kunstobjecten posters en affiches schilderijen microfiche/microfilm prenten

7-10-2009 20:59

De Collecties

7 of 8


6 7 8 9 10

kadastrale kaarten en bonnenbladen prekadastrale kaarten en kaartboeken eigendomsakten historische atlassen bewegend beeld

persoonsgegevens

tijdschriften

schilderijen

briefkaarten

prenten en tekeningen bewegend beeld afbeeldingen

kaarten en plattegronden tekeningen negatieven

Conclusie Ondanks dat het maatschappelijk belang van locatie gerelateerd erfgoed groot wordt geacht, is er op het gebied van de virtuele beschikbaarheid en vindbaarheid nog flink wat werk aan de winkel. De locatie gerelateerde erfgoedcollectie blijkt omvangrijk maar in het geval dat deze al digitaal of virtueel beschikbaar is, slecht vindbaar. Op basis van meerdere onderzoeken blijkt dat maar 28% van het locatie gerelateerde erfgoed gedigitaliseerd is. De virtuele beschikbaarheid ligt nog veel lager. Oorzaken hiervan zijn de beperkte beschikbaarheid van budget voor digitalisering en beperkingen op het gebied van intellectueel eigendom. De vindbaarheid van de virtuele collectie blijkt vervolgens beperkt. Dit kom door: de onbekendheid van collecties, instellingen en website, het gefragmenteerde aanbod, de slechte indexeerbaarheid van de collecties, de slechte kwaliteit of het ontbreken van metadata en de beperkte inzet van geschikte interfaces. Tot slot blijkt het aanbod aan locatie gerelateerd erfgoed niet goed aan te sluiten op de publieke interesse. Vooral (lucht)foto’s, plaatsbeschrijvingen, ansichtkaarten en bewegend beeld zijn ondervertegenwoordigd.

In dit hoofdstuk: De Collecties 1. Omschrijving locatie gerelateerd erfgoed (#Omschrijvinglocatiegerelateerderfgoed) 2. Virtuele beschikbaarheid locatie gerelateerd erfgoed (#Virtuelebeschikbaarheidlocatiegerelateerderfgoed)

3. Vindbaarheid virtueel aanbod (#Vindbaarheidvirtueelaanbod) 4. Afstemming vraag en aanbod (#Afstemmingvraagenaanbod) 5. Conclusie (#Conclusie)

Footnotes 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

DEN, ABC-DE, 'Woordenboek voor het digitaal erfgoed', 2008, pg 54 DEN, ABC-DE, 'Woordenboek voor het digitaal erfgoed', 2008, pg 59 DEN, ABC-DE, 'Woordenboek voor het digitaal erfgoed', 2008, pg 61 DEN, 'Digitale Feiten', 2008, pg 27-33 ITHAKA, 'Marktscan Erfgoedinstellingen' 2008, pg 19 Dat percentage is door zowel DEN als het ICN geconstateerd. Raad van Cultuur, 'Innoveren, Participeren!', 2007. pg 13 SCP, 'Klik naar het Verleden', 2006. pg 35 Voorbeeld: Fotocollectie van het Nationaal Archief op Flickr: http://www.flickr.com/photos /nationaalarchief 10. ITHAKA, 'Marktscan Erfgoedinstellingen, 2008, pg 24-28

7-10-2009 20:59

De Collecties

8 of 8


11. Zie voor meer informatie het hoofdstuk techniek.

7-10-2009 20:59

De Markt

1 of 8

http://www.cultureelerfgoedenlocatie.nl/De-Markt?mode=print

Cultureel Erfgoed en Locatie: De Markt De markt voor locatie gerelateerd (virtueel) erfgoed bestaat uit een grote particuliere en een groeiende zakelijke markt. De gegevens die over deze markt bekend zijn worden in dit hoofdstuk bijeengebracht. Daarnaast wordt ook een overzicht gegeven van relevante trends op het gebied van (mobiel) internet gebruik.

Markt (mobiel) internet Mobiele internettoepassingen bieden een nieuw kanaal en nieuwe mogelijkheden voor het bereiken van publiek. De inzet van mobiel internet zou wellicht een brug kunnen slaan naar dagjesmensen en makers van cultuuruitjes voor het hele gezin. Twee groepen die frequente bezoekers zijn van fysiek erfgoed maar die praktisch nooit virtueel erfgoed raadplegen. Ondanks de unieke kenmerken en mogelijkheden van mobiel internet twijfelen velen of mobiele diensten al zo ingeburgerd zijn dat het opportuun is om er diensten voor te ontwikklen. Onderstaand wordt inzichtelijk gemaakt dat mobiele internetdiensten over hun kritieke punt heen zijn. Ter illustratie wordt ook het gebruik van internet in het algemeen weergegeven.

Internet Het gebruik van internet is in het eerste decennium van de 21e eeuw enorm toegenomen. Internet is niet alleen de radio maar inmiddels ook de gedrukte media qua populariteit voorbijgestreefd en uitgegroeid tot de belangrijkste informatiebron na de TV. Anno 2008 gebruikt 83%[1] van de Nederlanders dagelijks internet en 67%[2]regelmatig. Interessant is dat voor het zoeken van informatie over kunst en cultuur, internet zelfs veruit de belangrijkste informatiebron is.[3]Meer specifiek geldt voor gebruikers van internet, hoe lager de leeftijd hoe hoger het gebruik. Het verschil in gebruik tussen mannen en vrouwen blijkt klein, 86% van de mannen tegen 80% van de vrouwen. Van de online activiteiten scoort het zoeken naar informatie over producten en diensten het hoogst. Het zoeken van toeristische informatie is daarbij populair. Actief deelnemen in de vorm van zelf content uploaden is eveneens populair, 19% van de Nederlanders doet dit.[4] Steeds meer mensen zijn bereid te betalen voor audiovisueel materiaal, de teller staat inmiddels op 7% van de bevolking.[5] Exacte cijfers over het gebruik van het geoweb (verzamelterm voor alle geoservices en geocontent) zijn moeilijk te achterhalen. De veelheid aan diensten die inmiddels bestaan zijn hier debet aan. Alleen al op de website programmableweb.com, waar een verzameling van geomashups te vinden is staan 4333 applicaties (september 2009). De cijfers over het gebruik van een website als Routenet.nl, één van de populairste routeplanners die 3.5 miljoen unieke bezoekers per maand trekt in Nederland, geven wel een indicatie van de populariteit van geo-toepassingen. Wereldwijd wordt geschat dat zo'n 100 miljoen webgebruikers inmiddels zelf hebben bijgedragen aan het creëren van geocontent op het internet.

Mobiel internet Unieke kenmerken van het mobiele medium zijn: het is het eerste persoonlijke medium het eerste altijd-bij-je medium het eerste altijd aan medium het eerste medium met een ingebouwd betaalmechanisme het eerste medium altijd aanwezig op het punt van creatieve impuls en het eerste medium waarmee het publiek nauwkeurig kan worden geïdentificeerd

Het aantal mobiele telefoonaansluitingen in Nederland is toegenomen van 3 per 100 inwoners in 1995,

7-10-2009 21:00

De Markt

2 of 8


tot 100 in 2005. In 2005 had slechts 9 procent van de Nederlandse huishoudens geen mobiele telefoon.[6] Hoewel niet elke telefoon toegang heeft tot het internet, zijn er in Nederland inmiddels 6 miljoen mobiele telefoons die wel overweg kunnen met een draadloze connectie. Daarbij is een verdeling te maken tussen 2 miljoen UMTS- en 4 miljoen GPRS-toestellen.[7] GPRS-toestellen zijn zich 'bewust' van hun geografische locatie. Een internationale vergelijking ter illustratie: In de EU heeft 4% van de 3 miljard mobieltjes een GPS functie. In Japan, koploper op het gebied van mobiel internet, is het hebben van GPS in telefoons zelfs verplicht met oog op hulpverlening.[8] De introductie van flat fee mobiel-internet abonnementen en de komst van geavanceerdere mobiele toestellen zoals de iPhone (aandeel gestegen van 2% in 2007 tot 25% in juni 2009) hebben er voor gezorgd dat mobiel internet in Nederland definitief van de grond is gekomen. Inmiddels zijn er volgens Forrester Research 1,6 miljoen gebruikers die één of meerdere keren per maand over het mobiele web surfen, worden er per kwartaal een kwart miljoen 3G handsets verkocht en wordt de groei van het aantal mobiele surfers geschat op 30% tot 40% per jaar. Het gebruik ligt volgens het Platform Open Mobiel Internet [9](OMI (Gebruikers#footnote-1) ) zelfs nog hoger. 'Twee miljoen Nederlanders maken regelmatig gebruik van mobiel internet anno december 2008. Driekwart surft en mailt via een flat fee abonnement. Bovendien blijkt het aantal mobieltjes met een GPS-antenne afgelopen jaar te zijn gegroeid met een factor zeven.[10] Voor de toekomst voorspelt Forrester Research dat de adoptie van mobiel internet in Nederland over 5 jaar 47 % zal zijn (8 – 10 miljoen gebruikers). Ter illustratie vermeldt Forrester dat het opmerkelijk is dat mobiele consumenten in het Verenigd Koninkrijk met toegang tot Facebook via hun mobiele telefoon dagelijks gemiddeld 24 minuten online zijn tegenover 27,5 minuten op de PC. Bovendien bezoeken deze mobiele gebruikers Facebook gemiddeld 3,3 keer per dag tegenover 2,3 bezoeken op de PC. In sommige landen overstijgt het gebruik van mobiel internet dat van het gebruik via de PC al sinds een paar jaar. In Japan is dat het geval sinds 2006 en in Zuid Korea sinds 2006. In datzelfde jaar lag het gebruik van mobiel internet in EU landen als Italië , Duitsland en Oostenrijk rond de 30% van de totale bevolking. [11]

De toekomst van mobiel internet volgens Simyo, een mobiel netwerk van KPN.[12]

Gebruikers mobiel internet Onderzoek van het CBS geeft aan dat het gebruik van mobiele telefoon en internet vaak samen gaat. Personen die thuis geen internet hebben, maken ook minder gebruik van andere moderne media zoals de mobiele telefoon. Minder dan zeven op de tien Nederlanders zonder internet thuis gebruikt wel eens een

7-10-2009 21:00

De Markt

3 of 8


mobieltje, tegen bijna 95 procent van de personen met internet. [13] Onder de gebruikers van mobiel internet bevinden zich meer mannen dan vrouwen (31 tegen 21% in 2008 en 24 tegen 14% in 2007).[14] De grootste gebruikersgroep bevindt zich tussen de leeftijden 18 en 35 jaar.[15] Ruim 30 procent van de hoogopgeleide internetgebruikers jonger dan 45 jaar ging in 2007 met behulp van mobiele apparatuur online. Bij de oudere en laagopgeleide internetgebruikers lag dat aandeel op slechts 7 procent. De verspreiding van mobiel internet in de samenleving vertoont hiermee hetzelfde patroon als de verspreiding van internet aan het eind van de vorige eeuw. De eerste gebruikers van het internet waren toen ook juist de jongere, hoog opgeleide mannen. [16]

De erfgoedmarkt Zoals eerder gesteld bestaat de markt voor locatiegerelateerd (virtueel) erfgoed uit een grote particuliere en een groeiende zakelijke markt.

Particuliere erfgoedmarkt De publieke markt voor locatie gerelateerd virtueel erfgoed wordt gevormd door burgers met een interesse voor locatie gerelateerd cultureel erfgoed. De marktomvang, de samenstelling van de markt en de specifieke kenmerken van groepen zijn in kaart gebracht. Hierbij wordt de volgende kanttekening geplaatst. Een aantal recente onderzoeken van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) naar de gebruikers van virtueel erfgoed, zijn voor een belangrijk deel gebaseerd op onderzoek uit 2003. De vraag is dan ook in hoeverre de onderzoeksresultaten nog maatgevend zijn. Gezien het toenemende gebruik van internet, mobiele diensten in het algemeen en erfgoedwebsites in het bijzonder, kan aangenomen worden dat het gebruik van virtueel erfgoed inmiddels hoger ligt dan door de SCP onderzoeken gesuggereerd wordt. Marktomvang - De marktomvang voor cultureel erfgoed in het algemeen en locatie gerelateerd erfgoed in het bijzonder is groot. Onderzoek van het SCP uit 2003 heeft uitgewezen dat 70% van de bevolking interesse heeft voor cultureel erfgoed.[17] Op basis van nationaal en internationaal onderzoek blijkt dat 'voorouders' en 'de eigen woonomgeving' de meest populaire historische thema's zijn.[18] De interesse voor locatie gerelateerd erfgoed was in 2007 62%.[19] Naast de grote interesse voor cultureel erfgoed in het algemeen, blijkt het raadplegen van virtueel erfgoed populair: 44% van de bevolking zoekt online informatie over historische onderwerpen.[20] Volgens het onderzoek naar vrijetijdsbesteding van het SCP is het culturele bereik via internet tussen 2000 en 2005 toegenomen van 3% naar 7% van de bevolking.[21] In 2004 zoekt 25% van de geïnteresseerden en 10% van de totale Nederlandse bevolking informatie over oudheidkundige onderwerpen via het internet.[22] Virtueel versus fysieke erfgoedgebruik - Er zijn duidelijke verschillen waar te nemen tussen het virtueel en fysiek erfgoedgebruik. Dit betekent dat erfgoedinstellingen met virtueel erfgoed een ander, nieuw publiek weten te bereiken. Zo zijn virtuele gebruikers jonger dan de gebruikers van fysiek erfgoed.[23] Dit komt overeen met de algemene trend dat het internetgebruik toeneemt naarmate de opleiding hoger is en de leeftijd lager.[24] Hoog opgeleiden en tieners blijken ook vaker online contact met anderen te hebben over iets dat met vroeger te maken heeft.[25] In lijn met algemeen internetgedrag scoren mannen hoger qua virtueel erfgoedbezoek en vrouwen bij fysiek erfgoedbezoek. [26] Het bezoek van fysieke archieven en de lidmaatschap aan historische verenigingen vormen uitzondering, hier scoren mannen hoger dan vrouwen.[27] Voor de stelling dat een hoger virtueel gebruik leidt tot een hoger fysiek erfgoedgebruik is volgens het SCP nog onvoldoende bewijs. Er zijn echter wel aanwijzingen in deze richting. Zo heeft het Science

7-10-2009 21:00

De Markt

4 of 8


Museum in Londen veel fysiek publiek weten trekken door de lancering van een online game (Launchball) twee maanden voor de opening van een nieuwe interactieve kinderzaal. De game trok een miljoen bezoekers en er ontstond een community van honderdduizend personen. Launchball is opgenomen in de interactieve kinderzaal en is ook daar een groot succes. Daar staat tegenover dat archieven vaak juist een teruggang zien van het fysieke gebruik door de virtuele dienstverlening met name op het gebied van genealogie. Motivatie - Het SCP werkt de achtergronden voor interesse in erfgoed diepgaand uit in 'Klik naar het Verleden'(2006). Behoefte aan kennis (op lange termijn) en nieuwsgierigheid (op korte termijn) worden als belangrijkste motivatie gegeven. De behoefte aan kennis op lange termijn komt voort uit historisch besef, persoonlijke vergelijking en lokale oriëntatie. Historisch besef komt tot stand door het oproepen van herinneringen en ervaringen uit het verleden, waardoor maatschappelijke veranderingen kunnen worden geïnterpreteerd. Kenmerken van het hedendaags historisch besef zijn: de ervaring van het vreemde, de belangstelling voor anonieme historische personen en het bewustzijn dat er meerdere visies op het verleden mogelijk zijn. Uit de combinatie van historisch besef en persoonlijke vergelijking volgt historische identiteitsvorming, hierbij vereenzelvigt een individu of een groep zich met gebeurtenissen in de geschiedenis. Nieuwsgierigheid is een belangstelling op korte termijn en kan verschillende aanleidingen hebben: Nostalgie, externe aanleidingen, competentie, sociaal netwerk en status. Nostalgie wordt gezien als een belangrijk aspect van de hedendaagse omgang met het verleden. Dit wordt vaak omschreven als het romantiseren van het verleden en het verheffen van specifieke tijdvakken, of 'de goede ouwe tijd' in het algemeen, boven de huidige tijd. Achtergrond van nostalgie wordt vaak gezocht in ontevredenheid over het heden en een gebrek aan vertrouwen in de toekomst. Bij kortdurende belangstelling kan er sprake zijn van een externe aanleiding. Iemand verdiept zich bijvoorbeeld in het verleden in belang van een opdracht (scholier, architect). De interesse voor de eigen leefomgeving, en in het verlengde daarvan locatie gerelateerd erfgoed, lijkt verband te houden met identiteitsvorming. "Er is een constante wisselwerking tussen het individu en zijn omgeving, waardoor beide zich continu ontwikkelen."[28] Doelgroepprofielen - Voor de doelgroep voor cultureel erfgoed geldt in het algemeen: onbekend maakt onbemind. Andersom geldt: hoe hoger opgeleid, en daarmee: hoe meer kennis van erfgoed, hoe hoger de interesse.[29] Vrouwen zijn in het algemeen iets actiever, maar mannen scoren hoger op het gebruik van archiefcollecties en virtuele collecties. Meer specifiek heeft het SCP in verschillende onderzoeken naar gebruikers van (virtueel) erfgoed clusters aangebracht, ook wel doelgroepprofielen genoemd. In ‘Snuffelen en Graven’ (SCP, 2006) wordt de volgende verdeling gemaakt: Potentieel historisch genteresseerden vormen 28% van de bevolking (4.600.000 personen). Dit zijn personen met een nog latente of lichte interesse in geschiedenis en cultureel erfgoed. Beginnend historisch speurders zijn personen die al een tijdje bezig zijn met de geschiedenis van bijvoorbeeld familie of woonomgeving. Semiprofessionals zijn personen die zich al langer verdiepen in geschiedenis en cultureel erfgoed en een hoog niveau hebben bereikt van zoeken en informatieverwerking op dit gebied. Beginnend historisch speurders en semiprofessional vormen samen 13% van de bevolking, zijnde 2.100.000 personen anno 2008. In ‘Klik naar het Verleden’ (SCP, 2006) zijn een aantal clusters in groter detail uitgewerkt: Allrounders: Het betreft een relatief kleine maar zeer actieve groep met hoge betrokkenheid maar ook hoge verwachtingen door hun ervaringen met cultuur. Kenmerken zijn: relatief jong, vaak werkend en man (64%), zeer hoog opgeleid en veel vrije tijd die ingezet wordt voor kunst en cultuur. Een groot deel van de groep is online actief (87%), 30% heeft online contact over vroeger. Daarnaast zijn ze vaak lid van een cultuurhistorische vereniging en is 40% verzamelaar. Kunstminnaars: Zijn ervaren met kunst en cultuur (de nadruk ligt hierbij op kunst musea:

7-10-2009 21:00

De Markt

5 of 8


archeologie en monumenten zijn ondervertegenwoordigd), maken er veel tijd voor vrij en de betrokkenheid is hoog. Kenmerken zijn: hoog opgeleid, vaker vrouw (53%) en niet erg behendig met internet. Oververtegenwoordigd zijn: scholieren, Randstedelingen en werkende van 35-49 jaar. Ondanks de grote culturele interesse en hun regelmatig bezoek aan instellingswebsites heeft de groep maar een lichte interesse in virtueel erfgoed. Online wordt informatie gezocht over kunst, cultuur en erfgoed maar de voorkeur gaat uit naar de fysieke beleving. Het betreft een lastig te bereiken doelgroep waarvan niet bekend is hoeveel zij uitgeven aan erfgoed. Verenigingsleden: Zij maken veel tijd vrij voor hun culturele/historische vereniging en geven hier ook redelijk wat aan uit. Het gaat vaak om autochtonen uit de minder geürbaniseerde delen van Nederland. Kenmerken zijn: bijna uitsluitend ouderen (vaak gepensioneerd), vaker vrouw (52%), hoog opgeleid maar lager opgeleid dan de kunstminnaars en allrounders en een hoge betrokkenheid bij het onderwerp van hun vereniging. Internetgebruik is niet in de hele groep doorgedrongen, slechts 11% maakt gebruik van virtueel aanbod. 25% is tevens verzamelaar. Verzamelaars: Hebben een lichte interesse in cultureel en erfgoed (hierbij gaat het met name om specifieke objecten en in mindere mate over het bezoeken van musea en monumenten), veel tijd beschikbaar maar zijn weinig betrokken. Het verschil met de verenigingsleden zit in de voornaamste activiteit, het verzamelen, en in de gemiddeld iets lagere opleidingen en inkomens binnen deze groep. Kenmerken zijn: vaak ouder (50%), vaker man (52%). Maar 5% maakt gebruik van virtueel aanbod. Redelijk vaak lid van een cultuurhistorische vereniging en 45% is verenigingslid. Snuffelaars: Hebben bescheiden interesse voor cultuur en erfgoed maar relatief lage betrokkenheid. Zij zoeken eerder online naar historische informatie (87%) dan dat zij musea (44%) of bezienswaardige gebouwen (51%) bezoeken. Kenmerken: hoger opgeleid en verdient bovenmodaal. Oververtegenwoordigd zijn scholieren (lage betrokkenheid), studenten (hoge betrokkenheid) en werkende volwassenen (weinig tijd). Cultuuruitje in gezinsverband: In het algemeen actieve groep die af en toe een museum bezoekt en vaker een bezienswaardig gebouw (60%). Niemand raadpleegt internet of virtuele erfgoed. Kinderen van de basisschool en onderbouw van het voortgezet onderwijs zijn oververtegenwoordigd, naast hoogopgeleide volwassenen. Het inkomen ligt hoog. Dagjesmensen: Beperken zich tot het bekijken van een bezienswaardig gebouw (met name oude stadsdelen en dorpskernen) en het lezen in boeken of tijdschriften over vroeger. Is iets minder actief dan de degenen die cultuuruitjes maken in gezinsverband maar maken eveneens geen gebruik van internet of virtueel erfgoed. Kenmerken zijn: middelbare leeftijd, laag tot middelbaar opgeleid, werkend maar ook vaak huisvrouw/man.

Doelgroep, % bevolking 2008 Allrounders 4% - 660.000 Kunstminnaars 8% - 1.320.000 Verenigingsleden 6% - 990.000 Verzamelaars 8% - 1.320.000 Snuffelaars 9% - 1.485.000 Cultuuruitje in gezinsverband 16% - 2.640.000 Dagjesmensen 11% - 1.815.000

Betrokkenheid Interesse Vrije Leeftijd Internet Inkomen Opleidingsniveau erfgoed tijdsbesteding vaardigheden cultuur +++ +++ +++ 15 - 45 ++ +/++ +++ +++

+++

++

45+

+

++

++/+++

+++

+++

+++

55+

+/-

++

++

+

++

+++

55+

-

+

+

+/-

+

+/-

15 - 45

+++

++

+++

+

+

+++

6 - 45

/

+++

+++

+

+

++

45 - 55

/

++

+/++

Schematisch ziet het overzicht van de doelgroepsegmentatie door het SCP.

7-10-2009 21:00

De Markt

6 of 8


Zakelijke erfgoedmarkt Naast een pubieke markt bestaat er een zakelijke markt voor locatie gerelateerd erfgoed. Het is een markt waar erfgoedinstellingen zich doorgaans niet actief op richten maar die wel steeds vaker de weg weet te vinden naar de erfgoeddata. Over deze groep is echter veel minder bekend dan over de publieke gebruikersgroep. Marktomvang: Exacte cijfers over de marktomvang aan zakelijke gebruikers voor locatie gerelateerd erfgoed ontbreken. Groepen professionals met potentiële interesse zijn: academici, archivarissen, notarissen (900), makelaars (7000), projectontwikkelaars (7000), ingenieurs, professionele genealogen, en journalisten. Zij hebben vanuit hun betrekking interesse in erfgoed en cultuur. Kenmerken: Professionals zijn vaak bekend met het jargon van het erfgoedveld. Deze groep is bereid te betalen voor diensten, maar zij willen snel resultaat zien. Tot toe hebben zij nog weinig gebruik gemaakt van bijvoorbeeld digitale archieven vanwege de relatief hoge kosten die daaraan verbonden zijn.[30] Uit gebruikersonderzoek door ITHAKA blijkt dat gebruikers van locatie gerelateerd virtueel erfgoed met een professionele interesse vaker dan het algemene publiek op zoek zijn naar informatie en minder vaak multimedia content raadplegen en downloaden. De professionals wisselen vaker informatie onderling uit en bestellen vaker producten.[31] Motivatie: De motivatie voor de interesse voor cultureel erfgoed ligt bij professionals in een informatiebehoefte die voortkomt uit hun werkactiviteiten. Zo heeft de bekrachtiging van het verdrag van Malta [32]- dat archeologisch onderzoek bij bouwprojecten verplicht stelt - de vraag naar oude plattegronden en kaarten enorm doen toenemen. Daarnaast heeft de toenemende aandacht voor het milieu de vraag naar historische kadasterinformatie - die een indicatie geeft van grondgebruik in het verleden - doen toenemen. Naast de professionals die vanuit hun werk een informatiebehoefte hebben is er ook een zakelijke markt die geïnteresseerd is in het afnemen van datasets om deze - al dan niet in combinatie met andere informatie en producten - door te leveren aan klanten. Zij zijn Amerikaanse commerciële genealogische websites geïnteresseerd in historische kadasterinformatie omdat deze informatie bevat over beroepen van personen en hun bezit. Een voorbeeld van een andere groep die in opkomst is zijn hotelreserveringsites die meerwaarde willen bieden door het tonen van informatie over fysiek erfgoed in de buurt van hotellocaties.

Conclusie Voor locatie gerelateerd (virtueel) erfgoed blijkt een grote - vaak nog latente - particuliere markt te bestaan en een groeiende zakelijke markt. De motivatie van particulier geïnteresseerden is interesse en nieuwsgierigheid. De motivatie van professionals is uiteraard zakelijk en beslaat het domein van vele soorten onderzoek. Voor zakelijke gebruikers, bij wie tijd een belangrijke rol speelt, is het aannemelijk dat de virtuele beschikbaarheid het gebruik stimuleert. Bij de publieke gebruikers blijken er duidelijke verschillen te bestaan tussen de gebruikersgroepen van virtueel en fysiek erfgoed. Dit komt terug in de verschillende doelgroepprofielen. Op basis van de profielen zijn allrounders de meest voor de hand liggende doelgroep voor virtueel erfgoed wegens hun zeer hoge interesse en goede internet vaardigheden. Voor kunstminnaars en verenigingsleden geld dit iets minder, daar vormt het gebrek aan internet vaardigheden een obstakel. Snuffelaars vormen een grote potentiële gebruikersgroep maar zijn een uitdaging wegens de vluchtige interesse. Gebruik van fysiek erfgoed scoort hoog bij de groepen allrounders, kunstminnaars, verenigingsleden en verzamelaars met een grote interesse voor cultureel erfgoed. Grote groepen die vooral monumentaal erfgoed bezoeken zijn dagjesmensen en makers van cultuuruitjes met het hele gezin. Ondanks het verschil in gebruikersgroepen van cultureel erfgoed zijn er ook verbanden tussen het

7-10-2009 21:00

De Markt

7 of 8


gebruik van fysiek en virtueel erfgoed. Zo blijken veel gebruikers van fysiek erfgoed daarover virtueel praktische informatie op te zoeken. Ook zoeken sommigen, zoals allrounders, naast hun fysieke gebruik ook virtueel verdieping. Voorts zijn er de eerste tekenen dat virtueel gebruik van cultureel erfgoed het fysieke gebruik kan stimuleren. Al is soms - zoals bij archieven die hun genealogische data online zetten - ook sprake van substitutie. Nu het gebruik van mobiel internet de kritische grens gepasseerd is, is de vraag of nieuwe mobiele diensten de brug tussen fysiek en virtueel erfgoed verder kunnen versterken. Het is voor te stellen dat fysiek en virtueel erfgoed samenvloeien in een samenspel van via mobiele diensten beschikbare praktische en inhoudelijke achtergrondinformatie met bezoek aan en kennisverwerving over fysiek erfgoed. Beschikbaarheid via mobiele toepassingen van praktische en achtergrondinformatie over monumentaal erfgoed zou bijvoorbeeld van makers van cultuuruitjes met het hele gezin, die beschikken over goede internet vaardigheden, kunnen verleiden tot nog meer bezoek en verdieping. Gezien de beperkte internetvaardigheden van dagjesmensen ligt dat voor deze groep waarschijnlijk lastiger. Feit blijft dat nog veel onduidelijk is over het daadwerkelijke gebruik van locatie gerelateerd erfgoed en het daadwerkelijke gedrag van haar gebruikers. Nader onderzoek daartoe is nodig. In dit hoofdstuk: De Markt 1. Markt (mobiel) internet (#Marktmobielinternet) 2. De erfgoedmarkt (#Deerfgoedmarkt) 3. Conclusie (#Conclusie)

Footnotes 1. Eurostat, 'Information society statistics', 2008. http://epp.eurostat.ec.europa.eu /tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tin00061&plugin=1 2. Eurostat, 'Information society statistics', 2008. http://epp.eurostat.ec.europa.eu /tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tin00092&plugin=1 3. SCP, 'De virtuele cultuurbezoeker', 2008, pg 39 4. Eurostat, 'Information society statistics', 2008. http://epp.eurostat.ec.europa.eu /tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tin00119&plugin=1 5. Eurostat, 'Information society statistics', 2008. http://epp.eurostat.ec.europa.eu /tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tin00122&plugin=1 6. Eye, nummer 2, 2008 (in samenwerking met CBS), pg 25. www.cbs.nl/NR/rdonlyres /72671723-2FCF-408B-BD47-0E2C7DF5763D/0/200802eyeart.pdf 7. Emerce, ''Twee miljoen Nederlanders op mobiel internet', 9 december 2008. http://www.emerce.nl /nieuws.jsp?id=2804166 8. ZDnews, 'Gps verplicht in Japanse mobieltjes', 25 mei 2004. http://www.zdnet.nl/news/36598 /gps-verplicht-in-japanse-mobieltjes/ 9. Forrester Research, 'Western European Mobile Forecast, 2009-2014', 2009 10. Emerce, 'Twee miljoen Nederlanders op mobiel internet', 9 december 2008, met verwijzing naar onderzoek OMI, december 2008. http://www.emerce.nl/nieuws.jsp?id=2804166 11. SMLXL whtie paper (commissioned by Microsoft), 'The Glittering Allure of the Mobile Society', november 2008,http://www.scribd.com/doc/8992228/The-Glittering-Allure-of-the-Mobile-Society 12. Simyo op Youtube: http://www.youtube.com/watch?v=FScddkTMlTc 13. CBS, '1,2 miljoen Nederlanders hebben thuis geen internet', 17 december 2008. http://www.cbs.nl /nl-NL/menu/themas/vrije-tijd-cultuur/publicaties/artikelen/archief/2008/2008-2641-wm.htm 14. CBS, 'Mediaproducten steeds meer via internet", 28 oktober 2008. http://www.cbs.nl/nl-NL /menu/themas/vrije-tijd-cultuur/publicaties/artikelen/archief/2008/2008-071-pb.htm 15. Emerce, 'Twee miljoen Nederlanders op mobiel internet', 9 december 2008, met verwijzing naar onderzoek OMI, december 2008. http://www.emerce.nl/nieuws.jsp?id=2804166 16. CBS, 'Eén op de vijf internetters mobiel', 17 maart 2008. onlinehttp://www.cbs.nl/nl-NL /menu/themas/vrije-tijd-cultuur/publicaties/artikelen/archief/2008/2008-2415-wm.htm 17. SCP, 'Klik naar het Verleden', 2006, pg 29 18. SCP, 'Snuffelen en Graven', 2006, pg 37

7-10-2009 21:00

De Markt

8 of 8


19. 20. 21. 22. 23. 24.

25. 26.

27. 28. 29. 30. 31. 32.

ITHAKA, 'Gebruikersonderzoek WatWasWaar.nl', 2008, pg 8 ITHAKA, 'Gebruikersonderzoek WatWasWaar.nl', 2008, pg 8 SCP, 'Bereik van het Verleden', 2007, pg 150 SCP, 'Bereik van het Verleden', 2007, pg 151 SCP, Klik naar het Verleden, 2006, pg CBS, 'ICT gebruik van personen naar persoonskenmerken', 2009. http://statline.cbs.nl/StatWeb /publication/?DM=SLNL&PA=71098NED&D1=99&D2=0-6&D3=a&HDR=G1& STB=T,G2&VW=T SCP, 'De virtuele cultuurbezoeker', 2008, pg 28 CBS, 'ICT gebruik van personen naar persoonskenmerken', 2009. http://statline.cbs.nl/StatWeb /publication/?DM=SLNL&PA=71098NED&D1=99&D2=0-6&D3=a&HDR=G1& STB=T,G2&VW=T SCP, Klik naar het Verleden, 2006, pg 20 SCP, Klik naar het Verleden, 2006, pg 35 CSP, 'Cultuurminnaars, Cultuurmijders', 2005, pg 40 SCP, 'Klik naar het verleden', 2006. ITHAKA, 'Gebruikersonderzoek WatWasWaar', 2006, pg 13. Raad van Europa, Valetta, 16 januari 1992

7-10-2009 21:00

Het Geoweb

1 of 13

http://www.cultureelerfgoedenlocatie.nl/Het-Geoweb?mode=print

Cultureel Erfgoed en Locatie: Het Geoweb In dit hoofdstuk komen de locatie gerelateerde internetdiensten aan de orde, ook wel het geoweb genoemd. Er wordt een overzicht gegeven van de ontstaansgeschiedenis van het geoweb, een beschrijving van wat het geoweb anno 2009 is en van de verschillende geowebtoepassingen die inmiddels beschikbaar zijn.

Ontstaan geoweb Het geoweb is voortgekomen uit 'closed' geografische informatiesystemen (GIS) die met name werden gebruikt door overheidsorganisaties. Met de verschuiving naar het gebruik op het web en de toepassing van open standaarden is inmiddels een virtuele wereld ontstaan die haast versmelt met de fysieke wereld die een geheel nieuwe manier van het ontsluiten van informatie mogelijk maakt.

Closed Source GIS De eerste generatie geografische informatiesystemen, ofwel GIS, zijn complexe applicaties. De eerste commerciële GIS-software verscheen begin jaren '80 op de markt. In GIS wordt geometrische informatie afgescheiden van objectinformatie (metadata) die in een database-achtige structuur is opgeslagen. Met GIS wordt ruimtelijke informatie visueel gemaakt en kan het tot in detail geanalyseerd, bewerkt, gepresenteerd en opgeslagen worden. Een van de leveranciers van deze generatie GIS-software is ESRI (Environmental Systems Research Institute). Zij heeft een stevige positie in de markt verworven door als één van de eerste een GIS-softwarepakket (ArcView, 1992) te ontwikkelen die op stand alone Windows PC's kan draaien[1]. Het gebruik van GIS was tot eind jaren negentig voornamelijk voorbehouden aan professionals. GIS wordt toegepast in geografische onderzoeken, stedelijke planning, beheer kabelnetwerken en andere ruimtelijke projecten, waarvan tegenwoordig veel geodata voor het web beschikbaar wordt gemaakt.

Open Source GIS GRASS GIS: Parallel aan de ontwikkeling van closed source GIS heeft er een ontwikkeling van open source GIS plaatsgevonden. GRASS GIS (http://grass.itc.it/) van U.S. Army Corps of Engineering Research Laboratory (CERL) uit Illinois is het eerste wereldwijde open source GIS-project geweest. De ontwikkeling van GRASS GIS is voortgekomen uit de behoefte van het Amerikaanse leger aan software voor ruimtelijke planning. Systeemontwikkelaars uit alle delen van de wereld hebben bijgedragen aan GRASS. In tegenstelling tot de commerciële closed cource software die vanaf de jaren negentig sterk in opkomst was, leek GRASS GIS - in ontwikkeling vanaf 1982 - begin jaren negentig zijn eindstation binnen CERL bereikt te hebben. Om doorontwikkeling zeker te stellen is het systeem midden jaren negentig overgegaan in andere handen. Het GRASS-team legt zich sindsdien toe op het faciliteren en de interoperabiliteit van de processen voor het uitwisselen van geodata[2]. Dit heeft in 1994 geleid tot de oprichting van het OGC (Open Geospatial Consortium (http://www.opengeospatial.org/) ). Open Geospatial Consortium (OGC): Het OGC is de mondiale organisatie voor standaardisatie op geo-gebied. Wereldwijd hebben enkele honderden organisaties (http://www.opengeospatial.org /ogc/members) zich inmiddels aangesloten bij het OGC. In grote lijnen overziet het OGC de open standaarden en procedures voor interoperabele uitwisseling van georuimtelijke data. Zij doet dit onder andere door een forum te bieden voor samenwerkende ontwikkelaars en gebruikers van georuimtelijke data en producten. Standaarden die zijn gedeponeerd bij OGC, zijn o.a.: Geography Markup Language

7-10-2009 21:01

Het Geoweb

2 of 13


(GML), Keyhole Markup Language (KML), Web Map Service (WMS) en Web Feature Service (WFS)[3]. Zie voor meer informatie hierover het hoodstuk 'De Praktijk' (/De-Praktijk) .

WebGIS en webmapping Het vervolg op GIS is WebGIS (web-based geographic information system) geweest. Met WebGIS is GIS toegankelijk gemaakt via het world wide web. Webmapping zoals GoogleMaps, MapQuest en MS Virtual Earth, wordt vaak met WebGIS geassociëerd. Het verschil echter is dat WebGIS zich voornamelijk concentreert op het analyseren en bewerken van geodata op het web, terwijl webmapping het proces is van ontwerpen, implementeren, genereren en distribueren van kaarten op het web. WebGIS en webmapping gaan vaak hand in hand, voor het gemak wordt in dit stuk beiden bedoeld wanneer er webmapping wordt genoemd. De opkomst van webmapping is gelijk opgegaan met de komst van de eerste commerciële webbrowser, Netscape Navigator die in 1994 werd gelanceerd. Met Netscape werd het world wide web, waarvoor Tim Berners-Lee eind 1990 het grondwerk legde, toegankelijk gemaakt voor het algemene publiek. Ook voor webmapping was hiermee het hek van de dam. Onder gebruikers van GIS werd al langer nagedacht over de distributie en visualisatie van geodata via het internet. Met de komst van Netscape wordt dit mogelijk. Een van de eerste webmapping sites wordt nog datzelfde jaar gelanceerd: The National Atlas of Canada (http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/index.html) . De eerste webmapping toegepaste sites zijn vrij statisch; de getoonde kaarten zijn niet interactief of dynamisch. Dit wordt pas enkele jaren later mogelijk met de introductie van interactieve webontwikkelingscomponenten zoals Javascript (1995) en Macromedia Flash (1996).[4] Webmapping technologieën: Er bestaat een legio aan technologische mogelijkheden en manieren om een webmapping-project te realiseren, de meesten berusten op vrijwel dezelfde algemene concepten, namelijk: De webserver ontvangt een verzoek van een cliënt (webbrowser) en levert een webpagina met afbeeldingen etc. terug aan de cliënt. De webmapping server accepteert een verzoek via de webserver. Het verzoek betreft een kaart met daarin specifieke content van een specifieke locatie. Daarbij kan het tevens om (gesorteerde) data verzoeken dat in een tabel wordt weergegeven. De webmapping server bouwt de gevraagde kaartafbeelding (of data) op en stuurt het terug naar de webserver die het aan de cliënt levert. De webmapping server heeft toegang tot de databronnen nodig voor de kaart verzoeken. Dit kunnen bestanden zijn die op dezelfde server aanwezig zijn of elders op een intern netwerk. Wanneer webmapping standaarden zijn toegepast (WMS), kan deze data ook van externe webmapping servers afkomen.[5]

7-10-2009 21:01

Het Geoweb

3 of 13


bron: Tyler Mitchell, Web Mapping Illustrated, O'Reilly Media, 2005, pag.6

Het geoweb Het geoweb is de verzamelnaam voor alle online beschikbare geodata, geodiensten en geotoepassingen. Het gaat bijvoorbeeld om data die deel uitmaken van de nationale georuimtelijke infrastructuur zoals 0ASA's 3D digitale globe WorldWind of foto's die op Google Maps te zien zijn, de diensten waarmee de data gepubliceerd worden zoals Google Maps en de Google Maps API en de laptop of Iphone waarop de services draaien. Geoweb 1.0: Net zoals het 'gewone' web evolueert het geoweb. De transformatie van Geoweb 1.0 naar Geoweb 2.0 is een kwestie van 'zoeken' versus 'weten'. In Geoweb 1.0 moesten gebruikers zoeken, ofwel zelf hun locatie ingeven. De Geoweb 1.0 services en applicaties hebben slechts zeer beperkte mogelijkheden om gebruikers te localiseren. In Geoweb 2.0 maken mobiele applicaties op veel dynamischer wijze gebruik van geoinformatie. De applicatie, bijvoorbeeld een routeplanner weet bijvoorbeeld 'automatisch' waar die zich bevind, de route die gevolgd moet worden om de aangegeven bestemming te bereiken en welke reissnelheid favoriet is.[6] Geoweb 2.0, Geostack: Het geoweb evolueert mede dankzij de open standaarden voor geodata en georuimtelijke protocollen. Hiermee zijn grote hoeveelheden geodata en geoservices platformonafhankelijk geworden en systeeminteroperabel. Dit stimuleert technologische vooruitgang doordat investeringen voordelen biedt voor grote groepen gebruikers. Geostack is op basis van dit principe ontstaan. Geostack is het realiseren van nieuwe diensten op basis van het stapelen en combineren van webmapping-services en -data.[7] Deze diensten worden ook wel 'location based services' genoemd. LBS: Location based services (LBS) hebben als doel de gebruiker te informeren over zijn/haar huidige locatie en de daaraan gerelateerde objecten, documenten, informatie of personen. De eerste LBS voor publieke toepassingen zijn ontstaan met het vrijgeven van de locatiedata uit het Global Positioning System (GPS) door de Amerikaanse overheid in de jaren '80. De eerste commerciële LBS waren routeplanners. Daarna volgde in de jaren negentig de uitbreiding van mobiele netwerkdiensten van telefonie naar datadiensten in de vorm van SMS, MMS, email en mobiele internet. Met LBS wordt aan mobiele

7-10-2009 21:01

Het Geoweb

4 of 13


datadiensten een extra dimensie toegevoegd doordat de data die wordt opgevraagd gerelateerd kan worden aan de locatie van de mobiele gebruiker. Denk aan een weerbericht van de locatie waar een mobiele gebruiker zich op dat moment bevindt. LBS worden doorgaans via een webbrowser gepresenteerd en zijn dus webdiensten. De achterliggende technieken van een typische LBS zijn locatiebepalende netwerken (zoals GPS of een mobiele telefoonnetwerk), een (Web-)GIS platform en toegang tot andere (web-)databronnen.[8] Tegenwoordig gaan locatiebepalende netwerken en technieken verder dan GPS of mobiele telefoonnetwerken. Alle internettoegankelijke hardware is te lokaliseren op basis van IP, wifi of een combinatie daarvan[9]. Dit maakt het mogelijk dat nu ook websites, browsers en besturingssystemen locatie bewust worden. Dat wil zeggen dat bijvoorbeeld een website of browser weet op welke locatie de bezoeker zich op dat moment bevindt en de content daar op afstemt. Technisch is het mogelijk dat je mobiele telefoon je berichten stuurt over aanbiedingen van winkels waar je op dat moment langsloopt. Of dat het navigatiesysteem in je auto aangeeft dat er bij de volgende afslag een lifter staat die je 25 euro geeft als je hem meeneemt. Of dat je mobiele telefoon of navigatiesysteem je vertelt waar het dichtstbijzijnde monument open is en bezocht kon worden. Geinteresseerd in meer voorbeelden van het effect die LBS op je dagelijks leven kunnen hebben? Lees het artikel uit Wired Magazine 'I Am Here: One Man's Experiment With the Location-Aware Lifestyle (/f/articlewiredmag.pdf) '.

Geoweb toepassingen Geoinformatie is niet nieuw en het web ook niet, maar de gecombineerde volledige toegankelijkheid van die twee, is van recente datum en nog volop in ontwikkeling. Dit is te merken aan de opkomst van allerlei nieuwe terminologieën en webtoepassingen, die soms moeilijk te categoriseren zijn. Desalniettemin zijn er vijf dominante toepassingsgebieden: navigatiediensten, tracking & tracing, locatie gerelateerde informatie, geosociale netwerken en augmented reality. Mede met het oog op de veelheid aan toepassingen worden in deze visie met name de geowebservices verkend die voor de culturele erfgoedsector van toepassing zouden kunnen zijn in het kader van publieksbereik en -participatie. Er worden voorbeelden gegeven van de vier dominante toepassingsgebieden. De indeling is niet alomvattend en in veel gevallen overlappen voorbeelden elkaar ook.

0avigatiediensten De eerste soort geowebtoepassing die meteen bij een groot publiek veel respons kreeg waren routeplanners. De keuze aan routeplanners is tegenwoordig dan ook groot. Volgens een onderzoek uit PC Magazine uit september 2008 (http://pcmagazine.zdnet.nl/reviews/91686/special-de-beste-routeplanners-in-de-

7-10-2009 21:01

Het Geoweb

5 of 13


benelux/) zijn de vijf beste routeplanners in de Benelux: Routenet.nl (http://www.routenet.nl/) , Mappy (http://www10.mappy.com/sid9sV9NgcsRr/Mn21w/Z?out=2&xsl=hp&lang=nl) , ViaMichelin (http://www.viamichelin.com/viamichelin/int/tpl/hme/MaHomePage.htm) , Map24 (http://www.nl.map24.com/) en Google Maps (http://www.google.com/maps) . De meest gebruikte routeplanner in Nederland op dit

moment is Routenet.nl, deze trekt zo'n 3,5 miljoen unieke bezoekers per maand (bron: Multiscope). De meeste routeplanners hebben 'points of interest' (POI) geintegreerd. Hiermee kan een routeopdracht worden uitgebreid met verschillende opties van interessante plekken; categorieën van POI's zijn bijvoorbeeld: 'Amusement parken', 'Historisch monument' of 'VVV-kantoor'. De informatie over POI's op routeplanners is vaak erg summier en daarom niet voldoende om te bepalen of een 'Historisch Monument' de moeite waard is om te bezoeken. Een handjevol specialistische POI-webdiensten proberen hierop in te spelen: Routeyou.com (http://www.routeyou.com/route/search /walk/walking-and-hiking-route-search.en?gclid=COO0tduCsJoCFQKaFQodq0PtbQ#lat=52.3404361558117& lng=4.9163818359375&z=8&selected=78374&type=walk-) , MediaScape.com (http://www.mscapers.com/) en Cliptoo.nl (http://www.cliptoo.eu/blog/?language=nl) zijn slechts een paar voorbeelden. Daarnaast zijn er

talloze sites te vinden over interessante historische wandel- en fietsroutes per gemeente of regio. Alleen ontbreekt er bij dergelijke sites meestal een interactieve routekaart. Een site waarin een volwaardige routeplanner gecombineerd word met hoogwaardige informatie over alle cultuurhistorische POI's is in Nederland nog niet beschikbaar. Een belangrijk knelpunt daarbij is dat er geen partij is die optreedt als informatiemakelaar voor de erfgoedsector. Een ander belangrijk knelpunt is de beschikbaarheid van bruikbare locatie gerelateerde erfgoeddata (met relevante geo metadata).

(http://www.nl.map24.com/)

(http://www.routeyou.com /home.en)

(http://www.routenet.nl/)

(http://www.mscapers.com/)

(http://www.google.nl /maps)

(http://www.cliptoo.eu /blog/?language=nl)

Tracking & tracing Tracking & tracing (volgen en lokaliseren) wordt voornamelijk in productie- en distributieketens toegepast. Met tracking & tracing systemen worden de voorgaande en huidige locaties van een object (met statusbeschrijving) vastgelegd. Hiermee kan men bijvoorbeeld snel de plaats van een storing vinden en kunnen afwijkende producten (of diensten) achterhaald worden. Er bestaan verschillende technieken om dit te doen: RFID, GPS, barcode registratie etc. De meest bekende track & trace toepassing op het web zijn die van de pakkettenpost en koeriersdiensten. Andere track & trace toepassingen op het web zijn relatief nieuw te noemen en verkeren veelal in een experimentele- of opstartfase, voorbeelden hiervan zijn:

'friend trackers' zoals Brightkite, Loopt, Where en Google Latitude (http://www.bright.nl/trackje-vrienden-met-google-latitude) . Hiermee kunnen gebruikers de locatie van hun vrienden of contacten uit hun mobiele of online adresboek volgen. Deze dienst kan een leuke toevoeging zijn bij de onwikkeling van culturele erfgoed tours of games. Verder kan je je laten achtervolgen door

7-10-2009 21:01

Het Geoweb

6 of 13


Geominder (http://www.ludimate.com/products/geominder/index.php) (locatiegebonden boodschappenlijsten) en Socialight (http://socialight.com) (locatiegebonden Post-Its). locatieve media (http://nl.wikipedia.org/wiki/Locative_media) - zoals door geoweb kunstenaar Karlis Kalnins in 2003 beschreven - is een discipline waarin wetenschappers en kunstenaars de potentie van locatiegebaseerde technologieën voor onze samenleving onderzoeken en/of bekritiseren.[10] Veel locatieve mediaprojecten combineren track & tracetechnieken met de verhalen van degene die worden gevolgd/gelokaliseerd. Het is een interessante beweging die in eerste instantie een alternatieve kijk wilde bieden op de location based services hype. In Nederland is 7scenes (http://7scenes.com/content/what-7scenes) van Waag Products B.V. hier een voorbeeld van. De voorloper van 7scenes, Geotracing (http://www.geotracing.com/) heeft o.a. deze toepassing ontwikkeld: Geosailing.com (http://www.geosailing.com/neo08/) . Voorbeelden van buitenlandse initiatieven zijn: Locative-media.org (http://www.locative-media.org/) , WeTellStories.co.uk (http://wetellstories.co.uk/stories/week1/) (vertel een verhaal op basis van locatie) en Pachube.com (hoeveel energie wordt waar verbruikt)

De inzet van tracking en tracing in relatie tot cultureel erfgoed staat nog in de kinderschoenen. Gezien het feit dat het meeste erfgoed niet continu van plaats veranderd zal de toepassing van tracking en tracing diensten eerder de gebruikers betreffen van erfgoed dan andersom. Dit kan het het traceren van andere spelers in een spel zijn zoals bij 7scenes het geval is of het nagaan van de drukte bij een bepaald kunstwerk in een museum op een bepaald moment.

(http://www.google.com/latitude /intro.html)

(http://where.com/) (http://www.loopt.com/)

(http://7scenes.com/)

(http://wetellstories.co.uk/stories /week1/)

(http://www.pachube.com)

(http://socialight.com)

(http://brightkite.com)

(http://www.ludimate.com/products /geominder/index.php)

Locatie gerelateerde informatie Sommige geowebdiensten hebben voornamelijk als doel de bezoeker locatie gerelateerde informatie te verschaffen over onder andere de volgende onderwerpen: actueel nieuws, commerciële gidsen, reistips en cultuurhistorie. Gezien de informatie densiteit betreft dit vaak websites die soms een mobiele variant kennen. Op deze websites zijn functies om te kunnen navigeren, volgen of lokaliseren secundair, de nadruk ligt op de informatie. De meerwaarde is dat het verband met een locatie wordt gevisualiseerd. Veel van deze webdiensten zijn ontstaan op basis van de Google Maps API (application programming interface) die in februari 2005 is vrijgegeven. Met een API kan een externe webapplicatie vrij eenvoudig in een weblog of -site worden geintegreerd. In het geval van Google Maps kunnen externe databronnen waaraan geografische coordinaten zijn gekoppeld met Google Maps worden gecombineerd en middels de API op elk willekeurige website worden getoond. Het combineren van databronnen wordt in internettermen een mashup (http://nl.wikipedia.org/wiki/Mashup_(internetapplicatie)) genoemd en daar zijn in

7-10-2009 21:01

Het Geoweb

7 of 13


deze categorie geowebdiensten vele voorbeelden van (zie hieronder). De locatie gebaseerde toepassingen bieden interessante meerwaarde voor het online ontsluiten van cultureel erfgoed. Allereerst omdat locatie een belangrijk element vormt bij de duiding van cultureel erfgoed en een van de belangrijkste interessegebieden van het publiek is. Een aantal eerste stappen zijn reeds gezet op dit gebied. Voorbeelden van eigen bodem zijn het prijswinnende initiatief Rotterdam4045.nl (http://www.Rotterdam4045.nl) , Amersfoortopdekaart.nl (http://www.Amersfoortopdekaartnl) , KICH.nl (http://www.KICH.nl) en WatWasWaar.nl (http://www.WatWasWaar.nl) . Het realiseren van dergelijke websites op basis standaard kaartapplicaties blijkt in praktijk vaak lastig. Maatwerk is eerder uitzondering dan regel. Allereerst omdat het element tijd binnen de standaard applicaties vooralsnog ontbreekt en daarnaast omdat rechtenkwesties bij het gebruik van de basiskaarten restricties met zich meebrengen. Meer hierover is te vinden in het hoofdstuk 'techniek'. Een aantal voorbeelden van geowebsites in de categorie van locatie gerelateerde informatie onderverdeeld naar de meest voorkomende onderwerpen op dit moment: Actuele ieuws

(http://www.nukaart.nl/)

Commerciele Gidsen

Reisgidsen / Photo sharing

(http://www.funda.nl (http://www.nextstop.com /koop/kaart/#/heel-nederland/) /explore/map/#ns)

(http://specials.washingtonpost.com (http://abnamromaps.atobe.nl /timespace/world/) /globeassistant-tp-kaart.php)

Cultuurhistorie

(http://137.224.11.9 /flex/index.html#a=0

(http://waarbenjij.nu /index.php?page=mappoints& start=messages&strSearch=)

(http://www.rotterdam4045.nl

(http://www.panoramio.com /map/)

(http://www.watwaswaar.nl

(http://rumsey.geogarage.com

Geosociale netwerken Geosociale netwerken (http://en.wikipedia.org/wiki/Geosocial_networking) zijn sociale netwerksites (http://nl.wikipedia.org/wiki/Sociale_netwerksite) waaraan geografische informatietechnieken zoals geocoding en geotagging zijn toegevoegd, zodat deelname aan het sociale netwerk op basis van locatie kan worden bepaald. Kenmerk van een sociale netwerksite is dat de bezoeker een profiel moet aanmaken om te kunnen deelnemen. Bij geosociale netwerken wordt ook de locatie van de deelnemer aan het profiel toegevoegd, dit gebeurt door het zelf toevoegen van gegevens of locatie bepalende technieken (op basis van WIFI, GPS, mobiel netwerk etc.). Er kunnen inmiddels verschillende types

7-10-2009 21:01

Het Geoweb

8 of 13


geosociale netwerken worden geidentificeerd, namelijk: Photo sharing (http://en.wikipedia.org /wiki/Photo_sharing) , Collaborative Mapping (http://en.wikipedia.org/wiki/Collaborative_mapping) en Friend finders (http://www.bright.nl/track-je-vrienden-met-google-latitude) .

Photo sharing: De eerste geosociale netwerken waren de photo sharing websites zoals Flickr [11] (http://www.flickr.com/) (februari 2004) en Panoramio (http://www.panoramio.com/) (oktober [12] 2005) die in 2007 geotagging (http://en.wikipedia.org/wiki/Geotagging) mogelijk maakte. Hiermee kunnen opgeladen fotobestanden worden voorzien van lengte- en breedtegraad coordinaten en aan een webmapping dienst zoals Google Maps worden gekoppeld. Bij 'collaborative mapping' ligt het accent meer op de kaart (webmapping) zelf. Geosociale netwerken worden ingezet om plaatsgebonden informatie op een webmapping-service aan te vullen. Dit kan resulteren van Wikipedia-achtige toepassingen zoals Wikimapia (http://www.wikimapia.org/) en bigartmob.com (http://bigartmob.com/map/) of het creëren van nieuwe kaartlagen zoals in het project van BBC Radio 4 Mapping the Credit Crunch (http://www.maptube.org/map.aspx?s=DFxVo2JpfLOiA4gcMlwKXBwKgUwKEH) . Tijdens dit radioprogramma werden luisteraars gevraagd een multiple choice vraag te beantwoorden (What single factor is hurting you most about the credit crunch?) en daarbij een postcode op te geven. Met de data van 20,072 respondenten werd een 'moodmap (http://www.maptube.org /map.aspx?mapid=325) ' van Groot Britannië op dat moment gecreëerd. Friend finders: is relatief nieuw. Technologische ontwikkelingen op het gebied van de mobiele telefonie maken het nu mogelijk dat gebruikers contacten uit hun mobiele (of online) adressenboek volgen en elkaar berichten sturen en bestanden delen. Geosociale netwerken die gericht zijn op friend finding zijn onder andere: Google Latitude (http://www.google.com/latitude/intro.html) , BrightKite (http://brightkite.com/) , Bliin (http://bliin.com/#tab=About) en Whrrl (http://whrrl.com/) .

Met name photo sharing (intellectueel eigendom buiten beschouwing gelaten) en collaborative mapping bieden interessante opties voor het erfgoed. Photo sharing in de zin dat zij het bereik van collecties kan vergroten en metadata toe te voegen, collaborative mapping om collecties te verrijken of aan te vullen.

(http://www.maptube.org /map.aspx?s=DFxVo2JpfLOiA4gcMlwKXBwKgUwKEH)

(http://www.wikimapia.org) (http://bigartmob.com/map/)

(http://www.flickr.com/map) (http://www.panoramio.com/map)

(http://www.google.com/latitude /intro.html)

Augmented Reality De volgende stap in de ontwikkelingen zijn de AR ('augmented reality' - toegevoegde realiteit) internettoepassingen. Hierbij wordt data uit de virtuele wereld (grafische elementen, audio, tekstinformatie etc.) in de reële tijd met de werkelijke wereld samengevoegd. In de gamingindustrie wordt al een tijdje met AR geëxperimenteerd; iedereen kent de bril/helm waarmee 3D-beelden worden geprojecteerd over de omgeving. AR toepassingen worden steeds minder futuristisch nu iedereen kan

7-10-2009 21:01

Het Geoweb

9 of 13


beschikken over de laatste generatie mobiele telefoon, die is uitgerust met hoge resolutie camera, WIFI en breedbeeldscherm. Dit zijn de minimale ingrediënten om AR internetapplicaties te kunnen gebruiken.

Wikitude: Een goed voorbeeld is Wikitude (http://www.mobilizy.com/wikitude.php) van Mobilizy, deze applicatie heeft toegang tot een database van 350.000 points of interests wereldwijd. Wanneer men met een Apple IPhone camera op bijvoorbeeld de Matterhorn in Zwitserland richt, herkent deze punten in het landschap en haalt daar allerlei informatie bij; van de hoogte van de bergtop, tot en met de dichtstbijzijnde cafe voor warme chocomelk. Layar: In augustus 2009 is er van eigen bodem een soortgelijke dienst gelanceerd; Layar (http://layar.com/) . In Layar kunnen allerhande contentaanbieders zelf een informatielaag maken, die via de Layar applicatie oproepbaar is. Een aantal voorbeelden zijn: Funda (Waar is een huis te koop?), TNT Post (Waar staat een brievenbus?) en ING (Waar vind ik en pinautomaat?). Wat dit voor het fysieke erfgoed kan betekenen laat zich raden.

Augmented Reality (AR - toegevoegde realiteit) is op het moment een 'hot topic'. Er wordt veel over geschreven en steeds meer interessante inzichten steken de kop op. Futurist, schrijver en AR guru Robert Rice (http://curiousraven.squarespace.com/about-me/) heeft een aantal interessante punten opgeworpen over de toekomst van AR in het artikel Augmented Reality: Open, Closed, Walled, or What? (http://curiousraven.squarespace.com/home/2009/6/28/augmented-reality-open-closed-walled-or-what.html) . Zo stelt hij: Augmented Reality is not a destination, it is not global, it is local, it is not 2D or 3D, it is not an extension of the web, the consumer is not anonymous. the consumer is not a credit card number and the browser may be the wrong metaphor or model vor AR. Voor het erfgoed kan augmented reality een mooie toevoeging zijn binnen (museum)tours en mobiele applicaties voor het vinden van erfgoed.

(http://wegwijzer.ing.nl/) (http://www.wikitude.org)

(http://www.arsights.com/) (http://www.layar.eu)

Tijdlijn Web Mappingsites[13] 1996 - De eerste populaire interactieve webmapping sites zijn van oorsprong routeplanners: Mapquest.com (http://www.mapquest.com) (1996 Denver, Verenigde Staten) en Multimap.com (http://www.multimap.com) (1996 Londen, Groot Brittannie). Beide sites draaiden op gesloten webGIS platformen. Multimap.com is in 2007 verkocht aan Microsoft en draait tegenwoordig op de MS Virtual Earth platform. Zowel Mapquest.com en Multimap.com zijn tegenwoordig sterk gericht op business to business toepassingen. juli 2004 - Open Street Map (http://www.openstreetmap.org/) (OSM) opgericht door Steve Coast, heeft als doel om vrij beschikbare en bewerkbare landkaarten te maken[14]. Iedereen kan deelnemen door verzamelde GPS data naar OSM te uploaden en zo de kaart verder op te bouwen. OSM is mede opgericht als reactie op de gesloten houding van de Britse Ordnance Survey en de hoge kosten die leveranciers voor hun kaartdata vragen. Inmiddels bevat de OSM ruim 27,5 miljoen kilometers aan wegen en hebben commerciële geodataleveranciers zoals Automotive Navigation Data en Yahoo! belangrijke content bijdrage aan dit initiatief geleverd. augustus 2004 - NASA lanceert World Wind (http://worldwind.arc.nasa.gov/index.html) de eerste virtuele 3D globe.

7-10-2009 21:01

Het Geoweb

10 of 13


februari 2005 - Lancering van de alomvattende Google Maps (http://www.google.com/maps) . De Google Maps API (http://code.google.com/apis/maps/) werd in juni dat jaar vrijgegeven, waarmee webontwikkelaars kosteloos van de Google Maps service gebruik kunnen maken. Met de API kan elke website of blog een de interactieve kaart van Google Maps toevoegen en daarop extra kaartmetadata aan toevoegen. juni 2005 - Tevens onthulde Google in juni, Google Earth (http://earth.google.com/intl/nl/) , wat net als NASA's World Wind een virtuele 3D Globe is. Het verschil zit voornamelijk in doelgroep en gebruik van de verschillende applicaties. Google Earth is voornamelijk gericht op het algemene publiek en exploiteert de applicatie ook commercieel. World Wind is gericht op (populair) wetenschappelijk geinteresseerden en is volledig open source. Gebruik van de applicatie in alle denkbare vormen is kostenloos. mei 2007 - New York, San Francisco, Las Vegas, Miami en Denver zijn de eerste steden die in Google Street View (http://maps.google.nl/maps?q=streetview&oe=utf-8&client=firefox-a&ie=UTF8& hl=nl&layer=c&cbll=51.900772,4.480202&panoid=uDPB-aMQ8yWnvohjtQnxqA& cbp=12,82.20361464756843,,1,4.374981859296084&source=embed&ll=52.469397,5.509644& spn=0,359.961376&z=15) worden getoond. Google Streetview is een optie in Google Maps om 360

graden panorama foto's op straatniveau te zien. In maart 2009 waren een groot aantal steden in Nederland aan de beurt (http://www.bright.nl/google-street-view-nu-nederland). De publieke reactie op Google Street View was niet altijd even welkom. Er zijn veel vragen rondom privacy. Google wordt er van beschuldigd inbrekers een handje te helpen, die nu rustig achter hun eigen computer de meest inbraakgevoelige panden zitten op te zoeken en tevens de vluchtroutes kunnen plannen. november 2008 - Lancering Wikitude (http://www.wikitude.org) van Mobilizy (http://www.mobilizy.com/) . Augmented Reality (AR) toepassing voor op de Android mobiele telefoons. Met Wikitude kan een gebruiker zijn MID (mobile internet device) op een willekeurig object of landschap richten, waarna het door Wikitude wordt herkend en informatie daarover vanaf Wikipedia erbij toont. Zie hier een demo filmpje op YouTube (http://www.youtube.com /watch?v=8EA8xlicmT8) . februari 2009 - Lancering van Google Latitude (http://googleblog.blogspot.com/2009/02/see-whereyour-friends-are-with-google.html) . Hiermee kan de locatie van een mobiele internetgebruiker zichtbaar worden gemaakt op Google Maps. Deze informatie kan weer met andere mobiele Google Latitude gebruikers worden gedeeld. juni 2009 - Lancering Layar (http://www.layar.eu/) van SPRXMobile (http://www.sprxmobile.com/) . Layar is een mobiele AR toepassing van eigen bodem. Grote commerciële partijen zoals Funda (waar is een huis te koop?), TNT (waar staat een brievenbus?) en ING (waar vind ik en pinautomaat?) zijn er al mee in zee gegaan. Layar wordt gezien als grote concurrent van Wikitude. Men spreekt al over de strijd die om AR-standaarden is losgebroken. augustus 2009 - Mobilizy lanceert Wikitude.drive. Het is eigenlijk een route navigatiesysteem a la TomTom, alleen in plaats van een grafische kaart, wordt de weg voor je in realtime getoond. Zie hier een demo filmpje op YouTube. (http://www.youtube.com/watch?v=ReH9dmqfOqA)

De discussie: geografie versus neo-geografie Het geoweb van tegenwoordig heeft een enorme groep amateur GIS-gebruikers gekweekt; men schat dat zo'n 100 miljoen webgebruikers bijdragen aan het geoweb. Webmapping sites en services zoals Google Maps, Yahoo Maps!, Open Street Maps en Bing Maps (voorheen Virtual Earth) hebben er voor gezorgd dat er een ware paradigmaverschuiving in de geowereld is ontstaan. Informatie en middelen zoals kaartdata, satellietfoto's, online kaarttekentools, GPS data converters, geocoding services, etc etc, die voorheen voorbehouden waren aan een kleine groep experts zijn nu toegankelijk geworden voor het algemene publiek. Iedereen kan een kaart produceren en de vraag naar locatiegebonden informatie is

7-10-2009 21:01

Het Geoweb

11 of 13


niet te stuiten. Voor de traditionele GIS(data) leveranciers is het deze enorme publieksdeelname die de sector op zijn kop heeft gezet. Ook in de Nederlandse tradionele geosector - die vaak op wetenschappelijke basis is gestoeld - leeft de discussie over de invloeden van buitenaf. Centrale vraag is of die invloeden een bedreiging zijn of niet.[15][16] Men is van mening dat de term 'geografie' voorbehouden moet blijven aan de wetenschap. Onwetenschappelijke fenomenen, zoals Google Maps/Earth, zouden de term niet moeten gebruiken. De discussie lijkt op de discussie die gevoerd wordt binnen het erfgoedveld over het toelaten van user generated content op erfgoedwebsites en de inzet van het publiek voor metadatering en het overnemen van data van originelen. Vooralsnog lijkt het zo dat de voordelen van de inzet van het grote publiek opweegt tegen de nadelen (de onzorgvuldigheid). Schematische weergave van de paradigmaverschuiving:

De discussie ontgaat de meeste gebruikers van het geoweb en inmiddels heeft de term neogeografie[17] zijn intrede gedaan. Neogeografie is de 'nieuwe' geografie die bestaat uit een verzameling van technieken en middelen (tools) die buiten het domein van de traditioneel GIS vallen. In essentie gaat neogeografie over iedereen die met bestaande middelen op een eigen manier kaarten creëert en gebruikt. Bij neogeografie gaat het om het delen van locatiegebonden informatie met vrienden en bezoekers, bijdragen aan contextvorming en het verspreiden van lokale kennis. Met z'n allen weten we meer dan een alleen, is een gedachte die sterk onder de neogeografen leeft. Een mooi voorbeeld is Open Street Maps (OSM); een volledig open kaart die door gebruikers aan de hand van verzamelde GPS-data is opgebouwd. De term neogeografie bestaat al sinds 1922 (http://en.wikipedia.org/wiki/Neogeography) en beleeft een renaissance sinds de popularisering van het geoweb. Een enthousiaste evangelist van neogeografie is Andrew Turner (http://www.oreillynet.com/pub/au/2895) die ook een boek over dit onderwerp heeft geschreven: Introduction to !eogeography (http://oreilly.com/catalog/9780596529956/) (O'Reilly Media 2006). Turner is voorstander van open geodata (met name overheidsdata). Het vrijgeven van publieke geodata, zorgen dat het vindbaar en uitwisselbaar wordt, zal informatie opleveren waar iedereen wat aan heeft. Een van zijn ideeën is dat geodata aanbieders ook altijd een KML-versie beschikbaar moeten stellen. Niet omdat het zo'n perfecte standaard is, - Turner is vrij kritisch tegenover dit zogenaamde open-Google-standaard - maar omdat veel mensen op veel platformen er iets mee kunnen. Onderstaande een recente toespraak van Andrew Turner en consorten over dit onderwerp op het Gov2.0 Summit 2009 (http://www.gov2summit.com/) in Washington.

7-10-2009 21:01

Het Geoweb

12 of 13


Conclusie Het geoweb blijkt minder 'nieuw' dan gedacht. De ontwikkeling heeft synchroon gelopen met de ontwikkeling van het internet en webbrowsers. Wel is het grote aanbod aan laagdrempelige geodiensten, die ook gebruikt kunnen worden door een breed publiek, relatief nieuw. De stapeling van geodiensten in combinatie met geodata heeft tot een breed palet aan diensten geleid die grofweg binnen vijf toepassingsgebieden vallen: navigatiediensten, tracking & tracing, locatiegerelateerde informatie, geosociale netwerken en augmented reality. Al deze diensten kunnen in meer of mindere mate van waarde zijn voor het vergroten van het publieksbereik van cultureel erfgoed. Beperkende element bij de inzet van de diensten voor de ontsluiting van cultureel erfgoed blijken het ontbreken van een standaard 'tijd' functionaliteit en beperkingen aangaande intellectueel eigendom van data. Interessant is dat de de explosie aan gebruik van geodiensten heeft geleid tot een discussie binnen de traditionele GIS over de wenselijkheid daarvan. Deze discussie vertoont sterke overeenkomsten met de discussie binnen de erfgoedsector over de inzet van publiek op erfgoedwebsites.

In dit hoofdstuk: Het Geoweb 1. 2. 3. 4.

Ontstaan geoweb (#Ontstaangeoweb) Het geoweb (#Hetgeoweb) Geoweb toepassingen (#Geowebtoepassingen) Conclusie (#Conclusie)

Footnotes 1. ESRI. (1995-2009). Company History. Available: http://www.esri.com/company/about /history.html. Last accessed 28 Sept 2009. 2. GRASS. (1999-2007). General Information. Available: http://grass.itc.it/intro/general.php. Last accessed 28 Sept 2009. 3. OGC. (1994-2009). OGC History (detailed). Available: http://www.opengeospatial.org /ogc/historylong. Last accessed 28 Sept 2009. 4. Shashi Shekhar, Hui Xiong (2008). Encyclopedia of GIS. Minneapolis: Springer Reference.

7-10-2009 21:01

Het Geoweb

13 of 13


p1261-1266. 5. Tyler Mitchell (2005). Web Mapping Illustrated. USA: O'Reilly Media. p1-5. 6. ESRI, The GeoWeb: Spatially Enabling the Next-Generation Web - An ESRI ® White Paper • April 2006 7. Andrew Turner & Brady Forrest, Where 2.0: The State of the Geospatial Web, September 2008 , O'Reilly Media 8. Jochen H. Schiller, Agnès Voisard (2004). Location-based Services. San Francisco: Elsevier. p.9-25. 9. Wikipedia, Geolocation, http://en.wikipedia.org/wiki/Geolocation (as of Sept. 1, 2009, 12:40 GMT). 10. Ben Russel. (2005). TCM Online Reader Introduction. Available: http://web.archive.org /web/20051118192429/locative.net/tcmreader/index.php?intro;russell. Last accessed 28 September 2009. 11. Wikipedia, Flickr, http://en.wikipedia.org/wiki/Flickr (as of Sept. 28, 2009). 12. Wikipedia, Panoramio, http://en.wikipedia.org/wiki/Panoramio (as of Sept. 26, 2009) 13. Wikipedia, Web mapping, http://en.wikipedia.org/wiki/Web_mapping (as of Sept. 28, 2009). 14. OpenStreetMap, http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=OpenStreetMap&oldid=18313767 (het laatst bezocht september 28, 2009) 15. Geobusiness.nl. (2009). Toekomst van de geo-sector: meningen verdeeld. Available: http://www.geobusiness.nl/nieuws128/toekomst+van+de+geosector+meningen+verdeeld. Last accessed 28 September 2009. 16. Remco Dolman, Paul Reijn. (2008). Google Maps: zegen of informatie in kaartvorm. GeoData. nr4, p10-11. 17. Andrew J. Turner (2006). Introduction to Neogeography. O'Reilly Media.

7-10-2009 21:01

De Techniek

1 of 16

http://www.cultureelerfgoedenlocatie.nl/De-Techniek?mode=print

Cultureel Erfgoed en Locatie: De Techniek Gaat het hoofdstuk over het geoweb over de mogelijkheden van de locatie gerelateerde diensten. In dit hoofdstuk gaat het over de praktijk van het gebruik van deze diensten. Daarbij komen niet alleen de verschillende mogelijkheden die bestaan voor de creatie en publicatie van cultureel erfgoed op basis van locatie aan bod, maar ook de obstakels. Daarnaast is er ook aandacht voor voorwaarden scheppende elementen als standaarden die de uitwisselbaarheid en toegankelijkheid van data garanderen.

Standaarden geo-informatie Het doel van (open) standaarden voor geo-informatie is optimalisatie van interoperabiliteit en toegankelijkheid. De geostandaarden zijn nog niet uitontwikkeld. In de praktijk zijn het vooral de overheden die grote hoeveelheden geo-informatie creëren en beheren waardoor zij groot belang hebben bij de ontwikkeling en toepassing van standaarden. Zij zijn dan ook vaak de initiatiefnemers in het proces. Onderstaand wordt een overzicht gegeven van de geostandaarden die van toepassing zijn voor cultureel erfgoed, hun voor en nadelen worden besproken en er wordt inzichtelijk gemaakt hoe deze specifieke standaarden samenhangen met nationale en internationale standaarden voor geo-informatie.

*ationale geostandaarden voor erfgoed Binnen het werkveld van het cultureel erfgoed in Nederland houden - vanuit hun taakstelling - DEN (Digitaal Erfgoed Nederland) en de RCE (Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed) zich bezig met geostandaarden. De standaarden die DEN en de RCE uitdragen zijn gebaseerd op nationale en internationale standaarden. DE* - DE BASIS: DEN is het nationale kenniscentrum voor ICT in het cultureel erfgoed. In het ICT-register (http://www.den.nl/register) geeft DEN een overzicht voor allerlei normen, regels en kenmerken, onderzoeksmethoden, kwaliteitshandboeken en checklists. Een speciaal onderdeel van het ICT-register is DE BASIS (http://www.den.nl/debasis) : hierin staan de minimale eisen die gesteld kunnen worden aan alle erfgoedinstellingen die willen participeren in de Digitale Collectie Nederland.[1] In DE BASIS staan ook richtlijnen voor het vervaardigen van geo-informatie (http://www.den.nl /docs/20090317123616) . Daarbij wordt verwezen naar de landelijke standaarden van Geonovum waaronder GML - met de kanttekening dat deze richtlijnen wellicht te zwaar zijn voor de erfgoedsector. Desondanks wordt GML toch als standaardformaat genoemd. Verdere specificaties voor toepassing ontbreken. DEN is zich welbewust van deze lacune en heeft daarom september 2009 in haar wiki de discussie gestart: Moet KML basiseis of aanbeveling worden voor presentatie op het Web? (http://wiki.den.nl/Talk:DE_BASIS_voor_presentatie)

RCE - IMKICH:[2]IMKICH (http://www.kich.nl/kich2005/film_imkich2006.htm) staat voor 'informatiemodel kennisinfrastructuur cultuurhistorie' en moet het model worden voor de opslag en uitwisseling van locatiegerelateerd erfgoed binnen de cultuursector. IMKICH is een van de informatiemodellen die vallen onder de IMGeo standaard - beheerd door Geonovem - waarmee op nationaal niveau geo-informatie wordt uitgewisseld. IMKICH regelt voor de erfgoedsector dat - naast basis geo-informatie - ook sectorgerichte (geo)data kunnen worden uitgewisseld. IMKICH is ontwikkeld in het kader van KICH (Kennisinfrastructuur Cultuurhistorie), een initiatief van het Projectbureau Belvedere (ministerie van VROM), de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (inmiddels RCE), de Directie Kennis ministerie van LNV en Alterra (Wageningen Universiteit en Researchcentrum). Het

7-10-2009 21:02

De Techniek

2 of 16


project is gericht op het koppelen van landelijke bestanden over archeologische en bouwkundige monumenten met historisch-geografische gegevensbestanden. Op dit moment is het presenteren van data op basis van het IMKICH-model alleen mogelijk via de KICH website: www.kich.nl (http://www.kich.nl/) is gericht op professionals en biedt inmiddels informatie over ruim 220.000 ruimtelijke erfgoedobjecten.

*ationale geo-standaarden algemeen GIDEO*: In Nederland coordineert het ministerie van VROM geo-informatie voor de nationale infrastructuur. De coordinatie is uitgewerkt in de nota GIDEON - Basisvoorziening geo-informatie Nederland ( (/f/GIDEON_april08.pdf) visie- en implementatiestrategie 2008-2011) (/f/GIDEON_april08.pdf) . Daarin wordt gesteld dat Nederland in 2011 over een basisvoorziening geo-informatie (GIDEON) zal beschikken, die duurzaam, succesvol en intensief wordt gebruikt door alle partijen in de samenleving. Belangrijke onderdelen van GIDEON zijn het verbeteren van e-dienstverlening, verplicht stellen van wettelijke geo-basisregistraties en implementatie van de INSPIRE EG-richtlijn voor infrastructuur ruimtelijke informatie. Bij al deze onderdelen draait het om standaarden voor geo-informatie[3]. Geonovum: De organisatie die de geo-standaarden op nationaal niveau voor de publieke sector ontwikkelt en beheert is Geonovum (http://www.geonovum.nl/standaarden.html) . Een van de geo-informatiemodellen die door Geonovum wordt beheerd is IMGeo (http://www.geonovum.nl /informatiemodellen/imgeo-beheer/standaarden-284.html) . Met IMGeo kunnen partijen objectgerichte (vectoren) grootschalige geometrie uitwisselen via het landelijke GML-profiel (NEN 3610 - Basismodel Geo-informatie (http://www.geonovum.nl/informatiemodellen/nen3610/) ). IMGeo wordt ondere andere toegepast in de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (http://video.google.com /videoplay?docid=3015480193747219842) (BAG) en de Basisregistratie Grootschalige Topografie (voorheen: Grootschalig Basiskaart Nederland / GBKN (http://www.gbkn.nl/nieuwesite /html/productinformatie.html) ). Op het IMGeo model zijn voor verschillende sectoren aparte organisatiemodellen gebaseerd, waaronder voor cultuurhistorische geo-informatie: IMKICH [4] (http://www.kich.nl/kich2005/home_imkich.jsp) . Basisregistraties (http://www.vrom.nl/pagina.html?id=36586) : De eerder genoemde basisregistraties zijn door overheden verzamelde gegevens over burgers en bedrijven. Overheden zijn verplicht hier gebruik van te maken zodat burgers en bedrijven maar eenmaal hun gegevens hoeven aan te bieden. Naast de eerder genoemde Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG) en Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) is er ook de Basisregistratie Kadaster en Topografie. Hieronder volgt een korte opsomming van wat er in deze basisregistraties staan en waar deze voor dienen. Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG): De Basisregistratie Adressen registreert alle woonplaatsen, straatnamen en nummeraanduidingen. De Basisregistratie Gebouwen bevat gegevens over panden, verblijfsobjecten en (semi-)permanente standplaatsen en ligplaatsen met daaraan gekoppeld de coordinaten van de locatie. Deze twee basisregistraties zijn aanelkaar gekoppeld en vormen zo de Basisregistratie Adressen en Gebouwen. Beiden registraties zijn gemeentelijke registraties en de gegevens worden aan een centrale database gekoppeld die door het Kadaster wordt beheerd. Vanuit deze landelijke voorziening BAG (LVBAG) (http://kadaster.nl /basisregistraties/) levert het Kadaster BAG producten en diensten uit aan alle afnemers. Medio 2011 zijn overheden verplicht gebruik te maken van BAG bij uitoefening van hun publiekrechtelijke taken. De BAG is relevant voor de erfgoedsector omdat op basis van deze administratie automatisch coordinaten of postcodes gegenereerd kunnen worden op basis van bijvoorbeeld een huisadres of straatnaam. Zo kan de geo-metadatering van objecten op automatische wijze geoptimaliseerd worden.[5]

7-10-2009 21:02

De Techniek

3 of 16


Voorlichtingsfilmpje over de introductie van BAG.

Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT, is in oprichting): De reden hiervoor is verbetering van de huidige dienstverlening en product, die dan ook zal aansluiten op andere basisregistraties. De GBKN is een digitale topografische kaart van heel Nederland met een schaalbereik van 1:500 tot 1:5.000. De kaart is lijngericht en bevat gebouwen, wegen en waterlopen. De huidige Grootschalige Basiskaart Nederland (http://www.gbkn.nl/nieuwesite /html/productinformatie.html) (GBKN) zal binnenkort worden omgevormd tot de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT). GBKN is voornamelijk geschikt voor civiel-technische en stedenbouwkundige projecten. De kaart is te gedetailleerd om mee te navigeren en is daarom niet geschikt voor consumentengebruik.[6]

Voorbeeld Grootschalig Basiskaart ederland.

Basisregistratie Kadaster en Topografie: De basisregistratie Kadaster omvat de kadastrale registratie en kadastrale kaart, deze twee samen geven een overzicht van waar percelen (met bijbehorende informatie over de eigenaar etc.) binnen de lands-, provinciale- en gemeentegrenzen staan. De basisregistratie Topografie is de topografie van Nederland met een schaal van 1:10.000 (TOP10NL). Samen vormen zij de Basisregistratie Kadaster en Topografie (http://kadaster.nl /basisregistraties/) wat een project is van VROM en het Kadaster waarvan de laatstgenoemde ook de bronhouder is. Gemeenten, provincies, waterschappen, rijksoverheid en andere bestuursorganen moeten de basisregistratie vanaf 1 januari 2009 gebruiken als referentie of ondergrond bij bestemmingsplannen of andere plannen en bij activiteiten waarvoor een kaartondergrond nodig is. Ook moeten zij het gebruiken bij voorlichting aan burgers, bij ruimtelijke plannen die ter inzage worden gelegd en bij communicatie met andere overheden over bij bijvoorbeeld rampen.[7] De TOP10NL is door zijn detaillering en leesbaarheid bij uitstek geschikt als basiskaart voor de ontsluiting van cultureel erfgoed waar koppeling op adresniveau vaak

7-10-2009 21:02

De Techniek

4 of 16


relevant is. Het online toepassen van de TOP10NL binnen internettoepassingen is tot nu toe echter een discussiepunt gebleven.

Een aantal voorbeelden van de TOP10L in verschillende schalen.

Internationale geo-standaarden De internationale standaarden voor geoinformatie zijn gericht op het creeren van interoperabele en toegankelijke geodata(services) die niet alleen op nationaal niveau aan de eisen voldoet, maar ook internationaal. In alle eerder genoemde nationale standaarden zijn internationale richtlijnen (INSPIRE) en formaten (OGC) verankerd. I*SPIRE: INSPIRE (http://inspire.jrc.ec.europa.eu/) (Infrastructure for Spatial Information Europe) regelt de richtlijnen voor geo-informatie infrastructuren.[8]De richtlijnen bestaan sinds mei 2007 en zijn afkomstig uit de hoek van de Europese milieubescherming. De doelstellingen van INSPIRE zijn kort samengevat: Toegang tot geo-informatie binnen EU verbeteren (Europese geo-informatievoorziening); Harmoniseren (afstemmen) van geo-informatie (gebruik standaarden); Verbeteren interoperabiliteit (uitwisselbaarheid) tussen verschillende gebruikers en toepassingen. Geonovum beschrijft in haar framework van standaarden 2.0 (/f/framework+van+standaarden+2.0+-+definitief+20080102.pdf) hoe de nationale geo-informatie infrastructuren (NGII) aansluiten op de Europese geo-informatie infrastructuren (INSPIRE). In de huidige NGII zijn de INSPIRE kaderrichtlijnen overgenomen voor: metadata, informatiemodellen en (netwerk)services. April dit jaar is de 'Wet Implementatie INSPIRE' aangenomen waarmee onderzocht wordt hoe verdere inplementatie van de Europese richtlijnen over alle sectoren binnen de overheid gerealiseerd kunnen worden. Niet alle overheidsorganisaties zijn INSPIRE-plichtig. Ten eerste wordt er gekeken of een overheidsorganisatie de bronhouder is van een van de 34 thema's (http://www.geonovum.nl /content/themas) waarop INSPIRE van toepassing is. Vervolgens zijn er allerlei uitzonderingen op de bronhouderschap (zie onderstaande beslisboom). Culturele Erfgoedinstellingen blijken op basis van de besllisboom soms wel en soms niet INSPRIRE plichting. Meer informatie hierover is te vinden in de impactanalyse uitgevoerd door Geonovum: Programma ISPIRE in ederland: Handreiking impactanalyse ISPIRE (8 januari 2009) (/f/20090108_Handreiking_impactanalyse_INSPIRE_v1.1.pdf)

7-10-2009 21:02

De Techniek

5 of 16


Beslisboom of een organisatie INSPIRE-plichtig is. uit: Programma ISPIRE in ederland: Handreiking impactanalyse ISPIRE (8 januari 2009)

OGC: OGC (http://www.opengeospatial.org/) (Open Geospatial Consortium) overziet de geo-informatie standaarden.[9] De hiervoor besproken nationale geo-informatiemodellen, zoals IMGeo, zijn gebaseerd op formaten die op internationaal niveau worden beheerd en ontwikkeld (GML in dit geval). De situatie is te vergelijken met wanneer er in een sector wordt afgesproken tekstbestanden in 'portable document format' (.pdf) uit te wisselen, maar de opmaak (model) voor elke organisatie anders kan zijn. De meest prominente organisatie op het gebied van internationale geo-informatiestandaarden is de Open Geospatial Consortium (OGC) (http://www.opengeospatial.org/) . Het OGC overziet de open standaarden en procedures voor interoperabele uitwisseling van georuimtelijke data voor toepassingen op het web, draadloze en location-based diensten en ICT in het algemeen. Zij doet dit onder andere door een forum te bieden voor samenwerkende ontwikkelaars en gebruikers van geospatiale data en producten. De standaarden en bijbehorende documentatie die door het OGC zijn geproduceerd zijn gedeponeerd onder de naam OpenGIS® (http://www.opengeospatial.org/standards/) . Hier volgt een toelichting van een tweetal OGC standaarden die zowel voor vervaardiging als presentatie van geoinformatie in webtoepassingen worden gebruikt:

GML: Geography Markup Language (GML) is een op XML gebaseerde codering om geografische informatie te modelleren, transporteren en op te slaan. Met GML kunnen zowel de ruimtelijke als de niet-ruimtelijke eigenschappen van geografische objecten beschreven worden. GML is ook een internettaal met als voordeel dat zowel uitwisseling door overdracht als uitwisseling door interactie (web services) worden ondersteund. GML is door zijn structuur zeer geschikt om semantiek uit te wisselen. Daarnaast is GML goed leesbaar voor mensen en computersystemen en laat de structuur zich eenvoudig controleren door het gebruik van generieke open tools.[10]Wat veel partijen zich niet realiseren is dat een GML document 'slechts' de data is. De opmaak van die data en hoe het uitgelezen dient te worden wordt beschreven in een apart GML Schema (model). Daarnaast is er ook nog het GML profiel die een beperkte versie van het origineel is, die er voor zorgt dat de standaard voor een specifiek doel sneller wordt geaccepteerd. Deze elementen tesamen worden een GML3 profiel genoemd. Dit betekent dat je er met je data in GML formaat opslaan er niet bent. Voor een het eenduidig uitlezen en presenteren dienen alle drie de elementen geregeld te zijn. Alle Nederlandse IMGeo standaarden zijn gebaseerd op het landelijke GML3 profiel. Alle organisaties die willen deelnemen aan een van de IMGeo-modellen moet ervoor zorgen dat de interne geo-informatie voldoet aan het NEN 3610 Basismodel Geo-informatie (http://www.geonovum.nl/informatiemodellen/nen3610/) . Dit Basismodel omvat dan die informatie die voor alle onderliggende sectoren relevant is en waar overeenstemming over bestaat. Met deze informatie kan sectoroverstijgend worden uitgewisseld. Vervolgens wordt er binnen de sectormodellen in detail de informatie uitgewerkt die voor de sector van belang is. Om GML goed te kunnen inzetten voor informatieuitwisseling moet er dus tussen deelnemende partijen goede

7-10-2009 21:02

De Techniek

6 of 16


afspraken bestaan. Dat is precies wat IMKICH voor het erfgoedveld heeft geiniteerd. Helaas is er nog een complicerende factor, namelijk dat er op dit moment weinig toegankelijke applicaties zijn om geografische data in GML te creeren. Meer hierover is te vinden in een recente uitgave van GIS Magazine (http://www.gismagazine.nl/blog/online-artikelen/gml-geen-garantie-voor-interoperabiliteit) . Dit maakt het voor erfgoedinstellingen zonder gespecialiseerd personeel en de benodigde applicaties praktisch onmogelijk om aan IMKICH te voldoen. KML: KML staat voor Keyhole Markup Language (http://en.wikipedia.org/wiki/KML) en is net als GML een op XML gebaseerde formaat om geografische informatie mee te modeleren, transporteren en op te slaan. Het verschil met GML is dat KML ook kan aangeven hoe de geografische objecten moet worden gevisualiseerd, b.v. vanaf welk punt moet er naar een object gekeken worden of de specificatie van iconen en labels die een locatie weergeven. Van oorsprong is KML afkomstig van het gelijknamige bedrijf Keyhole Inc (http://en.wikipedia.org /wiki/Keyhole,_Inc) die met KML de Earthviewer, voorloper van Google Earth, ontwikkelde. In 2004 werd Keyhole Inc. door Google overgenomen en een jaar later werd Google Earth gelanceerd. In april 2008 heeft Google KML aan het OGC gedoneerd, daarmee is de standaard officieel open source geworden. Inmiddels wordt KML (en KMZ wat een gezipte KML is) ook door systemen anders dan Google Earth geaccepteerd. Microsoft Virtual Earth beweert in een artikel (http://virtualearth.spaces.live.com/blog/cns!2BBC66E99FDCDB98!14516.entry) KML zelfs beter te kunnen weergeven dan Google Earth zelf. KML is een standaard die tot nu veelal wordt gebruikt voor het presenteren van geo-informatie in Google Earth en Google MyMaps, en in mindere mate voor analyse van grote geodatasets in desktop GIS applicaties. Obstakel is dat binnen KML uitsluitend op basis van het WGS84 coordinatenstelsel (http://en.wikipedia.org /wiki/World_Geodetic_System) wordt gewerkt in plaats van bijvoorbeeld het rijksdriehoekstelsel, waarop nagenoeg alle belangrijke Nederlandse geo-informatie is gebaseerd.[11] Dit betekent dat wanneer er vanuit KML aansluiting gezocht wordt met bijvoorbeeld IMKICH een conversieslag op zowel het coordinatenstelsel als bestandsformaat dient plaats te vinden.

Naast de OGC standaarden GML en KML zijn er nog een aantal veel voorkomende (semi) open standaarden voor het presenteren van geodata op het Web[12]: Shape: Is een proprietair formaat van ESRI. Een enorme hoeveelheid bestaande (overheids) geodata is beschikbaar in Shape en het wordt door veel open source applicaties ondersteund. Shape wordt ook wel als semi-open standaard beschouwd. GeoJSO*: JSON (JavaScript Object Notation) (http://www.json.org/json-nl.html) is een lichtgewicht formaat voor data-uitwisseling dat ook als tekst leesbaar is. Het wordt gebruikt voor het uitwisselen van datastructuren, met name in webapplicaties die asynchroon gegevens ophalen van de webserver. De eenvoud van JSON heeft geleid tot een grote populariteit ervan, met name als een alternatief voor XML. Doordat gegevens worden uitgewisseld in de vorm van JavaScriptexpressies, kunnen de gegevens worden ingelezen in een JavaScript-applicatie. GeoJSON is JSON met geografische attributen. GeoRSS: Is een variant op de bekende RSS (Really Simple Syndication) (http://nl.wikipedia.org /wiki/Webfeed) formaat, maar dan met toevoeging van geografische coordinaten zodat bijvoorbeeld een nieuwsfeed op een Webmap getoond kan worden. Hier is een voorbeeld van CNN's nieuwsfeed gepubliceerd via GeoRSS op GoogleMaps (http://maps.google.com/maps?f=q& source=s_q&hl=en&geocode=&q=http://ws.geonames.org /rssToGeoRSS?type%3Dkml%26feedUrl%3Dhttp://rss.cnn.com/rss/cnn_latest.rss&ie=UTF8& ll=15.516667,-95.6&spn=177.952143,360&t=h&z=1) .

Coördinatenstelsels: Ongeacht de soort standaard voor geo-informatie is een belangrijk onderdeel het gebruikte referentiesysteem ofwel coördinatenstelsel, waarmee een vlak, punt of lijn gerefereerd kan worden aan een plaats op aarde. Alle standaarden die deel uit maken van het nationale geo-informatie

7-10-2009 21:02

De Techniek

7 of 16


infrastructuur (NGII) maken gebruik van de coördinaten in het stelsel van de Rijksdriehoeksmeting (http://www.kadaster.nl/rijksdriehoeksmeting/) (RD-coördinaten) - zie voorgaande paragraaf over Nationale Geo-informatie standaarden (http://watwaswaarvisie.pbworks.com/Ontsluiten-van-plaatsgebonden-digitaalerfgoed#Nationalegeoinformatiestandaarden) . Binnen de internationale geo-informatiestandaarden wordt er voor KML uitsluitend het World Geodetic System 1984 (http://en.wikipedia.org/wiki/WGS84) (WGS84) als referentiesysteem gehanteerd. INSPIRE is momenteel bezig om de European Terrestrial Reference System 89 (http://www.kadaster.nl/rijksdriehoeksmeting/homepage.html#ETRS89) (ETRS89) te adopteren als standaard referentiesysteem[13]. ETRS89 is in Europa zeer nauwkeurig en nagenoeg gelijk aan WGS84. Wanneer er sprake is van omzetting van het ene referentiesysteem naar het andere, is de kwaliteit van de getransformeerde coördinaten nooit beter dan die van de oorspronkelijke coördinaten. Wat in de praktijk veel voorkomt is bijvoorbeeld een conversie van coördinaten in de RD-stelsel naar WGS84 voor publicatie op Google Maps. Hier kunnen verschillen vanaf 25 cm voorkomen, voor veel publieksinformatie is dit verschil te negeren. Bij wetenschappelijke projecten en informatie met een juridische status ligt dit anders.

Standaarden kritisch bekeken In augustus 2009 heeft Andrew Turner (Geoweb expert, auteur van verschillende publicaties op dit gebied en CTO van GeoCommons) een zeer informatieve reeks artikelen gepubliceerd op zijn blog (http://highearthorbit.com (http://highearthorbit.com) ) over de huidige stand van zaken rondom de bestaande bestandsformaten voor geodata op het Geoweb. Kort samengevat constateert Turner een groeiende behoefte naar toegankelijke geospatiale data op het Web. De bestaande standaarden zijn echter niet toereikend. Shape en GML, de formaten die geschikt zijn voor complexe geodata bieden niet genoeg attributen voor het Web, zoals linking en MIME-types (webprotocol om bijbehorende documenttypes, zoals te definieren). KML is voornamelijk geschikt voor GoogleMaps/Earth en heeft ondanks zijn open-standaard status nog te veel proprietaire trekjes. GeoRSS heeft veel potentie, maar het wordt in te veel varianten geboden, waardoor het door niet wordt opgepikt door de populaire RSS-readers. Toekomstige oplossingen moeten volgens Turner worden gevonden door beter te letten op waar de algemene webgebruiker behoefte aan heeft. Een standaard ontwikkelen die misschien alle aspecten zal adresseren maar vervolgens net zoveel problemen als oplossingen biedt moet het niet worden. Volgens Turner heeft vindbaarheid (discoverability) van geodata op het (Geo)Web de meeste prioriteit. Daarmee doelt hij op vindbaardheid door machines als menselijke gebruikers en alles daar tussenin. Zie voor meer informatie Andrew Turner's volledige reeks artikelen over GeoWeb Standards op http://highearthorbit.com/geoweb-standards-intro/ (http://highearthorbit.com/geoweb-standards-intro/) . In afwachting van de uitkristalisering van de geo-standaarden is uiteraard de vraag welke practische oplossignen er voor de tussentijd bestaan voor het koppelen van erfgoed aan locatie. Een allereerste vereiste lijkt te zijn dat erfgoedinstellingen zich bewust zijn van de keuzes en de beperkingen. Voordat men zich commiteert aan een bepaalde standaard, is het raadzaam om serieus te nagegaan met welk doel de investering wordt gedaan om geodata te laten vervaardiging of koppelen aan bestaande databronnen. Uiteraard is daarbij relevant of een korte of lange termijn strategie gevolgd wordt. Relevante vragen zijn bijvoorbeeld: welke communicatie doeleinden zijn er, moet de data voor verschillende web mapping platformen beschikbaar zijn, wordt de data met derden uitgewisseld, etc. Naast de inzet van geo-standaarden kunnen ook alternatieve toegankelijkere en standaardonafhankelijke methodes om erfgoedcollecties van geoinformatie te voorzien worden overwogen. Met technieken zoals geo coding en geo parsing kunnen bestaande locatiebeschrijvingen naar geo-coördinaten worden omgezet, zodat deze op het Geoweb kunnen worden gepresenteerd of vindbaar gemaakt worden (zie voor meer informatie over de technieken het volgende onderdeel). Dit is met name geschikt voor

7-10-2009 21:02

De Techniek

8 of 16


locatiegerelateerd erfgoed die op plaatsnaam of adres ontsloten kan worden en niet op perceelniveau. Hierdoor hoeven collectiebeschrijvingen 'slechts' te worden aangevuld met een juiste en consistente geografische beschrijving, in plaats van het toekennen van geo-coördinaten. Momenteel zijn er verschillende instellingen (o.a. TU Delft Library en het KB) die het gebruik van de Getty Thesaurus of Geographical Names (TGN) (http://www.getty.edu/research/conducting_research/vocabularies /tgn/?find=amsterdam&place=&nation=&english=N) hiervoor overwegen. In de TGN zijn zo'n 1.1 miljoen plaatsnamen wereldwijd met lengte- en breedtegraad coördinaten beschikbaar gemaakt. Aan elke plaatsnaam is tevens een persistent identifier toegekend.

Creatie Er bestaan verschillende technieken voor het creëren van van geodata. Deze worden ingezet afhankelijk van de toepassing waarvoor men geodata creëert en het type content wat als basis dient. Gezien de scope van deze verkenning beperken de hier beschreven methoden zich tot de creatie van geodata voor presentatie en communicatie doeleinden. Complexe vervaardigingstechnieken en analytische methoden, die doorgaans worden ingezet bij wetenschappelijk onderzoek of het beheer van infrastructuur, worden buiten beschouwing gelaten. Bij de beschrijving van de creatietechnieken wordt ingegaan op het onderscheid tussen GIS-technieken en technieken die meer tot het domein van de webbased services behoren.

Desktop GIS technieken Voor professionele toepassingen zijn desktop GIS software vooralsnog leidend. GIS wordt in een groeiende aantal industrieën gebruikt voor o.a. het analyseren van planologische gegevens, het in kaart brengen van socio-demografische gegevens gecombineerd met commerciele data, het creëren van bereikbaarheidskaarten voor allerlei ambulante diensten, presentaties voor mediadoeleinden (zoals verkiezingsuitslagen) etc. etc. Voor het creëren van geodata zijn de technieken georefereren en vectoriseren in alle desktop GIS software het belangrijkst. [14]

Georefereren: Georefereren is het toekennen van coördinaten aan paspunten in een rasterbestand. Rasterbestanden (zoals luchtfoto's en topografische kaarten) die van coördinaten zijn voorzien kunnen dan op de juiste plek op een kaart worden geprojecteerd. De meeste GIS-applicaties bevatten een module voor georefereren waarmee de coördinaten van een bestaande kaart in het rasterbestand kunnen worden ‘geprikt’. Vectoriseren: Vectoriseren is het omzetten van een analoge kaart naar een digitale kaart in de vorm van een bestand te creeren op basis van lijnen, punten en vlakken (vectordata). Vectoriseren volgt vaak na het proces van georefereren. Het vectorbestand is vrijwel altijd noordgericht, in een (juist) coördinatenstelsel en op schaal getekend.¹ Het voordeel van vectordata is dat er informatie aan de punten, lijnen en vlakken kan worden gekoppeld. De bestandslokatie van allerhande digitale bestanden zoals foto's, audio, video, url's, tekst etc. kunnen exact aan de individuele vectorobjecten in de kaart gekoppeld worden. Tevens kunnen vectorkaarten op verschillende wijzen worden weergegeven; door verschillende kaartstijlen op te maken (b.v. kleur, patroon, symboolmarkering etc.)

Desktop GIS pakketten: Een aantal bekende en veelgebruikte desktop GIS software pakketten zijn: Open source : Quantum Gis, (http://www.qgis.org/) Udig (http://udig.refractions.net/) , MapWindow (http://www.mapwindow.org/) , GRASS (http://grass.itc.it/) , gvSIG (http://www.gvsig.gva.es

7-10-2009 21:02

De Techniek

9 of 16


/index.php?id=que-es-gvsig&L=2)

Commerciele gesloten pakketten: ArcGIS/ESRI (http://www.esri.nl/) , MapInfo/PitneyBowes (http://www.pbinsight.com/products/location-intelligence/applications/mapping-analytical/mapinfoprofessional/) , etc.

In dit rijtje willen wij ook Haza 21/Telapas (http://www.hazadata.com/haza21goederen.htm) noemen. Het is weliswaar geen volwaardig GIS pakket, maar het heeft voor historische GIS een interessante module waarmee men vrij snel met historische perceelkaarten aan de gang kan. Het programma kan de data vervolgens in verschillende GIS formats exporteren voor verdere bewerking en uitwisseling.

Web-based GIS technieken Geotagging : Geotagging is het toekennen van geografische coördinaten aan digitale content zoals foto's, video en tekstbestanden. [15]

Content met een geotag zijn te publiceren als points of interests via websites met een kaartapplicatie, rss-feeds, autonavigatiesystemen en mobiele 'augmented reality' diensten, zoals: Wikitude.me (http://www.wikitude.org) / Mobedoo (http://www.mobeedo.com/) / Layar.eu. (http://www.layar.eu/)

Afhankelijk van de content zijn er verschillende standaarden voor geotagging. Bijvoorbeeld in JPEG foto's worden lengte- en breedtegraad informatie in de Exchangable image file format (EXIF) metadata opgenomen. De EXIF standaard wordt veelal in auto-geotagging toegepast, waarbij JPEG bestanden direct vanuit de camera of mobiele telefoon (uitgerust met GPS) van geografische data wordt voorzien. Voor het geotagging van websites bestaan verschillende standaarden waaronder de zogenaamde ICBM address, RDF feeds of Microformat. [16]

Populaire photo sharing sites zoals Flickr (eigendom van Yahoo!) en Panoramio (eigendom van Google) maken weer gebruik van de machine tag ofwel triple tag standaard. Gebruikers kunnen geuploade foto's direct van een geotag voorzien, door de foto's te selecteren en het op een mapbrowser (in de site) te plaatsen. Via Panoramio worden de foto's op Google Earth getoond. Een selectie van die foto's verschijnen ook op GoogleMaps. Foto's die reeds zijn voorzien van een geotag kunnen in Flickr en Panoramio kunnen ook worden ingelezen en via de mapbrowser worden getoond. Het gebruik van dergelijke diensten is kostenloos en aan voorwaarden gebonden. In deze voorwaarden ligt het pijnpunt voor veel erfgoedinstellingen omdat zij een vergaande overdacht van rechten omhelzen.

Bijvoorbeeld met het plaatsen van foto's op Panoramio, stemt men ook in met de algemene Google gebruiksvoorwaarden die onder andere het volgende stelt: "11.1 You retain copyright and any other rights you already hold in Content which you submit, post or display on or through, the Services. By submitting, posting or displaying the content you give Google a perpetual, irrevocable, worldwide, royalty-free, and non-exclusive licence to reproduce, adapt, modify, translate, publish, publicly perform, publicly display and distribute any Content which you submit, post or display on or through, the Services. This licence is for the sole purpose of enabling Google to display, distribute and promote the Services and may be revoked for certain Services as defined in the Additional Terms of those Services." Yahoo hanteert soortgelijke voorwaarden voor content dat op de Yahoo! Services, waaronder Flickr, wordt geplaatst:

COTET SUBMITTED OR MADE AVAILABLE FOR ICLUSIO O THE YAHOO! SERVICES Yahoo! does not claim ownership of Content you submit or make available for inclusion on the Yahoo! Services. However, with respect to Content you submit or make available for inclusion on publicly accessible areas of the Yahoo! Services, you grant Yahoo! the following worldwide, royalty-free and non-exclusive license(s), as applicable: .... b. With respect to photos, graphics, audio or video you submit or make available for inclusion on publicly accessible areas of the Yahoo! Services other than Yahoo! Groups, the license to use,

7-10-2009 21:02

De Techniek

10 of 16


distribute, reproduce, modify, adapt, publicly perform and publicly display such Content on the Yahoo! Services solely for the purpose for which such Content was submitted or made available. This license exists only for as long as you elect to continue to include such Content on the Yahoo! Services and will terminate at the time you remove or Yahoo! removes such Content from the Yahoo! Services. Zie hier de volledige gebruiksvoorwaarden van: Google (http://www.google.com/accounts/TOS) , Panoramio (http://www.panoramio.com/terms/) en Flickr (http://info.yahoo.com/legal/us/yahoo/utos/utos-173.html) .

Geocoding: Geocoderen is het converteren van geografische plaatsbeschrijvingen (adres, huisnummer, postcode, plaats etc) naar geografische coördinaten. Dit gebeurt aan de hand van een uitgebreide adressen/coördinaten database. Reverse geocoding is het omgekeerde proces, waarbij coördinaten weer naar adres en/of plaatsbeschrijvingen worden geconverteerd. Via het web worden verschillende gratis geocoding diensten aangeboden, waarbij batch geocoding mogelijk wordt gemaakt. Deze zijn vaak niet zo heel nauwkeurig. Overzichtje gratis geocoding webdiensten: GoogleMaps API Geocoding service (http://code.google.com/apis/maps/documentation /services.html#Geocoding) / Yahoo! Geo Technologies (http://developer.yahoo.com/geo/) / Zeemaps (http://www.zeemaps.com/) / Geonames (http://www.geonames.org/) / Batchgeocode (http://www.batchgeocode.com/) . Vanuit commerciele GIS software zoals MapInfo en ArcGIS kan ook gegeocodeerd worden middels een eigen adressendatabase of via internet connectie te maken met een geocoding database wat veelal werkt op abonnementsbasis. Voorbeelden commerciele webbased geocoding services:ArcGIS (http://www.esri.com/software/arcgis/arcgisonline /world_geocoding.html) / MapInfo (http://www.mapinfo.co.uk/products/applications/geocoding/) / Geodan Geocoderen NL (http://www.geodan.nl/producten/geografische-data/producten/geocoderen-nederland/) .

Geoparsing: Ongestructureerde geografische plaatsbeschrijvingen in een willekeurige stuk tekst kan middels geoparsing worden herkend en van geografische coördinaten worden voorzien (bijvoorbeeld: "25 kilometers ten noord-oosten van Jalalabad"). Behalve op tekst kunnen geoparsing technieken ook worden toegepast op andere vormen van media, zoals audio. Door geoparsing toe te passen kunnen geografische beschrijvingen in tekst (of audio) zichtbaar worden gemaakt op een b.v. een mapbrowser of GIS applicatie en kan de inhoud van een tekst gezocht en gefilterd worden middels een kaart. Geoparsing gaat verder dan geocoding, omdat het ongestructureerde tekst en data kan intepreteren en vertalen naar coordinaten. Een paar voorbeelden van geoparsing (web)services: Gutekarte.org (http://gutenkarte.org/) (klik op een titel en dan rechtsbovenin op browse) en Geoparser.digmap[17] (http://geoparser.digmap.eu/)

Publicatie Voor het publiceren of toegankelijk maken van zowel gesloten als openbare geodata gebeurt tegenwoordig doorgaans via het internet. In dit onderdeel wordt een overzicht gegeven van de mogelijkheden die tegenwoordig bestaan voor het publiceren van publieke geodata/informatie.

WebGIS / Web-mapping Voor het online publiceren of toegankelijk maken van gesloten en openbare geodata wordt een server-based GISnetwerk ingezet dat bestaat uit de volgende basiscomponenten: een GIS(applicatie)server, een web-server en een database-server (zie voor uitgebreide beschrijving van een dergelijk netwerk hoofdstuk 'Het Geoweb'. Server-based GIS wordt gebruikt om grote hoeveelheden (gesloten en/of openbare) geodata centraal op te slaan, zodat het door verschillende gebruikers (vanaf

7-10-2009 21:02

De Techniek

11 of 16


verschillende locaties) kan worden bereikt om de data te bekijken, bewerken, beheren en uitwisselen. Wanneer server-based GIS voornamelijk over het web fungeert, wordt het in populaire termen webGIS genoemd. Web-mapping is daar weer een afgeleide van, dat zich meer richt op de kaarten geodatapresentatie dan de GIS functionaliteiten. Organisaties die een eigen webGIS of web-mapping omgeving willen implementeren hebben tegenwoordig een legio opties tot hun beschikking. Installatieprocedures van webGIS zijn echter vaak vrij complex en vereist daarom kennis op dit gebied. Een bekende server-based GIS aanbieder is ESRI, hun ArcGIS server pakket biedt veel web-mapping mogelijkheden, wat voor steeds meer (niet GIS) organisaties het aantrekkelijk maakt hun locatiegebonden data via webGIS aan te bieden. Een aantal indrukwekkende voorbeelden zijn: Begraafplaatsen in Linn Grove (USA) (http://gis.greeleygov.com/origin /linngrove/) , Perceelinformatie Auckland (NZ) (http://maps.auckland.govt.nz/AucklandRegionViewer/) en Rutherford County tornado schade overzicht (http://www.rutherfordcountytn.gov/tornado2009/) . Zie ESRI's Live User Sites (http://www.esri.com/software/arcgis/arcgisserver/live_user_sites.html) voor meer voorbeelden. Naast de commerciële gesloten pakketten is er ook veel Open Source aanbod (http://www.osgeo.org/) . Het benodigde kennisniveau voor implementatie van open-source oplossingen is nog veel hoger dan bij closed-source paketten, omdat het aantal aangeboden componenten voor het opzetten van de web-mapping omgeving veel groter is. In Nederland beginnen langzaam steeds meer aanbieders op de markt te komen die zich specialiseren in het aanbieden open-source web-mapping oplossingen. De Open GEO Groep (http://www.opengeogroep.nl/) is bijvoorbeeld een consortium van dergelijke bedrijven die de technische kennis en ervaringen op dit gebied probeert te bundelen.

Web-mapping API's Voor het presenteren van geodata en kaarten waarbij het beschikken over (uitgebreide) GIS functionaliteiten geen vereisten is, is het integreren van een bestaande web-mapping-applicatie in een eigen website een verleidelijke optie. Wellicht de meest bekende web-mapping API's zijn die van: GoogleMaps (http://code.google.com/apis/maps/) , Microsoft Bing Maps (http://www.microsoft.com /maps/developers/) (voorheen Virtual Earth) en Yahoo!Maps (http://developer.yahoo.com/maps/) . Een interessante optie is Cloudmade (http://www.cloudmade.com/) , die haar web-mapping API aanbiedt volledig op basis van open-data van OpenStreetMap.org (http://www.openstreetmap.org/) . Verder biedt de eerder besproken ESRI sinds augustus dit jaar ook een ArcGIS web-mapping API (http://www.esri.com /software/arcgis/arcgisonline/web_mapping_apis.html) die kostenloos wordt aangeboden aan niet-commerciele instellingen. Tot slot zijn er ook partijen die web-mapping API's, geodatakoppeling en siteintegratie als een dienst kunnen bieden, zoals GlobeAssistant (http://www.globeassistant.nl) en Cliptoo (http://www.cliptoo.nl/home/) . De beperkingen van web-mapping API's liggen veelal op het vlak van de functionaliteit, de hoeveelheid, type data die het aankan en de gebruiksvoorwaarden. Qua functionaliteit kan GoogleMaps bijvoorbeeld maar 500 plaatsmarkeringen per zoomniveau tonen. De meeste web-mapping API's kunnen geen (grote hoeveelheden) vectorobjecten of gegeorefereerde fotomateriaal tonen. Daartegenover staat dat het implementeren van een web-mapping API een stuk goedkoper en relatief eenvoudig is, elke web-developer zou dit zonder veel moeite moeten kunnen. Qua voorwaarden adviseert advies- en ingenieursbureau Grontmij het gebruik commerciële viewers waaronder Google,Virtual Earth en Yahoo door overheden zorgvuldiger te overwegen. Knelpunten zijn onder anderen de beperktende voorwaarde aangaande de beschikbaarheid van ondergronden en het feit dat sufgedrag van gebruikers wordt geregistreerd. Dit stelt zij in het onderzoekrapport GoogleDURP (/f/Eindrapport_GoogleDURP_Grontmij.pdf) (Grontmij 2008)

7-10-2009 21:02

De Techniek

12 of 16


Google stelt in zijn voorwaarden dat "de ondergronden alleen mogen worden gebruikt via de website Google Maps zelf, of via een met de Google Maps API gebouwde maatwerk website. Het knippen en plakken van de ondergronden in documentatie is verboden. Het tonen van de ondergronden in een andere viewer dan Google Maps eveneens. De reden is simpel: Google heeft deze ondergronden gekocht en mag, ook al zou ze het willen, deze niet beschikbaar stellen aan derden voor hergebruik. Dit komt door het intellectual property right (IPR) dat bepaalt dat de auteur het recht heeft om te controleren wat afnemers doen met zijn product. Overigens, stel dat Google en de auteurs van de ondergronden de gebruikers van Google Maps terwille zouden willen zijn zouden ze dat eventueel kunnen regelen via het contract recht. Dit bepaalt namelijk dat 'alles is te regelen als men het eens is'.'[18] Daar komt bij dat Google zich het recht voorbehoud advertenties toe te voegen aan de door het gehoste ondergronden. Verder wordt er in het rapport terecht opgemerkt dat ook aan kaartondergronden die worden gebruikt door de overheid licentiebeperkingen zitten. Dit maakt dat zij niet eenvoudig een alternatief kunnen zijn voor Google Maps. De projectgroep pleit voor vrijere beschikbaarheid van eigen overheidsondergronden.[19]In het kader van open data wordt hier inmiddels aan gewerkt.

Laatste ontwikkelingen Geodatabanken: Behalve het publiceren van geodata middels web-mapping geïntegreerde sites vindt het online vrijgeven van onbewerkte geodata een groeiende groep geïnteresseerde gebruikers. In de Verenigde Staten vertegenwoordigen sites zoals data.gov (http://www.data.gov/) en GeoCommons (http://www.geocommons.com/) de 'openheid in data' gedachte, waarbij overheidsdata wordt vrijgegeven met het idee de burgers te laten ondekken, participeren en te verenigen. Vooral geodata zijn populair, omdat het van oorsprong de kostbare datasets zijn en zij de meeste mogelijkheden bieden in relatie tot allerlei nieuwe internettoepassingen. Voorbeelden van dergelijke geodatabanken zijn in Nederland DANS (http://www.dans.knaw.nl/nl/data_deponeren/) en KICH (http://www.kich.nl/kich2005/home_imkich.jsp) , maar deze zijn minder gericht op het algemeen publiek. Augmented reality: Augmented reality (toegevoegde realiteit) applicaties zijn de meest recente trend op het gebied van het aanbieden van locatiegebonden informatie. Met behulp van een mobiele internettelefoon, die is uitgerust met een camera, kan men allerhande informatie opvragen over de locatie waar de camera op gericht is. Een veel besproken AR applicatie is Layar wat beschikbaar is voor Android (http://www.android.com/) mobiele telefoons. Layar stelt haar dataservers (vooralsnog kostenloos) beschikbaar aan derden die via hun API contentlagen (layers) willen ontwikkelen. Locatiebepaling voor Layar gaat via GPS. De coördinaten aan de gekoppelde data moet in lengte- en breedtegraden beschikbaar zijn. Voor meer technische informatie zie Layar's developers blog (http://layar.pbworks.com/) .

7-10-2009 21:02

De Techniek

13 of 16


Architectuur Layar

Points of interest data getoond op Layar.

Winnaar van de afgelopen Layar developers challenge is ArchINFORM (http://eng.archinform.net /index.htm) zij hebben een internationale architectuurdatabase via Layar beschikbaar gesteld, waarop niet alleen maar toeristische feitjes worden weergegeven....

7-10-2009 21:02

De Techniek

14 of 16


Architecture guide van ArchINFORM

Voorbeeld 3D op Layar.

Conclusie Ondanks de vele mogelijkheden blijkt het inzetten van geo-applicaties voor het ontsluiten van digitaal erfgoed nog een hele opgave. Het stelt instellingen voor een hele reeks, vaak complexe keuzes, waar vaak de expertise niet in huis aanwezig is. Zo blijken de geo-standaarden - cruciaal voor de opslag, uitwisseling en eenduidige presentatie van geodata - nog niet uitontwikkeld. De op GML gebaseerde uitwisselingsstandaard voor erfgoed IMKICH is bijvoorbeeld lastig te vervaardigen, omdat laagdrempelige middelen daartoe ontbreken. Het meer toegankelijke KML blijkt omgerekend te moeten worden naar gangbare

7-10-2009 21:02

De Techniek

15 of 16


coördinatenstelsels voor *ederland en Europa, wat tot onnauwkeurigheid kan leiden. Geen van de keuzes blijkt in alle gevallen optimaal. Zeker is dat, voordat men zich commiteert aan een bepaalde standaard, serieus moet nagaan met welk doel precies de investering wordt gedaan om geodata te laten vervaardiging of koppelen. In afwachting van de uitkristalisatie van de geo-standaarden kan het voor instellingen, die niet beschikken over voldoende kennis en kunde, een oplossing zijn om in bepaalde gevallen te kiezen voor laagdrempelige, standaardonafhankelijke creatiemethoden zoals geo-coding en geo-parsing. Hierbij worden (gestaande) plaatsbeschrijvingen (b.v. plaatsnaam, adres of postcode) binnen een collectie omgezet naar elk gewenste coördinatenstelsel. Vervolgens kan deze data (vanuit b.v. CSV) naar elk gewenste standaard (.shape, GML, KML etc.) worden vertaald. De vraag is uiteraard net als bij het omrekenen van de coördinatenstelsels - wie deze omzetservice kan bieden. Zeker is dat er nog een duidelijke taak ligt voor DE* en de RCE bij het begeleiden van de erfgoedsector. Bij het creëren van geodata blijkt dat gekozen kan worden uit een breed palet aan creatiemethoden, afhankelijk van het soort data en het doel. Het loopt van het koppelen van erfgoeddata aan een locatie op basis van een punt (geo-tagging), naar het converteren van plaatsbeschrijvingen op basis van gestructureerde data zoals postcodes (geo-coding) of ongestructureerde data zoals willekeurige tekst (geo-parsing) tot het koppelen van data aan een locatie op basis van meerdere punten (georefereren) en het tekenen van digitale kaarten zelf (vecoriseren). Het publiceren van data geschied op basis van webGIS of web-mapping en aanverwante api's. Het gebruik van webGIS en web-mapping vereist specialistische kennis. De inzet van web-mapping api's is laagdrempeliger maar de inzetbaarheid wordt beperkt door restricties op het gebied van functionaliteit, de hoeveelheid en type data die ze aankunnen en de gebruiksvoorwaarden. In dit hoofdstuk: De Techniek 1. 2. 3. 4.

Standaarden geo-informatie (#Standaardengeoinformatie) Creatie (#Creatie) Publicatie (#Publicatie) Conclusie (#Conclusie)

Footnotes 1. Digitaal Erfgoed Nederland. (- 2009). De Basis. Available: http://www.den.nl/debasis. Last accessed 28 September 2009. 2. Geonovum. (- 2009). Cultuurhistorie. Available: http://www.geonovum.nl/geostandaarden /cultuurhistorie. Last accessed 28 September 2009. 3. VROM. (2008). VROM-visie op GEO-informatie . Available: http://www.vrom.nl /pagina.html?id=36241. Last accessed 28 september 2009. 4. Geonovum. (-2009). Geo-standaarden. Available: http://www.geonovum.nl/geostandaarden. Last accessed 28 September 2009. 5. VROM. (-2009). Basisregistraties. Available: http://www.vrom.nl/pagina.html?id=36586. Last accessed 28 September 2009. 6. LSV GBKN. (- 2009). Productinformatie. Available: http://www.gbkn.nl/nieuwesite /html/productinformatie.html. Last accessed 28 September 2009. 7. VROM. (- 2009). Basisregistratie Kadaster en Topografie. Available: http://www.vrom.nl /pagina.html?id=36688. Last accessed 28 September 2009. 8. Geonovum (2009). Programma INSPIRE in Nederland – Handreiking impactanalyse INSPIRE. Amersfoort: Geonovum. 9. Open Geospatial Consortium. (1994 - ). OGC History (detailed). Available:

7-10-2009 21:02

De Techniek

16 of 16


http://www.opengeospatial.org/ogc/historylong. Last accessed 28 September 2009. 10. Framework van Standaarden, Geonovum, 10 december 2007 11. OGC KML document OGC 07-147r2, 2008 12. Andrew J. Turner. (2009). GeoWeb Standards - Where we are. Available: http://highearthorbit.com/geoweb-standards-where-we-are/. Last accessed 28 September 2009. 13. Inspire. (- 2009). Search: ETRS89. Available: http://inspire.jrc.ec.europa.eu/index.cfm/action /search/s/s?a=1&squery=ETRS89. Last accessed 28 September 2009. 14. Nijeholt. (2008 - ). Handboek Geo-visualisatie. Available: http://nl.wikibooks.org/wiki/Geovisualisatie. Last accessed 28 September 2009. 15. Andrew J. Turner (2006). Introduction to Neogeography. San Francisco: O'Reilly Media. p.15-31. 16. Wikipedia, Geotagging, http://en.wikipedia.org/wiki/Geotagging (as of Sept. 26, 2009). 17. Wikipedia, Geoparsing, http://en.wikipedia.org/wiki/Geoparsing (as of July 29, 2008). 18. projectgroep GoogleDURP (2008). Eindrapport GoogleDURP. De Bilt: Grontmij. p10-11. 19. projectgroep GoogleDURP (2008). Eindrapport GoogleDURP. De Bilt: Grontmij. p4.

7-10-2009 21:02

Conclusies

1 of 6

http://www.cultureelerfgoedenlocatie.nl/Conclusies?mode=print

Cultureel Erfgoed en Locatie: Conclusies In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste conclusies. Daarnaast wordt ingegaan op wat deze conclusies betekenen.

De vraag en het aanbod Zowel de maatschappelijke relevantie van het stimuleren van het publieksbereik voor locatie gerelateerd cultureel erfgoed als de publieke vraag naar historische informatie over de eigen leefomgeving, is groot. Ook blijkt er een groeiende professionele markt te bestaan voor locatie gerelateerd erfgoed. Hier staat tegenover dat het aanbod van digitale locatiegebonden erfgoeddata beperkt is en nog een kleiner gedeelte beschikbaar is via het internet. Deze virtuele collectie blijkt tevens lastig te vinden. In de huidige tijd van toenemende mondialisering en migratie staan se Nederlandse samenleving en identiteit continu ter discussie. Burgerschap en maatschappelijke partcipatie zijn concepten die vaak terugkomen in de discussie hierover en het overheidsbeleid dat daaruit voortvloeit. Kunst, cultuur en erfgoed zijn hierbij een belangrijk element omdat zij kennis en inzicht bieden in de vorming van de eigen identiteit. De Raad van Cultuur heeft dit vervat in het begrip 'cultureel burgerschap' en het belang hiervan onderstreept in haar beleidsadvies aan de regering in 2007. Historische kennis van de eigen leefomgeving - en daarmee de beschikbaarheid van informatie en kennis over locatie gerelateerd erfgoed - maakt een belangrijk onderdeel uit van dit cultureel burgerschap. Het advies van de Raad van Cultuur wordt bevestigd door de grote interesse die er bestaat bij het publiek voor locatie gerelateerd erfgoed. Uit onderzoek blijkt dat eigen leefomgeving - naast de eigen familie - het populairste historische thema is, 68% van de bevolking is hierin geïnteresseerd. Ondanks het grote maatschappelijke belang en de grote publieksinteresses is het virtueel beschikbaar stellen van locatie gerelateerde collecties beperkt en ineffectief. Dit terwijl internet in de afgelopen jaren een van de meest effectieve media is gebleken voor het stimuleren van publieksbereik. Zeker als het gaat om nieuwe, jongere gebruikersgroepen. Belangrijkste reden voor de beperkte beschikbaarheid van digitaaal locatie gerelateerd erfgoed is de omvang van het tot nu toe beschikbare budget. Wat de toekomst op dit gebied gaat bieden is onzeker. De rijksoverheid lijkt zich terug te trekken op dit terrein terwijl de provincies en gemeente steeds vaker een rol spelen. Verwacht mag worden dat daarbij niet opnieuw het wiel uitgevonden gaat worden. Het feit dat de virtuele beschikbaarheidsgraad nog lager ligt dan de digitaliseringsgraad blijkt voor een belangrijk deel te liggen in auteursrechtelijke beperkingen. Daar komt bij dat de vindbaarheid van de virtuele collectie slecht is door de beperkte bekendheid van collecties, instellingen en website, het gefragmenteerde aanbod, de slechte indexeerbaarheid van collectie, de slechte kwaliteit of het ontbreken van metadata en de beperkte inzet van geschikte interfaces. Tot slot blijkt het aanbod aan locatiegerelateerd erfgoed niet goed aan te sluiten op de publieksinteresse. Vooral (lucht)foto’s, plaatsbeschrijvingen, ansichtkaarten en bewegend beeld zijn ondervertegenwoordigd.

$ieuwe mogelijkheden Het geoweb, de verzamelnaam voor alle geowebdiensten die inmiddels bestaan, blijkt al sinds het onstaan van het Internet in ontwikkeling te zijn. Pas in de afgelopen jaren heeft er, mede door de komst van interactieve webontwikkelingscomponenten en open standaarden, een ware explosie aan

7-10-2009 21:02

Conclusies

2 of 6


ontwikkelingen plaats gevonden die er voor gezorgd hebben dat de diensten toegankelijk en bruikbaar zijn voor een breed publiek. De diensten vallen grofweg binnen vijf toepassingsgebieden: $avigatiediensten: die een gebruiker van A naar B helpen; Tracking & tracing diensten: die het mogelijk maken objecten en personen die zich verplaatsen te volgen; Locatie gerelateerde informatiediensten: die het mogelijk maken grote sets aan data op basis van locatie te ontsluiten en op overzichtelijk wijze te tonen. Dit kan plaatsvinden in een variant voor klein scherm (geschikt voor mobiele telefoons en navigatiesystemen) of een variant voor groter scherm (geschik voor laptops of desktops). Geo-sociale netwerkdiensten: bestaande uit sociale netwerken waar het publiek participeert bij locatiegerelateerde contentcreatie van op basis van geowebtools; Augmented Realitydiensten: waarvan elementen uit de virtuele wereld (grafische, audio, tekstinformatie etc.) worden samengevoegd met de echte wereld om ons heen.

Bovengenoemde diensten zijn doorgaans zowel inzetbaar voor desktop als mobiele toepassingen. Sommige, zoals augmented reality, zijn vooral interessant als mobiele toepassing. Naast 'locatie' maakt het 'mobiele' element de diensten uniek omdat zij worden aangeboden via de mobiele telefoon dit is het eerste medium dat persoonlijk is, altijd-bij-je, altijd aan en aanwezig op punt van creativiteit. Daarnaast is het het eerste medium dat beschikt over een ingebouwd betaalmechanisme en het eerste medium waarmee het publiek kan worden geïdentificeerd. De nieuwe diensten en media bieden - alleen of in combinatie met elkaar - een breed scale aan nieuwe mogelijkheden voor de vergroting van het publieksbereik voor virtueel en fysiek erfgoed. Met de inzet van mobiele diensten kan virtueel (vaak bestaande uit informatie over fysiek erfgoed) en fysiek erfgoed namelijk op een relevante manier bij elkaar gebracht worden. Toepassingen waar aan gedacht kan worden zijn: een websites die virtueel erfgoed op basis van locatie en tijd ontsluit en daarmee een overzicht biedt van de ontwikkeling van de inrichting van Nederland, een mobiele dienst die informatie biedt over erfgoed(instellingen) in de buurt (die bijvoorbeeld aangeeft of deze open zijn en vertelt hoe je er moet komen), en een toegankelijke applicatie voor het maken van tours door instellingen en publiek, eventueel met mogelijkheden om andere gebruikers te volgen en elementen uit de virtuele wereld te combineren met de werkelijke wereld om ons heen.

Knelpunten bij het toepassen van nieuwe mogelijkheden Voor een succesvolle toepassing van de nieuwe geoweb mogelijkheden door erfgoedinstellingen zijn er een aantal knelpunten die benoemd moeten worden:

Beschikbaarheid en uitwisselbaarheid van collecties: Maar een klein gedeelte van de locatie gerelateerde erfgoedcollectie is gedigitaliseerd. Dit aanbod is versnipperd. Daarnaast is de ontsluitbaarheid, uitwisselbaarheid en online vindbaarheid suboptimaal omdat de geo-metadata ontbreken of niet accuraat zijn. Voor de realisatie voor bepaalde location based toepassingen en voor het bedienen van de zakelijke markt is het samenbrengen van verschillende collecties afkomstig van meerdere instellingn - nodig. De zogenaamde informatiemakelaars die hierin zouden kunnen voorzien ontbreken op dit moment. Geo-standaarden: de standaarden voor de creatie, opslag en uitwisseling van geo-data blijken niet

7-10-2009 21:02

Conclusies

3 of 6


volledig uitontwikkeld te zijn. Zo blijkt de op GML gebaseerde erfgoed uitwisselingsstandaard IMKCIH lastig te vervaardigen door het ontbreken van laagdrempelige tools. Het toegankelijke KML blijkt omgerekend te moeten worden naar gangbare coördinatenstelsels voor Nederland en Europa, wat tot onnauwkeurigheid kan leiden. Dit beteken dat, voordat men zich committeert aan een bepaalde standaard, serieus moet worden nagegaan met welk doel precies de investering wordt gedaan om geodata te laten vervaardiging of koppelen. In praktijk wordt deze overweging vaak niet gemaakt of wordt voor een korte termijn oplossing gekozen die vaak niet duurzaam blijkt op lange termijn. Intellectueel eigendom: Bepalingen aangaande intellectueel eigendom beperken niet alleen de hoeveelheid locatie gerelateerd digitaal erfgoed die online gepubliceerd kan worden maar ook de inzet van geowebdiensten. Veel relatief laagdrempelig toepasbare diensten als webmapping en webmapping API's claimen op basis van het gebruik van de dienst of de basiskaart, vergaande rechten op de geplaatste data. Dit vormt voor erfgoedinstellingen vaak nog een onoverkomelijke drempel voor de inzet van deze diensten. Het gevolg hiervan is dat vaak meer complexe webmappingdiensten worden ingezet die vragen om meer specialistische kennis. Daarbij komt dat vaak extra kosten moeten worden gemaakt voor een licentie op goede basiskaarten. Dit alles tezamen maakt geoweb projecten vaak (te) complex voor individuele instellingen. Kennis: De kennis die nodig is voor het maken van duurzame keuze op het gebied van de inzet van geowebdiensten. Daarnaast is ook specialistische kennis, die nodig is voor het inzetten van webmapping diensten - die geen restricties kennen op het gebied van intellectueel eigendom -, doorgaans niet aanwezig. Dit kan leiden tot suboptimale keuzes op het gebied van collectiebeheer en de ontwikkeling van diensten met als gevolg een niet duurzaam eindproduct. Maatwerk: Extra complicerende factor is dat kant-en-klare geosoftware doorgaans niet de functionaliteit biedt die veel erfgoedinstellingen verlangen voor de ontsluiting van hun locatie gerelateerde erfgoeddata. Het gaat hier met name om het element tijd. Een selectiefunctie op basis van tijd is zeer relevant bij de ontsluiting van historische informatie. Een dergelijke functie maakt echter geen onderdeel uit van de meeste geosoftware. Maatwerk is dan ook vaak noodzakelijk. Wat wederom extra kennis verijst. Marktinformatie: Voor de ontwikkeling van intelligente, succesvolle en duurzame geotoepassingen voor het erfgoed is gedegen onderzoek naar gebruikerswensen en gebruikersgedrag nodig voorafgaande, gedurende en na de realisatie. De benodigde kennis voor het ontwikkelen van mobiele toepassingen zoals tours voor cultuurtoeristen, is nu nog niet aanwezig. Efficienty: Uniciteit vormt een belangrijk element bij cultureel erfgoed. Het gevaar bestaat dat deze uniciteit aangaande collectie en instelling, vertaald wordt naar de behoefte aan eigen, individuele geotoepassingen voor iedere erfgoedinstelling. Dit zou zonde zijn omdat het beschikbare budget dan besteed wordt aan het realiseren van een groot aantal sub-optimale toepassingen die in de basis hetzelfde doen.

Oplossingen Voor de gesignaleerde obstakels zijn een aantal oplossingen voor handen, zoals:

Digitalisering: Voor het uitbreiden van de digitale locatie gerelateerde erfgoedcollectie is uiteraard extra budget nodig. Bij het zoeken naar financiering hiervoor is het raadzaam dat erfgoedinstellingen niet langer alleen naar de rijksoverheid kijken maar ook regionaal en lokaal. Onderlinge afstemming tussen erfgoedinstelling qua prioriteiten is raadzaam, zeker wanneer het voeren van een gedifferentieerd online publiciatiebeleid en samenwerking het doel is. Voor het

7-10-2009 21:02

Conclusies

4 of 6


vaststellen van prioriteiten is opstellen van een gezamenlijk, instellingsoverstijgend collectieplan aan te bevelen. De inzet van user generated content en andere online informatiebronnen - die de ergoedcollecties kunnen aanvullen - kunnen daarin worden meegenomen. Inzet publiek: Om de digitalisering te versnellen kan het inzetten van het publiek worden overwogen. Hierbij kan worden aangesloten op de reeds bestaande praktijk van het inzetten van vrijwilligers door erfgoedinstelling bij het digitaal overnemen van gegevens of het tekenen van digitale kaarten. Schaalvergroting op dit punt kan worden bereikt door het inzetten van digitale tools voor transcriptie en geostack elementen zoals het online tekenen van digitale kaarten. Toepassen standaarden: Instellingen kunnen - de beperkingen in acht nemende - kiezen voor de inzet van IMKICH en KML. In bepaalde gevallen kan - in afwachting van de uitkristalisatie van de geo-standaarden - als alternatieve oplossing gekozen worden voor laagdrempelgie, standaardonafhankelijke creatiemethoden zoals geocoding en geoparsing. Hierbij worden collectieomschrijvingen aangevuld op basis van de locatiebepaling met coördinaten, straatnaam of postcode. Het omzetten naar GML standaarden kan dan vervolgens automatisch gebeuren. Verbeteren kwaliteit locatie-metadata: Naast het handmatig verbeteren van de kwaliteit van locatie-metadata van reeds gedigitaliseerde bronnen kan gekozen worden voor automatische methoden geocoding (waarbij plaatsbepalingen zoals postcode en plaats worden geconverteerd naar coördinaten) en geo-parsing (waarbij geografische aanduidingen in willekeurige tekst herkend en voorzien van coördinaten). Naast automatische methoden kan de inzet van het publiek worden overwogen om de locatie-aanduiding aan te brengen of te verbeteren op basis van geotagging (aanbrengen van een coördinaat) of georefereren (inpassen op basis van meerdere coördinaten). Intellectueel eigendom: Aangaande het intellectueel eigendom dat van toepassing is op sommige erfoedcollecties valt het buiten de scope van deze verkenning het hele debat hieromtrend weer te geven. Wel wordt gesignaleerd dat sommige instellingen inmiddels tot pragmatische oplossingen zijn gekomen. Zo worden sommige verweesde collecties inmiddels gepubliceerd met de melding dat rechthebbende onbekend zijn en de mogelijkheid voor eventuele rechthebbende deze rechten te claimen via een simpele button. Aangaande de beperkende voorwaarde van intellectueel eigendom bij het gebruik van webmapping API's en basiskaarten is een mogelijkheid enkel digitale bestanden van lage kwaliteit te plaatsen. Een meer ingrijpende strategie is te kiezen voor het openstellen van data. Kennisontwikkeling: Het combineren van beschikbaar budget voor het uitvoeren van een aantal onderzoeken naar gebruikerswensen en gebruikersgedrag, aangaande location based toepassingen en erfgoed, kan de kennis genereren die alle instellingen nodig hebben die deze toepassingen willen ontwikkelen. Voor individuele instellingen die location based services zelf willen gaan toepassen is het raadzaam de activiteiten van toonaangevende instellingen binnen het erfgoedveld, die zich al langer tijd bezig houden met location based services, te volgen. Ontwikkeling user interfaces: Geo-interfaces zijn nog lang niet uitontwikkeld. De ontsluiting van locatie gerelateerd erfgoed vraagt om meer dan standaard geo-interfaces omdat zowel het element tijd als het element locatie een rol speelt. Gericht onderzoek en ontwerp zijn noodzakelijk. Samenwerking is raadzaam om de kosten hiervan te denkken.

Kansen Naast de obstakels en problemen aangaande specifieke onderdelen kan ten aanzien van het geoweb in zijn algemeenheid gesteld worden: de location based services bieden los of in combinatie met elkaar interessante opties voor individuele instellingen. Hierbij kan gedacht worden aan het ontsluiten van de eigen collectie op basis van locatie via de eigen website of aan tours op basis van de eigen collecties zowel binnen als buiten de de muren van de eigen instelling. Voor de technologische ontwikkeling van de

7-10-2009 21:02

Conclusies

5 of 6


toepassingen en het onderzoek naar doelgoepen biedt samenwerking vanuit overwegingen van efficiency en continuïteit voordeel. Ook op inhoudelijk vlak - het inhoudelijk aanbod - biedt samenwerking meerwaarde omdat collecties elkaar kunnen aanvullen. In het geval van toepassingen die ingezet worden buiten de muren van de eigen instelling is er het gevaar dat toepassingen van individuele instellingen elkaar gaan beconccureren in het verkrijgen van de aandacht van het publiek. Daarmee ontstaat het gevaar van een veelvoud aan - op zichzelf uniek toepassingen - met allen een beperkt succes. Om al deze redenen is samenwerking door erfgoedinstellingen bij het aanbieden van locatie gerelateerde historische informatie en bij de technische ontwikkeling van een aantal toepassingen relevant. Toepassingen die interessant zijn om gezelijkheid te realiseren zijn: Een webmapping API waarvan het gebruik geen restricties oplevert op het gebied van intellectueel eigendom en die qua functionaliteit is toegesneden op het ontsluiten van historische content, waarbij zowel tijd als plaats belangrijke elementen vormen. Dit stelt individuele erfgoedinstellingen in staat om op relatief eenvoudige wijze hun collectie - alleen of in combinatie met collecties van anderen - te ontsluiten via hun eigen website of gezamenlijke platforms. Een toepassing voor het samenstellen van historische tours. Deze tours kunnen door erfgoedinstellingen zelf worden samengesteld. Het stelt scholen en cultuurtoerische organisaties tevens in staat historische tours op te stellen, op basis van de informatie en collecties van erfgoedinstellingen. Een mobiele toepassing die gebruikers - op elk moment en op elke plek - in staat stelt via hun mobiele telefoon of routeplanner te achterhalen waar zich fysiek erfgoed of een erfgoedinstelling bevindt, inclusief een beschrijving van hoe je daar komt, wat de openingstijden zijn, actuele activiteiten en eventueel achtergrondinformatie over het erfgoed zelf of de collectie. Een landelijke website die gericht is op het ontdekken en het verdiepen van de kennis over de geschiedenis van de leefomgeving op basis van locatiegebonden erfgoedcollecties, user generated content en agregated internet based content. De content is via meerder ‘views’ te bekijken; kaart, tijd, afbeeldingen etc. Functionaliteit voor gebruikers participatie kan onderdeel uitmaken van al deze toepassingen en zal bijdragen aan het succes van de toepassingen. Ook geld voor al deze toepassingen dat het samenbrengen van de collecties van verschillende erfgoedinstellingen voorwaarde is of meerwaarde biedt. Om dit te realiseren is het noodzakelijk dat een of meerder organisaties op gaan treden als informatiemakelaar. Deze kunnen de locatiegebonden informatie van verschillende instellingen via een - liefst standaard onafhankelijk opererend platform samenbrengen en weer herverdelen. Hierdoor kunnen individuele instellingen gebruik maken van de collecties van andere erfgoedinstellingen en zo meerwaarde creëren voor individuele toepassingen. Een bijkomend voordeel is dat ook derden, zoals zakelijke parners, makkelijk bediend kunnen worden. De gecombineerde collecties maken samenwerkingsverbanden mogeljk die niet open staan voor individuele instellingen. Te denken valt aan hotelsites die graag de locatie van hotels opwaarderen door historische points of interest in de buurt te kunnen tonen. Hoe vollediger dit overzicht aan historische points of interest is, hoe relevanter en hoe hoger de economische waarde.

Ter afsluiting Deze verkenning geeft weer dat het geoweb een groot aantal interesante mogelijkheden biedt voor de vergroting van het publieksbereik van cultureel erfgoed. Wel blijkt dat de inzet van de location based services expertise en kennis vereist en vaak complexer is dan op het eerste gezicht lijkt. Dit neemt niet weg dat de kansen die het geoweb biedt zeer interessant zijn en het onderzoeken waard.

7-10-2009 21:02

Conclusies

6 of 6


Zeker wanneer gekozen wordt voor een gezamenlijke aanpak.

7-10-2009 21:02

Cultureel Erfgoed en Locatie: Inhoudsopgave

Recommend Documents