Commissie Integraal Waterbeheer. Normen voor het waterbeheer

Commissie Integraal Waterbeheer

Normen voor het waterbeheer

mei 2000

Normen voor het Waterbeheer Achtergronddocument NW4 CIW, mei 2000

2

Overzicht rapporten CIW werkgroep Water(bodem)kwaliteit en -kwantiteit (werkgroep V)

.............................................................................. -

-

Landelijke watersysteemrapportage Bestrijdingsmiddelenrapportage 1999 Evaluatie waterakkoorden

1994 1999 1999

Bovenstaande rapporten kunnen worden besteld bij het secretariaat van de CIW, Hoofddirectie van de Waterstaat, postbus 20906, 2500 EX Den Haag, telefax 070 - 3519078 en e-mail c i w 8 hkw.rws.minvenw.nl.

Auteurs:

C. van de Guchte (rws-riza) M. Beek (rws-riza) J. Tuinstra (iwaco) M. van Rossenberg (Iwaco, thans rws-directie Limburg)


3


4

Ten geleide .............................................................................. ‘Normen voor het waterbeheer’ is een achtergronddocument bij de Regeringsbeslissing vierde Nota Waterhuishouding (NW4, 1999). Het is opgesteld door C. van de Guchte, M. Beek (RIZA), J. Tuinstra en M. van Rossenberg (IWACO)’), in nauwe samenspraak met de leden van het Rijkwaterstaat Overleg Normstelling (RON). Als klankbord hebben gefungeerd de werkgroep CIW-V, de werkgroep Urgentie en Interventiewaarden van de Stuurgroep Bodem, de werkgroep Bagger van de Stuurgroep Waterbodem en de Stuurgroep Integrale Normstelling Stoffen. Dit document wordt uitgebracht door de Commissie Integraal Waterbeheer (CIW). Goedkeuring vond plaats in oktober 1999. De CIW is het bestuurlijk overlegkader voor de afstemming van beleid en uitvoering van integraal waterbeheer. Het Inter-provinciaal Overleg, de Unie van Waterschappen, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de ministeries van V&W, VROM en LNV nemen hieraan deel. ‘Normen voor het waterbeheer’ geeft een uitgebreide toelichting op de grote diversiteit aan milieukwaliteitsnormen waar het zouten zoetwaterbeheer mee te maken heeft. In dit document zijn de meest recente getalswaarden uit de nieuwe circulaires bij de Wet Bodembescherming verwerkt. Er wordt ingegaan op de Bodem Gebruiks Waarden, zoals die in het kabinetsstandpunt over de Beleidsvernieuwing Bodemsanering (BEVER) zijn vastgelegd, en er zijn enkele correcties en wijzigingen op de normenbijlage van NW4 doorgevoerd. Deze zijn inmiddels vastgesteld in de ministerraad van 12 mei 2000. Daarmee geeft dit nieuwe document, ‘Normen voor het waterbeheer’, een uiterst actueel overzicht van de thans geldende milieukwaliteitsnormen.

Naast het overzicht van getalswaarden gaat het document in op de wijze waarop deze worden afgeleid, én op de wijze van omgaan daarmee. Risicogrenzen, eenduidige ijkpunten op één en dezelfde maatlat voor alle stoffen, spelen daarin een steeds belangrijker wordende rol.

Noot

1 Thans werkzaam bij Rijkswaterstaat-directie Limburg

Normen voor het Waterbeheer Achtergronddocument NW4 CIW. mei 2000

5

Verder wordt de relatie toegelicht tussen milieukwaliteitsnormen en de brongerichte emissieaanpak, en die met de productkwaliteitsnormen voor baggerspecie. ‘Normen voor het waterbeheer’ gaat in op de status en doorwerking van al deze milieukwaliteitsnormen, en geeft een eerste handreiking voor een gebiedsgerichte differentiatie en beoordeling. Hiermee komt dit document ‘Normen voor het waterbeheer’ tegemoet aan de toenemende wens om meer informatie over milieukwaliteitsnormen toegankelijk te maken voor de praktijk van het waterbeheer. Integraal waterbeheer, en daarin ook genuanceerd maatwerk in het omgaan met milieuverontreinigende stoffen, zijn immers slechts mogelijk als beschikbare kennis daarover goed wordt gedeeld. ‘Normen voor het waterbeheer’ zal u antwoord geven op vele vragen rond dit onderwerp. Ik hoop dan ook dat het een nuttig en veelgebruikt naslagwerk zal blijken te zijn.

Voorzitter van de Commissie Integraal Waterbeheer, dr.ir. J. IJff


6

Inhoud

.............................................................................. Ten geleide 5 Samenvatting 9 1. Inleiding 21

1 .I Waarom een achtergronddocument? 21 1.2 Afbakening en gehanteerde begrippen 23 1.3 Relatie met de normen in het milieubeleid 26 2. Normstelling in het waterbeleid 29

2.1 2.2 2.3 2.4

De twee-sporenaanpak 29 Normen in het waterbeleid in historisch perspectief 31 Milieukwaliteitsnormen in NW4 34 Productkwaliteitsnormen voor baggerspecie in NW4 35

3. Algemene Milieukwaliteitsnormen 37 3.1 Algemene milieukwaliteitsnormen voor water en bodem 38 3.2 Afleiding van de algemene milieukwaliteitsnormen 43 3.3 Inhoudelijke veranderingen ten opzichte van NW3 47 3.4 Monitoring en landelijke rapportage 49 4. Milieukwaliteitsnormen en risiconiveaus als prioriteringcinstrument 53

4.1 Normoverschrijdingen 54 4.2 Prioriteitstelling voor de emissieaanpak 54 4.3 Prioriteitstelling voor waterbodemsanering 58 5. Gebiedsgerichte differentiatie en beoordeling 65

5.1 Inleiding 66 5.2 Differentiatie in watertypen of watersystemen 67 5.3 Differentiatie naar achtergrondgehalten 69 5.4 Beoordeling specifieke functies van oppervlaktewater 70 5.5 Beoordeling van ecotoxicologische risico’s 73 6.Milieukwaliteitsnormen in internationaal kader 77 6.1 Algemene en gebiedsgerichte kwaliteitsnormen 77 6.2 Kwaliteitsnormen in het kader van de Europese Unie 78 6.3 Kwaliteitsnormen voor internationale watersystemen 78 7. Productkwaliteitsnormen voor baggerspecie 83 7.1 Klassenindeling van baggerspecie 83

Omgaan met normen binnen het Waterbeheer Achtergronddocument NW4 CIW, september 1999

7

7.2 Status en doorwerking van productkwaliteitsnormen baggerspecie 86 7.3 Naar een nieuwe normstelling voor baggerspecie 92 Referenties 97

Bijlagen 103 Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5.1 Bijlage 5.2 Bijlage 6 Bijlage 7 Bijlage 8 Bijlage 9 Bijlage 1O Bijlage 11 Bijlage 12 Bijlage 13 Bijlage 14 Bijlage 15 Bijlage 16 Bijlage 17 Bijlage 18 Bijlage 19 Bijlage 20 Bijlage 21 Bijlage 22 Bijlage 23


Begrippenlijst 105 Lijst van afkortingen 109 Productkwaliteitsnormen drinkwater 11O Productkwaliteitsnormen zuiveringsslib 116 Mimimumkwaliteit (MTR) en Streefwaarden voor water en sediment 118 Landelijk geldende achtergrondconcentraties oppervlaktewater en grondhediment 126 Omgaan met verontreinigd sediment 127 Streefwaarden, interventiewaarden en landelijke achtergrondconcentraties grondwater 132 Evenwichtspartitie-coefficienten waterkWevende stof 137 Standaardiseren water, sediment en zwevend stof 141 Voorlopige ER waarden voor oppervlaktewater en sediment 145 Kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater (Besluit KMO) 146 Samenhang normen Besluit KMO met normen WHVZ en WLW 153 Zielvorgaben Aktionsprogramm Rhein 155 Ecotoxicological Assessment Criteria OSPAR 158 Toetsingsprotocol bij Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen 159 Samenstellingswaarden en immissiewaarden voor grond uit het Bouwstoffenbesluit 162 Vrijstellingsregeling samenstellings- en immissiewaarden Bouwstoffenbesluit 168 Concentratiegrenswaarden Besluit Aanwijzing Gevaarlijke Afvalstoffen BAGA 170 Standaardisatie en toetsing van gehalten bij monitoring zoute wateren 173 Risicogrenzen voor de landbodem: MTR-bodem(eco), MTR-bodem(geharm.) en EBVC(eco) 176 LAC signaalwaarden 180 Bodemgebruikswaarden (BGW) 182 Kritische milieuconcentraties in organismen 183

8

Samenvatting .............................................................................. De hoofdlijnen in de vierde Nota Waterhuishouding (NW4) over het onderwerp normstelling zijn: - De wettelijke kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater blijven (voorlopig)’) van kracht, in afwachting van de implementatie van de EU-kaderrichtlijn water. - De algemene milieukwaliteitsnormen voor oppervlaktewater en sediment zijn op enkele punten gewijzigd ten opzichte van de normen in de NW3/ENW [referentie 2,3]. De belangrijkste wijziging is de introductie van het Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau als eenduidig ijkpunt voor alle stoffen. - De productkwaliteitsnormen voor baggerspecie zijn in NW4 slechts beperkt aangepast. In de komende planperiode zal de rigide klassenindeling van baggerspecie worden gewijzigd in een meer gedifferentieerd stelsel van criteria voor de verspreiding en toepassing van baggerspecie. In Integrale Normstelling Stoffen [INS, referentie 81 zijn de milieukwaliteitsnormen voor de compartimenten water (oppervlaktewater, sediment) en bodem (grond en grondwater) en lucht vastgesteld. Deze zijn opgenomen in de vierde Nota Waterhuishouding [NW4, referentie 11 en daarmee van kracht geworden voor het waterbeheer. De kwaliteitsnormen voor water, bodem en lucht zijn voor zover mogelijk onderling afgestemd. In deze nota is de recentste rapportage van het project Integrale Normstelling Stoffen [referentie 81 en de nieuwste versie van de Wbb-circulaire Streefwaarden en interventiewaarden bodemsanering [referentie 151 verwerkt. Ook zijn de actuele regelingen Vrijstellingsregeling sarnenstellings- en immissiewaarden bouwstoffenbesluit en Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen opgenomen. De normenkaders genoemd in de NW4 zijn (onder andere) hierdoor enigszins gewijzigd. Een gewijzigde versie van de normenbijlage (bijlage A) van de Vierde nota waterhuishouding zal separaat van Normen voor het Waterbeheer worden uitgebracht, na vaststelling door de Tweede Kamer. De wijzigingen zijn echter reeds verwerkt in Normen voor het Waterbeheer en betreffen: - het opnemen van de streefwaarden voor ondiep grondwater voor metalen; Noot

1 De bestaande richtlijnen vervallen niet vóór het jaar 2007.

Normen voor het Waterbeheer Achtergronddocument NW4

CIW. mei 2000

9

- het toevoegen van stoffen waarvoor recent in INS kader streef- en

MTR waarden zijn vastgesteld;

- het toevoegen van stoffen waarvoor recent interventiewaarden of

-

-

1.

indicatieve niveaus van ernstige verontreiniging zijn vastgesteld; het opnemen van de gewijzigde toetsingsregel voor schone grond (klasse O); het vervallen van de bodemtypecorrectie voor PAK voor zandige bodems in de uniforme gehaltetoets zoute wateren per 1 januari 2001; het weer toevoegen van de toetsingsregel en de toevoegingen ‘zeer bezwaarlijke stof’ bij de uniforme gehaltetoets zoute wateren, conform de Evaluatienota Water; een nadere toelichting bij het meten van stikstof, fosfaat en chlorofyl-a in oppervlaktewater; een aantal specifieke getalsmatige correcties/aanpassingen van: het MTR sediment voor heptachloor; de streefwaarden sediment van de tributyltinverbindingen en de trifenyltinverbindingen; ‘siliciumverbindingen’: vervanging door de organische siliciumverbinding octamethyltetrasiloxaan,met nieuwe getalsmatige normen; de nutriëntparameters voor de Noordzee; de getalswaarden uniforme gehaltetoets voor aldrin, endrin, heptachloorepoxide en dieldrin; de streefwaarde grondwater van de stofgroep DDT/DDD/DDE; de streefwaarde en interventiewaarde grondwater van de ‘som drins’; het indicatief niveau voor ernstige verontreiniging van sediment voor butylacetaat; de streefwaarden grondwater voor 12 vluchtige organische verbindingen; streefwaarde sediment voor azinfos-methyl.

Inhoud en doelgroep van dit achtergronddocument

Dit achtergronddocument gaat in op de milieukwaliteitsnormen, de relatie tussen milieukwaliteitsnormen en de emissieaanpak en de productkwaliteitsnormen voor baggerspecie. De afleiding van de normen en de veranderingen ten opzichte van de NW3 worden toegelicht. Er wordt ingegaan op de status en doorwerking van de normen, en er wordt een eerste handreiking gegeven voor de gebiedsgerichte differentiatie en beoordeling. Het document is geschreven voor de rijks- en regionale waterbeheerders. Emissie-eisen blijven buiten beschouwing. Over het omgaan met effectmetingen en bio-assays verschijnt een separaat achtergronddocument.


10

2.

Normstelling in het waterbeleid

De twee-sporenaanpak in het waterbeleid bestaat uit een emissiespoor en een immissie- of waterkwaliteitsspoor.De emissieaanpak staat voorop. In het immissie-spoor vindt een toetsing aan milieukwaliteitsnormen plaats om te zien of een (verdere) brongerichte aanpak noodzakelijk is. De twee-sporenaanpak blijft ook in NW4 ongewijzigd. De afgelopen jaren hebben verschillende wijzigingen in de normstelling plaatsgevonden. Deze hangen samen met de ontwikkeling van het waterbeleid en met de toegenomen kennis over effecten van stoffen op mens en milieu. De grote lijn in de ontwikkeling is de verschuiving van basiskwaliteit voor oppervlaktewater (IMP-water) via effectgerichte normen voor oppervlaktewater en sediment (NW3) naar normen die volgens de risicobenadering zijn onderbouwd en die intercompartimentaal zijn afgestemd (NW4). Daarnaast blijven (tenminste tot het jaar 2007) de wettelijke kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater geldig. De belangrijkste verandering die NW4 met zich mee brengt is een andere kijk op milieukwaliteitsnormen.De algemene milieukwaliteitsnormen (MTR en streefwaarden) zijn vaste ijkpunten. Er bestaat nadrukkelijk de ruimte voor gebiedsgerichte differentiatie en beoordeling. Voor van nature voorkomende stoffen (nutriënten, metalen) is differentiatie in (eind)doelstellingen mogelijk. Voor milieuvreemde stoffen is prioriteitstelling en fasering van de aanpak mogelijk. Afwenteling op benedenstroomse gebieden moet daarbij worden voorkomen. In NW4 wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen algemene milieukwaliteitsnormenen productkwaliteitsnormenvoor baggerspecie. Voor baggerspecie zal in de planperiode een meer gedifferentieerde beoordelingssystematiekworden ontwikkeld.Tot dit nieuwe stelsel er is blijven de huidige normen (toetsingswaardenen gehaltetoets) en de huidige klassenindeling van kracht.

3.

Algemene milieukwaliteitsnormen

MTR‘s en streefwaarden

Voor oppervlaktewater en sediment zijn zowel MTR’s als streefwaarden vastgesteld. De MTR’s gelden nu (2000) en geven het minimaal te bereiken kwaliteitsniveau aan, de streefwaarden het kwaliteitsniveau dat op lange(re) termijn, zo mogelijk voor 2010, moet worden bereikt. De normen zijn identiek voor zoete en zoute watersystemen, met uitzondering van de organotin-verbindingen en zilver. De streefwaarden en MTR’s hebben primair een functie in de beoordeling van de toestand van watersystemen en de prioriteitstelling van de emissieaanpak.


11

Voor grond en grondwater zijn wel streefwaarden, maar geen MTR’s vastgesteld’).

............................... Figuur 1 Vastgestelde milieukwaliteitsnormen per compartiment. Normen weergegeven in gelijke kleur komen overeen óf zijn van elkaar afgeleid.

MILIEUKWALITEITSNORMEN PER COMPARTIMENT grond water

MTR INTERVENTIEWAARDE STREEFWAARDE STREEFWAARDE

Interventiewaarden en signaieringswaarden

Voor grond, sediment en grondwater zijn interventiewaarden vastgesteld. Interventiewaarden geven het niveau aan waarboven sprake is van ernstige verontreiniging, en het regime van de saneringsregeling Wbb van toepassing is. Signaleringswaarden gelden uitsluitend voor zware metalen (met name in anaërobe sedimenten). Wanneer deze waarden niet worden overschreden, is de sanering van de waterbodem niet urgent. Afleiding van milieukwaliteitsnormen

De afleiding van algemene kwaliteitsnormen vindt plaats in twee stappen: 1. Afleiding van risiconiveaus (wetenschappelijk traject). 2. Vertaling van risiconiveaus naar milieukwaliteitsnormen (beleidsmatig traject). Er bestaan risicogrenzen op verschillende niveaus. Voor het preventieve beleid zijn het Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR) en Verwaarloosbaar Risiconiveau (VR) uitgewerkt. In het kader van de (water) bodemsanering is ook de Ernstige Bodemverontreinigingsconcentratie of Ernstig Risiconiveau (ER) gedefinieerd.

Noot

1 Er zijn wel wetenschappelijk onderbouwde MTR’s voor grond voorgesteld. Deze zijn echter niet beleidsmatig vastgesteld (zie bijlage 20).


12

In beginsel worden per compartiment risiconiveaus afgeleid, daarna vindt intercompartimentale afstemming plaats. Voor sediment en grondwater is echter onvoldoende toxicologische informatie, zodat deze risiconiveaus uit die voor andere compartimenten worden afgeleid. Bij de vertaling van risiconiveaus naar milieukwaliteitsnormen vindt afstemming met andere kadershormen plaats. Voor metalen wordt rekening gehouden met van nature voorkomende achtergrondgehalten. De MTR’s en streefwaarden voor oppervlaktewater en sediment zijn gebaseerd op risiconiveaus voor het ecosysteem2).Interventiewaarden zijn gebaseerd op risiconiveaus voor de mens en voor het ecosysteem. Voor stoffen waarvoor nog geen MTR is afgeleid kan op verzoek versneld door Rijkswaterstaat RIZNRIKZ een zogenoemde ad hoc-MTRwaarde voor het waterbeheer worden vastgesteld. Veranderingen ten opzichte van NW3 De algemene milieukwaliteitsnormen in NW4 zijn op de volgende punten veranderd ten opzichte van NW3/ENW : - de grenswaarden worden vervangen door de MTR’s; MTR’s hebben echter ook een andere functie; - voor metalen wordt rekening gehouden met van nature voorkomende achtergrondgehalten; - er zijn wijzigingen in de stoffenlijst; - de monitoring zal worden gewijzigd. Monitoring en landelijke rapportage De CIW zal nieuwe aanbevelingen voor monitoring opstellen in de Leidraad Monitoring [referentie 231.De benadering gaat uit van een ‘op maat gesneden’ aanpak, die per regio nader wordt uitgewerkt. De MTR’s en streefwaarden vormen daarbij de vaste ijkpunten. Met de introductie van de MTR’s in de vierde Nota Waterhuishouding, zal in de toekomst een andere wijze van classificeren moeten gaan plaatsvinden. Naast het MTR kan het Ernstig Risiconiveau (ER) een goed ijkpunt zijn voor de beoordeling van de kwaliteit in het gebied boven het MTR.

Noot

2 De betekenis van het begrip MTR (Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau) kan, afhankelijk van de context waarin het wordt gebruikt, verschillen. In deze nota worden, tenzij anders aangegeven, de MTR-waarden bedoeld die betrekking hebben op risico’s voor het ecosysteem en die zijn opgenomen in NW4. Zie voor een toelichting de begrippenlijst (Bijlage 1).


13

4.

MilieukwaliteiZcnormen e n r i s i c ~ ~ r e n zals e~ i n s t ~ u ~ ~ ~ t

Wanneer het MTR (of in schonere watersytemen en het mariene milieu de streefwaarde) wordt overschreden, werkt deze normoverschrijding door in de emissie-aanpak. Wanneer de interventiewaarden, of voor metalen de signaleringswaarden voor sediment, worden overschreden, vindt er een beoordeling plaats in het kader van de bodemsaneringsoperatie. Voor de doorwerking in beide werkvelden geldt dat bij een overschrijding van de algemene milieukwaliteitsnormeneen verdere prioritering plaats kan vinden met behulp van risiconiveaus. De risiconiveaus die ten grondslag liggen aan de milieukwaliteitsnormen kunnen hierbij als maatlat worden gebruikt (zie figuur 2).

voor de ~ m i § s i e a ~ n ~ a k Bij het bepalen van de prioriteiten voor een (verdere) emissieaanpak speelt het MTR een belangrijke rol. Op basis van de overschrijdingen van het MTR (of, bij een beter kwaliteitsniveau, de overschrijdingen van streefwaarden) kunnen probleemstoffen worden geïdentificeerd en prioriteiten worden gesteld. Prioritering voor de emissieaanpak kan plaatsvinden op verschillende niveaus: op landelijk niveau, op het niveau van het watersysteem en op het niveau van de individuele lozing. ............................... Figuur 2 Gebruik van milieukwaliteitsnormen en risiconiveaus als prioriteringsinstrument. -Toetsing aan ER in mengzone

B-----I

streefwaarde

I

MTR

-

Toetsing aan MTR mens

I

I

interventiewaarde signaleringswaarde

Voor het landelijk niveau zijn in NW4 probleemstoffen genoemd. Voor de aanpak van de emissies van deze stoffen wordt generiek beleid ingezet. Op watersysteem-niveau wordt prioriteit gegeven aan de stoffen waarvoor het MTR of de specifieke functie-eis wordt overschreden. De mogelijke effecten bij het overschrijden van het MTR zijn per stof verschillend. Als hulpmiddel voor de prioritering van stoffen kan het ER worden gebruikt. Naarmate het ER dichter bij het MTR ligt, is een groter effect te verwachten en heeft de stof een hogere prioriteit.


Voor de beoordeling van de milieubezwaarlijkheid van individuele lozingen (restemissies) worden momenteel door de CIW criteria ontwikkeld. Vooralsnog worden de volgende drie criteria voorgesteld: A. De lozing mag niet significant bijdragen aan het overschrijden van de waterkwaliteitsdoelstelling (MTR of specifieke functiedoelstelling) voor het watersysteem (water en waterbodem) waarop wordt geloosd: B. Bij lozing moeten acuut toxische effecten in de mengzone worden voorkomen: C. Bij lozing moet ernstige verontreiniging van de waterbodem in de mengzône worden voorkomen. Dit laatste punt kan worden ingevuld door het oppervlaktewater in de mengzone te toetsen aan de concentraties van het ER voor oppervlaktewater. Prior~te~ing voor waterbo~em~aneríng Bij de prioriteitstelling voor de waterbodemsanering worden interventiewaarden en signaleringswaarden gebruikt. De eerste stap bestaat uit het toetsen aan de interventiewaarden en deze is landelijk uniform. In de tweede stap wordt de urgentie van de sanering vastgesteld. Hier spelen de signaleringswaarden een rol, als ook het in kaart brengen van de actuele risico’s en de mate van herverontreiniging van een systeem. Bij de bepaling van de actuele risico’s wordt uitgegaan van de (gebruiks)functies die in het gebied of watersysteem aanwezig zijn. De risicogrenzen die ten grondslag liggen aan de interventiewaarden (MTR voor de mens en ER voor het terrestrisch/aquatisch ecosysteem) worden hierbij als maatlat gebruikt. Om de risico’s die in het veld optreden in beeld te brengen wordt gebruik gemaakt van bio-assays en/of veldinventarisaties. Actief wat~rbodei~beheer

In gebieden met grootschalige diffuse waterbodemverontreiniging is (volledige) sanering niet mogelijk en ook niet wenselijk. Actief waterbodembeheer kan in deze gevallen een uitkomst bieden. Uitgangspunt bij actief waterbodembeheer is dat er gestreefd wordt naar een kwaliteitsverbetering waar mogelijk (ALARA), dan wel een ‘stand-still’situatie. Door het verminderen van contactkansen worden risico’s voor mens en ecosysteem geminimaliseerd.Voor het bepalen van de risico’s worden de risicogrenzen (MTR en ER) als maatlat gebruikt. Verontreinigde baggerspecie die vrijkomt bij ingrepen wordt zoveel mogelijk in het gebied zelf weer hergebruikt. De benadering wordt momenteel uitgewerkt voor de grote rivieren en enkele regionale watersystemen.

5.

~ebied~geri~ differentiatie h~e en beoordeliflg

Gebiedsgerichte differentiatie naar doelstellingen kan plaatsvinden voor van nature voorkomende stoffen (met name nutriënten en zware metalen). Voor de milieuvreemde stoffen (organische microverontreinigingen)

Normen voor het Waterbeheer

15

Achtergronddocument NW4 CIW, mei 2000

. ..

.

Differentiatie van doelstellingen op basis van achtergrondgehalten kan plaatsvinden voor metalen, indien er lokaal of regionaal duidelijk afwijkende achtergrondgehalten bestaan ten opzichte van de landelijke achtergrondgehalten. De beoordeling voor het gebruik van afwijkende achtergrondgehalten zal plaatsvinden door het bevoegde gezag. Voor de beoordeling van mensgerichte functies spelen de wettelijke kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater uit het Besluit kwaliteitsdoelstellingen en metingen oppervlaktewateren een centrale rol (bijlage 11). Voor zwemwater, viswater, schelpdierwater en water voor de drinkwaterbereiding zijn er in dit Besluit kwaliteitsnormen opgenomen, als ook termijnen waarbinnen deze normen gerealiseerd moeten zijn. Deze zijn van kracht indien aan wateren de betreffende functie is toegekend in het waterhuishoudingsplan. Voor de beoordeling van ecotoxicologische risico’s in het gebied tussen MTR en streefwaarden, kan gebruik worden gemaakt van de door het RIZA ontwikkelde stapsgewijze beoordelingsmethode. Deze methode maakt gebruik van de risicogrenzen voor verschillende beschermingsdoelen en de achterliggende effectgegevens. De methode geeft uiteindelijk aan voor welke soorten/groepen organismen potentiële risico’s te verwachten zijn in het gebied dat onder de loupe wordt genomen. Om inzicht te krijgen in de actuele risico’s, is het zinvol om bioassays en/of gericht veldonderzoek uit te voeren. Deze geven zicht op daadwerkelijke effecten van gemeten én niet gemeten stoffen met een direct toxische werking, en op de biologische beschikbaarheid van bekende stoffen. Deze kan namelijk per gebied of locatie sterk variëren. Voor een effectgerichte beoordeling en prioritering kan gebruik gemaakt worden van lokaal geldende partitiecoëfficiënten, waarmee een beter beeld wordt verkregen van de relatie tussen de concentratie van een stof in de opgeloste fase en de concentratie in de waterbodem.

Ook in internationaal verband krijgt de gebiedsgerichte benadering een steeds prominentere plaats. Internationale gremia (EU, OSPAR, VN) geven daarbij de kaders en randvoorwaarden die gelden voor de uitwerkingen per stroomgebied. In EU-verband is een kaderrichtlijn Water in voorbereiding. De consequenties hiervan voor het nationale beleid zijn nog niet geheel duidelijk. Per stroomgebied worden doelstellingen geformuleerd, functies toegekend en prioriteiten voor de emissie-aanpak vastgesteld. De milieukwaliteitsnormen voor internationale stroomgebieden hebben een doorwerking op de prioritering en afspraken op internationaal niveau. De maatregelen die daaruit voortvloeien worden door de nationale overheden vastgesteld en uitgevoerd. Voor het regionale beheer zijn


17

deze kwaliteitsdoelstellingen nu slechts indirect van belang. De stand van zaken is als volgt: - Voor het Rijnstroomgebied zijn milieukwaliteitsdoelstellingen (de zgn. Zielvorgaben) vastgesteld; - Voor het stroomgebied van de Maas en Schelde zijn er milieukwaliteitsnormen in voorbereiding; - Voor de Noordzee zijn door OSPAR ecotoxicologische beoordelingscriteria vastgesteld.

7.

P r o d u c t k w a ~ i ~ @ i ~ svoor n ~ ~baggerspecie rn~~

In NW4 wordt aangekondigd dat de huidige klassenindeling van baggerspecie vervangen gaat worden door een meer gedifferentieerd stelsel van criteria voor de verspreiding en toepassing van baggerspecie. In afwachting van dit nieuwe stelsel blijven de toetsingswaarden (voor zoete bagger) en de gehaltetoets (voor zoute bagger) voorlopig gehandhaafd als primair criterium voor het wel of niet mogen verspreiden van baggerspecie. De streefwaarden, grenswaarden en interventiewaarden zijn algemene milieukwaliteitsnormen die voor baggerspecie op dit moment ook als klassengrenzen gehanteerd worden. De streefwaarden vormen de grens tussen klasse O (schoon) en klasse 1. De grenswaarden (geïntroduceerd in NW3) vormen de grens tussen klasse 1 en klasse 2. Aangezien er in de planperiode een nieuw stelsel van criteria voor baggerspecie wordt ontwikkeld, wordt er nu van afgezien om de grenswaarden voor baggerspecie te vervangen door de MTR’s. De interventiewaarden vormen de grens tussen klasse 3 en klasse 4 specie. De productkwaliteitsnormen voor baggerspecie zijn opgenomen in richtlijnen en wettelijke regelingen, die het verspreiden, het toepassen en het storten van baggerspecie reguleren. De status en doorwerking is afhankelijk van het kader waarin de normen zijn opgenomen. Baggerspecie klasse O, 1 en 2 kan onder voorwaarden worden verspreid in water of op land. Voor het verspreiden in water geldt een vergunningplicht (WVO). Zoute specie die voldoet aan de gehaltetoets mag worden verspreid. Voor niet-gebiedseigen specie is een WVZontheffing (verspreiden in Noordzee) of een WVO-vergunning (verspreiden in WaddenzeeíWesterscheIde) vereist. Voor het verspreiden van baggerspecie op land (‘op de kant zetten’) zijn algemene regels van kracht (WM). De normen voor het toepassen van baggerspecie als bouwstof zijn opgenomen in het Bouwstoffenbesluit (WbbNVVOíWoningwet). Naast de chemische samenstelling is ook de uitloging van belang bij de beoordeling om bagger als bouwstof te kunnen toepassen. Voor het scheidenheinigen en het storten in depot zijn geen uniforme productkwaliteitsnormen opgesteld.


18

Naar een nieuwe normstelling voor baggerspecie De kennis over risico’s en de resultaten van het uitgevoerde onderzoek zullen de komende jaren worden gebruikt voor het ontwikkelen van het nieuwe stelsel van criteria voor het verspreiden en toepassen van baggerspecie. Op dit moment is nog niet duidelijk hoe dit er precies uit komt te zien. Het nieuwe beoordelingssysteem voor zoute specie wordt naar verwachting in 2002 operationeel; voor het verspreiden van baggerspecie op land naar verwachting in 2003. Voor het storten van baggerspecie in open putten en voor het toepassen van baggerspecie wordt op dit moment een gebiedsgerichte/ functiegerichte beoordeling verder uitgewerkt.


19


20

1 Inleiding ..............................................................................

1. I

Waarom een achtergronddocument?

De vierde Nota Waterhuishouding [NW4; referentie 11 introduceert een verandering in de kijk op normen. De andere visie heeft vooral gevolgen voor het omgaan met normen. Het betekent niet dat alles is veranderd: verschillende onderdelen van het normenstelsel blijven (voorlopig) ongewijzigd. In de algemene milieukwaliteitsnormen is wel een aantal veranderingen doorgevoerd. De hoofdlijnen in NW4 voor het onderwerp normstelling zijn:

- De wettelijke kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater blijven voorlopig (tenminste tot het jaar 2007) van kracht, in afwachting van de EU-kaderrichtlijn water.

- De algemene milieukwaliteitsnormen voor oppervlaktewater en sediment zijn op enkele punten gewijzigd ten opzichte van de normen in de derde Nota waterhuishouding en Evaluatienota Water [referentie 2, 31. De belangrijkste wijziging is de introductie van het Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR) als eenduidigstepunt voor alle stoffen, dat in de plaats komt van de voortschrijdende grenswaarden in NW3/ENW.

- De productkwaliteitsnormen voor baggerspecie zijn in NW4 slechts beperkt (enkele individuele normen) aangepast. De streefwaarde,


21

grenswaarde, toetsingswaarde en interventiewaarde blijven als klassegrenzen van kracht. In de komende planperiode zal de rigide klassenindeling van baggerspecie worden gewijzigd in een meer gedifferentieerd stelsel van criteria voor de verspreiding en toepassing van baggerspecie. In NW4 komt het vernieuwde normenstelsel op hoofdlijnen aan de orde. De nota zelf is niet het juiste document om het huidige normenstelsel uitvoerig te behandelen. De wijzigingen in het normenstelsel en het omgaan met normen vragen echter wel om verduidelijking. Dat is de reden om dit achtergronddocument te laten verschijnen. In deze nota is bovendien de recentste rapportage van het project Integrale Normstelling Stoffen [referentie 81 en de nieuwste versie van de Wbb-circulaire Streefwaarden en interventiewaarden bodemsanering [referentie 151 verwerkt. Ook zijn de actuele regelingen Vrijstellingsregeling samenstellings- en immissiewaarden bouwstoffenbesluit en Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen opgenomen. De normenkaders genoemd in NW4 zijn (onder andere) hierdoor enigszins gewijzigd. Een gewijzigde versie van de normenbijlage (bijlage A) van de Vierde nota waterhuishouding zal separaat van Normen voor het Waterbeheer worden uitgebracht, na vaststelling door de Tweede Kamer. De wijzigingen zijn echter reeds verwerkt in Normen voor het Waterbeheer en betreffen: - het opnemen van de streefwaarden voor ondiep grondwater voor

metalen; - het toevoegen van stoffen waarvoor recent in INS kader streef- en

MTR waarden zijn vastgesteld;

- het toevoegen van stoffen waarvoor recent interventiewaarden of indicatieve niveaus van ernstige verontreiniging zijn vastgesteld; - het opnemen van de gewijzigde toetsingsregel voor schone grond

(klasse O);

- het vervallen van de bodemtypecorrectie voor PAK voor zandige bodems in de uniforme gehaltetoets zoute wateren per 1 januari 2001;

- het weer toevoegen van de toetsingsregel en de toevoeging “zeer bezwaarlijke stof” bij de uniforme gehaltetoets zoute wateren, conform de Evaluatienota Water; - een nadere toelichting bij het meten van stikstof, fosfaat en chlorofyl-a in oppervlaktewater; - een aantal specifieke getalsmatige correcties/aanpassingen van: het MTR sediment voor heptachloor; de streefwaarden sediment van de tributyltinverbindingen en de trifenyltinverbindingen; ‘siliciumverbindingen’: vervanging door de organische siliciumverbinding octamethyltetrasiloxaan, met nieuwe getalsmatige normen;


22

de nutriëntparameters voor de Noordzee; de getalswaarden uniforme gehaltetoets voor aldrin, endrin, heptachloorepoxide en dieldrin; de streefwaarde grondwater van de stofgroep DDT/DDD/DDE; de streefwaarde en interventiewaardegrondwater van de ‘som drins’; het indicatief niveau voor ernstige verontreiniging van sediment voor butylacetaat; de streefwaarden grondwater voor 12 vluchtige organische verbindingen; streefwaarde sediment voor azinfos-methyl. Dit achtergronddocument is geschreven voor de waterbeheerders. Het gaat zowel om de Rijkswaterstaat (Hoofddirectie, Regionale Directies en Specialistische Diensten) als om andere, regionale beheerders (waterschappen, (hoog)heemraadschappen,zuiveringschappenen provincies). Om de normen goed te hanteren is het van belang dat de uitgangspunten en keuzes die gemaakt zijn bij het opstellen van de normen bekend zijn. Uiteraard wordt ook ingegaan op de status en doorwerking van de normen en het omgaan met de normen. Dit document biedt in de eerste plaats een overzicht, zodat niet alle aspecten in detail aan de orde kunnen komen. Waar relevant wordt verwezen plaats naar bestaande rapporten, regelgeving en richtlijnen. De belangrijkste boodschappen staan in ‘leaders’ boven elk hoofdstuk. De normen zelf (getalswaarden en toetsingsvoorschriften) staan in de bijlagen. Normstelling is een doorlopend proces en voortdurend in ontwikkeling. Dat betekent dat de NW4 en daarmee dit achtergronddocument een momentopname bevat. Vooral de gebiedsgerichte differentiatie en beoordeling, met de landelijke kwaliteitsnormen als ijkpunten, zal in de praktijk door de waterbeheerders verder uitgewerkt gaan worden. Dit achtergronddocument geeft hiervoor een eerste handreiking.

1.2

Afbakening en gehanteerde begrippen

Een begrippenlijst bij dit achtergronddocument is opgenomen in bijlage l . Een lijst met gehanteerde afkortingen is opgenomen in bijlage 2.

In het wateren milieubeleid worden verschillende typen normen onderscheiden. In NW4 zijn drie typen milieunormen van belang, nameiijk: - emissie-eisen; - milieukwaliteitsnormen; - productkwaliteitsnormen voor baggerspecie. De definities van milieukwaliteitsnormen en productkwaliteitsnormen zijn opgenomen in het kader. Met de terminologie is aangesloten bij de terminologie zoals deze in het milieubeleid wordt gehanteerd


23

[referentie 41. Voor het compartiment water worden algemene kwaliteitsnormen en kwaliteitsnormen voor specifieke functies onderscheiden.

Definities typen normen (Algemene) milieukwaliteitsnormen Milieukwaliteitsnormen geven aan welke concentratie van een bepaalde schadelijke stof in een milieucompartiment (oppervlaktewater,sediment grond, grondwater) tenminste moet worden bereikt of gehandhaafd Algemene waterkwaliteitsnormen houden rekening met alle mogelijke functies en zijn van toepassing voor alle wateren Kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater Kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater geven aan tot welke concentratie het gehalte van een bepaalde (schadelijke) stof in het oppervlaktewater, waaraan de specifieke functie is toegekend, tenminste moet worden teruggebracht of welke concentratie niet mag worden overschreden Productkwaliteitsnormen voor baggerspecie Productkwaliteitsnormen zijn eisen waaraan baggerspecie moet voldoen voor een bepaald gebruik (verspreiden, verwerken, storten) of om een bepaalde toepassing ervan te reguleren.

Dit achtergronddocument gaat in op de milieukwaliteitsnormen, de productkwaliteitsnormen voor baggerspecie en op de relatie tussen emissieaanpak en de waterkwaliteitsaanpak. De emissie-eisen zelf blijven buiten beschouwing. Dit achtergronddocument behandelt de normen voor stoffen. Criteria voor het beoordelen van bio-assays komen in een separaat achtergronddocument aan de orde [referentie 51. De algemene milieukwaliteitsnormen zijn gericht op de algemene bescherming van het watersysteem. Dat betekent dat bij het afleiden van algemene milieukwaliteitsnormen rekening wordt gehouden met alle mogelijke functies. Er zijn algemene kwaliteitsnormen voor water en bodem op verschillende niveaus: streefwaarden voor de langere termijn (zo mogelijk voor 201O) en MTR’s voor de korte termijn (2000 + inspanningsverplichting).Daarnaast zijn er interventiewaarden en signaleringswaarden die een rol vervullen in het (water)bodemsaneringsbeleid. De specifieke of functiegerichte kwaliteitsnormen zijn gericht op de bescherming van specifieke functies van het watersysteem. Watersystemen kunnen op vele terreinen een functie vervullen, zoals de drink- en industriewatervoorziening, natuur en landschap, sport- en beroepsvisserij, schelpdierteelt, wateren oeverrecreatie, beroepsscheepvaart.


24

Voor bodem in de uiterwaarden kunnen we denken aan bijvoorbeeld de functies natuur, recreatie enlof landbouw.Voor oppervlaktewater zijn er begin jaren '80 kwaliteitsnormen voor specifieke functies wettelijk vastgelegd. Deze normen zijn nog steeds van kracht.

Definities water en bodem

Compartiment water Het compartiment water bestaat uit oppervlaktewater en zwevend stof Compartiment bodem Het compartiment bodem bestaat uit grond (de vaste fase), poriënwater en het grondwater Waterbodem De waterbodem bestaat uit sediment (de vaste fase), poriënwater en het grondwater Bagger(specie) Onder baggerspecie wordt verstaan het materiaal dat bij het baggeren van een watersysteem wordt opgenomen Waterbeleid, waterbeheer en watersystemen Wanneer gesproken wordt over waterbeleid, waterbeheer en watersystemen dan wordt hier het water in brede zin bedoeld: het oppervlaktewater, sediment en grondwater en de bijbehorende oevers/uiterwaarden

Wanneer onderdelen van het watersysteem aan het systeem worden onttrokken en vervolgens elders worden gebruikt of toegepast, zijn de productkwaliteitsnormen van toepassing. Het gaat bijvoorbeeld om drinkwater dat bereid is uit oppervlaktewater of grondwater, of baggerspecie die na het baggeren van de waterbodem vrijkomt. Ook voor zuiveringsslib, dat ontstaat als restproduct bij de zuivering van afvalwater, bestaan er productkwaliteitsnormen. In NW4 en dit achtergronddocument komen de productkwaliteitsnormen voor bagger aan de orde. Het Bouwstoffenbesluit [referentie 441 legt de regels vast voor het toepassen van grond (incl. baggerspecie) in werken op het land en in het water. De hierbij geldende samenstellingswaarden zijn opgenomen in bijlage 16 en toegelicht in bijlage 17. De productkwaliteitsnormen voor drinkwater zijn vastgelegd in het Waterleidingbesluit op basis van de Waterleidingwet [referentie 61. Deze normen zijn opgenomen in bijlage 3. Recent is er een nieuwe EU-richtlijn vastgesteld, waarin productnormen voor het drinkwater zijn opgenomen (Richtlijn 98/83/EU). Deze richtlijn is nog niet in de Nederlandse wetgeving geïmplementeerd.

Normen voor het Waterbeheer Achtergronddocurnent NW4 CIW, mei 2000

25

Voor het toepassen van zuiveringsslib op de bodem zijn er wettelijk vastgelegde normen [referentie 71. Deze zijn opgenomen in bijlage 4.

1.3

Relatie met de normen in het milieubeleid

De NW4 en dit achtergronddocument gaan in op de normen die van belang zijn voor het waterbeheer. Dit zijn de algemene milieukwaliteitsnormen voor oppervlaktewater, sediment en grondwater, maar ook kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater en productkwaliteitsnormen voor baggerspecie. De algemene milieukwaliteitsnormen voor het compartiment water zijn in afleidingsmethodiek afgestemd op de algemene milieukwaliteitsnormen voor bodem en lucht. In de Notitie Integrale Normstelling Stoffen: milieukwaliteitsnormen bodem, water, lucht [referentie 81 is beschreven hoe de algemene milieukwaliteitsnormen voor water, bodem en lucht tot stand zijn gekomen. Ook het derde Nationaal Milieubeleidsplan [NMP3, referentie 91 verwijst naar deze milieukwaliteitsnormen. De beleidsdoelen in het NMP3 die betrekking hebben op de milieukwaliteitsnormen luiden als volgt: “Op zeer korte termijn, zo mogelijk voor 2000, mag voor alle stoffen de MTR-waarde niet meer worden overschreden als gevolg van emissies. Op langere termijn, zo mogelijk voor 2010, mag voor alle stoffen de streefwaarde niet meer worden overschreden als gevolg van emissies. De betrokken overheden zullen de streef- en MTR-waarden als uitgangspunt nemen bij de uitvoering van het beleid. Daarbij zal bij het maken van keuzes rekening gehouden worden met de technische en economische haalbaarheid en met de ontwikkeling in de omringende landen. De streef- en MTR-waarden zijn uitgangspunt bij de volgende uitvoeringsaspecten: - beoordeling van de milieukwaliteit; - formulering van het brongerichte beleid en de prioritering daarbinnen; - beoordeling van de noodzaak van wettelijke milieukwaliteitsnormen; - normstelling voor producten- en bestrijdingsmiddelenbeleid; - herijking en formulering van doelen taakstellingen voor doelgroepen; - herijking en formulering van overheidsdoelstellingen; - verg unningverlening.” Naast milieukwaliteitsnormen voor stoffen zijn er in het milieubeleid normen voor straling, geluid en genetisch gemodificeerde organismen geformuleerd. Figuur 1.1 toont de samenhang tussen de normen in NW4 en de normen in NMP3. Dit achtergronddocument zal ook de milieukwaliteitsnormen voor het compartiment (land)bodem, waar relevant, aanhalen. Reden hiervoor is dat het werkterrein of activiteiten van de waterbeheerder zich niet beperken tot oppervlaktewater en sediment. Voorbeelden hierbij zijn


26

de verspreiding van baggerspecie op het land ('op de kant zetten') en het uitvoeren van inrichtingsmaatregelen (bijvoorbeeld beekherstel of de uitvoering van het Deltaplan grote rivieren). ............................. Figuur 1.1 Relatie tussen normen in het waterbeheer en normen in het milieubeheer.

NW4

Productkwaliteits-

NMP3

kwaliteitsnormen

I \ oppervlaktewater itsnormen


27

\


28

2 Normstelling in het waterbeleid ..............................................................................

2.1

De twee-sporenaanpak

De twee-sporenaanpak vormt een rode draad in het waterbeleid en waterbeheer. Deze aanpak is geïntroduceerd in de IMP’s-Water en nog


29


_ I

steeds van toepassing. De twee-sporenaanpak maakt onderscheid tussen emissie (uitstoot van bronnen) en de immissie (kwaliteit van het watersysteem). Zowel puntbronnen (lozingen) als diffuse bronnen (b.v. uitspoeling atmosferische depositie, uitstoot door verkeer) zorgen voor een belasting van het watersysteem. Deze belasting leidt tot een bepaalde kwaliteit (een bepaald verontreinigingsniveau) in water en waterbodem (zie figuur 2.1). Het eerste spoor in de twee-sporenaanpak is de emissieaanpak of brongerichte aanpak. De emissieaanpak staat in het waterbeleid voorop. Dit betekent dat in alle gevallen tenminste een brongerichte sanering plaatsvindt volgens de best uitvoerbare/ beste bestaande technieken (butíbbt). De emissieaanpak stoelt op de volgende principes: - vermindering van de verontreiniging - ‘stand-still’ beginsel - ‘de vervuiler betaalt’ Deze uitgangspunten worden in principe voor alle bronnen (industrieel, communaal en diffuus) gehanteerd. De NW4 brengt op dit punt geen veranderingen met zich mee. ............................ Figuur 2.1

De twee-sporenaanpak in het emissiebeleid en waterbeheer.

Tweede spoor

Eerste spoor

Puntbronnen

In de aanpak van puntbronnen (zoals industriële lozingen, effluent van RWZl’s, riooloverstorten) is al veel bereikt. De bestaande aanpak en maatregelen worden bestendigd en voorkomen moet worden dat er nieuwe problemen ontstaan. In toenemende mate is er aandacht voor de aanpak van diffuse bronnen (zoals uit- en afspoeling vanuit de landbouw, het gebruik van bouwmaterialen, verkeer). Op dit vlak moet de komende jaren nog veel gebeuren. De NW4 geeft als speerpunten de aanpak van emissies uit de landbouw, de bouwsector, de binnenvaart, de milieubelastende scheepsverven, afvalinzameling in beroeps- en recreatievaart, de chemische onkruidbestrijding in het stedelijk gebied en de beperking van de atmosferische depositie. Het tweede spoor (immissie-spoor) bestaat uit een toetsing aan de kwaliteitsnormen voor oppervlaktewater en sediment om te zien of een verdergaande brongerichte aanpak noodzakelijk is. Door de kwaliteit van het watersysteem te toetsen aan de (algemene) milieukwaliteitsnormen wordt zichtbaar voor welke stoffen en/of voor welke gebieden een


30

verdergaande brongerichte aanpak nodig is, en hoe daarbij prioriteiten kunnen worden gesteld. De twee-sporenaanpak blijft ook met het verschijnen van NW4 ongewijzigd. Nieuwe elementen zijn dat de grenswaarde als milieukwaliteitsnorm is vervangen door het MTR, en het MTR gebruikt wordt voor het stellen van prioriteiten ten behoeve van de brongerichte aanpak. De streefwaarde blijft als einddoel gelden. Zie verder hoofdstuk 4.

2.2

Normen in het waterbeleid in historisch perspectief

De normstelling in het waterbeheer heeft in de afgelopen jaren meer en minder ingrijpende veranderingen ondergaan. Door een korte schets van de achtergronden, zijn deze veranderingen in de normstelling beter te begrijpen. Aan de ene kant hebben deze veranderingen te maken met ontwikkelingen in de plaats en functie van normen in het totale waterbeheer. Normen zijn immers geen objectieve grenzen, maar zijn een instrument in het waterbeleid en -beheer. Aan de andere kant is de wetenschappelijke kennis over effecten van milieuvreemde stoffen op mens en ecosysteem in de afgelopen jaren sterk toegenomen. Deze toename in kennis heeft geleid tot het ontwikkelen en het verbeteren van de methodiek voor het bepalen van risico’s en risicogrenzen. Tabel 2.1. geeft een overzicht van de gehanteerde milieukwaliteitsnormen in de verschillende beleidsnota’s voor de waterhuishouding, gerelateerd aan de ontwikkelingen in het waterbeheer en de ontwikkelingen in wetenschappelijke kennis over effecten van verontreinigende stoffen op mens en milieu. Enkele markante overgangen worden onderstaand toegelicht. Milieukwaliteitsnormen De eerste kwaliteitsnormen voor oppervlaktewater zijn gepresenteerd in het tweede Indicatief Meerjaren Programma Water 1980-1984 [IMP2-water; referentie 1O]. De basiskwaliteit voor oppervlaktewater was er op gericht een bepaald minimumkwaliteitsniveau te bereiken. Voor specifieke functies (Oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding, viswater, zwemwater etc.) werden functiegerichte kwaliteitsnormen wettelijk vastgelegd. Deze normen waren over het algemeen strenger dan de basiskwaliteit, en golden voor die wateren waaraan deze specifieke functie(s) werden toegekend in de waterbeheersplannen. In NW3 werden effectgerichte normen gepresenteerd voor een groot aantal stoffen. De Algemene Milieukwaliteitdoelstelling (AMK 2000) gaf het kwaliteitsniveau aan dat op de korte termijn (in het jaar 2000) zou moeten zijn bereikt. De streefwaarde gaf het kwaliteitsniveau aan voor de langere termijn. In het rapport ‘Kansen voor waterorganismen’ [referentie 111 zijn de achtergronden en afleiding van deze milieu-


CIW. mei 2000

I

.-

31

kwaliteitsnormen vastgelegd. In NW3 werd ook aangekondigd dat zou worden onderzocht of voor het mariene milieu een bijzondere milieukwaliteit (BMK) wenselijk zou zijn. Uit onderzoek na NW3 is gebleken dat organismen in het mariene milieu over het algemeen niet gevoeliger zijn dan organismen in het zoete milieu, zodat deze BMK verder niet is ingevuld. Voor het mariene milieu worden de streefwaarden als milieukwaliteitsnormengehanteerd. Parallel aan de derde Nota waterhuishouding werd in het milieubeleid de risicobenadering geïntroduceerd [Omgaan met risico’s; referentie 121. De risicobenadering werd in de jaren na het verschijnen van de nota ‘Omgaan met risico’s’verder uitgewerkt. Ook kwamen er in deze periode steeds meer ecotoxicologische gegevens beschikbaar, met name voor het compartiment bodem. In de notitie Milieukwaliteitsdoelstellingen bodem en water [MILBOWA; referentie 131werden doelstellingen voor de compartimenten water (oppervlaktewater en sediment) en bodem (grond en grondwater) volgens deze benadering uitgewerkt. Voor de bodemsanering werden interventiewaarden opgesteld; deze gelden voor bodem (grond en grondwater) en waterbodem (sediment en grondwater). De methode voor het opstellen en afleiden van milieukwaliteitsnormen op basis van risicogrenzen is na het verschijnen van NW3/ENW en de MILBOWA-notitie verder ontwikkeld en geüniformeerd. Ook heeft er een verdere integratie plaatsgevonden tussen de normstelling voor de milieucompartimenten water, bodem en lucht [referentie 81. Een en ander heeft geresulteerd in algemene milieukwaliteitsnormen in NW4, die op een aantal punten gewijzigd zijn ten opzichte van de NW3/ENW. Belangrijkste wijziging in de normen zelf is de introductie van het MTR.

Productkvvaiiteitsnormen voor bag De eerste normen voor baggerspecie kwamen voor in de zogenaamde BER-classificatie. Deze normen waren ontleend aan veldwaarnemingen in het Benedenrivierengebied en vormden een arbitraire indeling op basis van verontreinigingsgraad [referentie 141. In NW3 worden de toetsingswaarden (voor zoete bagger) en de gehaltetoetsen (voor zoute bagger) geïntroduceerd. Deze hebben tot doel de verspreiding van de meest verontreinigde baggerspecie tegen te gaan. De toetsingswaarden vormen de grens tussen klasse 2 en klasse 3 specie, en zijn niet gebaseerd op milieurisico’s. Milieukwaliteitsnormen vormen sinds de NW3 de basis voor de grens tussen klasse O en 1 (streefwaarden), tussen klasse 1 en 2 (grenswaarden), en tussen klasse 3 en 4 (signaleringswaarden). In de ENW zijn de interventiewaarden voor de (water)bodem in het waterbeleid geïntroduceerd. De interventiewaarden vormen sindsdien de grens tussen klasse 3 en klasse 4 specie. De signaleringswaarden bleven bestaan, maar kregen een andere rol. Wanneer de signaleringswaarden voor zware metalen (met name in anaërobe sedimenten) niet

Normen voor het Waterbeheei Achtergronddocument NW4 CIW. mei 2000

32

........................... Tabel 2.1

Historische ontwikkeling van normen in het waterbeheer.

Beleidsnota en ontwikkeling in waterbeheer

IMP >'

Algemene milieukwaliteitsnormen

Specifieke Kwaliteitsnormen Oppervlaktewater

Milieukwaliteitsnormen internationaal

Productkwaliteitsnormen Baggerspecie

Ontwikkelingen in (wetenschappelijke) kennis en risico-evaluatie

BER-classificatie

- Expert judgement

k"liiI6-I

Emissieaanpak staat voorop - Introductie basiskwaliteit - Accent op oppervlaktewater en mensgerichte functies -

Basiskwaliteit

Kwaliteitsnormen: Drinkwaterbereiding Viswater Schelpdierwater Zwemwater

-

! , ~ J l ~ ~ ~ ~ ~ ~ l < l i ~ l ~ ~ Streefwaarden Ongewijzigd - Integraal waterbeheer AMK 2000 - Toenemende aandacht voor (grenswaarden) bescherming ecosystemen Signaleringswaarden - Erkenning en beleidsformulering vervuilde waterbodems

-

Gemeten gehalten in veld als referentie

-

Introductie risicobenadering

1 ) t ~ I i i PN<Ït%i i,< i t F ' I

- Emissieaanpak staat voorop

Toetsingswaarden voor zoete specie Gehaltetoetsen en vrachttoets voor zoute specie

- Toxiciteitsgegevens voor aquatische organismen

Klasseninde1ing:klasse 0-4

i VA !I r
- Emissieaanpak staat voorop - Voortzetting NW3-beleid -

Intensivering op thema's verdroging, waterbodems, inrichting en internationale aanpak

Streefwaarden Ongewijzigd Grenswaarden Interventiewaarden Signaleringswaarden

Toetsingswaarden voor zoete specie Gehaltetoetsen en vrachttoets voor zoute specie

- idem NW3

Klasseninde1ing:klasse 0-4 S.i«l,* w i l t . i ~ i i i ~ h o i i c i i r , 3 Emissieaanpak staat voorop Streefwaarden Ongewijzigd Integraal waterbeheer VR, MTR, (ER) Gebiedsgerichte aanpak Interventiewaarden Internationalisatie Signaleringswaarden Aankondiging aanpassing normen baggerspecie

iI(

-

*rit

Zielvorgaben Rijnstroomgebied Ecotoxicological Assessment Criteria voor mariene milieu

Toetsingswaarden voor zoete specie Uniforme gehaltetoets voor zoute specie Voorlopige handhaving klassenindeling: klasse 0-4

- Invulling en uitwerking risicogrenzen

- Toxiciteitcgegevens voor aquatische en terrestrische organismen - Natuurlijke achtergrondgehalten - Aanvullende effectgerichte normering: bioassays

worden overschreden, is sanering niet urgent. In de ENW zijn de toetsingswaarden voor PAK aangepast, in verband met een afstemming met de interventiewaarden. In NW4 blijven de toetsingswaarden en de gehaltetoets vooralsnog gehandhaafd. Er wordt in de planperiode een nieuwe normering voor baggerspecie ontwikkeld, die meer gebaseerd zal zijn op de milieurisico’s die het verspreiden van baggerspecie met zich mee brengt. Aangekondigd wordt dat de rigide klassenindeling zal worden vervangen door een meer gedifferentieerd stelsel van criteria.

2.3

M i l i e u k w a l i t e i t ~ n ~ r in ~ eNW4 n

In NW4 is aangegeven dat de meeste elementen van het bestaande normenstelsel voorlopig geen verandering ondergaan. De wettelijk vastgelegde normen voor de kwaliteit van oppervlaktewater waaraan bepaalde functies zijn toegekend, blijven ongewijzigd. Het woord ‘voorlopig’ is van belang, omdat er in EU-verband gewerkt wordt aan een nieuwe opzet van de waterregelgeving, die consequenties kan hebben voor het nationale beleid. Dit speelt voor de wettelijke kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater echter pas op de langere termijn. Voor de richtlijnen voor oppervlaktewater bestemd voor drinkwater (75/440/EEG), viswater (78/659/EEG) en schelpdierwater (79/923/EEG) en meetmethoden en frequentie van bemonstering van oppervlaktewater (79/869/EEG) gelden vervaltermijnen van tenminste 7 jaar na inwerkingtreding van de de EU-kaderrichtlijn water. De systematiek van de niet-wettelijk vastgelegde algemene milieukwaliteitsnormen wordt enigszins aangepast. Als minimumkwaliteitsniveau wordt het Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR) geïntroduceerd. De grenswaarde vervalt als algemene milieukwaliteitsnorm. Het gebruik van de grenswaarde als productkwaliteitsnorm voor baggerspecie blijft echter vooralsnog gehandhaafd (zie hfdst. 7). De streefwaarde als doelstelling voor de langere termijn blijft bestaan. Voor de Noordzee is de situatie anders: hier geldt primair de streefwaarde als milieukwaliteitsnorm, zowel voor de kortere als de lange termijn. De belangrijkste verandering die NW4 met zich meebrengt op het gebied van de normstelling is een veranderde kijk op normen en het anders omgaan met normen (zie figuur 2.2). In NW3 werd voor elk watersysteem uitgegaan van dezelfde landelijke kwaliteitsnormen. In NW4 wordt de reeds ingezette lijn van de gebiedsgerichte aanpak verder doorgezet. Er wordt nu nadrukkelijk ruimte geboden voor een gebiedsgerichte beoordeling en differentiatie. Gebiedsgerichte differentiatie en beoordeling vindt per watersysteem plaats. De water(kwa1iteits)beheerderzal hieraan invulling gaan geven. Voor stoffen die van nature voorkomen (nutriënten, metalen) kan


34

differentiatie in het te bereiken (eind)doel plaatsvinden. Bij de gebiedsgerichte beoordeling kan rekening worden gehouden met de specifieke omstandigheden en met de aanwezige of gewenste functies. Ook bestaat er een zekere vrijheid in het stellen van prioriteiten voor de emissieaanpak en het tempo waarin de einddoelstelling wordt bereikt. Bij de fasering in de tijd, om uiteindelijk de streefwaarde te bereiken, is het stellen van tussendoelen een belangrijk instrument om de effectiviteit van het gevoerde beleid te toetsen. In NW4 is aangegeven dat daarbij wel rekening moet worden gehouden met (inter-)nationale afspraken over emissiereducties, en dat afwenteling op bijvoorbeeld benedenstrooms gelegen watersystemen moet worden voorkomen. .<...........<............ Figuur 2.2 Anders omgaan met milieukwaliteitsnormen in NW4.

Landelijk uniforme kwaliteitsnormen O

Grenswaarden

I

NW4 : Gebiedsgerichtebeoordeling MTR en streefwaarden als vaste ijkpunten

Gebiedsgericht: O Fasering en prioritering per watersysteern 0 Differentiatie in streefwaarden voor igen stoffen mogelijk

De gebiedsgerichte differentiatie en beoordeling staat aan het begin van een ontwikkelingstraject. De komende jaren zullen de waterbeheerders dit verder invullen en uitwerken. In dit achtergronddocument wordt een eerste handreiking gedaan. In CIW- kader zullen de ontwikkelingen worden aangestuurd en de praktijkervaringen worden gebundeld en geëvalueerd.

2.4

Productkwaliteitsnormen voor baggerspecie in NW4

De omvang van de waterbodemverontreiniging en de baggerspecieproblematiek is de afgelopen jaren steeds beter in beeld gebracht.


35

Daaruit is duidelijk geworden dat de problematiek omvangrijk is. NW4 geeft een geactualiseerd beeld van deze omvang. De streef-, grens- toetsings- en interventiewaarden (voor zoete bagger) en de gehaltetoets (voor zoute bagger) blijven voorlopig gehandhaafd als criterium voor het wel of niet mogen verspreiden van baggerspecie. Er zijn enkele getalsmatige wijzigingen (met name voor organotinverbindingen). Voor PAK geldt dat voor de klasse-indeling voor alle klassen getoetst moet worden aan de som 1O-PAK. De getalswaarden van de individuele PAK zijn hier dus niet van belang. Dit geldt niet voor de uniforme gehaltetoets zoute wateren (zie bijlage 6). In deze gehaltetoets wordt wel getoetst aan de getalswaarden van de individuele PAK. Dit betekent dat de onderhoudsspecie klasse 3 en 4 nog steeds dient te worden verwerkt dan wel gestort. De aanpak van saneringsspecie zal in samenloop met onderhoudsbaggerwerk ten behoeve van vaarwegen watergangonderhoud plaatsvinden. De NW3-doelstelling dat in het jaar 2000 ook de minder verontreinigde klasse 2 specie niet meer ontstaat blijkt te optimistisch te zijn geweest. Zelfs bij de krachtigste preventieve aanpak zal het nog tot ruim na het jaar 2000 duren eer het zover is. De resterende emissies, maar ook het naijleffect, spelen ons hierbij parten. In het verleden sterk vervuilde sedimenten liggen soms nog aan het oppervlak en kunnen zich stroomafwaarts verspreiden. De geschetste situatie is aanleiding geweest het eerder ingenomen standpunt om de verspreiding van klasse 2 specie na het jaar 2000 te beëindigen, te herzien. Immers, zolang klasse 2 specie nog blijft ontstaan, is het uit het systeem halen van klasse 2 specie vanuit milieuoogpunt bezien weinig effectief. Daarnaast spelen ook andere elementen een rol bij het kritisch bezien van dit probleem. Inmiddels is duidelijk geworden dat de ecologische en morfologische gevolgen van het uit het systeem halen van grote hoeveelheden baggerspecie niet mogen worden veronachtzaamd. Daarnaast is steeds duidelijker geworden dat de huidige klassenindeling van baggerspecie te ongenuanceerd is gelet op de milieurisico’s en kosteneffectiviteit. Onderzoek naar de milieueffecten en risico’s van het verspreiden van klasse 2 baggerspecie is recent uitgevoerd en nog gaande. Op dit moment is er nog geen nieuw stelsel van normen of criteria beschikbaar dat invulling kan geven aan een meer gedifferentieerde beoordeling voor het verspreiden of toepassen van baggerspecie. Dit stelsel zal de komende jaren worden ontwikkeld. Tot die tijd blijven de huidige klassenindeling (en de klassegrenzen gebaseerd op de streefwaarde, grenswaarde, toetsingswaarde en interventiewaarde) en de criteria voor de verspreiding (toetsingswaarden en gehaltetoets) van kracht.


36

3 Algemene Milieukwaliteitsnormen ............................................................................


37

3.1

Algemene milieukwaliteit$normen voor water en bodem

Mílieukwaliteit$normen per compartiment In NW4 zijn milieukwaliteitsnormen voor oppervlaktewater en sediment opgenomen op verschillende kwaliteitsniveaus. Daarnaast bestaan er milieukwaliteitsnormen voor grond en grondwater. Deze komen in dit achtergronddocument ook aan de orde. Ingedeeld naar een toenemend verontreinigingsniveau zijn er de volgende milieukwaliteitsnormen: - Streefwaarde - MTR (Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau) - Interventiewaarde - Signaleringswaarde.

In het onderstaande kader zijn de definities van de milieukwaliteitsnormen opgenomen. Definities milieukwaliteitsnormen Streefwaarde: Waarde die het kwaliteitsniveau aangeeft waarbij de functionele eigenschappen van een bepaald compartiment (bijvoorbeeld oppervlaktewater) voor mens, plant en dier zijn veiliggesteld. Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau: Waarde die aangeeft bij welk blootstellingsniveau of bij welke concentratie in een bepaald compartiment (bijvoorbeeld oppervlaktewater)


38

het risico voor mens, plant of dier maximaal toelaatbaar wordt geacht. De MTR-waarden, zoals opgenomen in NW4, hebben alleen betrekking op het ecosysteem. Interventiewaarde: Waarde specifiek voor het (water)bodemcompartiment, die aangeeft waarbij sprake is van ernstige of dreigende ernstige vermindering van de functionele eigenschappen van de bodem voor mens, plant of dier.

Signa Ierings waarde: Waarde voor zware metalen, met name in anaërobe sedimenten, die aangeeft bij welke concentratie in de waterbodem sanering niet urgent is.

In figuur 3.1 staan de vastgestelde miiieukwaliteitsnormen per compartiment weergegeven. De verschillen in kleur geven aan welke normen uit elkaar zijn afgeleid of op elkaar zijn afgestemd (zie verder paragraaf 3.2.). ............................... Figuur 3.1 Vastgestelde milieukwaliteitsnormen per compartiment. Normen weergegeven in gelijke kleur komen overéén óf zijn van elkaar afgeleid.

MILIEUKWALITEITSNORMEN PER COMPARTIMENT

....................

grond

water INTERVENTIEWAARDE STR E EFWAARD E STREEFWAARDE

De streefwaarden en MTR's hebben primair een functie in de beoordeling van de kwaliteit van watersystemen en in de doorwerking naar het preventieve beleid (de emissieaanpak). De interventiewaarden en signaleri'ngswaarden hebben een functie in het curatieve beleid: de sanering van (water)bodems.

MTR's en streefwaarden

De plaats van milieukwaliteitsnormen in de twee-sporenaanpak van het waterbeleid is uiteengezet in paragraaf 2.1. In het tweede


39

spoor, de waterkwaliteitsaanpak, geeft het MTR het kwaliteitsniveau aan dat op de korte termijn minimaal zou moeten worden gehaald. Het MTR geeft dus de minimaal te bereiken kwaliteit aan. De mate van overschrijding van het MTR vormt een belangrijk toetsinstrument voor het brongerichte beleid. In hoofdstuk 4 wordt hier verder op ingegaan. Het MTR voor sediment wordt gebruikt voor de doorwerking naar het brongerichte beleid, voor de stoffen die zich goed aan sediment hechten. Ook wordt het MTR gebruikt bij de monitoring van de watersysteemkwaliteit. Het MTR wordt niet gebruikt bij de klassenindeling voor de kwaliteit van baggerspecie, hiervoor blijven voorlopig de grenswaarde en toetsingswaarde van kracht (zie hoofdstuk 7). De streefwaarden oppervlaktewater en sediment geven het kwaliteitsniveau aan dat op de lange(re) termijn nagestreefd wordt. Daar waar het MTR nu al is bereikt, zijn de streefwaarden het ijkpunt voor de te bereiken wateren sedimentkwaliteit. Voor bodem zijn beleidsmatig geen MTR’s vastgesteld, aangezien in het compartiment bodem voortschrijdende kwaliteitsverbetering minder duidelijk is dan in oppervlaktewater/waterbodem. Daar waar de bodem verontreinigd is, zal de bodemkwaliteit niet of nauwelijks verbeteren. Dat betekent dat de MTR geen functie heeft in de doorwerking naar de brongerichte aanpak. Er zijn echter in het kader van INS (Integrale Normstelling van Stoffen) wel MTR waarden voor de landbodem (grond) afgeleid. Deze zijn opgenomen in bijlage 20. Zowel de beleidsmatig vastgestelde MTR waarden (voor oppervlaktewater en sediment) als de in het wetenschappelijke traject afgeleide MTR waarden (voor bodem, in het kader van INS) worden momenteel voorgesteld als ijkpunten bij het vaststellen van acceptabele concentratiegrenzen in het kader van actief (water)bodembeheer en functiegerichte (water)bodemsanering. Een voorbeeld van dergelijke concentratiegrenzen zijn de ARN waarden voor natuur (Acceptabel Risico Niveau), zoals die zijn beschreven in het Actief Bodembeheer Rivierbed [referentie 31 en 521. Hierop wordt in hoofdstuk 5 verder ingegaan. De streefwaarden voor grond en grondwater zijn recentelijk aangepast, na een uitgebreide evaluatie (het project Evaluatie Hantering Streefwaarden, afgekort HANS) en interdepartementale afstemming. De belangrijkste wijzigingen waren reeds verwerkt in NW4. Echter na het verschijnen hiervan, zijn nog op enkele punten aanpassingen aangebracht. De nieuwe streefwaarden zijn opgenomen in de bijlagen 6 en 7 en gelden per 27 februari 2000 [Circulaire streefwaarden en interventiewaarden bodemsanering, referentie 151. De belangrijkste aanpassing is dat voor metalen in grondwater twee streefwaarden worden gehanteerd: een waarde voor ondiep grondwater (< 1O meter) en een waarde voor diep grondwater (> 1O meter). Reden hiervoor is het verschil in achtergrondconcentraties tussen het diep en ondiep grondwater.


CIW, mei 2000

40

Een bodem die aan de streefwaarden voldoet wordt wel aangeduid als multifunctionele bodem, dat wil zeggen dat alle van nature aanwezige bodemfuncties zijn gewaarborgd. In het bodembeschermingsbeleid geven streefwaarden het niveau aan dat door het nemen van bodembeschermende maatregelen gehandhaafd dan wel bereikt moet worden om alle functies mogelijk te maken. De streefwaarden worden van kracht door het opnemen van de streefwaarden in specifieke regelgeving (bijvoorbeeld het Lozingenbesluit, het Bouwstoffenbesluit). Interventiewaarden, signaleringswaarden en bodemgebruikswaarden (BGW) De plaats van milieukwaliteitsnormen in het (water)bodemsaneringsbeleid is schematisch weergegeven in figuur 3.2. De interventiewaarden bodemsanering geven het niveau aan waarboven sprake is van ernstige verontreiniging. Bij overschrijding van de interventiewaarden geldt dat de functionele eigenschappen die de bodem heeft voor mens, plant of dier ernstig zijn of dreigen te worden verminderd. Wanneer een (water)bodem tot boven de interventiewaarden is verontreinigd (daarbij geldt een ondergrens van 25 m3 grondhediment of grondwater in minimaal 1O0 m3 bodemvolume) is sanering van de (water)bodem op korte of langere termijn noodzakelijk. De interventiewaarden zijn opgenomen in een circulaire, vooruitlopend op wettelijke vastlegging bij Algemene Maatregel van Bestuur op basis van de Wbb [referentie 151. De aanpak van gevallen of locaties met ernstige (water)bodemverontreiniging valt onder het regime van de Wbb [referentie 161. Voor waterbodemsanering zijn aanvullende regels van kracht [Aanvullende regels waterbodemsanering; referentie 171. ............................... Figuur 3.2

Plaats van milieukwaliteitsnormen in het (water)bodemsaneringsbeleid.

terugsaneetwaarde

I

4

sanering (op termijn) noodzakelijk

e----, sanering niet urgent

I

I

streefwaarde MTR

I

I


De signaleringswaarden zijn alleen vastgesteld voor zware metalen, met name in anaëroob sediment. Ze hebben een functie in het vaststellen van de saneringsurgentie. Wanneer bij een verontreiniging met zware metalen in anaëroob sediment de signaleringswaarden niet worden overschreden, wordt aangenomen dat de risico’s voor mens, milieu en verspreiding zo laag zijn dat een sanering niet urgent is (zie ook paragraaf 4.3).


In het (water)bodemsaneringsbeleid gaven de streefwaarden tot voor kort het niveau aan dat na sanering zou moeten zijn bereikt (de terugsaneerwaarde). Met de koerswijziging bodemsanering [Kabinetsstandpunt beleidsvernieuwing bodemsanering; referentie 181 hebben de streefwaarden weliswaar hun functie als strategisch einddoel in het saneringsbeleid behouden, maar wordt bij het nemen van saneringsmaatregelen uitgegaan van de bestaande of toekomstige functie (functiegericht saneren). Hiertoe zijn voor immobiele verontreinigingen bodemgebruikswaarden (BGW) vastgesteld voor de droge bodem [referentie 531. Deze BGW gelden als functiegerichte saneringsdoelstelling voor verontreinigingen van voor 1987 en als functiegerichte kwaliteitseis voor het aanbrengen van leeflagen. Overigens geldt het nastreven van het MTR voor de waterbeheerder als algemene inspanningsverplichting. Getalsmatige invulling

Een overzicht van de getalsmatige invulling van de milieukwaliteitsnormen is opgenomen in de bijlagen 5 , 6 en 7. Er is geen onderscheid in milieukwaliteitsnormenvoor zoete en voor zoute watersystemen. De gevoeligheid van soorten uit zoet en zout water is namelijk niet aantoonbaar verschillend. De enige uitzonderingen hierop vormen de tributyltin-verbindingen en zilver. Organismen in het mariene milieu zijn veel gevoeliger voor tributyltin-verbindingen dan organismen in zoete watersystemen. In bijlage 6 is de tabel “Omgaan met verontreinigd sediment” uit NW4 opgenomen. De interventiewaarden en de signaleringswaarden voor sediment zijn hierin opgenomen. De overige normen in deze tabel (streefwaarden, grenswaarden en toetsingswaarden) zijn productkwaliteitsnormen voor baggerspecie en komen in hoofdstuk 7 aan de orde. Voor de toepassing in de beoordeling en aanpak van bodemsanering zijn de interventiewaarden en streefwaarden voor grondhediment en grondwater vastgelegd in de Circulaire streefwaarden en interventiewaarden bodemsanering [referentie 151. De bodemgebruikswaarden (BGW) zijn vastgelegd in de rapportage van het afwegingsproces saneringsdoelstelling [referentie 531 en opgenomen in bijlage 22. De streef- en interventiewaarden voor grondwater zijn opgenomen in bijlage 7. De streefwaarden voor sediment zijn opgenomen in bijlage 5 en 6. De interventiewaarden voor grondhediment zijn opgenomen in bijlage 6. Voor de omrekening van opgeloste gehalten in oppervlaktewater naar totaal gehalten wordt gebruik gemaakt van de evenwichts-partitiecoëfficiënten watedzwevende stof die opgenomen zijn in bijlage 8. Ook wordt hierin toegelicht hoe rekening kan worden gehouden met lokale achtergrondgehalten. De normen voor grond en sediment zijn voor een ‘standaardbodem’ met 25 % lutum en 1O %o organische stof. Voor bodems met andere lutum- en organisch stofgehalten dient


42

gecorrigeerd te worden, deze bodemtypecorrectie is ook opgenomen in bijlage 8. De methodiek voor toetsing van gehalten in zoute wateren wijkt iets af van de methodiek voor zoete wateren. Deze methodiek is beschreven in bijlage 19.

3.2

Afleiding van de algemene milieukwaliteitsnormen

De afleiding van milieukwaliteitsnormen verloopt in twee stappen: 1. Afleiding van risiconiveaus (wetenschappelijk traject). 2. Vertaling van risiconiveaus naar milieukwaliteitsnormen (beleidsmatig traject).

Stap 1. Afleiding van risiconiveaus. De definities van de risiconiveaus zijn weergegeven in het kader. De beleidsmatige uitgangspunten en keuzes voor de invulling van het Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR) en het Verwaarloosbaar Risiconiveau (VR) zijn vastgelegd in de notitie “Omgaan met risico’s” uit 1989 [referentie 121. In de jaren erna heeft verder methodische en getalsmatige uitwerking plaatsgevonden. Voor de compartimenten water en bodem is invulling gegeven aan de risiconiveaus voor het ecosysteem. De basis voor het risiconiveau voor ecosystemen wordt gevormd door effecten op individuele soorten, die zijn waargenomen in testen in het laboratorium. Afhankelijk van de hoeveelheid beschikbare gegevens wordt via een extrapolatiemethode of via veiligheidsfactoren een risiconiveau bepaald [referentie 8, 221. Ook effecten die via de voedselketen (doorvergiftiging) tot stand komen worden meegenomen. Het operationele uitgangspunt is dat op het niveau van het MTR 95 % van alle soorten volledig is beschermd. Het VR is per definitie gesteld op 1/1O0 van het MTR (zie kader). In beginsel worden er voor elk compartiment risicogrenzen afgeleid. Niet voor elk compartiment is er echter voldoende (eco)toxicologische informatie beschikbaar om risiconiveaus af te leiden. Voor het oppervlaktewater (bescherming van het aquatische ecosysteem) en voor grond (bescherming van het terrestrische ecosysteem) is voor een behoorlijk aantal stoffen voldoende informatie om risiconiveaus af te leiden. Voor sediment is op dit moment meestal onvoldoende informatie beschikbaar. Daarom worden risiconiveaus voor sediment met behulp van evenwichtspartitie (de theorie over de verdeling van een stof over de vaste en vloeibare fase onder evenwichtscondities) afgeleid van de risiconiveaus voor oppervlaktewater. De evenwichts-partititecoëfficiënten die zijn gehanteerd voor het afleiden van de algemene milieukwaliteitsnormen zijn opgenomen in bijlage 8.


.

43

Definities risiconiveaus voor het ecosysteem Ernstig Risiconiveau (ER) Waarde die aangeeft bij welke concentratie sprake is van ernstige effecten op het ecosysteem. Nader uitgewerkt is dit de wetenschappelijk afgeleide concentratie van een stof in een compartiment (bijvoorbeeld oppervlaktewater) waarbij theoretisch 50 'Iovan de soorten in het ecosysteem schade kan ondervinden. Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR) Waarde die aangeeft bij welke concentratie geen ontoelaatbare effecten te verwachten zijn. Nader uitgewerkt is dit de wetenschappelijk afgeleide concentratie van een stof in een compartiment (bijvoorbeeld oppervlaktewater) waarbij theoretisch 5 O h van de soorten schade kan ondervinden (dat is hetzelfde als het 95 Y. beschermingsniveau). Verwaarloosbaar Risiconiveau (VR) Waarde die aangeeft bij welke concentratie van een stof de kans op negatieve effecten op soorten in het ecosysteem verwaarloosbaar wordt geacht. Het VR wordt in principe gesteld op 1/1O0 van het MTR. Deze factor 1O0 is mede geïntroduceerd om rekening te houden met combinatietoxiciteit.

Daarnaast vindt ook een afstemming plaats tussen de risicogrenzen voor oppervlaktewater en grond, in verband met de gewenste afstemming van normen voor de verschillende compartimenten. Met deze afstemming wordt bereikt dat er geen risico's optreden bij het wijzigen van omstandigheden (b.v. baggeren, inpolderen of onder water zetten). De onderlinge samenhang van de risicogrenzen voor de verschillende compartimenten wordt geïllustreerd in figuur 3.3.

............................... Figuur 3.3 Afleiding van risiconiveau's vanuit verschillende beschermingsdoelen en afstemming tussen de compartimenten.

organismen direct blootgesteld

irqanismen via vóedselketen blootgesteld aan stoffen in bodem

f

> *

fL

mensen blootgesteld an stoffen via bodem


organismen via voedselketen blootgesteld aan stoffen in \ water

mensen blootgesteld aan stoffen via watei

44

Voor stoffen waarvoor nog geen MTR is afgeleid kan op verzoek versneld door Rijkswaterstaat RIZNRIKZ een zogenoemde ad hoc-MTRwaarde voor het waterbeheer worden vastgesteld. In het beoordelingskader voor (water)bodemsanering, waarbij sprake is van een historische verontreiniging en hoge concentraties, wordt gebruik gemaakt van risiconiveaus die op of boven het MTR liggen. Voor ecosystemen is de zogenaamde Ernstige Bodemverontreinigingconcentratie (EBVCeco) afgeleid. Deze concentratie geeft het niveau aan, waarbij 50 o/o van alle soorten in het ecosysteem volledig beschermd is (de waarden zijn opgenomen in bijlage 20). In dit rapport wordt dit niveau ook het Ernstig Risiconiveau (ER) genoemd4). Tot nu toe is als basis voor de normstelling alleen voor grond en sediment een ER beleidsmatig vastgesteld. Ook voor het aquatisch ecosysteem kan een ER worden afgeleid. In hoofdstuk 4 wordt hier verder op ingegaan. In het beoordelingskader voor (water)bodemsanering zijn naast risico’s voor het ecosysteem ook risico’s voor de mens relevant. De basis voor het risiconiveau voor de mens wordt gevormd door effecten die via verschillende routes van blootstelling aan de bodem/waterverontreiniging tot stand komen (bijvoorbeeld ingestie, dermale opname, consumptie van vis). Hierbij wordt gebruik gemaakt van een model, dat risico’s van de verschillende blootstellingroutes kwantificeert [Model C-SOIL voor bodem; referentie 20; Model Sedi-SOIL voor waterbodems; referentie 211. Bij het vaststellen van het MTR voor de mens wordt ervan uitgegaan dat blootstelling via alle mogelijke routes plaatsvindt.

Stap 2. Vertaling van de risiconiveaus naar milieukwaliteitsnormen Bij de vertaling van risiconiveaus naar milieukwaliteitsnormen (MTR’s en streefwaarden; interventiewaarden) gelden de volgende uitgangspunten: - De MTR’s en streefwaarden worden in beginsel gebaseerd op de

wetenschappelijke risiconiveaus voor ecosystemen (MTR resp. VR).

- Voor van nature voorkomende stoffen (metalen) zijn MTR en streefwaarde gebaseerd op de som van het achtergrondgehalte in

Noot

4 Er is sprake van verschillende termen voor dezelfde begrippen. Ernstige bodemverontreinigingsconcentratiewordt afgekort met de term EBVC. De EBVC voor het ecosysteem (EBVCeco) is inhoudelijk hetzelfde als de HC, waarde (Hazardous Concentration for 50 % of the species), die gebruikt wordt voor beoordeling van de actuele ecologische risico’s van een ernstig geval van bodemverontreiniging in het kader van de urgentiesystematiek.


45

Nederland en de toxicologisch vastgestelde MTT (Maximaal Toelaatbare Toevoeging) resp. VT (Verwaarloosbare Toevoeging) (zie figuur 3.4.). MTT en VT zijn afgeleid analoog aan het MTR en VR voor niet van nature voorkomende stoffen. Als landelijke geldend achtergrondgehalte wordt de bovengrens van in relatief onbelaste gebieden gemeten concentraties gehanteerd.

-

De interventiewaardenvoor bodem (grond en grondwater) en sediment zijn gebaseerd op de risicogrenzen voor mens (MTR) of ecosysteem (ER). De strengste waarde is doorslaggevend, zie ook figuur 3.3.

-

Er vindt afstemming plaats met andere kaders waarin normen zijn afgeleid (bijvoorbeeld interventiewaarden, internationale normen, toelatingsbeleid bestrijdingsmiddelen, etc).

Voor enkele metalen ligt de interventiewaarde lager dan de wetenschappelijke MTR voor sediment. Voor deze metalen is als plafondwaarde voor de MTR-sediment de interventiewaarde aangehouden. De achtergrondconcentraties voor metalen kunnen per regio variëren. In een gebiedsgerichte beoordeling kan de landelijke achtergrondgehalte worden vervangen door het lokaal of regionaal vastgestelde achtergrondgehalte. In paragraaf 5.3. en bijlage 8 wordt hier verder op ingegaan. ............................... Figuur 3.4 Rekening houden met achtergrondgehalten voor metalen.

--

Achtergrondgehalte

WetenschappelijkMTT

b

-4

Achtergrondgehalte I

nul-niveau

VT

I

streefwaard

I

MTR

concentratie

Dit achtergronddocument is niet de plaats om de afleiding van de kwaliteitsnormen gedetailleerd (per stof) te beschrijven. Er bestaan verschillende overzichtsdocumenten op het gebied van de normstelling. Elk document heeft een eigen invalshoek: Environmental risk limits in the Netherlands [referentie 221:


46

Deze documenten beschrijven de risiconiveaus en afleiding van de milieukwaliteitsnormen voor water, bodem en lucht per stofgroep/ compartiment.

Stoffen- en normenboekje [referentie 241:

3.3

Dit document geeft een overzicht van alle bestaande milieunormen (water, bodem, lucht, afval, bouwstoffen etc.) per stof.

Inhoudelijke veranderingen ten opzichte van NW3

Zoals in hoofdstuk 2 aangegeven zit de belangrijkste verandering in de normstelling in NW4 in het anders omgaan met de milieukwaliteitsnormen. Daarnaast is in de NW4 een aantal inhoudelijke wijzigingen doorgevoerd. Deze wijzigingen ten opzichte van NW3/ENW zijn de volgende: - MTR als bovengrens, in plaats van voortschrijdende grenswaarden; - Rekening houden met achtergrondgehalten voor metalen; - Wijzigingen in de stoffenlijst; - Veranderingen t.a.v. de monitoring. Daarnaast heeft, deels na het verschijnen van NW4, een aanpassing van enkele streefwaarden plaatsgevonden. Deze zijn gepubliceerd in de Wbb-Circulaires Streefwaarden en Interventiewaarden Bodemsanering en de Vrijstellingsregeling samenstellings- en immissiewaarden Bouwstoffenbesluit, en eveneens opgenomen in deze nota.

Grenswaarde is als milieukwaliteitsnorm vervangen door MTR Het normenstelsel in NWYENW kende enerzijds de wetenschappelijke risicogrenzen (MTR en VR) en anderzijds de beleidsmatige milieukwaliteitdoel~tellingen~) (streefwaarde en grenswaarde). De streefwaarde lag in principe op het niveau van het verwaarloosbaar risico VR. De grenswaarde lag tussen het VR en het MTR, als bovengrens gold het MTR. Bij het vaststellen van de grenswaarden zou ook de technische en economische haalbaarheid worden meegenomen. De gedachte was dat de grenswaarden in de loop der tijd aangescherpt zouden worden om uiteindelijk op de streefwaarde uit te komen: het proces van voortschrijdende normstelling. Het vastleggen van de technische en economische haalbaarheid in een landelijke norm die voor een bepaalde termijn van kracht moet zijn, is vrijwel onmogelijk of ondoenlijk. In de praktijk is dit in het NW3normenstelsel dan ook nog nooit meegenomen bij het vaststellen van getalswaarden. Er bleek dan ook breed draagvlak te bestaan voor een doorzichtiger stelsel met een directe koppeling aan de risicobenadering. Geen voortschrijdende normstelling maar vaste ijkpunten in de vorm van risicogrenzen. Noot

5 De term milieukwaliteitsdoelstelling is in het huidige normenstelsel vervangen door de term milieukwaliteitsnorm (zie hoofdstuk 2).


47

Rekening houden met achtergrondgehalten voor metalen Voor metalen, die ook van nature voorkomen, is gebleken dat de risicogrenzen lager konden zijn dan de achtergrondgehalten [referentie 221. In NW3 konden daarom voor een aantal metalen de risicogrenzen niet direct als streef- of grenswaarde worden toegepast. In dergelijke gevallen werd gekozen voor een pragmatische oplossing. Als de risicogrenzen lager uitvielen dan de natuurlijke achtergrondgehalten, dan werden de streef- en/of grenswaarden gelijk aan het niveau van de achtergrondgehalten. Reden hiervoor was dat normen beneden de achtergrondgehalten weinig praktische betekenis hebben. Daarom is gezocht naar een oplossing in de methodiek voor het afleiden van risicogrenzen, om met achtergrondgehalten rekening te houden. In de nieuwe methodiek is ervoor gekozen de landelijke achtergrondgehalten op te tellen bij de waarden van de ecotoxicologisch vastgestelde risicogrenzen (MTR en VR). De achterliggende aanname is dat metalen op het achtergrondniveau een van de natuurlijke (stress)factoren is die de samenstelling en diversiteit van een ecosysteem mede bepalen. Eventuele effecten worden daarom niet als nadelig gewaardeerd. Het risiconiveau voor een metaal is de toevoeging die beleidsmatig geaccepteerd wordt als gevolg van menselijk handelen.

Andere Stoffenlijst De NW3/ENW kende een bijlage met kwaliteitsnormen voor 156, voornamelijk milieuvreemde, stoffen. Daarnaast was er een bijlage met normen voor zo’n 18 algemene parameters, waaronder kleur, geur, temperatuur, zuurstof, nutriënten etc.. In NW4 zijn er voor zo’n 200 stoffen normen vastgesteld. Onder de uitbreidingen zitten een aantal metalen en bestrijdingsmiddelen. Ook de groep van algemene parameters kent enkele nieuwe parameters. Naast toevoegingen zijn er ook stoffen verwijderd uit de lijst. Andere getalswaarden Wijzigingen in getalswaarden hebben twee mogelijke oorzaken. Op de eerste plaats is de grenswaarde vervangen door het MTR. Dat betekent over het algemeen een bijstelling omhoog (MTR ligt hoger dan de grenswaarde). Op de tweede plaats zijn er voor een aantal stoffen meer toxicologische gegevens beschikbaar gekomen. Dat betekent dat het MTR kan zijn gewijzigd ten opzichte van het MTR dat eerder was afgeleid (dat kan zowel een bijstelling naar boven als een bijstelling naar beneden zijn). Automatisch wijzigt dan ook de streefwaarde: de streefwaarden worden afgeleid door het MTR te delen door de factor 100. De nieuwe getalswaarden zijn opgenomen in bijlage 5. Enkele opvallende wijzigingen: Voor het oppervlaktewater liggen de MTR’s (inclusief achtergrondgehalten) voor de zware metalen, met uitzondering van nikkel, hoger dan de grenswaarden uit NW3. De streefwaarden liggen voor enkele


48

metalen hoger en voor enkele metalen lager dan de streefwaarden in NW3. Voor PAK liggen de MTR’s hoger dan de grenswaarden in NW3. Voor de bestrijdingsmiddelen ligt het MTR voor een aantal stoffen hoger en voor een aantal stoffen lager dan de grenswaarden in NW3. Voor het sediment is het MTR voor enkele metalen hoger, en voor een aantal metalen gelijk aan de grenswaarden uit NW3. De MTR’s voor PAK liggen hoger dan de grenswaarden in NW3. Voor bestrijdingsmiddelen ligt het MTR, analoog aan het oppervlaktewater, voor een aantal stoffen hoger en voor een aantal stoffen lager dan de grenswaarden in NW3. Veranderingen in de monitoring In NW3 was de lijst met stoffen verdeeld in M- en I-lijst stoffen. M-lijst stoffen betroffen de meest relevante probleemstoffen voor het waterbeheer. Hierbij ging het om: zware metalen, PAK, PCB’s, HCB, endosulfan + sulfaat, HCH, pentachloorfenol en minerale olie. Daarnaast bevatte deze lijst ook enkele groepsparameters, zoals VOX en cholinesteraseremming. Voor de M-lijst was een regelmatige toetsing aan de grenswaarden vereist.

De I-lijst bevatte stoffen waarvoor in beginsel een incidentele inventarisatie werd voorgesteld. Herhaling van de opname zou alleen plaats hoeven vinden op momenten en locaties waarvoor dat vanuit beleid of beheerspraktijk relevant is. Op de I-lijst stonden voornamelijk bestrijdingsmiddelen.Verder werd voor stoffen buiten de lijst, waarvan gegevens over voorkomen of toxiciteit ontbraken, nader onderzoek gevraagd. Dit heeft bijvoorbeeld invulling gekregen in het kader van het Rijnactieprogramma. In NW4 is het onderscheid tussen M en l-lijst stoffen weggelaten.

3.4

Monitoring en landelijke rapportage

Monitoring Voor de stoffen die op de voormalige M-lijst stonden zijn door CIW/ CUWVO aanbevelingen geschreven voor het routinematig onderzoek van de kwaliteit van oppervlaktewater, waterbodems en zwevend stof [referentie 251. Specifiek betreft het: - de keuze van bemonsteringslocaties, meetcompartiment en bemonsteringsfrequentie; - de wijze van bemonstering en analyse; - de wijze van toetsen aan normen en beoordelen; - de wijze van presenteren van de toetsresultaten. Voor de I-lijst heeft CIW/CUWVO een vergelijkbaar rapport geschreven [Aspect-rapport I-lijst stoffen; referentie 261. Verschil tussen beide aanbevelingen zit vooral in de doorwerking van het inventariserende


49

incidentele karakter dat I-lijst onderzoek heeft op de aanbevelingen voor meetlocaties, te meten parameters en frequenties. Deze kunnen in principe voor elk beheersgebied en in opeenvolgende jaren verschillen. Voor het beoordelen en toetsen van de kwaliteitsgegevens kan gebruik worden gemaakt van het computerprogramma Notove [referentie 541. De standaardisatie en toetsing van gehalten bij de monitoring van zoute wateren wordt beschreven in bijlage 19. Door de CIW zullen in 2000 nieuwe aanbevelingen voor monitoring worden opgesteld in de Leidraad Monitoring. De benadering daarin zal meer en meer worden gekenmerkt door een ‘op maat gesneden’ aanpak, die per regio nader wordt uitgewerkt. De MTR’s en streefwaarden vormen daarin twee vaste ijkpunten. In de Leidraad zal worden ingegaan op: - de verschillende stadia van de monitoringcyclus: - de gebiedsgerichte (in parameters en normen) en functiegerichte benadering; - de gegevensanalyse: andere manieren van normtoetsing, classificatie en presentatie: - de betekenis van normoverschrijdingen voor het prioriteren van maatregelen.

Landelijke rapportage Door de CIW wordt jaarlijks een landelijke rapportage van de water (bodem)kwaliteit van zoete wateren opgesteld. De monitorings-informatie van de waterbeheerders wordt hiervoor gebundeld, waarmee een landelijk beeld ontstaat van de water(b0dem)kwaliteit. De landelijke rapportage is vanaf 1998 opgegaan in de CIW-rapportage “Water in beeld”. De huidige toetsing van de oppervlaktewateren sedimentkwaliteit is gebaseerd is op de mate van overschrijding van streefwaarden respectievelijk grenswaarden uit de derde Nota waterhuishouding. Met de introductie van de MTR’s in de vierde Nota waterhuishouding, zal een andere wijze van classificeren moeten gaan plaatsvinden. Vanzelfsprekend zal deze classificatie meer gebaseerd moeten zijn op risico’s en risicogrenzen. Afspraken over de verdere uitwerking en invoering van deze nieuwe classificatie zullen worden uitgewerkt in het kader van de CIW. Omgaan met onzekerheden In de uitvoering en monitoring kunnen meetmethoden tot onzekerheden leiden. Binnen de grote groep van bestrijdingsmiddelen op de normenlijst in NW4 staan ook moeilijk meetbare stoffen. De keuze van de analysemethode kan in die gevallen van cruciaal belang zijn. De detectiegrens kan bijvoorbeeld hoger liggen dan de norm, maar incidenteel kan


50

het voorkomen dat door verbetering van de analysemethode vals positieve waarnemingen uit een andere methode naar boven komen. Voor een aantal bestrijdingsmiddelen is dit in 1997 in de Rijn en Maas het geval geweest [referentie 271. Bij twijfels aan waarnemingen kan het nuttig zijn een herhaalde bemonstering of een verificatie met een andere methode uit te voeren. In de Leidraad monitoring zal hier verder op worden ingegaan.


51


4 Milieukwaliteitsnomen en risiconiveaus als prioriteringsinstrument ..............................................................................


CIW. mei 2000

53

4.1

Normoversc~ríjdíng@n

Milieukwaliteitsnormen voor water en sediment zijn het toetsingskader voor de beoordeling van de kwaliteit van een watersysteem. Wanneer normen worden overschreden, vindt er een doorwerking in verschillende werkvelden plaats. Het overschrijden van MTR en streefwaarden werkt door in de emissieaanpak. Het overschrijden van interventiewaarden en signaleringswaarden werkt door in de beoordeling en prioritering van waterbodemverontreiniging en waterbodemsanering. Voor de doorwerking in beide werkvelden geldt dat bij een overschrijding van de algemene milieukwaliteitsnormen een verdere prioritering plaats kan vinden met behulp van risiconiveaus. De risiconiveaus die ten grondslag liggen aan de milieukwaliteitsnormen kunnen hierbij als maatlat worden gebruikt (zie figuur 4.1 .). In de emissie-aanpak kunnen de risiconiveaus MTR en ER worden gebruikt voor het prioriteren van stoffen en/of bronnen. Het ER in de mengzone kan worden gebruikt als maatlat om de toelaatbaarheid van lozingen te beoordelen. Bij waterbodemsanering worden de risiconiveaus gebruikt om de urgentie van sanering te beoordelen. ............................... Figuur 4.1

. -

Gebruik van milieukwaliteitsnormen en risiconiveaus als prioriteringsinstrument.

- Toetsing aan ER in rnengzone

I

I

streefwaarde MTR

4.2

Toetsing aan MTR mens

I

I


Prioriteitstelling voor de emissieaanpak

In paragraaf 2.1 is reeds aangegeven dat de twee-sporenaanpak gehandhaafd blijft: het brongerichte beleid (emissiespoor) en het effectgerichte beleid (immissiespoor). Het brongerichte beleid heeft als uitgangspunten de vermindering van verontreiniging, het stand-stillbeginsel en de vervuiler betaalt. Het effectgerichte beleid geeft aan welke milieukwaliteitsnormen bereikt moeten worden.


54

In NW4 zijn de volgende doelen geformuleerd ten aanzien van de prioritering voor de emissieaanpak:

- Het nastreven van het MTR (geldig met ingang van 2000) geldt voor de waterbeheerder als een inspanningsverplichtingin de planperiode. Bij de emissiereductie moet prioriteit gegeven worden aan de stoffen waarvoor het MTR wordt overschreden. Daarbij geldt de mate van overschrijding van het MTR als een belangrijk toetsinstrument. Voor het mariene milieu is de inzet gericht op het bereiken van de streefwaarde.

- Het bereiken van de streefwaarde blijft als langere termijn doelstelling (zo mogelijk voor 2010) richtinggevend. Daarom mag voor stoffen beneden het MTR-niveau geen normopvulling plaatsvinden. Deze beleidslijn uit NW4 vindt zijn basis in de door de Tweede Kamer aangenomen motie Esselink/Feenstra (1992), waarin de regering werd verzocht om zich te concentreren op het MTR en verdere risicoreductie primair te bewerkstelligen via het ALARA-principe (risicoreductie op basis van redelijkheid). De hoofdlijn is dus het zoveel mogelijk voorkómen van verontreiniging, ongeacht de stofsoort en ongeacht de vraag of het MTR dan wel de streefwaarde wordt overschreden in het ontvangende oppervlaktewater. Prioritering in de emissieaanpak van zowel puntbronnen als diffuse bronnen zal evenwel in eerste instantie plaats moeten vinden op basis van het al of niet halen van het MTR. In aanvulling hierop kan ook het voorkómen van afwenteling naar benedenstroomse watersystemen een rol spelen in de prioritering. Het stellen van prioriteiten in de emissieaanpak kan in beginsel op drie niveaus inhoud worden gegeven: op landelijk niveau, op watersysteemniveau en bij de beoordeling van individuele lozingen.

Prioritering op landelijk niveau In NW4 is een tabel opgenomen met landelijk probleemstoffen (zie tabel 4.1 .). Dit zijn stoffen waarvan de meetgegevens voor oppervlaktewater en zwevende stof in 1995/1996 grote en/of regelmatige overschrijding van het MTR laten zien in een groot aantal watersystemen. Het betreft met name een aantal pesticiden, enkele zware metalen, PAK en PCB. Naast deze microverontreinigingen zijn ook fosfaat en stikstof als probleemstoffen aan te merken. Door middel van generiek beleid wordt in belangrijke mate een aanzet gegeven tot de aanpak van de emissies van deze stoffen. Voor de diffuse bronnen zijn te noemen de uitvoering van het mestbeleid, de aanscherping van het toelatingsbeleid voor bestrijdingsmiddelen,de AMvB’s voor o.a. glastuinbouw en open teelten, de toepassing van PAK-arme coatings in de scheepvaart en het bevorderen van het gebruik duurzame bouwmaterialen. Voor puntbronnen worden o.a. afspraken over verdere emissiereductie gemaakt in het doelgroepenoverleg en wordt


55

het programma voor stikstofverwijdering op rwzi’s uitgevoerd.

............................... Tabel 4.1

Landelijke probleemstoffen. (NW4, meetgegevens ‘95/’96)

Oppervlaktewater hoge overschrijding MTR

Oppervlaktewater regelmatige overschrijding MTR

Sediment regelmatige overschrijding MTR

Dichloorvos Parathion (-ethyl) Carbendazim

Koper Kwik Nikkel Zink Trifenyltinverbindingen Diuron Simazin Propoxur Cholinesterase-remmers

Cadmium Koper Kwik Nikkel Zink PAK PCB HCB Minerale olie

vox

Totaal fosfaat Totaal stikstof

Prioritering op watersysteemniveau In aanvulling op het generieke beleid is in NW4 een belangrijke plaats ingeruimd voor een gebiedsgerichte aanpak. Prioritering op watersysteemniveau richt zich voor de planperiode vooral op het realiseren van het MTR of kwaliteitsnormen voor specifieke functies en omvat twee stappen: 1. prioritering van stoffen waarvoor het gewenste doel (MTR, specifieke

functie-doelstellingen) in het watersysteem wordt overschreden en het effect het grootst is; 2. prioritering van bronnen die gereduceerd moeten worden om het MTRkpecifieke functie-doelstellingen te realiseren. Voor de prioritering van stoffen waarvoor normoverschrijding is het gewenst de nadelige effecten van deze stoffen in beschouwing te nemen. De effecten bij overschrijding van het MTR zijn namelijk voor de ene stof anders dan voor een andere stof. Het Ernstig Risiconiveau (ER) kan als maatlat worden gebruikt om inzicht te krijgen in de ernst van de effecten die op kunnen treden bij overschrijdingen van het MTR. De ruimte tussen MTR en ER is per stof verschillend. Zo zit er bijvoorbeeld tussen het ER en MTR voor zink een factor 9, terwijl er tussen het ER en MTR voor nikkel een factor 1O0 zit. In het rapport “ecotoxicologisiche risico’s van stoffen voor watersystemen” [referentie 281 is toegelicht hoe de risiconiveaus gebruikt kunnen worden om ecotoxicologische risico’s te classificeren. In bijlage 10 is de getalsmatige invulling van het ER voor oppervlaktewater en sediment opgenomen. Prioritaire stoffen en prioritaire bronnen kunnen worden opgenomen in het Waterhuishoudingsplan en vormen een basis voor de verdere bronaanpak. In aanvulling hierop kunnen ook intenties en afspraken


56

worden vastgelegd voor de prioritering van stoffen en bronnen met het oog op het bereiken van de streefwaarden in een watersysteem op langere termijn. Voor de prioritering van de bronnen kan gebruik worden gemaakt van de CIW-Nota Handreiking regionale aanpak diffuse bronnen. Door een subwerkgroep van CIW V en VI wordt de relatie emissieimmissie nader uitgewerkt en wel via twee lijnen: - Een methodiek voor het prioriteren van stoffen en/of bronnen die het meest bijdragen aan de risico’s voor watersystemen - Een beslisboom en de uitwerking van een eenvoudige immissietoets. Het eindrapport wordt in de loop van 2000 verwacht.

Beoordeling van individuele lozingen Het wateremissiebeleid biedt de mogelijkheid om verdere eisen aan een lozing te stellen op basis van een immissietoets. Dus wanneer een eventuele restemissie nog nadelige effecten veroorzaakt, zijn verdergaande eisen te stellen aan de lozing. In een eerste uitwerking door genoemde subwerkgroep is voorgesteld de volgende uitgangspunten te hanteren bij de beoordeling van de milieubezwaarlijkheid van de (rest)lozing: A. De lozing mag niet significant bijdragen aan het overschrijden van de waterkwaliteitsdoelstelling (MTR of specifieke functiedoelstelling) voor het oppervlaktewatersysteem (water en waterbodem) waarop wordt geloosd; B. Bij lozing moeten acuut toxische effecten in de mengzône voorkomen worden; C. Bij lozing moet ernstige verontreiniging van de waterbodem in de mengzône voorkomen worden. Dit laatste punt kan worden ingevuld door het oppervlaktewater in de mengzône te toetsen aan de concentraties van het Ernstig Risiconiveau (ER). Het ER voor oppervlaktewater kan via evenwichts-partititecoëfficiënten worden ‘omgerekend’ naar sediment. De ER’S voor oppervlaktewater en sediment zijn opgenomen in bijlage 10. Aan elk van de drie uitgangspunten moet worden voldaan. Een verdere uitwerking van de voorstellen is in de loop van 2000 te verwachten. Naast het te verwachten rapport over de emissie-immissierelatie is recent een herziening van het CIW-Handboek Wvo-vergunningverlening verschenen [referentie 191 en wordt een nota van de CIW verwacht over de beoordeling van stoffen en preparaten ten behoeve van de uitvoering van het emissiebeleid.

Bestrijdingsmiddelen in sloten De risiconiveaus die zijn afgeleid voor bestrijdingsmiddelen, zijn afgestemd op de eisen die gelden in het toelatingsbeleid. Bij de modelmatige


57

risicobeoordeling zoals deze plaatsvindt bij de toelating van bestrijdingsmiddelen, is het uitgangspunt dat ook in kavelsloten de MTR niet wordt overschreden.

4.3

Prioriteitstelling voor waterbodemsanering

De milieuhygiënische beoordeling van waterbodemverontreiniging en sanering van waterbodems verloopt in drie stappen (zie figuur 4.2).

...............................

I

Figuur 4.2

Stapcgewijze toetsing ernst, urgentie en aanpak waterbodemsanering. O Toetsing aan interventiewaarden

O Ernstig verontreinigd indien minimaal 25 m3 waterbodem of 100 m3 grondwater(bodemvo1ume) boven interventiewaarden wordt overschreden

Stap 2. Is de sanering milieuhygiënisch urgent?

0 Toetsing aan signaleringswaarden (metalen) 0 Beoordeling met urgentiesystematiek

O Toetsen of bronnen voldoende zijn teruggedrongen

Stap 3. Bepalen saneringsdoel en aanpak sanering O Afweging tussen verwijderedreinigen en IBC-

maatregelen (Wbb-budget) O Immobiele verontreiniging (deels) verwijderen

0 Mobiele verontreiniging kosteneffectief saneren

In de eerste stap vindt een toetsing plaats of er sprake is van ernstige waterbodemverontreiniging. Wanneer interventiewaarden in minimaal 25 m3 waterbodem eníof grondwater in minimaal 1O0 m3 bodemvolume worden overschreden, is er sprake van een ‘geval van ernstige (water)bodemverontreiniging’.


58

Aangezien bij het afleiden van de interventiewaarden rekening is gehouden met ‘gevoelige’ functies, gaat het in deze stap om het in beeld brengen van de potentiële risico’s. Indien de ernstige verontreiniging is ontstaan vóór 1987, valt de aanpak van deze verontreiniging onder de saneringsregeling Wet bodembescherming (waterbodemverontreiniging die na 1987 is ontstaan, dient op grond van het voorzorg-principe van de Wbb direct door de veroorzaker gesaneerd te worden). Gevallen of locaties met ernstige waterbodemverontreiniging worden opgenomen in het Saneringsprogramma waterbodem Rijkswateren of het provinciale bodemsaneringsprogramma (voor de regionale wateren). In de tweede stap vindt toetsing plaats of sanering van het geval van ernstige waterbodemverontreiniging urgent is. Voor een verontreiniging met zware metalen onder anaërobe omstandigheden, kunnen de signaleringswaarden als toetsingskader gebruikt worden. Wanneer de signaleringswaarden niet worden overschreden, is er geen sprake van urgentie. In het gebied boven de signaleringswaarden en voor overige verontreinigingen wordt een beoordeling gemaakt van de actuele risico’s met behulp van de urgentiesystematiek [referentie 291. De urgentie is ook afhankelijk van de vraag of de oorzaak van de verontreiniging (de verontreinigingsbron(nen))voldoende is teruggedrongen: het is niet zinvol om te ‘dweilen met de kraan open’. De derde stap omvat het beoordelingskader voor de wijze waarop gesaneerd gaat worden. Deze stap wordt uitgevoerd indien de sanering milieuhygiënisch of maatschappelijk urgent is.Verschillende varianten zijn denkbaar, zoals baggeren en elders verwerken, baggeren en ter plaatse verwerken/storten of isoleren/beheersenvan de verontreiniging. Wanneer de sanering plaatsvindt met Wbb-budget, dient een afweging te worden gemaakt tussen de kosten voor verwijderedreinigen van de verontreiniging en IBC-maatregelen (isoleren, Beheersen en Controleren) [referentie 301. De saneringsmaatregelen worden afgestemd op het gewenste gebruik (functiegericht saneren). Mobiele verontreiniging (bijvoorbeeld vluchtige organische koolwaterstoffen) wordt op kosteneffectievewijze verwijderd, en immobiele verontreiniging (bijvoorbeeld zware metalen en PAK) wordt gedeeltelijk verwijderd. Daarbij mogen bij het huidige of gewenste gebruik geen ontoelaatbare risico’s meer optreden [referentie 181. Verdere uitwerking van deze functiegerichte aanpak voor waterbodems vindt momenteel plaats.

Gebruik van risicogrenzen bij de urgentiebepaling (stap 2) Wanneer interventiewaarden worden overschreden, wil dat nog niet zeggen dat er daadwerkelijk ontoelaatbare risico’s optreden. Bij het afleiden van de interventiewaardenwordt namelijk standaard uitgegaan van een kritische (gevoelige) functie. Ook andere (beleidsmatige)factoren kunnen een rol hebben gespeeld bij het vaststellen van de interventiewaarden.


59

Bij de urgentiebepaling [referentie 291 worden de risico’s voor het ecosysteem, de risico’s voor de mens en de verspreidingsrisico’s in beeld gebracht voor het betreffende geval van ernstige waterbodemverontreiniging. Daarbij wordt rekening gehouden met de functies die op de locatie of in het gebied aanwezig zijn. Ook met gewenste functies in de toekomst kan rekening worden gehouden. Gebruiksfuncties voor de mens, zoals recreatiehiswater of zwemwater, zijn lang niet overal aanwezig. In alle wateren geldt echter in meer of mindere mate de eis dat het ecosysteem beschermd wordt. Daarom kan het zinvol zijn om voor het beoordelen en classificeren van de risico’s verder te differentiëren, uitgaande van de functies van de wateren (zie kader).

Gebruik van functies van watersystemen bij bepalen saneringsprioriteit Functies van watersystemen kunnen als volgt worden ingedeeld naar de mate waarin ecologische functies eisen stellen aan de water(bodem) kwaliteit, oplopend van hoge naar lage kwaliteit [referentie 551: I

Water voor zalmachtigen Ecologische doelstelling hoogste niveau

II

Drinkwater Water voor karperachtigen Water voor schelpdieren Water voor natuur en landschap Ecologische doelstelling middelste niveau Landbouw op oevers of in uiterwaarden Zwemwater, oeverrecreatie, sport, visserij, recreatievaart

III

Regionale watervoorziening Koelwater voor electriciteit en waterkracht Beroepsscheepvaart Afvoer water, ijs, sediment Winning van delfstoffen Overige wateren

Welke risiconiveaus acceptabel worden geacht voor de drie functiecategorieën is beleidsmatig nog niet vastgesteld. Voor het classificeren van gevallen van waterbodemverontreiniging is dit ook niet direct noodzakelijk: het saneren van een overschrijding van het ER voor wateren met functiecategorie I heeft bijvoorbeeld een hogere prioriteit dan het saneren van een ER in wateren met functiecategorie II. Voor het classificeren van ecotoxicologische risicoís kan gebruik worden gemaakt van de stapsgewijze benadering die is ontwikkeld door het RIZA [referentie 281.


CIW, mei 2000

60

De risicogrenzen (MTR en ER) die gebruikt worden voor het prioriteren van waterbodemverontreiniging geven een beeld van de potentiële risico’s, aangezien de risiconiveaus zijn afgeleid op basis van toxiciteittesten in het laboratorium, waarbij de toxische stoffen volledig beschikbaar zijn voor de organismen. Om de actuele ecologische risicoís ter plaatse goed in beeld te brengen zijn bio-assays en/of veldinventarisaties een belangrijk hulpmiddel. Hiermee wordt rekening gehouden met combinatietoxiciteiten de beschikbaarheid van stoffen (zie ook paragraaf 5.5.). Momenteel wordt de richtlijn voor het nader onderzoek aan waterbodems (de ernst- en urgentiebepaling) herzien [referentie 561. De nieuwe richtlijn is naar verwachting eind 2000 gereed.

Actief waterbodembeheer Parallel aan de ontwikkelingen in het bodembeleid wordt er voor de waterbodem ook ‘actief waterbodembeheer’ ontwikkeld. De achterliggende gedachte van actief (water)bodembeheer is dat verontreinigingen die voor langere tijd aanwezig blijven in een gebied op verantwoorde wijze worden beheerd, rekenening houdend met de risico’s van de verontreinigingen en het gebruik en de functie van het gebied. In sommige watersystemen of gebieden is de waterbodemverontreiniging diffuus en grootschalig van aard en is er nog steeds sprake van herverontreiniging. Voor deze gevallen is (volledige) sanering niet mogelijk en ook niet wenselijk. Actief waterbodembeheer kan in deze gevallen een uitkomst bieden. De introductie hiervan vond plaats in de beleidslijn “Actief bodembeheer in het rivierbed” [referentie 311. Aanleiding voor het uitwerken van actief bodembeheer voor riviersediment is dat er bij de uitvoering van het Deltaplan grote rivieren, gecombineerd met natuurontwikkelingsprojecten, de komende jaren grote delen van het winterbed en zomerbed van de grote rivieren ‘op de schop’ zullen gaan. Uitgangspunt bij actief waterbodembeheer is dat er gestreefd wordt naar een kwaliteitsverbetering (i.c. een vermindering van de risico’s) waar mogelijk, dan wel een ‘stand-still’ situatie (geen verslechtering van de waterbodemkwaliteit). In plaats van grootschalige verwijdering wordt gekozen voor een vorm van actief bodembeheer, waarbij mogelijkheden voor het verplaatsen en hergebruik van waterbodems ter plaatse een belangrijk element zal zijn. De te kiezen oplossingen zijn afhankelijk van de kwaliteit van het nieuw aangevoerde sediment, de huidige bodemkwaliteit en de kenmerken en bestemming van het gebied. Hierbij is er vooralsnog van uitgegaan dat actief waterbodembeheer plaatsvindt binnen de huidige wettelijke kaders. In het tekstkader wordt ingegaan op de uitwerkingen van de saneringsdoelstellingen en de randvoorwaarden voor gebiedsgerichte oplossingen voor de grote rivieren. Ook voor enkele regionale watersystemen is er recent een uitwerking gegeven aan actief-waterbodembeheer [Actief waterbodembeheer in het Geuldal, referentie 32; Actief bodembeheer voor de Tungelroysche beek, referentie 331.


61

Uitwerkingen van Actief bodembeheer Rivierbed

Per watersysteem (de Maas, de Rijntakken en de Lek) wordt een regionale uitwerking gegeven, waarin de saneringsdoel-stelling voor het gebied en de randvoorwaarden voor gebiedsgerichte oplossingen voor het omgaan met het verontreinigd riviersediment worden opgenomen Voor alle drie de systemen geldt dat er grootschalig diffuus verontreinigd riviersediment aanwezig is Aangezien interventiewaarden vooi een aantal zware metalen en PAK worden overschreden, is er sprake van ernstige verontreiniging Puntbronnen in het gebied worden onderzocht en volgens de bestaande aanpak gesaneerd. De rode draad bij de saneringsdoelstelling is dat onaanvaardbare risico’s voor de mens (bij de betreffende gebruiksfunctie) worden voorkomen, en dat ecologische risico’s zoveel mogelijk worden teruggedrongen (ALARA-beginsel). De gebiedseigen kwaliteit wordt hersteld. Afhankelijk van het riviersysteem en de specifieke kenmerken van dit systeem wordt wel of niet rekening gehouden met herverontreiniging. Wanneer rekening wordt gehouden met herverontreiniging, dan moet de bodemkwaliteit tenminste overeenkomen met de verwachte kwaliteit van de nieuw gevormde waterbodem. Bij het vaststellen van de gebiedseigen kwaliteit wordt gebruik gemaakt van bodemkwaliteitskaarten, waarop deelgebieden met een veigelijkbare bodemkwaliteit zijn aangegeven Hiervoor kunnen zowel stofconcentraties als risiconiveaus worden gebruikt Hergebruik van grond mag alleen plaatsvinden in gebieden met een vergelijkbare bodemkwaliteit Hiermee wordt invulling gegeven aan het stand-still beginsel De risicobeoordeling die voor het gebied wordt uitgevoerd wordt toegesneden op de aanwezige ei1 gewenste functies van het gebied, zoals natte natuurgebieden of droge natuurgebieden. Om een beeld te krijgen van de risico’s voor de natte natuur, kan gebruik gemaakt worden van het MTR en het ER voor sediment. Om een beeld te krijgen van de risico’s voor de droge natuur, kan gebruik gemaakt worden van het MTR en het ER voor bodem (grond). De getalsmatige invulling van de MTR en ER voor bodem (EBVC,,) zijn opgenomen in bijlage 20. Voor de gebiedsgerichte oplossingen zijn verschillende mogelijkheden denkbaar - Terugbrengen van het riviersediment in het gebied, bijvoorbeeld bij de aanleg van een nevengeul of een natuurvriendelijke oever Het riviersediment gaat weer onderdeel van de bodem uitmaken - Hergebruik van het riviersediment als bouwstof Hierbil kan gedacht worden aan het hergebruik in dijken kades kribben ot zogenaamde ‘hoogwatervluchtplaatsen


62

- Bergen van het riviersediment in bestaande (2andwin)putten.

Voor de Lek worden op basis van ruimtelijke overwegingen geen gebiedsgerichte oplossingen uitgewerkt. Het vrijkomende riviersediment zal buiten het plangebied worden verwerkt of geborgen. Voor de Rijntakken en de Maas worden wel gebiedsgerichte oplossingen uitgewerkt. In deze beleidsregels worden de milieuhygiënische randvoorwaarden voor de geschetste oplossingsrichtingen beschreven.


63


CIW, mei 2000

64

5 Gebiedsgerichte differentiatie en beoordeling ...........................................................................


65

functies van oppervlaktewater een centrale rol. Voor de ecologische functie is het mogelijk om gebiedsgericht de ecotoxicologische risico’s van stoffen in beeld te brengen. Hoewel het hier primair gaat om watersystemen, kunnen de criteria die gelden voor de landbodem ook van belang zijn (bijvoorbeeld bij het op land brengen van baggerspecie). Een voorbeeld zijn de LAC-signaalwaarden, die als eerste indicatie voor een risico bij landbouwkundig gebruik kunnen dienen (bijlage 21).

5.2

Differentiatie in watertypen of watersystemen

Ecologische normdoelstellingen zijn doelstellingen t.a.v. abiotische factoren en waterkwaliteit, die aangeven onder welke randvoorwaarden het karakteristieke aquatisch ecosysteem voor een bepaald watertype zich kan ontwikkelen. De afleidingsmethode van algemene milieukwaliteitsnormen (paragraaf 3.2) volgens de risicobenadering is vooral toegesneden op organische microverontreinigingen en zware metalen, en niet geschikt voor nutriënten zoals fosfaat en stikstofverbindingen. Nutriënten zijn systeemeigen stoffen, met andere woorden van nature aanwezig in alle compartimenten van een watersysteem, en dragen door hun noodzakelijke aanwezigheid bij aan de actuele structuur en het functioneren van het aquatisch ecosysteem. De gehalten kunnen zodanig verhoogd zijn door menselijke beïnvloedingen dat ongewenste negatieve effecten optreden. Deze effecten zijn niet (eco)toxicologisch van aard (= giftigheid), maar werken als een stuurfactor voor het ecosysteem op een hoger hiërarchisch niveau door de productiviteit of groeimogelijkheden binnen het systeem te vergroten. De mate waarin deze effecten zichtbaar worden hangt sterk af van de kenmerken van dat systeem. In de (landelijk geldende) algemene milieukwaliteitsnormen wordt alleen het onderscheid tussen stagnante, eutrofiëringgevoelige wateren en overige wateren gemaakt. Hiermee wordt slechts in beperkte mate tegemoet gekomen aan de van nature bestaande verschillen tussen ecosystemen in watertypen. Bovendien bieden milieukwaliteitsnormen op basis van fysisch-chemische parameters weliswaar aanknopingspunten voor bescherming en emissiereductie, maar zij geven slechts ten dele invulling aan het waarborgen van ecosysteemkwaliteit. Andere factoren zoals structuur, habitat en onderhoud, maar ook biotische interacties spelen daarbij een rol. Bij differentiatie naar watertype en voor de natuurfunctie in het bijzonder treden daarom ecologische normdoelstellingen op de voorgrond. Ecologische normdoelstellingen

AI in de CUWVO-nota “Ecologische normdoelstellingen voor Nederlandse oppervlaktewateren” is aangegeven dat bij het opstellen van ecologische normdoelstellingen een differentiatie naar verschillende


67

watertypen noodzakelijk is [referentie 341. De reden hiervoor is dat er grote verschillen zijn in ecosysteemopbouw en functioneren van ecosystemen tussen verschillende watertypen.

Voorbeeld: Project Typologie en Ecologische Normdoelstelling voor meren en plassen in de provincie Utrecht

Het doel van dit project (1 995-1996) was te komen tot een regiospecifieke typologie van meer- en plasecosystemen waarmee de (potentiële) ecologische toestand van een water precies kan worden omschreven. Daarnaast zijn de sturende factoren aangegeven waaronder deze ecologische toestand tot expressie komt. De landschappelijke positie en de nauw daaraan gekoppelde hydrologie blijken het primaire kenmerk te zijn waarop subtypen binnen de meren en plassen zijn te onderscheiden. Dit levert een onderscheid op tussen heuvelrugplassen, kwelplassen, polderplassen en rivierplassen. Patroonanalyse van de beschikbare aquatische ecologische gegevens heeft deze indeling bevestigd. Voor elk van de subtypen zijn een laagste, middelste en hoogste ecologische niveau uitgewerkt. Doordat de eisen aan waterkwaliteit, waterkwantiteit en morfologie expliciet worden gemaakt (de ecologische normdoelstelling) is het hiermee mogelijk de doorwerking van het natuurbelang in het waterbeheer te versterken [referentie 351.

Voor 5 watertypen (stromende wateren, sloten, kanalen, meren & plassen en zand-, grind- en kleigaten) zijn er inmiddels ecologische beoordelingsmethoden operationeel. Met deze methoden wordt een oordeel over de algemeen ecologische functie gegeven. Het resultaat van de beoordeling is een kwaliteitsniveau (op een schaal van 5 klassen) per karakteristiek van het watersysteem. Op landelijke schaal worden in CIW-rapportages deze methoden toegepast in aanvulling op de (fysisch-chemische) milieukwaliteitsnormen. Ook regionale beheerders passen de beoordeling toe, echter vaak naast een eigen, regionale of provinciale ecologische beoordelingsmethode. Voor watersystemen met de functie natuur is het door het middel van de ecologische normdoelstelling mogelijk de doorwerking van het natuurbelang van watersystemen in het waterbeheer te versterken. Op dit vlak zijn in de nabije toekomst veel ontwikkelingen te verwachten. In verschillende provincies zijn ecologische normstellingen in ontwikkeling of al operationeel. De manier van invulling en de stand van zaken in het ontwikkelingstraject vertoont regionaal grote verschillen. Vaak is daarbij de volgende stapsgewijze aanpak te onderkennen: - opstellen typologie: water(sub)typen onderscheiden op basis van


68

specifieke kenmerken;

- opstellen streefbeeld per water(sub)type; - maatlat voor het bepalen van de afstand tussen huidige toestand en

het streefbeeld. Voor een aantal gebieden is een regiospecifieke natuurgerichte normering voor oppervlaktewateren ontwikkeld (Specifieke ecologische normdoelstellingen Noord-Holland, Ecologische normdoelstellingen Utrecht (zie kader), Gedifferentieerde Milieukwaliteit Friesland).Voor terrestrische en water-ecosystemenis binnen verschillende provincies de GGOS (Gewenste Grond- en OppervlaktewaterSituatie) beschreven. Verder wordt op dit moment in CIW-verband een methode en instrumentarium ontwikkeld voor gebiedgerichte waternormering. In deze methodiek wordt ook rekening gehouden met effecten in kwetsbare gebieden die stroomafwaarts gelegen zijn.

5.3

Differentiatie naar achtergrondgehalten

Zoals in paragraaf 3.3. is beschreven, wordt er bij de afleiding van de algemene milieukwaliteitsnormen voor metalen rekening gehouden met van nature voorkomende achtergrondgehalten. Hierbij wordt uitgegaan van landelijke achtergrondgehalten. Voor water is de landelijke achtergrondconcentratiede ondergrens voor de streefwaarde. Voor de zware metalen cadmium, kwik en nikkel is het VR zo laag, dat de streefwaarde gelijk gesteld is aan de achtergrondconcentratie.Voor de zware metalen koper, lood, zink en chroom ligt de streefwaarde (landelijke achtergrondconcentratie+ VR) iets boven de landelijke achtergrondconcentratie. Ook voor sediment (en grond) is er voor de metalen rekening gehouden met de natuurlijke achtergrondconcentraties.Voor alle zware metalen is de streefwaarde sediment gelijk aan de landelijke achtergrondconcentratie. Voor de Noordzee liggen de natuurlijke achtergrondconcentratiesvoor enkele zware metalen (cadmium, kwik, koper, lood, zink) en voor fosfaat en stikstof aanzienlijk lager, en voor enkele radioactiviteitparameters hoger dan de achtergrondconcentratiesvoor zoet oppervlaktewater. Voor deze stoffen zijn daarom in NW4 speciale achtergrondconcentraties voor de Noordzee vastgesteld. Voor het grondwater bestaan er naast de regionale verschillen ook verschillen die samenhangen met de diepte. In ondiep grondwater, met een relatief lage pH en hoge redoxpotentiaal, worden hoge achtergrondgehalten metalen gevonden. In diep grondwater, met een relatief hoge pH en lage redoxpotentiaal, worden lage achtergrondgehalten gevonden. Bij het afleiden van de streefwaarden voor grondwater is


69

met deze verschillen rekening gehouden, door voor metalen aparte streefwaarden voor ondiep en diep grondwater vast te stellen. Van nature voorkomende achtergrondgehalten van metalen kunnen per regio verschillen. Indien er lokaal of regionaal duidelijk afwijkende achtergrondconcentraties bestaan (ten opzichte van de landelijke achtergrondconcentratie) dan kunnen voor deze locatie of regio afwijkende achtergrondgehalten worden vastgesteld. De methode om rekening te houden met deze lokalehegionale achtergrondgehalten is dan mogelijk door het landelijke achtergrondgehalte (zie bijlage 5.2) af te trekken van het MTR resp. de streefwaarde, en de lokale achtergrondconcentratie daar weer bij op te tellen. Het is niet de bedoeling om voor elke afzonderlijke situatie steeds andere achtergrondgehalten te gaan gebruiken. De beoordeling voor het gebruik van afwijkende achtergrondgehalten zal plaatsvinden door het bevoegde gezag.

5.4

Beoordeling specifieke functies van oppervlaktewater

De algemene milieukwaliteitsdoelstellingen zijn van toepassing op alle wateren, ongeacht de functies die deze wateren vervullen of de functies die aan deze wateren zijn toegekend. Aanvullend op de toetsing aan MTR's en streefwaarden kan een functiegerichte beoordeling plaatsvinden, daarbij wordt rekening gehouden met de functies die in een gebied aanwezig zijn of in de toekomst gewenst zijn. Voor specifieke functies van oppervlaktewater (mensgerichte functies) zijn in het begin van de jaren '80 kwaliteitsnormen opgesteld. Het gaat om de volgende functies: ............................... Figuur 5.2

De specifieke functies van oppervlaktewater waarvoor kwaliteitsnormen gelden, zijn opgenomen in het Besluit kwaiiteiisdoeisteiiingen en metingen oppervlaktewateren.

Normen voor het Waterbeheei Achtergronddocument NW4 CiW, mei 2000

70

-

oppervlaktewater bestemd voor de bereiding van drinkwater zwemwater viswater : water voor zalmachtigen en karperachtigen schelpdierwater.

De kwaliteitsnormen hebben betrekking op de bescherming van de mensgerichte functies. Er zijn kwaliteitsnormen voor macroparameters (zoals chloride, sulfaat ), nutriënten (stikstof en fosfaat), metalen en specifieke parameters (bijvoorbeeld bacteriologische parameters voor de functie zwemwater. Over het algemeen zijn de kwaliteitsnormen voor specifieke functies niet strenger dan de MTR’s, met uitzondering van de functie ‘oppervlaktewater voor de bereiding van drinkwater’. Wel zijn er ten opzichte van de algemene waterkwaliteitsnormen aanvullende parameters opgenomen, zoals bijvoorbeeld temperatuur, bacteriologische parameters, etc. De normen zijn wettelijk vastgelegd in het Besluit ‘Kwaliteitsdoelstellingen en Metingen Oppervlaktewateren (Besluit KMO) op basis van de WVO [Besluit kwaliteitsdoelstellingen en metingen oppervlaktewateren, referentie 361.In het Besluit zijn ook regels opgenomen over de methoden van onderzoek en de toetsing van de waterkwaliteit, alsmede de rapportage hierover. De specifieke kwaliteitsnormen zijn opgenomen in bijlage 11. De kwaliteitsnormen in het Besluit KMO zijn gebaseerd op een aantal EG-richtlijnen uit de jaren ’70. In het tekstkader wordt ingegaan op de achtergronden en afleiding van deze normen. De specifieke kwaliteitsnormen voor oppervlaktewater zijn wettelijk vastgelegd. Zij gelden echter alleen voor wateren, waaraan de specifieke functie(s) is/zijn toegekend. In de waterhuishoudingsplannen(voor de rijkswateren: het waterhuishoudingsplan Rijkswateren en voor de regionale wateren: de provinciale waterhuishoudingsplannen) wordt vastgelegd aan welke oppervlaktewateren specifieke functies worden toegekend. In het Besluit KMO zijn de kwaliteitsnormen vastgelegd, alsmede de termijnen waarbinnen deze normen moeten zijn bereikt. De water(kwa1iteits) beheerder zal zich met de hem ter beschikking staande middelen en mogelijkheden moeten inspannen om de kwaliteitsnormen te behalen.


71

Achtergrond en afleiding van de kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater De specifieke kwaliteitsnormen voor oppervlaktewater zijn gebaseerd op een aantal EG-richtlijnen, die in de jaren ‘70 zijn opgesteld: - richtlijn betreffende de vereiste kwaliteit van het oppervlaktewater dat is bestemd voor productie van drinkwater (75/440/EEG) - richtlijn betreffende de kwaliteit van zwemwater (76/1GOIEEG) - de richtlijn betreffende de kwaliteit van zoet water dat bescherming of verbetering behoeft ten einde geschikt te zijn voor het leven van vissen (781659íEEG) - de richtlijn inzake de vereiste kwaliteit van schelpdierwater (79/923/EEG) Bij de opstellen van de specifieke kwaliteitsnormen (het Besluit KMO) zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd : - voldoen aan de minimumnormen in de EU-richtlijnen; - toepassen van het stand-still beginsel; - waar mogelijk streven naar een verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater voor de toegekende functies. De normen uit het Besluit KMO zijn in sommige gevallen strenger dan in de EG-richtlijnen is voorgeschreven. In de richtlijnen is in een aantal gevallen geen norm opgenomen bij een parameter, of in plaats daarvan een imperatieve waarde en/of een richtwaarde aangegeven. Een imperatieve (gebiedende, bindende) waarde legt de verplichting op dat deze in ieder geval als minimumnorm, als absolute ondergrens, door de lidstaten moet worden overgenomen. Voor de richtwaarden geldt dat getracht moet worden deze te eerbiedigen. Indien geen normen zijn gegeven, zijn de lidstaten vrij om ten aanzien van de betreffende parameter een norm in te vullen. Bij het stand-still beginsel is rekening gehouden met de (toenmalige) kwaliteit van de Nederlandse wateren. Ook zijn de normen niet soepeler dan de toenmalige ‘basiskwaliteit’vermeld in het IMP2 Water [referentie 1O]. Tot slot is rekening gehouden met adviezen en rapporten van onder andere de Gezondheidsraad, de Rijncommissie, Waterleidingbedrijven, de European Inland Fisheries Advisory Commission (EIFAC) en de U.S. Environmental Protection Agency.

De kwaliteitsnormen voor de functie ‘water voor de drinkwaterbereiding’ zijn afgestemd op de normen die zijn gesteld in het kader van de Waterleidingwet. De kwaliteitsnormen voor de functie ‘zwemwater’ zijn afgestemd op de normen in het kader van de Wet Hygiëne en Veiligheid Zwemgelegenheden. Een toelichting is opgenomen in bijlage 12.


72

Eventuele wijzigingen in de kwaliteitsnormen in het Besluit KMO hangen direct samen met ontwikkelingen in de EU-regelgeving. De normen zijn immers gebaseerd op EG-richtlijnen. Op dit moment is een kaderrichtlijn voor water in voorbereiding op EU-niveau. Zoals aangegeven in NW4 streeft de Nederlandse regering ernaar om in deze kaderrichtlijn voor water ook normen voor specifieke gebruiksfuncties zoals zwemwater en drinkwater op te nemen. De doorwerking van deze kaderrichtlijn naar het nationale beleid vindt plaats op de middellange termijn (vanaf 2007).

5.5

Beoordeling van ecotoxicologische risico’s

Wanneer algemene milieukwaliteitsnormen (MTR’s of streefwaarden) worden overschreden, is het nuttig om een goede diagnose te maken van de risico’s die daadwerkelijk in het gebied kunnen optreden. In het gebied tussen MTR en streefwaarden gaat het daarbij om risico’s voor het ecosysteem. Hiervoor is door het RIZA een methodiek ontwikkeld [referentie 281. De methodiek gaat uit van een stapsgewijze toetsing om de ecotoxicologische risico’s voor een bepaald watersysteem of gebied in kaart te brengen:

Stapl. Beoordeling mate van verontreiniging In de eerste stap worden de gemeten gehalten getoetst aan de algemene milieukwaliteitsnormen (MTR en streefwaarden). Deze toetsing geeft een beleidsmatig oordeel over de verontreinigingstoestand. Overschrijding van normen hoeft niet altijd te betekenen dat er risicogrenzen worden overschreden. Bij het afleiden van algemene milieukwaliteitsnormen spelen namelijk zowel risicogrenzen als andere (beleidsmatige) factoren een rol. Bovendien wordt voor het MTR en de streefwaarden uitgegaan van de meest kritische risiconiveau. Stap 2. Beoordeling van de ecotoxicologische risico’s van verontreiniging In de tweede stap vindt een toetsing plaats aan de achterliggende risiconiveaus voor de ecologische functie. Er zijn risiconiveaus voor verschillende beschermingsdoelen. Als beschermingsdoelen worden onderscheiden : soorten van de lagere trofische niveaus in water, sediment en bodem, microbiële bodemprocessen en soorten van de hogere trofische niveaus die blootgesteld worden via de voedselketen. Stap 3. Beoordeling van risico’s voor individuele soorten/groepen van organismen In de derde stap wordt ingezoomd op de aspecten met de hoogste risico’s voor het betreffende gebied. Indien bijvoorbeeld het risiconiveau voor aquatische organismen wordt overschreden, wordt nagegaan voor welke organismen risico’s te verwachten zijn. Deze organismen of soortgroepen worden afgezet tegen de organismen of soortgroepen


73

die in het betreffende gebied voorkomen of in de toekomst gewenst zijn. Op basis hiervan kan worden beoordeeld of er sprake is van ongewenste risico’s voor het gebied. Momenteel wordt door het RIZA een modelinstrument ontwikkeld waarmee de bovenstaande stappen kunnen worden doorlopen [Effecten van verontreiniging met gifstoffen voor planten en dieren berekend met het OMEGA-model; referentie 371. Hiervoor is toegelicht hoe de methodiek kan worden ingezet om een diagnose te stellen waar daadwerkelijk risico’s op kunnen treden. Omgekeerd kan de methodiek ook gebruikt worden om te voorspellen waar het terugdringen van verontreiniging het meeste effect heeft. Door voor het watersysteem in te zoomen op de gewenste beschermingsdoelen en de stoffen die aanwezig zijn, kan bepaald worden op welke plaatsen en voor welke stoffen de grootste risicoreductie verwacht kan worden. Beschikbaarheid en bio-assayc Bovenstaande stapsgewijze beoordelingsmethode geeft een beeld van de potentiële risico’s van de verontreiniging. Dit betekent dat er een aantal aannames is gedaan omtrent de beschikbaarheid en blootstelling aan de verontreiniging. Stoffen die hoofdzakelijk in opgeloste vorm in water voorkomen zijn makkelijker opneembaar door organismen en worden makkelijker getransporteerd via water, dan stoffen die grotendeels zijn geadsorbeerd of gecomplexeerd aan vaste deeltjes of andere verbindingen. De verdeling van stoffen over vaste en opgeloste fase, over zwevend stof en water, of sediment en water, wordt beschreven met verdelingscoëfficiënten (Kp of Kd). Deze partitie over vaste en opgeloste bepaalt mede de biologische beschikbaarheid en de kans op verspreiding. Verschillende processen hebben invloed op de partitie, zoals wijziging in zuurstofgehalten (aëroob), zuurgraad (pH), veroudering (aging), etc. De variatie in milieucondities in Nederland leiden tot onzekerheden die bij lokale beoordelingen in dezelfde orde van grootte liggen als die voor risicogrenzen (in het algemeen tot een ordegrootte). Bij het afleiden van milieukwaliteitsnormen wordt gebruik gemaakt van vaste partitiecoëfficiënten per stof. Ze zijn gebaseerd op een analyse van landelijke meetcijfers (metalen), of afkomstig uit laboratorium experimenten en milieuchemische modellen (organische microverontreinigingen). De verdelingsconstanten zijn genormaliseerd naar standaarden voor water (30 mg/l zwevend stof), en voor zwevend stof en waterbodem (lutum en organisch stof gehalte). Voor de emissieaanpak (brongerichte spoor) wordt primair uitgegaan van deze generieke verdelingsconstanten. Dit komt mede voort uit de harmonisatie van de Europese regelgeving in het beoordelen van stoffen. Voor de prioritering op basis van het effectgerichte spoor kan het


74

bevoegd gezag op lokaal niveau meer genuanceerd omgaan met gegevens over de ter plaatse aantoonbare beschikbaarheid van stoffen. Voor de prioritering voor de waterbodemsanering geldt hetzelfde: signalering vindt primair plaats op basis van generieke normen, risiconiveaus en verdelingsconstanten. Bij de urgentiebepaling of bij actief waterbodembeheer kunnen afwegingen worden gemaakt op grond van de actuele beschikbaarheid en daaruit voortkomende risico’s. Lokatie-specifieke omstandigheden kunnen immers leiden tot afwijkingen in de verdelingsevenwichten, zoals die bij het afleiden van generieke nor men zijn verondersteld . Bij een gebiedsgerichte of locatiegerichte beoordeling van de beschikbaarheid moet onderscheid worden gemaakt tussen de mogelijke risico’s voor organismen (mens, dier, plant), en de mogelijke risico’s voor verspreiding. De eerstgenoemde richt zich op die gebieden waar daadwerkelijk contactkansen aanwezig zijn tussen organismen en de verontreiniging (bijv. aërobe toplaag waterbodem). De tweede richt zich ook op diepere, vaak anaërobe lagen. Naast een risicobenadering wordt hier doorgaans ook een vracht- of fluxbenadering gehanteerd. Voor gebiedsgerichte of locatiegerichte afwegingen kan gebruik worden gemaakt van meetgegevens van individuele stoffen in de opgeloste fase (water, poriewater, waterig extract) of in organismen, verzameld in het veld of blootgesteld in experimenten. Methodebeschrijvingen zijn elders opgenomen [Leidraad monitoring, in voorbereiding]. Effecten in bioassays geven een beeld van het totaal aan stoffen dat binnen de testperiode opneembaar is en daadwerkelijk tot effecten leidt bij de blootgestelde organismen. In het rapport “Omgaan met bio-assays” [referentie 51 wordt een overzicht gegeven van de mogelijkheden voor het gebruik van bio-assays en de interpretatie van de resultaten hiervan.


75


76

Milieukwaliteitsnormen in internationaal kader ..............................................................................

6.1

Algemene en gebiedsgerichte kwaliteitsnormen

Ook in internationaal verband krijgt de gebiedsgerichte benadering een steeds prominentere plaats. De rol van algemene internationale gremia in het waterbeleid, zoals de EU en de VN groeit steeds meer toe naar het aangeven van de kaders en de randvoorwaarden die gelden voor de uitwerkingen per stroomgebied. De gebiedsgerichte overlegkaders voor internationale stroomgebieden, kustzones en regionale zeeën worden steeds meer gebundeld en de aanpak wordt integraler. Het stroomgebied is het goede schaalniveau voor het formuleren van


77

doelstellingen, functietoekenning en voor prioriteitstelling voor de aanpak van emissies. De maatregelen die daaruit voortvloeien worden door de nationale overheden vastgesteld en uitgevoerd.

6.2

Kwaliteitsnormen in het kader van de Europese Unie

In de periode 1970 - 1980 zijn in EG-verband vier Richtlijnen met kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater vastgesteld. Daarnaast bestaan er ook uit deze periode EG-richtlijnen met stoffenlijsten, die in het Nederlandse beleid zijn uitgewerkt in emissiegrenswaarden en waterkwaliteitsdoelstellingen. Beide typen richtlijnen zijn al lange tijd van kracht en zijn aan vernieuwing en herziening toe. Er bestaat behoefte aan een inzichtelijke en meer consistente normstelling op EU-niveau, die bestaande en nieuwe elementen in zich verenigt. Deze wordt momenteel uitgewerkt in een EU-kaderrichtlijn voor water, die in voorbereiding is. In NW4 is aangegeven dat de regering daarbij de volgende inzet heeft voor de inhoud van deze richtlijn: - een kwantitatief omschreven Europese minimumkwaliteit voor de meest gevaarlijke stoffen, eventueel in de vorm van aanbevelingen; - een goede ecologische toestand in termen van kwalitatieve criteria, gebiedsgewijs in te vullen; - doelstellingen ten behoeve van gebruiksfuncties zoals zwem- en drinkwater; - een benadering voor emissies uit puntbronnen, waarin harmonisatie van omschrijvingen van de best bestaande technieken gecombineerd wordt met de traditionele emissiedoelstellingen. De invulling van de kaderrichtlijn is het resultaat van internationaal overleg, zodat op dit moment nog niet kan worden voorzien hoe de inhoud er exact uit komt te zien. In het jaar 2000 komt er meer duidelijkheid over de doorwerking van de kaderrichtlijn naar het nationale beleid.

6.3

Kwaliteitsnormen voor internationale watersystemen

Kwaliteitsdoelstellingen voor het stroomgebied van de Rijn

De Rijnoeverstaten hebben ‘Zielvorgaben’ vastgesteld voor de Rijn. Dit zijn kwaliteitsnormen voor het oppervlaktewater en het sediment die in het jaar 2000 (gekoppeld aan de looptijd van het Rijn Actie Programma) bereikt zouden moeten zijn [referentie 381.De IRC hanteert als definitie van ‘Zielvorgaben’: wetenschappelijk onderbouwde beoordelingscriteria gebaseerd op de algemene doelstellingen weergegeven in het Rijn Actie Programma (RAP). Een korte beschrijving van de afleiding van de Zielvorgaben is weergegeven in het kader. De getalswaarden zijn opgenomen in bijlage 13.


CIW, mei 2000

78

Afleiding van de “Zielvorgaben” voor het Rijnstroomgebied De afleiding van de Zielvorgaben vindt zijn oorsprong in de algernene doelstellingen van het RAP: - de toestand van het ecosysteem van de Rijn moet zodanig verbeterd

worden. dat oorspronkelijke hogere organismen (zoals de zalm) er weer voor kunnen komen; - de kwaliteit van het Rijnwater moet zodanig zijn dat drinkwaterbereiding ook in de toekomst mogelijk moet zijn; - de belasting van de Rijn met schadelijke stoffen moet verder verminderd worden, ook met het oog op de gemeenschappelijke doelstelling om de verontreiniging van het sediment terug te dringen. Deze reductie moet zodanig zijn. dat het sediment zonder problemen op land of in zee verspreid kan worden. Bij de afleiding van de Zielvorgaben zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: a) normen worden vastgesteld voor die stoffen die op de prioritaire stoffenlijst in het RAP staan; b) wetenschappelijk onderbouwde kwaliteitsnormen worden afgeleid voor de volgende vier factoren: aquatische levensgemeenschappen, visconsumptie, drinkwatervoorziening, zwevend stof en sediment; c) de strengste (meest kritische) van de vier factoren is doorslaggevend per stof voor de uiteindelijke kwaliteitsnorm. De methodiek voor de afleiding van Zielvorgaben gaat uit van de bescherming van een aantal functies van het watersysteem, die expliciet in de doelstellingen van het RAP zijn aangegeven. In de afleiding van Zielvorgaben is de bescherming van de ecologische functie, viswater, drinkwater, en de toepassing van sediment op land verweven in één getal.

De toetsing van meetgegevens van de Rijn aan de Zielvorgaben vindt plaats door de Rijnoeverstaten en wordt door de IRC gebundeld. Voor regionale waterbeheerders in het stroomgebied van de Rijn hebben de Zielvorgaben geen directe betekenis. Op basis van de overschrijdingen en de mate van overschrijding worden in IRC-kader prioriteiten gesteld voor de aanpak van emissies/ bronnen. Deze prioriteitstelling heeft in een aantal gevallen ook consequenties voor de prioriteitstelling van maatregelen in nationaal verband. Een voorbeeld hiervan zijn de eisen aan stikstof- en fosfaatgehalten in het effluent van RWZI’s. Hoewel deze soms lokaal of regionaal een beperkt effect hebben, vloeien zij voort uit de afspraken in IRC-kader.


79

Kwaliteitsnormen voor het stroomgebied van de Maas De Internationale Commissie ter Bescherming van de Maas (ICBM) beoogt ook te komen tot internationaal afgestemde normen voor (het stroomgebied van) de Maas. De ICBM heeft 30 stoffen aangemerkt die van belang zijn voor de Maas. Het is de bedoeling in de huidige planperiode van het Maas Actie Programma (MAP) die afloopt in 2003 te komen tot normen voor deze stoffen. Het is nog niet duidelijk op welke wijze deze normen afgeleid zullen worden. Kwaliteitsnormen voor het stroomgebied van de Schelde Ook de Internationale Commissie ter Bescherming van de Schelde (ICBS) stelt zich ten doel voor 2003 gemeenschappelijke doelstellingen voor de waterkwaliteit, ecologie, inrichting en herstel vast te stellen. Het is nog niet duidelijk op welke wijze deze normen afgeleid zullen worden. Kwaliteitsnormen voor het mariene milieu De landen die grenzen aan de Noordzee hebben in OSPAR ecotoxicologische beoordelingscriteria (E.A.C.3, ecotoxicological assesment criteria) vastgesteld, die gebruikt worden bij de toetsing van de meetgegevens uit de chemische monitoring. Er zijn ecotoxicologische beoordelingscriteria voor zware metalen, PCB’s, PAK, TBT en enkele organochloorbestrijdingsmiddelen [referentie 391. De getalswaarden zijn opgenomen in bijlage 14. De ecotoxicologische beoordelingscriteria zijn gebaseerd op effecten op zouten zoetwaterorganismen via directe blootstelling en via doorvergiftiging. Afhankelijk van de hoeveelheid en kwaliteit van de beschikbare ecotoxicologische gegevens wordt een onderscheid gemaakt tussen voorlopige en definitieve beoordelingscriteria. De criteria worden gebruikt voor de toetsing van meetgegevens en de prioriteitstelling van stoffen. Ze worden niet gebruikt als vaststaande milieukwaliteitsnormen. In OSPAR is afgesproken dat de ecotoxicologische beoordelingscriteria na 5 - 1O jaar worden geactualiseerd, waarbij nieuwe stoffen, nieuwe ecotoxicologische gegevens en de resultaten van de monitoring van biologische effecten een rol zullen spelen. Als milieukwaliteitsnorm voor de Noordzee wordt in het waterbeleid primair de streefwaarde gehanteerd. Uitzondering wordt daarbij gemaakt voor een aantal persistente, toxische en bioaccumulerende verbindingen, waarvoor nulemissie wordt nagestreefd en waarvoor getoetst moet worden aan achtergrondconcentraties danwel detectielimieten. Dit is in navolging van onder andere het ministerieel standpunt in het kader van ‘Omgaan met risico’s voor mariene ecosystemen (RISMARE)’. Dit standpunt is in 1997 in de Tweede Kamer besproken [referentie 571. De ‘OSPAR Strategy on Hazardous Substances’ geeft invulling aan de


80

in de Esbjerg Noordzee Ministersconferentie gemaakte afspraak dat emissies van gevaarlijke stoffen naar de Noordzee binnen een generatie (25 jaar) beëindigd moeten worden, waarbij het uiteindelijke doel is het bereiken van natuurlijke achtergrondconcentraties voor van nature voorkomende stoffen en dicht bij nulconcentraties voor uitsluitend door de mens gemaakte synthetische stoffen. Deze afspraak wordt in OSPAR verband uitgewerkt in de vorm van de ‘Strategy on Hazardous Substances’. Volgens deze strategie zullen relevante stoffen en bronnen gëidentificeerd worden en wordt een aanpak geschetst om gevaarlijke stoffen te reduceren danwel te elimineren. Aan deze strategie is een lijst (‘List of Chernicals for Priority Action’) gekoppeld met stoffen, waarvoor het streven naar een nullozing geldt en waarvoor natuurlijke achtergrondconcentraties moeten worden bereikt. Deze lijst is nog niet definitief en zal voorlopig regelmatig aangepast en/of aangevuld worden.


81


CIW, mei 2000

82

7 Productkwaliteitsnormen voor baggerspecie ..............................................................................


83

7.1

Klassenindeling van baggerspecie

In NW4 worden de toetsingswaarden (voor zoete bagger) en de gehaltetoets (voor zoute bagger) voorlopig gehandhaafd als criterium voor het wel of niet mogen verspreiden van baggerspecie. Ook de huidige klassenindeling blijft voorlopig gehandhaafd. Onderstaand wordt de huidige systematiek uiteengezet. Toetsingswaarden en gehaltetoets De toetsingswaarden (voor zoete baggerspecie) en de gehaltetoets (voor zoute baggerspecie) zijn in NW4 voorlopig gehandhaafd. De waarden zijn in NW3 geïntroduceerd en hadden tot doel om de verspreiding van de meest verontreinigde baggerspecie tegen te gaan. Baggerspecie boven deze waarden mag niet worden verspreid, baggerspecie die lager ligt of voldoet aan deze waarden mag onder voorwaarden worden verspreid (zie figuur 7.1 .) De getalswaarden zijn opgenomen in bijlage 6. In het kader wordt ingegaan op de achtergronden en afleiding van de toetsingswaarden en de gehaltetoets. ............................... Figuur 7.1 Klassengrenzen van baggerspecie en mogelijkheden voor verspreiding.

zoete specie niet-verspreidbaar

verspreiden zoete specie

4

1_____1__,

4

.................

klasse O

klasse 1

.,

zoute specie niet-verspreidbaar

...............

verspreiden zoute specie

klasse 2

klasse 3

klasse 4

-----+e----,e----,c---, 4.----I

I

streefwaarde

grenswaarde

I

I

I

gehalte- toetsingswaarde interventiewaarde toets (zout) (zoet)

Overige klassengrenzen De streefwaarden, grenswaarden en interventiewaarden zijn algemene milieukwaliteitsnormen die voor baggerspecie op dit moment ook als klasse-grenzen gehanteerd worden. De streefwaarden vormen de


84

grens tussen klasse O (schoon) en klasse 1. In NW4 zijn de streefwaarden op enkele punten aangepast. Deze nieuwe streefwaarden zullen ook als klasse-grens voor baggerspecie gehanteerd gaan worden. De grenswaarden (geïntroduceerd in NW3) vormen de grens tussen klasse 1 en klasse 2. Aangezien er in de planperiode een nieuw stelsel van normenkriteria voor baggerspecie wordt ontwikkeld, is er nu van afgezien om de grenswaarden te gaan vervangen door de MTR’s. De interventiewaarden vormen de grens tussen klasse 3 en klasse 4 specie. De interventiewaarden in NW4 zijn niet gewijzigd ten opzichte van de ENW, wel zijn inmiddels nieuwe interventiewaarden vastgesteld. Voor PAK geldt dat voor alle klassegrenzen de bodemtypecorrectie voor zandige bodems (org. stof < 1O %) is komen te vervallen. Bovendien moet voor de klasse-indeling voor alle klassen getoetst worden aan de som 1O-PAK. De getalswaarden van de individuele PAK zijn hier dus niet van belang. Dit geldt niet voor de uniforme gehaltetoets zoute wateren (zie bijlage 6). In deze gehaltetoets wordt wel getoetst aan de getalswaarden van de individuele PAK. Klassenindeling wordt in de toekomst vervangen

In NW4 wordt aangekondigd dat de huidige klassenindeling van baggerspecie vervangen gaat worden door een meer gedifferentieerd stelsel van normenkriteria. Het ontwikkelen van een nieuw stelsel van normenkritera heeft verschillende achtergronden. Het hangt samen met het herzien van het eerder ingenomen standpunt om de verspreiding van klasse 2 specie na het jaar 2000 te beëindigen. Aangezien klasse 2 specie de komende jaren nog blijft ontstaan, is het uit het systeem halen van klasse 2 specie vanuit milieuoogpunt bezien weinig effectief. Daarnaast spelen ook andere elementen een rol bij het kritisch bezien van dit probleem. Uit toxiciteitonderzoek blijkt dat de klassenindeling van baggerspecie onvoldoende zegt over de milieueffecten die optreden. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat sommige klasse 3 species minder toxisch zijn dan klasse 2 specie [referentie 40, 411. Ook is duidelijk geworden dat de ecologische en morfologische gevolgen van het achterhouden van grote hoeveelheden baggerspecie niet mogen worden veronachtzaamd.

Achtergrond en afleiding toetsingswaarden en gehaltetoets

De toetsingswaarden zijn indertijd ontleend aan gebieden, die als relatief schoon konden worden beschouwd [referentie 141. Deze waarden hebben dus geen relatie met effectniveaus of risiconiveaus. De gehaltetoets is net als de toetsingswaarde gebaseerd op een verontreinigingsgraad. Voordat er een uniforme waarde voor alle zoute wateren werd vastgesteld, waren er verschillende getalswaarden per beheersgebied in omloop. Voor de Waddenzee waren de getalswaarden over het algemeen gebaseerd op de BER-classificatie (klassegrens


85

112). Voor de Noordzee waren getallen vastgesteld die zijn gebaseerd op 'stand-still' ten opzichte van 1988, en voor de Westerschelde waren de toetsingswaarden voor de waterbodems in de zoete wateren het uitgangspunt.

In ENW is een uniforme gehaltetoets voor zoute wateren vastgesteld. Daarbij is voor zware metalen de laagste waarde genomen van de oude waarden voor Waddenzee, Noordzee en Ooster- en Westerschelde. Uitzonderingen hierop zijn arseen en nikkel. Voor deze stoffen zijn respectievelijk de streefwaarde en de toetsingswaarde (is ongeveer achtergrondgehalte Rijnstroomgebied) aangehouden. Voor organische stoffen komt de gehaltetoets voor zoute wateren overeen met de toetsingswaarde voor waterbodem voor de zoete wateren. Het vervallen van de bodemtypecorrectie voor PAK voor zandige bodems (organisch stofgehalte < 10 %) geldt per 1 januari 2001 ook voor de gehaltetoets. Voor baggerspecie uit de Noordzeehavengebieden bestond er sinds NW3 aanvullend op de gehaltetoets, ook een vracht-toets. De gedachte hierachter was dat het stellen van een maximale vracht aan verontreiniging van belang is om de totale belasting van de Noordzee binnen bepaalde grenzen te houden. De verontreiniging van zoute specie boven de streefwaarden werd gezien als 'excesvracht'. Als de excesvracht boven de maximaal toegestane vracht uitkwam, was verspreiding niet toegestaan. Bij het verspreiden van baggerspecie gaat het in feite om systeem-eigen materiaal, waarbij een sturing op gehalten aan verontreiniging voldoende bescherming biedt voor het mariene milieu. De vrachttoets is daarom in de NW4 komen te vervallen.

7.2 Status en doorwerking van produc~kwaliteîtsnormenbaggerspecie

Bij onderhoud en sanering van watergangen komt (verontreinigde) baggerspecie vrij. De vaarweg- of waterbeheerder zal voor deze specie een oplossing moeten vinden. Afhankelijk van onder andere de verontreinigingsgraad zijn er de volgende mogelijkheden: - verspreiden in zoethout oppervlaktewater of op land; - toepassen als bouwstof in werken; - scheidenheinigen, - storten in depot. Als tussenstap kan worden gekozen voor tijdelijk opslaan en/of ontwateren van de specie. Voor al deze mogelijkheden gelden milieueisen en randvoorwaarden, die zijn opgenomen in verschillende richtlijnen of wettelijke regelingen. De productkwaliteitsnormen voor baggerspecie spelen hierin een belangrijke rol. Afhankelijk van het kader waarin ze zijn opgenomen, is de status van de normen verschillend.


86

In tabel 7.1. is een overzicht opgenomen welke milieuregelgeving voor de verwijdering van baggerspecie van toepassing is. De milieuregelgeving stelt eisen en randvoorwaarden aan de chemische kwaliteit van baggerspecie. Voor het bepalen van de mogelijkheden voor het verwerken of toepassen van baggerspecie zijn ook de fysische eigenschappen (samenstelling, korrelgrootteverdeling etc.) van belang. In dit hoofdstuk wordt hier verder niet op ingegaan. Is verontreinigde baggerspecie een afvalstof ?

In principe valt het verwijderen van verontreinigde baggerspecie (baggerspecie boven de streefwaarden) onder de werkingssfeer van de afvalstoffenwetgeving (Hoofdstuk Afvalstoffen Wet Milieubeheer). Dit betekent concreet dat het opslaan en bewerken van verontreinigde baggerspecie in de meeste gevallen vergunningplichtig is [referentie 421. Ook betekent het dat er een verbod bestaat om baggerspecie buiten inrichtingen (b.v. stortplaatsen) op of in de bodem te brengen. Voor het verspreiden en voor het toepassen als bouwstof is de afvalstoffenwetgeving echter niet van toepassing: - Voor het verspreiden van klasse O, 1 en 2 baggerspecie op land zijn algemene regels gesteld in het Besluit Vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen [referentie 431; - Voor het toepassen van baggerspecie als bouwstof in werken zijn/ worden algemene regels gesteld in het Bouwstoffenbesluit bodemen oppervlaktewaterenbescherming [referentie 441. Onder bepaalde voorwaarden kan gerijpte baggerspecie vrijgesteld worden van de toetsingsprotocollen voor partijen grond van het Bouwstoffenbesluit. De voorwaarden waaraan voldaan moet worden staan in de Vrijstellingsregeling grondverzet (Staatsblad 1999, nr. 180). Verspreiden van baggerspecie in zoet oppervlaktewater Zoete baggerspecie die voldoet aan de toetsingswaarden (klasse O, klasse 1 en klasse 2) mag onder voorwaarden in zoet oppervlaktewater worden verspreid. Belangrijkevoorwaarde is dat de kwaliteit van de waterbodem van het ontvangende oppervlaktewater niet slechter mag worden. Voor het verspreiden is een WVO-vergunning noodzakelijk. In de praktijk wordt slechts op enkele plaatsen (bijvoorbeeld Randmeren, Zeeuwse wateren) gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. Verspreiden van baggerspecie in zout oppervlaktewater Zoute baggerspecie die voldoet aan de gehaltetoets mag onder voorwaarden worden verspreid in de NoordzeeNVaddenzee. Speciaal voor dit doel zijn enkele plaatsen in de NoordzeeNVaddenzee aangewezen. Voor gebiedseigen specie die in de kustzone wordt verspreid gelden daarbij geen voorwaarden. Voor de verspreiding van baggerspecie uit meer landinwaarts gelegen zoute wateren is een ontheffing van de Wet Verontreiniging Zeewater (Wvz) voor de Noordzee of een vergunning in het kader van de Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren (WVO)voor de Waddenzee en de Westerschelde nodig. In de praktijk


87

................................... Tabel 7.1

Overzicht mogelijkheden en restricties voor de verschillende klassen baggerspecie.

Klasse O (<streefwaarden)

Klasse 1 specie (>streefwaarden en
Klasse 2 zoute specie (>grenswaarden en
Verspreiden iri zoet oppervlaktewater

Ja, zonder milieu- Ja, voorwaarden in restricties WVO-vergunning

Verspreiden in zout oppervlaktewater

Ja, zonder milieu- Ja, WVO-vergunning/ Ja, WVO-vergunning/ restricties WVZ-ontheffing WVZ-ontheffing

Verspreiden op land Ja, zonder milieu- Ja, onderhoudsspecie restricties op aangrenzende

Scheidenheiniaen

Ja, zonder milieu- Ja, afh. van uitloging restricties Ais cat.1 of cat. 2 bouwstof‘)

Klasse 3 specie (>toetsingswaarden en cinterventlewaarden)

Klasse 4 specie (>interventiewaarden)

Ja, voorwaarden in WVO-vergunning

Nee

Nee

Ja, onderhoudsspecie binnen 20 meter op

Nee

Nee

Ja, afhankelijk van uitloging als cat. 1 of cat. 2 bouwstof’)

Nee3)

aangrenzend perceel’)

perceel’) Toepassen als bouwstof in werken

Klasse 2 zoete specie (>grenswaarden en ctoetsingswaarden)

Ja, afhankelijk van uitloging Als cat. 1 of cat. 2 Bouwstof‘)

Ja, afhankelijk van uitloging als cat. i of cat. 2 bouwstof‘)

Afhankelijk van fysischAfhankelijk van fysischAfhankelijk van fysischAfhankeliik van fysischchemische samenstelling chemische samenstelling chemische samenstelling chemische samenstelling

Storten in depot Afhankelijk van acceptatiecriteria depot

Noot 1 Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen (Wet Milieubeheer).

2 Bouwstoffenbesluit bodemen oppervlaktewaterenbescherming (WbbNVVO). Gerijpte ‘niet-onderhoudsspecie’ kan in aanmerking komen voor de Vrijstellingsregeling grondverzet (Staatsblad 1999, nr. 180) 3 Geldt voor baggerspecie boven de samenstellingwaarden. Zie verder in deze paragraaf onder toepassen.

Afhankelijk van acceptatiecriteria depot

wordt alle zoute specie die voldoet aan de gehaltetoets ook daadwerkelijk verspreid. Verspreiden van baggerspecie op land Onderhoudsspecie die afkomstig is uit regionale wateren en voldoet aan de toetsingswaarden mag onder voorwaarden op land worden verspreid. Er gelden algemene regels voor het verspreiden op land, die zijn opgenomen in het Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen [referentie 431.In de bijbehorende Regeling klassenindeling onderhoudsspecie is de wijze van bemonstering, analyse en toetsing uitgewerkt. Baggerspecie die voldoet aan de streefwaarden (klasse O) mag zonder milieuhygiënische beperkingen op land worden verspreid. Baggerspecie boven de streefwaarden en beneden de grenswaarden (klasse 1) mag op het perceel aangrenzend aan de watergang worden verspreid. Baggerspecie boven de grenswaarden en beneden de toetsingswaarden (klasse 2) mag op het aangrenzende perceel binnen 20 meter van de watergang worden verspreid. Het toetsingsprotocol behorende bij het Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen is opgenomen in bijlage 15. Provincies kunnen aanvullende regels stellen voor het verspreiden van baggerspecie op land. Een aantal provincies heeft hier ook invulling aangegeven, met name voor het verspreiden van baggerspecie in milieubeschermingsgebieden. Daarbij worden in een aantal gevallen ook aanvullende regels gesteld ten aanzien van het gehalte van nutriënten in baggerspecie. Toepassen van baggerspecie in werken in de grond- weg en waterbouw De toepassing van baggerspecie als bouwstof in werken valt binnen de werking van het Bouwstoffenbesluit [referentie 441. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan het toepassen van (ontwaterde) baggerspecie in dijklichamen, het cunet van wegen of als afdekmateriaal voor een stortplaats. Het Bouwstoffenbesluit heeft tot doel de milieuhygiënische randvoorwaarden vanuit bodem en oppervlaktewater bescherming te geven voor het gebruik van primaire en secundaire bouwstoffen op of in de landbodem, of gebruik in oppervlaktewater of gebruik op of in de waterbodem. Het besluit is gebaseerd op de Wet bodembescherming (Wbb), de Wet verontreiniging oppervlaktewateren (WVO)en de Woningwet. Met het besluit wordt beoogd bij het gebruiken van bouwstoffen in het gehele land een algemeen beschermingsniveau voor bodem en oppervlaktewater vast te stellen. In het Bouwstoffenbesluit zijn regels voor het toepassen van grond als bouwstof opgenomen. Onder grond wordt tevens ook (gerijpte) baggerspecie verstaan.


89

Grond beneden de streefwaarden (bepaald met behulp van een partijkeuring voor metalen, PAK, minerale olie, EOX en verwachte kritische parameters) mag zonder voorwaarden worden toegepast. De getalswaarden zijn opgenomen in bijlage 16 en 17. Voor de toetsing aan de streefwaarden gelden specifieke toetsingsregels. Deze zijn opgenomen in de Vrijstellingsregeling samenstellings- en immissiewaarden Bouwstoffenbesluit [referentie 511 (de toetsingsregel en een toelichting zijn opgenomen in bijlage 17). Grond boven de streefwaarden en beneden de samenstellingswaarden (zie figuur 7.2) kan worden toegepast in werken. Geen enkele parameter mag boven de samenstellingswaarden liggen. De grens tussen categorie-1 en categorie-2 grond wordt in principe bepaald op basis van de uitloging van verontreinigingen. Op dit moment zijn er alleen immissiewaarden voor zware metalen. Wanneer de zogenaamde immissiewaarde wordt overschreden, is er sprake van categorie-2 grond. Deze grond mag dan alleen met isolerende voorzieningen worden toegepast. De uitloging (toetsing aan immissiewaarde) wordt uitgevoerd met de kolomproef NEN 7343. De getalswaarden voor de samenstellingswaarden en immissiewaarden zijn opgenomen in bijlage 16. In het tekstkader wordt verder ingegaan op de verschillen tussen de klassenindeling en de categorie-indeling van het Bouwstoffenbesluit.

............................... Figuur 7.2 Indeling van categorieën grond/ baggerspecie voor de toepassing als bouwstof.

c-1

Verontreinigde grond: niet als bouwstof bruikbaar

Uitloging

t

grond Schone

Verontreinigde grond bouwstof categorie 2

-

Verontreinigde grond bouwstof categorie 1

sw

IW*

Concentratie in m g k g

SW = streefwaarde IW* = interventiewaarde,tenzij de sarnenstellingwaardevoor bouwstoffenlager ligt.

In dat geval is de bovengrensde sarnenstellingswaarde. I

Een overzicht van de belangrijkste eisen en randvoorwaarden die worden gesteld aan het hergebruik van categorie-1 en categorie-2 grond in werken is opgenomen in tabel 7.2.

Normen voor het Waterbeheei Achtergronddocument NW4 CIW, mei 2000

90

............................... Tabel 7.2

Eisenhandvoorwaarden

Categorie-1 grond

Categorie-2 grond

Minimale hoeveelheid

50 m3

10.000 ton (in wegenbouw 1000 ton)

Isolerende voorzieningen

Geen

Bovenafdichting Minimaal 0,5 meter boven GHG

Verwijderingsplicht

Verwijdering na beëindiging van het werk

Verwijdering na beëindiging van het werk

Overzicht van eisen en randvoor- t.a.v.: waarden voor categorie-I en categorie-2 grond.

Klassenindeling van baggerspecie en categorie-indeling bouwstoffenbes1uit De klassenindeling van baggerspecie wordt gemaakt op basis van de samenstelling, de categorie bouwstof op basis van de concentratie en uitlooggedrag. Er is geen rechtlijnige relatie tussen samenstelling en uitloging. De belangrijkste verschillen zijn: - de categorie-indeling in het Bouwstoffenbesluit is mede gebaseerd op uitloogbaarheid van grond/baggerspecie; - de samenstellingswaarde voor organische componenten in het Bouwstoffenbesluit is vaak aanzienlijk lager dan de interventiewaarde; - het Bouwstoffenbesluit kent uitloogbovengrenzen voor sulfaat, chloride, bromide en fluoride. De klassenindeling bevat deze parameters niet. - de grenswaarden voor PAK in het bouwstoffenbesluit zijn hoger dan de toetsingswaarden. Daarnaast hoeft niet meer gecorrigeerd te worden voor organisch stof gehalten lager dan 1O %. - de getalswaarden van indeling in klassen en categorieën verschillen

De belangrijkste overeenkomst is:

- voor anorganische verontreinigingen komt de interventiewaarde overeen met de samenstellingswaarde uit het Bouwstoffenbesluit. Voor andere verontreinigingen is de interventiewaarde groter of gelijk aan de samenstellingswaarde Bouwstoffenbesluit. Dit houdt in dat een klasse 4 specie op basis van het beoordelingskader van het Bouwstoffenbesluit niet toepasbaar is als bouwstof.

Scheidenireinigen van baggerspecie Voor het verwerken (scheidenheinigen) van baggerspecie zijn geen productkwaliteitsnormen van kracht. Er bestaat een algemene beleidsdoelstelling voor het verwerken van baggerspecie: doelstelling is om 20 % van de baggerspecie klasse 2,3 en 4 in het jaar 2000 te verwerken, en het aandeel verwerken na het jaar 2000 te laten toenemen [Beleidsstandpunt verwijdering baggerspecie; referentie 451. Deze algemene beleidsdoelstelling is vertaald in bestuurlijke afspraken


91

voor de verwerking van baggerspecie. Hierin is opgenomen dat de inzet in eerste instantie gericht zal worden op de inzet van scheidingstechnieken. De mogelijkheden voor het inzetten van zandscheiding hangen onder andere af van de fysische samenstelling (percentage zand) en de chemische samenstelling (aard van de verontreiniging en verontreinigingsniveau). Na zandscheiding ontstaat er (licht verontreinigd) zand, dat bijvoorbeeld onder het regime van het Bouwstoffenbesluit kan worden toegepast. Tevens ontstaat een residu/restproduct, dat in de meeste gevallen moet worden gestort. storten van bag~erspeciein depots

Baggerspecie die niet op land kan worden verspreid, toegepast als bouwstof of worden verwerkt, moet onder IBC-criteria6)worden gestort. Over het algemeen zal het daarbij gaan om klasse 3 en/of klasse 4 baggerspecie. Op dit moment is de stortcapaciteit voor baggerspecie nog beperkt aanwezig. Er is wel een aantal (grootschalige) baggerspeciedepots in voorbereiding. Op enkele plaatsen worden kleinere partijen baggerspecie in reguliere stortplaatsen gestort. Een aantal stortplaatsen/baggerdepots maakt onderscheid tussen de acceptatie van ‘gewoon afval’ en gevaarlijk afval. In het BAGA [Besluit Aanwijzing Gevaarlijke Afvalstoffen; referentie 461 is opgenomen welke afvalstoffen als gevaarlijk afval moeten worden aangemerkt. Indien in baggerspecie een stof van de lijst (bijlage II van BAGA) in een concentratie boven de voor deze stof aangegeven concentratiegrenswaarde bevat, gaat het om een gevaarlijke afvalstof. In bijlage 18 zijn deze concentratiegrenswaarden opgenomen. Het onderscheid tussen gewoon afval en gevaarlijk afval wordt met name op reguliere stortplaatsen gemaakt. De in voorbereiding zijnde grootschalige baggerdepots maken geen onderscheid tussen gewoon en gevaarlijke afvalstoffen. De normen in het BAGA zijn gebaseerd op EU-richtlijnen ten aanzien van afvalstoffen. Deze regelgeving wordt momenteel herzien. Als gevolg hiervan zal baggerspecie in de toekomst waarschijnlijk niet meer onder het BAGA gaan vallen.

7.3

Naar een nieuwe normstelling voor baggerspecie

De huidige toetsingswaarden en de gehaltetoets hebben geen relatie met effecten of risicogrenzen. In NW4 is aangekondigd dat deze Noot

6 Isoleren, Beheersen en Controleren


92

grenzen voor het verspreidingsbeleid van baggerspecie in de toekomst meer gebaseerd zullen gaan worden op risico’s voor het ontvangende milieu. Dit is in lijn met de andere wijze van omgaan met algemene milieukwaliteitsnormen.

Onderzoek effecten verspreiden bagger op de kant Het RIVM heeft de afgelopen jaren modelonderzoek uitgevoerd naar de milieueffecten van het verspreiden van baggerspecie op land [referenties 47,481. Dit onderzoek heeft zich gericht op PAK en zware metalen. PAK zijn in veel regionale wateren bepalend voor de klassenindeling van baggerspecie. Op basis van modelonderzoek kan geconcludeerd worden dat een deel van de klasse 2 specie niet leidt tot overschrijdingen van de streefwaarden bodemkwaliteit. Deze conclusie wordt door enkele praktijkproeven bevestigd. Naarmate de toetsingswaarde PAK (1O mglkg) in baggerspecie wordt benaderd, neemt de kans op overschrijding van de streefwaarden sterk toe. Vervolgonderzoek richt zich op het in beeld brengen van de risico’s die hierbij op kunnen treden. De huidige metaalgehalten van slootbodems in het landelijk gebied liggen veelal ruim onder de streefwaarden, met uitzondering van grasland op veen. Uit het modelonderzoek blijkt dat verspreiding van klasse 1 en klasse 2 specie met zware metalen leidt tot een sterke beïnvloeding van de gehalten aan cadmium, koper, lood en zink in de landbodem. Bij net verspreiden van klasse 2 specie treedt (op termijn) een grote overschrijding van de streefwaarden op. Met name de metaalgehalten in graslanden nemen sterk toe. Bij de interpretatie van de uitkomsten van dit onderzoek moet bedacht worden dat het onderzoek uitgaat van een vereenvoudigde en gemiddelde situatie voor de Nederlandse regionale wateren. Voor een verder onderbouwing van de kwaliteitseisen waaraan het verspreiden van baggerspecie dient te voldoen moet aanvullend op dit onderzoek een goede schatting van de (eco)toxicologische risico’s worden gemaakt.

Het beoordelingssysteem voor het verspreiden van zoute baggerspecie is in 1996 doorgelicht, waarbij een aantal tekortkomingen zijn gesignaleerd [referentie 411. Enkele belangrijke punten zijn : - Het is de vraag of de 35 parameters voor de beoordeling van de kwaliteit van zoute specie in de gehaltetoets wel juist zijn. Sommige parameters lijken weinig zinvol, andere ontbreken wellicht. Zo blijkt bij de toetsing op organismen (bioassays) baggerspecie die wel voldoet aan de gehaltetoets toch toxisch te zijn; - Een integrale benadering ontbreekt: de systeem- en ketenbenadering wordt onvoldoende toegepast;


93

- Er bestaat een te grote tijdsspanne tussen de ontheffingverlening

en het tijdstip van daadwerkelijk baggeren (ongeveer 2,5 jaar). Bij voorkeur zullen de mogelijkheden om baggerspecie te kunnen verspreiden gebaseerd gaan worden op effecten die daadwerkelijk in het veld optreden. Effecten op de mens zullen zich over het algemeen pas voordoen bij baggerspecie die de toetsingswaarden overschrijden. Effecten op het ecosysteem doen zich ook voor bij klasse 1 en/of klasse 2 specie. Met behulp van bioassays kan worden gekeken of daadwerkelijk effecten in het veld optreden. Recent is onderzoek uitgevoerd naar de mogelijke effecten die optreden bij het verspreiden van baggerspecie op land (zie kader). De kennis over risico’s en de resultaten van het uitgevoerde onderzoek zullen komende jaren worden gebruikt voor het ontwikkelen van het nieuwe stelsel van criteria voor de verspreiding en toepassing van baggerspecie. Op dit moment is nog niet duidelijk hoe dit er precies uit komt te zien. Het nieuwe beoordelingssysteem voor zoute baggerspecie zal naar verwachting in 2002 operationeel worden. In aanvulling op de stofbeoordelingen zal een beoordeling van baggerspecie gebaseerd op biologische effectmetingen en milieubezwaarlijkheid van de aanwezige verontreinigingen (snelheid van omzetting c.q. persistentie) worden toegevoegd. Vóór die tijd worden de methoden in de praktijk getoetst door systematische monitoring gedurende enkele jaren. Het nieuwe beoordelingssysteem voor het verspreiden van baggerspecie op land zal naar verwachting in 2003 operationeel worden. Tot die tijd blijft de huidige regelgeving (Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen /regeling klassenindeling onderhoudsspecie) van kracht. Niet alleen voor het verspreiden van baggerspecie, maar ook voor andere wijzen van verwerken of toepassen van baggerspecie wordt de gebiedsgerichte (en functiegerichte) beoordeling verder uitgewerkt en operationeel gemaakt. Zo wordt momenteel gewerkt aan een beoordelingssystematiek voor het storten van baggerspecie in open putten, die gebaseerd is op de risico’s die optreden bij deze activiteit. Daarbij zijn zowel de verontreinigingsgraad van de baggerspecie, als de kenmerken van de omgeving (onder meer de geohydrologie en de functie van het gebied) van belang [referentie 491. Een ander voorbeeld is een lopend onderzoek naar het omschrijven van milieuhygiënische kwaliteitscriteria voor het direct toepassen van baggerspecie, die voortkomen uit de functie van het gebied waarin de baggerspecie wordt toegepast en de gekozen toepassing. Bij het direct toepassen kunnen gezondheidsrisico’s of negatieve effecten op het ecosysteem optreden als gevolg van toxische stoffen in de baggerspecie. De ernst en reikwijdte van deze risico’s hangt onder meer nauw samen met de functie van een gebied waarin de toepassing gepland is. Er kunnen grote verschillen optreden in de mate waarin mensen of organismen met de toxische stoffen in aanraking komen. Op basis van functiegerichte kwaliteitscriteria,


CIW, mei 2000

94

gebaseerd op gezondheidskundige en ecotoxicologische risico’s, kan rekening worden gehouden met de risico’s die daadwerkelijk op kunnen treden [referentie 501.


95


96

Referenties

.............................................................................. [l ] Ministerie van Verkeer en Waterstaat, december 1998. Waterkader; vierde Nota waterhuishouding, Regeringsbeslissing. [2] Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 1989. Regeringsbeslissing derde Nota waterhuishouding. Tweede Kamer, vergaderjaar 1988-1989, 21 250, nrs. 1-2.

[3] Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 1993. Regeringsbeslissing van de Evaluatienota Water. Tweede Kamer, vergaderjaar 1993-1994, 21250, nrs. 27-28.

[4] Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, 1997. Richtsnoer normstelling. Een richtsnoer voor het omgaan met milieukwaliteitsnormen binnen VROM. [5] RIZNRIKZ, in voorbereiding. Omgaan met bio-assays. RIZNRIKZ-nota. [6]Waterleidingbesluit, Staatsblad 1960, 345, gewijzigd en aangevuld bij besluit van 2 november 1993 (Stb. 583), 1 maart 1994 (Stb 202), 2 april 1984 (Stb. 220). [7] Besluit Kwaliteit en Gebruik Overige Organische Meststoffen, Staatsblad 1998. 86. [8] Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, 1999. Integrale Normstelling Stoffen. Milieukwaliteitsnormen bodem, water, lucht. Stuurgroep Integrale Normstelling stoffen, december 1999. Geactualiseerde versie INS-notitie 1997. [9] Nationaal Milieubeleidsplan 3, Ministerie van VROM, EZ, LNV, V&W, Financiën, Buitenlandse Zaken, februari 1998. [l O] Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 1981. Indicatief Meerjarenprogramma Water 1980-1984 (IMP2). Staatsuitgeverij. 's-Gravenhage. [ l l ] Stortelder, P.B.M., M.A. van der Gaag & L.A. van der Kooij, 1989. Kansen voor waterorganismen; een ecotoxicologische onderbouwing


97

voor kwaliteitsdoelstellingen voor water en waterbodem. DBW/RIZA notanr. 89.016.

[I 21 Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, 1989. Omgaan met Risico’s. Tweede Kamer, vergaderjaar 1988-1989, 21 137, nr. 5. [I 31 Beleidsstandpunt over de notitie Milieukwaliteitsdoelstellingen bodem en water, Kamerstukken II, 1990-1991,21 990 en 21 250, nrs.3. [I41 Rijkswaterstaat, Directie Benedenrivieren, 1984. Identificatie baggerspecie Benedenrivierengebied.

[I 51 Circulaire streefwaarden en interventiewaarden bodemsanering (Staatscourant 2000, nr.39). [16] Saneringsregeling Wet Bodembescherming (Staatsblad 1994, 374), gewijzigd bij wet van 30 januari 1997 (Stb. 86), 6 februari 1997 (Stb. 63), 6 november 1997 (Stb. 510) 6 november 1997 (Stb. 532) en 19 december 1997 (Stb. 730). [17]Aanvullende regels voor de sanering van waterbodems, Staatsblad 1997, 86.

[I 91 CIW-CUWVO, 1999 Handboek Wvo-vergunningverlening. Commissie Integraal Waterbeheer-CUWVO, mei 1999. [20]Van den Berg, R. (1994). Blootstelling van de mens aan bodemverontreiniging. Een kwalitatieve en kwantitatieve analyse, leidend tot voorstellen voor humaan toxicologische C-toestsingswaarden. RIVM rapport 72501006. RIVM Bilthoven. [21] Bockting, G.J.M. et 41996. SEDISOIL: Model ter berekening van humane blootstelling ten gevolge van verontreinigde waterbodems. RIVM-rapport 71 5810011. Bilthoven. (PS: een herziene versie van SEDISOIL zal naar verwachting eind 2000 worden uitgebracht) [22] RIVM, 1999. Environmental risk limits in the Netherlands. RIVM report nr. 601640 - 001 [23] CIW, in voorbereiding Leidraad Monitoring. Commissie Integraal Waterbeheer. In voorbereiding (verwacht in 2000).


98

[24] Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, 1999. Stoffen- en normen. Overzicht van de belangrijkste stoffen en normen in het milieubeleid. Ministerie van VROM. Samson Alphen aíd Rijn. [25] CUWV0,l 990. Aanbevelingen voor het monitoren van M-lijst stoffen uit de derde Nota waterhuishouding. Coördinatiecommissie Uitvoering Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren, Werkgroep V. [26] CUWVO 1993. Aspectrapport I-lijst stoffen. Coördinatiecommissie Uitvoering Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren, Werkgroep V. [27] Schrap, M., R. Faasen & I.L.Freriks, 1998. Bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater; vals positieven bij chemische analyses. H 2 0 (31) nr. 16: 15-17. [28] Beek, M.A. & R.A.E. Knoben, 1997. Ecotoxicologische risico’s van stoffen voor watersystemen. Stapsgewijze beoordeling gebaseerd op verschillen in gevoeligheid tussen soorten. RIZA-rapport 97.064. [29] Circulaire inwerkingtreding saneringsregeling Wet bodembescherming, Staatscourant 1994, 249. [30] Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, 1998. Circulaire Saneringsregeling Wet Bodembescherming; beoordeling en afstemming. [31] Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Ministerie van VROM, Ministerie van LNV, IPO, 1997. Actief Bodembeheer Rivierbed. Omgaan met verontreinigd sediment in de grote rivieren. [32] CSO, 1997 Actief (water)bodembeheer in het Geuldal. CSO-rapport 7967-77538, augustus 1997, in opdracht van provincie Limburg, Zuiveringsschap Limburg en Waterschap Roer en Overmaas. [33] CSO, 1998, Actief bodembeheer voor de Tungelroysche beek -een bodembeheerplan. CSO, navember 1998, in opdracht van provincie Limburg. [34] CUWVO, 1988. Ecologische normdoelstellingenvoor Nederlandse oppervlaktewateren.


99

[35] IWACO, 1996 Typologie en ecologische normdoelstelling voor meren en plassen in de provincie Utrecht, IWACO-rapport nr 3345600, in opdracht van de provincie Utrecht. [36] Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, 1983. Besluit van 3 november 1983, houdende regelen inzake kwaliteitsdoelstellingen en metingen oppervlaktewateren (Besluit kwaliteitsdoelstellingen en metingen oppervlaktewateren). Staatsblad 1983, nr. 606. Gewijzigd bij besluit van 22 januari 1991, Stb 45 en besluit van 3 februari 1994, Stb 89. [37] Hendriks, A.J., M. Beek & A. van der Linde, 1997. Effecten van verontreiniging met gifstoffen voor planten en dieren berekend met het OMEGA-model. [38] Internationale Kommission zum Schutze des Rheins, 1995. Aktionsprogramm Rhein; Stoffdatenblätter für die Zielvorgaben. [39] Report of the third OSPAR workshop on Ecotoxicological Assessment Criteria, 1996. [40] RIZA/RIKZ, 1997 Baggerspecie, meer of minder schadelijk. FWVO nota 97.04. [41] Lourens, J.M., 1996 Speciemanagement, december 1996. RIKZ-rapport 96.017. [42] Inrichtingen- en Vergunningen Besluit Milieubeheer. Staatsblad 1993, 50; wijzigingen en/of aanvullingen opgenomen in Stb 1993, nrs. 428, 606, 675; Stb 1994 nr 487; Stb. 1995 nrs. 163,257,432,435,613; Stb. 1997, nrs. 74, 418, 493, 531, Stb. 1998, nr 22. [43] Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen, Staatsblad 1997, 664 (voor de Securitel-hersteloperatie oorspronkelijk gepubliceerd in Stb. 1993, 616 en gewijzigd en/of aangevuld bij besluit van 12 december 1994, Stb 871 ; 27 juni 1995, Stb 345). Regeling vaststelling klassenindeling onderhoudsspecie, Staatscourant 1997, 246; gewijzigd bij besluit van 2 juli 1998, Staatscourant 127. [44] Bouwstoffenbesluit bodemen oppervlaktewaterenbescherming. Staatsblad 1995; 567. [45] Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer en Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 1993. Beleidsstandpunt verwijdering baggerspecie. Kamerstukken I I, vergaderjaar 1993-1994, 23 450, nr. 1.


1O0

[46] Besluit Aanwijzing Gevaarlijke Afvalstoffen, Staatsblad 1993, 617. [47] Van Dijk, S., P.R.G. Kramer & J.E.M. Beurskens,l998. Prognose van de metaalgehalten in de landbodem onder invloed van het verspreiden van baggerspecie. RIVM rapport 733007004.Bilthoven. [48] Kramer, P.R.G., S. van Dijk 8, J.E.M. Beurskens,l998. Verkenning bodemkwaliteit regionale wateren. Huidige en toekomstige gehalten van zware metalen in slootbodems. RIVM-rapport 733007003. RIVM. BiIthoven . [49] RIZA-AKWA, 1999. Storten van baggerspecie in open putdepots: covernotitie eerste fase. RIZA rapport 99.053. [50] IWACO, 1998. Functiegerichte kwaliteitscriteria voor het gebiedsgericht toepassen van baggerspecie. IWACO-rapportnr 3366090 (1998;) in opdracht van Rijkswaterstaat DWW.

[51] Vrijstellingsregeling samenstellings- en immissiewaarden Bouwstoffenbesluit. Staatscourant 1999, 126. [52] RIZA-AKWA, 1999 Actief Bodembeheer Rivierbed. Natuur-risico’s. RIZA-Rapport 99.024. AKWA-rapport 99.006. [53] BEVER, 1999. Van trechter naar zeef. Uitvoeringsprogramma beleidsvernieuwing bodemsanering. [54] Rijkswaterstaat-RIZA, 1998 Bever: Standaard verwerking van gegevens. Gebruikershandleiding Bever versie 2.0 en gebruikershandleiding Notove versie 4.0, 8 december 1998. [55] Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, 1995. Urgentie van bodemsanering. De handleiding. Opgesteld door J.G.M. Koolenbrander. TAUW Milieu B.V.

[56] RIZA, 2000 Richtlijn nader onderzoek. Ernst- en urgentiebepaling van verontreinigde waterbodems. M. van Elswijk (projectleider). Concept-rapport, maart 2000. [57] Tweede Kamer, vergaderjaar 1996-1997, 21250 en 21990, nr. 40.

Normen voor het Waierbeheer Achtergronddocument NW4 CIW, mei 2000

1o1


102

Bijlagen

.............................................................................. Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5.1 Bijlage 5.2 Bijlage 6 Bijlage 7 Bijlage 8 Bijlage 9 Bijlage 10 Bijlage 11 Bijlage 12 Bijlage 13 Bijlage 14 Bijlage 15 Bijlage 16 Bijlage 17 Bijlage 18 Bijlage 19 Bijlage 20 Bijlage 21 Bijlage 22 Bijlage 23

Begrippenlijst Lijst van afkortingen Productkwaliteitsnormendrinkwater Productkwaliteitsnormenzuiveringsslib Mimimumkwaliteit (MTR) en Streefwaarden voor water en sediment Landelijk geldende achtergrondconcentratiesoppervlaktewater en grondhediment Omgaan met verontreinigd sediment Streefwaarden, interventiewaarden en landelijke achtergrondconcentraties grondwater Evenwichtspartitie-coefficienten watedzwevende stof Standaardiseren water, sediment en zwevend stof Voorlopige ER waarden voor oppervlaktewater en sediment Kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater (Besluit KMO) Samenhang normen Besluit KMO met normen WHVZ en WLW Zielvorgaben Aktionsprogramm Rhein Ecotoxicological Assessment Criteria OSPAR Toetsingsprotocol bij Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen Samenstellingswaarden en immissiewaarden voor grond uit het Bouwstoffenbesluit Vrijstellingsregeling samenstellings- en immissiewaarden Bouwstoffenbesluit ConcentratiegrenswaardenBesluit Aanwijzing Gevaarlijke Afvalstoffen BAGA Standaardisatie en toetsing van gehalten bij monitoring zoute wateren Risicogrenzen voor de landbodem: MTR-bodem(eco), MTR-bodem(geharm.) en EBVC(eco) LAC signaalwaarden Bodemgebruikswaarden(BGW) Kritische milieuconcentraties in organismen

103



104

Bijlage 1 Begrippenlijst Achtergrondgehalte of achtergrondconcentratie Gehalte van een stof (in opp. water, sediment, grond, grondwater) dat aanwezig is in relatief onbelaste gebieden; ontstaan van nature en door een zeer geringe antropogene beïnvloeding ad-hoc MTR Ten behoeve van het waterbeheer via een versnelde procedure afgeleide voorlopige MTR-waarde (zie Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau) Actief (water)bodembeheer 1. proces dat de keten preventie, beheer, sanering en nazorg omvat, met als doel het op een maatschappelijk verantwoorde wijze realiseren van een duurzaam (water)bodemgebruik 2. het totaal aan samenhangende activiteiten die zijn gericht op het adequaat en efficiënt omgaan met het structureel aanwezig zijn van (water)bodemverontreiniging Algemene Milieukwaliteitsnormen Geven aan welke concentratie van een bepaalde schadelijke stof in een milieucompartiment moet worden bereikt of gehandhaafd. Bagger(specie) Materiaal dat vrijkomt bij het baggeren van een watergang BodemGebruiksWaarde (BGW) Concentratie van een stof in sediment, grond of grondwater die geldt als functiegerichte saneringsdoelstelling voor verontreinigingen van voor 1987 en als functiegerichte kwaliteitseis voor het aanbrengen van leeflagen. Compartiment Onderdeel van het fysieke milieu, zoals oppervlaktewater, sediment, grond, grondwater Compartiment bodem Grond (incl. poriewater) en grondwater Compartiment water Oppervlaktewater en sediment Compartiment waterbodem Sediment (incl. poriewater) en grondwater Emissienormen Bepalen welke uitworp (van bijvoorbeeld afvalwater), niet of slechts gedurende een bepaalde tijd, of met een bepaalde frequentie, overschreden mag worden


105

Ernstig Risiconiveau(ER) Wetenschappelijk afgeleide waarde die aangeeft bij welke concentratie sprake is van ernstige effecten op het ecosysteem Voor 'ernstig effect' wordt als criterium gehanteerd dat theoretisch 50 o/o van de soorten in het ecosysteem schade kan ondervinden. Andere begrippen met dezelfde betekenis als ER zijn: EBVC = Ernstige BodemVerontreinigings Concentratie HC, = 'Hazardous Concentration for 50 'Yoof the species' Gehaltetoets Productnorm die bepalend is of zoute baggerspecie in zoute wateren verspreid mag worden Interventiewaarde Waarde specifiek voor het (water)bodemcompartiment, die aangeeft bij welke concentratie sprake is van ernstige of dreigende ernstige vermindering van de functionele eigenschappen van de bodem voor mens, plant of dier. Er zijn interventiewaarden voor (water)bodem en grondwater. Bij overschrijding van de interventiewaarde in 25 m3 grond of sediment of 100 m3 grondwater (bodemvolume) spreekt men van een ernstig geval van (water)bodemverontreiniging. Kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater Geven aan welke concentratie van een bepaalde (schadelijke) stof in het oppervlaktewater, waaraan de specifieke functie is toegekend, moet worden bereikt of gehandhaafd. Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR) Waarde die aangeeft bij welk blootstellingsniveau of bij welke concentratie in een bepaald compartiment (bijvoorbeeld oppervlaktewater of sediment) het risico voor mens, plant of dier maximaal toelaatbaar wordt geacht. Er zijn MTR waarden voor het ecosysteem en MTR waarden voor de mens afgeleid. De MTR waarden uit het waterbeleid (milieukwaliteitsnormen in de Vierde Nota) hebben alleen betrekking op het ecosysteem. Voor het ecosysteem is het MTR gelijk aan de concentratie per stof in een bepaald compartiment waarbij theoretisch 5 'Yovan de soorten schade kan ondervinden (dat is hetzelfde als het 95 OLo beschermingsniveau). De MTR waarden voor de mens worden vooral gebruikt in het kader van de Wet bodembescherming (Wbb). Voor de mens wordt het begrip MTR op 2 manieren gebruikt:


106

1. Het maximale dagelijkse blootstellingsniveau, uitgedrukt in microof milligram per kilogram lichaamsgewicht, waarbij bij levenslange blootstelling geen negatieve effecten op de gezondheid te verwachten zijn of (voor kankerverwekkende stoffen) het dagelijkse blootstellingsniveau waarbij bij levenslange blootstelling een kans van 1O-6 op sterfte voorspeld kan worden; 2. De concentratie in een bepaald compartiment, waarbij het bovengenoemde maximale blootstellingsniveau wordt bereikt. De MTR waarden voor de mens vormen, samen met de HC, waarden voor het ecosysteem (zie onder Ernstig Risiconiveau) de basis voor de interventiewaarden (zie onder interventiewaarden). De MTR waarden voor het ecosysteem worden niet gebruikt bij de afleiding van de interventiewaarden. Zij vormen de basis voor milieukwaliteitsnormen in het algemene milieubeleid. Milieunormen Is de verzamelterm voor alle normen die op het milieu betrekking hebben, zoals milieukwaliteitsnormen, productnormen, emissienormen, en depositienormen. MTR Zie Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau. Onderhoudsspecie Baggerspecie die vrijkomt bij het onderhoud aan vaarwegen en waterwegen. Opslaan van baggerspecie Het tijdelijk op of in de bodem brengen van baggerspecie vooruitlopend op andere handelingen met baggerspecie. Partitie- of verdelingscoëfficiënt Constante die de verdeling van een stof over de vaste fase en de opgeloste fase aangeeft. Productkwaliteitsnormen voor baggerspecie Eisen waaraan baggerspecie moet voldoen voor een bepaald gebruik (zoals verspreiden) of om een bepaalde toepassing ervan te reguleren Saneren van waterbodem Het beperken en zoveel mogelijk ongedaan maken van verontreiniging en de directe gevolgen daarvan, of van dreigende verontreiniging van de waterbodem (Wet bodembescherming). Saneringsspecie Baggerspecie die vrijkomt bij de sanering van de waterbodem.


107

Signaleringswaarde Sediment-norm voor de concentratie zware metalen, in met name anaërobe sedimenten, waaronder sanering niet urgent is. Storten van baggerspecie Het binnen een inrichting in de bodem brengen van baggerspecie, teneinde zich hiervan te ontdoen. Streefwaarde Waarde die het kwaliteitsniveau aangeeft waarbij de functionele eigenschappen van een bepaald compartiment voor mens, plant en dier zijn veiliggesteld. Toepassen van baggerspecie Het toepassen van (gerijpte) baggerspecie als bouwstof in werken Toetsingswaarde Productnorm die bepalend is of zoete baggerspecie (onder voorwaarden) op land of in zoet oppervlaktewater verspreid mag worden. Verspreiden van baggerspecie Het op of in de bodem of in oppervlaktewateren brengen van baggerspecie buiten inrichtingen teneinde zich hiervan te ontdoen Verwaarloosbaar Risiconiveau Waarde die aangeeft bij welk blootstellingsniveau of bij welke concentratie in een bepaald compartiment (bijvoorbeeld oppervlaktewater of sediment) het risico voor mens, plant of dier verwaarloosbaar wordt geacht. Het VR wordt in principe gesteld op 1/1O0 van het MTR (zie onder Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau). Deze factor 1O0 is mede geintroduceerd om rekening te houden met combinatietoxiciteit.


108

Bijlage 2 Lijst van afkortingen Algemene milieukwaliteit (vervallen term) Besluit Aanwijzing Gevaarlijke Afvalstoffen Bijzondere Milieukwaliteit (vervallen term) Besluit Overige Organische Meststoffen Bouwstoffenbesluit bodemen oppervlaktewaterenbescherming Commissie Integraal Waterbeheer (voorheen CUWVO) CIW Coördinatiecommissie Uitvoering Wet Verontreiniging cuwvo Oppervlaktewateren Ernstige Bodem Verontreinigings Concentratie EBVC Evaluatienota Water ENW Ernstig risiconiveau ER Isoleren, Beheersen en Controleren IBC Indicatief Meerjaren Programma IMP Integrale Normstelling Stoffen INS Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau MTR derde Nota waterhuishouding NW3 vierde Nota waterhuishouding NW4 derde Nationaal Milieubeleidsplan NMP3 OS PARCOM Oslo-Parijs Commissie Verwaarloosbaar Risiconiveau VR Wet Bodembescherming Wbb Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren WVO Wet Verontreiniging Zeewater wvz Wet Milieubeheer WM

AMK BAGA BMK BOOM BSB


CIW, mei 2000

1o9

Bijlage 3 Productkwaliteitsnormen drinkwater Het Waterleidingbesluit (besluit van 2 april 1984, Staatsblad 1984, 220, houdende wijziging van het Waterleidingbesluit Stb. 1960,345; gewijzigd bij besluit van 1 maart 1994, Stb. 202) omvat de kwaliteitseisen voor drinkwater en kwaliteitsklassen voor water als grondstof voor de bereiding van drinkwater. Deze normenlijsten zijn in deze bijlage opgenomen (respectievelijk bijlage 3a en bijlage 3b). Aan de normen in het Waterleidingsbesluit liggen de volgende EEGrichtlijnen ten grondslag: - 15 juli 1980, betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water (80/778/EEG, Pb. Nr. L229/11); - 16 juni 1975, betreffende de vereiste kwaliteit van het oppervlaktewater dat is bestemd voor de produktie van drinkwater in de Lid-staten (75/440/EEG, Pb. Nr. L194/34). De implementatie van de nieuwe EU-drinkwaterrichtlijn (gepubliceerd in 1998) in de Nederlandse wet- en regelgeving zal, naar verwachting in het jaar 2000, leiden tot een nieuw Waterleidingbesluit. Hierin zullen nieuwe kwaliteitseisen voor drinkwater zijn opgenomen.

Waarden die niet mogen worden overschreden Parameter

Waarden

1. Arseen 2. Cadmium 3. Cyaniden 4. Chroom 5. Kwik 6. Nikkel 7. Lood 8. Antimoon 9. Seleen 1O. Pesticidenwaaronder worden verstaan: - organochloor-pesticiden en hun isomeren - choline-esterase remmers - carbamaten - andere bestrijdingsmiddelen alsmede polyhalogeen bi- en trifenylen per afzonderlijke stof: totaal: 11, Polycyclische aromatische koolwaterstoffen 12. Bacteriën van de coligroep

50 pg/l As ’) 5 pg/I Cd ’) 50 pg/l CN 50 pg/I Cr 1 pg/l Hg ’) 50 pg/l Ni 50 pg/l Pb 1,2) 1O pg/l Sb 1O pg/l Se

0,1 pg/l 0,5 pgil 0 2 pgA - in drinkwater bij het verlaten van het pompstation minder dan 1 per 300 ml 3, - in drinkwater in het distributiegebied minder dan 1 per 100 ml 3, 1B.ThermotoIerante bacteriën van de coligroep - in drinkwater bij het verlaten van het pompstation minder dan 1 per 300 mi 3, - in drinkwater in het distributiegebied minder dan 1 per 100 ml 3, 14. Faecale streptococcen minder dan 1 per 1O0 ml 15. Sporen van sulfiet-reducerende clostridia minder dan 1 per 1O0 ml


110

~

Noot

Bij geconstateerde overschrijding van 5 pg/I arseen, en 1 Vg/l cadmium, 0,2 pgil kwik, en 15 pg/l lood in drinkwater bij het verlaten van het pompstation, dient de eigenaar de inspecteur van de volksgezondheid, belast met het toezicht op de hygiëne van het milieu, hiervan onverwijld in kennis te stellen. Bepaling van het loodgehalte dient te geschieden nadat de inhoud van het leidinggedeelte waaruit het monster zal genomen worden, ververst is. Indien de waarde wordt overschreden en zulks eveneens het geval is na herhaling van het onderzoek, dient onderzoek plaats te vinden ten aanzien van de andere microbiologische parameters van deze tabel.

~

~


CIW, mei 2000

111

Bijlage 3a Kwaliteitseisen drinkwater Waarden die tenminste aanwezig dienen te zijn indien het water, alvorens aan de verbruikers te worden geleverd, een hardheidsverlagingof ontzouting heeft ondergaan. Parameter

Waarden

1. Calcium en magnesium

60 mg/l Ca++, uitgedrukt in mg/l Ca++,te berekenen als aantal mg Ca+++ 1,66x aantal mg Mg+'/l 30 mg/l HCO;

2.Waterstofcarbonaat

Waarden die slechts mogen worden overschreden bij uitzonderlijke weersomstandigheden of door invloed van de natuurlijke gesteldheid en de structuur van de bodem op het water (Besluit 220, artikel 4, tweede lid, sub a). Parameter

Waarden

1. Kleurintensiteit 2. Troebelingsgraad

20 mg/l PVCo schaal 10 mg/l Si02 of de overeenkomende waarde

3. Geurverdunningsfactor

2 bij 12 "C 3 bij 25 "C 2 bij 12 "C 3 bij 25 "C 25 "C 7 pH 9,5 1 O00 mg/l 150 mg.1 SO;.') 1,l mg/l F 0,16mg/l N 1 mg/l N 0,l mg/l NO; 50 mg/l NO; 2 mgil P

in formazine-troebelingseenheden

4.

Smaakverdunningsfactor

5. Temperatuur 6. Zuurgraad 7. Droogresten (bij 180 "C) 8. Sulfaat 9. Fluoride 10.Ammonium 1 1 . Organisch gebonden stikstof 12. Nitriet 13. Nitraat 14. Fosfaat (totaal) 15.Oxideerbaarheid met kaliumpermanganaat (bepaling uitgevoerd in zuur milieu) 16. Natrium 17. Kalium 18. Magnesium 19. Aluminium 20. IJzer 21. Mangaan 22. Zilver 23. Barium 24. Minerale olie 25. Met waterdamp vluchtige fenolen 26. Oppervlakte-actieve stoffen die reageren met methyleenblauw 27. Zwavelwaterstof 28. Agressiviteit

5 mg/l O, 120 mg/l Na+2, 12 mg/l K+ 50 mg/l Mg++ 0,2mg/l AI 3, 0,2mg/l Fe 50 pg/I Mn 1 O pg/I Ag 500 pg/l Ba 10 pgA 0,5pg/l C,H,OH 200 pg/l laurylsulfaat niet organoleptisch aantoonbaar het water mag niet aggressief zijn

Noot 1 Voor overschrijding van deze waarde kan ontheffing worden verleend tot ten hoogste 250 mgil SO;.. 2 Voor overschrijding van deze waarde kan ontheffing worden verleend tot ten hoogste 150 mg/l met dien verstande dat deze waarde beschouwd moet worden in een waarnemingenreeks over een periode van 3 jaar waarbij ten minste 80 % van de waarnemingen aan deze eis moet voldoen.

Normen voor het Waterbeheei Achtergronddocument NW4 CIW, mei 2000

112

3 Bij geconctateerde overschrijding van 30 pg/l aluminium in het drinkwater bij het verlaten van het pompstation dient de eigenaar de inspecteur van de volksgezondheid, belast met het toezicht op de hygiëne van het milieu, hiervan onverwijld in kennis te stellen.

Waarden die niet gelden indien dit - de grondstof alsmede de bereiding en de distributie van het drinkwater in aanmerking genomen redelijkerwijs niet van de eigenaar kan worden gevergd (Besluit 220, artikel 4, tweede lid, sub b).

-

Parameter

Waarden

1. Geleidingsvermogen voor electriciteit 2. Chloride

125 mS/m '1 150 mg/l C Ï ') 150 mg/l Ca++'1

3.

Calcium

4. Zuurstof 5. Met chloroform extraheerbare stoffen 6. 7.

Gehalogeneerde koolwaterstoffen, geen pesticiden zijnde Koper

8.

Zink

9. Gesuspendeerde stoffen 10. Boor 1 1 , Aantal bij 22 "C kweekbare kiemen

12. Aantal bij 37 "C kweekbare kiemen

niet minder dan 2 mgll O, 1 mg/l (droogrest) 1 pg/I per afzonderlijke stof

-

in drinkwater bij het verlaten van het pompstation: O,I mg/i Cu ') - in drinkwater na 16 uur stilstand in een koperen leiding: 3 mg/ I Cu ') - in drinkwater bij het verlaten van het pompstation: O,I mg/i Zn ') - in drinkwater na 16 uur stilstand in een verzinkt metalen leiding: 5 mg/ I Zn ') I mg/i I mg/i B ') in het distributiegebied, als geometrisch jaargemiddelde, minder dan 100 per ml 2, in het distributiegebied, als geometrisch jaargemiddelde, minder dan 10 per ml )'

Noot 1 Ten aanzien van de parameters geleidingsvermogen voor electriciteit, chloride, calcium, koper, zink, gesuspendeerde stoffen en boor is van overschrijding sprake als het jaargemiddelde van de waarnemingen de in de tabel genoemde waarden overschrijdt. 2 bij gesloten leidingnet, niet in de gevallen waarin het leidingnet in verband met reparaties is geopend.


113

Bijlage 3b Kwaliteitsklassen voor oppervlaktewater voor de bereiding van drinkwater De in deze bijlage genoemde normen richten zich primair tot de waterleidingbedrijven. Oppervlaktewater, bestemd om te worden gebruikt voor de bereiding van drinkwater, wordt ingedeeld in de kwaliteitsklassen I , I I en III, op grond van de waarden van de parameters, genoemd in de tabel. Oppervlaktewater valt in één der kwaliteitsklassen indien geen der waarden van de parameters, genoemd in kolom B van de desbetreffende klasse, wordt overschreden. De eigenaar is verplicht overschrijding van de in de tabel genoemde waarden, behorend bij de kwaliteitsklasse waarin het door hem gebruikte oppervlaktewater valt, te melden aan de inspecteur, de waterkwaliteitsbeheerder, en in bepaalde gevallen de Minister. Dit geldt zowel voor de waarden vermeld in kolom A als in kolom B van de tabel. Het is de eigenaar verboden drinkwater te bereiden uit oppervlaktewater dat niet voldoet aan de ten aanzien van kwaliteitsklasse III, onder B, in de tabel genoemde waarden. Het is de eigenaar voorts verboden drinkwater te bereiden uit oppervlaktewater, vallende in één van de kwaliteitsklassen I, II of III, tenzij het water tevoren is behandeld op een bij de kwaliteitsklasse passende wijze. Hierbij gelden, oplopend van klasse I tot klasse 111, steeds strengere eisen voor de zuiveringstechniek. Deze eisen zijn verwoord in het Besluit (Besluit houdende wijziging van het Waterleidingsbesluit, Staatsblad 1984,220). Voor alle parameters is een minimale meetfrequentie vastgelegd. Hieraan is de beoordeling gekoppeld of van overschrijding van de waarde van een parameter sprake is. Voor dit toetsingsvoorschrift wordt hier verwezen naar het genoemde Besluit en naar de wijziging van 1 maart 1994, Stb. 202.


114

Kwaliteitseisendie gelden bij de inname van oppervlaktewater dat is bestemd voor de bereiding van drinkwater Parameter

Eenheid

Kwaliteitskiassen II A

Zuurgraad Kleurintensiteit Gesuspendeerde stoffen Temperatuur Geleidingsvermogen voor electriciteit Geurverdunningsfactor bij 20 "C Chloride Sulfaat Fluoride Ammonium Organisch gebonden stikstof Nitraat Fosfaat 3, Zuurstof opgelost Chemisch zuurstofgebruik Biochemisch zuurstofgebruik *) Natrium IJzer opgelost Mangaan Koper Zink Boor Arseen Cadmium Chroom Lood Seleen Kwik Barium Cyanide oppervlakte aktieve stoffen die reageren met methyleen-blauw Met waterdamp vluchtige fenolen Minerale olie Policyclische aromatische koolwaterstoffen Organochloor-pesticiden totaal Organochloor-pesticiden per afzonderlijke stof: Choline-esterase remmers Bacteriën van de coligroep (totaal) Thermotolerante bacteriën van de coligroep Faecale streDtococcen

pH-eenheden mgll mgll "C mS1m bij 20 "C

6,5-9,0 50

-

25 1O0 16

-

mgll CI mgll SO, mgll F mgll N mgll N mgll NO, mgll P mgll O, rngll O, mgll O, mgll Na mgll Fe pg11 Mn pgll Cu pgll Zn cigll B pgll As pg11 Cd pgll Cr pgll Pb pgll Se vg/l Hg pgll Ba pg11 CN vg/1

200

v!#

-

1O0

1 ,o 12 23

50 02

25 30 6 120

03 500 50 200 1 O00 20 1,s

50 30 10

03 200 50 200

C&OH

200

Pg11

02

w1

0,1

KI/1

0,05

vgll mediaan per 100 ml 4, mediaan per 1O0 ml 4,

-

mediaan per 1O0 rnl 4,

1 O00

1 ,o

2000

Noot

Overschrijding van deze waarde is toegestaan als deze het gevolg is van uitzonderlijke weersomstandigheden (art. 17d, onder b). Bovendien kan ontheffing bij overschrijdingvan deze waarde worden verleend indien de overschrijding het gevolg is van uitzonderlijke geografische omstandigheden (art. 17e, tweede lid, onder b). Ontheffing bij overschrijding van de voor deze parameter genoemde waarden kan worden verleend indien het oppervlaktewater afkomstig is uit meren met een diepte van ten hoogste 20 rn, waarin vervanging van het water meer dan een jaar in beslag neemt en waarin geen afvalwater wordt geloosd (art. 17e, tweede lid, onder b.) De aangegeven waarde betreft het rekenkundige gemiddelde van de waarnemingen over een kalenderjaar en is niet van toepassing op oppervlaktewater dat rechtstreeks wordt verwerkt tot drinkwater. Van de waarnemingen, verricht gedurende de laatste 12 maanden. Gemiddelde van de waarnemingen over een kalenderjaar.


115

Bijlage 4 Productkwaliteitsnormen zuiveringsslib Een product dat voortkomt uit de actieve beheerstaak van de waterbeheerder is het zuiveringsslib van rwzi’s. Er bestaan normen voor het toepassen van zuiveringsslib op (1andbouw)grond. Deze zijn vastgelegd in het Besluit kwaliteit en gebruik Overige Organische Meststoffen (BOOM). Dit besluit is gebaseerd op de Wet Bodembescherming en de Meststoffenwet. De regeling onderscheidt kwaliteitsnormen (samenstellingseisen) en gebruiksnormen. De kwaliteitsnormen geven maximale gehalten van een aantal zware metalen, die de meststoffen mogen bevatten. De kwaliteitsnormen zijn, behalve voor zwarte grond, onafhankelijk van het lutum- en organisch stofgehalte. De gebruiksnormen geven aan wat de randvoorwaarden zijn voor toepassing en wat de maximale hoeveelheden zuiveringsslib, compost of zwarte grond zijn die bij een bepaald bodemgebruik jaarlijks toegepast mogen worden en bepalen dus, in combinatie met de kwaliteitsnormen, de hoeveelheden zware metalen en arseen, die jaarlijks aan de grond mogen worden toegevoegd. In deze bijlage zijn alleen de kwaliteitsnormen weergegeven. Bron: Besluit van 30 januari 1988, houdende regels met betrekking tot de kwaliteit en het op of in de bodem brengen van overige organische meststoffen, Stb. 1998, 86 (vóór de Securitel-hersteloperatie oorspronkelijk gepubliceerd in Stb. 1991, 613 en laatstelijk gewijzigd bij besluit van 20 december 1996, Stb. 685)

Samenstellingseisen zuiveringsslib Organische stof of zuurbindende waarde ’)

tenminste 50 % van de droge stof (ds) tenminste 25 op ds-basis

Cd (Cadmium) Cr (Chroom) Cu (Koper) Hg (Kwik) Ni (Nikkel) Pb (Lood) Zn (Zink) As (Arseen)

ten ten ten ten ten ten ten ten

hoogste 1,25 mg/kg ds hoogste 75 mg/kg ds hoogste 75 mgikg ds hoogste 0,75 mg/kg ds hoogste 30 mg/kg ds hoogste 1O0 mg/kg ds hoogste 300 mg/kg ds hoogste 15 mg/kg ds

Noot

1 Aan tenminste één van beide eisen dient te worden voldaan


116

Samenstellingseisen zwarte grond, alsmede toetsingswaarden voor de bodem bij het gebruik van zuiveringsslib of compost ten ten ten ten ten ten ten ten

Cd (Cadmium) Cr (Chroom) Cu (Koper) Hg (Kwik) Ni (Nikkel) Pb (Lood) Zn (Zink) As (Arseen)

hoogste 0,4 + 0,007 (L + 3H) mg/kg ds hoogste 50 + 2 L mg/kg ds hoogste 15 + 0,6 (L + H) mg/kg ds hoogste 0,2 + 0,0017 (2 L +H) rng/kg ds hoogste 1O + L mg/kg ds hoogste 50 + L + H mg/kg ds hoogste 50 + 1,5 (2 L + H) mg/kg ds hoogste 15 + 0,4 (L + H) mglkg ds

L = % luturn H = % organisch stof, met dien verstande dat in de berekening dit percentage nimmer hoger is dan 15


117

Bijlage 5.1 Minimumkwaliteit (MTR) en Streefwaarden voor water en sediment IJkpunten voor stoffen in watersystemen (MTR: korte termijn (2000), Ctreefwaarde: lange termijn (zo mogelijk voor 201O)). De getalswaarden voor de totale concentratie in water gelden voor een zwevend-stofconcentratie van 30 mg/l. De getalswaarden voor sediment gelden voor de standaard van 1O o/o organische stof en 25 Y0 lutum. Voor standaard zwevend stof (20 o/o organische stof en 40 Y0 lutum) liggen de getalswaarden voor metalen een factor 1 3 hoger en voor organische verbindingen een factor 2 hoger dan voor sediment. O m de analyseresultaten van wateren sedimentmonsters te kunnen toetsen aan deze tabel, moeten zij worden omgerekend naar standaardwaarden. Zie hiervoor bijlage 8 en bijlage 9. De Streefwaarde en MTR voor metalen is inclusief de landelijke achtergrondconcentratie, zoals gegeven in bijlage 5.2. De achtergrondconcentraties voor de Noordzee gelden voor het midden.

OPPERVLAKTEWATER (opgelost) achtergrond concentratie landelijke Noordzee streefwaarde

METALEN

cadmium anorg. kwik methyl-kwik koper nikkel lood zink chroom arseen

vg/l 0,03 in) 0,003 (n) 03(4 0,02 (n) O,4 in)

antimoon barium beryllium cobalt molybdeen seleen thallium tin vanadium boor Q uranium Q zilver Q zoute wateren:


OPPERVLAKTEWATER (totaal)

SEDIMENT (droge stof)

landelijke streefwaarde


MTR-sed

Pgll 0,08 0,Ol 0,oi 03 3,3 03 2,9 03 1

mg/kg d.s. 0,8 0,3 03 36 35 85 140 1O0 29

rnglkg d.s. 12 # 10 # 1,4 73 44 530 # 620 380 # 55 #

09 75 0,02 02 4,3 0,09 0,06 02 03

3 160

15 # 300 1.2 19 200 # 23 2,6

MTR

1,1

9 3 0,7 1 42

6-5 0,Ol 0,0008 0,Ol

56

5,5

118

OPPERVLAKTEWATER streefMTR waarde opgelost totaal ORGANISCHE VERBINDINGEN PAK

cig/l 0,Ol

MTR totaal

SEDIMENT ctreefwaarde droge stof

MTR-sed droge stof

lJgl1 12 0,08 03 0-5 0,03 03 02 02 05 09

mglkg d.s. 0,001 * 0,001 0,005 * 0,03 * 0,003 0,l * 0,02 0,003 * 0,08 0,06 *

mglkg d s . 0,l * 0,l * 0,5 3' 0,4 * 11 * 2' 3' 8* 6'

naftaleen anthraceen fenantreen fluorantheen benz(a)anthraceen chryseen benzo(k)fluorantheen benzo(a)pyreen benzo(ghi)peryleen indenopyreen

03 0,04 0,05 0,03 0,04

0,0008 0,003 0,005 0,0003 0,009 0,002 0,002 0,005 0,004

chloorbenzenen rnonochloorbenzeen dichloorbenzenen (ind) trichloorbenzenen (ind) tetrachloorbenzenen (ind) pentachloorbenzeen hexachloorbenzeen

ngll 690000 250000 67000 24000 300 9

ngll 7000 3000 700 200 3 0,09

ngll 690000 250000 67000 24000 300 9

pg/kg d.s. a0 4 2 0,7 1 0,05

pglkg d.s. 8000 6000 7000 7000 1O0 5

chloorfenolen monochloorfenolen (ind) dichloorfenolen (ind) trichloorfenolen (ind) tetrachloorfenolen (ind) pentachloorfenol

ngll 25000 15000 3000 1O00 4000

ng/l 300 200 30 10 40

ng/l 25000 15000 3000 1O00 4000

pglkg d.s. 2 3 1 1 2

pglkg d.s. 200 300 1O0 300 300

chlooranilines rnonochlooranilines (ind) dichlooranilines (ind) trichlooranilines (ind) tetrachlooranilines (ind) pentachlooraniline

lm

iJg/l 0,02 0,03 0,06 0,03 0,001

lJg/l 2,o 3,O 6,O 3,O 0,1

pglkg d.s.

2,o 38 6,O 38

12 42 1,7! 0,6

pglkg d.s. 40 120 420 1220 60

lm

IJgll 10 50 50! l!

pglkg d s . 03 3,5 a,7! 0,2!

pglkg d.s. 30 350 870! 20!

12 0,07 03 03

0,Ol

0,1

0,4

(ch1oor)methylanilines rnonornethylanilines (ind) dirnethylanilines (ind) trirnethylanilines (ind) chloormethylanilines (ind)

ligll 10 50 50!

I!

0,1 03 0,5! 0,01!

(ch1oor)nitroanilines rnononitroanilines (ind) nitro-N-phenylanilines (ind) dinitroanilines (ind) rnonochloornitroanilines (ind) dichloornitroanilines (ind)

cig/I 340 3! 1O! 3! 2!

IJgll 3,4 0,03! 0,1! 0,03! 0,02!

l?3ll 340 3! 1O! 3! 2!

pglkg d.s. 15 5,3! 2,3! 0,4! 0,6!

pglkg d.s. 1450 530! 230! 40! 60!

vluchtige koolwaterstoffen benzeen acrylonitril 3-chloorpropeen dichloorethanen (ind) 1, I dichlooretheen 1,2-dichlooretheen dichloormethaan 1,2-dichloorpropaan 1,3-dichloorpropaan

IJgll 240 8! 3 700 3400 6100 20000 76 76

Pgll 2 0,08! 0,03 7 34 61 200

Pgll 240 8! 3 700 3400 61 O0 20000 76 76

mglkg d.s. 0,Ol 0,000007! 0,00005 0,02 0,1 02 0,4 0,002 0,002

mglkg d.s. 1 0,0007! 0,005 2 12


119

03 08

I# 1O# 02 02

OPPERVLAKTEWATER streefwaarde MTR

opgelost

totaal

MTR

SEDIMENT streefwaarde

MTR-sed

totaal

droge stof

droge stof

mglkg d . s . 0,0002 0,0004 0,06 0,03 0,00002! 02 03 05 03 0,1 0,002 04 0,Ol 0,07 0,4 0-1 0,02

mglkg d.s. 0,02 0,04 6 3 0,002! 17 33 49 25 14 4

ORGANISCHE VERBINDINGEN

vluchtige koolwaterstoffen 1,3-dichloorpropeen 2.3-dichloorpropeen etheen ethylbenzeen ethyleenoxide hexachloorethaan monochloortoluenen (ind) pentachloorethaan styreen 1, I ,2,2,-tetrachloorethaan tetrachlooretheen tetrachloormethaan tolueen 1, I ,I -trichloorethaan 1, I ,2-trichloorethaan trichlooretheen trichloormethaan vinylchloride xylenen (ind)

Kl/I

IJ911

P9/1

8 8 8500 370 84! 83 310 230 570 3300 330 1100 730 21O0 7900 2400 590 820 380

0,08 0,08 85 4 0,8! 03 3 2 6 33 3

8 8 8500 370 84! 83 310 230 570 3300 330 1100 730 2100 7900 2400 590 820 380

ngll 0,Ol 04 0,04 0,009 0,005 0,004 02 33 9 9 0,005 0,005 0,02

organochloorverbindingen

ngll

aldrin dieldrin endrin DDT DDD DDE a-endosulfan a-HCH P-HCH yHCH (lindaan) heptachloor heptachloorepoxide chloordaan

03 12 4 0,4 04 0,4 20 3300 800 910 03 03 2

organofosforverbindingen

ngll 11 12 2

azinfos-ethyl azinfos-methyl chlooríenvinfos chloorpyrifos cumafos demeton diazinon dichloorvos dimethoaat disulfoton ethoprofos fenitrothion fenthion foxim heptenofos malathion mevinfos oxydemeton-methyl parathion(-ethyl) parathion-methyl


3 0,7 140 37 0,7 23000 82 63 9 3 82! 20 13 2 35! 2 11

120

11 7 21 79 24 6 8 4

ngll 0,1 0,1

0,02 0,03 0,007 1 0,4 0,007 230 0,8 0,6 0,09 0,03 0,8! 02 0,1 0,02 0,4! 0,02 0,1

ngll 1 39 4 03 0,s

0,Ol 0,1

pglkg d.s. 0,06 03

0,04

20 3300 860 920 03 0,s 2

0,09 0,02 0,Ol 0,Ol 3 9 0,05 0,7 0,0002 0,03

ngll 11 12 2

pglkg d.s. 0,005 0,009 0,0006

3 0,7 140 37 0,7 23000 82 63 9 3 82! 20 13 2 35! 2 11

0,Ol

0,4

I# 4 7 39 13 2 0,1# 14 pglkg d . s . 6 450 4 9 2 1

1 290 920 230 0,7 0,02 3

0,0006

pglkg d . s . 0,5 03 0,06 1 0,06

0,Ol 0,00003 08 0,03 0,003 0,007 0,004 0,08! 0,003 0,009 0,0006 0,0003!

0,003 78 6 03 0,7 09 8! 0,s 03 0,06 0,03!

0,001

0,Ol

1

0,1 1

OPPERVLAKTEWATER streefMTR waarde opgelost

totaal

pyrazofos tolclofos-methyl triazofos trichloorfon

ng/l 40 790! 32 1

organotinverbindingen tetrabutyltin-verbindingen zoute wateren: tributyltin-verbindingen zoute wateren: trifenyltin-verbindingen zoute wateren:

MTR

SEDIMENT streefwaarde

MTR-sed

totaal

droge stof

droge stof

ng/l 0,4 8! 03 0,Ol

ngll 40 800! 32 1

pg/kg d.s. 0,02 l! 0,007 0,00002

pglkg d.s. 2 130! 0,7 0,002

ng/l 1600! 17! 14 1 5 08

ng/l 16! 0,2! 0,1 0,Ol 0,05 0,009

ng/l 1600! 17! 14 1 5 03

pg/kg d.s. 0,8! 0,008! 0,1 0,007 0,06 0,Ol

pg/kg d.s. 78! 0,8! 10 0,7 6 1

organische siliciumverbindingen octamethyltetrasiloxaan

cigll 09

PS/I 0,005

05

mglkg d.s. 0,Ol

mglkg d.s. 13

zuren (fenolherbiciden & chloorfenoxycarbonzuur-herbiciden) bentazon 2,4-D dichloorprop dinoseb dinoterb DNOC MCPA mecoprop 2,4,5-T

cig/I

cig/I

p911

pglkg d.s.

pglkg d s .

64! 10 40 0,03 0,03 21 2 4 9!

0,6! 0,1 04 0,0003 0,0003 02 0,02 0,04 0,09!

64! 10 40 0,03 0,03 21 2 4 9!

03 32 0,003 0,1 0,7 0,05 0,02 0,2!

carbamaten & dithio-carbamaten aldicarb benomyl carbaryl carbendazim carbofuran maneb metam-Natrium methomyl oxamyl pirimicarb propoxur

ngll 98 150 230 110 91o als €TU 35! 80 1800 90 10

nglt 1 2 2

ngll 98 150 230 110 910 als ETU 35! 80 1800 90 10

pglkg d.s. 0,001 0,006 0,03 0,03 0,02 2 0,006! 0,001 0,Ol 0,02 0,0001

pglkg d.s. 0,1 08 3 3 2

carbamaten & dithio-carbamaten thiram tri-allaat zineb

ng/l 32 1900 als €TU

ng/l 03 19

ng/l 32 1900 ais ETU

pglkg d.s. 0,008 02 130!

pglkg d.s. 08 160

triazinen, pyridazinen & triazolen anilazin atrazin chloridazon cyanazin desmetryn metamitron simazin

ng/l 85 2900 73000 190 34000! 1O000 140!

ng/l 03 29 730 2 340! 1O0

ngll

pg/kg d.s. 0,02 0,2! 3 0,01! 0,08! 1 0,009!

pglkg d.s. 2 26 350 2 370! 95 0,9!

ORGANISCHE VERBINDINGEN organofosforverbindingen


121

1

9 0,4! 0,8 18 03 0,1

l!

85 2900 73000 190 34000! 1O000 140!

l!

130! 27 3200 03 11 280 5 2 50!

0,6! O,? 1 2 0,Ol

OPPERVLAKTEWATER ctreefwaarde MTR opgelost totaal

MTR totaal

SEDIMENT streefwaarde droge stof

MTR-sed droge stof

ORGANISCHE VERBINDINGEN synthetische pyrethroiden bifenthrin cypermethrin deltamethrin permethrin

ngll 1 0,09 03 02

ng/l 0,Ol 0,001 0,004 0,003

ng/l 1 0,1 0,4 0,3

pg/kg d.s. 0,05 0,004 0,Ol 0,009

pglkg d.s. 5 0,4 1 0-9

aniliden & dinitro-anilinen metazachloor metolachloor propachloor quintozeen trifluralin

ng/l 34000! 200 1300 2900 37!

ngll 340! 2 13 31 0,4!

ng/l 34000! 200 1300 31O0 38!

pg/kg d.s. 3 0,03 0,06

pglkg d.s. 260 3 6

fenylureum-herbiciden (aromatische chloor-aminen) diuron isoproturon linuron metabenzthiazuron metobromuron

ngll

ngll

ngll

pglkg d s .

pglkg d.s.

430 320 250 1800 1O000

4 3 3 18 1O0

430 320 250 1800 1O000

0,08! 0,05 0,09 0,7 1

9 5 9 67 110

carboximiden captafol captan

ngll 28! 110

ngll 0,3! 1

ngll 28! 110

pg/kg d.s. 0,03! 0,Ol

pgikg d.s. 3! 1

OVERIGE STOFFEN (niet op basis van risico-grenzen) NTA minerale olie

vgll

cig/l

cig/l

mg/kg d.s.

mglkg d.s.

50

1O00

PCB

cig/I

cigl'

iJ9/1

pg/kg d.s. 1 1 4 4 4 4 4

pglkg d.s. 4 4 4 4 4 4 4

IJ911

IJgll

Pg/l

mglkg d.s. 03

mglkg d.s.

vox

5 0,005 03

ETU cholinesterase remming


19!

200

PCB-28 PCB-52 PCB-101 PCB-118 PCB-138 PCB-153 PCB-180 screeningsparameters EOX

0,1!

122

OPPERVLAKTEWATER achtergrond- landelijke concentratie streefNoordzee waarde

MTR

SEDIMENT landelijke streefwaarde

MTR-sed

ALGEMENE STOFFEN Nutriënten ?i eutrofieringspararneters

totaal-fosfaat (mg PA) ortho-fosfaat (mg PA) totaal-stikstof (mg NA) DIN (nitraat+nitriet+ammon.) (mg N/I) ammoniak (mg NA) chlorofyl-a (pg/I)

0,05 (z)

0,15 (4

1

2 2 (2)

0,02 (w) (2)

0,15 (w) 0,02 1O0 (2)

Zouten chloride (mg CM) fluoride (mg F/I) bromide (mg Br/l) sulfaat (mg SO,/I) tot-sulfiden (pg S/I)

200 13 8 1O0

r n n I... I ,

.\**

Radioactieve stoffen (1 Bq = 27 pCi)

rnBq/l

rnBq/l

totale a-activiteit rest p-activiteit tritium-activiteit radium-226 strontium-90 cesium-137 lood-210 polonium-21O cobalt-58 cobalt-60 jodium-131 overige y-stralers

500 (m) 300 (m) 1O000 (m) 5 (m) 15 (m) 20 (m)

1O0 200 1O000 5 10

ALGEMENE PARAMETERS

rnBq/l

Wkg

40 1O0 1O0 10 10 20 2 streefwaarde

MTR

kleur, geur, schuim, vast afval, troebeling

niet zichtbaar of ruikbaar verontreinigd

temperatuur ("C) zuurstof (mg/i) zuurgraad (pH) doorzicht (meter) biologische beoordelingssystemen

25 56,5 - 9 0,4 (z) per watersysteem verder uitwerken

BACTERIOLOGISCHE PARAMETERS

thermotolerante coli's (80 perc., MPN/ml) enterovirussen / fagen


20 afwezig in 10 I

123

Iegend a # : getalswaarde = interventiewaarde

!

: in de afleiding is een onzekerheidsfactor van 10 gehanteerd i.v.m. weinig data (EPNI000).

_.

: geen getalswaarde vastgesteld

*

: geen bodemtypecorrectie voor zandige sedimenten (org. stof < 1O %)

**

: bodemtypecorrectie: F = 175 + 13 L (L = YO lutum).

***

: meting in de ochtend

Q

: de afleiding van deze MTR's wijkt af van de standaardprocedure voor metalen, omdat onvoldoende data beschikbaar zijn voor het vaststellen van een landelijke achtergrondconcentratie. De MTR's zijn voorlopig opgenomen n.a.v. een zaak bij het Europese Hof over de uitvoering van de Richtlijn 76 / 464 / EEG Bij deze milieukwaliteitsnormen dient de lokale achtergrondconcentratie te worden opgeteld.

m

: jaar-waarde, mediaan

w

: winter-waarde (dec - feb), mediaan.

z

: voor totaal-fosfaat, totaal-stikstof en chlorofyl-a heeft dit betrekking op zomerwaarde (apr - sep) voor eutrofieringsgevoelige, stagnante wateren. Er zijn voor deze parameters alleen streefwaarden en MTR's voor het zomergemiddelde in stagnante wateren vastgesteld, omdat eventuele negatieve (eutrofierings)effecten ten gevolge van deze parameters primair in dit seizoen en dit type wateren tot uiting zullen komen; in stromende wateren en in het winterseizoen zijn deze parameters niet kritisch. Concentraties dienen dan ook primair te worden beoordeeld op de effecten in ontvangende stagnante wateren. Een beoordelingsmethodehiervoor is in voorbereiding en zal eind 2000 gereed zijn (CIW werkgroep V). Zolang deze methode nog niet beschikbaar is kan, ten behoeve van de monitoring van de trend in de waterkwaliteit, voor stromende wateren de waarde voor stagnante wateren als jaargemiddelde worden gehanteerd.

j

: jaargemiddelde

(ind) : waarde voor de individuele stoffen uit de groep. n

: jaar-waarde, 90-percentiel

Q Q : voor wateren met een specifieke functie (bijvoorbeeld bestemd voor zwemwater, viswater of de winning van drinkwater) dient ook getoetst te worden aan de normen van het Besluit kwaliteitsdoelstellingen en metingen oppervlaktewateren (zie bijlage 1 I). Dit besluit is afgeleid van de Europese richtlijnen.


124

Toetsvoorschriften Oppervlaktewater Voorafgaand aan de toetsing dient standaardisatie van de meetwaarden plaats te vinden volgens de methode beschreven in bijlage 9. Tenzij anders aangegeven in de tabel, vindt toetsing plaats aan de zogenaamde ‘CUWVO-90-percentiel’ [referentie 251: 1. Overschrijdingen van normen, die zijn veroorzaakt door uitzonder-

lijke weersomstandigheden of uitzonderlijke hydrodynamische omstandigheden, worden niet meegerekend bij de toetsing. 2. Toegestane aantallen overschrijdingen per parameter per lokatie per jaar: Aantal waarnemingen < 11/10*

11/10’t/rn 19 20 t/m 29 30 t/m 39 enz.

Aantal toegestane overschrijdingen O (toetsing maximale waarde) 1 2

3

*: geldt alleen wanneer gedurende de meetperiode een waarneming

is uitgevallen door ijsbedekking Indien ‘jaargemiddelde’ (j) of ‘zomer-waarde’ (z) is aangegeven, wordt het rekenkundig gemiddelde bedoeld, waarbij voor waarnemingen lager dan de detectiegrens het niveau van de detectiegrens wordt meegerekend. De ‘winter-waarden’ (w) voor de achtergrondconcentraties in de Noordzee worden getoetst aan de mediane waarde. Sediment Voorafgaand aan de toetsing dient standaardisatie van de meetwaarden plaats te vinden volgens de methode beschreven in bijlage 9. Bemonstering van de waterbodem vindt minder frequent plaats. Toetsing van de waterbodemgegevens dient eenmaal per twee a drie jaar te worden uitgevoerd, waarbij het bemonsteringsschema zodanig is opgezet dat een representatief beeld wordt verkregen van de kwaliteit van de betreffende waterbodem. De toetsing dient te worden gedaan op basis van een ruimtelijk gemiddelde (rekenkundig gemiddelde) van een min of meer als homogeen van bodemsamenstelling en kwaliteit te beschouwen gebied.


125

Tabel 5.2 Landelijk geldende achtergrondconcentraties oppervlaktewater en grondkediment De getalswaarden voor water-totaal gelden voor de standaard van 30 mg/l zwevende stof; de getalswaarden voor grond en sediment gelden voor standaardbodem (s.b.) van 1O O h organische stof en 25 % lutum. [Referentie 81. Om de analyseresultaten van wateren sedimentmonsters te kunnen toetsen aan deze tabel, moeten zij worden omgerekend naar standaardwaarden. Zie hiervoor bijlage 9.

OPPERVLAKTEWATER landelijke landelijke achtergrond achtergrond concentratie concentratie (opgelost) (totaal)

Metalen

rnglkg d.s.

cadmium anorganisch kwik methyl-kwik koper nikkel lood zink chroom arseen

0,8

03 03 36 35 85 140 1 O0 29

antimoon barium beryllium cobalt molybdeen seleen thallium tin vanadium


SEDIMENT & GROND landelijke achtergrond concentratie (droge stof)

03 73 0,02

0,02

02 1,4

02 1-4

0,04

0,04 0,04

0,04 0,0002 0-8

126

03 76

0,002 1

3 160 1,1 9 03 0,7 1 19 42

Bijlage 6 Omgaan met verontreinigd sediment Verspreidings- en toepassingsbeleid: grenswaarde, uniforme gehaltetoets & toetsingswaarde. Saneringsbeleid: interventiewaarde & signaleringswaarde. De streefwaarden voor individuele stoffen zijn opgenomen in bijlage 5.1. Daar waar een Som-waarde gegeven is, is deze bepalend voor de klasse-indeling. De getalswaarden gelden voor een standaardbodem met 10 % organische stof en 25 %O lutum (voor een toelichting op de bodemtypecorrectie: zie bijlage 8). De getalswaarden zijn weergegeven op basis van droge-stof-gehalten, tenzij anders aangegeven. SEDIMENT streefwaarde somparameters

Metalen

mgikg d.s.

PCB

mglkg d.s.

mglkg d s .

50 03

vluchtige halogeen koolwaterstoffen

mglkg d.s.

CIW, mei 2000

mglkg d s .

mglkg d.s. 4 zb 1,2 zb

mglkg d.s.

mglkg d.s.

mglkg d.s.

60 45 110 365 120 29

7,5 1,6 90 45 530 720 380 55

12 10 190

30 15 400 200 1O00 2500 1O00 150

mglkg d.s.

mglkg d s .

mglkg d.s.

mglkg d.s.

0,015 0,05 0,05 03 0,05 0,05

0,8Q 0,8@ 0,8Q 2,OQ 0,80 0,8@ 0,8Q 0,8Q zb 0,80 0,8@ 10 *

40 *

0,05 0,05 0.05 1'QQQ

210

530 720 380 55

mglkg d.s.

mglkg d.s.

mglkg d.s. mglkg d.s.

0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004

0,03 zb 0,03 zb 0,03 zb 0,03 zb 0,03 zb 0,03 zb 0,03 zb

0,03 0,03 0,03 0,03 0,03 0,03 0,03 02

0,02

overige stoffen


signaleringswaarde

02

minerale olie EOXQ Q Q

Achtergronddocument NW4

interventiewaarde

36 35 530 480 380 55

I'

pentachloorbenzeen hexachloorbenzeen som chloorbenzenen #

toetsingswaarde

03

naftaleen anth raceen fenantreen fluorantheen benz(a)anthraceen chryseen benzo(k)fluorantheen benzo(a)pyreen benzo(ghi)peryleen indeno(l23cd)pyreen som 10-PAK

PCB-28 PCB-52 PCB-101 PCB-I 18 PCB-138 PCB-153 PCB-180 som 7-PCB ###

uniforme gehaltetoets zoute wateren

2

cadmium kwik koper nikkel lood zink chroom arseen Organische verbindingen PAK

grenswaarde ENW

1

mglkg d.s. 1O00

mglkg d s .

mglkg d.s.

mglkg d.s.

1250

3000 7

5000

mglkg d.s.

mglkg d.s.

mglkg d s .

mglkg d.s.

03 0,004

0.3 0,02 *** zbQ Q 0102 30

0,03

127

SEDIMENT

chloorfenolen pentachloorfenol som chloorfenolen ##

streefwaarde somparameters

grenswaarde ENW

uniforme gehaltetoets zoute wateren

toetsingswaarde

mglkg d.s.

mglkg d.s.

mglkg d.s.

mglkg d.c. mglkg d.s. 5 5

0,02

organochloorbestrijdingsmiddelen a-endosulfan a-endosulfan + -sulfaat n-HCH J3-HCH y-HCH (lindaan) som HCH's (a,P,yJ) heptachloor heptachloorepoxide heptachloor iepoxide chloordaan hexachloorbutadieen som pesticiden organotinverbindingen som totaal #### zoet: zout:

signaleringswaarde

10

0,Ol mglkg d . s .

mglkg d.s.

0,02

0,03 0,03

0,04 0,04

0,03

0,04

0,005 0,Ol

0,Ol

0,0200

0,04

mg/kg d s .

mg/kg d.s.

mukg d.s.

mglkg d.s. mglkg d . s .

0,02@Q

0,02 0,02 0,02 0,02

mglkg d . s bestrijdingsmiddelen aldrin dieldrin aldrin + dieldrin endrin som drins som DDT/DDD/DDE

interventiewaarde

mglkg d . s . mglkg d.s.

0,04 4

4

4

0,Ol

0,001

2 4

0,Ol 0,020Q 0,02

0,02 0,0025

4 0,02 0,02 0,02

0,02

4

0.1 mg/kg d.s.

mg/kg d . s .

0,001 0,00001

0,0025

mg/kg d s .

mg/kg d.s.

mglkg d s .

23 2,5

Overige interventiewaarden en bijbehorende streefwaarden die incidenteel van belang kunnen zijn

SEDIMENT

Metalen antimoon barium cobalt molybdeen beryllium zilver seleen tellurium thallium vanadium tin


interventiewaarde


mglkg d s .

mglkg d.s.

15 625 240 200 30 (i) 15 (i) 100 (i) 600 (i) 15 (i) 250 (i)

3 160 9 3 1,1

900 (i)

128

1

42

SEDIMENT interventiewaarde


ORGANISCHE VERBINDINGEN gechloreerde koolwaterstoffen chloornaftaleen dioxine

mglkg d.s. 10 0,001 TCDD-eq (i)

mglkg d.s.

chlooranilinen monochlooranilines dichlooranilines trichlooranilines tetrachlooranilines pentachlooranilines som chlooranilines

mg/kg d.s. 50 50 (i) 10 (i) 30 (i) 10 (i)

pg/kg d.s. 5 5

vluchtige halogeen koolwaterstoffen vinylchloride dichloormethaan 1,I-dichloorethaan 1,2-dichIoorethaan 1,l-dichlooretheen 1,2-dichIooretheen 1,1,1-trichloorethaan 1,1,2-trichIoorethaan trichloormethaan trichlooretheen (tri) tetrachloormethaan (tetra) tetrachlooretheen (per) dichloorpropanen tribroommethaan 4-chloormethylfenolen

mglkg d.s. 0,1 10 15 4 0,3 1 15 10 10 60 1 4 2 (i) 75 (i) 15 (i)

mglkg d.s. 0,01 0,4 0,02 0,02 0,1 02 0,07 0,4 0,02 0,1 09 0,002 0,002


azinfosmethyl

mg/kg d.s. 2 (i)

pg/kg d.s. 0.009

carbamaten & dithio-carbamaten carbaryl carbofuran rnaneb

mglkg d s . 5 2 35

pg/kg d.s. 0,03 0,02 2

triazinen, pyridazinen & triazolen atrazin

mglkg d.s 6

Overige verontreinigingen cyaniden-vrij cyaniden-complex (pH < 5) *I** cyaniden-complex (pH > 5) **** thiocyanaten benzeen ethylbenzeen tolueen som xylenen fenol som cresolen catechol resorcinol hydrochinon tetrahydrofuran tetrahydrothiofeen cyclohexanon

mglkg d.s. 20 650 50 20 1 50 130 25


5

40

5 20 10 10 2 90 45

129


,-

_ I _

_.-__._I_

I . . . -

. .-. ... .....

x__I

mglkg ,ds. 1 ** 5 ** 5 ** 1 ** 0,01 0,03 0,01 o, 1 0,05 0,05 ** 0,05 ** 0,05 ** 0,05 ** 0,l ** 0,l * * 0,l **

SEDIMENT interventiewaarde

styreen som ftalaten pyridine dodecylbenzeen aromatische oplosmiddelen ethyleen glycol diethyleen glycol acrylonitril formaldehyde methanol butanol ethylacetaat 1,2-butylacetaat methyl-tert-butyl ether methylethylketon isopropanol MCPA

mglkg d.s. 1O0 60 0,s 1000 (i) 200 (i) 100 (i) 270 (i) 0,l (i) 0,l (i) 30 (i) 30 (i) 75 (i) 200 (i) 100 (i) 35 (i) 220 (i) 4

landelijke ctreefwaarde

mglkg d.s. 03

0,l ** 0,l **

0,000007

0,00005

legenda (bijlage 6) : voor PAK vervalt de bodemtypecorrectie voor zandige bodems (org. stof < 10 %) @

: in de gehaltetoets vervalt per 1 januari 2001 de bodemtype correctie voor PAK voor zandige bodems (org. stof < I 0 "/O)

SW

: Streefwaarde, zie ook tabel 1

**

: niet op basis van risico-grenzen

(i)

: indicatief niveau voor ernstige verontreiniging

***

: gehaltetoets HCB voor Delfzijl = 0,l mg/kg d.s. (tot 2002)

***I

: zuurgraad: pH(0,OI M CaCl,). Voor de bepaling pH groter dan of gelijk aan 5 en pH kleiner dan 5 geldt de 90 percentiel van de gemeten waarden

#

: onder chloorbenzenen (som) wordt verstaan: de som van alle chloorbenzenen (mono-, di-, tri-, tetra- en pentachloorbenzeen)

##

: onder chloorfenolen (som) wordt verstaan: de som van alle chloorfenolen (mono-, di-, tri-, tetra- en pentachloorfenol)

###

: onder de interventiewaarde polychloorbifenylen (som) wordt verstaan: de som van PCB 28, 52, 101, 118, 138, 153, 180. De streefwaarde geldt voor de som zonder PCB 118

####

: totale gesommeerde concentratie van aangetroffen organotinverbindingen

zb

: zeer bezwaarlijke stof. Voor ten hoogste twee niet-zeer bezwaarlijke stoffen is een overschrijding van de toetsingswaarde met ten hoogste 50 procent per stof toegestaan

!

: in de afleiding is een onzekerheidsfactor van 10 gehanteerd i.v.m. weinig data (EPNIOOO) : geen getalswaarde vastgesteld


130

QQ

: de detectiegrens voor deze stoffen is 0,Ol mg/kg. Pas als gehalten worden gemeten van tenminste driemaal de detectiegrens, wordt een stof als aangetoond beschouwd. Daalt de detectiegrens en wordt het drievoud van de detectiegrens kleiner dan 0,02,dan wordt onderzocht of en hoe de gehaltetoets aangepast moet worden.

QQQ

: Voor PAK geldt dat voor de klasse-indeling voor alle klassen getoetst moet worden aan de som 10-PAK. De getalswaarden (grenswaarden) voor de individuele PAK zijn hier dus niet van belang. Dit geldt niet voor de uniforme gehaltetoets zoute wateren. In deze gehaltetoets wordt wel getoetst aan de getalswaarden van de individuele PAK.

Q Q Q Q : EOX is een trigger voor de eventuele aanwezigheid van gechloreerde en andere halogeenverbindingen. Bij overschrijding van de streef- of toetsingswaarde moet aanvullend (historisch onderzoek worden gedaan naar de aanwezigheid van gechloreerde (en andere halogeen) verbindingen. Indien deze parameters aanwezig zijn, worden ze meegenomen in de klasse-indeling.


CIW, mei 2000

131

Bijlage 7 Streefwaarden, interventiewaarden en Iandelijke achterg rondconcent raties grondwater In deze bijlage zijn voor grondwater de streefwaarden, interventiewaarden, indicatieve niveau's voor ernstige verontreiniging en de landelijke achtergrondconcentraties weergegeven zoals deze zijn opgenomen in de Circulaire streefwaarden en interventiewaarden bodemsanering [referentiel 51. Tevens zijn streefwaarden voor diep grondwater opgenomen waarvoor geen interventiewaarden bestaan die een functie vervullen in het integraal waterbeheer (samen met de milieukwaliteitsnormen opgenomen in bijlage 5.1). De grens tussen het diepe en ondiepe grondwater wordt arbitriar op 1O m gesteld. Deze grens is richtinggevend: indien er informatie voorhanden is dat een andere grens aannemelijk is voor de te beoordelen locatie, dan kan een andere grens genomen worden. Alle waarden hebben betrekking op de opgeloste fractie.

GRONDWATER : metalen

Metalen cadmium anorganisch kwik methyl-kwik koper nikkel lood zink chroom arseen antimoon barium beryllium cobalt molybdeen seleen thallium tin vanadium tellurium Q zilver Q uranium Q boor Q


landelijke achtergrond concentratie (diep)

streefwaarde diep (incl. AC)

streefwaarde ondiep (incl. AC)

interventiewaarde

v s/'

P9/1

v9/1 0,4

IJ si]

0,06

0,06 0,oi

1 3 2,1 1,6 24 2,4 7 0,09 200

0,OY 0-6 0,7 0,02 <2* <2' 12

0,Ol 1-3 2,1

1,7 24 23 72 0,15 200 0,05* 0,7 38 0,07 2' 2,2* 12

0,0008 0,Ol 63

132

0,05 0,05 15 15 15 65 1 10

50 20 5

6 03

75 75 75 800 30 60 20 625 15 (i) 1O0 300 160 (i) 7 (0 50 (i) 70 (i) 70 (i) 40 (i)

GRONDWATER: organische verbindingen en overige anorganische stoffen streefwaarde

interv. waarde

intsrv.

streefwaarde

waarde

ngll

v9/1

ORGANISCHE VERBINDINGEN PAK @

lJW

naftaleen anthraceen fenantreen fluorantheen benz(a)anthraceen chryseen benzo(k)fluorantheen benzo(a)pyreen benzo(ghi)peryleen indenopyreen

0,Ol

Minerale olie Minerale olie chloorbenzenen @ monochloorbenzeen dichloorbenzenen (som) trichloorbenzenen (som) tetrachloorbenzenen (som) pentachloorbenzeen hexachloorbenzeen chloorfenolen @ monochloorfenolen (som) dichloorfenolen (som) trichloorfenolen (som) tetrachloorfenolen (som) pentachloorfenol organochloorverbindingen

aldrin dieldrin endrin aldrin,dieldrin,endrin (som) DDT DDE DDD

DDT,DDE,DDD (som) a-endosulfan a-HCH P-HCH y-HCH (lindaan) HCH-verbindingen heptachloor heptachloorepoxide chloordaan chloornaftaleen som 7 PCB

0,0007' 0,003'

0,003 0,0001* 0,003' 0,0004* 0,0005' 0,0003 0,0004*

1iW 70 5 5

1 0,s 02 0,05 0,05 0,05 0.05

50

600

7 3 0,Ol 0,Ol 0,003

180 50 10

0.00009*

0-5

03

1 O0 30 10 10

02

0,or 0,Ol 0,04 ngll 0,009'

23

1

3 KJll

0,1


azinfos-ethyl azinfos-methyl chloorfenvinfos chloorpyrifos cumafos demeton diazinon dichloorvos dimethoaat disulfoton ethoprofos fenitrothion fenthion foxim heptenofos malathion mevinfos oxydemeton-methyl parathion(-ethyl) parathion-methyl pyrazofos tolclofos-methyl triazofos trichloorfon organotinverbindingen tetrabutyltin-verbindingen zoet tributyltin-verbindingen zoet trifenyltin-verbindingen zoef som-totaal zoet zout

0,l' 0,1*

0,02* 0,OY 0,007*

2(i) ..

.. ..

1* 0,4' 0,007* 230 0,8*

0,6* 0,09' 0,03' 0,8!* 0,2*

.. ..

_. _.

..

., _. ..

0,l' 0,02' 0,4!* 0,02'

.. _.

..

0,1* 0,4' 8!

..

0,3* 0.01*

..

ngll

.. P M

16! 0,1 0,05*

0,001*

..

0,7 0,7

0,04

0,1 0,004'

organische siliciumverhoudingen octamethyltetrasiloxaan

0,004

..

0,004* 0,004'

0,004'

0,2' 33 8 9 50 0,005* 0,005* 0,02*

0,01*

0,Ol 5

1 03 3 02 6 0,Ol ngll

dioxine (TCDD-eq.)


0,001 (i)

zuren (fenolherbiciden & chloorfenoxy. carbonzuur-herbiciden) bentazon 2,4-D dichloorprop dinoseb dinoterb DNOC MCPA mecoprop 2,4,5-T fenylureum-herbiciden (aromatische chloor-aminen) diuron isoproturon linuron metabenzthiazuron metobromuron

133

lJ!1ll

0,6!

0,1 0,4

0,0003' 0,0003*

.. ..

O2 0,02 0,04' 0,09!

50

ngll

lJ
4* 3' 3* 18' 1 O0

..

GRONDWATER: organische verbindingen en overige anorganische stoffen

streefwaarde carboximiden captafol captan

ngll 0,3!' 1*

carbamaten & dithiocarbamaten aldicarb benomyl carbaryl carbendazim carbofuran maneb metam-Natrium methomyl oxamyl pirirnicarb propoxur thiram tri-allaat zineb

ngll 1 2 2* 1 9 0,05' 0,4! 03 18 0.9 0,1 0,3 19

triazinen, pyridazinen & triazolen anilazin atrazin chloridazon cyanazin desmetryn metarnitron simazin

ngll 03 29 730 2 340! 1O0 l!

synthetische pyrethroiden bifenthrin cypermethrin deltamethrin permethrin

ngll 0,Ol' 0,0009'

..

0,OOY

..

aniiiden & dinitro-anilinen metazachloor metolachloor propachloor quintozeen trifluralin

ngll 340! 2* 13* 29* 0,4!*

vluchtige halogeen koolwaterstoffen 3-chloorpropeen dichloormethaan 1 , l dichloorethaan 1,2-dichloorethaan 1,l-dichlooretheen 1,2-dichlooretheen (cis en trans) dichloorpropanen 1,3-dichIoorpropeen 2,3-dichloorpropeen hexachloorethaan monochloortoluenen (ind) pentachloorethaan

IJgll


vluchtige halogeen koolwaterstoffen 1,1,2,2-tetrachIoorethaan 1 , l ,I-trichloorethaan 1, I ,2-trichloorethaan trichloormethaan (chloroform) trichlooretheen (tri) tetrachloormethaan (tetra) tetrachlooretheen (per) vinylchloride tribroommethaan xylenen (ind) som xylenen

wll 50 1O0 0,1

150

0,002*

0,03 0,oi 7 7

0,Ol 0,Ol 03 0,08 0,08 0,8 3 2

interv. waarde

interv. waarde

1O00 900 400 10 20 80

134

cis11

300 130 400 500 10 40 5 630 (i) 70

Overige verontreinigingen cyaniden-vrij cyaniden-complex (pH < 5)**' cyaniden-complex (pH 5)*** thiocyanaten

Pg/l 1500 1500 1500 1500

benzeen ethylbenzeen tolueen fenol som cresolen catechol resorcinol hydrochinon tetrahydrothiofeen tetrahydrofuran cyclohexanon isopropanol 1,2-butylacetaat methyl-tert-butyl ether methylethylketon monochlooranilinen dichlooranilinen trichlooranilinen tetrachlooranilinen pentachlooranilinen ethylacetaat 4-chloormethylfenolen styreen som Ralaten pyridine dodecylbenzeen aromatische oplosmiddelen ethyleen glycol diethyleen glycol acrylonitril formaldehyde methanol butanol NTA etheen ethyleenoxide

30 150 1O00 2000 200 1250 600 800 5000 300 15000 31000 (i) 6300 (i) 9200 (i) 6000 (i) 30 100 (i) 10 (i) 10 (i) 1 (0 15000 (i) 350 (i) 300 5 30 0,OZ ( i )

150 (i) 5500 (i) 13000 (i) 5 (i) 50 (i) 24000 (i) 5600 (i)

Recentelijk vastgestelde streefwaarden voor individuele chlooranilines, (ch1oor)nitroanilines en (ch1oor)methylanilines

GRONDWATER: organische verbindingen en overige anorganische stoffen streefwaarde

119/1 monochlooranilines (ind) dichlooranilines (ind) trichlooranilines (ind) tetrachlooranilines (ind) pentachlooraniline monomethylanilines (ind) dimethylanilines (ind) trimethylanilines (ind) chloormethylanilines (ind) mononitroaniline (ind) nitro-N-phenylanilines (ind) dinitroanilines (ind) monochloornitroanilines (ind) dichloornitroanilinec (ind)

0,02

0,03 0,06 0,004! 0,001 0,1 %5 0,5! 0,oi !

3,4 0,03! 0,1!

0.03! 0,02!

Algemene stoffen landelijkestreefwaarde nutrienten & eutrofieringsparameters totaal-fosfaat (mg PA) nitraat (mg N/I) ammoniumverbindingen chlorofyl-a (pg/I) zouten chloride (mg CVI) fluoride (mg F/I) bromide (mg Br/l) sulfaat (mg 504/1) tot-sulfiden (pg SA)

0,4 / 3 (dkv) 58 2,0 / 1O (z/kv)

i000,5** 0,3” 150** 10

Iegenda

(i)

: indicatief niveau voor ernstige verontreiniging

.. : geen getalswaarde vastgesteld : getalswaarde beneden detectielimiet/bepalingsgrens of meetmethode ontbreekt **

: in gebieden met mariene beinvloeding komen van nature hogere waarden voor (zout en brak grondwater)

*** : zuurgraad: pH(O.01 M CaCI,. Voor de bepaling pH groter dan of gelijk aan 5 en pH

kleiner dan 5 geldt 90 percentiel van de gemeten waarden !

: in de afleiding is een onzekerheidsfactor van 10 gehanteerd i.v.m. weinig data (EPN1000)

z/kv: eerstgenoemde waarde geldt voor zandgebieden, de tweede geldt voor klei- en veengebieden


135

Q

: om te beoordelen of voor de som van stoffen uit de groep van PAK, chloorfenolen of chloorbenzenen sprake is van overschrijding van de interventiewaarde, moet een somformule gebruikt worden. Voor grondwater zijn de effecten indirect, als fractie van de individuele interventiewaarde, optelbaar Er is sprake van overschrijding van de interventiewaarde voor de som van een groep stoffen als de som van de fracties van de individuele interventiewaarden groter is dan 1.


136

Bijlage 8 Evenwichtspartitie-coëfficienten water/ zwevende stof Partitiecoëfficiënten waterlzwevende stof In deze bijlage zijn de partitie-coëfficiënten (Kp-waarden) voor water/ zwevend stof opgenomen. Met deze partitiecoëfficiënten kunnen normen voor water-totaal en water-opgelost in elkaar omgerekend worden. Ook kunnen op basis van deze partiticoëfficiënten de gehalten in zwevend stof en sediment worden geschat uit de concentraties in de opgeloste fractie. Omrekening normen water-opgelost naar normen water-totaal De normen voor water-totaal gelden voor een zwevend stof gehalte van 30 mg/l met standaard 20 % organisch stof en 40 % Mum. Bij afwijkende karakteristieken van het zwevend stof kan de bodemtypecorrectie worden gehanteerd, zoals die geldt voor standaardbodem, aangepast voor de karakteristieken van zwevend stof. Metalen De normen voor metalen bestaan uit een optelling van een risicogetal en de landelijke achtergrondconcentratie. Bij gebruik van een lokale achtergrondconcentratie kan de MTR of de streefwaarde overeenkomstig worden aangepast. Voor omrekening van water-opgelost naar water-totaal en vice versa, wordt gebruik gemaakt van de partitiecoëfficiënten. Deze gelden voor het risicodeel van de MTR of streefwaarde, dus exclusief de achtergrondconcentratie. Na berekening van water-opgelost naar water-totaal (of vice versa) dient de bijbehorende achtergrondconcentratie weer te worden opgeteld. De omrekening in formule: MTRtotaai = (MTRopgeioct - AC opgelost) + {(MTRopgeiost - ACopgeioct) * Kp * 0,001 * 0,03} + ACtotaal Streefwaarde = (0,Ol * { M T R t o t a a l - ACtotaai})+ ACtotaal waarin: AC = achtergrondconcentratie (zie bijlage 5.2) Kp = partitiecoëfficiënt watedzwevend stof 0,03 = gehalte zwevend stof 30 mg/i; indien het gehalte aan zwevend stof in oppervlaktewater hiervan afwijkt dient het actuele gehalte ingevuld te worden. Organische verbindingen De normen voor organische verbindingen kunnen met deze partitiecoëfficiënten worden omgerekend van water-opgelost naar watertotaal en ook naar sediment. De omrekening is geheel gebaseerd op verschillen in percentage organische stof. De omrekening in formule:


137

waarin: Kp = partitiecoëfficiënten water/zwevend stof De streefwaarde komt overeen met 1/100 * MTR. Partitiecoëfficiënten waterkwevende stof metalen: Kp in Vkg zwevende stof, voor de standaard van 20 o/o organische stof en 40 % lutum; overige verbindingen als log Kp (I/kg) voor standaard zwevende stof; voor standaard sediment zijn de Kp-waarden metalen (tenzij anders aangegeven) een factor 1 3 lager, en voor organische verbindingen een factor 2 lager, dan voor standaard zwevende stof. metalen

metalen

KP

Vkg zwstof cadmium anorganisch kwik methyl-kwik koper nikkel lood zink chroom arseen

130000 170000 170000 50000 8000 640000 1 1O000 290000 1O000

organische verbindingen

log KP l/kg ZW.St0f

PAK'S


naftaleen anthraceen fenantreen fluorantheen benzo(a)anthraceen chryseen benzo(k)fluorantheen benzo(a)pyreen benzo(ghi)peryleen indenopyreen

2.37 3.52 3.53 4.23 4.86 4.8 5.07 5.04 5.7 5.47

vluchtige koolwaterstoffen monochloorbenzeen dichloorbenzenen(ind) trichloorbenzenen(ind) tetrachloorbenzenen(ind) pentachloorbenzeen hexachloorbenzeen

1.41 1.71 2.38 2.85 2.9 3.04

benzeen

0.97

138

KP

l/kg ZWStOf antimoon barium beryllium cobalt molybdeen seleen thallium tin vanadium boor tellurium titanium uranium zilver (zwevend stof/water) zilver (bodem/water) organische verbindingen

chloorfenolen monochloorfenolen(ind) dichloorfenolen (ind) trichloorfenolen (ind) tetrachloorfenolen(ind) pentachloorfenol

3700 1350 850 3900' 1120 590 1500 371500* 5500 10 450 4200 260 100000 130 log Kp ukg ZW.St0f

1.2 1.6 1.9 2.25 2.23

organochloorverbindingen

aldrin dieldrin endrin DDT DDD DDE a-endosulfan a-HCH b-HCH g-HCH (lindaan) heptachloor heptachloorepoxide chloordaan

4.1 1 4.87 3.29 4.63 3.91 3.82 2.1 1 2.25 3.36 2.7 3.45 1.94

3.6


log Kp lkg zw.stof

vluchtige koolwaterstotfen (vervolg) acrylonitril 3-chloorpropeen dichloorethanen (ind) 1,l -dichlooretheen 1,2-dichlooretheen dichloormethaan 1,2-dichIoorpropaan 1,3-dichIoorpropaan 1,3-dichIoorpropeen 2,3-dichloorpropeen etheen ethylbenzeen ethyleenoxide hexachloorethaan monochloortoluenen(ind) pentachloorethaan styreen 1,1,2,2-tetrachloorethaan tetrachlooretheen tetrachloormethaan tolueen 1, I ,I-trichloorethaan 1,1,2-trichloorethaan trichlooretheen trichloormethaan vinylchloride xylenen (ind)

-0.68 0.52 0.33 0.93 0.93 0.63 0.68 0.68 0.76 1.O4 0.15 1.3 -1.32 2.68 2.33 2.7 2.02 0.99 1.45 1.9 1.15 0.89 1 .O6 1.11 0.88 0.59 1.87

organotinverbindingen tetrabutyltin-verbindingen tributyltin-verbindingen trifenyltin-verbindingen

1.99 3.17 3.41

carbamaten & dithio-carbamaten aldicarb 0.29 benornyl 0.91 carbaryl 1.33 carbendazim 1.68 carbofuran 0.6 rnaneb metam-Natrium 1.5 methomyl 0.43 oxamyl 0.12 pirirnicarb 1.69 O .42 propoxur thiram 1.69 tri-allaat 2.19 zineb


139

log Kp l k g zwstof

organofosforverbindinqen

organische ciliciumverbindingen octamethyltetrasiloxaan 3.77

synthetische pyrethroiden bifenthrin cypermethrin deltamethrin perrnethrin


3.94 3.94 3.94 3.94

azinfos-ethyl azinfos-methyl chloorfenvinfos chloorpyrifos cumafos demeton diazinon dichloorvos dirnethoaat disulfoton ethoprofos fenitrothion fenthion foxirn heptenofos malathion mevinfos oxydemeton-methyl parathion(-ethyl) parathion-methyl pyrazofos tolclofos-methyl triazofos trichloorfon

1.73 0.9 0.83 2.19 0.98 2.2 2.35 2.3 1.47 2.14 1.87 0.18 2.12 2.24 2.09 2.52 1.62 0.65

zuren bentazon 2,4-D dichloorprop dinoseb dinoterb DNOC MCPA mecoprop 2,4,5-T

0.59 0.73 2.2 1.34 2.81 1.41 0.8 -0.009 1.O6

1.94 2.17 2.19 2.88 2.34

triazinen, pyridazinen & triazolen anilazin 1.71 atrazin 1.27 chloridazon 0.98 cyanazin 1.33 decrnetryn 1.34 rnetamitron 1.27 simazin 1.11 aniliden & dinitro-anilinen metazachloor metolachloor propachloor quintozeen trifluralin

1.18 1.4 0.98 3.36 3

fenylureum-herbiciden diuron isoproturon linuron metabenzthiazuron metobromuron

1.62 1.52 1.85 1.87 1.34


log Kp Vkg zwstof

carboximiden captafol captan

2.38 1.37

chlooranilines, (ch1oor)nitroanilines en chloormethylanilines monochlooranilines (ind) 1.61 dichlooranilines (ind) 1.92 trichlooranilines (ind) 2.15 tetrachlooranilines (ind) 2.91 pentachlooraniline 3.07 (chloor)methylanilines monomethylanilines (ind) dimethylanilines (ind) trimethylanilines (ind) chloormethylanilines (ind)

0.81 1. I 4 1.54 1.61

(ch1oor)nitroanilines rnononitroanilines (ind) dimethylanilines (ind) nitro-N-anilines (ind) dinitroanilines (ind) dichloornitroanilines (ind)

0.93 2.55 1.67 1.4 1.BI

legenda : Kp-sediment = Kp-zwevende stof (factor 1,5 vervalt) (ind) : waarde voor de individuele stoffen uit de groep.

-


: geen getalswaarde vastgesteld

140

Bijlage 9 Standaardiseren water, sediment en zwevend stof De normen voor oppervlaktewater en sediment, zoals gepresenteerd in de bijlagen 5.1, 5.2 en 6, gelden voor 'standaard water' en 'standaard sediment'. Om gemeten gehalten in oppervlaktewater of sediment te kunnen toetsen, dienen ofwel de normen te worden gecorrigeerd voor de condities van het betreffende water of sediment ofwel de gemeten waarden te worden gecorrigeerd naar standaardcondities. Bij beide methoden zal het toetsingsresultaat hetzelfde zijn. In deze bijlage wordt de standaardisatie van meetgegevens beschreven.

Standaard water: Oe normen voor oppervlaktewater-totaal geiden voor oppervlaktewater met een zwevend stof gehalte van 30 mgil . Het (standaard) zwevend stof bevat 20 "io organisch stof en 40 Y0 lutum. De normen voor oppervlaktewater-opgelost gelden voor de opgeloste fractie van verontreinigingen in Oppervlaktewater en zijn onafhankelijk van het zwevend stof gehalte. Bij deze normen speelt Standaardisatie geen rol. Standaard sediment: De normen voor sediment gelden voor sediment met 1O 46 organische stof en 25 o/o lutum.

Compartiment sediment De omrekening voor metalen gaat via de formule:

a + b x 25 'sediment,

standaard = 'sediment,

gemeten

a+bx

Oh

+ c x 10 org.stof + c x o/o lutum

waarin: Csediment, standaard = gestandaardiseerd gehalte 'sediment, gemeten = gemeten gehalte = gemeten percentage lutum in de te beoordelen 'Yo lutum bodem = gemeten percentage organisch stof in de te beY. org.stof oordelen bodem = constanten afhankelijk van de stof (tabel 1) a, b en c Voor de andere anorganische verbindingen dan metalen zijn de normen niet gerelateerd aan bodemkarakteristieken. Dit betekent dat voor alle bodems dezelfde normen gelden.


141

Tabel 1 Stofafhankelijkeconstanten metalen Stof

a

b

C

Antimoon’) Arseen Barium Beryllium Cadmium Chroom Cobalt Koper Kwik Lood Molybdeen’) Nikkel Seleen’) Thallium’) Vanadium Zink

1 15 30

O

O 0,4 O O 0,021 O O 0,6 0,0017 1 O O O

09 5 0,033 0,007 2

03 0,4 50 2 15

0,28 0,6 0,0034 1 O 1 O O 12 3

02 50 1 10 1 1 12 50

O O 13

noot 1 Voor antimoon, molybdeen, seleen en thallium wordt geen bodemtypecorrectie gehanteerd.

De omrekening voor organische verbindingen gaai via de formule:

‘sediment,

standaard =

‘sediment,

gemeten

’O

%org.stof

waarin: = gestandaardiseerd gehalte

‘sediment, ‘sediment,

gemeten

Y . org.stof


= gemeten gehalte

= gemeten percentage organisch stof in de bodem. Voor alle normen voor organische verontreinigingen met uitzondering van PAK-normen geldt dat voor bodems met gemeten organische stofgehalten van meer dan 30 %, respectievelijk minder dan 2 %, gehalten van respectievelijk 30 en 2 o/o worden aangehouden. Voor PAK geldt dat voor bodems met gemeten organische stofgehalten van meer dan 30%, respectievelijk minder dan 10 %, gehalten van respectievelijk 30 % en 10 % worden aangehouden.

142

Compartiment water Formule De standaardisatie van gemeten concentraties in water gaat via de formule: 1+K totaalstandaard =

c totaa1,gemeten *

30 1O00

zs I+K*1O00

Hierin is:

c totaal,standaard C totaai,gemeten K

zs

gestandaardiseerd gehalte gemeten gehalte partitiecoefficient [Vg], zie bijlage 8 gemeten zwevend stof gehalte [mg/l]

De procedure voor zwevend stof Als het zwevend stof gehalte ontbreekt, wordt een waarde van 30 mg/l aangehouden, hetgeen neerkomt op het niet standaardiseren van de parameter. Als ondergrens voor het zwevend stof gehalte wordt 1O mg/l aangehouden. Dit wil zeggen, dat bij een gemeten zwevend stof gehalte van minder dan 1O mg/l, voor standaardisatie een zwevend stof gehalte van 10 mg/l wordt gebruikt.

Compartiment zwevend stof Formule Standaardisatie van gemeten gehalten in zwevend stof gebeurt via onderstaande formule: a+b*40+c*20

c ZS,standaard =

ZS,gemeten *

a+b*Y0lutum+c*%org.stof Hierin is: gestandaardiseerd gehalte in zwevend stof gemeten gehalte in zwevend stof gemeten percentage lutum in zwevend stof percentage organische stof in zwevend stof constanten, afhankelijk van de parameter (zie tabel 1) Voor de in de formule te gebruiken waarden voor lutum en organische stof gelden navolgende procedures. ZS,standaard

C ZS,gemeten Y. lutum Y. org.stof a,b,c

De procedure voor lutum In eerste instantie wordt gekeken of het lutum percentage (percentage korrelgroottefractie < 2 um) zelf beschikbaar is in de invoer voor de


143

toets. Als het lutum percentage voorkomt en het is ten minste 20 %, dan wordt dit percentage toegepast in bovenstaande formule. Als het lutum percentage minder is dan 20 Y0 of het lutum percentage is onbekend, dan wordt het te gebruiken lutum percentage gelijk aan 0,63 % kgf 4 6 pm (percentage korrelgroottefractie kleiner dan 16 micrometer).Als het op deze manier berekende lutum percentage kleiner is dan 2 %, wordt de waarde 2 Y0 gebruikt in bovenstaande formule.Als naast het lutum percentage ook het percentage korrelgrootte fractie kleiner dan 16 pm ontbreekt, vindt geen correctie voor zwevende stof plaats. Hiertoe wordt voor het lutum percentage de waarde 40 gehanteerd. De procedure voor organische stof In eerste instantie wordt gekeken of organische stof aanwezig is in de invoer voor de toets. Als deze aanwezig is, wordt deze in bovenstaande formule toegepast. Als organische stof niet aanwezig is, wordt gekeken of een waarde voor organische koolstof aanwezig is. Is dat het geval dan wordt het percentage organische stof bepaald uit 1,724 o/o organisch koolstof. Als ook de meetwaarde voor organische koolstof afwezig is, dan wordt gekeken of een meetwaarde voor gloeirest aanwezig is. Is dat het geval, dan wordt het percentage organische stof gelijk aan 0,90 (100 - gemeten percentage gloeirest). Als organische stof, organische koolstof en gloeirest ontbreken, vindt geen correctie plaats. Hiertoe wordt in bovenstaande formule voor het percentage organisch stof de waarde 20 gehanteerd.Bij gemeten of berekende gehaltes organische stof boven de 30 o/o wordt de waarde 30 gebruikt voor de standaardisatie. Bij gemeten of berekende gehaltes minder dan 2 o/o wordt een gehalte van 2 O h voor de standaardisatie gebruikt. Stofafhankelijke constanten a, b en c De stofafhankelijke constanten zijn opgenomen in tabel 1

Compartiment grondwater Voor grondwater zijn de normen voor zowel anorganische als organische verbindingen onafhankelijke gesteld van de grondsoort.


144

Bijlage 10 Voorlopige ER waarden voor oppervlaktewater en sediment In deze bijlage zijn de door het RIZA') voorgestelde ernstig risiconiveau's (ER) voor oppervlaktewater (ER-opgelost en ER-totaal) en sediment (ER-sediment) opgenomen. De stoffenlijst is beperkter dan de lijst waarvoor MTR waarden zijn vastgesteld, omdat nog niet voor alle stoffen een ER waarde is afgeleid. De risiconiveau's zijn berekend op basis van de datasets van toxiciteitsgegevens van INS (project Integrale Normstelling van Stoffen), op basis waarvan ook de MTR waarden zijn berekend. ER-aquatisch (opgelost)

ER-aquatisch (totaal)

ER-sediment

Pis/'

Psn

rngkgds

Arseen Cadmium Chroom Koper Methyl-kwik Kwik Lood Nikkel Zink

890 16 (0,08)* 220 18' 0,4 (0,07)* 5,6 (3,8)' 150 500 86

1150 77 (0,4)* 21 O0 45' 2 2 (0,4)* 34 (23)* 3000 610 370

5900 1400 (7)* 42000 61O' 40 (8)' 630 (430)' 63000 2600 6200

Naftaleen Anthraceen Fenanthreen Fluorantheen Benzo(a)anthraceen Chryseen Benzo(k)fluorantheen Benzo(a)pyreen Benzo(ghi)peryleen Indenopyreen

290 1,4 30 30 1,o

1,s 04 0,7 0,09 03

Pentachloorbenzeen Hexachloorbenzeen Aldrin Dieldrin Endrin DDT DDD DDE a-Endosulfan a-HCH P-HCH y-HCH Heptachloor Heptachloor-epoxide Chloordaan

3,0* 0,09' 0,02* 0,4* 0,l' 0,004' 0,004* 0,004*

0,2' 110'

290 1-5 33 45 32 4,3 1,6 2,8 1,4 4,5

3,1* 0,09' 0,03* 1,2* 0,l' 0,009' 0,005* 0,005* 0,2' 110' 8,6' 54' 0,9*

34 2 51 260 36 46 21 36 23 68

1,o* 0,05'

0,2' 14' 0,l' 0,09* 0,027 0,Ol 0,Ol' 10'

0,8*

0,8*

9,O' 13' 1,o* 0,04'

0.6'

0.7'

1,o'

8,O'

53'

OB*

Noot

1 Van de Guchte, C.; J. Tuinstra en R. Willemse. (2000) Risico's voor watercystemen: ER-waarden voor oppervlaktewater en sediment. RIZA werkdocument 99.176X. legenda *


: het risico voor hogere organismen, die via de voedselketen worden blootgesteld, is bij de vaststelling van de waarde betrokken.

145

Bijlage11 Kwaliteitsnormen voor specifieke functies van oppervlaktewater (Besluit KMO) Bron: Besluit Kwaliteitsdoelstellingen en metingen oppervlaktewateren (Staatsblad 1983, nr. 606, gewijzigd bij besluit van 22 januari 1991, Stb. 45 en besluit van 3 februari 1994, Stb. 89). Het Besluit van 1983 is gebaseerd op de Wet verontreiniging oppervlaktewateren (WVO). In het Besluit wordt uitvoering gegeven aan de volgende EG-richtlijnen met kwaliteitsdoelstellingenvoor oppervlaktewateren en in verband daarmee te verrichten metingen: - 16 juni 1975, betreffende de vereiste kwaliteit van het oppervlakte-

water dat is bestemd voor de produktie van drinkwater in de lid-staten (75/440/EEG, Pb. L194/34); - 8 december 1975, betreffende de kwaliteit van zwemwater (76/16O/EEG, Pb. L31/1); - 18 juli 1978, betreffende de kwaliteit van zoet water dat bescherming of verbetering behoeft ten einde geschikt te zijn voor het leven van vissen (78/659/EEG, Pb. L222/1); - 9 oktober 1979, inzake de meetmethoden en de frequentie van bemonstering en de analyse van het oppervlaktewater dat is bestemd voor de produktie van drinkwater in de lid-staten (79/869/EEG, Pb. L271/44); - 30 oktober 1979, inzake de vereiste kwaliteit van schelpdierwater (79/923/EEG, Pb. L281/47). In de wijziging van 22 januari 1991 zijn een aantal kwaliteitseisen voor oppervlaktewater dat is bestemd voor de bereiding van drinkwater gewijzigd. In deze bijlage zijn de gewijzigde waarden verwerkt.

Kwaliteitseisen voor zwemwater Parameter

Eenheid

Norm

Onderzoekcfrequentie *)

bacteriën van de coligroep thermotolerante bacteriën doorzicht zuurgraad kleur

aantal per 100 ml aantal per 1O0 ml meter PH

-

5 10.000 5 2.000 2 1,o 1 e" 5) 6,5 5 pH 5 9.0 ')

11 2, 11 11 2) 11 2) 11 2)

geur

-

schuim

-

olie vuil


een niet anders dan door natuurlijke omstandigheden veroorzaakte kleur afwezigheid van rottingsgeuren of andere geuren die algemeen als hinderlijk worden ervaren, in het bijzonder de geur van fenolen een niet anders dan door natuurlijke omstandigheden veroorzaakte hoeveelheid schuim geen zichtbare hoeveelheid olie op het wateroppervlak afwezigheid in en op het water en op de bodem van afvalstoffen en dode organische materie in aanmerkelijke hoeveelheid

146

11 2,

11

11 2)

11 2)

Parameter

Eenheid

Norm

faecale streptcoccen

aantal per 1O0 ml

salmonellae entero-virussen met waterdamp vluchtige fenolen minerale olie oppervlakte-aktieve stoffen die reageren met methyleen-blauw zuurstof opgelost organochloor- en fosforpesticiden metalen en cyanide

-

5 300 (de mediaanwaarde van de uitkomsten van het onderzoek) niet aantoonbaar in 1 liter niet aantoonbaar in 10 liter 5 10

-

pg/I-C,H,OH vgil pg/l(laurylsulfaat)

Onderzoeksfrequentie

- 3)

- 31 - 3) - 3)

5 200

< 200

mg/l-O,

noot 1 Afwijkingen ten opzichte van de norm als gevolg van de natuurlijke gesteldheid van de bodem en de invloed daarvan op het water worden niet beschouwd als overschrijding van de norm. 2 De onderzoeken worden in het badseizoen tweemaandelijks verricht. Het eerste onderzoek wordt twee weken vóór de aanvang van het badseizoen verricht. De onderzoeksfrequentie kan per parameter worden teruggebracht van 11 tot 6 indien: 1" onderzoek gedurende de twee voorafgaande jaren heeft aangetoond dat de desbetreffende norm geen enkele maal anders dan als gevolg van uitzonderlijke weersomstandigheden, of uitzonderlijke hydrodynamische omstandigheden zoals die afgeleid kunnen worden uit hoge gehalten aan gesuspendeerde stoffen, is overschreden, almede 2" redelijkerwijs kan worden aangenomen dat de norm niet zal worden overschreden. Indien sprake is van een verslechtering van de kwaliteit van het water ten aanzien van een parameter, dient aanvullend onderzoek plaats te vinden ten aanzien van die parameter, 3 Indien er aanwijzingen zijn dat de waterkwaliteit ten aanzien van een parameter niet aan de norm voldoet, dient onderzoek plaats te vinden ten aanzien van die parameter. 4 Indien verslechtering van de waterkwaliteit wordt vermoed ten aanzien van deze parameters, dient terzake onderzoek plaats te vinden. 5 Indien niet bekend is door welke oorzaak de norm wordt overschreden, dient het onderzoek plaats te vinden ten aanzien van de parameters: algenbiomassa, organische gebonden stikstof, ammonium, nitraat en fosfaat.

Toets ing Het zwemwater wordt geacht overeen te stemmen met de in deze bijlage gegeven normen indien blijkt dat de monsters, genomen op eenzelfde plaats van monsterneming, volgens de in deze bijlage aangegeven frequentie: - bij de parameters 'bacteriën van de coligroep' en 'thermotolerante bacteriën van de coligroep' 80 Y0 in overeenstemming is met de normen voor de betreffende parameter. Voor de (maximaal) 20 Y0 van de monsters die niet conform de norm zijn, mag deze afwijking niet meer bedragen dan 50 Y0 van de normwaarde voor de betreffende parameters. - bij de overige parameters 95 % in overeenstemming is met de normen voor de betreffende parameter. Voor de (maximaal) 5 Y0van de monsters die niet conform de norm zijn, mag deze afwijking niet meer bedragen dan 50 % van de normwaarde voor de betreffende parameters. Zie verder het toetsingsvoorschrift zoals opgenomen in Staatsblad 1994, nr. 89.


147

Kwaliteitseisen voor water voor zalmachtigen en water voor karperachtigen Parameter

Eenheid

Norm water voor zalmachtigen

water voor karperachtigen

Fosfaat

pg/I-P

Ammonium

mg/l-N

Biochemisch zuurstofverbruik Zuurstof opgelost Ammoniak Residueel chloor Nitriet Koper Zink

mg/l-O,

6,5 5 pH 5 9,0 '1 6,5 1pH 19.0 ') De schommelingen in de pH ten opzichte van de natuurlijke pH-waarde mogen niet meer dan ' / z pH-eenheid binnen de hierboven gestelde waarde bedragen mits deze schommelingen niet de schadelijke werking van andere in het water aanwezige stoffen verhogen De verhoging ten opzichte van de natuurlijke waarde dient minder te zijn dan: 1,5 "C 3 "C en dat voor wateren waarin soorten kunnen voorkomen die koud water nodig hebben voor hun voortplanting, de temperatuur gedurende de voorplantingsperiode de volgende waarden niet mag overschrijden: 10 "C 10 "C 5 50 150 het rekenkundig gemiddelde van de uitkomsten van het onderzoek De in het oppervlaktewater aanwezige vissen mogen niet worden gekenmerkt door een onnatuurlijke smaak zoals die in het bijzonder kan optreden door de invloed van fenolen of olie Geen zichtbare film op het wateroppervlak of oliebezinksel op de bodemGeen schadelijke effecten voor de vissen door produkten op oliebasis c 200 1) c 200 ') De aangegeven waarde betreft het rekenkundig gemiddelde van de waarnemingen en is niet van toepassing op oppervlaktewater waarin zich geen overmatige groei van hogere waterplanten voordoet en het gemiddelde gehalte aan algenbiomassa gedurende de maanden april tot en met september lager dan of gelijk is aan: 30 pg/l-chlorofyl-a 100 pg/l-chlorofyl-a 10,8 ') 10,8 ') Bij een watertemperatuur van minder dan 10 "C geldt als norm 14,O 14,O 56 c 10

mg/l-O, pg/l-N pg/I-HOCI pg/I-N pg/l-Cu pg/I-Zn

$7') 120 <5 1100 130 5 200

Zuurgraad

PH

Temperatuur

"C

Gesuspendeerde stoffen

mg/i

Smaak

-

Olie

26') 120 15 1300 130 c 200

Onderzoeksfrequentie per jaar *)

12

12

12

- 3)

12

12

12 12 12 12 - 4)

4 12 12

Algemene opmerking Bij de vaststelling van de normen voor genoemde parameters is er vanuit gegaan dat deze en waarden van niet genoemde parameters niet zodanig zijn voor de functies van vissen, zoals groei, voortplanting en benutting, dat deze ongunstig worden beïnvloed.

noot 1 Overschrijdingen van de norm als gevolg van de natuurlijke gesteldheid van de bodem en de invloed daarvan op het water worden niet beschouwd als overschrijding. 2 a. De onderzoeksfrequentie kan per parameter worden teruggebracht van 12 tot 4 en van 4 tot 1 indien: 1o onderzoek gedurende de twee voorafgaande jaren heeft aangetoond dat de desbetreffende norm geen enkele maal anders dan als gevolg van uitzonderlijke weersomstandigheden, of uitzonderlijke hydrodynamische omstandigheden


148

zoals die afgeleid kunnen worden uit hoge gehalten aan gesuspendeerde stoffen, is overschreden, almede 2" redelijkerwijs kan worden aangenomen dat de norm niet zal worden overschreden. b. Geen onderzoek behoeft plaats te vinden indien: 1o onderzoek heeft aangetoond dat de waterkwaliteit aan de kwaliteitsdoelstellingen voldoet, alsmede 2" geen afvalstoffen, verontreinigde of schadelijke stoffen in het water gebracht worden, alsmede 3" redelijkerwijs kan worden aangenomen dat zodanige stoffen niet in het water zullen worden gebracht. 3 Een onderzoek vindt plaats indien ten aanzien van het desbetreffende oppervlaktewater uit organoleptischewaarnemingen, chemische identificatie van hoge concentratie aan fenolen, minerale olie of residueel chloor of uit gegevens uit andere bronnen, een smaakafwijking van het visvlees wordt vermoed. 4 Een onderzoek vindt plaats indien de aanwezigheid van residueel chloor wordt vermoed.

Toetsing

Voor de toetsing van de gemeten gehalten aan de normen geldt in het algemeen dat, bij een onderzoeksfrequentie van 12 metingen per jaar, voor 1 waarneming overschrijding van de norm toegestaan is. Deze overschrijding mag maximaal 50 '10 bedragen. Zie verder het toetsingsvoorschrift zoals opgenomen in Staatsblad 1983, nr. 606.

Kwaliteitseisen voor schelpdierwater Parameter

Eenheid

Norm

Zuurgraad Temperatuur

PH "C

7,52 pH 5 9,0

Kleurintensiteit

mgll (Pt)

Gesuspendeerde stoffen

mgil

Saliniteit

glkg

Olie

-

Geur

-

Smaak

-

Thermotolerante bacteriën van de coligroep Zuurstof opgelost Gehalogeneerde organische stoffen en de metalen: Arseen Cadmium Chroom Koper Kwik Lood Nikkel Zilver Zink

aantaliml

mgil-O,


Onderzoeksfrequentie per jaar ')

De verhoging van de gemeten waarde ten opzichte van de natuurlijke waarden mag niet meer zijn dan 2°C Hei verschil tussen de gemeten waarde en de natuurlijke waarde mag niet meer zijn dan 10 mg PVl De verhoging van de gemeten waarde ten opzichte van de natuurlijke waarde mag niet meer zijn dan 30 % van de natuurlijke waarde 5 40 Het verschil tussen de gemeten waarde en de natuurlijke waarde mag niet meer zijn dan 10 %van de natuurlijke waarde Geen zichtbare film op het wateroppervlak Geen afzetting op de schelpdieren De schelpdieren mogen niet worden gekenmerkt door een onnatuurlijke geur De schelpdieren mogen niet worden gekenmerkt door een onnatuurlijke smaak 5 3 in het schelpdiervlees en de vloeistof binnen de schelp van het schelpdier 27

12

De concentraties van deze stoffen in het schelpdierwater of in het schelpdiervlees mogen geen schadelijke effecten veroorzaken op de schelpdieren en hun larven

2

149

noot 1 a. De onderzoeksfrequentie kan per parameter worden teruggebracht van 12 tot 4 en van 4 tot 1 indien: 1o onderzoek gedurende de twee voorafgaande jaren heeft aangetoond dat de desbetreffende norm geen enkele maal anders dan als gevolg van uitzonderlijke weersomstandigheden is overschreden, almede 2" redelijkerwijs kan worden aangenomen dat de norm niet zal worden overschreden. b. Geen onderzoek behoeft plaats te vinden indien: 1o onderzoek heeft aangetoond dat de waterkwaliteit aan de kwaliteitsdoelstellingenvoldoet, alsmede 2" geen afvalstoffen, verontreinigende of schadelijke stoffen in het water gebracht worden, alsmede 3" redelijkerwijs kan worden aangenomen dat zodanige stoffen niet in het water zullen worden gebracht. 2 Een onderzoek vindt plaats indien ten aanzien van het schelpdiervlees een smaak- of geurafwijking wordt vermoed.

Toetsing

Voor de toetsing van de gemeten gehalten aan de normen geldt in het algemeen dat, bij een onderzoeksfrequentievan 12 metingen per jaar, voor 1 waarneming overschrijding van de norm toegestaan is. Deze overschrijding mag maximaal 50 % bedragen. Zie verder het toetsingsvoorschrifl zoals opgenomen in Staatsblad 1983, nr. 606. Kwaliteitseisen voor oppervlaktewater dat is bestemd voor de bereiding van drinkwater Parameter

Eenheid

Norm

Zuurgraad Kleurintensiteit Gesuspendeerde stoffen

PH mgll (Pt) mgll

Temperatuur Geleidingsvermogen voor elektriciteit Geurverdunnings-factor

"C mS1m

6,5 < pH C 9,0 ') 12 < 50 ') 12 < 50 het rekenkundig gemiddelde van de uitkomsten van het 4 onderzoek < 25 12 < 100 1) 12

Nitraat Fluoride Sulfaat Chloride Natrium IJzer opgelost Mangaan Boor

Onderzoeksfrequentie per jaar *)

C 16

12

mgll-N rngll-F mgll-SO, mg/l-CI mgll-Na mgll-Fe mgll-Mn mgll-B

5 10') C l < 100 1) C 200 ') C 120 1) < 0,5 ') C 0,5 ')

12 4 12 4 4 4

4

Koper Zink Beryllium Arseen Cadmium Chroom Lood Seleen Kwik Barium Cyanide

pgll-cu pgll-Zn pgll-Be pgIl-As PgIl-Cd pgll-Cr Pgll-Pb pgll-Se CigIl-Hg pgli-Ba pg/I-CN

< 50

4 4 4 4 4 4 4 4 4 4

Met waterdamp vluchtige fenolen minerale olie oppervlakte-aktieve stoffen die reageren met

pg/I-C,H,OH


4

C 200

0,3 C 200 5 50

A

55

4

5 200

4

(laurylsulfaat) C 200

4

VdI

150

Kwaliteitseisen voor oppervlaktewater dat is bestemd voor de bereiding van drinkwater Parameter

Norm frequentie

Onderzoeksper jaar 2,

methyleen-blauw Polycyclische aromatische koolwaterstoffen Extraheerbaar organisch gebonden chloor Vluchtig organisch gebonden chloor Organochloor-pesticiden totaal Organochloor-pesticiden per afzonderlijke stof: aldrin dieldrin endrin heptachloorepoxide dichloordifenyl-trichloorethaan dichloordifenyl-dichloorethaan dichloordifenyl-dichlooretheen hexachloorbenzeen a-hexachloorcyclohexaan y-hexachloorcyclohexaan Overige bestrijdingsmiddelen 3, en hun belangrijkste afbraakprodukten 4, per afzonderlijke stof Overige bestrijdingsmiddelen 3, en hun belangrijkste afbraakprodukten 4, totaal Fosfaat

Organisch gebonden stikstof Ammonium Biochemisch zuurstofverbruik Chemisch zuurstofverbruik Zuurstof opgelost Algen biomassa

< 0,2

4

< 10

4

5 20

4

0,l

4

5 0.05

4

2

5 0,l

< 0,5

pg/l-P

mg/l-N mg/l-N mgll-O, mgil-O, mg/l-O, lJg/1chlorofyl-a

Thermotolerante bacteriën van de coli-groep Faecale streptococcen

aantahl

Salmonellae

aantaVl00 ml

aantal/mI

5 200 ’1 De aangegeven waarde betreft

het rekenkundiggemiddelde van de uitkomsten van het onderzoek en is niet van toepassing op oppervlaktewater waarin zich geen overmatige groei van hogere waterplanten voordoet en het gemiddelde gehalte aan algenbiomassa gedurende de maanden april tot en met september lager dan of gelijk is aan: 100 pg/l-chlorofyl-a 5 2,5 < 1,2 1) <7

< 30 ’)

Normen voor het Waterbeheer CIW, mei 2000

4 12 12 12 6 6

25” 5 1O0 De aanaeaeven waarde betreft het rekenkundig gemiddelde van de uitkomsten van het onderzoek en geldt gedurende de maanden april tot en met september 5 20 de mediaan-waarde van de uitkomsten 12 van het onderzoek < 10 de mediaan-waarde van de uitkomsten 12 van het onderzoek 5 1 de mediaan-waarde van de uitkomsten 4 van het onderzoek

~


Zo dikwijls als er zich aanwijzingen voordoen dat de waterkwaliteit niet aan de norm voldoet Zo dikwijls als er zich aanwijzingen voordoen dat de waterkwaliteit niet aan de norm voldoet 12

151

noot 1 Overschrijdingen van de norm als gevolg van de natuurlijke gesteldheid van de bodem en de invloed daarvan op het water worden niet beschouwd als overschrijding. 2 De onderzoeksfrequentie kan per parameter worden teruggebracht van 12 tot 4, van 6 tot 2 en van 4 tot 1 indien: 1" onderzoek gedurende de twee voorafgaande jaren heeft aangetoond dat de desbetreffende norm geen enkele maal anders dan als gevolg van uitzonderlijke weersomstandigheden, of uitzonderlijke hydrodynamische omstandigheden zoals die afgeleid kunnen worden uit hoge gehalten aan gesuspendeerde stoffen, is overschreden, almede 2" redelijkerwijs kan worden aangenomen dat de norm niet zal worden overschreden. 3 Overige bestrijdingsmiddelen zijn die bestrijdingsmiddelen in de zin van de Bestrijdingsmiddelenwet 1962 (Stb. 288), ten aanzien waarvan geen toepassing is gegeven aan artikel 1, vijfde lid, van die wet en waarvoor niet elders in het Besluit kwaliteitsdoelstellingen en metingen oppervlaktewateren parameters en daarbij behorende normen en onderzoeksfrequenties zijn gesteld. 4 De belangrijkste afbraakprodukten zijn de in het Nederlandse oppervlaktewater voorkomende stoffen die onder invloed van biologische of chemische processen uit bestrijdingsmiddelen zijn ontstaan en die van nature niet in dat oppervlaktewater voorkomen.

Toetsing

Voor de toetsing van de gemeten gehalten aan de normen geldt in het algemeen dat, bij een onderzoeksfrequentie van 12 metingen per jaar, voor 1 waarneming overschrijding van de norm toegestaan is. Deze overschrijding mag maximaal 50 % bedragen. Zie verder het toetsingsvoorschrift zoals opgenomen in Staatsblad 1983, nr. 606.


152

Bijlage 12 Samenhang normen Besluit KMO met normen WHVZ en WLW Relatie WVO-WLW De normen voor oppervlaktewater voor de bereiding van drinkwater zijn afgestemd met de normen voor het drinkwater zelf. De normen voor drinkwater zijn opgenomen in het Waterleidingbesluit op basis van de Waterleidingwet (WLW; zie bijlage 3). Hierin zijn regels gesteld voor het oppervlaktewater dat ook daadwerkelijk wordt ingenomen voor de drinkwaterbereiding. Als het in te nemen oppervlaktewater niet aan de op grond van deze wet gestelde eisen voldoet, is het ongeschikt voor de bereiding van drinkwater. De normstelling op basis van de WVO (Het Besluit KMO; zie bijlage 11) en de normstelling op basis van de WLW hebben een verschillend doel en richten zich op verschillende instanties (zie kader).

Vergelijking wettelijk kaders kwaliteitsnormen oppervlaktewateir voor bereiding drinkwater: WLW: regulering van de drinkwaterbereiding - doel: waterleidingbedrijven - instantie: - normstelling: drie kwaliteitsniveau’s, die gekoppeld zijn aan verschillende methoden van drinkwaterbereiding. De eisen gelden voor het water, zoals dat ingenomen wordt voor de drinkwaterbereiding. Naarmate het water slechter van kwaliteit is worden strengere eisen gesteld aan de zuiveringstechniek. Binnen iedere kwaliteitsklasse bestaan twee sets normen: A- en B normen. Overschrijding van A-normen moet worden gemeld aan de Regionale Inspecteur van de Volksgezondheid voor de Milieuhygiëne en de waterbeheerder. Overschrijding van de B-normen houdt een innameverbod in of het toepassen van een betere zuiveringstechniek. Het Waterleidingbesluit bevat ook normen waaraan het drinkwater na zuivering moet voldoen. De normeri zijn opgenomen in Bijlage 3. WVO: - doel:

een op een behoorlijke ‘grondstof’ gericht waterkwaliteitsbeheer waterkwaliteitsbeheerders - instantie: - normstelling: één kwaliteitsniveau, dat niet gekoppeld is aan de methode van drinkwaterbereiding. Dit kwaliteitsniveau komt globaal overeen met het middelste niveau (A-normen van de tweede kwaliteitsklasse) van het Water leiding bes1uit.


CIW. mei 2000

153

Relatie WVO-WHVZ De kwaliteitsnormen voor zwemwater zijn ook gebaseerd op twee verschillende wetten, namelijk de WVO en de Wet Hygiëne en Veiligheid Zweminrichtingen (WHVZ). De WHVZ verplicht de provincie tot het inventariseren van de zweminrichtingen in oppervlaktewater en van andere plaatsen, waar door een aanmerkelijk aantal personen in oppervlaktewater pleegt te worden gezwommen. Indien na een bepaalde termijn niet aan de kwaliteitseisen van de WHVZ wordt voldaan, kan de provincie de zweminrichting sluiten of een zwemverbod instellen. De kwaliteitsnormen op basis van de WVO en WHVZ hebben een verschillend doel en richten zich tot verschillende instanties. Sinds 1994 zijn de normen van WVO en WHVZ geheel op elkaar afgestemd en kennen dus inhoudelijk geen verschillen meer. In de praktijk is er een verdeling van de activiteiten en verantwoordelijkheden rond zwemwateren: doorgaans zijn de provincies verantwoordelijk voor de handhaving en de waterkwaliteitsbeheerders voeren de monitoring en rapportage uit.

Vergelijking wettelijke kaders kwaliteitsnormen voor zwemwater: WHVZ: - doel: bescherming van de hygiëne en veiligheid van de zwemmers - instantie: gedeputeerde staten - normstelling: WHVZ en WVO normering afgestemd in Besluit KMO 1993 (Staatsblad 89) WVO - doel:

het bereiken van een waterkwaliteit die kan dienen als zwemwater, indien een oppervlaktewater in een waterkwaliteitsplan die functie heeft gekregen. - instantie: waterkwaliteitsbeheerder - normstelling: WHVZ en WVO normering afgestemd in Besluit KMO 1994 (Staatsblad 89)

De EG-richtlijnen voor viswater en schelpdierwater richten zich alleen op de kwaliteit en sanering van de oppervlaktewateren waarvoor de desbetreffende waterkwaliteitsnormen gelden. Deze EG-richtlijnen worden derhalve geheel in het kader van de WVO uitgevoerd.


154

Bijlage 13. Zielvorgaben Aktionsprogramm Rhein IRC Zielvorgaben zwevend stof: geen standaardbodemcorrectie water: opgeloste concentraties doorslaggevende functie:

IRC-z water ugll

metalen cadmium kwik koper nikkel lood zink chroom arseen

IRC-z

zwevend stof mglkg

1 03

50 50 1O0 200 1O0 40

IRC-z water

doorslaggevende functie

ug/l

Organische verbindingen PAK’S

benzo(a)pyreen som Borneff vluchtige halogeen koolwaterstoffen benzeen 1,4 dichloorbenzeen trichloorbenzenen(ind) hexachloorbenzeen 1,2-dichIoorethaan 2-chloortolueen 4-chloortolueen tetrachlooretheen tetrachloormethaan l,l,l-trichlorethaan trichlooretheen trichloormethaan

0,05 02

a d

2 0,02 0,1 0,001 1 1 1 1

a

1

1 1 0,6

V

d V

d d d d ad d d a

chlooranilines 2-chlooraniline 3-chlooraniline 4-chlooraniline 3.4-dichlooraniline


chloornitrobenzenen 1-chloor-2-nitrobenzeen I-chloor-3-nitrobenzeen 1-chloor-4-nitrobenzeen

d d d

chloorfenolen pentachlooríenol

d

155

IRC-Z water UNI


PCB

0,0001 0,0001 0,0001 0,0001 0,0001 0,0001 0,0001

a a a v,a a a a

aldrin dieldrin endrin isodrin DDT DDD DDE a-endosulfan

0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001

a,v a,v a,v a,v

CY-HCH P-HCH 6-HCH y-HCH (lindaan) hexachloorbutadieen

o. 1 0,1 0,1 0,002 03

PCB-28 PCB-52 PCB-101 PCB-118 PCB-138 PCB-153 PCB-180 organochloorbestrijdingsmiddelen

V

V V

a

v V V

a a

organofocforbestrijdingsrniddelen


azinfos-ethyl* azinfos-methyl* diazinon * dimethoaat* dichloorvos* disulfoton' fenitrothion*

0,1 0,001 0,02 0,003 0,0007 0,004 0,001

d a a a a a a

fenthion* fosforzuur trifenylester malathion* mevinfos* parathion-ethyl* parathion-methyl* trifluralin* pyrazofos' tolclofos-methyl* triazofos*

0,007 03 0,02 0,0002 0,0002

a a a a a a a a d a

0,Ol 0,002 0,0006 0,1 0,03

organotinverbindingen dibutyltin-verb. tributyltin-verb* tetrabutyltin-verb* trifenyltin-very

03 0,001 0,001 0,005

AOX

50

nutrienten en eutrofierende parameters tot-fosfaat (P) (mg/i) ammonium-N (mg/i)

02

'i56

0,15

a a


zuren bentazon' 2,4-D dichloorprop' dinoterb * mecoprop carbamaten & dithio-carbamaten carbofuran* pirimicarb'

d,a a

triazinen, pyridazinen & triazolen atrazin* chloridazon* metamitron' prometryn' simazin'

d,a d d d a

aniliden & dinitro-anilinen alachlof metazachloor* metolachloor* trifluralin

d,a d d a

fenylureum-herbiciden diuron isoproturon' linuron'

a d d

diversen DEHP* propiconazoor

a a

legenda

cursief niet in Vierde Nota a: d: v:


waarde nog niet officieel vastgesteld aquatox drinkwater visconsumptie

157

Bijlage 14 Ecotoxicological Assessment Criteria OSPAR Cautionary note: These assessment criteria have no legal significance and should only be used for the preliminary assessment of JMP/JAMP chemica1 monitoring data with the aim of identifying potential areas of concern. When applied, the fact whether an EAC is firm or provisional should be taken into account. Substantie

Trace rnetals Ac Cd Cr Cu Hg Ni Pb Zn Organochlorine pestides DDE Dieldrin Lindane

1-10 (f) 0.01-0.1 (f) 1-1o (f) 0.005-0.05 (f) ’) 0.005-0.05 (f) 0.1-1 (p) 0.5-5 (f) 0.5-5 (f)

1-10 (P) 0.1-1 (p) 10-100 (p) 5-50 (P) 0.05-0.5 (p) 5-50 (PI 5-50 (PI 50-500 (p)

n.r. f.c. n.r. f.c. f.c. n.r. f.c. n.r.

n.r. f.c. n.r. f.c. f.c. n.r. f.c. n.r.

n.r. n.r. 0.0005-0.005 (f)

0.0005-0.005 (p) 0.0005-0.005 (p) n.r.

0.005-0.05 (f) 0.005-0.05 (f) 0.0005-0.005 (f)

0.005-0.05 (f) 0.005-0.05 (f) n.r.

5-50 (f) 0.5-5 (p) 0.001-0.01 (p) 0.01-0.1 (p) 0.05-0.5 (p) n.d. n.d. n.d. 0.01-0.1 (p) n.d. n.d. n.r. 0.00001-0.0001 (f)

0.05-0.5 (f) 0.1-1 (f) 0.05-0.5 (f) 0.5-5 (p) 0.05-0.5 (p) 0.1-1 (p) 0.1-1 (p) n.d. 0.1-1 (p) n.d. n.d. 0.001-0.01 (p) 0.000005-0.00005 (p)

n.r. n.r. n.r. n.r. n.r. n.r. n.r n.r. n.r. n.d. n.r. 0.001-0.01 (f) n.r.

0.5-5 (p) 5-50 (PI 0.005-0.05 (p) 1-10 (PI 1-10 (PI n.d. n.d. n.d. 5-50 (P) n.d. n.d. 0.005-0.05 (f) 0.001-0.01 (f)

PAHs

Naphthalence Phenanthrene Anthracene Fluoranthene Pyrene Benzo[a]anthracene Chrycene Benzo[k]fiuoranthene Benzo[a]pyrene Benzo[ghi]perylene Indeno[ 123-c,qpyrene LPCB, TBT

legenda f = firm P = provisional f.c = for future concideration n.r. = not relevant in reiation to the current monitoring programme n.d. = no data available or no cufficient data available 1 this range is within the background range for natura1 water. This value chould be compared to the bioavailable fraction of Cu in seawater


158

Bijlage 15 Toetsingsprotocol bij Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen (Staatsblad 1997,664) en regeling vaststelling klasseindeling onderhoudsspecie (Staatscourant 1997,245) In het beoordelingsprotocolis aangegeven op welke wijze de beoordeling van de uit waterbodemcompartimenten te verwijderen onderhoudsspecie plaatsvindt. Bij die beoordeling wordt het gemeten gehalte van de verschillende parameters in de onderhoudsspecie omgerekend naar het gehalte in een standaardbodem volgens de regeling vaststelling klasse-indeling onderhoudsspecie. Deze omrekening vindt plaats omdat de streef-, grens- en toetsingswaarden zoals opgenomen in het Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen afhankelijk zijn van het lutum- en/of organisch stofgehalte in het te beoordelen monster. Bij de beoordeling van de kwaliteit van onderhoudsspecie kunnen de streef-, grens- en toetsingswaarden voor een standaardbodem omgerekend worden naar streef-, grens- en toetsingswaarden voor de betreffende bodem op basis van gemetedberekende gehalten aan organische stof en lutum. Die omrekening vindt plaats volgens de formule: N, =NStX

Y org. stof A + B x Y. lutum + C x . A + B x 25 + C x 10

waarin: Nb

- streef-, grens- en toetsingswaarde geldend voor de te

beoordelen bodem [mgíkg of pg/kg];

Nst

- streef-, grens- en toetsingswaarde geldend voor de standaardbodem (10 Y. organische stof en 25 =Yolutum)

[mg/kg of pg/kg], zoals opgenomen in de bij het Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen behorende bijlage; o/o lutum = gemeten of berekend percentage lutum ["/O d.s.1; d.s.1; /. o/o org. stof = gemeten of berekend percentage organische stof [" A.Ben C = stofafhankelijke constanten zoals opgenomen in onderstaande tabel. Ten behoeve van de vaststelling van N, voor organische stoffen worden voor bodems met een gemetedberekend organisch stofgehalte van meer dan 30 Y. respectievelijk minder dan 2 'Xo organisch stofgehalten van respectievelijk 30 o/o en 2 Y. aangehouden. Alleen bij de interventiewaarden PAK voor bodems met een organisch stofgehalte tot 1O OIO wordt de bodemtypecorrectie achterwege gelaten. Dit vloeit voort uit knelpunten, zoals een vertraging van maatschappelijke activiteiten, die in zandige gebieden werden ervaren met overschrijding van de interventiewaarden voor PAK. Door het gebruik van de bodemtypecorrectie treden de problemen vooral op in gebieden met een organisch stofarme bodem. Het gemeten gehalte kan vervolgens worden vergeleken met


159

de aldus berekende streef-, grens- en toetsingswaarden voor de te beoordelen bodem. In de praktijk wordt omwille van de eenvoud het in een baggerspeciemonster gemeten gehalte met behulp van de onderstaande formule omgerekend naar het gehalte in een standaardbodem, waarna kan worden vergeleken met de vaste reeks streef-, grens- en toetsingswaarden voor de standaardbodem. De uitkomst is bij beide werkwijzen overigens gelijk. G, = Ggx

+ B x 25 + C x 10 A +Bx. Y lutum + C x Y. orgstof A

waarin: GSt = gehalte van de betreffende stof, omgerekend naar standaardbodem [mg/kg of pg/kg] G, = gemeten gehalte van de betreffende stof [mgíkg of pgíkg]

Op basis van deze vergelijking wordt voor elk van de ganalyseerde parameters bepaald in welke klasse het monster zich voor de betreffende parameter bevindt. Wanneer voor 1 of meer van de parameters de interventiewaarde wordt overschreden, wordt het mengmonster ingedeeld in klasse 4. In de overige gevallen wordt het mengmonster als geheel ingedeeld in de hoogste van de klassen waarin het monster zich voor de afzonderlijke parameters bevindt, tenzij indeling in de hoogste klasse tot stand is gekomen ten gevolge van een overschrijding van de ondergrens van die klasse voor maximaal twee parameters met uitzondering van de somparameter PAK'S - met maximaal 50 %. In dat geval wordt het monster als geheel ingedeeld in de naast gelegen klasse. Voor de beoordeling van schone grond (klasse O) geldt vanaf 1 januari 2000 de (aangepaste) toetsingsregel uit het bouwstoffenbesluit (zie bijlage 17). Ter toelichting op de beoordelingswijze het volgende voorbeeld. Een onderhoudsspeciemonster waarbij voor twee stoffen de gehalten liggen tussen grens- en toetsingswaarden en waarbij de grenswaarde met niet meer den 50 % wordt overschreden, terwijl voor alle overige stoffen de gehalten onder de grenswaarden liggen, wordt ingedeeld in klasse 1. Wordt de grenswaarde voor een stof met méér dan 50 o/o overschreden, dan wordt het onderhoudsspeciemonster ingedeeld in klasse 2. Dit is ook het geval wanneer voor 3 of meer stoffen de grenswaarden worden overschreden. Hierop gelden twee uitzonderingen. - Overschrijding van de interventiewaarden, hoe gering ook, leiden tot


160

een indeling van onderhoudsspecie in klasse 4. In verband hiermee zijn de interventiewaarden in de bijlage bij de regeling opgenomen. Overschrijding van de PAK-norm (som10 PAK) leidt bij elke klassegrens tot een indeling in een hogere klasse. Voor enkele stoffen is de situatie zo dat bij een overschrijding van minder dan 50 % van de toetsingswaarden tevens de interventiewaarden worden overschreden. Dit betreft de stoffen lood, zink, chroom, arseen en pentachloorfenol, waar toetsings- en interventiewaarden aan elkaar gelijk zijn. Overschrijding van de toetsingswaarde leidt bij die stoffen dus automatisch tot overschrijding van de interventiewaarde. Bij overschrijding van de interventiewaarden, ongeacht de mate van overschrijding, is sprake van ernstige bodemverontreiniging. Derhalve wordt in dat geval de vrijkomende onderhoudsspecie ingedeeld in klasse 4 en wordt deze niet vrijgesteld van het stortverbod buiten inrichtingen. De uitzondering voor PAK houdt verband met de omstandigheid dat in het Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen conform de Evaluatienota water (Kamerstukken I1 1993/94, 21 250, nrs. 27-28) voor PAK een somparameter is opgenomen. Indien ook voor de somparameter PAK een overschrijding van de bovengrens van de klasse van 50 procent zou worden toegestaan, zou dit betekenen dat voor individuele parameters die tot de PAK-groep behoren, een overschrijding met veel meer dan 50 procent mogelijk is zolang dit door andere parameters behorende tot de PAK-groep wordt gecompenseerd. Ook is in dat geval voor meer dan twee individuele PAK een overschrijding van 50 procent mogelijk. Dit nu wordt onaanvaardbaar geacht. Tabel Ctofafhankelijke constanten metalen


Stof

A

B

C

Arseen Barium Cadmium Chroom Cobalt Koper Kwik Lood Molybdeen Nikkel Zink Organische microverontreinigingen

15 30 04 50 2 15 02 50 1 10 50

09 5 0,007 2

04 O 0,021

0,28 03

O 0,6 0,001 7 1

161

O

0,0034 1 O 1

3 O

O

O

O 1,s 1

Bijlage 16 Samenstellingswaarden en immissiewaarden voor grond uit het Bouwstoffenbesluit (aangepast volgens de Vrijstellingsregeling samenstellings- en immissiewaarden Bouwstoffenbesluit (Staatscourant 1999, nr. 126). Toelichting: bijlage 17.) Sarnenstellingswaardenvoor schone grond Samenstellingcwaarden uitgaande van 25 % lutum en 10 % humus (mgkg)

Stof

1. Metalen Arseen (As) Barium (Ba) Cadmium (Ca) Chroom (Cr) Cobalt (Co) Koper (Cu) Kwik (Hg) Lood (Pb) Molydeen (Mo) Nikkel (Ni) Zink (Zn)

29 200 0,8 1O0 20 36 03 85 10 35 140

2. Overige anorganische stoffen

20 '1

Bromide Chloride Cyanide (vrij) Cyanide-complex Fluoride

200 1 5 175 + 13 Lu

3. Aromatische stoffen Benzeen Ethyleenbenzeen Tolueen Xylenen (som) 3, Styreen (Vinylbenzeen) Fenol Cresolen (som O-,m- en p-cresol) o-dihydroxybenzeen (Catechol)

0,05 0,05 0,05 0,1 03 0,05 0,05 0,05

4. Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK'S)

PAK totaai (som I O)

1

4,

5. Gechloreerde koolwaterstoffen

Dichloormethaan Trichloormethaan 1,I-Dichloorethaan 1,2-Dichloorethaan Trichloorethanen (som) 1, I -Dichlooretheen 1,2-Dichlooretheen (som cis- en trans-) 1,I ,I-Trichloorethaan 1,I ,2-Trichloorethaan Trichlooretheen (Tri)


'i62

0,4 0,02 0,02 0,02 0,001

0,1

02 0,07 0,4 0,1

Stof

Samenstellingswaarden uitgaande van 25 % lutum en 10 % humus (mgkg)

Tetrachloormethaan (Tetra) Tetrachlooretheen (Per) Chloorbenzenen (som) 5, Chloorfenolen (som) 1‘ Chlooranilinen (som) )’

0,4

Polychloorbifenylen (PCB) PCB’s (som PCB 28, 52, 101, 118, 138, 153 en 180) EOX (totaal)

0,Ol 0,03 0,Ol 0,005 0,02 03

6. Bestrijdingsmiddelen

Chloordaan DDT/DDE/DDD Aldrin/endrin/dieldrin (som) a-endosulfan HCH (som van a-HCH P-HCH y-HCH (lindaan) 6-HCH) Heptachloor Heptachloorepoxide (som) Organotinverbindingen (som) Atrazine

0,Ol 0,Ol 0,005 0,0025 0,Ol 0,0025 0,0025 0,001 0,0002

7.Overige organische stoffen Cyclohexanon Ftalaten (som) Minerale olie ’O) Pyridine Tetrahydrofuran Tetrahydrothiofeen

0,1 0,1 50 0,1 0,1 0,1

noot 1 Bij het gebruiken van schone grond op plaatsen waar een direct contact is of mogelijk is met brak oppervlaktewater of zeewater met van nature een bromide-gehalte van meer dan 5000 mg/l, geldt voor bromide in afwijking van de tabel, geen samenstellingswaarde. 2 Bij het gebruiken van schone grond op plaatsen waar een direct contact is of mogelijk is met brak oppervlaktewater of zeewater met van nature een chloride-gehalte van meer dan 5000 mg/l, geldt voor chloride, in afwijking van de tabel, geen samenstellingswaarde. 3 Onder xylenen (som) wordt verstaan: som van o-xyleen, m-xyleen en p-xyleen. 4 Onder PAK (som van 10) wordt verstaan: de som van antraceen, benzo(a)antraceen, benzo(k)fluorantheen, benzo(a)pyreen, chryseen, fenantreen, fluoranteen, indeno(1, 2, 3-cd)pyreen, naftaleen, benzo(ghi)peryleen. 5 Onder chloorbenzenen (som) wordt verstaan: de som van monochloorbenzeen, dichloorbenzenen (som), trichloorbenzenen (som), tetrachloorbenzenen (som), pentachloorbenzeen en hexachloorbenzeen. 6 Onder chloorfenolen (som) wordt verstaan: de som van monochloorfenolen (som), dichloorfenolen (som), trichloorfenolen (som), tetrachloorfenolen (som) en pentachloorfenol 7 chlooranilinen (som) wordt verstaan: de som van monochlooranilinen (som) en dichlooranilinen (som) 8 Onder PCB’s (som 6) wordt verstaan: de som van PCB 28, 52, 101, 138, 153 en 180. 9 Onder DDT/DDD/DDE wordt verstaan: de som van DDT, DDD en DDE. 10 Minerale olie heeft betrekking op de som van de (al dan niet) vertakte alkanen. Indien er enigerlei vorm van minerale olie verontreiniging wordt aangetoond in grond, dan dient naast het minerale olie-gehalte er ook het gehalte aan aromatische en/of polycyclische aromatische koolwaterstoffen bepaald te worden. a = aantoonbaarheidsgrens. De samenstellingswaarde voor de desbetreffende stof is gelijkgesteld aan de aantoonbaarheidsgrens. Lu = gemeten percentage lutum in de te beoordelen grond.


163

Voor de omrekening van de samenstellingswaarden van de standaardgrond naar de samenstellingswaarde voor de te beoordelen grond geldt voor zware metalen de volgende formule: swb = SWst x

A

+BxY . A

lutum + C x % org.stof

+ Bx25 + CxlO

waarin:

= samenstellingswaarde van de te beoordelen bodem (mg/kg) = samenstellingswaarde van de standaardbodem (25 o/o SWst lutum en 10 o/o humus) (mg/kg) (zie tabellen met samenstellingswaarden) . Y lutum = gemeten percentage lutum in de te beoordelen grond Y . org.stof = gemeten percentage organische stof in de te beoordelen grond A, B en C = constanten afhankelijk van de stof (zie bijlage 8) swb

Indien zich meetproblemen met lage gehalten organische stof of lutum voordoen kan van percentages van 2 Y. organische stof en lutum uitgegaan worden.

Voor de omrekening van de samenstellingswaarden van de standaardgrond naar de samenstellingswaarden voor de te beoordelen grond geldt voor organische stoffen de volgende fomule: sw, = SWst x

% org.stof

10

waarin: swb

= samenstellingswaarde van de te beoordelen bodem

SWst

= samenstellingswaarde van de standaardbodem (25 o/o lutum en 10 Y0 humus) (mg/kg) (zie tabellen met

Y . org.stof

= gemeten percentage organische stof in de te beoor-

(mg/kg)

samenstellingswaarden) delen grond. Voor grond met gemeten organische stofgehalten van meer dan 30 Y. respectievelijk minder dan 2 . Y worden gehalten van respectievelijk 30 % en 2 . Y aangehouden.

Normen voor het Waterbeheer Achtergronddocurnent NW4 CIW. mei 2000

164

Samenstellings- en immissiewaarden voor bouwstoffen, niet zijnde schone grond stof

Anorganische stoffen 1. Metalen Antimoon (Sb) Arseen (As) Barium (Ba) Cadmium (Ca) Chroom (Cr) Cobalt (Co) Koper (Cu) Kwik (Hg) Lood (Pb) Molybdeen (Mo) Nikkel (Ni) Seleen (Se) Tin (Sn) Vanadium (V) Zink (Zn) 2. Overige anorganische stoffen Bromide Chloride Cyanide (vrij) Cyanide (complex) (pH 2 5) 3, Cyanide (complex) (pH < 5) 3, Fluoride Thiocyanaten (som) Sulfaat

Immissiewaarden Samenstellingswaarden (mg/m2 per 100 jaar) voor andere bouwstoffen dan grond (mglkg droge stof)

-

39 435 6300 12 1500 300 540 4,5 1275 150 525 15 300 2400 21O0

55 625 12 380 240 190 10 530 200 21 o

-

720

90 '1 30000 1' 15 75 75 14000 4,

20 50 650

-

-

45000

Samenstellingswaarden voor grond uitgaande van 25 % lutum en 10 % humus (mg/kg droge stof)

20

-

5,

Organische stoffen 3. Aromatische stoffen

1,25 1,25 1,25 1,25

Benzeen Ethylbenzeen Tolueen Xylenen (som) 6, Styreen (Vinylbenzeen) Fenol Cresoien 1' o-dihydroxybenzeen (Catechol) rn-dihydroxybenzeen (Resorcinol) p-dihydroxybenzeen (Hydrochinon)

-

1,25

1 1,25 1,25 1,25 1O0 1,25 5 20 10 10

4. Polycyclische aromatische

koolwaterstoffen (PAK) Naftaleen Fenantreen Antraceen Fluoranteen Chryseen Benzo(a)antraceen Benzo(a)pyreen Benzo(k)fluoranteen Indeno(1, 2, 3cd) pyreen Benzo(ghi)peryleen PAK'Stotaai (som 10) 9,


5 20 10 35 10 40 10 40 40 40 40

165

Immissiewaarden (mg/rn2 per 100 jaar)

Stof

Samenstellingswaarden voor andere bouwstoffen dan grond (mgkg droge stof)

Samenstellingswaarden voor grond uitgaande van 25 % lutum en 10 % humus (mglkg droge stof)

5. Gechloreerde koolwaterstoffen a. (vluchtige) chloorkoolwaterstoffen

Monochlooretheen (Vinylchloride) Dichloormethaan 1,2-dichIoorethaan Trichloormethaan Trichlooretheen (Tri) Tetrachloormethaan (Tetra) Tetrechlooretheen (Per) Chloornaftaleen (som a, p) b. Chloorbenzenen Chloorbenzenen (som)

0,1 4 4 3 4 1 4 10

5

'O)

c. Chloorfenolen Chloorfenolen (som) Pentachloorfenol

6 5

d. Polychloor-bifenylen (PCB's) PCB's (som 7) 12)

0.5

0.5

3 mg CVkg

3 mg CVkg

e. Overige gechloreerde-koolwaterstoffen

EOCI (totaal)

6.Bestrijdingsmiddelen a. Organochloor bestrijdingsmiddelen DDT/DDE/DDD 13) Drins (som) 14) HCH-verbindingen 15) Organochloorhoudende bestrijdingsmiddelen (som) 16) b. Overige bestrijdingsmiddelen Strazine Carbaryl Carbofuran Maneb Niet-chloorhoudende bestrijdingsmiddelen (som) 17) 7. Overige stoffen Cyclohexanon Ftalaten (som) Minerale olie Pyridine Tetrahydrofuran Tetrahydrothiofeen

270 60 500 1 2 90

noot 1 Bij het gebruik van een bouwstof op plaatsen waar een direct contact is of mogelijk is met brak oppervlaktewater of zeewater met van nature een chloride-gehalte van meer dan 5000 mg/l, geldt voor bromide, in afwijking van de tabel, geen immissiewaarde. 2 De in de tabel aangegeven immissiewaarde voor chloride is uitgedrukt in mg/m2 per 1 jaar.Voor chloride geldt in afwijking van de in de tabel aangegeven immissiewaarde: a. een immissiewaarde van 87000 mg/m* per 1 jaar bij het gebruiken op of in de bodem van een niet-vormgegeven bouwstof die als categorie 1 -bouwstof wordt toegepast; b. een immissiewaarde van 174000 mg/m2 per 1 jaar bij het gebruiken in oppervlaktewater van een niet-vormgegeven bouwstof die als categorie 1-bouwstof wordt toegepast, en


166

3 4

5

6 7 8

9

10 11 12 13 14 15 16

17 18

19


c. geen immissiewaarde bij het gebruiken van een bouwstof op plaatsen waar een direct contact is of mogelijk is met brak oppervlaktewater of zeewater met van nature een chloride-gehalte van meer dan 5000 mg/l. Zuurgraad: pH (0,Ol M CaCl,). Voor de bepaling van pH groter dan of gelijk aan 5 en pH kleiner dan 5 geldt het 90-percentiel van de gemeten waarden. Bij het gebruiken van een bouwstof op plaatsen waar een direkt contact is of mogelijk is met brak oppervlaktewater of zeewater met van nature een chloridegehalte van meer dan 5000 mg/l geldt voor fluoride, in afwijking van de in de tabel aangegeven immissiewaarde, een immissiewaarde van 56000 mg/m2 per 100 jaar. De in de tabel aangegeven immissiewaarde voor sulfaat is uitgedruk in mglm' per 1 jaar. Voor sulfaat geldt in afwijking van de in de tabel aangegeven immissiewaarde: a. een immissiewaarde van 100000 mg/m' per 1 jaar bij het gebruiken op of in de bodem van een niet-vormgegeven bouwstof die als categorie 1-bouwstof wordt toegepast; b. een immissiewaarde van 124000 mg/mz per 1 jaar bij het gebruiken in oppervlaktewater van een niet-vormgegeven bouwstof die als categorie 1-bouwstof wordt toegepast, en c. een immissiewaarde van 180000 mg/m2 per 1 jaar bij het gebruiken van een bouwstof op plaatsen waar een direct contact is of mogelijk is met brak oppervlaktewater of zeewater met van nature een chloride-gehalte van meer dan 5000 mg/l. Onder Xylenen (som) wordt verstaan: som van m-Xyleen, p-Xyleen en o-Xyleen. Onder Cresolen (som) wordt verstaan: som van m-Cresol, p-Cresol en o-Cresol. Voor bouw- en sloopafval en daarvan gemaakte produkten (waaronder betongranulaat, menggranulaat, brekerzand en zeefzand) geldt in afwijking van de tabel: a. geen samenstellingswaarde voor individuele PAK's, en b. een samenstellingswaarde voor de PAK's totaal (10 PAK's) van 50 mg/kg. Deze afwijking van de tabel is NIET van toepassing op het in voetnoot 19 omschreven asfakgranulaat. Onder PAK (som van 10) wordt verstaan: de som van antraceen, benzo(a)antraceen, benzo(k)fluorantheen, benzo(a)pyreen, chryseen, fenantreen, fluoranteen, indeno(1, 2, 3-cd)pyreen, naftaleen, benzo(ghi)peryleen. Onder chloorbenzenen (som) wordt verstaan: de som van alle isomeren van alle chloorbenzenen (mono-, di-, tri-, tetra-, penta- en hexachloorbenzeen). Onder chloorfenolen (som) wordt verstaan: de som van alle isomeren van chloorfenolen (mono-, di-, tri-, tetra-, en pentachloorfenol). Onder PCB's (som 7) wordt verstaan: de som van PCB 28, 52, 101, 118, 138, 153, 180. Onder DDT/DDD/DDE wordt verstaan: de som van DDT, DDD en DDE. Onder drins wordt verstaan: de som van aldrin, dieldrin en endrin. Onder HCH-verbindingen wordt verstaan: de som van a-HCH, P-HCH, y-HCH en 8-HCH. Onder organochloorhoudende bestrijdingsmiddelen (som) wordt verstaan: de som van alle chloor bevattende bestrijdingsmiddelen. Onder niet-chloorhoudende bestrijdingsmiddelen (som) wordt verstaan: de som van alle bestrijdingsmiddelen met uitzondering van de chloorhoudende bestrijdingsmiddelen. Minerale olie heeft betrekking op de som van de (al dan niet) vertakte alkanen. Indien er enigerlei vorm van minerale olie verontreiniging wordt aangetoond in de grond, dan dient naast het minerale olie-gehalte ook het gehalte aan aromatische en/of polycyclische aromatische koolwaterstoffen bepaald te worden. Voor de hierna genoemde bouwstoffen geldt, in afwijking van de tabel, voor minerale olie geen samenstellingswaarde: - Asfalt of asfaltbeton, inclusief mogelijke oppervlakbehandelingen, tussenlagen en deklagen, zijnde een bouwstof die bestaat uit een bindmiddel op basis van bitumen, steenachtig materiaal, zand en vulstof en die als zodanig regulier in de wegen- en waterbouw danwel voor constructies van al dan niet vloeistofdichte vloeren wordt gebruikt. - Gestabiliseerd asfakgranulaat, zijnde een bouwstof die bestaat uit zand, cement en/of bitumenemulsie. water en tenminste 70 70(m/m) asfakgranulaat, die als zodanig regulier in de wegen- of waterbouw wordt gebruikt en waarbij het gehalte aan asfaltbeton in het asfaltgranulaat tenminste 40 % bedraagt. - Asfaltgranulaat, zijnde een bouwstof die als zodanig regulier in funderingen in de wegenbouw wordt gebruikt en die bestaat uit tenminste 80 % gebroken of gefreesd asfalt of asfaltbeton. - Gemineraliseerde bitumen, dakbedekkingsmaterialen, zoals die regulier in de burgeren utiliteitsbouw worden gebruikt.

167

Bijlage 17 Vrijstellingsregeling samenstellings- en immissiewaarden Bouwstoffenbesluit Achtergrond van de Vrijstellingsregeling Het project evaluatie hantering streefwaarden bodem (HANS) is een project van VROM, LNV, V&W, IPO, VNG en bedrijfsleven. In het project is gekeken naar een tweetal aspecten die bepalend zijn voor de hantering van streefwaarden bodem op een zinvolle manier: de achtergrondwaarden en de wijze van toetsing. Uitgangspunt is geweest dat het geen zin heeft om alleen uit risico-overwegingen streefwaarden voor de bodem te berekenen, als daaraan niet een behoorlijk percentage van de Nederlandse bodem zou kunnen voldoen; in zo’n geval zouden de streefwaarden alle praktisch nut missen. Dit uitgangspunt is beleidsmatig als volgt ingevuld: de hoogte van de streefwaarden en hun wijze van toetsing zouden zodanig moeten zijn, dat de kans dat relatief onbelaste gebieden in Nederland er aan voldoen minimaal 95 % is. Het rapport heeft geleid tot voorstellen waarover volledige overeenstemming met alle geledingen is bereikt: hierna volgt een korte opsomming van de voorstellen: - de bestaande streefwaardenlijst wordt in overeenstemming gebracht met de lijst van stoffen waarvoor interventiewaarden gelden: geschrapt worden stoffen waarvoor geen interventiewaarde geldt; - de streefwaarden voor individuele stoffen zijn ontleend aan de risicooverwegingen uit INS, voor enkele stoffen wordt de streefwaarde daardoor scherper; - de streefwaarden voor een aantal individuele stoffen worden vervangen door de som-norm; een basis-parameterpakket (8 zware metalen, PAK’S, minerale olie, EOX) voor de toetsing van onverdachte bodem en grond; voor verdachte bodem/grond wordt dit pakket uitgebreid met de stoffen waarvan op grond van onderzoek verwacht mag worden dat ze aangetroffen kunnen worden; - de tot nu toe bestaande notie dat bij toetsing van bodem/grond voor elke stof aan de streefwaarde zou moeten worden voldaan, wordt bijgesteld door de introductie van een correctiefactor (toetsingsregel): er mag een overschrijding plaatsvinden met ten hoogste een factor 2 voor 3 stoffen (indien 10-20 stoffen zijn getoetst). Restrictie: geen enkele stof mag de tussenwaarde overschrijden. De tussenwaarde is gedefinieerd als ’/2 x (streefwaarde + interventiewaarde). - voor de langere termijn zal - vanwege de constatering dat het gegevensbestand met gehalten van stoffen in relatief onbelaste gebieden incompleet is - een onderzoek (VROM, LNV, andere overheden en bedrijfsleven) plaatsvinden. Op basis daarvan zullen dan over enkele jaren de toetsingsregels geëvalueerd worden en zo nodig bijgesteld worden.


168

Vooral door de aangepaste toetsingen betekent het korte termijn pakket een versoepeling. De resultaten van dit project zijn onder meer opgenomen in de Circulaire streefwaarden en interventiewaarden bodemsanering [referentie 151. Ook voor het Bouwstoffenbesluit hebben deze resultaten betekenis, omdat het besluit de bouwstof ‘grond’ omvat, en voor het onderscheid tussen schone en niet schone grond de streefwaarden bodem in het besluit zelf als samenstellingswaardenvoor schone grond zijn opgenomen. Over deze doorwerking bestaat brede overeenstemming met andere overheden en bedrijfsleven. De streefwaarden en de wijze van toetsing zijn, vooruitlopend op een wijziging van het Besluit, aangepast conform de resultaten van het project HANS. Zowel enkele verhogingen van normen als het laten vervallen van een aantal stoffen hebben rechtskracht met ingang van 1 juli 1999 in de Vrijstellingsregeling samenstellings- en immissiewaarden Bouwstoffenbesluit (Staatscourant 1999, 126). In bijlage 16 van deze nota zijn de aangepaste samenstellingswaardenvoor schone grond opgenomen. (Aangepaste) toetsingsregel voor schone grond Er is sprake van relatief onbelast grondkediment (‘schone grond’) indien is voldaan aan drie voorwaarden: 1. alle individuele te toetsen stoffen liggen onder de tussenwaarde (’/2(streefwaarde+interventiewaarde)) en voor sediment tevens onder de toetsingswaarde. De toetsingswaarde is opgenomen in NW4; 2. er is sprake van hoogstens N stoffen die de streefwaarde overschrijden. N is afhankelijk van het aantal te toetsen stoffen: bij 10-20 stoffen is N drie; bij meer dan 20 stoffen is N vier. Bij minder dan 1O stoffen wordt geen overschrijding toegestaan;

3. de overschrijding voor de N stoffen bedraagt maximaal een factor twee, behalve voor DDT/DDE/DDD en drins (aldrin, dieldrin, endrin), waarvoor een factor van drie geldt.


169

Bijlage 18 Concentratiegrenswaarden Besluit Aanwijzing Gevaarlijke Afvalstoffen BAGA BAGALijst van stoffen

(Bron: Staatsblad 1993, 617)

De afvalstoffen die geheel of gedeeltelijk bestaan uit stoffen, vermeld in de klassen A, B, C, D worden als gevaarlijke afvalstof aangemerkt, tenzij de concentratie van de stoffen in die afvalstoffen kleiner is dan de toepasselijke concentratiegrenswaarde. Concentratiegrenswaarde: 50 mg/kg Klasse A A.l Antimoon en antimoonverbindingen A.2 Arseen en arseenverbindingen Beryllium en berylliumverbindingen A.3 Cadmium en cadmiumverbindingen A.4 Chroom (Vl) verbindingen A.5 Kwik en kwikverbindingen A.6 A.7 Seleen en seleenverbindingen Telluur en telluurverbindingen A.8 Thallium en thalliumverbindingen A.9 A.10 Anorganische cyaanverbindingen (cyaniden) A.ll Metaalcarbonylen A.12 Naftaleen A.13 Anthraceen A.14 Fenantreen A.15 Chryseen, benzo(a)antrhraceen, fluorantheen, benzo(a)pyreen, benzo(k)fluorantheen, indenol(1, 2, 3-cd)pyreen en benzo(ghi) peryleen A.16 Gehalogeneerde koppels van aromatische ringen, zoals polychloorbifenylen, polychloorterfenylen en derivaten daarvan A.17 Gehalogeneerde aromatische verbindingen A.18 Benzeen A.19 Dieldrin, aldrin en endrin A.20 Organotinverbindingen Klasse B.l B.2 B.3 8.4 8.5 B.6 B.7 B.8 B.9 B. 1O B.ll B.12


B

C o ~ c ~ n t r a t i e g r e n s w a a r d5eO00 : mglkg

Chroom (lil) verbindingen Cobaltverbindingen Koperverbindingen Lood en loodverbindingen Molybdeenverbindingen Nikkelverbindingen Tinverbindingen Va nadiumverbindingen Wolfraamverbindingen Zilververbindingen Organische halogeenverbindingen Organische fosforverbindingen

170

8.13 8.14 B.15 8.16 8.17 B.18 B.19 8.20 8.21 B.22 8.23 8.24 B.25 8.26 8.27 B.28 B.29 B.30

Organische peroxyden Organische nitro- en nitrosoverbindingen Organische azo- en azoxyverbindingen Nitrillen Aminen (lso- en thio-)cyanaten Fen0 en fenolische verbindingen Mercaptanen Asbest Halogeensilanen Hydrazine(n) Fluor Chloor Broom Witte en rode fosfor Ferrosilicium en -legeringen Mangaansilicium Halogeenbevattendestoffen die bij aanraking met vochtige lucht of met water zure dampen afgeven, zoals siliciumtetrachloride, aluminiumchloride, titaantetrachloride

Concentratiegrenswaarde: 20 000 mglkg Kiasse C Ammoniak en ammoniumverbindingen Anorganische peroxyden c.2 Bariumverbindingen, met uitzondering van bariumsulfaat c.3 Fluorverbindingen c.4 Fosforverbindingen,met uitzondering van de fosfaten van c.5 aluminium, calcium en ijzer Bromaten, (hypo-)bromieten C.6 Chloraten, (hypo-)chlorieten c.7 Aromatische verbindingen C.8 Organische siliciumverbindingen c.9 c.10 Organische zwave lverbindingen c.11 Jodaten c.12 Nitraten, nitrieten C.13 Sulfiden C.14 Zi nkverbindingen (2.15 Zouten van perzuren C.16 Zuurhalogeniden, zuuramiden C.17 Zuu ranhydriden

c.1

Concentratiegrenswaarde: 50 O00 mgikg Kiasse D D.l Zwavel D.2 Anorganische zuren D.3 Metaalwaterstofsulfaten Oxyden en hydroxyden, met uitzondering van die van: waterD.4 stof, koolstof, silicium, ijzer, aluminium, titaan, mangaan, magnesium, calcium


171

D.5 D.6 D.7 D.8 D.9


Alifatische en naftenische koolwaterstoffen Organische zuurstofverbindingen Organische stikstofverbindingen Nitriden Hydriden

172

Bijlage 19. Standaardisatie en toetsing van gehalten bij monitoring zoute wateren 1. Algemeen

Bij de monitoring van zoute wateren voor de normtoetsing worden stoffen afhankelijk van de stofeigenschappen in water of sediment gemeten. De monitoring in zwevend stof is in principe bedoeld voor trenddetectie, maar kan ook voor normtoetsing gebruikt worden. Om de vergelijkbaarheid van gestandaardiseerde gegevens te vergroten, worden de meetresultaten in zwevend stof ook naar standaard sediment omgerekend. Deze manier van werken voorkomt ook vergissingen bij vergelijking met getalswaarden in de vierde Nota waterhuishouding. 2. Standaardisatie van gehalten in water

Meetgegevens in water worden niet gestandaardiseerd omdat het uitgangspunt is dat in water alleen goed oplosbare stoffen worden gemeten waarbij de bijdrage van het zwevend stof aan de totale concentratie verwaarloosbaar is. Voor metalen wordt altijd de opgeloste concentratie getoetst. 3.Standaardisatie van gehalten in sedimenüzwevend stof Bij de standaardisatie wordt onderscheid gemaakt tussen de organische microverontreinigingen (inclusief de organotinverbindingen) en metalen. Organische microverontreinigingen (inclusief organotinverbindingen) worden gestandaardiseerd naar 1O . Y De gemeten gehalten (C), organische stof (OS), waarbij OS wordt geschat uit organisch koolstof (OC) maal een factor 2,O. 10 ‘ctb

= ‘rn

2,0*0cm

Metalen De gemeten gehalten worden gestandaardiseerd naar 25 o/o lutum (L) en 1O . Y organische stof (OS). In zwevend stof wordt voor lutum gebruik gemaakt van gehalten die gemeten zijn met de pipetmethode. Als lutum niet is gemeten, kan het gehalte onder zeer nauw gedefinieerde omstandigheden geschat worden uit het aluminiumgehalte (Cal) met de volgende formule: L, =

Cal -

3 1,22

Vervolgens wordt met de volgende formule het gestandaardiseerde gehalte bepaald:


173

cm-z 'tb

= 0,02 L ,

+ 0,05*2,0*0Cm

+Z

waarbij OSm vervangen is door 2,O * OC,. De term z staat voor het achtergrondgehalte van metalen in de zandfractie van het sediment. De waarden voor z zijn weergegeven in tabel 1.

Tabel 1 Natuurlijke achtergrondgehalte van diverse metalen in de zandfractie (z-waarde) en de standaardafwijking daarin.

Arseen (As) Cadmium (Cd) Chroom (Cr) Koper (Cu) Kwik (Hg) Nikkel (Ni) Lood (Pb) Zink (Zn)

3

13

0,03 13 1 0,oo 2,s 2 8

0,06 6 1 0,04 1,I

22 9

4. Toetsing

Voor de toetsing wordt een toetswaarde berekend voor een gebied, namelijk de 90-percentielwaarde. Deze wordt berekend door alle beschikbare gegevens van geselecteerde locaties te ordenen, het rangnummer 1 + 0,9 * (n-1) te berekenen en als dit geen geheel getal is lineair te interpoleren en de bijbehorende waarde als 90-percentielwaarde te schatten. Toetsing vindt plaats aan de streefwaarde en het MTR uit de vierde Nota waterhuishouding. In OSPAR-kader wordt getoetst aan de onder- en bovenwaarde van de EAC (Ecotoxicological Assessment Criteria). In presentaties worden drie kleuren gebruikt: blauw, paars en rood. Bij toetsing aan de achtergrondwaarde vervalt de klasse paars. Blauw: de toetswaarde is kleiner dan of gelijk aan de streefwaarde; Paars: de toetswaarde is groter dan de streefwaarde en kleiner dan of gelijk aan het MTR; Rood: de toetswaarde is groter dan het MTR. 5. Kanttekeningen bij de toetsing

Nutrienten Voor de toetsing van nutriënten wordt de mediane waarde in de winter getoetst aan de achtergrondconcentratie. De hiervoor geldende getalswaarden zijn:


174

ortho-fosfaat (opgelost): 0,02 mg P/I DIN (nitraat + nitriet + ammonium): 0,15 mg NA Deze achtergrondwaarden gelden voor open zee. Voor de kustzone, de Waddenzee en de estuaria liggen de waarden iets hoger. De toetsingsresultaten moeten hier met zorg geinterpreteerd worden. Bij voorkeur wordt de achtergrond aangepast voor lokale omstandigheden. Zouten Het is triviaal dat toetsing in zoute wateren niet zinvol is. Radioactiviteit Voor de toetsing van radioactiviteitwordt het 90-percentiel gebruikt. De meetwaarden worden niet gestandaardiseerd. Omdat de meetfrequentie in het algemeen 4 maal per jaar is en de variabiliteit groot, kan overwogen worden drie of meer jaar te gebruiken voor een normtoetsing. Voor standaardisatie in sedimenüzwevend stof is nog onderzoek nodig. (Rapport met aanbevelingen is in prep.). Betrouwbaarheid van standaardisatie Bij toetsing van gestandaardiseerde meetgegevens in sediment/ zwevend stof kan rekening worden gehouden met de betrouwbaarheid van het uiteindelijke resultaat. Dit wordt met name aanbevolen wanneer slechts een paar meetgegevens beschikbaar zijn. Voor de hierbij te volgen werkwijze wordt verwezen naar de volgende bronnen: Smedes, F., J. Lourens & A. van Wezel, 1997. Zand, slib en zeven: standaardisering van contaminantgehaltes in mariene sedimenten. Rapport RIKZ-96.043, ISSN 0927-3980, 135 p. Smedes, F., 1997. Het gebruik van de sedimentformule in de praktijk. Werkdocument RIKZ/IT-97.638x, 8p.


175

Bijlage 20 Risicogrenzen voor de landbodem: MTR-büdem,,,, MTR-bodem (geharmoniseerd) en EBVCeCo In deze bijlage zijn de risicogrenzen voor landbodem opgenomen, gebaseerd op ecotoxiciteitsgegevens: de MTR-bodemecoen en de EBVCeco.Tevens is de geharmoniseerde MTR-bodem opgenomen: dit zijn de MTR waarden voor bodem die zijn afgestemd met de risico's voor andere compartimenten dan bodem. Deze MTR-waarden stemmen in het algemeen overeen met de MTR-eco. Alleen voor een aantal vluchtige stoffen is de geharmoniseerde MTR-waarde lager. De MTR-bodemecoen MTR-bodem (geharmoniseerd) zijn wetenschappelijk afgeleide waarden'). Er heeft nog geen beleidsmatige vaststelling plaatsgevonden. De EBVCecois gelijk aan de HC50 waarde, die wordt gehanteerd als ecotoxiciteitscriterium bij het vaststellen van de urgentie van de sanering van een geval van bodemverontreiniging (urgentiesystematiek). De waarden hebben betrekking op een standaardbodem met 1O o/o organische stof en 25 Y0 lutum. De betrouwbaarheid van de getallen is per stof verschillend. Informatie over de onderbouwing van de getallen en de betrouwbaarheid is opgenomen in de RIVM rapportages.

MTR-bodemeco

(incl. AC) mm3ds Arseen Cadmium Chroom Koper Kwik Lood Methyl-kwik Nikkel Zink

34 1,6 1O0 40 22 140 0,67 38 160

Antimoon Barium Beryllium Boor Kobalt Molybdeen Selenium Thallium Tin (anorganisch) Vanadium Zilver

3,5

CIW, mei 2000

176

22 140 0,67 38 160 3,5 165 1.1

33 254 0,81 13 53 43

33 254 0,81 13 53 43

1 RIVM (1999). Environmental risk limits in the Netherlandc. RIVM report nr. 601640001.


34 1,6 1O0 40

165 1,1

Noot


MTR-bodem (geharmonseerd) (incl. AC) mglkgds

EBVCeco

mglkgds

40 12 230 190 10 290 210 720

2890 29 7

5* 14* 91o' 250* 15

AC

MTR-bodemeco

MTR-bodem (geharmoniseerd)

(incl. AC) mglkgds

(incl. AC)

mglkgds

14 9,5 3,1

14 0,95 3,1

4-Xylene Benzeen Ethylbenzeen Fenol p-Cresol Styreen Tolueen 1,2,3-Trimethylbenzeen 1,2,4-TrimethyIbenzeen 1,3,5-Trimethylbenzeen 1,2,3,4-Tetramethylbenzeen 1,2,3,5-Tetramethylbenzeen 1,2,4,5-Tetramethylbenzeen

mglkgds

25 40 50

25 1,4

1,I-Dichloorethaan 1,2-DichIoorethaan Dichloormethaan Tetrachloormethaan Tetrachlooretheen Trichloormethaan Trichlooretheen Vinylchloride 1, I ,1- Trichloorethaan 1, I ,2- Trichloorethaan Dichloorpropaan 1,2-DichIoorpropaan 1,3-DichIoorpropaan 1,l -Dichlooretheen 1,2-Dichlooretheen (cis en trans) Tribroommethaan 3-Chloorpropeen 1,3-Dichloorpropeen 2,3-Dichloorpropeen 1, I ,2,2-Tetrachloorethaan Pentachloorethaan Hexachloorethaan Monochloorbenzeen 1,2-DichIoorbenzeen 1,3-Dichloorbenzeen 1,4-Dichloorbenzeen(=p-) 1,2,3-Trichloorbenzeen 1,2,4-Trichloorbenzeen 1,3,5-TrichIoorbenzeen 1,2,3,4-TetrachIoorbenzeen 1,2,3,5-TetrachIoorbenzeen 1,2,4,5-TetrachIoorbenzeen Pentachloorbenzeen Hexachloorbenzeen 2-Chloorfenol Monochloorfenolen 2,4-Dichloorfenol Dichioorfenolen 2,3,4-Trichloorfenol Trichloorfenolen 2,3,4,5-Tetrachloorfenol Tetrachloorienolen


mgkgds

25 1,4

130 240 192 202 321 325 397

23 29 36 37 0,16 19 13 14 6,9 39

42 60 60 60 60 60 60 60 08 460* 125.

42 26 12 22

42 0,18 12 22

0,0048 0,023 0,044 14 49 17

0,0048 0,023 0,044 14 49 17

78 5,5 0-4 0,24 0,24 0,24 0,072 0,072 0,072 0,12 0,028

78 5,5 04 0,4 0,24 0,24 0,24 0,072 0,072 0,072 0,12 0,028

02

02

0,20

0.20

0,04

0,04

03

03

0,4

130* 238 300*

30

30 30 30

30 30 10 10 10 10

177


..

..- ..... . .

-.

AC

MTR-bodemeco

(incl. AC) mglkgds

0,20

Pentachloorfenol 4-Chloor-2 methylfenol 4-Chloor-3 rnethylfenol 2-Monochloortolueen 3-Monochloortolueen 4-Monochloortolueen

0,20

mglkgds

5 15'

33 33 33

5,1 73 0,13 0,17 13 0,03 0,35 0,87 1,45 053 0,23 0,04 0,06 0.02

5,1 7-8 0,42 0,17 0,06 0,03 0,35 0,87 1,45 0,53 0,23 0,04 0,06 0.02

Naftaleen Anthraceen Fenanthreen Fluorantheen Benzo(a)anthraceen Chryseen Benzo(k)fluorantheen Benzo(a)pyreen Benzo(ghi)peryleen Indenopyreen

0,14 0,12 0,51 2,6 0,25 11 2,4 0,26 8 6

0,14 0,12 0,51 2,6 0,25 11 2,4 0,26 8 6

Pentachloorbenzeen Hexachloorbenzeen Aldrin Dieldrin Aldrin + dieldrin Endrin DDT DDD DDE a-Endosulfan CL-HCH P-HCH yHCH (=lindaan) 6-HCH HCH Heptachloor Heptachloor-epoxide Chloordaan 2,5,2'-Trichloorbifenyl Hexachloorbifenyl Dioxine (2,3,7,8-TCDD)

0,12i 0,028i 0,05i 0,05i 0,05 0,00095 0,Ol i 0,Ol i 0,Ol i 0,05i 0,22i 0,092i 0,005i

0,12i 0,028i 0,05i 0,05i 0,05 0,0029i 0,Ol i 0,Ol i 0,Ol i 0,05i 0,22i 0,092i 0,005i

0,0007i 0,0007i 0,0043i

0,0007i 0,0007i 0,0043i

Tributyltin oxide (=TBTO)

0,003

0,003


EB"Cec0

15* 33 33 33

Monochlooranilines Dichlooranilines Trichlooranilines Tetrachlooranilines Pentachlooranilines Methylanilines Dimethylanilines Trimethylanilines Nitro-aniline 4-Nitro-N-fenylaniline Dinitroanilines Chloornitroanilines Dichloornitroanilines Chloormethylanilines

Achtergronddocurnent NW4 CIW, mei 2000

mglkgds

MTR-bodem (geharmoniseerd) (incl. AC) mglkgds

178

46* 43' 73' 27' 5.9'

40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 30 30 0,35 4 0,05 4 4 7,1 2 2 2 2 2 1

5,4 70 70 0,046'* 0,48

AC

MTR-bodemeco

(incl. AC) mglkgds

mglkgds

MTR-bodem (geharmoniseerd) (incl.AC) mglkgds

Fentinacetaat

EBVCeco

mglkgds

5,14

Methylethylketon Isopropanol Ethylacetaat 1,2-Butylacetaat Ethyleenglycol Diethyleenglycol Acrylonitril Formaldehyde Methanol Butanol Butylacetaat Methyl tert-butylether Azinfos methyl MCPA Carbaryl Carbofuran Chloorpyrifos Fenthion Propoxur Maneb Thiram Atrazin Cyclohexanon Butylbenzylftalaat Di(2-ethylhexy1)ftalaat Pyridine Ethyleen Ethyleen oxide Quintozene

0,00068

0,00068

0,0047

0,0047

0,00036 0,00035

0,001 1 0,00035

175 220* 68* 196* 90 450000 1-3 0,30 33 26 95 125

0,75 35 0,038

0,038 6 650 60 60 150

58 0,0021 0,33

5,8 0,0021 0,33

legenda

EBVC = Ernstige bodemverontreinigingsconcentratie = Achtergrondsconcentratie AC I : in de bron aangeduid als indicatief : voorgestelde waarde door het RIVM (nog niet opgenomen in een Circulaire in het kader van de Wet bodembescherming) ** : de evaluatie vond plaats in 1993. Omdat nieuwe gegevens beschikbaar zijn gekomen, zal dioxine opnieuw geevalueerd worden


179

Bijlage 21 LAC SIGNAALWAARDEN (de LAC-signaalwaarden worden momenteel herzien. De herziene waarden zijn in 2000 te verwachten) Bron: LAC, 1991. LAC-signaalwaarden.Landbouw Advies Commissie, werkgroep verontreinigde gronden. Ministerie Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, december 1991, 's-Gravenhage. LAC-signaalwaardenvoor metalen in mglkg droge stof (grond)

Arseen'*

Zand Klei Veen Cadmium Zand Klei Veen Chroom** Zand Klei Veen Zand Koper Klei Veen Zand Kwik** Klei Veen Lood Zand Klei Veen Nikkel** Zand Klei Veen Zink Zand Klei Veen

Grasland Schapen

Grasland runderen

30 50 50 2 3 3 200 300 300 30 30 30 2 2 2 150 150 150 15 50 70 200 350 350

30 50 50 2 3 3 200 300 300 50 80 80 2 2 2 150 150 150 15 50 70 200 350 350

Akkerbouwland waarop veevoedergewassen

30 50 50 03 i

1 200 300 300 50 80 80 2 2 2 150 150 150 15 50 70 1O0 350 350

Overige akkerbouwteelten en voedingstuinbouw

30 50 50 03 1 1 200 300 300 50 200 200 2 2 2 1O0 200' 200* 15 50 70 1O0 350 350

Sierteelt

30 50 50 5 10 10

200 300 300 50 200 200 2 2 2 500 800 800 15 50 70 1O0 350 350

legenda

deze waarde moet met voorzichtigheid worden gehanteerd, mede door het ontbreken van voldoende kennis over onder andere atmosferische depositie. Dit laatste verhoogt namelijk het loodgehalte, terwijl dit niet door effecten uit de grond wordt veroorzaakt. ** geen uitsplitsing naar bodemgebruik i.v.m. ontbreken van voldoende gegevens (zelfde waarde voor verschillende typen bodemgebruik) Zand : zandgronden met 0-8 % lutum en O-22,5 % organisch stof Klei : kleigronden met 8-50 % lutum en O-22,5 "/O organisch stof Veen : veengronden met 0-50 % lutum en 22,5-50 % organisch stof


180

LAC-signaalwaardenvoor organochloorverbindingen in mg/kg droge stof (grond) Signaalwaarden voor grasland

Signaalwaarden voor maispercelen

Aldrin/Dieldrin DDT totaal Endrin Alfa-HCH Beta-HCH Gamma-HCH Heptachloor (epoxide) HCB PCB 153 PCB 138 Dioxinen

legenda

TEQ = Toxiciteits Equivalenten, dat is een maat om de giftigheid van dioxinen uit te drukken als de giftigheid van de meest toxische verbinding uit de groep, namelijk 2,3,7,8-Tetrachloordibenzo-p-dioxine


181

Bijlage 22 Bodemgebruikswaarden (BGW) Bron: [referentie 531

Bodemgebruikwaarden per bodemgebruiksvorm, in relatie tot streefwaarden en interventiewaarden voor een standaardbodem (mglkg) Stof

Arseen

Ctreefwaarde

Bodemgebruiksvorm Wonen en intensief gebruikt openbaar groen

Interventiewaarde Extensief gebruikt Bebouwing en (openbaar) groen verharding

40

40

1

12

1O0

300

380

Koper

36

80

190

Nikkel

35

50

210

Zink

140

350

720

Lood

85

85

290

29

Cadmium Chroom

03

Landbouw en natuur

maatwerk per geval maatwerk per geval maatwerk per geval maatwerk per geval maatwerk per geval maatwerk per geval maatwerk per geval maatwerk per geval maatwerk per geval maatwerk per geval

Kwik

03

2

10

PAK

1

2

40

DDT+DDD+ DDE

0,Ol

23

4

Aldrin+ dieldrin+ endrin

0,005

02

4

maatwerk per geval

(voorlopig) interventiewaarde

maatwerk per geval

Andere stoffen

(voorlopig) streefwaarde

Iegenda

- niet van toepassing


182

55

12 380

190 21 o 720 530

10 40 4

4

Bijlage 23 Kritische milieuconcentraties in organismen Het meten van concentraties van stoffen in organismen geeft inzicht in de biologische beschikbaarheid. De resultaten van deze metingen kunnen worden gerelateerd aan de chemische kwaliteit van water en sediment en aan effecten, die voorkomen op bepaalde soorten in het veld. In het kader van de biologische monitoring van zoete rijkswateren worden metingen verricht aan de aal en de driehoeksmossel. Toetsing van de gemeten gehaltes in de organismen kan plaatsvinden aan kritische milieuconcentraties, die zijn berekend uit de vermenigvuldiging van het MTR voor oppervlaktewater (opgeloste fractie) met de bioconcentratiefactor (BCF). Voorbeeld: stoi

DDT

MTR oppervlaktewater

BCF

(OPgelOat,

(vkg)

I
151O00

60 pgikg versgewicht

IJm

0,0004

Een overschrijding van de kritische milieuconcentratie in mosselen is een indicatie voor overschrijding van het MTR in oppervlaktewater. Onderstaande tabel bevat een overzicht van BCF waarden (vis, mossel) voor stoffen die kunnen accumuleren in organismen. De MTR waarden voor oppervlaktewater (opgeloste fractie) zijn opgenomen in bijlage 5.1. atot

Aldrin Dieldrin Endrin alpha-HCH beta-HCH gamma-HCH (lindaan) Endosulfan Pentachloorbenzeen Hexachloorbenzeen Heptachloor Heptachloor-epoxide DDD DDE DDT Chloordaan Anorganisch kwik Methyl-kwik Koper Cadmium legenda

(a) berekende waarde


183

BCFVI,

BCF-

(W

(W

6700 6700 4300 650 800 480 2800 5300 18000 5800 14000 80000 (a) 51000 52000 22000 3000 21700 120 91

2200 2200 1800 78 (a) 90 (a) 200 53 2000 (a) 7000 (a) 6300 1700 22000 (a) 118000 151000 5400 2540 i3000 1O00 4900

bron

Van de Plassche, 1994 Van de Plassche, 1994 Van de Plasscne, 1994 Van de Plassche, 1994 Van de Plassche, 1994 Van de Plassche, 1994 Van de Plassche, 1994 Van de Plassche, 1994 Van de Plassche, 1994 Van de Plassche, 1994 Van de Plassche, 1994 Van de Plassche, 1994 Van de Plassche, 1994 Van de Plassche, 1994 Van de Plassche, 1994 Slooff et a/, 1995 Smit et al, 2000 Smit et a/, 2000 Smit et a/, 2000

Bronnen: Van de Plassche, E.J. (1994). Towards integrated environmental quality objectives for several compounds with a potential for secondary poisoning. Bilthoven, The Netherlands: National Institute of Public Health and the Environment (RIVM), report 679101012. Smit, C.E., A.P. van Wezel, D.T. Jager en T.P. Traas (2000). Secondary poisoning of cadmium, copper and mercury: implications for the Maximum Permissible Concentrations in water and soil. Bilthoven, The Netherlands: National Institute of Public Health and the Environment (RIVM), report 601501009. Slooff, W., P. van Beelen, J.A. Annema, J.A. Janus (1995). Integrated criteria document mercury. Bilthoven, The Netherlands: National Institute of Public Health and the Environment (RIVM), report 601014008.


184

Commissie Integraal Waterbeheer. Normen voor het waterbeheer

Recommend Documents