Cognitieve gedragstherapie bij autisme
Caroline Schuurman, gz-psycholoog Centrum Autisme Rivierduinen Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van autisme bij volwassenen Utrecht, 14 juni 2011
CGT bij autisme • Psychosociale problemen bij autisme
• Cognitieve gedragstherapie en autisme • Elementen CGT bij autisme
• Behandelprogramma CGT bij autisme
2
Cognitieve stijl • Concreet • Detailwaarneming • Contextblind
• Perfectionisme • Analytisch
• Visueel • Letterlijk
3
Cognitieve verklaringsmodellen Executieve functies (EF)
Theory of Mind TOM)
Centrale coherentie (CC)
4
Uitingsvormen autisme • Zeer divers • Beïnvloed door: – Leeftijdsfase – Ontwikkelingsniveau – Cognitief profiel
– Systeem en omgeving
• Comorbiditeit
5
Psychosociale problemen Relatie met zelf Piekeren Perfectionisme Uitstelgedrag Inactief zijn Anders voelen
Autisme Sociale interactie Communicatie Stereotype patronen Verbeelding Prikkelverwerking
Relatie met ander Gepest worden Uitgelachen Gezien als onwil Geen sociale steun Afgewezen
Relatie met wereld
6
Onvoorspelbaar Wantrouwen Onveilig Chaos Buitengesloten
Negatief zelfbeeld Sociaal isolement Chronische stress
Angststoornis Depressie
CGT bij autisme • Autisme kun je niet genezen
• Wel beter leren omgaan met autisme • Protocollair behandelprogramma – Volwassenen en adolescenten – Beschreven voor groep – Individuele therapie
7
Cognitieve gedragstherapie • Behandelvorm gebaseerd op idee dat psychische klachten voortkomen uit de wijze waarop iemand informatie
selecteert en verwerkt • Gaat uit van een wisselwerking tussen hoe iemand denkt, zich voelt en zich gedraagt in situaties • Effectief bij psychische problemen, zoals stemmingsstoornissen (Albersnagel e.a. 1998; Korrelboom en Ten Broeke, 2004)
8
Cognitieve model Gebeurtenis
Gedachten
Gevoel
Gedrag
Gevolg
9
Cognitieve gedragstherapie en autisme • Cognitieve processen bij mensen met autisme verlopen afwijkend
• Sluit aan bij cognitieve stijl – Logisch karakter – Opbouw in elementen – Verheldert samenhang
• Effectief bij mensen met autisme (Attwood, 2007; Gaus, 2007; Hare, 1997)
10
Doel behandelprogramma • Verminderen van klachten
• Vergroten van coping-vaardigheden en zelfregulatie om comorbide stoornissen te voorkomen • Bevorderen van constructief gedrag en zelfacceptatie • Leren van strategieën om tekorten te compenseren die niet kunnen worden veranderd 11
Dynamisch evenwicht • Aanvaarden beperkingen en ontwikkelen • Normaal functioneren en anders mogen zijn • Voorspelbaarheid en afwisseling
• Aanpassen en verdragen • Controle en loslaten
• Erbij horen en terugtrekken
12
Psycho-educatie • Acceptatieproces • Onderkennen, verwerken en aanvaarden • Rouwproces • Vaak pijnlijk
• Informatieverwerkingsstijl
• Aanpassing en ondersteuning • Competentieanalyse • Positieve insteek • Praktische tips 13
Grenzen aan de behandeling • Ondanks normale of hoge intelligentie – Uitgaan van sociaal emotionele leeftijd – Soms deel verantwoordelijkheden overnemen – Extern begrenzen – Voorkomen i.p.v. blootstelling – Hanteerbaar maken
14
Cognitieve model Gebeurtenis
Gedachten
Gevoel
Gedrag
Gevolg
15
G-schema boek
16
G-schema • Schema waarin oorzaak-gevolgrelaties • tussen gebeurtenis, gedachten, gevoel, gedrag en gevolg • worden geanalyseerd
• en logische samenhang krijgen
17
Cognitieve model Gebeurtenis
Gedachten
Gevoel
Gedrag
Gevolg
18
Aandacht voor emoties • Basisemoties worden vaak wel herkend • Overspoeld raken - niet herkennen - negeren
• Expliciet aandacht geven aan ervaren emoties • Emotieregulatie: omgevingsfactoren belangrijk • Affectieve educatie
19
Affectieve educatie • Welke emoties er zijn • Hoe komen ze tot uiting
• Welke nuances van emoties • Welke signalen belangrijk herkennen • Waarom van emoties • Hoe met emoties omgaan
20
Cognitieve model Gebeurtenis
Gedachten
Gevoel
Gedrag
Gevolg
21
Niet-helpende denkpatronen • Zwart-wit denken • Overgeneraliseren
• Beperkt waarnemen • Rampdenken • Rationaliseren
22
Uitdagen gedachten • Soms verward kunnen raken in eigen redeneringen • Dan kiezen voor – helpende gedachten – slogans
– metaforen
23
Cognitieve model Gebeurtenis
Gedachten
Gevoel
Gedrag
Gevolg
24
Gedrag • Vaardigheden leren • Actieve copingstrategieën
• Stresshantering Signalen waaraan een probleem te herkennen is Wat is normaal en wat niet
25
Copingstrategieën • Initiatief nemen • Problemen bespreken
• Cognitieve omweg • Ontspanningsmethoden
26
Stresshantering • Bewust worden spanning
• Invloed omgeving • Verschillende ontspanningstechnieken aanbieden • Mindfulness • Fysiek actieve technieken • Wanneer welke techniek
27
Protocollair behandelprogramma • Vaste agenda • Brugpersoon • In begin meer structuur, daarna steeds meer ruimte voor
uitwisseling • G-schema, psycho-educatie, affectieve educatie, copingstrategieën en stresshantering komen tijdens
verschillende bijeenkomsten terug • Sluiten af met toekomst en overwinnen van moeilijkheden
28
Elementen behandelprogramma G-schema Gebeurtenis Gedachten Gevoel Gedrag gevolg
Psychoeducatie Doelen
Stresshantering
29
Affectieve educatie
Copingstrategieën
Ervaring tot nu • In 2006 gestart met studenten hoger onderwijs • Nu ook cliënten in andere levensfase • Zes groepen
30
Cliënten positief over groepsbehandeling • Behandeling in groep positief • Feedback geven en krijgen van elkaar • Zien verschillen en overeenkomsten • Leren van elkaar
• Er niet alleen voor staan • Bewustwording • Uitwisseling en veel tips
31
Evaluatie programma -
+
Weinig tijd nieuwe vaardigheden te
Verbanden zien
oefenen
Leren afstand nemen
Acute vragen: vasthouden aan
Meer zicht op autisme
agenda soms moeilijk
Bevordert acceptatie
Passende brugpersoon organiseren
Bewustwording spanning
soms moeilijk
Ontspanning werkt
Generalisatieproblemen
Makkelijker praten over emoties
Herkennen problemen Zelfkennis neemt toe 32
Initiatief leren nemen
Vervolg • Pilot groepsbehandeling in combinatie met individuele behandeling door trainer • Competentieanalyse • Ondersteunen opdrachten • Netwerk in kaart brengen • Brugpersoon/levenscoach • Terugvalsignaleringsplan
• Cursus CGT bij autisme voor hulpverleners • Onderzoek naar effectiviteit 33
Vragen
[email protected]
34
