CLIMAXI TEGEN DE STROOM IN

CLIMAXI TEGEN DE S TR Groene str oom voor i OOM IN ederee n!

Zoek en vind

3 CLIMAXI !?

5 ENERGIE EN ARMOEDE

7 ENERGIE BESPAREN

9 DUURZAME ENERGIE

12 ENERGIE EN DEMOCRATIE

15 INTERVIEW MIEKE CLYMANS

18 BRIEF VAN DIKKE FREDDY

21 VERNIETIG DE METERS, GENIET VAN HET WATER!

22 MEER INFO EN CONTACTEN VOOR CLIMAXI

Voor je ligt de eerste publicatie van Climaxi. Wie zijn we? Climaxi is een socio-culturele beweging -wij noemen het liever een actiebeweging- die ontstaan is uit een samenwerking tussen drie organisaties: Friends of the Earth, Klimaat & sociale rechtvaardigheid en vzw ‘t Uilekot. Wat bracht ons samen? Toen klimaatverandering en het gevecht ertegen steeds hoger op de politieke agenda kwamen te staan, vonden we het hoog tijd om een beweging op te bouwen die drie punten kan combineren: 1) Tegenover de ngo’s die vaak te eenzijdig op lobbywerk focussen, wordt het dringend tijd om een actiebeweging op te bouwen. Een beweging die mensen op straat kan brengen en op die manier druk op de ketel kan zetten. 2) Op een moment dat in Vlaanderen meer dan 100.000 gezinnen gedropt worden door hun energieleverancier omdat ze de facturen niet langer kunnen betalen, eisen wij een sociale en solidaire aanpak van het klimaatprobleem. Zonder sociale oplossingen, vinden we nooit het noodzakelijke draagvlak om de omslag naar een sociaal-ecologische samenleving te realiseren. 3) Als we klimaatverandering willen stoppen, moeten we méér veranderen dan enkel de CO2-uitstoot naar beneden halen. Het klimaatvraagstuk overlaten aan de elites van deze planeet is geen goed idee want dan krijg je binnen de kortste keren een nieuwe koehandel, zoals vandaag met de handel in vervuilingsrechten, die in plaats van winst voor het klimaat vooral winst voor de grote bedrijven oplevert.

nr. 1 - 2011

3

Met onze, sinds begin 2011, nieuw erkende beweging gingen we al snel van start met drie deeltijdse werknemers en een brede vrijwilligersgroep. In januari en februari trokken we het land rond met de documentaire ‘Duurzaam op papier’ die een kritische kijk biedt op het FSC-label voor duurzaam hout en papier. Die eerste activiteitenreeks deed alvast heel wat stof opwaaien. Op 24 april organiseerden we samen met Klimaat en sociale rechtvaardigheid en met de steun van tientallen organisaties een manifestatie tegen kernenergie. 2000 manifestanten kwamen naar Brussel op Pasen! Tijdens de zomer ondersteunden we samen met anderen het Klimaat Actiekamp in het Sint-Annabos te Antwerpen. Stuk voor stuk activiteiten waarmee we onze drie kernideeën konden waarmaken.

Schaarse goederen zijn dure goederen, leerden we vroeger al in een cursus economie. Zonder massale en publieke investeringen in de ontwikkeling en verspreiding van hernieuwbare energie, zal ook energie een schaars goed worden. Reden te meer om erop toe te zien dat energie toegankelijk is voor iedereen. Climaxi wil zich hier de komende periode verder op toeleggen en er, samen met anderen, een campagne rond opstarten. We moeten immers op korte termijn af van fossiele energie en kernenergie, om de klimaatverandering een halt toe te roepen. Maar de enige duurzame manier om dat te doen, ligt vervat in een sociale en solidaire aanpak. Zon en wind... zijn van iedereen!

David Dessers

4

 

nr. 1 - 2011

2010 was het Europese jaar van ‘de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting’. Over het hele continent en vooral in onze Europese hoofdstad Brussel organiseerden meer en minder officiële instanties campagnes, acties, overlegtafels, grote debatten en luistermomenten. Heel wat armen kregen het woord om hun vragen en grieven te delen. En ondertussen ploegde de boer voort en kwamen Griekenland, Ierland en Portugal terecht op de rand van het faillissement. De Europese Unie besliste haar economie te redden via de meest drastische reeks besparingen in de geschiedenis van het vrije en welvarende Europa. 2010 was ook het jaar van de klimaattop in Cancún. Terecht zeggen ze aan de andere kant van de evenaar dat het de Westerse landen zijn die het meest hebben bijgedragen tot de wereldwijde milieuvervuiling en klimaatchaos. Zij (wij) zullen dan ook het meest moeten betalen voor de wereldwijde opkuis. De ecologische kwestie is daardoor definitief een sociale kwestie geworden. Climaxi wil dit ook op het programma zetten in België, en niet alleen bij de milieubewegingen. De kloof tussen Noord en Zuid loopt niet alleen langs de evenaar. Ook in eigen land worden rijken steeds rijker en armen steeds armer. De energiecrisis slaat dan ook hard toe in ons land. Niet alleen swingen de energieprijzen stilaan de pan uit. Ons land zit ook met een gevaarlijk verouderd patrimonium aan kernreactoren. Dat Electrabel ons al die onveilige en vervuilende elektriciteit zo duur verpatst, bewijst hoezeer groene en sociale kwesties ondertussen verstrengeld zijn geraakt.

nr. 1 - 2011

Energiearmoede dus. Wat wil dat zeggen? Er zijn diverse definities in omloop, maar de meest gangbare luidt: een gezin is energiearm als meer dan 10% van het hoofdinkomen naar energie gaat. Los van de definitie willen we met Climaxi toch eerst en vooral de (vrij nieuwe) term even kritisch tegen het licht houden. Doordat armoede toeneemt en doordat de aandacht van het beleid en middenveld voor armoede toenemen, heeft het woord ‘armoede’ nogal wat onderafdelingen gekregen. Zo kennen we inmiddels ‘generatiearmoede’ (armoede wordt doorgegeven van generatie op generatie), ‘werkende armen’, ‘armoede bij ouderen’, ‘sociale armoede’ (geen geld voor sociaal contact), ‘energiearmoede’ enzovoort. Het onderverdelen is deels terecht. De oorzaken en gevolgen van armoede rafelen uiteen in alle richtingen. Ook beperkt een laag inkomen heel wat mensen in het uitoefenen van hun basisrechten (huisvesting, gezondheid, energie,…). Deelproblemen aanpakken, zoals bijvoorbeeld de onbetaalbare energiefactuur, is en blijft absoluut noodzakelijk. Zo kunnen we mensen direct helpen en behoeden voor nog meer miserie. Het is ook een kwestie van iedereen te geven waar hij of zij recht op heeft. Maar er schuilt een addertje onder het gras. Met al die armoedevarianten dreigen we uit het oog te verliezen dat het over een structureel probleem gaat. De armoede zal niet verdwijnen door ze deeltje per deeltje aan te pakken en op te lossen. Armoede is en blijft in 5

wezen een inkomensprobleem. Echte oplossingen op lange termijn en voor alle armen (ook degenen die we niet bereiken via sociaal werk) liggen dan ook in welvaartsvaste pensioenen en uitkeringen, waardig werk op ieders maat voor iedereen (voor wie kan en wil), prijscontroles op basismiddelen, eerlijke belastingen, stevige publieke voorzieningen, enzovoort.

die voor iedereen toegankelijk worden en niet alleen voor de mensen die het kunnen betalen. Tenslotte streeft Climaxi naar meer democratische controle op de energie die we gebruiken. De gemeenschap moet meer inspraak hebben in de manier waarop energie wordt geproduceerd en geconsumeerd. Deze drie strijdpunten vormen de roodgroene draad van deze publicatie waarin heel wat verschillende artikels en thema’s aan bod komen, gaande van budgetmeters tot zonnepanelen, van Electrabel tot energiecoöperaties.

Climaxi wil graag op drie manieren bijdragen tot het debat over energie en energiearmoede. Wij pleiten in eerste instantie voor een basispakket aan energie voor iedereen. Consumptie wordt gegarandeerd, overconsumptie wordt belast. Daarnaast pleiten we voor meer inves- Natan Hertogen teringen in hernieuwbare energiebronnen zodat

6

 

nr. 1 - 2011

Deze morgen, de dag nadat de Koning met gebalde vuisten de CD&V weer naar de onderhandelingstafel joeg, ging ik in een klein begijnhof in Gent Vera Dua interviewen. De groene ex-politica kwam tot de conclusie dat heel wat van de ecosubsidies bedoeld om de visserij aangenamer te maken voor vis én mens, verkeerd terecht kwamen. Climaxi is momenteel ook bezig aan een film rond duurzame (begin je dat woord ook zo te haten?) visserij. Met dit in gedachten mijmer ik weg naar de eerste (ietwat rommelige) documentaire die we ooit maakten. Ze droeg dezelfde naam als deze beweging. In die docu filmden we bij Steven thuis. Eind de veertig, vrouw overleden na een zware slepende ziekte, zelf ziek, psychisch onderuit gehaald, werk verloren, zelfwaarde ook die richting uit. Elektriciteit haalt hij uit een budgetmeter aan ongeveer 0,18 euro per kilowattuur (kWh). Voor mezelf kom ik uit op 0,11 euro. Elektriciteit is duurder voor mensen zonder inkomen dan voor een middenklasse-profeet als ik. Als je in je bedrijfje méér dan 20.000 kWh verbruikt, dan betaal je 0,09 euro per kWh. Zo daalt dat maar verder. Voor gas krijg je hetzelfde plaatje. Niet echt een stimulans om te besparen en een illustratie van de stelling die zegt dat privé-bedrijven functioneren dankzij de goodwill van de rest van de bevolking. Zonnepanelen of windmolens, dat moet ik Steven niet wijs maken. Dat is er alleen voor mensen die al geld hebben, Filip! Misschien isoleren én een subsidie aanvragen? Daar wil ik Steven wel mee helpen, tenminste indien ik de nr. 1 - 2011

afgrijselijk ingewikkelde regelingen begrijp die op de website energiesparen.be aangekondigd worden. Niet zo eenvoudig, best een dagje verlof voor nemen. En het scheelt nogal wat naargelang de gemeente waar je woont. Het dagje verlof leert me in elk geval dat een aantal subsidiepotjes na zes maanden opgedroogd zijn en dat er maar een bepaald percentage gesubsidieerd wordt. We kunnen dat misschien zélf doen, dat is goedkoper. We krijgen dan wel 300 euro minder dan wanneer we het werkje door een aannemer laten uitvoeren, maar goed, er blijft nog 500 euro over. Ik krijg er al een punthoofd van, want ik ben net prijzen gaan vergelijken in verschillende winkels. Ik vind ook wat rockwool - overschotten in de koopjeskrant, maar helaas, die kan ik niet gebruiken, want ik krijg er geen factuur van, en dus krijgt Steven er geen premie voor. Ik vind er bij Brico voor een kleine 900 euro. Met wat afwerkhout erbij kom ik aan 1200 euro. Iets teveel voor iemand die leeft van een leefloon van 755 euro. Ben je nog mee? Geen nood, elk OCMW heeft naast het leefloon ook een potje om eenmalige steunmaatregelen toe te kennen aan mensen in nood. Oeps, even vergeten dat elk OCMW daarin een regel hanteert. Als je minder dan 7,5 euro per dag hebt om je te voeden, te kleden, te verplaatsen enzovoort dan kom je in aanmerking voor deze premie. Steven huurt een kamer en betaalt gas en co voor ongeveer 350 euro per maand en houdt dus 13 euro per dag over om zijn ‘lopende’ kosten te betalen. En passant maak ik mij even kwaad om deze ganse toestand en stel als gemeenteraadslid in Herzele 7

voor om dit bedrag te verdubbelen, wat mij wonder boven wonder nog lukt ook. Gelukkig komen er in dit land af en toe verkiezingen aan, ervoor kan je veel realiseren, nadien weinig! Als ik er dat binnen een paar maanden doorkrijg, dan kunnen we bij Steven starten.

Aha, er is nog een andere oplossing: de FRGEleningen: leningen voor energiebesparende maatregelen aan 2%, gesponsord door de overheid. Als je al van het bestaan van dit Fonds afweet, is er nog één nadeel: de werken moeten gebeuren door een aannemer. Nog een dagje verlof en we hebben een aannemer! De rekening loopt dan wel op tot 3.000 euro. Terug te betalen bedrag per maand: 53 euro. Steven, die gaat me dood schieten, want dat is bijna 10 % van zijn inkomen, dat is zijn pakje sigaretten waar hij drie dagen mee doet. Toch maar eens bellen: ai, het aantal aanvragen is beperkt tot 200 per jaar voor Z.O.-Vlaanderen.

75.735 mensen staan op een wachtlijst. Samen met Duitsland, Italië en Griekenland bengelen we daarmee aan de staart van Europa. De overheid heeft nu een Sociaal Objectief opgesteld met als doelstelling dat er in elke gemeente 9% sociale woningen moeten zijn. Met als pervers effect dat grote steden, waar de nood vaak hoger ligt, en die boven deze grens zitten, niks meer moeten doen. Minister Crevits heeft tien miljoen euro uitgetrokken om de bestaande woningen energiezuiniger te maken. Met dat geld verbetert ze tweeduizend woningen of 0,014% van wat er is en 0,000% van wat er zou moeten zijn. Wie daar naast grijpt, zoals Steven, kan het zelf oplossen of zich blauw betalen omdat de warmte het huis uitspuit.

De dag dat het OCMW steunbedrag opgetrokken wordt, er een éénloketsysteem ingevoerd wordt, mensen die het nodig hebben gratis energie krijgen en het systeem van leningen deftig georganiseerd wordt én onbeperkt is, die dag wil ik nog eens een gewoon artikel schrijven over energie besparen voor mensen die het financieel moeilijk hebben. Tot die dag blijft alleen een welgemeende ‘What the Fuck’ op mijn lippen liggen. Ondertussen wil ik meewerLieve lezer, misschien ben jij het nog niet, maar ken aan een zelforganisatie, bijvoorbeeld een ik word daar zo boos en droef om! What the coöperatie die deze problemen samen met de fuck, wat is dat allemaal, dat gelul over energie mensen aanpakt, maar dan liefst eentje onder besparen? de naam die toch al op mijn lippen ligt. Recht op wonen is een mensenrecht. In Vlaanderen zijn er 141.126 sociale woningen. Filip De Bodt 8

 

nr. 1 - 2011

Het huidige model van sterk gecentraliseerde energieproductie, met kernenergie en fossiele energie, heeft een enorme impact op het milieu én op de meerderheid van de mensen die deze energie produceert en consumeert. Intussen blijven de winsten steken in de zakken van de aandeelhouders van een handvol multinationals. Een ander productiesysteem van hernieuwbare energie is mogelijk. Als we willen vermijden dat we dezelfde problemen creëren, moet deze verandering samen gaan met energiebesparende maatregelen en meer controle op de productie. Energiemix en energieconsumptie in België, enkele cijfers In België wordt elk jaar ongeveer 700 terawattuur (tWh) energie verbruikt. Dit komt overeen met 5,5 ton olie per persoon per jaar. Daarvan wordt 10% gebruikt in de vorm van elektriciteit. De resterende 90% gaat ofwel verloren in de omzetting van de ene energievorm naar de andere, of wordt gebruikt in verschillende vormen van (vooral fossiele) brandstoffen voor vervoer, voor het verwarmen en afkoelen van gebouwen, of voor industriële en agrarische productie. De meerderheid van de energie wordt opgewekt door kernenergie (ongeveer 53%), fossiele brandstoffen (40%) en biomassa (5%). Slechts een heel klein deeltje energie is afkomstig van hernieuwbare energiebronnen (2%). Achter deze droge cijfers schuilen echter een brede waaier aan sociale en ecologische problemen.

nr. 1 - 2011

De nadelen van kernenergie zijn niet te overzien. In België wordt elk jaar 120 ton hoog-radioactief afval geproduceerd dat nog miljoenen jaren gevaarlijk radioactief blijft. Vooral bij de verwerking van kernafval worden grote hoeveelheden radioactieve stoffen geloosd in lucht en water. Een ernstig ongeval in Doel of Tihange zou een groot deel van België en Nederland voor onbepaalde tijd onbewoonbaar maken, en zou duizenden miljarden euro’s kunnen kosten, los van het onnoemelijk menselijk leed. De Belgische kerncentrales zijn te weinig verzekerd tegen risico’s. Het volledige risico verzekeren zou kernenergie tot 1 euro per kWh duurder maken.

Maar ook zonder ongelukken zijn de kosten hoog. In België heeft de consument meer dan 28 miljard euro betaald voor de kerncentrales. Een nieuwe reactor kost vandaag nog meer dan dertig jaar geleden, terwijl de kostprijs van hernieuwbare energie daalt. Ondertussen maakt Electrabel winsten op de afgeschreven kerncentrales aan een tempo van 800 euro per gezin per jaar. Het rekken van de levens9

duur van de oude kerncentrales met enkele jaren staat de ontwikkeling van hernieuwbare energie in de weg. Binnen enkele decennia zal kernenergie sowieso verdwijnen, wegens te duur of bij gebrek aan schaars uranium. De vraag is of wij tegen dan voldoende zullen hebben geïnvesteerd in alternatieven?

ling gezet onder druk van Electrabel en het nucleair forum. De wet voorziet een duidelijke tijdslijn om de kerncentrales te sluiten tussen 2015 en 2025. De wet op de kernuitstap had een duidelijk signaal moeten geven dat kernenergie geen toekomst biedt, en dat er dus een belangrijke markt open ligt voor hernieuwbare energie en voor energiebesparende maatregelen. Het feit dat deze wet voortdurend in twijfel wordt getrokken, betekent ook dat er te weinig is geïnvesteerd in hernieuwbare energie, met het perverse gevolg dat de kernlobby nu cynisch beweert dat door de te trage opgang van hernieuwbare energie, kerncentrales langer moeten openblijven.

De ontginning van uranium voor kernenergie heeft ook een breed verspreid ‘ecologisch racisme’ met zich mee gebracht. Het grondgebied van inheemse volkeren van Noord-Amerika, Australië, Azië en Afrika wordt vervuild en afgenomen om plaats te maken voor uraniummijnen. De arbeiders in deze mijnen kampen met ernstige gezondheidsproblemen door slechte werkomstandigheden. Terwijl de plaatselijke Climaxi eist een uitstap uit de kernenergie, zo bewoners veelal de negatieve gevolgen van de snel mogelijk, maar minstens zoals voorzien uraniumontginning ondergaan, hebben zij het door de huidige wet. minste baat bij de ontwikkeling van nucleaire technologie. Ook het dumpen van nucleair afval gebeurt op land van inheemse volkeren.

Als we kijken naar de risico’s die gepaard gaan met kernenergie, de impact op het milieu voor de productie van kernenergie en het onopgelost probleem van kernafval, dan is het duidelijk dat kernenergie een doodlopend straatje is. Kernenergie kan geen rol spelen in de toekomstige energievoorziening in België, of elders ter wereld. Toch wordt de Belgische wet op de kernuitstap uit 2003 geregeld op de hel10

Wereldwijd groeit er een consensus dat de CO2-uitstoot snel naar beneden moet. Toch zien we weinig verandering in de praktijk. Een voorbeeld: ondanks het feit dat de uitstoot van broeikasgassen tegen 2050 tussen de 80% en 95% moet dalen om zo ver mogelijk onder de 2°C opwarming te blijven, wordt nog steeds massaal ingezet op steenkool, de fossiele brandstof die het meest vervuilt. Alleen al in Europa zijn er 70 nieuwe steenkoolcentrales gepland. Studies vertellen ons nochtans dat het technisch gezien mogelijk is om tegen 2050 volle 

nr. 1 - 2011

dig over te schakelen op hernieuwbare energie in Europa. Daarvoor moeten we wel serieuze veranderingen realiseren: meer inspanningen doen om energie te besparen en meer investeren in duurzame energiebronnen.

Het gaat niet enkel om de technologie die gebruikt wordt om energie op te wekken. Ook de manier waarop de hele energiemarkt functioneert, is aan grondige hervormingen toe. Bijna 10 jaar na de liberalisering van de elektriciteitsmarkt, hebben een handvol multinationals de meerderheid van de markt in handen, met een enorm negatieve impact op de ontwikkeling van hernieuwbare energie. Bovendien zorgen deze multinationals ervoor dat de opbrengsten gaan naar een aantal bedrijven, in plaats van naar de gebruikers van elektriciteit of de werknemers in de energiesector.

wie precies financiële voordelen haalt uit deze energieproductie. In dit geval is de toegang tot deze certificaten beperkt tot gezinnen die een eigen huis hebben en ook het geld hebben om een dure investering in zonnepanelen te doen. Maar het gaat verder. Want ook grote bedrijven komen in aanmerking voor deze subsidie. Als bedrijven, zoals de Katoen Natie, zonnepanelen installeren op hun gigantische daken, houden ze daar dan ook een enorme financiële opkikker aan over. Als Eandis, diegene die instaat voor het transport van de elektriciteit, dan nog eens de energieprijzen verhoogt voor iedereen omdat het transport meer kost, dan zien we duidelijk dat deze subsidiepolitiek weinig sociaal is. Ook andere hernieuwbare energiebronnen kunnen niet altijd op veel applaus rekenen. De toename van windmolens in gebieden die een belangrijke waarde hebben op het vlak van landschap, hebben ook lokale actiecomités doen opstaan die tegen deze windmolens zijn. Waarom zou een lokale gemeenschap ook de constructie van een windmolenpark moeten toejuichen, wanneer de winsten vele honderden of zelfs duizenden kilometers ver weg in de zakken van een aantal aandeelhouders verdwijnen?

Electrabel is de grootste energieleverancier in ons land, met een marktaandeel van 66%. Met zo een marktaandeel voelen ze zich God op aarde en gaan ze bijna ongehinderd door met het opstrijken van enorme winsten, op de rug van de consumenten. En ze zitten mee aan tafel wanneer het gaat over belangrijke nood- In Denemarken is het lokaal verzet tegen windzakelijke beslissingen zoals de uitvoering van molens massaal afgenomen wanneer lokale de wet op de kernuitstap in België. inwoners ook de kans kregen om te delen in de inkomsten van de parken. Vandaag staat De groei van hernieuwbare energiebronnen windenergie in voor ongeveer 30% van de moet ondersteund worden, maar een aantal energievoorziening in Denemarken en kunnen recente voorbeelden tonen duidelijk aan dat mensen over het hele land investeren in deze zonne - en windenergie op zich niet noodzake- projecten. lijk de meest sociale manier zijn om elektriciteit op te wekken. Climaxi eist dan ook méér investeringen in hernieuwbare energiebronnen op een sociale maHet schandaal rond de groene stroomcerti- nier en met meer controle op de energiemarkt. ficaten voor de installatie van zonnepanelen maakt duidelijk dat we voorbij de technologie moeten kijken. We moeten ook kijken naar Famke Vekeman en David Heller nr. 1 - 2011

11

Climaxi pleit niet alleen voor meer economische democratie inzake het energievraagstuk, maar ook voor meer politieke democratie. De gemeenschap moet meer inspraak hebben in de manier waarop energie wordt geproduceerd en geconsumeerd. Mensen moeten kunnen mee beslissen over welke soort energie er wordt geproduceerd, hoe die wordt verdeeld en naar wie de winsten gaan.

Vandaag zitten we in een systeem waarbij de markt voorziet in de productie en de verkoop van gas en elektriciteit. In 2003 werd de Vlaamse energiemarkt geliberaliseerd. Bedoeling was om het private monopolie van Electrabel te breken door meerdere spelers op de markt te loodsen, maar dat is niet gelukt. Deze liberalisering werd doorgevoerd in het kader van de vrijmaking van de Europese energiemarkt. Volgens Europa zouden vraag en aanbod hierdoor beter op mekaar afgestemd geraken. De vrijmaking zou resulteren in een betere dienstverlening, prijsdalingen en dus zorgen voor een stijging van de welvaart. De praktijk is echter iets minder rooskleurig. Het bilan na acht liberale jaren is een stijging van de energieprijzen, een wildgroei aan nieuwe tarieven en formules waar zelfs de best opgeleide universitair niet wijs uit geraakt en een dominante positie van één private speler, Electrabel.

tot minder concurrentie dan ooit tevoren. Vijf energiegiganten (GDF-Suez, RWE, Eon, Enel en EDF) domineren zowat de ganse Europese energiemarkt. In België hebben twee bedrijven bijna de volledige energiemarkt onder controle: Electrabel (GDF-Suez) heeft een marktaandeel van bijna 70% en SPE-Luminus heeft 12% in handen. Sinds de liberalisering van de energiemarkt is elektriciteit de helft duurder geworden. De CREG, de federale regulator voor elektriciteit en gas die de overheid adviseert en er ook op toeziet dat iedereen de regels naleeft, becijferde dat gezinnen nu gemiddeld 2.400 euro per jaar betalen voor gas en elektriciteit. Dat is zo’n 700 euro meer dan vóór de liberalisering. Heel wat gezinnen kunnen de energiefactuur dan ook niet meer betalen. Nu al zijn meer dan 100.000 Vlaamse gezinnen aangewezen op (duurder) aardgas en elektriciteit van de distributienetbeheerder omdat ze de energiefactuur van hun commerciële leverancier niet langer kunnen betalen. Volgens Samenlevingsopbouw wonen minstens 170.000 gezinnen in een energieverslindende woning die niet voldoet aan de minimale kwaliteitseisen van de Vlaamse Wooncode. Vandaag moeten we vaststellen dat de toegang tot energie niet voor iedereen gegarandeerd is en dat de armste lagen van de bevolking uit de boot vallen. Met Climaxi pleiten we ervoor om publieke goederen zoals water en energie in publieke handen te houden. Deze goederen zijn immers te kostbaar om aan te markt toe te vertrouwen.

Een kleine tien jaar concurrentie op de vrijgemaakte Europese energiemarkt heeft geleid 12

 

nr. 1 - 2011

Vandaag legt de overheid de private energiebedrijven alleen een aantal sociale openbare dienstverplichtingen op, zoals gratis kWh, sociaal tarief en het statuut van beschermde klant. Deze maatregelen zorgen voor een lichte correctie op de perverse marktmechanismen, maar volstaan niet om het basisrecht op energie voor iedereen te garanderen. De overheid zou binnen het bestaande kader nochtans een aantal extra sociale maatregelen kunnen treffen om de energiemarkt te corrigeren. Bijvoorbeeld door maximumtarieven voor gas en elektriciteit in te voeren. In Frankrijk bestaat zoiets al onder de vorm van de ‘tarifs bleus’ waarbij de Franse overheid zelf de prijs vastlegt. Elke Franse burger kan deze ‘blauwe tarieven’ verkiezen boven de commerciële tarieven. Ook bij ons bestaan er soortgelijke initiatieven in de vorm van collectieve aankopen die zorgen voor het drukken van de energieprijzen. Een aantal provinciale overheden kozen alvast voor deze piste. In de provincie Oost-Vlaanderen werden dit jaar groepsaankopen voor groene stroom en aardgas georganiseerd. Deze initiatieven lossen het probleem van hoge energieprijzen gedeeltelijk op en maken meteen ook een einde aan de tsunami aan tarieven en leveranciers. Maar dit verandert weinig aan de monopoliepositie van de energieproducenten. Mensen hebben nog steeds geen inspraak op de manier waarop de Electrabels van deze wereld energie produceren. Een andere, meer ingrijpende oplossing zou zijn om de energiemarkt onder overheidscontrole te brengen, van productie tot levering aan de consument. Energie zou op die manier een collectief goed worden, onderhevig aan publieke en democratische controle. Als de energiemarkt voor huishoudens (20% van de totale energieconsumptie) genationaliseerd wordt, kan ook het basisrecht op energie voor een grote groep mensen verzekerd worden. nr. 1 - 2011

Maar hoe gegarandeerd is democratische controle bij een staatsbedrijf? Zonder een meer participatieve opvatting van democratie, blijft het moeilijk voor jou en mij om inspraak en controle te hebben over de manier waarop energie wordt geproduceerd, gedistribueerd en geconsumeerd.

Hier en daar duiken kleinschalige, duurzame en sociale initiatieven op die de energiemarkt trachten te democratiseren. De liberalisering van de energiemarkt heeft er bijvoorbeeld ook voor gezorgd dat een aantal producentencoöperaties het licht konden zien. Ecopower produceert en levert sinds 1999 groene elektriciteit die grotendeels afkomstig is van windmolenparken. Ook Wase Wind en Emissions Zéro zijn voorbeelden van energieproducentencoöperaties. Een coöperatie biedt als bedrijfsvorm een aantal specifieke voordelen. Door lid te worden van de coöperatie word je er mede-eigenaar van. Dit betekent dat je niet alleen betrokken wordt bij de organisatie van de coöperatie, maar bovendien vloeien de winsten die de coöperatie maakt ook terug naar de coöperanten. Jammer genoeg worden vandaag vooral goed geïnformeerde en kapitaalkrachtige middenklassers lid van een energiecoöperatie. De instapkosten om lid te worden van Ecopower liggen dan ook relatief hoog. Een aandeel kost 250 euro. Dit bedrag kan op relatief korte termijn terugverdiend worden (door een lagere energiefactuur en een jaarlijks dividend van 6%), maar vele gezinnen kunnen dit bedrag niet in één keer ophoesten. Zou het niet interessant zijn als er wordt samengewerkt met bijvoorbeeld OCMW’s, vakbonden, sociale huisvestingsmaatschappijen of lokale overhe13

den om deze instapkosten te prefinancieren? Vandaag is dit nog niet mogelijk. De Europese regelgeving zou het sociale huisvestingsmaatschappijen ook makkelijker moeten maken om te investeren in energiebesparende maatregelen. Zo kunnen investeringen in dakisolatieprojecten of dubbele beglazing voor sociale huurwoningen eenvoudiger en sneller plaatsvinden. Bewoners moeten trouwens ook sterker betrokken worden bij hernieuwbare energieprojecten. Dat beseft ook het ACW Limburg bijvoorbeeld. Zij hebben al enkele jaren een interessant project rond bewonerscoöperaties. Hun uitgangspunt is simpel: inwoners worden mede-eigenaars en de opbrengsten van de windmolens worden zoveel mogelijk lokaal verankerd. Een aandeel in een bewonerscoöperatie garandeert dus ook een herinvestering van de winsten in de gemeenschap. Een deel van de winsten kan bijvoorbeeld geïnvesteerd worden in de aanleg van nieuwe fietspaden of in de bouw van kinderopvangcentra of sociale woningen. Het idee van bewonerscoöperaties waait over uit Denemarken, waar het bij wet verplicht is om omwonenden te laten participeren in windmolenparken. De gemeente Eeklo was de eerste om in 1999 te experimenteren met het idee van een bewonerscoöperatie. Het stadsbestuur stemde in met de bouw van een windmolenpark op stedelijk grondgebied. De voorwaarde was dat de Eeklonaren medeeigenaar konden worden van ‘hun’ windmo-

14

lens, zodat de opbrengsten ook deels bij hen terechtkwamen. Ook het Waalse Emissions Zéro wil vanaf 2012 500 zogenaamde “éoliennes citoyennes” uitbaten in Wallonië. Dit zijn windmolens die niet in handen zijn van enkele private projectontwikkelaars, maar wel van de Waalse burgers zelf. De trend naar lokale, kleinschalige en zelfvoorzienende projecten roept natuurlijk ook een aantal vragen op. Zo staat decentralisering niet per definitie gelijk aan méér democratisering. Bovendien kan het niet de bedoeling zijn dat elke gemeente (of zelfs elk huishouden via de zogenaamde slimme netten) in de toekomst instaat voor haar eigen energieproductie? Wat met de gemeenten waar het niet zo gunstig of rendabel is om een windmolenpark te zetten? Climaxi pleit ervoor om gemeenschapsgoederen zoals elektriciteit, gas en water onder publieke controle te brengen. Op die manier kunnen er niet alleen meer mensen genieten van het basisrecht op energie, maar kunnen ook meer mensen beslissen hoe energie moet worden geproduceerd, gedistribueerd en geconsumeerd. Zowel nationalisaties van energiebedrijven kunnen een oplossing zijn, maar ook lokale initiatieven zoals bewonerscoöperaties spelen een belangrijke rol.

Siggie Vertommen

 

nr. 1 - 2011

“Zolang de energieprijzen en de distributietarieven blijven stijgen, de woningen van slechte kwaliteit blijven en de sociale maatregelen niet afdoende blijken, zal de energie-armoede nooit afnemen.” Aan het woord is Mieke Clymans, verantwoordelijke van het project ‘Energie en Armoede’ van Samenlevingsopbouw. Na tien jaar ervaring weet ze waar ze het over heeft. “We staan er niet bij stil, maar er zijn ontzettend veel mensen die vandaag zonder aardgas of elektriciteit moeten leven, zelfs zonder stromend water”. Clymans pleit voor een basispakket aan energie voor iedereen en vindt dat de overheid daar borg voor moet staan. Mieke Clymans: Energie en armoede is een project van Samenlevingsopbouw Antwerpen provincie vzw. Het project is tien jaar geleden op eenvoudige wijze gestart. Er kwam hier iemand binnen die ons vertelde dat ze met het hele gezin was afgesloten van gas en elektriciteit. Wij waren verrast omdat we niet wisten dat dit mogelijk was. Bij ons kwam toen plots het besef dat we hierrond aan de slag moesten gaan. Het gaat immers om alle nutsvoorzieningen, zowel gas, elektriciteit als water. Vandaag is die situatie nog steeds zo: mensen kunnen afgesloten worden van deze nutsvoorzieningen. Toch is niet alles bij het oude gebleven. De belangrijkste verandering kwam er met de liberalisering van de energiemarkt in 2003. Plots werd de hele energiemarkt opengegooid en kwamen er volledig nieuwe systemen en instrumenten. Zo werd bijvoorbeeld de scheiding tussen energieleverancier en netbeheerder ingevoerd of kwamen de budgetmeters voor het eerst ter sprake. Voor ons was het dus niet enkel een nieuw thema, we kwamen ook in een volledig nieuwe situatie met een nieuwe wetgeving terecht. Het kostte ons heel wat moeite om dat – samen met de mensen in armoedehelemaal onder de knie te krijgen. Gaandeweg kregen we wel zicht op de hele problematiek en slaagden we er in om aan te geven waar het beleid volgens ons fout loopt. Van bij de start hebben we trouwens gesteld dat we vraagtekens hadden bij de budgetmeters. En die hebben we vandaag nog steeds. Kan je jullie standpunt rond budgetmeters toelichten? Mieke Clymans:  Je moet een verschil maken tussen een budgetmeter voor elektriciteit en een budgetmeter voor aardgas. De budgetmeter voor elektriciteit is een stuk beter nr. 1 - 2011

15

om te hanteren als gebruiker, tenminste als aan alle voorwaarden is voldaan: als je beschikt over de 10 ampère minimale levering en als de plaatsen waar je kan opladen bereikbaar en toegankelijk zijn. De budgetmeter voor aardgas is gewoon een ramp omdat er geen minimale levering bij komt kijken. Dat betekent dat je simpelweg geen gas hebt wanneer je geen geld hebt. En de mensen sluiten zichzelf af, door niet op te laden. Niemand weet dat en dus gaat het om een zeer verdoken vorm van armoede. Bovendien worden die budgetmeters zeer willekeurig geplaatst. Dat kan in de zomer, maar net zo goed tijdens een strenge winter gebeuren. Ik ken een moeder met vijf kinderen. Ze werd afgesloten van water en heeft twee budgetmeters, één voor elektriciteit en één voor aardgas. Haar aardgasbudgetmeter werd vorig jaar op 8 december geplaatst. Het was toen wekenlang aan het sneeuwen... Waar zit dan precies het verschil met de elektriciteitsbudgetmeter? Mieke Clymans:   Bij de elektriciteitsbudgmeter heb je een systeem van 10 ampère minimumlevering. Als je de budgetmeter gaat opladen dan betaal je telkens ook een deeltje af voor de 10 ampère die je verbruikt hebt. Jammer genoeg kunnen ze die 10 ampère er ook uit halen. De netbeheerder stelt dat mensen met een budgetmeter om de twee maanden moeten opladen. Indien ze dat niet doen, vindt hij dat ze te veel aan het verbruiken zijn op zijn kosten. Iemand met een budgetmeter, die wel verbruikt maar niet oplaadt, bouwt dus schulden op. Dan kan de netbeheerder de verbruiker voor een commissie laten verschijnen met de vraag om die 10 ampère minimale levering te schrappen. Als dat gebeurt, komen mensen natuurlijk in de miserie terecht. Ze moeten dan ook hun volledige elektriciteitslevering vooraf betalen. En geen centen, betekent dan opnieuw dat je jezelf afsluit. Aan die 10 ampère mag wat ons betreft niet geraakt worden. Jullie zijn nu al tien jaar met energie-armoede bezig. Hebben jullie een evolutie gezien? Mieke Clymans: De energie - armoede is in ieder geval niet gedaald tijdens die periode. Dat is ook onmogelijk. De energiefactuur stijgt immers almaar. Bovendien blijkt dat de energie-schulden een steeds belangrijker aandeel innemen in de schulden van de gewone Belgische gezinnen. Dus zolang dat die prijzen blijven stijgen, de distributietarieven blijven stijgen, de woningen van slechte kwaliteit blijven en de sociale maatregelen niet afdoende blijken, zal de energie - armoede nooit afnemen. En de maatregelen die vandaag genomen worden, blijken allerminst een oplossing. Ook het aantal klanten dat gedropt wordt door hun energieleverancier en dus terechtkomen bij de distributienetbeheerder, neemt altijd maar 16

 

nr. 1 - 2011

toe. Eens je gedropt wordt, heb je 60 dagen om een nieuwe leverancier te zoeken. Maar als die energieleveranciers zien dat je gedropt werd, gaan ze hele hoge waarborgen vragen alvorens je mag terugkeren. Bijvoorbeeld drie maanden aan voorschotten, wat kan oplopen tot 500 of 600 euro. Als je dat niet kan ophoesten, blijf je bij de netbeheerder zitten, waar de prijzen 10 tot 15% hoger zijn dan op de markt. Hoe kan je die trend keren? Wat willen jullie bereiken? Mieke Clymans: Ons hoofddoel bestaat erin om een recht op energie te bekomen. We willen ook een waakhond zijn rond het hele energiebeleid, de prijzen en al die procedures. En dat willen we doen samen met mensen in armoede, onze basis. We stellen ons dus de vraag wat dat recht op energie precies inhoudt. Wie moet dat recht op energie waarborgen? Moet dat de vrije markt zijn? Nee, zeggen wij, de overheid moet het recht op energie waarborgen. De overheid moet net zorgen voor een garantie en een bescherming die voor iedereen dezelfde is, los van het aantal schulden dat je met je meesleept. Daar willen wij politiek rond werken. Uiteindelijk zijn wij gewonnen voor een basispakket aan energie voor iedereen en een gegarandeerde levering. We staan er niet bij stil, maar er zijn ontzettend veel mensen die vandaag zonder aardgas - of elektriciteitsaansluiting moeten leven, zelfs zonder stromend water. De verkoop van kleine petroleumkacheltjes neemt dan ook toe. Mensen koken op campingvuurtjes, met een gasfles aan. Ze kopen flessen water, ook om zich te wassen of het toilet door te spoelen. Ik ken gezinnen met kinderen waar er slechts één allesbrander in huis is als warmtebron. In de winter is het dan in de rest van de woning steenkoud. Die mensen zien gewoon af, je kan dat niet anders noemen. Ze overleven... Krijgen jullie een beetje gehoor in de politieke wereld met jullie standpunten? Mieke Clymans: Het hangt natuurlijk veel af van de achtergrond van je gesprekspartner. We hebben wel gedaan gekregen dat de installatie van budgetmeters gratis is geworden. Aanvankelijk kregen de mensen die een budgetmeter toegewezen kregen een rekening van honderden euro. Waanzinnig! Voorts hebben we er ook voor gezorgd dat de minimale levering werd opgetrokken van 6 ampère naar 10 ampère. Dat zijn toch voorbeelden van zaken die wij mee verwezenlijkt hebben. Maar er blijft heel veel werk aan de winkel.

David Dessers nr. 1 - 2011

17

Aan Freya Van den Bossche, Minister van Budgetmeters en Zonnepanelen

Mevrouw de Minister,

Ik heb besloten om u een brief te schrijven toen ik vanmorgen ongemakkelijk plat op mijn buik in mijn vochtige kelder lag. Ik weet niet of u daar een gedacht van hebt, mevrouw de minister, maar om te kunnen zien hoeveel tegoed er nog in mijn budgetmeter van de aardgas zit moet ik de cijfers achter het raampje van de budgetmeter kunnen lezen. En omdat mijn budgetmeter -ik vermoed omdat elke extra centimeter draad of buis de kosten opjaagt- zo goed als tegen de grond geplaatst werd moet ik altijd plat op mijn buik gaan liggen om mijn voorraad te peilen. Gezien mijn postuur, en gezien het nat in mijn kelder, is dat allemaal niet echt gemakkelijk. ‘Vergeet dat raampje en maak een schatting,’ hoor ik u al zeggen. Mevrouw de minister, ik denk dat u niet beseft welke ongemakken een plat gevallen budgetmeter veroorzaakt. Sinds kort betrek ik een gemeubileerde kamer op een derde verdieping. ‘Gerieflijke studio voorzien van alle comfort’, zo stond het op het Te-Huur-plakkaat. Een groot comfort aan mijn gerieflijke studio is dat ik geen ramen moet openzetten om de boel te verluchten. Een ander gemak is de dakgoot die vlak voor mijn raam loopt en waar ik mijn water in kan weggieten want de afloop onder mijn kraantje is, denk ik, door een vorige huurder gebetonneerd. Over het echte gemak, dat zich op de gang bevindt, zullen we maar zwijgen. Het enige dat ik er over kwijt wil is dat het ook door Albanese en Bulgaarse medeburgers gebruikt wordt. Mijn gerieflijke studio, voorzien van alle comfort, wordt af en toe verwarmd bij middel van een gasradiator. U kunt zich niet voorstellen welke miserie het is om dat spel weer in gang te krijgen nadat de waakvlam vanwege een plat gevallen budgetmeter uitgeflakkerd is. Eigenlijk zou ik de afgebroken nagels, de schroeivlekken op mijn vingers en vooral mijn kolossaal verhoogde bloeddruk in rekening moeten kunnen brengen bij de gasmaatschappij. Het plat vallen van die budgetmeter voor aardgas zorgt niet alleen voor danig veel zenuwoverlast, maar naar ik vernam in een door mij gefrequenteerde horeca-zaak zou het ook levensgevaarlijk zijn. Er wordt mij gezegd dat ik van geluk mag spreken dat mijn kot al niet tien keer ontploft is omdat er door het plat vallen van die budgetmeter telkens lucht in mijn leidingen kan komen.

18

 

nr. 1 - 2011

Enfin, ik heb dus vanmorgen gezien dat ik min of meer nog 1 euro en 10 cent tegoed op mijn budgetmeter heb zitten. Ik heb al mijn moed en al mijn geld bijeengezocht en ik zal mij straks met zes euro en 25 cent naar de post begeven om mijn kaart te laten opladen. Ze gaan daar bij de post direct 85 eurocent in hun postzakken steken. Die 85 eurocent wordt bij een arme mens direct aangerekend wanneer hij een overschrijving wil doen. Een rijke mens kan het bij zijn bank gedaan krijgen dat hij gratis kan betalen; een arme mens betaalt per overschrijving 85 eurocent. Dat is de wet van Pythagoras. Na mijn armemensenafhouding zal dan vijf euro en veertig cent worden overgeschreven voor mijn gaslevering. Ik weet dat daar dan direct een kleine twee euro van zal worden afgetrokken omdat ik nog schulden heb bij de gasmaatschappij. Heel mijn schuldenwinkel wordt geregeld door een schuldbemiddelaar, maar desondanks wordt bij elke aanbetaling voor mijn budgetmeter 35% achter gehouden om zogezegd mijn schuld weg te werken. Dat is de wet van Archimedes. Een rijke mens kan met zijn fabriek failliet gaan en daarna met een propere lei een grotere nieuwe fabriek open doen. Een arme mens wordt, ook als zijn kei al lang gestroopt is, nog altijd uitgewrongen. Enfin, als ik goed gerekend heb zal mijn budgetmeter met ongeveer drie euro en een half opgeladen zijn. Ik zal dan een kleine week gerust kunnen slapen want ik weet ondertussen dat met drie euro en een half de flakkerende waakvlam van mijn gasradiator een kleine week kan branden. Ik zou natuurlijk mijn gasradiator ook echt kunnen opzetten en hem in zijn laagste stand laten branden om bijvoorbeeld de ijsbloemen op mijn ruiten te laten smelten. Dan kom ik met mijn zes euro en 25 cent, die dankzij de wetten van Pythagoras en Archimedes drie euro en een half geworden zijn, gemakkelijk een dikke halve dag toe. Eén zekerheid heb ik: ik kan niet genoeg aardgas krijgen om mij van kant te maken. Omdat ik toch voort moet, wil ik samen met u naar een oplossing zoeken. Verschillende van mijn buren hebben een satellietplaat op een ijzeren staaf buiten hun venster hangen om naar hun vaderlandse televisiepost te kunnen kijken. Vermits ikzelf zoiets niet van doen heb, wil ik mijn venster ter beschikking stellen van de gasmaatschappij zodat die daar een zonnepaneel op een ijzeren staaf buiten kan hangen. Ik heb vernomen dat zonnepanelen kolossaal veel geld opbrengen voor hun eigenaar. De volledige opbrengst van mijn zonnepaneel kan door de gasmaatschappij aangewend

nr. 1 - 2011

19

worden voor de afbouw van mijn schulden. Het zou een serieus verschil maken wanneer ik mijn budgetmeter weer ga opladen. Ik groet u met de meeste Hoogachting,

Dikke Freddy PS: Indien mijn zonnepanelenplan niet uitvoerbaar zou zijn, overweeg ik om volgend jaar een gemeubileerde kamer in Charleroi of in Luik te gaan zoeken. Kennissen hebben mij verteld dat de winterperiode gedurende dewelke het gas wettelijk niet mag worden afgesloten daar bijna twee maanden langer duurt dan in de landerijen van de Vlaamse regering.

Brieven van Dikke Freddy is een column van Erik Vlaminck in het tijdschrift Alert. Deze brief verscheen in Alert, jaargang 37, nummer 3, juli 2011. ALERT voor sociaal werk en politiek is een uitgave van Pluralistisch Overleg Welzijnswerk vzw.

20

 

nr. 1 - 2011

België is niet de enige plek waar er geëxperimenteerd wordt met slimme meters en budgetmeters. Meters werken volgens het principe: de gebruiker betaalt. Dit betekent jammer genoeg dat enkel de mensen die kúnnen betalen, mógen verbruiken. Het goede nieuws is dat niet alleen de privatisering zich als een lopend vuurtje verspreidt, maar ook het verzet hiertegen. Van Cochabamba tot Detroit en van Brussel tot Johannesburg; overal verzetten mensen zich tegen de toenemende ver- in de townships van Soweto, Orange Farm markting van basisgoederen. Een inspirerend en Alexandra. De meters worden opgeladen voorbeeld uit Johannesburg, Zuid-Afrika. via herlaadkaarten. Het resultaat was dat de bewoners die geen geld hadden om de meter In Zuid-Afrika kwamen nutsbedrijven voor op te laden, zichzelf gingen afsluiten van het water en elektriciteit begin 2000 in handen waternetwerk. In deze door armoede en HIV van grote marktspelers. Johannesburg Water geteisterde wijken had dit dramatische gevolwerd overgenomen door Suez, de in Parijs ge- gen voor de gezondheid. baseerde onderneming die ook het “Belgische” Electrabel in handen heeft. Water en elektriciteit Het protest klonk steeds luider. Onder het waren niet langer gegarandeerde rechten in motto ‘vernietig de meters, geniet van het post-Apartheid Zuid-Afrika, maar privileges voor water’, organiseerde het Orange Farm Water wie het zich kon permitteren. Voor de miljoenen Crisis Committee en het Johannesburg Antizwarte sloppenwijkbewoners uit de townships Privatisation Forum het verzet. Plaatselijke van Johannesburg betekende dit dat ze werden loodgieters werden opgetrommeld om de afafgesloten van water en elektriciteit. gesloten gezinnen systematisch terug op het waternetwerk aan te sluiten. Toen bleek dat Suez kwam echter met een ingenieus plan heel wat alleenstaande moeders uit Soweto de op de proppen om de bewoners te “helpen elektriciteitsrekening niet meer konden betalen, besparen”. Er werden duizenden ‘prepaid werden lokale groepen opgetrommeld om de watermeters’ of budgetmeters geïnstalleerd budgetmeters te vernietigen en de gezinnen via nr. 1 - 2011

21

bypass systemen weer met het elektriciteitsnet te verbinden. Bricks Mokolo, leider van het Orange Farm Water Crisis Committee, vatte het goed samen: “Water is een mensenrecht, en als dit recht ons niet gegarandeerd wordt, dan zijn we bereid om water te stelen door het te bevrijden uit de budgetmeters.” Patrick Bond, activist en academicus, is alvast zeer duidelijk: “Deze directe acties zijn levensnoodzakelijk, maar willen ze ooit hun individueel karakter overstijgen, dan moeten ze uitmonden in een structurele politieke visie. Een sociale en duurzame visie zou zijn dat er een basispakket gratis water en energie wordt gegarandeerd om een gezond en kwaliteitsvol leven te kunnen leiden. Wanneer dit basispakket niet volstaat en men hedonistische hoeveelheden water en energie

22

wil verbruiken dan moet men hierop een hoge belasting betalen. Basisconsumptie wordt op die manier gegarandeerd, overconsumptie wordt belast.”

Siggie Vertommen

 

nr. 1 - 2011

• De ontwikkeling van de elektriciteits- en aardgasmarkten in België in 2010, CREG, http://www.creg.info/pdf/Presse/2011/compress04052011nl.pdf • Dirk Barrez & Ro De Wilde, De wind moet voor iedereen waaien, De Wereld Morgen 09/04/2010. • Bernard Hubau, Mieke Clymans, Ellen Dries, e.a, Het recht op energie is een grondrecht waard, De Morgen, 10/05/2011. • Samenlevingsopbouw Antwerpen provincie vzw, Vormingspakket Energie ‘Over Spanning’ • Tom De Meester, Een duurzame oplossing: energiemarkt onder overheidscontrole brengen, http://www.pvda.be/nieuws/artikel/een-duurzame-oplossing-energie markt-onder-overheidscontrole-brengen.html • http://www.ecopower.be/index.php?option=com_content&view=article&id=30 &Itemid=40 • http://motherearth.org/uranium/uranium_nl.pdf

Heb je opmerkingen of vragen? Wil je deze publicatie helpen verder te verspreiden? Wil je meewerken aan één van de volgende activiteiten van Climaxi? Contacteer ons! [email protected] www.climaxi.be Je vindt ons ook in: • Gent, Maria Hendrikaplein 5, 9000 Gent • Herzele, Groenlaan 39, 9550 Herzele • Leuven, • Mechelen, • Hasselt, • Koekelare, • Brussel, • Limburg, Erhemstraat 21B, 3770 Riemst • West-Vlaanderen, Zuidstraat 14, 8680 Koekelare

Redactie

Eindredactie Vormgeving Illustraties

David Dessers, Natan Hertogen, Filip De Bodt, David Heller, Famke Vekeman, Siggie Vertommen. Famke Vekeman Marjan Crabbé Sébastien Conard

nr. 1 - 2011

23