C A M R A S v i j f j a a r

C.A. Muller Radio Astronomie Station

1

29 januari 2007 - 29 januari 2012 en wat daar aan vooraf ging

op weg naar een ijzersterk C.A. Muller Radio Astronomie Station

CAMRAS vijf jaar

INHOUD Voorwoord: Vijf jaar CAMRAS, een terugblik Ard Hartsuijker

3

PI9CAM: 120 ton historie Jan van Muijlwijk (PA3FXB)

22

De prenatale periode van CAMRAS Robert Langenhuysen (PA0RYL)

4

Visual Moonbounce Daniela de Paulis

23

Hoe een ogenschijnlijk hopeloos project succesvol werd Remco den Besten (PA3FYM)

6

Signalen verwerken Pieter-Tjerk de Boer (PA3FWM)

24

Gered van de sloop Mark Bentum (PA3EET)

8

Van schotel naar radiotelescoop Paul Boven (PE1NUT)

26

ASTRON en VERON, een goed huwelijk Dick Harms (PA2DW)

9

Een avond in de telescoop Harm Munk (PE2HRM)

27

De eigenlijke geboortedatum van CAMRAS Fred Tak (PA0WTA)

11

Telescoop en techniek: van oor tot oor Frans de Jong (PE1RXJ)

28

Hoe ik aan CAMRAS verslingerd raakte Jaap de Jong (PE1CHN)

12

Little Green Man Wout Beerekamp

29

Opknappen is een uitdaging Cor Veldman (PE0SHF)

13

Hekvertellingen en vallende sterren Simon Bijlsma (PA7SB)

30

Waar een open dag toe kan leiden! Piet Zijlstra

15

Praktische veiligheid Ria Hermelink-Folst (PA1MHF)

31

Een gigantisch instrument binnen handbereik Timo Lampe (PE1FOD)

16

Rondleidingen en hekvertellingen Erik Hermelink (PE2IRM)

32

Groot succes met technische zaken op de achtergrond Eene de Weerd (PA3CEG)

17

Van de Raad van Advies Bram van den Berg (PB0AOK)

33

Vijf jaar Web en ICT Alex Biewenga

18

On the shoulders of giants Michael Garrett

34

Jongensdroom Henk Peek (PA0HZP)

19

Nawoord: Vijf jaar CAMRAS, een vooruitblik? André van Es

35

Aandrijftechniek Bertus Hüsken (PE1KEH)

20

Deelnemers aan CAMRAS de eerste vijf jaren en daarvoor

37

Sponsoren uit de eerste vijf jaren en daarvoor

38

Even een schotelantenne laten draaien Jeroen Vreeken (PE1RXQ)

21

Colofon

39

2

op weg naar een ijzersterk

Ard Hartsuijker

DT in deze bundel staat voor Dwingeloo (Radio)Telescoop

astronomie - wetenschap- en techniekeducatie www.ardhartsuijker.nl PR CAMRAS - secretaris 2de bestuur CAMRAS

Voorwoord: Vijf jaar CAMRAS, een terugblik Deze bundel gaat over Stichting C.A. Muller Radio Astronomie Station, kortweg CAMRAS. Sedert begin 2005 hebben veel enthousiaste mensen, ASTRON, de VERON, donateurs, sponsoren en belangstellenden zich ingezet voor wat nu CAMRAS is. CAMRAS is op 29 januari 2007 opgericht. Ter gelegenheid van het eerste lustrum heeft het bestuur een aantal initiatiefnemers, vrijwillige medewerkers, bestuursleden en leden van de raad van advies gevraagd hun persoonlijk impressie van de afgelopen CAMRAS-jaren weer te geven. In achtentwintig portretten, inclusief het voor- en nawoord, maakt u kennis met deze mensen achter CAMRAS. Waarom hebben ze zich ingezet? Hoe hebben ze dat gedaan en wat leverde dat op? De terugblik in deze bundel is niet compleet. Er zijn meer vrijwilligers bij CAMRAS betrokken dan deze


achtentwintig. En er is veel meer werk verzet dan u hier kunt lezen. Achterin de bundel geven wij een overzicht van deelnemers en sponsoren. Deze bundel gaat ook over de Dwingeloo Radiotelescoop. Stichting CAMRAS beheert en onderhoudt de telescoop en stelt deze beschikbaar voor jeugd, onderwijs, amateurastronomen en radioamateurs. De Dwingeloo Telescoop wordt al vanaf de ingebruikname op 17 maart 1956 kortweg DT genoemd. Die afkorting zult u overal in het boekje aantreffen. Met deze bundel willen wij illustreren dat er binnen CAMRAS heel veel inzet, inspiratie en enthousiasme aanwezig is, maar ook veel kennis en professionaliteit op uiteenlopende terreinen, variërend van ‘praktische en technische kennis die wordt gebruikt om de radiotelescoop werkend te krijgen en te onderhouden’ tot ‘scholieren

met de DT laten werken en ze daarbij begeleiden’. Absolute hoogtepunten in de afgelopen vijf jaar zijn de oprichting van de stichting, het weer in beweging krijgen van de radiotelescoop, de aanwijzing tot rijksmonument en de toekenning aan ASTRON - eigenaar van de DT - van subsidies om de telescoop te kunnen restaureren. De restauratie zal in de eerste helft van 2012 beginnen waarna Stichting CAMRAS kan beschikken over een volledig opgeknapt instrument. Alle CAMRAS-ers zien er naar uit om CAMRAS de volgende vijf jaren uit te bouwen tot een ijzersterk C.A. Muller Radio Astronomie Station waarvan de kwaliteiten passen in de lange traditie van deze bijna 56 jaar oude telescoop. Dwingeloo, 29 januari 2012

3

Robert Langenhuysen (PA0RYL) initiator CAMRAS Dwingeloo radiotelescoop in badkuipstand wegroestend vanaf eind jaren negentig (december 2005).

De prenatale periode van CAMRAS Eind 2004 verscheen een artikel in de krant over de niet meer werkende en wegroestende Dwingeloo Telescoop. Medewerkers van ASTRON zagen graag dat het een rijksmonument werd, anderen drongen aan op sloop. Ik realiseerde me dat de kans bestond dat een unieke antenne zou verdwijnen. Dat baarde me zorgen, niet alleen als radioamateur maar ook als fysicus. De radiotelescoop is een tot de verbeelding sprekend instrument. Mits goed toegepast, zo meende ik, kan zij ook bij jongeren de interesse in techniek en wetenschap stimuleren. Mijn gedachte was dat een serieus project om de DT te redden alleen maar kans van

4

slagen had als maatschappelijk relevante organisaties of instellingen die aan haar wieg hadden gestaan erbij betrokken zouden worden. Als er draagvlak onder de zendamateurs te creëren was dan zou wellicht de grootste Nederlandse vereniging van zendamateurs, de VERON, samen met ASTRON als eigenaar, een overkoepelende organisatie kunnen vormen die zo’n project zou kunnen trekken. Historisch bij de DT betrokken bedrijven of organisaties waren hierbij potentiële sponsors. Ter voorbereiding besloot ik in januari 2005 tot het samenstellen van een stuurgroep. Bevriende radioamateurs werden benaderd en het draagvlak gepeild. Voor een vergadering van de

stuurgroep eind maart bij mij thuis was ook Dick Harms als vertegenwoordiger van de VERON uitgenodigd. Vanwege zijn persoonlijke relatie met een van de wetenschappelijk medewerkers bij ASTRON bood hij aan contact te leggen en kwam een eerste afspraak met de directie van ASTRON op 24 augustus 2005 tot stand. Het zou echter nog anderhalf jaar duren voordat de stichting een feit was. Om iedereen op de hoogte te houden, heb ik op 21 februari 2006 het Schotelbulletin in het leven geroepen en gedurende jaren daarna met veel plezier wekelijks uitgebracht. 2006 werd het jaar van de waarheid. De randvoorwaarden voor de toekomstige


stichting waren uitgekristalliseerd: geen financiële ondersteuning door ASTRON of de VERON behalve voor oprichtings- en initiële verzekeringskosten en een projectmatig aanpak. Het plan was om in april 2006, tijdens het vijftigjarig bestaan van de DT, Stichting CAMRAS op te richten. De benodigde regelgevende en juridische documenten had ik gereed en de nieuwe bestuurders stonden in de startblokken. Op het laatste moment kon de eigenaar de oprichting niet door laten gaan. In plaats daarvan werd een ‘Letter of Intent’ getekend. De leden van de stuurgroep gingen onverstoorbaar verder met het plannen van herstelwerkzaamheden, maakten een

website en ikzelf schreef artikelen in Electron over de DT, verstuurde talloze persberichten en presenteerde onze plannen op veel radioamateurbijeenkomsten en samen met een aantal stuurgroepleden ook op de Open Dag van ASTRON. Het resultaat was dat begin 2007 het aantal geïnteresseerden, donateurs en vrijwilligers gegroeid was tot ruim honderd en vanaf die tijd verscheen de DT regelmatig in dag- en weekbladen en op radio en TV. De stuurgroepvergaderingen groeiden ondertussen uit tot indrukwekkende kwartaalvergaderingen. Dankzij acties van een van onze sympathisanten in de hogere Haagse regionen kwam er eind 2006 een stroomversnelling in het oprichtingsproces

Eerste ontmoeting 24 augustus 2005. V.l.n.r. Eugene De Geus (ASTRON), Robert Langenhuysen (CAMRAS, dan nog in oprichting), Dick Harms (VERON).


en op 29 januari 2007 werd Stichting CAMRAS een feit. Tijdens de oprichtingsceremonie werden we onder het toeziend oog van Maria van der Hoeven, de toenmalige minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, verrast met de toekenning van de ‘Ing. P. Jelgersma Prijs’ die gepaard ging met een donatie van tienduizend Euro. Tijdens veel momenten gedurende deze prenatale periode kon het misgaan en telkens weer was het de inzet van de een of de andere vrijwilliger die ervoor gezorgd heeft dat we door konden gaan. CAMRAS is tot stand gekomen door de inzet van veel vrijwilligers. Ieder heeft op zijn eigen wijze bijgedragen en ieder van hen mag daar terecht trots op zijn.

Ing. P. Jelgersma Prijs voor Stichting CAMRAS voor het wekken van belangstelling voor radiotechniek en -wetenschap in het bijzonder bij jongeren.

5

Remco den Besten (PA3FYM) onorthodoxe bestuurder die zaken in beweging krijgt medeoprichter en voorzitter 1ste bestuur CAMRAS Maria van der Hoeve (minister van OCenW) overhandigt de sleutel van de telescoop aan Remco den Besten (voorzitter CAMRAS).

Hoe een ogenschijnlijk hopeloos project succesvol werd Als voorzitter Nationale Frequentie Commissie en later directeur KNMI was ik vroeg op de hoogte van de LOFARplannen. Vanuit die functies en met hart voor de publieke zaak heb ik de belangen van radioastronomie - een ‘prime science’ voor Nederland en een non-profit en passieve gebruiker van het radiospectrum altijd behartigd. Door mijn contacten met ASTRON heb ik bij Harvey Butcher, toenmalig algemeen en wetenschappelijk directeur ASTRON, het ter beschikking stellen van de oude en wegkwijnende Dwingeloo telescoop aan een andere non-profit spectrumgebruiker, de amateur radio service, bespreekbaar gemaakt en gehouden. Vanaf begin 2005 werden door een

6

stuurgroep onder leiding van Robert Langenhuysen voorbereidingen getroffen om een vrijwilligersorganisatie op te zetten om de schotel te revitaliseren en daarbij een bestuurlijke structuur te formeren. Maart 2006 werd ik door die stuurgroep gevraagd voorzitter van de stichting in oprichting te worden. Dat voorbereidende werk zal door veel enthousiaste vrijwilligers als (onnodige) bestuurlijke drukte zijn ervaren. Toch was het nodig en kon de toenmalige minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Maria van der Hoeven, mij als eerste voorzitter van Stichting CAMRAS de sleutel van de telescoop overhandigden. Met mijn medebestuurders Mark Bentum (secretaris) en Dick Harms

(penningmeester) kozen we in de eerste bestuursperiode twee hoofddoelen: - voorkomen dat de schotel zou instorten; - als CAMRAS bewijzen de schotel weer ‘up and running’ te krijgen. Voorstellen vanuit de vrijwilligers werden aan déze doelstellingen getoetst. En ja, dat leidde wel eens tot ‘nee’ zeggen. Als bestuur werden we regelmatig met verrassende (financiële) gebeurtenissen rondom de telescoop geconfronteerd. Zaken als veiligheid en training van vrijwilligers bleken essentieel en noodzakelijk, ook al remde dat soms de technische en fysieke renovatie van de schotel. Het waren mooie en hoopgevende momenten toen de schotel - na jaren stil te


hebben gestaan - ging draaien, alsmede succesvolle EME-experimenten zich voltrokken en de eerste kaart van de hemel werd gemaakt. Een bewijs dat onze schotel het deed en Nederland zich rap binnen de gemeenschap van radio(astromomie)amateurs op de kaart zette!

Een emotioneel maar ook mooi aanbod kreeg ik in 2007 van de huidige directeur ASTRON, Mike Garrett. Ik mocht een plaquette van Grote Reber, met daarin eendeel van zijn as, meehelpen onthullen tijdens een herdenkingsceremonie bij de telescoop. Een mooiere bevestiging dat

onze telescoop er mag zijn, bestaat er nauwelijks: een deel van de ziel van een van de uitvinders van de radioastronomie is er aan verbonden en ... waakt over onze telescoop!

Ceremonie op 26 juli 2007 ter gelegenheid van het inmetselen van een deel van de as van Grote Reber (radiozendamateur en eerste radioastronoom) in de betonnen ring van de azimutrail. De Dwingeloo Radiotelescoop is een van de ongeveer twintig plaatsen in de wereld waar dit gebeurde. V.l.n.r. Michael Garrett (ASTRON), Remco den Besten (CAMRAS), Martin George (Queen Victoria Museum, Tasmania), Ken Kellermann (NRAO, USA) en Dave Jauncey (ATNF, Australia).


7

Voordat de computer in de telescoop kwam, berekende de piloot (mechanische coördinaten omzetter) uit de sterrentijd en hemelcoördinaten (declinatie en rechte klimming) de positie van de telescoop in azimut en hoogte.

Mark Bentum (PA3EET) enthousiast - ergens voor gaan - initiatief nemen verantwoordelijk - zendamateur medeoprichter en secretaris 1ste bestuur CAMRAS

Gered van de sloop Het had niet veel gescheeld of de Dwingeloo Telescoop was er niet meer geweest. De DT was niet meer in gebruik sinds het laatste wetenschappelijk onderzoek: de ‘Dwingeloo Obscured Galaxy Survey’ (DOGS). Het DOGS-project is in de zomer van 1998 afgemaakt, maar wel op de Westerbork Synthese Radio Telescoop. Toen ik in 2002 bij ASTRON verantwoordelijk werd voor onder andere de DT, was er zelfs al een offerte voor sloop van de telescoop beschikbaar. Dat het slopen van de DT een slecht idee was, daar waren velen het wel over eens. Maar wat moesten we dan doen met de DT? Toen kwam het idee om de telescoop voor

8

andere doeleinden te gebruiken: amateurastronomie, educatie en gebruik door radioamateurs. Bij lezingen voor afdelingen van de VERON en de KNVWS her en der in Nederland noemde ik deze mogelijkheid en al spoedig was er een enthousiaste groep mensen. Ook oudASTRON medewerkers waren enthousiast om de DT weer een nieuw leven in te blazen. Dit kreeg ook een journalist te horen en het duurde niet lang of er kwamen artikelen in de krant dat ASTRON de Dwingeloo Telescoop een nieuw leven in wilde blazen. Ook waren we op de radio te horen met onze wilde plannen. Dankzij deze media aandacht kwam de rest van Nederland ook te horen dat er wat gedaan

moest worden. De geboorte van wat nu Stichting CAMRAS is, was een feit. Een groep zeer enthousiaste mensen kwam bijeen en werkte aan de contouren van Stichting CAMRAS. Dat had nog heel wat voeten in aarde, maar op 29 januari 2007 werd dan Stichting CAMRAS officieel opgericht in het bijzijn van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Maria van der Hoeven. De DT was gered van de sloop! Het was een geweldige tijd om dit mee te maken, als één van de mensen van het eerste uur en later als bestuurslid van Stichting CAMRAS


Dick Harms (PA2DW) betrokken - overbelast - netwerker - wetenschap liefhebber moonbouncer - woont te ver weg van Dwingeloo medeoprichter en penningmeester 1ste bestuur CAMRAS Robert Langenhuysen vertelt aan belangstellenden wat CAMRAS wil bereiken met het behoud van de DT (Open Dag ASTRON 2006).

ASTRON en VERON, een goed huwelijk Ten tijde van de oprichting van CAMRAS was ik algemeen voorzitter van de VERON en een van de belangrijkste opdrachten die ik mij zelf had gegeven, was om radioamateurs een beter imago mee te geven. In de eerste maanden van mijn voorzitterschap zocht Robert Langenhuysen contact met de VERON over de haalbaarheid van een project met de al jaren geleden buiten werking gestelde radiotelescoop te Dwingeloo. Het plan paste uitstekend in de doelstellingen van de VERON, doch in die tijd was onze vereniging danig op de proef gesteld in verband met een aansprakelijkheidskwestie. Al waren wij enthousiast om deel te nemen in het project te Dwingeloo, we waren eens te meer beducht voor een nieuwe affaire. Want vrijwilligers die onder onze verantwoordelijkheid halsbrekende


capriolen uit kunnen halen in en om de radiotelescoop leveren zeker risico’s op. Uiteindelijk werd na pittige discussies in het hoofdbestuur besloten dat de algemeen voorzitter op persoonlijke titel als VERON-vertegenwoordiger in het bestuur van CAMRAS zitting zou nemen en dat de VERON Stichting CAMRAS vooral facilitair zou steunen. Ook besloot het hoofdbestuur van de VERON op voorspraak van de algemeen voorzitter, om een aparte ruimte in het maandblad Electron te reserveren voor ‘radioastronomie’. Doel van de aandacht in Electron was, naast het verrijken van onze hobby met radioastronomie, het werven van zoveel mogelijk vrijwilligers. Want de VERON beschikt niet over veel financiële middelen, maar wel over een uitgebreid netwerk van

deskundigen. Veel van deze vrijwilligers hebben met hun kennis en vaardigheid dan ook in belangrijke mate bijgedragen aan het weer in operationele conditie terugbrengen van de telescoop. De uitvoering van het oorspronkelijke plan, de Dwingeloo telescoop te verplaatsen naar een locatie bij Utrecht, bleek onuitvoerbaar vanwege de risico’s voor de constructie. Dus is besloten om te onderzoeken of het ook mogelijk was om onze plannen in Dwingeloo uit te voeren en of dit ook gesteund zou worden door de directie van ASTRON. Via een bevriend wetenschapper, werkzaam bij ASTRON, ontstond het contact tussen de algemeen voorzitter van de VERON en de ASTRON-directie en besloten we verdere stappen te zetten. Het eerste gesprek hierover, wat te markeren is

9

als het ‘conceptiemoment van CAMRAS’, vond plaats op 24 augustus 2005 in de Beurs van Berlage te Amsterdam. Als algemeen voorzitter van de VERON had ik daar een ontmoeting met de initiatiefnemer van CAMRAS, Robert Langenhuysen, en de directeur externe betrekkingen van ASTRON, Eugene de Geus. Het bleek niet eenvoudig om de Stichting CAMRAS op te richten. Om toch te laten zien dat het de VERON en ASTRON ‘menens’ was, is in de aanloop naar de daadwerkelijke oprichting van Stichting

CAMRAS op 18 april 2006 (één dag na het vijftigjarig bestaan van de Dwingeloo Telescoop) een intentieverklaring ondertekend door de algemeen voorzitter van de VERON en de toenmalig voorzitter van het bestuur van ASTRON, prof. Thijs van der Hulst. Dit kan beschouwd worden als het moment van ‘ondertrouw’, wat uiteindelijk heeft geleid tot een goed huwelijk! Waar ik tevreden op terugkijk, is dat het met de bijdrage van de VERON gelukt is om Stichting CAMRAS op te richten en veel waardevolle vrijwilligers op de been te

brengen. Persoonlijk ben ik blij dat we met bescheiden financiële middelen een operationele Dwingeloo Telescoop hebben kunnen realiseren en dat ik Stichting CAMRAS aan het eind van mijn ambtstermijn financieel gezond heb kunnen opleveren. Graag had ik meer tijd beschikbaar gehad voor CAMRAS. Een drukke baan, een gezin en het algemeen voorzitterschap van de VERON waren eigenlijk al meer dan genoeg. Ik zie mijzelf dan ook eerder als medeoprichter en aanjager van de beginperiode.

Onder belangstelling van veel toekomstige CAMRAS-ers ondertekenen Dick Harms (bestuur VERON, links) en prof. Thijs van der Hulst (bestuur ASTRON, rechts) op 18 april 2006 - één dag na het vijftigjarig bestaan van de Dwingeloo Telescoop - een intentieverklaring die uiteindelijk zal leiden tot de oprichting van CAMRAS op 29 januari 2007.

10


Fred Tak (PA0WTA) coöperatief - kan soms erg eigenwijs zijn onderhoudsteam - coördinator veiligheid Sleepringcontacten voor de elektravoorziening in de spil van de DT.

De eigenlijke geboortedatum van CAMRAS Toen begin 2006 een artikel verscheen in Electron (maandblad van de Vereniging voor Experimenteel Radio Onderzoek in Nederland) met daarin de aankondiging dat de Dwingeloo Telescoop mogelijk ter beschikking zou kunnen komen voor amateurs, was het nadenken geblazen. Het is niet niks als je deel zou kunnen uitmaken van een organisatie die de beschikking heeft over een dergelijk waardevol instrument.

risico’s. We hadden geen kennis en moesten alles zelf ontdekken. Er zijn diverse kritieke momenten geweest waarop “dit is einde oefening” van toepassing had kunnen zijn. De loopwielen: willen die nog draaien? Hoe staat het met de ‘spil’ waaromheen de DT draait en de elektravoorziening die daarop is gemonteerd? Zijn de elevatielagers nog gangbaar?

Mijn hele werkzame leven heb ik doorgebracht in omgevingen waar bij over alles wat je deed nagedacht moest worden en of het werk wat je deed veilig was voor de omgeving en jezelf. Aandacht voor veiligheid is er als het ware in de loop van de jaren gewoon ingebakken.

Deze periode heeft vanaf voorjaar 2006 tot 21 juli 2007 geduurd. Toen hebben we de meest basale bewegingen met de telescoop uit kunnen voeren. Weliswaar met handkracht, maar toch. Een grandioze gebeurtenis nadat de DT ruim tien jaar had staan ‘wegrotten’. Anders gezegd: dit was eigenlijk de geboortedatum van CAMRAS.

Duidelijk is dat je een instrument van 120 ton niet zomaar in beweging kunt brengen of plotseling stil kunt zetten zonder grote

De toekomst ziet er gunstig uit met de start van de restauratie dit jaar. Toch denk ik niet dat we achterover kunnen gaan


leunen en uitrusten. Na de restauratie begint voor alle betrokken vrijwilligers de echte uitdaging met het veilig gebruik door en voor iedereen: amateur radioastronomen, radiozendamateurs en bezoekers. Wat mijzelf betreft, ik heb op velerlei terrein bijgeleerd en hoop ook in de toekomst in staat te zijn mijn bijdrage aan Stichting CAMRAS te blijven leveren. Ik wens CAMRAS nog vele veilige, actieve en succesvolle jaren toe.

11

Jaap de Jong (PE1CHN) Machinekamer (voordat CAMRAS deze opknapte) met azimutmotor, tandwielkasten en centrale spil waar de telescoop om heen draait.

eigengereid - collegiaal - doorzetter onderhoudsteam

Hoe ik aan CAMRAS verslingerd raakte Het was tijdens de Dag van de Radioamateur in 2007 dat ik voorbij de stand van CAMRAS liep en daar werd aangesproken door een oud collega van mij. Dat ging zo van “Ho Jaap stop eens, jij woont in het noorden en daar zoeken wij mensen!” Waarop een andere CAMRAS-er meteen vroeg “Wat zijn je vaardigheden?” Nogal overdonderd, het was tenslotte al ruim 27 jaar geleden dat ik vanuit de Randstad terug naar dat noorden verhuisd was, gaf ik antwoord. “Ik ben elektronicus (NERG) en heb in een vaag verleden ook nog eens een diploma sterkstroommonteur (VEV) gehaald. Eigenlijk kan ik met alle soorten buizen overweg, van elektronen- tot rioolbuizen.” Daarmee was ik volgens de CAMRAS-ers in de stand

12

meteen onmisbaar voor CAMRAS! Maar wat is CAMRAS? Enige uitleg volgde. Nu ken ik de radiotelescoop eigenlijk al vanaf het prilste begin. In mijn jonge jaren ging ik er vaak zondags, vanuit mijn geboortedorp Appelscha, even op de fiets kijken. Dus had dit project meteen mijn sympathie. Met in het achterhoofd de wetenschap dat ik over vier maanden zou stoppen met werken, werd dit een uitdaging.

Hopelijk beginnen wij dit voorjaar met de eigenlijke restauratie, want dat is hard nodig. Hij roest ons letterlijk onder de kont weg. Gelukkig wordt de restauratie en conservatie door een professioneel bedrijf gedaan. Wij als vrijwilligers zijn daartoe niet voldoende uitgerust. Toch zullen wij gedurende die tijd met handen spandiensten wel wat meer dan één dag per week op de telescoop zijn. Ik zie er naar uit.

Ik ben er enige weken later eens poolshoogte gaan nemen en sinds die tijd werk ik nu één dag in de week op de telescoop. Inmiddels al weer vier jaar. En nog niet klaar? Nee nog lang niet klaar!


Cor Veldman (PE0SHF) radioamateur - veelzijdig en goed vakman onderhoudsteam Vernieuwing elektrische installatie en motorcontrollers.

Opknappen is een uitdaging Als 10-jarige soldeerde ik al radio’s in elkaar. Vanaf de jaren zestig ging ik met mijn gezin op vakantie bij De Noordster en steeds kon ik mijn ogen niet van die telescoop afhouden, zo mooi vind ik hem. Het is dus niet vreemd dat ik al snel meepraatte binnen CAMRAS over wat er allemaal moest gebeuren om de Dwingeloo radiotelescoop weer werkend te krijgen voor astronomische waarnemingen en gebruik door radiozendamateurs.

In het begin hebben we zo’n tienduizend levende en dode vliegen in de waarneemruimte opgeruimd om een filmploeg het filmen mogelijk te maken. Maar ons echte werk is natuurlijk mechanische techniek. Opknappen is een uitdaging voor mij. Zo heb ik meegewerkt aan de oliepomp, de wielen opvijzelen en de lagers inspecteren, de elevatietandwielkasten schoonmaken en lagers invetten en het hefplateau weer gangbaar maken.

Als ik terugkijk dan is er bij het opknappen door het onderhoudsteam bijna niets gebeurd waar ook ik niet bij betrokken was. We vormen een hecht team samen en we hopen dat wij goed worden betrokken bij de grote restauratie, want wij kennen de DT ondertussen beter dan wie ook en na de restauratie zijn ook wij weer verantwoordelijk voor het onderhoud.

Na verloop van tijd ben ik aan de elektrische installatie gaan werken. Die is volledig vernieuwd. Daarna volgde het monteren van drie nieuwe motoren (twee voor elevatie en een voor azimut) en de bijbehorende elektrische installatie en aansluiting op de computer. En het reviseren van het focusseringssysteem met nieuwe bedrading en bedieningseenheid.


Maar ik assisteer ook bij radioastronomische metingen. Zo was ik er bij toen de eerste metingen op de 21-cm waterstoflijn werden gedaan en we een kaart maakten van het waterstof in het Melkwegvlak. En ik ben er regelmatig bij als er contests zijn van radioamateurs. Als afwisseling hebben we een keer een luisteraar van een radioprogramma gehad. Een ‘jobhopper’ die eens een dag wat anders wilde doen, die wilde weten wat radiotelescopen zijn en wat radioastronomen en radioamateurs doen. Nu … dan kan je hier je hart ophalen!

13

In de grond …

In de lucht …

Belangstelling van een cameraploeg …

Belangstelling van een zwerm bijen …

14


Piet Zijlstra picasaweb.google.com/piet2357 onderhoudsteam Opkrikken loopwielen (links) en smeren tandwielen (rechts).

Waar een open dag toe kan leiden! Tijdens een bezoek aan de Dwingeloo Telescoop op de eerste open dag van CAMRAS in oktober 2006 werd mijn belangstelling zodanig gewekt dat ik besloot om als vrijwilliger mee te gaan werken aan het herstel van de DT. Met mijn technische achtergrond was ik ervan overtuigd hieraan een goede bijdrage te kunnen leveren. Tijdens het vooronderzoek bleek dat de constructie erg veel te lijden had en nog heeft van roestvorming. Mede dankzij de degelijke constructie (ontwerp en bouw Werkspoor) van de telescoop zijn wij vol vertrouwen begonnen met de herstelwerkzaamheden. In de afgelopen vijf jaren is er veel werk verzet door de vrijwilligers om de DT weer operationeel te krijgen. Om een indruk te geven, volgt hier een beknopte beschrijving van de belangrijkste mechanische werkzaamheden.


- Inspectie van de vier loopwielen met ongeveer 15 ton druk per wiel. Door middel van hydraulische vijzels wiel opgekrikt, na tien jaar stilstaand nog in prima conditie. - Aanpassen aandrijfmechanisme azimut en elevatie (onder andere montage nieuwe motoren). - Lagers van tandwielkasten elevatie en spiegelassen van nieuw vet voorzien voor zover mogelijk. - Verversen smeerolie tandwielkasten azimut en elevatie. - Demonteren, overhalen, monteren focus-verstelmechanisme focusbox. - Ramen daklicht waarneemruimte vervangen door dubbelglas met bijbehorende werkzaamheden. - Werkzaamheden hefplateau, hydraulisch systeem reinigen, smeren kooiconstructie geleide wielen, afstellen eindschakelaars. Met goedkeuring en een veilig gebruik als resultaat.

Een nog betere indruk geeft een uitgebreide collectie foto's op mijn fotowebsite. Er zijn ook een groot aantal elektrische werkzaamheden verricht, onder andere: - Monteren van een geheel nieuw schakelpaneel. - Verwijderen oude bekabeling en aanleggen van nieuwe elektrische bedrading. - Monteren van eindschakelaars plus nog vele andere werkzaamheden. Door al die werkzaamheden was het in de loop van 2008 mogelijk de telescoop door middel van het vernieuwde en aangepaste elektrische aandrijfmechanisme weer goed te laten functioneren. Maar als onderhoudsteam verwachten we dat er tijdens de grote renovatie nog wel meer technische verbeteringen aangebracht zullen moeten worden dan wij nu al hebben gedaan.

15

Timo Lampe (PE1FOD) elektronicaontwikkelaar Opbouwen versterkers en uitlezing klokken en positionering.

Een gigantisch instrument binnen handbereik De titel van dit stukje geeft een van de vele aantrekkelijke aspecten weer van de Dwingeloo Telescoop. In het artikel ‘Radioamateurs en Radioastronomie’ in Electron van maart 2006 werd een oproep gedaan aan eenieder die de schouders onder dit project zou willen zetten. Een aanmelding was zo geregeld. Het zag ernaar uit dat nu een heel mooi apparaat voor amateurgebruik beschikbaar zou komen. Ik had al wat ervaring met grote EMEantennes. Zo heb ik geholpen om een grote hoornparabool van een radioamateur in Driebergen weer operationeel te krijgen en heb ik een reuze array in Texas bezocht. Met deze ervaringen zou een zinvolle bijdrage mogelijk moeten zijn. Deze kans voor de radioamateurs moest benut worden! Natuurlijk was het duidelijk dat er

16

veel werk aan de winkel was en mijn kennis en ervaring hierbij goed van pas zou komen.

met het optimaliseren en onderhouden van dit unieke instrument.

Terwijl veel vrijwilligers met kennis van mechanische en elektrische zaken bezig waren om weer beweging in de DT te krijgen, werd er door anderen nagedacht over de ontvangers. Al snel bleek er voor radioastronomische doeleinden een ruisbron nodig te zijn met bijbehorende antenne, een kolfje naar mijn hand, net zoals het repareren van diverse meetinstrumenten uit de DT. De afstand tot Dwingeloo maar ook een fulltime baan maken het onmogelijk om regelmatig in Dwingeloo te zijn. Buiten het wekelijkse Schotelbulletin waren de kwartaalbijeenkomsten de enige mogelijkheid om de ontwikkelingen van nabij te volgen. Gelukkig is dit project zo groot dat we nog lang bezig kunnen zijn


Eene de Weerd (PA3CEG) nuchtere Noordeling - niet op de voorgrond Het front-end wordt met het hefplateau naar de focusbox gebracht.

Groot succes met technische zaken op de achtergrond Ik heb jarenlange ervaring in zelfbouw microgolfontvangers en moonbouncen op frequenties van 144 MHz en hoger. Enthousiast geworden door lezingen over de mogelijkheden om de 25 meter schotelantenne in Dwingeloo voor EME te redden, had ik gelijk de ambitie om met mijn kennis een bijdrage te leveren aan het tot stand komen van een prachtig instrument voor de toekomst. Na vijf jaren CAMRAS kunnen we tevreden terugkijken op veel wat is gedaan om alles operationeel te maken. We zijn begonnen met het vervaardigen en monteren van de 70 centimeter antennes die nu de antenneplaat sieren. Later zijn daar nog 2 meter antennes bij gemaakt en geplaatst. Die laatste hebben we ook nog tijdelijk verwisseld voor door ons gemaakte antennes van 1,25 meter ten behoeve van


een experiment met Venusbouncen (op 219 MHz). Voor een goed verloop van onze EMEactiviteiten hebben we een schakeltechnisch-deel gemaakt. Dat onderdeel voorziet in het automatisch omschakelen bij frequentiewissel van de gekozen band, het sequentieel schakelen van het coaxiaal relais en de pre- en power amplifiers. Een zeer belangrijk aspect omdat een moment van onbedachtzaamheid heel veel schade aan kan richten. Reden temeer dat we altijd eenzelfde TS2000X zendontvanger inzetten voor aansturing en ontvangst. Tijdens onze EME-activiteiten worden veel materialen uit privébezit ingezet om alle apparatuur van de nodige power te kunnen voorzien en registratie van data mogelijk te maken.

We hebben ook geëxperimenteerd op 13, 9 en 6 centimeter golflengte. Daarvoor stelden Belgische radioamateurvrienden Septum feeds en andere apparatuur beschikbaar die wij tijdelijk in ons frontend bevestigden. Een hele klus maar dat weekend heeft een enorme ervaring opgeleverd alsmede een groot succes met leuke radioverbindingen. We zullen nu ook zelf apparatuur gaan ontwikkelen van de hogere frequentiebanden die na de grote revisie in ons front-end geplaatst kan worden. Ik houd er niet zo van om zelf in de spotlights te staan en houd me het liefst op de achtergrond bezig met de technische zaken die nodig zijn voor het moonbouncen (EME) en als machinist (telescoop-operator).

17

Alex Biewenga praktisch - spelen - onderzoeken coördinator website en ICT-infrastructuur Voor het aanleggen van een glasvezelverbinding naar buiten is de spil gedemonteerd en zijn waar nodig gelijktijdig andere kabels door de spil vernieuwd.

Vijf jaar Web en ICT CAMRAS heeft mij de mogelijkheid gegeven om meerdere van mijn hobby's te combineren. Ik kan op mijn bescheiden niveau (radio-)astronomie beoefenen. Mijn kennis van computertechniek komt goed van pas bij het coördineren van de CAMRAS ICT-activiteiten. En mijn ervaring met het opzetten van websites kwam goed van pas bij het opzetten van de CAMRAS website. Na bijna vijf jaar heb ik onlangs het beheren van de CAMRAS website overgedragen aan een nieuwe ploeg die ik veel succes wens. De website zal namelijk voor de restauratie een facelift krijgen en het is de bedoeling dat de restauratie gevolgd kan worden op de website. Naast het opzetten en beheren van de CAMRAS website, heb ik ook het opzetten

18

van de ICT infrastructuur gecoördineerd. Ook voor de ICT-groep zal de restauratie een grote uitdaging worden. Het leuke van al deze activiteiten is dat je met allerlei aspecten van CAMRAS te maken krijgt. Je maakt heel veel contacten en vrienden binnen CAMRAS. Je krijgt veel te zien van zowel radioastronomie als radioamateurisme. De afgelopen vijf jaar zijn zeer leerzaam geweest! Belangrijke hoogtepunten van de afgelopen vijf jaar zijn voor mij: - opzetten van de website vol interessante artikelen; - aanleggen van de glasvezelverbinding naar de Dwingeloo Radiotelescoop; - installeren van een 19” rek vol computers; - opzetten van de WebSDR-verbinding via

de Rijksuniversiteit Groningen. Samen met andere vrijwilligers ontving ik de beloning van het Wetenschappelijk Radiofonds Veder. Ook dat was een hoogtepunt voor mij. CAMRAS heeft mij de afgelopen vijf jaar een prachtige gelegenheid gegeven om samen met gepassioneerde gelijkgezinden te werken aan de opbouw van de Dwingeloo Radiotelescoop. Zonder deze gepassioneerde samenwerking was het niet zo succesvol geweest. Ik wil bij deze iedereen die aan CAMRAS heeft bijgedragen daarvoor bedanken!


Henk Peek (PA0HZP) zaken aanpakken die anderen meestal niet aandurven

In de telescoop hijsen van een elektronicakast voor de servers.

Jongensdroom Nu bij het eerste lustrum wil ik even terug blikken naar activiteiten voordat Stichting CAMRAS was opgericht. Via, via vernam ik dat er een klein groepje radioamateurs bezig was om de niet meer gebruikte radiotelescoop van ASTRON te adopteren. De groep had een zeer diverse achtergrond en belangstelling. Na vele lange vergaderingen begon er langzamerhand wat meer structuur te komen.

Ik was toen lid van het VERON website team en heb zo publiciteit gegenereerd. Ook moest er enige weken voor een evenement nog een mailaccount gecreëerd worden. Daarvoor moest er op korte termijn eerst een vrije domeinnaam gevonden worden die een relatie had met het doel van de organisatie. In goed overleg met alle betrokkenen werd dat CAMRAS, acroniem voor C.A. Muller Radio Astronomie Station.

Gezien mijn achtergrond was ik nogal betrokken bij de vraag: hoe pakken we de technische infrastructuur aan?. De vele hieruit voorkomende werkzaamheden zijn door het onderhoudsteam op uitstekende wijze gerealiseerd.

Snel werd het domein camras.nl onder mijn naam geregistreerd. De volgende dag draaide de emailserver op mijn ‘home’ Linux systeem. En spoedig werd de eerste website www.camras.nl gecreëerd.


Enige tijd later werd voor de interne communicatie de wiki.camras.nl server opgezet. Daar staat onder andere een archief van alle Schotelbulletins. Deze Schotelbulletins bevatten veel verslagen van CAMRAS activiteiten. Alleen wordt het langzamerhand erg moeizaam om daarin wat terug te vinden. Het wordt tijd dat we daar een database bestand op gaan bouwen of iets dergelijks. Ondertussen is er door de vele vrijwilligers meerdere tienduizenden uren geïnvesteerd. Het resultaat is een uitstekend werkende radiotelescoop en financiering voor de restauratie.

19

Bertus Hüsken (PE1KEH) nieuw is interessant liefhebber combinatie computers en mechanica Azimutaandrijving met nieuwe motor (voor) en oude motor (achter).

Aandrijftechniek Een eerste kennismaking met de radiotelescoop en oud ASTRONmedewerkers die het bewegingsapparaat onderhielden, maakt snel duidelijk dat de bestaande en mooi ontworpen infrastructuur het grote nadeel heeft dat zowel de onderhoudskosten alsook de benodigde mankracht voor CAMRAS een punt van zorg betekenen. De conclusie is eenvoudig. De oude motoren moeten eruit en er moet een nieuwe set motoren in de telescoop komen die ook nog eens onderhoudsvrij is. Met een klein groepje CAMRAS-ers bezoeken we de beurs ‘Aandrijftechniek’ te Utrecht en een aantal bedrijven. Het wordt ons snel duidelijk. We moeten borstelloze servomotoren met computeraansturing gebruiken. Als extra optie blijkt het mogelijk deze motoren uit te voeren met absolute positiemelders. Na het inschakelen van de voeding is de stand

20

meteen bekend. Iets dat voor het richten van de telescoop een groot voordeel is. De aansturing van de servomotoren gebeurt via elektronische modules. Door de juiste controller aan te schaffen, wordt ons een groot deel van het werk uit handen genomen. Er zijn modules met alleen een toerenregeling van de motor, maar ook met een complete controller die de bewaking van alle veiligheidsaspecten verzorgt. De keuze is snel gemaakt! Alle gewenste beveiligingen kunnen ineens worden gerealiseerd en via de bedieningscomputer worden uitgelezen. En dat zonder dat we zelf moeten knutselen!

snel mocht CAMRAS die kasten voor gebruik in de telescoop overnemen. In de avonduren zijn de kasten ontdaan van alle bekabeling en transport klaar gemaakt en is alles via een tijdelijke opslag naar Dwingeloo vervoerd. Het resultaat is nu in de machinekamer te bewonderen. Ik ben er elke keer als ik daar binnenkom weer trots op wat we in korte tijd met vele vakkundige handen hebben weten te realiseren!

In dezelfde tijd is het lab waar ik werkzaam ben, verhuisd naar een ander gebouw. Een deel van de elektrische voorzieningen waaronder een paar prachtige schakelkasten vol met relais, zekeringen en kabelgoten zouden worden afgevoerd. Al


Jeroen Vreeken (PE1RXQ) softwareontwikkeling De console-computer op deze foto zo ingesteld dat de telescoop de Maan volgt.

Even een schotelantenne laten draaien Ik heb het geluk gehad dat ik al vrij vroeg gevraagd werd om mee te denken over het weer actief gebruiken van de Dwingeloo Telescoop. Ik had al wat ervaring met het aansturen van antenne rotors met de computer en die telescoop in Dwingeloo kon toch niet veel moeilijker zijn. Er waren zelfs al wilde plannen om de telescoop aan het internet te hangen zodat iedereen van huis uit met de DT zou kunnen werken. De uitvoering bleek wat complexer te worden dan dat. Al snel realiseerden we ons dat de telescoop met een gewicht van meer dan honderd ton toch wel een klasse apart was. En er kwamen nieuwe motoren waar nieuwe besturingssoftware voor geschreven moest worden. Voor de bediening werd een ‘console’ computer ingericht. Ook deze bedieningsconsole heeft al de nodige incarnaties


gehad. De eerste versie had net genoeg functionaliteit om de telescoop te bedienen, maar gebruikersvriendelijk was deze zeker niet. De afgelopen jaren is dit flink verbeterd: - de oriëntatie van de telescoop wordt inmiddels niet alleen meer numeriek maar ook grafisch weergegeven; - het aantal mogelijke modes voor de gebruikers is ook flink toegenomen: voor verschillende handmatige bedieningsmodes, voor het volgen van Zon, Maan en astronomische objecten, en binnenkort ook voor het volgen van satellieten.

Een van de hoogtepunten voor mij was het ontvangen van radiostraling van de kosmische radiobron Cassiopeia A, een supernovarestant in het sterrenbeeld Cassiopeia. In de DT was dit alleen maar te zien als een kleine toename in de hoeveelheid ontvangen ruis. De wetenschap dat we met de telescoop naar de helderste radiobron aan de hemel ver buiten ons zonnestelsel ‘keken’, op een afstand van zo’n 11.000 lichtjaar, beleefde ik als magisch.

Het is een geweldige ervaring om een bijdrage te leveren aan het werkend houden van een inspirerend stukje astronomie-geschiedenis. Een geschiedenis waarvan ik hoop dat CAMRAS die nog een stuk langer kan maken.

21

Jan van Muijlwijk (PA3FXB) vleermuisfan - koorzanger - geluidspecialist enthousiaste moonbouncer Earth-Moon-Earth radioverbinding terwijl de telescoop de Maan volgt.

PI9CAM: 120 ton historie Voor mij begon het avontuur met de Dwingeloo Telescoop in het najaar van 2004. Een ASTRON medewerker hield bij de afdeling Kanaalstreek van de VERON een wervelend verhaal over LOFAR. Net voor de pauze noemde hij het feit dat er in Dwingeloo een radiotelescoop stond die niet meer professioneel gebruikt werd en waar een tweede leven voor gezocht werd. Of wij als radiozendamateurs misschien leuke ideeën hadden … Ik ben zo ongeveer opgesprongen en heb de hele pauze met hem gesproken want een 25 meter schotel is de ultieme antenne voor Earth-Moon-Earth (EME) radioverbindingen! Begin 2005 kreeg ik een rondleiding bij en in de DT. Ik werd wild enthousiast, wat een geweldige kans was dit! Gelukkig werkte de PR-machine van ASTRON fantastisch en

22

werden er steeds meer mensen enthousiast voor de DT. Uiteindelijk leidde dat tot de oprichting van CAMRAS en de rest is geschiedenis. Hoogtepunt voor mij was natuurlijk het eerste weekend in mei 2008 dat we de eerste EME verbindingen konden maken met de DT. Nog niet alles was optimaal, maar het werkte en al het werk van vele vrijwilligers in de periode voorafgaand aan dit weekend werd bekroond met een groot aantal radioverbindingen via de Maan. De droom was uitgekomen, de 120 ton historie was weer tot leven gewekt! Sinds dat memorabele weekend zijn er nog vele EME verbindingen met de DT gemaakt. De teller staat inmiddels boven de 1500. Ook zijn er 16 ‘firsts’ gemaakt (een first is een allereerste radiocontact op een bepaalde amateurband tussen twee

landen). Amateurradiostations zijn geregistreerd door middel van ‘roepletters’ of ‘call sign’. Nederlandse registraties beginnen met een P. Er is een verplicht deel waaraan het land en het type registratie te herkennen is. In het geval van de DT is dat PI9. En er is een zelf te kiezen deel. Voor de DT is gekozen voor CAM vanwege de naam van professor C.A. Muller, zendamateur en eerste directeur van wat nu ASTRON is. Samen wordt dat PI9CAM. De Dwingeloo telescoop met roepletters PI9CAM is een begrip geworden in de EME-wereld en schrijft opnieuw historie. En dat verdient ze ook, ons monument op de hei …


Daniela de Paulis artist www.opticks.info A moonbounced image of the Moon.

Visual Moonbounce I am an artist and researcher at Leiden University. In October 2009 I got in touch with CAMRAS at the Dwingeloo radio telescope asking to moonbounce some images for my art project OPTICKS. The CAMRAS-EME-team replied enthusiastically saying that images had never been moonbounced so one of them promptly started experimenting with the innovative task using the dish in the back garden of his house. On the 6 December 2009 the very first images were sent to the Moon by a radio station in Switzerland and received back by his radio station. Later experiments conducted between radio stations in the UK, Brazil and the Dwingeloo radio telescope proved once again that images could be moonbounced with very interesting results. This was the beginning of what I call Visual Moonbounce that has become an


important part of my research at Leiden University. Since my first contact with CAMRAS I have been regularly collaborating with the CAMRAS-EME-team and other volunteers at the Dwingeloo radio telescope. Each time we present OPTICKS in fact we work as a team: OPTICKS is a live performance during which digital images are sent to the Moon as radio signals from a dish situated in Brazil or the UK and received back by the Dwingeloo radio telescope, where they are reconverted into the original images. These are projected in real time during the performance in a hosting exhibition space.

the audience. So far we showed OPTICKS in many art and science events, including Global Astronomy Month 2011 in collaboration with Astronomers Without Borders. The project continues attracting international collaborations and its growing success has inspired the idea to organize more effort within CAMRAS to support and collaborate with artists and researchers from all disciplines interested in experimenting with innovative ideas in radio astronomy and amateur radio technologies.

The performance is introduced by live sounds of amateur radio signals captured by the Dwingeloo antenna tracking the Moon, it also features a live video presentation by the CAMRAS team followed by questions and answers with

23

Pieter-Tjerk de Boer (PA3FWM) ontwikkelaar van WebSDR www.websdr.org Pieter-Tjerk de Boer analyseer het door de telescoop opgevangen signaal met WEbSDR.

Signalen verwerken In de zomer van 2007 was ik toevallig in Dwingeloo en raakte aan de praat met een van de initiatiefnemers van CAMRAS. Hij vroeg mij om eens na te denken over hoe je met SDR (Software-Defined Radio) radioamateurs de schotel via het internet zou kunnen laten gebruiken voor moonbounce-ontvangst. Zo ben ik de WebSDR gaan ontwikkelen: een radio-ontvanger die door velen tegelijk en onafhankelijk van elkaar via het internet kan worden bediend. In het Pinksterweekend van 2008 is dit voor het eerst in Dwingeloo gebruikt. Hoogtepunten waren: - april 2010 toen honderden radioamateurs tegelijk via onze WebSDR naar de amateuruitzendingen vanuit Arecibo luisterden; - de JOTA-JOTI van 2011 toen scouts hun

24

eigen door de Maan gereflecteerde signalen terugzagen.

volgende dag een open dag was waar we meteen over dit succes konden vertellen.

Overigens bleek al vanaf de eerste tests rond Kerst 2007 (op 40 meter, een amateurband bij 7 MHz) dat de WebSDR ook buiten CAMRAS nuttig is. Inmiddels zijn er wereldwijd enige tientallen actief.

Als laatste wil ik de radar-maanfotografie noemen, waarin amateurradio en radioastronomie samenkomen. Door een uitgekiend signaal naar de Maan te sturen, is het mogelijk om het gereflecteerde signaal uiteen te rafelen in bijdragen van verschillende punten op de Maan. Zodoende kon ik in 2010, na een hele reeks experimenten, de bijgaande ‘foto’ maken.

In 2008 raakte ik betrokken bij radioastronomische metingen. Na de eerste driftscans in juli, gebruikmakend van de toch al aanwezige WebSDR-hardware, begon de jacht op de pulsar: een snel ronddraaiend restant van een ster dat als een soort kosmische vuurtoren radiostraling uitzendt. Uiteindelijk lukte het op 18 oktober van dat jaar om een pulsar te detecteren met een zelfgebouwde SDR met meer bandbreedte. Extra leuk was dat de

Wat al deze activiteiten verbindt, is het (digitaal) verwerken van de door de schotel ontvangen signalen. Telkens is het de uitdaging om signalen die diep in de ruis zitten hoorbaar en/of zichtbaar te maken.


Elke afzonderlijke puls van pulsar B0329+54 is te zwak om er een mooie grafiek van te maken. Door het middelen van in totaal 705 pulsen ontstaat de rode lijn.

Twee opeenvolgende afzonderlijke pulsen van de pulsar B0329+54. Door de dispersie arriveert de puls op lagere frequenties later dan op hogere frequenties.

Dopplerkaart (signaalsterkte als functie van de frequentie) van het waterstofgas in de Melkweg gemeten op de 21 cm waterstoflijn voor het vanuit Dwingeloo zichtbare deel van het Melkwegvlak.

‘Vooraanzicht’ van de Maan uit reflecties en Dopplerverschuiving van radiosignalen. Het heldere punt onder is het voorste punt van de Maan. Alle andere punten liggen verder weg van de aarde.


25

Paul Boven (PE1NUT) passie voor (radio)astronomie meten is weten je leert het meest door dingen zelf aan te pakken Paul Boven meet de afwijkingen op in de railbaan van de telescoop.

Van schotel naar radiotelescoop Radioastronomie heeft altijd al mijn interesse gehad en voordat ik naar Dwingeloo kwam, was ik bij Volkssterrenwacht Almere al aan het proberen om een pulsar-ontvanger te bouwen. Toen ik eenmaal in de gaten kreeg wat de plannen van CAMRAS waren met de Dwingeloo telescoop was dit een uitdaging die voor mij eenvoudigweg niet te weerstaan was: om van zo’n historisch instrument weer een werkende radiotelescoop te maken. Dat is stapje voor stapje gegaan. We begonnen met eenvoudige transitmetingen met een stilstaande telescoop, waarbij we de signaalsterkte maten via een transverter en een PC-geluidskaart. En bij elke volgende stap leerden we meer over de praktische kanten van radioastronomie en de werking van onze telescoop. Voor serieuzere radioastronomie is een

26

ontvanger met veel meer bandbreedte nodig. Daar heb ik de afgelopen jaren behoorlijk wat tijd in gestoken. Dat heeft geresulteerd in een zelfgebouwde FFTspectrometer waarmee nu regelmatig waarnemingen worden gedaan aan de 21cm waterstoflijn, aan pulsars en allerlei andere signalen. Het blijft elke keer een enorme kick om live de hartslag van een pulsar te horen. Nog leuker is het om anderen daar van mee te laten genieten en iets te mogen vertellen over ons heelal en om met andere CAMRAS-ers te werken aan waarnemingen en rondleidingen of leerlingen te begeleiden met profielwerkstukken.

begonnen met de zoektocht naar de oorzaak van de door ons geconstateerde pointing-afwijkingen door het nauwkeurig opmeten van de railbaan. Persoonlijk hoop ik dat we na de restauratie zo ver komen dat de DT weer af en toe kan bijdragen aan de astronomische wetenschap. Daarvoor is zeker nog een boel werk te doen, maar juist dat maakt het een mooie uitdaging.

Als je eenmaal begint met waarnemen, leer je al gauw dat er nog veel ruimte is voor verbetering. Zo kwam er een rubidiumtijdbasis van Martkplaats.nl om de pulsartiming te verbeteren. En recentelijk zijn we


Harm Munk (PE2HRM) een vroege CAMRAS-er Om de zwakke radiogolven uit het heelal goed te kunnen ontvangen, moet de omgeving van de radiotelescoop heel weinig radiostoring geven. Daarom ligt de radiotelescoop in een storingsvrije zone. Vergelijk het met het ontbreken van lichtvervuiling: dan zijn er veel sterren zichtbaar.

Een avond in de telescoop Het is tegen zeven uur op een donkere winteravond. We - een mede CAMRAS-er en ik - lopen over het donkere pad naar de DT, de Dwingeloo telescoop. Boven het Dwingelderveld staan sterren te fonkelen in de koepel van de winterhemel. Als we dichterbij de hei komen, steekt het imposante, donkere silhouet van de DT af tegen de sterrenhemel. In de DT aangekomen doorlopen we de routine van het opstarten van de DT snel: de een start de besturingscomputers, de ander pakt een zaklamp en loopt naar buiten om de railbaan te inspecteren. Halverwege de rondgang klinkt binnen in de telescoop een harde beng: de azimut rem springt los. Even later komt de DT zoemend tot leven.


We kijken hoe de lichtjes van het ASTRON gebouw voorbij draaien en hoe de witte focusbox, zwak zichtbaar in het licht van de cabine, zich langzaam opricht. Als na een tijdje de DT volautomatisch z’n meetprogramma afwerkt en wij niet meer te doen hebben dan zo nu en dan de meetgegevens te controleren, hebben we tijd om de afgelopen vijf jaar eens te overdenken. Want de vrijwilligers van CAMRAS hebben heel veel bereikt sinds 2007. Toen stond de telescoop stil in de badkuipstand, nu kan de telescoop weer bewegen. We hebben nu zelfs computerbesturing. Toen was de focusbox leeg, nu zitten daar weer ontvangers in. Het interieur van de cabine is opgeknapt met een nieuw plafond en

een scheidingswand. Daar is heel veel werk in gaan zitten door heel veel CAMRAS-ers. En het resultaat is wel dat we nu bezoekers kunnen ontvangen die we onder andere het tikkende geluid van een pulsar kunnen laten horen. Daar zijn ook vaak belangstellende gasten van ASTRON bij. Aan het einde van de meetsessie lopen we over het donkere pad terug. De ASTRONgebouwen zijn donker. Het is ook deze keer weer laat geworden. Morgen maar eens kijken wat de meetsessie heeft opgeleverd.

27

Frans de Jong (PE1RXJ) enthousiast - zendamateur - amateurastronoom lid 2de bestuur CAMRAS Frans de Jong kijkt met een groep kinderen naar het bewegen van de spiegel als de telescoop op een pulsar wordt gepositioneerd.

Telescoop en techniek: van oor tot oor Ik heb jarenlang rondleidingen gegeven op de voormalige Volkssterrenwacht Simon Stevin in Hoeven en daar in 1978 mijn eerste radiowaarnemingen van de Melkweg gemaakt met de 7,5 meter Würzburg schotelantenne. Grotere schotelantennes zoals de Dwingeloo radiotelescoop waren voor een amateur toen nog een soort van graal … Totdat ik hoorde dat de 25 meter schotel in Dwingeloo wellicht ter beschikking kwam voor amateurs en jeugd en dat er hulp gezocht werd voor het opknappen. Dat sprak mij aan, daar hoefde ik niet lang over na te denken … Er moest veel worden gedaan, dat werd meteen duidelijk, maar dat is een wezenlijk onderdeel van activiteiten van amateurastronomen en radioamateurs. Allerlei mogelijkheden werden besproken van radioastronomische waarnemingen,

28

zendamateurmogelijkheden tot zelfs ‘deep space tracking’. Maar ook over het ontvangen van bezoekers om hen over deze historische telescoop te vertellen en het stimuleren van belangstelling voor techniek bij jeugd door het opzetten van projecten met scholen en scoutinggroepen. Dan is ineens Stichting CAMRAS een feit! In de afgelopen vijf jaar heb ik van alles opgepakt want ik ben gedreven om wat van CAMRAS te maken: - samen met de veiligheidsgroep aan veiligheidsaspecten werken; - waarneemprojecten bedenken en uitvoeren, zoals de rotatiesnelheid bepalen van de Andromedanevel (M31) uit waarnemingen van het waterstofgas op een golflengte van 21 cm; - kwartaalvergaderingen organiseren waar alle CAMRAS-ers prachtige verhalen

vertellen en presentaties geven en dat met elkaar bespreken; - bij rondleidingen vertellen, demonstreren, veiligheid coördineren, tenten neerzetten en weer afbreken. Samen met Scouting Nederland en een CAMRAS-team heb ik een speciaal weekend opgezet om scouts met zelfgebouwde antennes via de Maan en met hulp van de DT te laten communiceren (moonbounce). Een enerverende ervaring die vast een vervolg gaat krijgen, misschien ook internationaal. Ik voel me vereerd deze wervelende vrijwilligersclub mede te mogen begeleiden tijdens de grote restauratie en bij het verwezenlijken van de vele daaruit volgende mogelijkheden. Daarbij ASTRON langszij te weten is een dankbaar ankerpunt.


Wout Beerekamp gepensioneerd - voormalig medewerker SRZM hekverteller en rondleider Langs het hek is altijd veel belangstelling van fietsers en wandelaars. Daar zijn de hekvertellingen uit ontstaan.

Little Green Man Bij CAMRAS ben ik rondleider en hekverteller. Vroeger werkte ik bij Stichting Radiostraling van Zon en Melkweg (SRZM, de voorloper van ASTRON) en gaf ik regelmatig rondleidingen bij de Dwingeloo Telescoop. Ik ken de vragen die bezoekers stellen en weet meestal ook een begrijpelijk antwoord of anekdote te vertellen. Zo herinner ik mij een bezoeker die had gelezen dat LOFAR een pulsar had waargenomen. Ondertussen kan CAMRAS ook goed pulsars waarnemen met de DT. Als we de DT op een pulsar positioneren kunnen we het kunstmatig klinkend ratelend of piepgeluid laten horen en dat uitleggen. Al vertellend kwam een herinnering naar boven die terug gaat naar de zomer van 1967. Mijn baas, professor Muller (zijn


naam zit in CAMRAS verwerkt), was plotseling verdwenen. Als we zijn vrouw vroegen waar hij was, kregen we een geheimzinnig glimlachje. Wat was er aan de hand? In die zomer ontdekten de astronomen Jocelyn Bell en Antony Hewish met de Cambridge radiotelescoop een raadselachtig object in het sterrenbeeld Vosje. Het gaf een piekachtig radiosignaal dat 40 milliseconden duurde en zich met regelmaat van 1,3373 seconden herhaalde. De gedachten gingen uit naar een bakensignaal van intelligent buitenaards leven. Ze noemden de bron LGM-1 (Little Green Man). Men wilde de bevolking niet ongerust maken. Sterrenkundigen gingen nadenken over de theorieën en professor Muller, dé expert op het gebied van ontvangers voor radiotelescopen, werd in

het diepste geheim naar Cambridge ontboden. Na een grondig onderzoek van de ontvanger kwam men tot de conclusie dat een aardse oorsprong van het signaal uitgesloten was. Gelukkig werd snel duidelijk dat het om de restanten van een geëxplodeerde ster ging. Zo’n ster, een neutronenster of pulsar die zeer snel om zijn as draait, slingert zijn energie in bundels - zoals bij een vuurtoren - het heelal in. Zo’n pulsar klinkt dus als de hartslag van een dode ster. Dit was de ontdekking van de eerste pulsar. Hierna zijn veel meer pulsars ontdekt. De bekendste is de Krabpulsar in de Krabnevel (M1), een supernovarest in het sterrenbeeld Stier op een afstand van 6.500 lichtjaar, die ongeveer 30 keer per seconde om zijn as draait.

29

Simon Bijlsma (PA7SB) enthousiast - geïnteresseerd - leergierig - sociaal - betrokken hekverteller en rondleider Simon Bijlsma demonstreert dat je met een eenvoudige ontvanger vallende sterren kan horen (links). Met WebSDR kan de reflectie van radiogolven tegen het geïoniseerde lichtspoor van meteoren worden geregistreerd (rechts).

Hekvertellingen en vallende sterren In 2008 werd ik door de groep ‘hekvertellers’ gevraagd om mee te gaan doen. Na een paar keer meedraaien was ik meteen ‘verkocht’. Hekvertellingen doen is namelijk erg leuk en interessant. De toevallige bezoekers hebben allen een zekere interesse in astronomie en/of techniek. De vragen die mensen aan jou als hekverteller stellen lopen zeer uiteen. Er ontstaan daardoor spontaan erg leuke gesprekken. Deze gevarieerde vragen en feedback zorgen er voor dat de tijd altijd erg snel voorbij gaat. Op zonnige en dus drukke zondagen heb ik nauwelijks tijd om mijn broodjes op te eten.

andere vrijwilligers is altijd zeer plezierig. Ik heb een grote interesse in astronomie, wetenschap en (radio)techniek. En zo ben ik meer dingen gaan doen binnen CAMRAS.

Ik ben nu een paar jaar vrijwilliger bij CAMRAS. Op regelmatige basis zet ik mij in voor publieksevenementen en groepsrondleidingen. De samenwerking met de

Dit is in augustus 2011 nogmaals herhaald op een meer professionele manier en met meer CAMRAS-ers erbij betrokken, het ‘CAMRAS meteor team’. De ontvangen

30

In augustus 2009 heb ik als experiment radio ‘meteor scatter’ gedaan bij de Dwingeloo telescoop tijdens de Perseïden sterrenregen. De bezoekers waren erg enthousiast, want de meesten hadden nog nooit een ‘ping’ of ‘whistler’ van een meteoor gehoord en wisten ook niet dat het mogelijk is om ‘vallende sterren te kunnen horen’.

meteoor reflecties werden met behulp van ‘webSDR’ gestreamd over het internet. Over onze positieve ervaringen heb ik in ons Schotelbulletin geschreven. Leuk om te vermelden is dat ik naar aanleiding van dat artikel door de Groningse zendamateur vereniging V2G werd gevraagd om een lezing te houden over ons Perseïden evenement. De reacties uit de zaal waren heel positief. Een leuke gelegenheid om CAMRAS onder de aandacht te brengen.


Ria Hermelink-Folst (PA1MHF) gaat er voor - geduldig vertellen van verhalen - uitleggen aan kinderen girlsday - hekverteller en rondleider - veiligheidscommissie Bij zo’n instrument beschermt een veiligheidshelm tegen alles wat niet naar beneden mag vallen, zoals een los geroeste bout.

Praktische veiligheid De drie activiteiten die ik bij CAMRAS doe, hebben natuurlijk allemaal met elkaar te maken. Of we nu veel of weinig bezoekers hebben, veiligheid gaat boven alles. Hoe geboeid de bezoekers ook zijn door onze verhalen en welke vragen ze ook stellen, al pratend zijn mijn ogen en oren constant in de weer. Zo heb ik mij tijdens de Nacht van de nacht geïnstalleerd binnen de rood-witte veiligheidsketting vlakbij het pad naar het antennemeetveld van ASTRON. Voor zover ik dat kon zien, kwamen de meeste bezoekers via de heide. Waar ik stond, was een stukje ketting weggehaald zodat de bezoekers vandaar naar de trap van de telescoop konden lopen. Ik ben niet ver van mijn plek afgeweken omdat er telkens een behoorlijke groep bij


de opening van de ketting stond te wachten. Ze stonden allemaal te popelen om in de DT naar binnen te gaan. Ik was blij dat ik een zaklamp van 280 lumen bij me had. Vanuit mijn positie kon ik het pad naar het ASTRON-gebouw redelijk goed in de gaten houden. En de enkeling die zich toch binnen de ketting begaf, heb ik dankzij mijn zaklamp en luide verzoek ook netjes weer aan de goede kant van de ketting kunnen krijgen. Ondertussen kon ik de groep wachtenden het een en ander over de DT vertellen. Vooral de raadsels die ik de kinderen en tieners/pubers stelde vielen in de smaak.

raden van het gewicht van de DT was erg leuk. Vooral omdat ouders ook mee mochten doen. De hint was: “Denk in het gewicht van een aantal auto's”. Men verwachtte niet dat de DT zo zwaar zou zijn. Een andere activiteit waar ik altijd aan meewerk is de jaarlijkse ‘Girlsday’ bij ASTRON en JIVE. De meiden komen altijd naar de DT waar een aantal CAMRAS-ers een demonstratie en een praktische activiteit verzorgt en ik de rondleiding geef.

Eén van die raadsels was hoe groot de doorsnede van de spiegel is, om daarna met mijn zaklamp even van de ene rand naar de andere rand te schijnen. Ook het

31

Erik Hermelink (PE2IRM) coördinator hekvertellingen en rondleidingen Uitleg over de grote radiotelescoop aan de hand van een klein demonstratiemodel tijdens een open dag van ASTRON en CAMRAS. Collega’s Frans de Jong (uiterst rechts) en Simon Bijlsma (rechts).

Rondleidingen en hekvertellingen Het was tijdens een open dag van ASTRON dat ik voor het eerst met CAMRAS in aanraking kwam. Ik herinner me nog heel goed dat een van de initiatiefnemers als een agent op de trap van de telescoop stond en het ‘verkeer’ regelde en ons tijdens het wachten boeiend over de DT vertelde. Na de rondleiding door de telescoop waren we al redelijk besmet met het CAMRAS-virus. Samen met de initiatiefnemers van toen hebben we het plan opgevat om ‘hekvertellingen’ te gaan doen. Hekvertellingen is een oude term die ASTRON gebruikte voor uitleg aan bezoekers over de radiotelescoop. Dat deden ze destijds bij het hek en de informatieborden aan de rand van de heide.

32

Om de DT te behouden en CAMRAS op de kaart te zetten, gingen we dat weer opnieuw doen. Zo stonden menige zondag CAMRAS-vrijwilligers aan het hek om de wandelaars en fietsers uit te leggen wat dat ‘grote hemeloor’ nu eigenlijk was. Dit begon spoedig zijn vruchten af te werpen: de eerste donateurs meldden zich aan en verzoeken voor groepsrondleidingen kwamen binnen. De eerste ‘grote’ groep voor ons bestond uit meer dan driehonderd scouts van het Pinkster Kamp Dwingeloo. Dat dit voor ons ook weer een voordeel zou opleveren, bleek een aantal jaren later toen we hun bierbanken konden lenen voor het ‘Geocaching Sterren Event’. Een evenement dat wij samen met geocachers bij de DT organiseerden met een rondleiding en demonstratie en verschillende

sterrenkunde activiteiten voor kinderen. Er zijn al heel wat organisaties en verenigingen langs geweest en wij verwachten dat er nog vele zullen volgen. Hoe dit tijdens de restauratie zal gaan, moeten we nog bekijken. Maar we zullen dit zeker blijven doen met aangepaste uitleg over de restauratie en andere attracties over astronomie en radioamateurisme. Voor al hun ideeën en inzet bedank ik alle CAMRAS-hekvertellers van toen en nu.


Bram van den Berg (PB0AOK) lid raad van advies CAMRAS

Van de Raad van Advies Bij de oprichting van Stichting CAMRAS zijn, zoals dat behoort, bij notariële akte statuten vastgesteld. Daarin is bepaald dat de stichting behalve een bestuur ook een Raad van Advies kent. In de statuten is echter niet vastgelegd op welke wijze en door wie die Raad van Advies in het leven zou worden geroepen. Als gevolg van dat weeffoutje heeft het enkele jaren geduurd alvorens de Raad in februari 2011 daadwerkelijk kon worden benoemd. Initieel bestaat de Raad van Advies uit de volgende personen: - Michael Garrett, algemeen directeur van ASTRON en hoogleraar radiosterrenkunde aan de Universiteit van Leiden; - Bram van den Berg, lid van het hoofdbestuur van de VERON; - Vincent Icke en Koenraad Kuijken, beiden hoogleraar sterrenkunde aan de Universiteit van Leiden. Een belangrijke taak van de Raad van


Advies is het benoemen van de leden van het stichtingsbestuur voor zover dat niet de vertegenwoordiger van ASTRON dan wel van de VERON betreft. Mijn betrokkenheid bij Stichting CAMRAS kwam tot stand na meerdere gesprekken met Robert Langenhuysen, de initiatiefnemer en geestelijke vader van de stichting. Die gedachtewisselingen hebben mij in hoge mate geïnspireerd en vormden de basis om als één van de vele vrijwilligers binnen CAMRAS te participeren.

stichtingsbestuur in april van het afgelopen jaar is daar een goed voorbeeld van. Omdat de Raad ook over andere zaken dan het benoemen van bestuursleden adviseert, zoals bijvoorbeeld het proces rondom de restauratie, stelt dat lidmaatschap mij in staat om op een bescheiden wijze de doelstelling van de stichting met raad en daad te ondersteunen.

De doelstelling van de stichting en vooral de educatieve aspecten daarvan spreken mij zeer aan. Daarom kon de vraag om tot de Raad van Advies toe te treden eenvoudig in positieve zin worden beantwoord. Lid zijn van de Raad van Advies betekent voor mij in eerste instantie een bijdrage leveren aan de bestuurlijke continuïteit van de stichting. De uitbreiding van het

33

Michael Garrett general & scientific director of ASTRON lid raad van advies CAMRAS

On the shoulders of giants At the time of its inauguration in 1956, the 25-metre Dwingeloo Telescope was the largest steerable parabolic antenna in the world. In the days before computer aided design or manufacturing were readily available, the science goals set some fairly stringent requirements on the telescope, and like many other antennas of this era its continued survival and use today, bears witness to the skill and expertise of the men who originally designed and built it. An institute grew around the new telescope in Dwingeloo in order to maintain, operate and scientifically exploit it - now known as ASTRON (the Netherlands Institute for Radio Astronomy), what started off as a small group of about a dozen people, has blossomed into one of the largest and most capable radio astronomy organisations in the world. As part of the CAMRAS family, I've been privileged to see at first hand the results

34

achieved by the CAMRAS volunteers over the last 5 years - including the astronomical observations of pulsars and the hydrogen 21 centimetre line in the Milky Way and the Andromeda Nebula.

contribution to mainstream SETI studies for example. I hope the next 5 years of CAMRAS is as successful as the first!

I've also been lucky enough to be able to introduce my students in Leiden to a real working radio telescope with visits to ASTRON and the DT - for me there is nothing quite like the thrill of hearing the total power of the old telescope audibly rising, as Cas-A or another bright cosmic radio source enters the primary beam. Finally, I think it’s important to realise that when fully restored a few years from now, this 25-metre telescope is "geen speelgoed" (no toy) - this is a big telescope and married to the cheap, offthe-shelf processing systems readily available today, much can be achieved. A deep search for artificial beacons around the growing list of stars with planetary systems would be an important


André van Es projectleider sterrenkunde ASTRON student filosofie RUG - natuurgids IVN – veel huisdieren voorzitter 2e bestuur CAMRAS

Nawoord: Vijf jaar CAMRAS, een vooruitblik? Het mooie van de vele bijdragen van de CAMRAS-vrijwilligers in dit boekje is dat het een goed beeld geeft van het ontstaan van CAMRAS, van wat CAMRAS doet en wat mensen motiveert om zich in te zetten voor CAMRAS. Wat me vooral treft, is het enthousiasme dat doorklinkt in alle bijdragen, alsof al het werk in de afgelopen vijf jaar vanzelf is gegaan. Dat is zeker niet het geval.

kamer te mogen aanschouwen.

Zoals u heeft kunnen lezen, heeft het veel inspanning gekost om zover te komen. Om te beginnen bij de vrijwilligers van het eerste uur: Robert Langenhuysen als initiator en Remco den Besten, Mark Bentum en Dick Harms als eerste bestuur van CAMRAS. De overtuigingskracht nodig om ASTRON zover te krijgen dat de schotel gebruikt mocht worden, het oprichten van Stichting CAMRAS en daarna de enorme inspanning die het restauratieteam leverde om die bonk oud roest weer aan het werk te krijgen. Het is met recht een plezier om de machine-

Zo hebben onze vrijwilligers van de Dwingeloo Telescoop weer een volwaardig instrument gemaakt dat voor zeer uiteenlopende zaken kan worden gebruikt. Daarin schuilt nu onze kracht: iedereen met een goed idee kan bij ons aankloppen en altijd zijn er weer vrijwilligers bereid om mee te helpen om het tot een succes te maken.


Alles wordt nu digitaal bestuurd en gemonitord en we hebben een volledige ontvanger die ons in staat stelt om astronomische waarnemingen te doen. Als EME-station maakt de DT tegenwoordig ook naam waarbij vooral de ‘webSDR’ een fantastische aanvulling betekent.

Het wordt nog mooier wanneer straks de restauratie is voltooid. Dan schittert de schotel van de telescoop weer aan de rand van de Dwingeloose heide en kunnen we

onze activiteiten vanuit een opgeknapte cabine uitvoeren. Daarnaast zal de dienstwoning ter beschikking komen als ontvangstruimte en educatief centrum. Dit zal ons in staat stellen om gasten op een betere wijze te ontvangen en meer mogelijkheden bieden voor onze activiteiten. Dit alles brengt CAMRAS in een andere fase. Met zijn allen moeten we proberen dit fantastische instrument in stand te houden. Dat betekent dat er een goede organisatie moet staan en dat CAMRAS op zoek moet naar sponsoren die structureel gaan bijdragen aan het onderhoud en aan ons programma. We zullen ons daarbij meer op het publiek gaan richten. Allereerst willen we de Dwingeloo Telescoop gebruiken om kinderen en jonge mensen te laten zien en

35

ervaren hoe we radiotechniek gebruiken door bijvoorbeeld te luisteren naar het heelal of berichten te sturen naar de Maan. Hierdoor leren ze begrijpen hoe het werkt, hoe alles in elkaar zit en daarmee hopen we bij hen belangstelling te kweken voor techniek en de exacte wetenschappen.

Altijd blijft er ruimte voor de radioamateur die de telescoop gebruikt om verbinding te leggen met een collega ver weg; een kunstenaar die de verwondering van het universum verbeeldt door de telescoop als een schakel op te nemen in een creatieve uiting of een (amateur)astronoom die de telescoop gebruikt om het universum te bestuderen.

‘Oerol spoelt aan’ bij de voet van de radiotelescoop.

36

Zo wordt CAMRAS een schakel tussen wetenschap en publiek, een ijzersterke schakel die bestaat uit enthousiaste vrijwilligers die zich ook in de komende jaren samen in zullen zetten voor het behoud en het gebruik van dit unieke instrument: de Dwingeloo Telescoop.

Roy Smits legt uit wat een pulsar is tijdens de Nacht van de nacht (www.laathetdonkerdonker.nl).


Deelnemers aan CAMRAS de eerste vijf jaren en daarvoor Overzicht van deelnemers die actief en concreet hebben bijgedragen / bijdragen aan Stichting CAMRAS. We noemen hier deelnemers zoals initiatiefnemers, oprichters, vrijwillige medewerkers, bestuursleden, leden van de Raad van Advies. Sommigen hebben meegedaan in de beginfase bij het redden van de DT en het oprichten van de stichting, anderen in de herstelfase van de DT of als gebruiker en rondleider en weer anderen hebben zich recentelijk aangemeld om mee te gaan doen - we maken daarin geen onderscheid. Onze donateurs die we hier niet noemen, zijn we evenveel dank verschuldigd als onderstaande deelnemers. Dankzij ieders bijdrage is CAMRAS tot stand gekomen en is de toekomstverwachting voor de Dwingeloo Telescoop ijzersterk. A Megan Argo Jens Arnbak Michel Arts Roel van Asperen B Marieke Baan Jaap Bakker Martin Bakker Wout Beerekamp Peter Bennema Mark Bentum (PA3EET) Bram van den Berg (PB0AOK) Egbert Bergman (PE1RQO) Remco den Besten (PA3FYM) Alex Biewenga Simon Bijlsma (PA7SB) Femke Boekhorst Annette de Boer Jan Allard de Boer Pieter-Tjerk de Boer (PA3FWM) Ruud Boeree (PE1BTV) Jan Boersma Peter Booij Paul Boven (PE1NUT) Wim Brouw Harvey Butcher C Walter Crauwels (ON4BCB)

E Nico Ebbendorf (PA3ADU) Andre van Es G Michael Garrett Kai Gerards Eugene de Geus Jan van Gils Jasper Goedbloed H Charles de Haas Cees Haremaker (PA2CJH) Dick Harms (PA2DW) Ard Hartsuijker Jan Hazendonk Erik Hermelink (PE2IMR) Ria Hermelink-Folst (PA1MHF) Kees Heuvelman† (PA0CJH s.k.) Gerrit-Jan Huijsman (PA0GJH) Bertus Hüsken (PE1KEH) Boudewijn Hut I

K Hans Kahlmann (PA3ELR) Jan Kappert (PA0PLY) Michiel Klaassen Albert Koeling (ex PA0AKD) Henk Kouwen Koenraad Kuijken Leon Kusters (PA1LK)

R Bram de Ridder (PE2RID) Klaas Robers (PA0KLS) Michel Roelofs Miriam Roelofs

N Martin Nieuwenhuizen Peter Nijhof

W Jan Waalen Peter van der Wal Marc Wolf Eene de Weerd (PA3CEG) Remco Welling (PE1MEW) Paul Wessels Albert Westenberg (PA0A) Frederiek Westra van Holthe Cor Wielenga (PD0RKC) Hugo van Woerden

S Roelof Schierbeek Hans Smit Harke Smits (PA0HRK) L Jip Lambermont-Van der Schilden Roy Smits Timo Lampe (PE1FOD) Frits Snel Rijk van ’t Land Harm-Jan Stiepel (PA0SKB) Robert Langenhuysen (PA0RYL) T Fred Tak (PA0WTA) M Cornelis van Maanen Marjan Tibbe Albert van der Molen (PA3GCO) Erik Tiddens Ria Moraal Henk Tobbe (VK2GWK) Jürgen Morawietz Wim de Morree V Cor Veldman (PE0SHF) Jan van Muijlwijk (PA3FXB) Jeroen Vreeken (PE1RXQ) Peter de Munck Wim de Vries (PA0ME) Harm Munk (PE2HRM) Edwin Vos (PA3GVQ)

Vincent Icke

J Jan Janssen (PA0JMG) Nico Janssen (PA0DLO) Peter Jelgersma (PA8A) Eddy Jespers (ON7UN) Frans de Jong (PE1RXJ) Jaap de Jong (PE1CHN)

D Remy Denker (PA3AGF) Stephan Dierick Marten Dijkstra (ON5MAR) Jos Disselhorst (PA3ACJ) Masja Dragt-Kalkman (PA0MCK)


O John van Oort P Daniela de Paulis Henk Peek (PA0HZP) Chris Ploeger (PA2CHR) Peter Prys

Z Piet Zijlstra

37

Sponsoren uit de eerste vijf jaren en daarvoor Overzicht met namen van sponsoren (personen en/of bedrijven) die een substantiële bijdrage gaven / geven aan Stichting CAMRAS in de vorm van een schenking, of in de vorm van materiele ondersteuning en/of verrichte arbeid. A Afbouwcombinatie - Zwolle Avnet Abacus - Breda ASTRON - Dwingeloo

N Neways - Leeuwarden Nikhef - Amsterdam NXP Semiconductors Netherlands - Eindhoven

B Guido van den Berg - Hoorn Betronic Solutions - Amsterdam Jan Boersma - Glimmen Bo-Rent Skytrain - Hoogeveen

O OCD Nederland - Dordrecht P Peter Prys Designer - Emmen Philips Research - Eindhoven PHOENIX CONTACT - Zevenaar

C Ria Coolen - Den Haag D Schildersbedrijf Donker - Meppel Marc Drogt - Dwingeloo E

Eggink Schilders - Dieverbrug Elspec - Aalsmeer E-volve.nl - Landgraaf EQUINIX (voorheen VIRTU) - Enschede

G Gemeentebelangen - Westerveld Gigalink Microwave Connection Engineering - Rotterdam H Hubo (voorheen Doeland) - Dieverbrug I

Inhoud Telt - Deventer

J

Peter Jelgersma - Bodegraven Jive - Dwingeloo Juniper Networks - Schiphol-Rijk

R RF HAMDESIGN - Drachten Rittal - Zevenaar Rohde & Schwarz Nederland - Nieuwegein Ruigrokmedia - Hoogeveen S

Koninklijke Saan - Diemen SIGN*A*RAMA - Almere A. Sjabbens & Zn Installatiebedrijf - Dwingeloo SCH Straal- & Coatingbedrijf - Hoogeveen Surplus Radio Society - Kootwijkerbroek

V Wetenschappelijk Radiofonds Veder - Rotterdam VEHosting.nl - Valkenswaard Aannemers & Loonbedrijf VINK - Lhee W WSV kunststoffen - Utrecht X X-ICT - Zwolle V Wim de Vries - Odijk

K KNMI - De Bilt Z Ziggo - Zwolle L

Luchtverkeersleiding Nederland - Schiphol-Oost

M Bert Modderman Engineer PE1RKI - Heerenveen Molenberg aandrijftechniek - Hoogeveen

38


Colofon Uitgave CAMRAS Schotelbulletin Special - Lustrumuitgave 29 januari 2012 Stichting CAMRAS - C.A. Muller Radio Astronomie Station Oude Hoogeveensedijk 4, 7991 PD Dwingeloo Postbus 2, 7990 AA Dwingeloo www.camras.nl [email protected]

Samenstelling, redactie en vormgeving Ard Hartsuijker Wim de Vries (PA0ME)

Foto’s CAMRAS-medewerkers

Druk Ruigrokmedia, Hoogeveen

CAMRAS is 29 januari 2007 opgericht door: - ASTRON, Netherlands Institute for Radio Astronomy, www.astron.nl - VERON, Vereniging voor Experimenteel Radio Onderzoek in Nederland, www.veron.nl CAMRAS beheert de radiotelescoop in Dwingeloo (rijksmonument) en stelt deze beschikbaar voor jeugd, onderwijs, amateurastronomen en radioamateurs. CAMRAS is aangesloten bij: - KNVWS, Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde, www.knvws.nl - LSPS, Vereniging van Landelijk Samenwerkende Publiekssterrenwachten, www.lsps.nl

Voor copyright zie http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/


CAM.APH. 20120201F

Stichting CAMRAS is geregistreerd als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI)

39

Nadat CAMRAS de radiotelescoop weer in beweging kreeg en bruikbaar maakte, vernieuwde CAMRAS haar logo. De badkuipstand die karakteristiek is voor een niet-werkende radiotelescoop en het ontbrekende driehoekje zijn in het nieuwe logo verdwenen. Ook na de restauratie van 2012-2013 zal de telescoop voortdurend onderhoud nodig hebben. Met uw ondersteuning kan de radiotelescoop een levend monument blijven.

Deze CAMRAS uitgave is mede tot stand gekomen door bijdragen van:

40


C A M R A S v i j f j a a r

Recommend Documents