Brochure uitgegeven door het district Hoboken en aangevuld met een aantal bijkomende getuigenissen en foto’s, verzameld door de Heemkundige Kring ‘Hobuechen 1135’.
1
Vliegende bommen op Antwerpen Antwerpen wordt in september 1944 bevrijd van de Duitse bezetting. De haven is nauwelijks beschadigd en de geallieerden gebruiken de haven om troepen en goederen aan te voeren. De vreugde om de bevrijding is van korte duur. De Duitsers hebben in het geheim vliegende bommen of V-bommen ontwikkeld waarmee ze de Antwerpse haven willen treffen. Er vielen er ook 39 op Hoboken. Naar aanleiding van de herdenking van 70 jaar bevrijding van Antwerpen werkte het district Hoboken in samenwerking met de Heemkundige Kring Hobuechen 1135 een parcours uit met straattegels langsheen de V-bom-inslagen . Het parcours loopt langs 13 plaatsen waar een V-bom insloeg.
Op 9 februari 1945 viel een V1 neer in de tuin van de Windmalenstraat 35 zonder te ontploffen.
2
175 dagen terreur De V1 is een vliegende bom. Nadat de brandstof volledig is opgebrand valt de bom en ontploft de lading. Deze bommen kunnen via luchtafweer en jachtvliegtuigen vernietigd worden. De V2-bom is een raket met een zeer zware lading springstof. Hij vliegt zo snel dat hij niet onderschept kan worden door luchtafweer. Vanaf oktober 1944 tot maart 1945 vallen er bijna elke dag V-bommen op Antwerpen en de ruime omgeving. De terreur op de stad duurt 175 dagen. Generaal C.A. Amstrong organiseert de verdediging van Antwerpen. De Duitsers wijzigen regelmatig de aanvliegroutes van de bommen. Na verloop van tijd slagen de geallieerden erin om 85 procent van de V1-bommen neer te halen. Sommige burgers vluchten naar het platteland en in de stad verplaatst het leven zich naar de kelders. Er wordt noodopvang voorzien in scholen en kinderen mogen maar beperkt naar school. Voeding en kolen worden terug gerantsoeneerd. Burgemeester Huysmans laat voor de veiligheid na de zware inslag op cinema Rex (16 december 1944) geen enkele manifestatie meer toe met meer dan 50 aanwezigen. Om de Duitsers geen informatie te verschaffen over de impact van hun bommen verschijnen er geen artikels in de kranten. Foto's zijn schaars en mogen enkel genomen worden door fotografen aangesteld door de geallieerden. Uiteindelijk komen 1.214 V-bommen op Groot-Antwerpen terecht. Er vallen bij de burgers 2.957 doden en 4.810 gewonden, bij het leger 603 doden en 942 gewonden.1
1
Bart Vandormael, Bommen op het Kiel, 2010, p. 3-4. 3
39 bommen op Hoboken Hoboken blijft niet gespaard en krijgt 39 V-bommen te verwerken. Er vallen in het totaal 88 doden, 105 zwaargewonden en 757 lichtgewonden.
V-bommenparcours in Hoboken Op 13 plaatsen in Hoboken zijn er straattegels aangebracht die samen een V-bommenparcours vormen. Het parcours is een selectie van de inslagen samengesteld op basis van de schade, het aantal slachtoffers of de specifieke locatie. De getuigenissen zijn een selectie uit de verhalen die de Heemkundige Kring Hobuechen 1135 verzameld heeft over de V-bommen. De Academie Hoboken Beeldende Kunsten creëerde de tegels. Op elke locatie zijn er twee tegels: een tegel met vermelding van het aantal bommen, gewonden en doden en een tegel met een foto van de eerste V-bom op Antwerpen met vermelding van de website www.hoboken.be/v-bommen. Op deze website kan u getuigenissen, enkele foto's en historische informatie over de V-bommen lezen. U kan het parcours op eigen tempo afleggen en in willekeurige volgorde.
4
Overzicht locaties tegels
5
Locaties van de tegels
2
De selectie van de bominslagen werd gemaakt op basis van: Koen Palinkx, Antwerpen onder de V-bommen 1944-1945, 2004 en Jan De Schuyter, Gemarteld Antwerpen, Sinjorenstad onder de V-bommen, 1945, p. 81-112.
6
Chronologische lijst van inslagen van V-bommen in2Hoboken.3 ID 1 2 3
Datum 26/10/1944 27/10/1944 06/11/1944
Uur 16h30
Plaats Scheldelei
04h45
4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
06/11/1944 12/11/1944 16/11/1944 18/11/1944 2/12/1944 12/12/1944 12/12/1944 14/12/1944 15/12/1944 23/12/1944 23/12/1944
10h13 11h20 18h.. 13h45 16h.. 7h48 20h27 11h31 00h09 11h30 13h39
15 16 17 18 19 20 21 22
26/12/1944 28/12/1944 29/12/1944 31/12/1944 31/12/1944 2/1/1945 12/01/1945 14/01/1945
2h15 11h15 22h30 8h55 15h.. 15h45 6h51 22h40
23
16/01/1945
7h55
24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34
16/01/1945 27/01/1945 28/01/1945 3/2/1945 3/2/1945 3/2/1945 5/2/1945 5/2/1945 9/2/1945 26/2/1945 8/3/1945
13h23 23h40 1h55 10h30 12h22 22h14 18h.. ….. 11h.. 18h38 19h46
35 36 37
10/3/1945 12/3/1945 14/3/1945
8h45 2h10 9h25
38
15/3/1945
10h36
39
15/3/1945
20h..
Sint-Bernardsesteenweg / Meyvisstraat Oudestraat Heidestraat / Aartselaarstraat Sint-Bernardsesteenweg Jozef Stormstraat Metaalstraat (in moeras) Lageweg (Schuybroek) Hollebeekstraat Krugerstraat Métallurgie Adolf Greinerstraat (Métallurgie) Antwerpsesteenweg / Windmolenstraat Scheldelei (open veld) Fort 8 / Meerlenhoflaan Steynstraat / Krekelstraat Adolf Greinerstraat (métallurgie) Grens Hemiksem (open veld) Maria Henriëttalei Krugerstraat In de Leigracht nabij de Schroeilaan Visputten, nabij Harold Rosherstraat Scheldelei / Schroeilaan Broydenborglaan / park Zorgvliet Polder tegen de Leigracht Scheldeschorren Cockerill (werf) Commandant Weynsstraat nr. 30 In de Schelde Op de dijk Windmolenstraat (niet ontploft) Eikenlei (in weide) Sint-Bernardsesteenweg nr. 967/971 Hollebeekstraat / Coöperatielaan Nabij grens Hemiksem in open veld In de Schelde ter hoogte van Cockerill Sint-Bernardsesteenweg in weide nabij fort 8 In de Schelde ter hoogte veer Kruibeke
Dood 2 4 Karel -
2 3
Antwerpen onder de V-bommen 1944 – 1945. Koen Palinckx.2004
7
Vermist -
Gewond 2 3 -
-
-
4 8 23 30
2 -
-
2 19 23 -
-
-
-
22 6
3 -
10 1 6
2 -
-
1 -
-
-
-
-
-
-
Inslagen van de V-bommen in Hoboken.
8
Een V2 in opbouw.
9
Een V1 en een V2 tentoongesteld op de Groenplaats in 1945.
10
GETUIGENISSEN OVER V-BOMMEN OP HOBOKEN4 ALGEMENE GETUIGENISSEN JOZEF BORMANS, ° 21/10/1926 Wij woonden in de Goedentijdstraat nr. 10. Op een dag, ik was toen 18 jaar, moest ik enkele verschoven dakpannen goedleggen op het dak. Het dak was enkel bereikbaar door een in die tijd klassiek klein klapvenstertje. Ik zat ongeveer op de nok van het dak om de pannen te controleren toen ik in de verte een V1 eerst hoorde, en daarna zag aankomen. Gefascineerd bleef ik kijken terwijl hij steeds dichter kwam tot plots de motor uitviel van de V1 en dat betekende maar één ding, hij begon aan zijn glijvlucht naar de grond, naar mij. In paniek sprong ik recht op het dak, rende gewoon richting dakraam en dook als een volleerd duiker door het dakraam het huis binnen om met de rest van het gezin naar de kelder te vluchten. Dagen later hoorde ik dat de V1 in de polder van Kruibeke was gevallen. Ik ben nog dikwijls naar dat kleine dakraampje gaan kijken. ONBEKEND, ° 1933 Wij hadden een kat en die hoorde een V1 aankomen lang voor dat wij hem hoorden. Dan kroop ze ineen en legde haar oren in haar nek en ja twee of drie minuten later hoorden wij ook het geronk van de V1. ONBEKEND Naast het huidige Procap kan men de polder inwandelen en ziet men, nu nog, al snel een vierkant betonnen ‘platform’. Daarop stonden luchtafweerbatterijen opgesteld om de V-bommen naar te halen. ONBEKEND In Burcht stond een valse kerktoren om de V-bommen af te leiden van de petroleuminstallatie in Hoboken. ACHILLE DE VILLERS We zagen de V1 overkomen, zijn motor was gestopt. Op de scheepswerf Cockerill hing een kabelballon om vliegtuigen te hinderen en daar botste deze V1 tegen die hierdoor van richting veranderde en terug naar Hoboken zweefde om uiteindelijk neer te storten in de polder zonder slachtoffers te maken. STAN Er is een V1 neergekomen in de polder die niet ontplofte omdat hij volgestouwd was met propagandafolders van de Duitsers.
4
De gebruikte lijst komt uit het boek ‘Antwerpen onder de V-bommen 1944 – 1945’. Koen Palinckx 2004. De V-bommen op Hoboken werden chronologisch gerangschikt en van een volgnummer (ID) voorzien.
11
GETUIGENISSEN BIJ EEN BOM V-BOM 01: SCHELDELEI, 26 OKTOBER 1944 OM 16H30 STAN PAUWELS In stille herinnering aan Achiel, François, Pierre. We waren bevrijd! Vier september lag reeds lang achter ons. En toch ... Ondanks de toch wel grote aanwezigheid van een bezettende troepenmacht in onze gemeente: Flak op de grote dijk, Flak op de zandplaat, brandweerkorps in "Ons Huis"('t Hof van Hoboken) en het "Patronaat" in de Berkenrodelei, later ook in de gebouwen naast den "Ouden Duivenbond", staat voor ons jongeren van toen die oorlogsperiode als een avontuurlijke, zij het gevaarlijke episode in ons leven gegrift. Enkele van mijn jeugdige leeftijdgenootjes hebben de prijs met hun leven moeten betalen. Na meer dan vijftig jaar verwijlen mijn gedachten nog bijna dagelijks bij mijn onfortuinlijke speelkameraadjes, Achiel Vertriest en Pierre Vandiependael, beiden omgekomen bij de V2-inslag in de polder op die rampzalige dag, donderdag 26 oktober 1944, in de late namiddag. Ik heb navraag gedaan bij het Koninklijk Meteorologisch Instituut te Ukkel om de nauwkeurige weersomstandigheden van die bewuste dag te bekomen, doch bekwam enkel in quasi telegramstijl de in bijlage afgedrukte brief. Oordeel zelf. Het regende die dag niet... en toch... Het was alsof ik in die brief de bevestiging las dat die afschuwelijke rookwolk, ten gevolge de inslag achter de hovingen van de Scheldelei me wel degelijk tegemoet kwam gedreven die 26 oktober 1944 rond 16u30, uit noordnoordoostelijke richting. Ik zie ze nog voor mij... In die tijd was het een dagelijkse gewoonte, voor mij een "dagelijkse plicht", om voor brood te gaan aanschuiven bij "Het Lekker Brood" te Hemiksem. Steeds in het goede gezelschap van gebuur en huisvriend Emiel Verrycken, den "Dikke Mil" in de volksmond, gaan aanschuiven, soms urenlang om één brood mee naar huis te kunnen brengen. Zo ook op die noodlottige dag, die 26 oktober 1944. Ik zal het nooit vergeten, ik kàn het nooit vergeten. Kort na de middag kwamen de jongens uit de buurt, ditmaal Achiel Vertriest en François Roothooft vragen of ik mee mocht gaan vissen in de polder. Het antwoord van moeder was als steeds: hij mag komen zodra hij terug is van "Het Lekker Brood". De dag scheen te zullen verlopen zoals zovele andere dagen voordien. Met de velo, fietsen bestonden nog niet, en "den Dikke" naar Hemiksem. Voor mij het dagelijkse uitstapje, het tijdloze lanterfantend aanschuiven in viertot vijf mensen brede rijen, vier straten lang (rond het vierstraten-blok van het Lekker Brood); tussen alle slag van volk, meestal vrouwen, oudere mannen en kinderen, véél kinderen: elke persoon één brood, één Lekker Brood. Brood bekomen, bevrijd, de terugweg lustig aangevat, doch... deze dag zou NIET verlopen zoals die vele andere dagen voordien. We waren juist voorbij "den halt" op de Sint-Bernardsesteenweg, als we in de verte de fatale impact zagen en hoorden. Een schok ging door ons heen. Dat was bij ons, dat kon niet anders dan bij ons zijn!
12
Een V2, een raketbom bij ons! 5. Een beklemmend gevoel maakte zich van me meester, ik schreeuwde nog iets als: "dat is bij ons" en recht op m'n pedalen ging ik er te vierklauwens van door richting huis. Hoe meer ik naderde hoe meer ik er van overtuigd werd dat het bij ons thuis zo niet in de onmiddellijke buurt moest zijn. In de Berkenrodelei aangekomen was er reeds een grote volkstoeloop en ter hoogte van de Commandant Weynsstraat was er geen doorkomen meer aan. Het was dank zij de tussenkomst van "Ragheno" Maurice De Bock, ook gekend als "Lange Mores" of nog "de Polderburgemeester": "Dat is de zoon van de familie Pauwels, laat hem maar door" dat ik er doorheen mocht. Vlak bij huis tussen de massa volk zag ik m'n ganse familie verenigd, m'n oudste zuster lichtjes bloedend aan het hoofd ingevolge glasscherven, gelukkig niets ergs. Iedereen in shocktoestand. Langzaam kwam dan het gruwzame nieuws ook tot bij ons door. Een V-2 was ingeslagen achter de huizenrij van de Scheldelei. 6. De moeder van Achiel, buiten zichzelf van angst om haar zoontje liep de hof in schreeuwend "Achiel... Chilleke"... Niets, niets, geen antwoord. En het was deze moeder die de verschrikkelijkste ontdekking van haar leven moest doen... Haar kind was DOOD! De sluipmoordenaar had zijn werk gedaan. Pierre en François werden levensgevaarlijk gewond aangetroffen op de plaats van het onheil. Ze werden in allerijl overgebracht naar het gasthuis, doch ook voor Pierre kon geen hulp meer baten. Slechts 's anderendaags vernamen we dat ook hij in de loop van de nacht aan zijn verwondingen was bezweken. De verbittering bij de buurtbewoners was hartverscheurend, geschreeuw, gevloek, onmacht en opgekropte woede. De ouders en bloedverwanten van de beide slachtoffertjes waren als wezenloos, geslagen; ook zij waren verwond, verwond tot in het diepst van hun ziel. Het medeleven met de getroffen families was algemeen. Iedereen treurde mee om het verlies van deze twee jonge levens. De tol was zwaar, twee doden en François zeer zwaar gewond aan het hoofd. De geneesheren vochten voor zijn leven. Doch de geneeskunde vermocht nog niet te presteren zoals dit de dag van heden soms wel kan. Men kon hem niet opereren. Het was te delicaat. Hij overleefde het doch was voor het leven getekend. Dit alles gebeurde in hun prilste levensjaren.
5
De V2 is in feite de A4-raketbom van Wernher Freiherr von Braun, Ph. D. Kenmerken: lengte 14 meter; doormeter 1,80 meter; gewicht 13 ton; gewicht springlading 975 kilogram; brandstof 5 ton vloeibare zuurstof en 4 ton alcohol; vliegbereik 191 kilometer; hoogtebereik 85 kilometer; eindvalsnelheid 5500 km/uur. Bliksemschicht onmiddellijk voor de inslag is snelheid van het licht: 300.000 km/sec., dit was tevens de oorzaak van de ermede gepaard gaande donderslag. (Voor de eigenlijke detonatie van de springlading, vandaar de steeds dubbele knal bij een V2). Het was vanaf de lanceerbasis Ockenburg of Loosduinen, ten zuiden van Den Haag dat de fatale V2 door het SS -Sondercomrnando Gruppe Süd onder het commando van SS Gruppenfiihrer Dr. Ing. Kammler werd afgevuurd. Op 26 oktober 1944 werden er van daar uit maar liefst negen raketten afgevuurd op Antwerpen, Luik en Londen. Die van de Scheldelei was er één van. 6
H. Dierickx stipt in zijn boek "Geschiedenis van de Gemeente Hoboken" (uitgave 1954) op bladzijde 295, "Kaart met plaatsaanduiding van de neergekomen V-bommen" de plaats van dit gebeuren verkeerdelijk aan als een V1-inslag. Allen die het gebeurde van nabij hebben beleefd, weten echter dat het een V2, een RAKETBOM, de "stille sluipmoordenaar" was.
13
Achiel Vertriest7 was 13 jaar. Pierre Vandiependael8 was 12 jaar. Ik moest die dag om brood. Naar "Het Lekker Brood". Het heeft me nooit meer losgelaten. MARCEL VAN HOUWENHOVE, ° 1932 Marcel Van Houwenhove laat ons volgend bericht in tijdschrift Hobuechen 1135 2008/1 als reactie op "Archiefopdracht: Oorlogsschade op de Hobokense bedrijven tijdens W.O.II", verschenen in tijdschrift Hobuechen 2007/4. Mijnheer, Het decembernummer van 2007 jaargang 22 nr. 4 heeft mijn aandacht getrokken, in het bijzonder “archiefopdracht oorlogsschade op de Hobokense bedrijven tijdens W.O.II.” Het spreekt voor zich dat niet u, doch Thomas Van Poucke en het PAA verantwoordelijk zijn voor de tekstinhoud van deze archiefopdracht. In Tabel 2 onderaan blz. 175 wordt 5 november 1944 vermeld als de eerste bominslag te Hoboken, wat pertinent onjuist is. Op 26 oktober 1944 werden alle Antwerpse scholen voor onbepaalde tijd gesloten omwille van het toenemend gevaar voor bominslagen. (Als 12 jarige knaap betekende dat: géén school, géén huiswerk: vakantiejoepie!!!) De pret heeft echter niet lang geduurd. Op diezelfde 26 oktober 1944 viel rond 14 uur in de polder te Hoboken, achter de huizen van de Scheldelei de eerste V2-bom. Twee van mijn speelkameraden (13 en 11 jaar) overleden ter plaatse en 2 zwaar gekwetste jongeren verbleven maandenlang in het hospitaal. Eén kameraadje ontsnapte met slechts lichte verwondingen. De ganse rij woningen was zwaar beschadigd: pannen weggeslingerd, ramen en deuren uitgerukt en verbrijzeld en meerdere huizen onbewoonbaar. In Hoboken vielen in totaal 21 V1- en 21 V2-bommen. Het dodental voor Hoboken bedroeg 88 burgerslachtoffers en 105 liepen erge verwondingen op. Vanaf 15 maart 1945 kon men in onze gemeente herademen. Wat het vervolg van de lijst betreft op blz. 176 en 177 wordt alleszins aangetoond dat Hoboken een zware tol heeft betaald tijdens deze ruim 5 maanden durende verschrikking. Voor de niet-meer-zo-jongeren onder ons geldt nog steeds de roep: Nooit meer oorlog! Ter informatie voeg ik in bijlage de kopie van een document van het secretariaat/stadsarchief van de Stad Antwerpen. Met vriendelijke groeten.
7
Ik heb deze gebeurtenis heden nog uitvoerig besproken met Gustaaf Vertriest, oudere broer van Achiel. Gustaaf staat als soldaat afgebeeld met zijn broertje. Het is de enige foto nog in familiebezit. 8
Ook de moeder van Pierre Vandiependael is formeel dat het wel degelijk om een V2-raketbom ging. Iemand op de plaats van het gebeuren zou nog hebben geroepen bij het zien van de lichtflits: "liggen -RAKETBOM"! Om het met haar woorden uit te drukken: het was er zo een die ge niet hoorde komen, er was trouwens ook geen luchtalarm gegeven" (wat in de beginperiode bij aangekondigde V1's wel het geval was).
14
DE EERSTE V2-BOMINSLAG IN HOBOKEN - MIJN GETUIGENIS. Als jonge knaap van 12 jaar ging ik voor het eerst in september 1944 naar de “grote school” en werd leerling aan het Sint-Norbertuscollege aan de Tabaksvest te Antwerpen. Dagelijks regelrecht naar huis na de schooltijd stond in het reglement en werd voor het eerst overtreden op 13 oktober 1944 door kijklustige leerlingen. Op die dag kende Antwerpen de eerste ‘vliegende bominslag’ in de Schildersstraat, nabij het Museum voor Schone Kunsten. Voor de meesten onder ons de eerste kennismaking met de gruwelen van de oorlog waarvan wij dachten dat, met de bevrijding in september 1944 door de Geallieerde troepen, de oorlog ten einde was. Op 26 oktober 1944 werden de leerlingen in ons college toegesproken door E.H. Directeur met de mededeling dat door het toenemende aantal bominslagen in het arrondissement Antwerpen de veiligheid van eenieder ernstig in gevaar was en de leerlingen ‘voor onbepaalde tijd naar huis mochten’. (Joepie, opnieuw vakantie en ’t was nog mooi weer ook, joepie yééé …) De pret, zo bleek later, zou van korte duur zijn. Na het middagmaal thuis, samen met moeder en zus, vader was tolbeambte en op dienst aan de Scheldekaaien, zocht ik enkele buurjongens op en we besloten ‘om oorlogje’ te spelen. Vijf jonge knapen wonende in de Scheldelei – over de spoorweg – dus: de echte Hobokense Polder, in de leeftijd tussen 10 en 15 jaar, verschansten zich in de greppels van de achter onze huizen liggende velden en over de prikkeldraad in de weide van Leon Mast. Na wat over en weer gesluip op en handen en (zwarte) knieën en enkele onderlinge lichte stok gevechten, sprong Achiel Vertriest overeind tussen de groene koolbladeren en riep naar een denkbeeldige vijand: handen omhoog of ik schiet! Op dit zelfde ogenblik sloeg de eerste V2-bom in op zowat 50 meter achter de huizen Scheldelei nrs. 33/35 in de weide van Leon Mast. Na een korte tijd, ik meen enkele minuten, wilde ik rechtstaan en verbrandde mijn linker handpalm aan een gloeiend heet stuk schrapnel. Ik keek naar de huizenrij en zag dat ik achter ons huis nr. 23 overeind krabbelde. Ons huis had geen dak meer en raam en achterdeur naar de tuin waren verdwenen. Maanden later bij de eerste confrontatie ter plaatse herinnerde ik mij dat ik op het moment van de inslag gekeerd stond naar het westen en dat ik toen ik opstond, over een afstand van +/- 30 m. door de lucht naar het oosten geslingerd was. Op eigen kracht ben ik toen naar de straatkant gestrompeld en ontmoette er Stan bijgenaamd “Den Broeker”, een gepensioneerde scheepsbouwer van Cockerill, die zich bezig hield met groenten- en tuinbouw, alias: “Werk-van-den-Akker”. Hij stond naar de verwoesting te staren met de kruiwagen aan de hand. Ik vroeg aan Stan om mij naar het ziekenhuis te brengen, beseffend dat ik bloedde over mijn ganse lichaam en oh zo vermoeid was. Ik ging op de kruiwagen zitten (zonder zijsponden) en Stan reed mij naar de straatzijde waar ik door een Rode Kruis medewerkster in de ambulance werd gezet met het dwingende bevel om niet te gaan liggen en zeker niet mijn ogen te sluiten. 15
De ergste bloeding aan mijn rechter enkel trachtte zij te stuiten door hem te omzwachtelen met windels over mijn kous heen. De ambulance vertrok onmiddellijk en ik werd binnengebracht in het ‘Gasthuis van Hoboken’ aan de Commandant Weynsstraat, het huidige Z.N.A. Hoge Beuken. Ik werd naar het operatiekwartier overgebracht en hier eindigt het eerste deel van mijn belevenis. Na verloop van tijd ….. uren of dagen ….. ontwaakte ik aan de rechter zijde in het eerste bed van een grote mannenziekenzaal. Mijn ouders en zus waren op bezoek geweest, begeleid door arts-operateur Gerard, werd mij door verpleegkundige E.W. zuster Valerie meegedeeld. Ik kon het mij niet herinneren. Tot op vandaag herinner ik mij wel dat de schoolmeester mijnheer Julien Vrints, uit het Lager Onderwijs van het Hofke van Thys mij bezocht; stel je voor mijn meester op bezoek! Het werd een lange, pijnlijke periode onder meer werden mijn ouders ontboden om een eventuele amputatie van het rechter onderbeen in overweging te nemen. En de V1- en V2-bommen bleven dood en vernieling zaaien, ook in de onmiddellijke omgeving van het Ziekenhuis, met telkens weer het binnenbrengen van gewonde kinderen en volwassenen die, in afwachting van medische of operatieve ingrepen, tussen onze ziekenbedden op de grond werden gelegd op een matras: wenend, kermend of zelfs stervend. Telkens weer werden wij geconfronteerd met zulke onmenselijke oorlogsfeiten. Bij het afgaan van het gemeentelijk alarm dat een mogelijke inslag aankondigde, greep ik steeds naar de beide hoofdkussens waarover ik beschikte, plaatste er één op mijn hoofd en het tweede op mijn ‘goede’ linker onderbeen en voet om te voorkomen dat neervallende glassplinters schrammen of verwondingen zouden veroorzaken. Het zou tot midden januari 1945 duren vooraleer ik mocht overgebracht worden naar een ziekenhuis in een veiligere omgeving. Het werd Dendermonde, waar ik in maart 1945 werd ontslagen. Opnieuw thuis in onze inmiddels deels bewoonbare woning in de Scheldelei nr. 23 werd mij voor het eerst een feitelijk relaas gegeven van de gevolgen van de fatale 26ste oktober 1944. Mijn speelkameraadjes Achiel Vertriest en Pierre Van Diependael hadden de bominslag niet overleefd. Louis Van Diependael, het jongere broertje van Pierre werd vooral aan het hoofd en de borst verwond. Jeanke kwam er het best vanaf: kneuzingen alom, maar geen blijvende letsels. Bij mijn thuiskomst telde mijn moeder over mijn ganse lichaam duidelijk 26 blessures en mijn rechter voetenkel kan niet meer scharnieren. Het heeft jaren geduurd vooraleer ik over deze verschrikking ook maar één woord wilde vertellen. Als conclusie telt ongetwijfeld: NOOIT MEER OORLOG!!! Marcel Van Houwenhove
16
Beste Jaak, Ik weet niet of gij al zo oud bent om iets van die periode te hebben beleefd, maar ik kan u VERZEKEREN iedereen van jong tot oud kende zeer duidelijk het verschil tussen een V1 en een V2. Men sprak in het begin over "vliegende bommen". Een V1 zag en hoorde je afkomen en wanneer boven op de achterkant de vlam doofde, wist je dat de bom in de omtrek ging neerkomen, soms onmiddellijk naar omlaag, soms met de afwijking naar rechts of links en af en toe even een terugdraai van een ongekende afstand: maar neerkomen was onvermijdelijk. Een V1 kon tijdens de vlucht neergeschoten worden (wat gelukkig voor Antwerpen hoe langer hoe meer gebeurde). Een V2 was geen bom maar een raket welke met grote snelheid (ik meen 4.800 km/uur) vloog op een hoogte van 15 à 16.000 meter en een bereik had van 320 km. Wanneer men ver van de inslag verwijderd was hoorde men 2 knallen van het doorboren van de geluidsmuur. Op de plaats van inslag HOORDE OF ZAG MEN NIETS!!! Jaak, zoals ik u mailde: de eerste bom in Hoboken-Polder was een V2. Hopelijk bent u nu overtuigd want IK WAS ER BIJ! Groeten Marcel Bemerking: deze V-bom staat op de kaarten aangeduid als een V1. Dit wordt door o.a. Mr. Van Houwenhove als ooggetuige ten stelligste tegengesproken, het was een V2. De V2-raketten werden voor het eerst operationeel ingezet vanaf 8 september 1944. Anno 2014: Aan de inslag van de eerste V-bom wordt extra aandacht besteed. Aan de vijver in de Scheldelei in het grasveld is er een herdenkingsmonument. Een boomstam met de vermelding van de namen van de eerste twee jonge slachtoffers: Achiel Vertriest en Pierre Vandiependael. De bank staat tussen twee jonge bomen die symbool staan voor de twee jongens. De tegels zijn verwerkt in de sokkel. V-BOM 02: HENDRIKLEI, 27/10/1944 OM 10H21 ROSALIE SOMERS (ROSETTE), ° 16/05/1944 De V1 is gevallen op de hoek van de Lageweg en de Hendriklei, aan/op wasserij Dekkers (nu Turkse school). Het was een huis met twee verdiepingen waarvan wij de tweede verdieping huurden. Die dag kwam mijn moeder me zoals steeds na mijn ochtendslaapje uit mijn bedje halen en zoals steeds was de mevrouw die onder ons woonde aan het zingen. Plots riep mijn moeder “ik hoor hem stilvallen”. Moeder nam mij snel op uit mijn bed en op diezelfde moment stortte het ganse gebouw in. Wij stonden boven op een stapel puin enkel lichtgewond aan het hoofd en nog wat oppervlakkige schaafwonden aan mijn handen. Onze geldkoffer met daarin enkel de opbrengst van de verkoop van mijn vader zijn fiets lag in midden van de Hendriklei en werd door iemand naar ons teruggebracht. De firma Dekkers lag volledig in puin. De mevrouw van beneden was dood. Ik heb, zegt men, nog lang op de puinhopen van ons huurhuis gespeeld. We zijn dan verhuisd naar mijn tante Louisa in de Heidestraat. (zie V-bom 05)
17
Anno 2014: Op de plaats van de firma Dekkers is nu de basisschool Lucerna. De tegels liggen in het voetpad voor de school, Hendriklei 209. V-BOM 03: STUYVENBERGWIJK, 6/11/1944 OM 04H45 ONBEKEND, ° 1933 In de tuinwijk “Stuyvenberg” (het was toen nog allemaal veld) is er ook een gevallen om 4 uur ’s nachts. Er waren veel daken die kapot waren op de SintBernardsesteenweg en een van de onderpastoors mr. Peelinck kroop met zijn lange rokken (toen nog) mee op de daken om de pannen goed te leggen en mee te helpen waar nodig was. Wij hadden een kat en die hoorde een V1 aankomen, lang voordat wij hem hoorden. Dan kroop ze ineen en legde haar oren in haar nek en ja, twee of drie minuten later hoorden wij ook het geronk van de V1.
V-BOM 04: OUDESTRAAT, 06/11/1944 OM 10H13 JOZEF BORMANS, ° 21/10/1926 Mijn moeder was die maandag naar de markt op de Kioskplaats. Ze was al een tijdje weg maar we wisten ongeveer wanneer ze terug thuis zou zijn. Toen plots de hele buurt werd opgeschrikt door een zware explosie. Er was een V-bom gevallen. Vlug liepen we naar buiten en op het pleintje aan de Eikenlei / Goedentijdstraat zagen we, op het einde van de Meerlenhoflaan, een grote rookwolk opstijgen. We dachten direct aan ons moeder die langs die weg terug kwam van de markt. Hals over kop liepen we naar de plek van het onheil maar halverwege de Meerlenhoflaan kwamen we ons moeder tegen, ze was wel tegen de grond gegaan door de luchtverplaatsing maar ze was gezond en wel “’k was just achter den hoek” was haar eerste reactie. De V-bom was in het park naast kasteel Broydenborg gevallen en had de ganse school van SintAgnes in de Oudestraat met de grond gelijk gemaakt. SUZANNE WILLEMS, ° 1929, MORETUSSTRAAT 130 Naast kasteel Broydenborg, maar wel een eindje verder richting Walstraat stonden toen nog de stallen en de conciergewoning met een tuin die afgesloten was met een laag muurtje van de rest van het domein. Op dat muurtje is de V-bom gevallen komende van park Sorghvliedt en de explosie is richting Walstraat, Heidestraat en naar de overkant, de O.L.Vrouwschool en het Zandhof gegaan. Mijn ouders woonden in de conciergewoning tot 1939, daarna stond ze leeg en was vrij vervallen en verlaten toen de V-bom is. Het was het einde van de stallingen en de conciergewoning. 18
SIMONE GROFFEN, ° 30 JULI 1935 Bij de bom graag de juiste benaming gebruiken van de school, die was niet SintAgnes maar de Onze-Lieve-Vrouweschool. Mijn broertje van vijf had de week ervoor een ruit ingesjot in een van de huizen tegenover de school samen met een vriendje tijdens het voetballen. Ons moeder kreeg uiteraard de rekening en was behoorlijk boos op haar zoontje. Een week later valt de V-bom en ze was nog meer verbolgen over de kosten op het sterfhuis voor die ruit. ROGER BOEYE, ° 16/05/1940 Ik woonde in de Heidestraat ergens tegenover de parking van de huidige Delhaize. Mijn moeder en een vriendin zaten in de woonkamer aan de tafel en waren een jas aan het maken toen de bom viel. De ruiten vlogen aan diggelen en een schrapnel vloog door ons huis tot in de tuin waar het op de grond lag. Ikzelf zat onder de rok van mijn grootmoeder van de schrik. Ons moeder heeft de scherf opgeraapt en het altijd bijgehouden. Nu is ze voor de heemkundige kring als een blijvende getuige. De dag voor deze bom viel had de directrice van de Onze-Lieve-Vrouweschool de ouders ingelicht dat er geen school meer was. De gordijnen hingen in de bomen van het Zandhof. ONBEKEND, ° 1933 Een andere dag, een tijdje later stonden we weer op de straat en er kwam een V1 overgevlogen (een V1 had een vlammetje aan de staart, zolang dat vlammetje brandde, vloog hij verder) en wij zeiden tegen elkaar:“ och ’t is niet voor ons want zijn vlam brandt nog”. Ineens ging de vlam uit en hij draaide terug op zijn weg. Wij stoven uiteen roepende “’t is voor ons”. Hij is toen gevallen op de OnzeLieve-Vrouweschool. (waar nu ongeveer de Delhaize staat) Een geluk was er toen, het was geen school, anders hadden er veel kinderen dood geweest. Een datum weet ik niet meer. NUYENS MARIA, ° 22/11/1930 De V-bom is gevallen in het park (tuin van Broydenborg). In de conciergewoning van Broydenborg heeft de familie Willems (vuilkar) eerst gewoond. Voor ze naar Sorghvliedt zijn verhuisd, woonden die over de school in de Broydenborglaan. Dat huis stond achterin, dat was een huis met een verdiep met een deur in de midden en elke kant een raam. Achterin stond een ronde toren met beneden hun WC? Die V-bom is er gevallen op maandag 7 november 1944 om 10h30. De schade aan ons huis door de V-bom, ja de ramen lagen er allemaal uit net zoals bij de andere huizen. Er stonden toen acht huizen in de Meerlenhoflaan en acht in de Oudestraat. In de ganse Meerlenhoflaan stonden slechts 18 huizen, meer niet. Alleen de huizen in de Walstraat hadden zware schade: bij mijn tante was de zijgevel van de oude café (over café Hertog) er helemaal uit geslagen en hun keuken was helemaal weg. Ze hadden alleen nog zo’n kelder die half onder de grond stak met een opperkamer maar de gevel was er helemaal uit en dan is er een klein plaatske terug aangezet waar oorspronkelijk de keuken had gestaan, maar in feite was het huis onbewoonbaar. Maar ze konden nergens heen, want ge zat met een zaak en dat was hun broodwinning. De nieuwe café die er is gekomen is 1,5 meter achteruitgezet maar achteraan moest de rooilijn blijven. Op den 19
andere hoek was ook een café (café Hartog) en die was ook ver weg, die was ook onbewoonbaar en veel huizekes daar in de Walstraat waren onbewoonbaar. CHARLES OSTYN, 1926 Sinds zijn jeugd is Charles Ostyn (nu woonachtig in Australië) gefascineerd door de vreselijke V-bommen. In 1944 was Charles 18 jaar oud en woonachtig in Hoboken, een voorstad van Antwerpen. Hij woonde samen met zijn ouders en zijn zus en werkte in de stad als redactie-leerling. Ostyn herinnert zich levendig hoe het was om te leven in Antwerpen, in die winter van 1944, en hij vertelde op “www. v2rocket.com/start/chapters/antwerp.html” over zijn ervaringen: ‘Op 6 november 1944, kreeg ik een telefoontje op het kantoor in de stad ze vroegen me zo snel mogelijk naar huis te gaan 'pronto' want er was een V-bom in onze straat gevallen, dat was ongeveer alles wat ze me konden vertellen aan de telefoon. Het bleek dat ongeveer twee uur eerder uur een V1 was gevallen in het park achter ons huis. De ontploffing was niet meer dan 30 meter verwijderd van ons huis. Doordat het park was afgeschermd door een dikke muur werd ons huis nog enigszins beschermd voor de ontploffing. De bovenste verdieping en het dak waren volledig verdwenen maar mijn ouders waren, behalve enkele snijwonden door rondvliegend glas, ongedeerd.’ … de petroleum installaties in Hoboken werden twee keer geraakt.
De Onze-Lieve-Vrouwschool werd door de inslag van een V-bom op 6 november 1944 totaal vernield.
20
Het gemeentebestuur van Hoboken besliste om vanaf 25 oktober 1944 de scholen voor onbepaalde tijd te sluiten. Een wijs besluit, zoals weldra zou blijken.9 Anno 2014: Op de plek van het Zandhof is nu een Delhaize. De benaming van de kleuterschool naast de Delhaize, 'Hof ter Zande', verwijst naar het Zandhof. De tegels liggen in de Oudestraat, in het voetpad, voor het huisnummer 134. V-BOM 05: WEIDE HEIDESTRAAT-AARTSELAARSTRAAT, 12/11/1944 OM 11H20 ROSALIE SOMERS (ROSETTE), ° 16/05/1944 Nadat ons huurhuis in de Hendriklei volledig was verwoest (zie V-bom 02) trokken mijn moeder en ik in bij mijn tante Louisa de Laet in de Heidestraat. In de hovingen tussen de Heidestraat en de Aartselaarstraat viel op 16 mei een V1. Ik zat in mijn kinderstoeltje en werd bedolven onder het glas van de kapot springende ramen. Geen enkel raam in de wijde omgeving was nog heel. MARIA LOBELLE, ° 22/01/1936 De Dag dat de bom viel. Het was een zondagmorgen in november 1944. Ik denk dat het 25 november was. Ons vader was naar de elf-urenmis in de dorpskerk en ons moeke was met de overbuurvrouw, appels aan 't afwegen in het " magazijn", beneden bij de fabriek. Mijn zusje speelde met luciferdoosjes bij de tafel in 't midden van de woonplaats en ik zat bij het raam in het Sprookjesboek van de gebroeders Grimm te lezen. Toen mijn zusje mijn hulp even nodig had, stond ik op om haar te gaan helpen, en toen de bom viel, stond ik dus ook bij de tafel in 't midden van de woonplaats. We hadden niets gehoord, maar later bleek dat een V2 in onze tuin naast de fabriek was terechtgekomen. (V2's kon men, in tegenstelling tot de V1's, niet horen aankomen, omdat zij een ander soort aandrijving hadden.) Het glas van alle ramen vloog stuk, en ik wilde met mijn zusje langs de trap die bij de voordeur uitkwam naar beneden lopen, maar een hele berg glas van het "plat licht" versperde ons de weg. Ons Moeke vloog de trappen op, terwijl de plafonds nog naar beneden vielen. Zij riep: "mijn kinderen, mijn kinderen!!!" Ze vond ons niet in de woonplaats, maar wel in een klein gangetje tussen de woonplaats en de voorste trap. Daar stonden wij te wenen. Ik was bijna 9 jaar, mijn zusje was net 5. We hadden geen verwondingen; ik had alleen een klein wondje aan mijn linkerhand van een glasscherf. Wij waren er dus goed vanaf gekomen, maar de fabriek was in mekaar geplooid als een kaartenhuisje. De eerste die bij ons aankwam was mijn grootvader (Peter) die dwars door de velden gehold was om te zien of we ongedeerd waren. En wat gebeurde er ondertussen met ons vake ? Die zat nietsvermoedend in de kerk, en daar hoorde men wel dat er ergens weer een bominslag was, maar het was niet vlak in de buurt, dus de mis ging gewoon door. Een vriend van mijn vader was eerst naar ons gekomen en toen hij wist dat mijn vader in de mis was, was hij naar de kerk gerend. Hij zag mijn nichtje Martha zitten en vroeg of ze wist waar haar nonkel Gust zat. Martha wist het en ging op 9
Sint-Agnes instituut, Een school in beweging, jubileumalbum 150 jaar Sint-Agnes Instituut Hoboken, 1989, p. 42.
21
vraag van Guillaume (wij zegden Giljom) mijn vader zeggen dat er een bom naast ons huis gevallen was, maar dat er geen gekwetsten waren. Mijn vader kwam ijlings naar huis, waar hij ons gezond en wel, maar bibberend van de schrik terug vond. Ik had van de mensen van het Rode Kruis een verband aan mijn hand gekregen omdat er een wondje van een stukje glas was. Ik liep heel fier met dat verband te pronken: ik was een " oorlogsslachtoffer"! Na 't vallen van de bom waren er onmiddellijk geallieerde soldaten (wij dachten dat het Engelsen waren, want ze spraken Engels). Zij zetten de straat af, en iedereen moest aantonen dat hij daar nodig was, of men mocht er niet door. Ons Make (Grootmoeder) kwam ons halen, zodat ons moeke de bergen glas en bezetsel kon opruimen. Ons vake sleurde triplex vanonder het puin en begon de geburen te helpen met het dichtmaken van hun ramen. Scouts en mensen van de burgerbescherming ruimden puin. Toen Make ons 's avonds terug naar huis wou doen, mochten we niet voorbij de "wachters" aan 't begin van de straat. Er was gelukkig een kennis van Make bij de burgerbescherming, en die zei dat wij daar woonden, zodat we toch thuis geraakten. Daar vonden we ons moeke in een triestige stemming: ons vader had de ganse dag de geburen geholpen, door triplex vanonder het puin te halen en te verdelen om voor de ramen te kloppen, maar onze eigen ramen waren nog open. 't Was november, en 't werd al flink koud. Gelukkig had hij nog wat triplex liggen, zodat hij de ramen van de woonkamer kon dichtmaken. Ik herinner mij dat moeke nog wat aardappeltjes van de dag ervoor over had, en dat ze die voor ons bakte. Slapen deden we toen al in de kelder, samen met de broers van mijn vader en hun vrouw en dochter. Van die dag af, gingen we overdag ook in de kelder wonen. Anno 2014: De weide tussen de straten is nog steeds aanwezig. Tussen de Aartselaarstraat en de Heidestraat is de Paul Vekemanslaan aangelegd. Langs deze straat zijn woonhuizen en appartementen gebouwd . De tegels zijn aangebracht in het voetpad aan de voetweg van de Paul Vekemanslaan, aan het straatnaambord, links van het appartementenblok "Lichtenberg". V-BOM 06: OP SINT-BERNARDSESTEENWEG, 16 NOVEMBER 1944 OM 18H.. V-BOM 07: OP JOZEF STORMSSTRAAT, 18 NOVEMBER 1944 OM 13H45 V-BOM 08: OP METAALSTRAAT (MOERAS), 2 DECEMBER 1944 OM 16H.. V-BOM 09: OP LAGEWEG (SCHUYBROEK), 12 DECEMBER 1944 OM 07H48 V-BOM 10: HOLLEBEEKSTRAAT, 12 DECEMBER 1944 OM 20H27 MEVR. WILLAERT / MARCELO, ° 2/11/1929
Ik was alleen thuis in de Caronstraat nr. 76, het was winter en ik moest in de keuken de stoof bijvullen met kolen. Plots hoorde ik in de verte het klassieke ronken van een V1, eigenlijk was dat al niks speciaal meer en schonken we daar niet echt aandacht aan. Terwijl ik de bus kolen in de stoof kieperde viel de V1 echter stil. Dat was plots pure paniek, ik liet alles vallen wat ik vast had en rende naar de kelder en ik weet zeker dat ik de bodem bereikt heb zonder ook maar een enkele trede met mijn voeten geraakt te hebben. Mijn moeder was op dat ogenblik onderweg naar huis met de tram en toen de V1 insloeg was haar eerste gedacht dat is bij ons. Uiteindelijk bleek dat hij in de Hollebeekstraat was gevallen dicht 22
bij het Zwaantje. Door de luchtdruk was bij ons de waaier van de voordeur eruit geslagen en die blokkeerde de kelderdeur. De voorraam was er ook volledig uitgeslagen en die stond zelf rechtop op onze eetkamertafel, zonder echt kapot te zijn. V-BOM 11: OP KRUGERSTRAAT, 14 DECEMBER 1944 OM 11H31 V-BOM 12: OP MÉTALLURGIE, 15 DECEMBER 1944 OM 00H09 V-BOM 13: OP ADOLF GREINERSTRAAT (MÉTALLURGIE), 23 DECEMBER 1944 OM 11H30 V-BOM 14: OP ANTWERPESTEENWEG-WINDMOLENSTRAAT, 23 DECEMBER 1944 OM 13H39 V-BOM 15: OP SCHELDELEI (OPEN VELD), 26 DECEMBER 1944 OM 02H15 V-BOM 16: MEERLENHOFLAAN, 28/12/1944 OM 11H15 IN TIJDSCHRIFT VAN HOBUECHEN 1135: “ALBERT HAVENITH, DE LAATSTE KASTEELHEER VAN HOBOKEN”, SEPTEMBER 2010 BLZ. 18
PUBLICATIE
Maar tot overmaat van ramp vielen er in 1944 twee V-bommen op het domein. Een langs de Meerlenhoflaan en een tweede op de kruising van de Lijsterlaan en de Oudstrijderslaan. Het huis werd hierdoor bijna tot een ruïne herleid. Vermits het huis niet meer van hen was en zij geen geld hadden voor een herstelling bleven zij in de ruïne wonen. NUYENS MARIA, ° 22/11/1930 Er zijn twee V2 gevallen achter het kasteel van Havenith. De V-bommen op Havenith, meneer Havenith is daar altijd blijven wonen tot hij daar gestorven is, maar het kasteel was zwaar beschadigd. Die bij Havenith zijn gevallen s ’avonds in de winter achter de vijver over de brug, madame Havenith is dan ziek geworden en die kwam niet meer buiten. Anno 2014: De tuin van het Meerlenhof is nu een openbaar park. Het kasteel is gerestaureerd. De tegels liggen voor de bushalte, links van de ingang van het park. V-BOM 17: STEYNSTRAAT-KREKELSTRAAT, 29/12/1944 OM 22H30 LUC DE JONGH Een prachtig informatie werkstuk, of beter indrukwekkend. Ik heb het in één stuk uitgelezen. Zo weet ik nu eindelijk dat ik 11 maanden was toen ik glasscherven in mijn wiegje kreeg van een uitgeblazen raam van de bom op de Steynstraat-Krekelstraat. Mijn ouders hebben daarover zeer weinig verteld, was ik dan gewond ??? Ik zal het nooit weten. Ik verbleef toen in de Krekelstraat in een huis naast de garage in de bocht van die straat. Als kleuter heb ik later op die plaats gespeeld en alle huizen waren weg tussen Krekelstraat en de Portugezenstraat, enkel de trapkelderopeningen waren zichtbaar en stonden vol water… Louis Staes heeft deze bom ook meegemaakt, hij woonde in de Krekelstraat.
23
MARIE VERBRAEKEN, ° 1939. Ingezonden door Van Damme J. - Verbraeken, Edegem. Mijn vrouw was 1 jaar als de oorlog uitbrak en woonde in de Steynstraat in de blokken van Janssens. In de winter van 1944, de grond was vervroren, is er een V2 afgeketst en maakte een diepe grote gleuf. Om buiten te komen moesten we over een plank lopen. Als kind was dat eng. Ramen en glas vloog rond, maar aan de overkant waren huizen geheel of gedeeltelijk ingestort. De mensen sliepen in de kelders maar zaten vast en verdronken daar de waterleidingen stuk gingen, ze riepen om hulp. Ik vroeg mijn moeder “wat is dat toch, och dat zijn maar poppen”. Veel later wist ik pas dat het mensen waren die stierven. Marie Verbraeken Ik vermoed dat dit bij bom 17 Steynstraat hoort, de enige die daar gevallen is. Er vielen geen doden bij de inslag maar er stierven daarna wel 9 mensen. Anno 2014: De huizen tussen de Krekelstraat en Portugesestraat zijn terug gebouwd. De tegels zijn geplaatst in de Steynstraat in het voetpad voor bakkerij Frabak (huisnummer 91) en beenhouwerij De Keersmaecker (huisnummer 89). V-BOM 18: OP ADOLF GREINERSTRAAT (MÉTALLURGIE), 31 DECEMBER 1944 OM 08H55 V-BOM 19: OP GRENS HEMIKSEM (OPEN VELD), 31 DECEMBER 1944 OM 15H.. V-BOM 20: MARIA-HENRIËTTALEI, 02/01/1945 OM 15H45 RIA DIERCKX De meesterwoning nr. 19 die er nu staat is niet meer het oorspronkelijke huis uit 1929. Dat werd totaal verwoest op 02.01.45 door een V-bom (zie bijgevoegde foto’s). Bij deze bominslag vielen 3 doden: het kindje Rosette Moreels dat in nr. 25 woonde en op straat aan het spelen was, een dame die terugkeerde van de kerk, en Constant Possemiers, een oude man die bij zijn zoon de architect Emiel in nr. 28 woonde. Deze laatste stierf pas 4 dagen later aan zijn brandwonden. Mevrouw Possemiers heeft ons de foto’s van de ravage gegeven. De huizen 19, 21, 25, 24, 28 en 34 waren compleet verwoest. Huis nr. 30 en 32 bestonden toen nog niet, net zo min als het huis nr.23. In het huis nr.19 woonde eerst ingenieur R. Jadot. Hij was een telg uit de beroemde familie Jadot. De eerste, Jean Jadot, (naar hem werd de stad Jadotville genoemd, deze stad heet nu Likasi,) was een Waalse ingenieur (1862-1936) die op verzoek van Leopold II een spoorlijn van meer dan 1.000 km in China ging aanleggen. In 1906 ging hij naar Belgisch-Kongo en was daar de stichter van de Union Minière du Haut-Katanga. Hij werd later gouverneur van de Société Generale. R. Jadot hield er schijnbaar een zeer luxueuze levenswandel op na. Hij had een gouvernante voor de kinderen, en die droeg net dezelfde kleren als de kinderen als ze er mee ging wandelen, er waren dienstmeisjes, zowel een boven- als een benedenmeid, en, hier komt nu het gelukkige toeval, ook een chauffeur en een kokkin. Het was het echtpaar Vervaet-Verhulst wier dochter, ongelooflijk maar waar, nu er tegenover woont in het huis nr. 18. In 1934 verhuisde het gezin Jadot naar Brussel, niet zonder een aanbevelingsbrief te geven aan de trouwe chauffeur en de goede kokkin. Na Jadot kwam er een andere ingenieur van de Métallurgie, 24
Fernand Clerin, die beroemd zou worden omdat hij de radiumproductie in Olen op gang heeft gebracht. Radium begon zijn opgang te maken in de geneeskunde in de jaren ‘20. Nadat het huis zoals gezegd volledig verwoest was, kocht Eduard Stappaerts de ruïne en liet het slopen om er de prachtige herenwoning op te zetten. Stappaerts was groothandelaar in dierenvellen (leder en pelsen) en tevens consul van Bolivië, wat eigenlijk een erefunctie was. In de naoorlogse jaren floreerden zijn zaken uitstekend maar dan kwam de plastiek zodat het hoe langer hoe moeilijker werd in de zaak. Men deed zelden beroep op zijn vrijgevigheid voor allerlei goede doelen. Uiteindelijk verkocht hij zijn huis aan de familie Pelckmans-Seghers. Pelckmans was natiebaas en Jeanne Seghers lerares. Het huis wordt nu bewoond door het jonge gezin Van Dael-Loete. In nr. 28 woont de weduwe E. Possemiers-Cop. Ze is zeker de oudste van de straat. Ze is nog zeer goed te been en ter taal. Ze heeft mij de foto’s van hun verwoest huis bezorgd. Emiel, haar man, was architect, maar is al vele jaren overleden. Zijn vader is zoals gezegd in het bombardement gebleven. Hij was zwaar verbrand en stierf 4 dagen later. (Louisette Smets werd ook door Ria vermeld, is dat dezelfde mevr. ?) LOUIS RAES, ° 21/12/1935 Samen met mijn vriend Antoine ging ik vanuit de Krekelstraat 33 waar we woonden, in de Van de Perrelei, richting Steynstraat. Ter hoogte van de Leopoldslei gekomen hoorden we plots gebrom en gepruttel in de lucht. Redelijk laag boven ons hoofd zagen we een vliegend toestel met een soort kachelpijp achteraan, waarvan we vermoedden dat het een vliegende bom was, een V1. Als onbedachtzame tienjarigen begonnen we te lopen om dat ding te achtervolgen. Toen we aan de Steynstraat gekomen waren stopte het geluid plots en begon de bom te dalen en konden we ze niet meer zien. Verder gaand naar de Antwerpsesteenweg hoorden we een vreselijke ontploffing en alles trilde om ons heen. Later aan de Maria Henriëttalei gekomen zagen we dat men de straat reeds aan het afsluiten was. Nieuwsgierig als we waren, merkten we een oude vrouw op, zittend tegen een boom. Dan was het avontuur gedaan, want we werden weggejaagd door de politie. Anno 2014: Het statige karakter van de Maria Henriëttalei is gebleven. Alle huizen werden opnieuw gebouwd. De tegels zijn geplaatst in het voetpad voor het herenhuis met nummer 19.
25
De verwoestingen in de Maria Henriëttalei na de inslag van een V-bom op 2 januari 1945.
26
V-BOM 21: OP KRUGERSTRAAT, 12 JANUARI 1945 OM 06H51 V-BOM 22: OP LEIGRACHT-SCHROEILAAN, 14 JANUARI 1945 OM 22H40 V-BOM 23: OP VISPUTTEN, NABIJ HAROLD ROSHERSTRAAT,16 JANUARI 1945 OM 07H55 V-BOM 24: OP SCHELDELEI-SCHROEILAAN, 16 JANUARI 1945 OM 13H23 V-BOM 25: PARK SORGHVLIEDT, 27/01/1945 OM 23H40 TIJDSCHRIFT HOBUECHEN 1135, 2013/2 BLZ. 60 Ze (Emiel Corremans en Constance Hoeyberghs) woonden daar op een hoeve die stond op de plaats waar nu de tennisterreinen liggen en die in 1945 door een vliegende bom werd platgebombardeerd en niet opnieuw werd heropgebouwd. SUZANNE WILLEMS, ° 1926, MORETUSSTRAAT 130 Waar nu het tennisplein is gelegen stond toen een houten huis waar de chauffeur van de kasteelheer woonde. NUYENS MARIA, ° 22/11/1930 Er is een V1 gevallen in de Broydenborglaan waar nu de tennispleinen staan, dat was een boerderijke dat daar stond en wij noemden dat het “moordenaarshuizeke” want daar is een moord gebeurt in 1934 of 1935 en die is nooit opgehelderd. Daarom gingen we altijd langs den overkant, daar was een gracht met nen asseweg en een hobbelig steenweggeske en dan had ge nog een stukske grond en dat was al afgebakend voor nen troittoir te leggen naast de mensen hun hofke maar door den oorlog uit te breken is dat er allemaal niet van gekomen, dan was er alleen dien boordsteen die daar lag en dan gingen we altijd speciaal naar over om dat huizeke niet te moeten passeren, dat “moordenaarshuizeke”. Anno 2014: Op die plek is nu het clublokaal van de tennisclub T.C. Sorghvliet. De tegels liggen aan de ingang van het park Sorghvliedt, zijde Broydenborglaan. V-BOM 26: OP POLDER-LEIGRACHT, 28 JANUARI 1945 OM 01H55 V-BOM 27: OP SCHELDESCHORREN, 3 FEBRUARI 1945 OM 10H30 V-BOM 28: SCHEEPSWERF COCKERILL, 03/02/1945 OM 12H22 De V-bom die op 3 februari viel op de Cockerill beschadigde de waterkering van één van de bouwhellingen, maar zorgde verder niet voor veel hinder. Er vielen 16 lichtgewonden.10
10
Thomas van Poucke, Oorlogsschade op Hobokense bedrijven tijdens WO/I, Hobuechen 1135, nummer 3 (2007) p. 117 en nummer 4 (2007) p. 172.
27
Zware schade aan de zuidkant van het werkhuis 1 en de abris op het fabrieksterrein van Société Générale Métallurgique na de inslag van een V2 op 31 december 1944.
Anno 2014: De gekozen locatie staat symbool voor de acht bommen op de industrie aan de Schelde en de twee bommen die in de Schelde vielen. De tegels zijn geplaatst voor het wachthuisje van de overzetboot Hoboken-Kruibeke in de Leo Bosschartlaan. V-BOM 29: COMMANDANT WEYNSSTRAAT, 03/02/1945 (DIERICKX SCHRIJFT 04/02/1945) JEAN POOTERS, ° 28/03/1944 Ex-politieagent Hoboken. Wij woonden in de Commandant Weynsstraat nr. 172. Bij de inslag van de V-bom is mijn vader gaan kijken en heeft hij mee de mensen vanonder het puin gehaald. Toen hij terug thuis kwam zat hij volledig onder het bloed en het stof. Hij was zwaar onder de indruk. Het ergst getroffen werd de Commandant Weynsstraat, door een V1 die het begin van de straat vanaf de Berkenrodelei tot een puinhoop herschiep. Er vielen toen 24 doden en 10 zwaargewonden. In één ogenblik werden 27 huizen totaal verwoest en 32 ernstig geteisterd. In onze kerk had de gezamenlijke uitvaart plaats. De doden werden plechtig ter aarde besteld op een bijzonder perk in de noordoostelijke hoek van de gemeentebegraafplaats.11 Anno 2014: De huisnummering aan de even zijde van de Commandant Weynsstraat gaat van 28 over naar 34. Huisnummers 30 en 32 bestaan niet. Daar is nu een oprit naar achterliggende garages. De tegels zijn geplaatst aan het huisnummer 28. 11
Wim Van Bladel, Acht eeuwen geschiedenis van de parochie Hoboken en van de zwarte god, 1980, p. 205.
28
V-BOM 30: IN DE SCHELDE, 5 FEBRUARI 1945 OM 18H.. V-BOM 31: OP DE DIJK, 5 FEBRUARI 1945 OM .. V-BOM 32: WINDMOLENSTRAAT, 09/02/1945 OM 11H.. LEO VAN DEN BRANDE, ° 4 JUNI 1937 (VIA E-MAIL) Waarschijnlijk heb ik dikwijls over V-bommen verteld aan mijn zonen want een van hen vroeg me om mijn verhaal naar jou te mailen. Mijn eerste herinnering aan een V-bom is een van verrukking. We woonden toen op Antwerpsesteenweg 392. Waarom herinner ik me nog die - en enkel die huisnummer? Moeder stond in het bakkerijwinkeltje, ik was aan het spelen achter het huis. Plots zag ik een groot gevaarte laag overvliegen ! Dat "ding" landde achteraan in de tuin ! Verrukt rende ik naar de winkel om uit te schreeuwen dat er een grote ballon was overgevlogen en in de tuin lag. Misschien had ik als 7-jarige al veel fantasie gebruikt want de gesprekken vielen even stil. Even maar, dra ging het brood snijden (toen nog met een handbediend snijmachientje) verder en werd de draad van het gesprek verder opgenomen. Later bleek dat een V1 in onze tuin een zachte landing had gemaakt en daardoor niet ontploft was. Ik besefte helemaal niet dat ik (wij) veel geluk hadden. Wel had ik binnenpret, al die ongelovigen van de winkel en ook die van de Antwerpsesteenweg en de Molenstraat moesten hun huis ontruimen. Mijn moeder sakkerde nog het meest, al die broden die niet verkocht waren. Ze werd dus goed gestraft om me niet te geloven. De volgende herinneringen zijn eerder de gevolgen van de V-bommen. Ondertussen had men schrik gekregen van die V-bommen en ging men schuilen. Onder ons huis was een kleine kruipruimte. Die werd onze eerste schuilplaats bij bomalarm. Waarschijnlijk was de hele tijd platliggen (staan konden we niet) toch niet comfortabel voor mijn ouders want een bunker in de Antwerpsesteenweg werd onze tweede schuilplaats. Die was echt griezelig. Als sardientjes in een blik stonden we daar naast elkaar in de duisternis tot het alarm voorbij was en de deur terug werd opengedaan. Op de Sint-Bernardsesteenweg (bij het Kiel) stond in mijn ogen een toren: 5 of 6 verdiepingen ! De kelders ervan werden onze derde schuilplaats. Iedere familie (en dat waren verschillende gezinnen) had een kelder. Eigenlijk vond ik dat best gezellig. Met de kinderen uit de andere kelders konden we - door tussen de volwassenen te glippen - spelletjes doen. Soms werd er zelfs een show gegeven. Toen de nabije blokken van het Kiel werden getroffen door een V2 kwam er na een moment van doodse stilte een religieuze happening. Gezamenlijk werd er gebeden en gezongen met de armen in de lucht en de blik naar het plafond waarboven die "toren" stond. De plezierigste en spannendste momenten kwamen later. Het puin van de blokken was opgeruimd en er stonden nog enkel de binnenmuren van de kelders. Die werden ons speelterrein. We verdeelden ons in Amerikanen, Engelsen en Duitsers. Het spannendste was wachten of we niet bij de Duitsers waren ingedeeld. Die verloren namelijk. altijd. Stokken dienden als geweren. Maar de Duitse geweren
29
waren toch niet goed. Die misten altijd. De Amerikaanse daarentegen waren altijd raak. Waarschijnlijk waren in werkelijkheid onze sprongen daarentegen veel spannender. In een oorlog zijn verrassingsaanvallen nodig. We sprongen dus van de ene keldermuur naar de andere om die slechte Duitsers uit te schakelen. Nu besef ik dat wij toen nog eens geluk hebben, gehad dat niemand van ons daarbij gekwetst is. Leo Van den Brande E-MAIL 2 Ik ben bijna zeker dat ons huis nu Gynico is. Het oorspronkelijk huis is afgebroken. Teruggaand in mijn geheugen was het waarschijnlijk het derde huis voorbij de Windmolenstraat komende van het dorp. Ik herinner me ook nog duidelijk mijn verbazing over die overvliegende ballon. Maar ik was op een binnenkoer en daarachter stond een "schuur". Een beeld van die V1 in onze tuin kan ik niet meer oproepen. Een landing aan de overzijde van de Windmolenstraat is mogelijk maar het is de eerste keer dat ik daar van hoor. E-MAIL 3 Nog een verduidelijking van mijn V-bom verhaal. Het kan inderdaad dat ik na het zien van dat laag overvliegend gevaarte, direct naar de winkel heb gelopen en nadat ik daar met ongeloof werd aanhoord, verder ging spelen op de binnenkoer. Dan komt een tegenstrijdige herinnering: De V1 vloog zo laag dat die onmogelijk nog over de huizen van de Windmolenstraat kwam. Maar: ik had niet de indruk dat die juist ons huis niet raakte. Als hij dus hoger vloog dan het beeld dat ik heb opgeslagen kan het wel. Als de Windmolenstraat een hoek vormt van 90° met de Antwerpsesteenweg, dan vloog de V1 onder een hoek van 75°. Als je kaart betrouwbaar is, dan moet hij verder van de Antwerpsesteenweg geland zijn. Ook herinner ik mij dat de militairen, die voor de ontmanteling van de V1 zorgden, door een garagepoort in de Windmolenstraat naar achter liepen. Die poort was echter aan de linkerzijde van de straat, als je vertrekt aan de Antwerpsesteenweg en kwam uit in onze tuin. Tenslotte de ligging van ons huis. Ik weet niet of je beschikt over een foto van vroeger, maar inderdaad naast ons huis stond een winkeltje met een deur in het midden. Ik zie slechts drie huizen: een café op de hoek, het winkeltje met de deur in het midden en dan ons huis. Dat klopt echter niet met de afstand vanaf de hoek die ook in mijn herinnering zit. Ik vermoed dus dat er nog een vierde huis was. VAN IMMERSEEL RONNY, ° 18/05/1949 Ik ben geboren in Wilrijk, maar het verhaal hoorde ik begin jaren ‘60 van mijn grootvader die in de Eerste Wereldoorlog blind is geworden bij een gasaanval aan de IJzer. In 1945 woonden mijn ouders in bij mijn grootouders in de Caronstraat 48, in een klein huisje. Aangezien mijn grootvader niet meer zag waar hij liep, kroop hij bij iedere luchtaanval steevast onder de massieve eiken keukentafel i.p.v. naar de kelder te lopen waar de anderen gingen schuilen. Op een bepaald moment hoorden ze weer een V1 aankomen, gespannen volgden ze het geluid en plots hield het geluid op en dus kroop hij onder de tafel. Even later hoorde hij een doffe 30
knal achter in de tuin. Die hoven lagen tegen de hoven van de Windmolenstraat en die van de Antwerpsesteenweg en waarschijnlijk was daar de V1 gevallen maar niet ontploft, anders had alles platgelegen en was ik vier jaar later nooit geboren en had ik nooit in dat huis in de Windmolenstraat gewoond. Het was dus niet in onze tuin maar in een tuin van de Windmolenstraat dacht ik, maar ik weet niet welk nummer. Voor de rest weet ik er niks meer over, ze zullen dan die bom hebben komen ontmijnen en wegnemen zeker. MEVR. WILLAERT / MARCELO, ° 2/11/1929 Weer dat geronk van die V1-bom als ze over vloog. Plots viel de motor uit, het begin van het einde. Moeder kwam roepend binnengestormd en ik dook onder de tafel om dekking te zoeken. De V1 raakte de draden van de hoge telefoonpaal die iets verder in de straat stond, een harde doffe knal en dan niets meer, het werd stil in ons huis. De V-bom was ongeveer in de tuin van de Caronstraat 48 of 50 gevallen en lag daar nog een hele tijd te ronken alvorens hij volledig stil viel. De bom was gedeeltelijk opengereten en was precies gevuld met zagemeel in plaats van springstof, mogelijk is hij daarom niet ontploft. MEVR. SALDEN NICOLE, ° 10/11/1950 Op 9 februari 1945 is er een V-bom gevallen in de tuin van mijn grootouders langs vaderskant, Antoine Salden en Philomena Cuypers, zij woonden in de Windmolenstraat nr. 35. Toen de bom in hun tuin viel, vlogen alle ruiten kapot, paniek, zuivere paniek niemand wist wat er juist gebeurde. Iedereen stormde naar buiten, naar de tuin en daar lag die enorme bom, een V1. Iedereen stond verstomd te kijken, de keuze tussen nieuwsgierigheid en angst werkte verlammend, kon dat ding nu nog ontploffen of niet? Ons bomma bleek gewond te zijn, een schrapnel had haar geraakt aan haar keel. Ze moest hierdoor een ring in haar keel dragen, die alle dagen proper gemaakt moest worden door onze bonne pappa (bompa). Ze heeft zo nog twee jaar geleefd tot ze op een keer gestikt is in haar eigen slijmen, ze is overleden op 25 september 1947, ze was 61 jaar. Ook de inboedel en het huis zelf waren beschadigd. Ze hebben dan via de Engelse soldaten een groot lattekensbed gekregen. Het was breed genoeg om met vier in te slapen, wij hebben daar nog jaren in geslapen, want wij waren een groot gezin. Verder kregen ze ook nog twee kleine groene bedjes en wat huisraad, alsook een enorm groot lappendeken (patchwork). Het was zeker 2 m x 2 m, wat toen heel groot was, dat was echt onverslijtbaar en bovendien heel mooi, met al die verschillende kleurtjes, langs de achterkant was het effen blauw met een heel klein wit bloempje, toen kenden of wisten we niet dat het patchwork heette. Mijn moeder heeft foto’s genomen van die bom toen de mannen van de ontmijningsdienst en politie er waren. In bijlage een foto van mijn vader met zijn ouders in de Windmolenstraat. Salden Nicole en Van de Kerkhof Louis
31
Alle verhalen bevestigen elkaar: Windmolenstraat 35 waar de V1 gevallen is, ligt tegen de tuin van Caronstraat 48 of 50 en de tuin van de bakker op de Antwerpsesteenweg (nu nog Gynico) ligt heel nabij.
Op 9 februari 1945 viel een V1 neer in de tuin van de Windmolenstraat 35 zonder te ontploffen.
Anno 2014: De Windmolenstraat is ongewijzigd gebleven. De tegels zijn geplaatst in het voetpad voor het huisnummer 35. 32
V-BOM 33: OP EIKENLEI (WEIDE), 26 FEBRUARI 1945 OM 18H38 V-BOM 34: SINT-BERNARDSESTEENWEG 967-971, 08/03/1945 OM 19H46 De impact van de bom was groot: de bom vaagde vier huizen van de kaart en beschadigde nog 24 huizen waarvan er vier niet meer te herstellen waren. Er vielen 6 doden en 12 gewonden.12 Anno 2014: Deze tegel staat symbool voor de zes bommen die gevallen zijn rond de Sint-Bernardsesteenweg. De voortuinen liggen in een wachtzone. De zone wordt vrij gehouden voor de heraanleg van de Steenweg. De tegels liggen op de rand van het fietspad ter hoogte van het huisnummer 969. V-BOM 35: HOLLEBEEKSTRAAT-COÖPERATIELAAN, 10/03/1945 OM 8H45 ONBEKEND, ° 1933 Op de hoek van de Hollebeekstraat, aan het kerkhof van Hoboken is er ook een V1 gevallen. Een oude mevrouw die daar juist voorbij kwam is daarbij omgekomen. De bom vernielde twee huizen. In de omgeving van de inslag werden 115 huizen onherstelbaar en 100 licht beschadigd.13 Anno 2014: Op de hoek met de Hollebeekstraat en de Coöperatielaan staat nu een modern huis met zijn tuin naar de hoek gericht. De tegels bevinden zich achter het bushokje op de Coöperatielaan. V-BOM 36: OP GRENS HEMIKSEM (OPEN VELD), 12 MAART 1945 OM 02H10 V-BOM 37: IN DE SCHELDE NABIJ COCKERILL, 14 MAART 1945 OM 09H25 V-BOM 38: OP SINT-BERNARDSESTEENWEG IN WEIDE NABIJ FORT 8, 15 MAART 1945 OM 10H36 V-BOM 39: IN DE SCHELDE TER HOOGTE VEER KRUIBEKE, 15 MAART 1945 OM 20H..
12 13
Jan De Schuyter, Gemarteld Antwerpen, Sinjorenstad onder de V-bommen, 1945, p. 81-112. Jan De Schuyter, Gemarteld Antwerpen, Sinjorenstad onder de V-bommen, 1945, p. 81-112.
33
Meer weten over V-bommen? • Studiecentrum-en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij Luchtvaartsquare 29, 1070 Brussel www.cegesoma.be • Hobuechen 1135 Broydenborglaan 2, 2660 Hoboken www.hobuechen. be • Vredescentrum vzw Lombardenvest 23, 2000 Antwerpen www. vredescentrum be/thema/volwassenen/v-bommenwandeling • Felixarchief Oude Leeuwenrui 29, 2000 Antwerpen www. felixarchief.be
Gezocht! De Heemkundige Kring Hobuechen 1135 is nog op zoek naar getuigenissen en fotomateriaal over de inslagen van de V-bommen op Hoboken. Kasteel Broydenborg, Broydenborglaan 2, 2660 Hoboken, tel. 03 827 33 26 rita.spies@ hobuechen.be
Colofon Het parcours kwam tot stand dankzij de medewerking van volgende partners: UiThuis Hoboken, MAS I Museum aan de Stroom, Academie Hoboken Beeldende Kunsten en Heemkundige Kring Hobuechen 1135 vzw. Het V-bommenparcours is een initiatief van het district Hoboken.
Foto's Collectie Heemkundige Kring Hobuechen 1135 ©familie Van de Kerkhof-Salden
34
