BOUWHISTORISCHE QUIKSCAN

BOUWHISTORISCHE QUIKSCAN BOERDERIJ BEIJERSCHEWEG 87/89 TE STOLWIJK

Bouwhistorische Quikscan Beijerscheweg 87/89 te Stolwijk

Colofon Opdrachtgever: Uitgevoerd door: Bureau Helsdingen te Vianen Helsdingse Voorweg 2 4133 ND Vianen [email protected] www.bureauhelsdingen.nl tel. 0347-370651 Bureau Helsdingen is een onderzoeksen adviesbureau op het gebied van Monumenten en Bouwhistorie, gespecialiseerd in boerderijen. Samenstelling: ing. P.T. den Hertog ing C.A de Visser M. Urbanus MA ing. J.H. Doornenbal

Status: definitief Datum: 28 februari 2013

2

INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding ..............................................................................................................................4 2 Projectgegevens .................................................................................................................6 3 Omgevingsgeschiedenis....................................................................................................8 4 Typologie ......................................................................................................................... 11 5 Bouwgeschiedenis........................................................................................................... 16 6 Technische beschrijving ................................................................................................ 23 7 Externe waardestelling................................................................................................... 48 8 Conclusie.......................................................................................................................... 52 9 Adviezen voor restauratie.............................................................................................. 53 10 Bronnen ......................................................................................................................... 54

3

1 INLEIDING Aanleiding Eigenaar van de boerderij op het adres Beijerscheweg 87/89 te Stolwijk is de familie Rueb Priem. De boerderij werd vanaf 1974 door drie en later door twee huishoudens bewoond. Dit is zo gebleven tot mei 2012. Vanaf deze tijd tot februari 2013 heeft het voorste gedeelte van de boerderij leeggestaan. Het pand heeft momenteel twee huisnummers, nr. 87 en 89. In het bestemmingsplan staat echter één woonbestemming. Fam. Rueb-Priem heeft aangegeven dat zij het adres graag met twee generaties (huishoudens) willen bewonen. Hiervoor is een bestemmingsplanwijziging en een kadastrale splitsing noodzakelijk. Volgens de gemeentelijke regelgeving kan dit makkelijker doorgang vinden wanneer een pand of ensemble als 'karakteristiek’ geclassificeerd wordt. Hierop hebben de eigenaren aan Bureau Helsdingen gevraagd een bouwhistorische Quickscan uit te voeren. Uit het rapport moet blijken of dit adres wel of niet 'karakteristiek' is volgens de hedendaagse normen. Feitelijke beschrijving De boerderij is gebouwd op een middeleeuwse woonheuvel in polder Het Beijersche, centraal gelegen in de Krimpenerwaard. De woonheuvel is ontstaan met de ontginning van de regio rond 1300. Daarbij werden woningen op de kop van de te ontginnen kavels gebouwd. De Beijerscheweg is een poldergrens en ontginningsas. Het adres bestaat uit een boerderij met een schuur. De schuur valt buiten de beschrijving van dit rapport. Het hoofdgebouw is een boerderij uit 1864 of 1869 waarvan de voorgevel naar de weg is gericht. Oorspronkelijk had de boerderij een overstek met windveren, een hangwerkje en een engelenraam. De boerderij is gebouwd met een constructie van dragende muren. Op deze boerderij werd vroeger kaas gemaakt. Hiervan getuigt de pekelbak in de kelder. In de jaren 30 werd het oorspronkelijke stalgedeelte (in fases) bij het woongedeelte betrokken, vermoedelijk in verband met de dan al aanwezige dubbele bewoning. In dezelfde periode is de boerderij verlengd met een lager en smaller stalgedeelte. In de periode 1974 –1976 werd het pand ingrijpend verbouwd. De voorgevel werd gestuukt en meeste vensters werden vervangen. De verlengde stal is vanwege de slechte technische staat in deze periode geheel vervangen en bij het woongedeelte getrokken. Leeswijzer Dit rapport is als volgt opgebouwd. Elk hoofdstuk zoomt dichter in op de boerderij. In het eerste hoofdstuk wordt de omgevingsgeschiedenis van het pand beschreven. Het verloop van de bewoning van het gebied is in tijdvakken verdeeld. Hiermee wordt inzichtelijk gemaakt waarom het pand dat hier centraal staat, is gebouwd, waarom juist daar en wat de relatie is met de omgeving. De omgeving is vaak bepalend voor het uiterlijk van een pand. Het tweede hoofdstuk is gewijd aan de typologie. De meeste panden zijn onder te brengen in een bepaalde categorie met specifieke kenmerken. Met de algemene beschrijving van de typologie wordt het gebruik van het pand en de afzonderlijke ruimtes en/of bijgebouwen verklaard. De specifieke details en de bouwgeschiedenis van het pand van onderzoek komen aan bod in het derde hoofdstuk. De hoofdvorm en details worden hier beschreven en met foto’s ondersteund. De unieke kenmerken, de afwijkingen van de standaard typologie en de zichtbare bouwsporen worden per onderdeel genoemd en waar mogelijk gedateerd. Op basis van dit hoofdstuk is de waardestelling gemaakt in het laatste hoofdstuk.

4

Uitvoering Bureau Helsdingen is een adviesbureau voor Monumenten en Bouwhistorie, gespecialiseerd in landelijke bouwkunst en het landelijk gebied. Zij voert deze onderbouwing uit in de vorm van een quickscan. Dit is een algemene vorm van bouwhistorisch onderzoek naar een object. Voor gedetailleerd onderzoek wordt doorgaans een bouwhistorische ontleding uitgevoerd. De lichtste vorm van onderzoek is de quickscan, ook wel bouwhistorische verkenning. De opbouw en de reikwijdte van dergelijke rapporten zijn beschreven in de brochure ´Richtlijnen bouwhistorisch onderzoek´.1

Richtlijnen voor bouwhistorisch onderzoek, gezamenlijke uitgave van o.a. de Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed, de Stichting Bouwhistorie, de Rijksgebouwendienst, Den Haag, 2009. Te bekijken via www.rgd.nl. Daarna Actueel, Publicaties. 1

5

2 PROJECTGEGEVENS Opdrachtgever:

Familie Rueb - Priem Beijerscheweg 89 2821 NE Stolwijk

Eigenaar:

Familie Rueb - Priem Beijerscheweg 89 2821 NE Stolwijk

Objectgegevens: Adres: Gemeente: Kadastraal adres: Coördinaten: Ligging: Status: Oorspronkelijke bestemming: Huidige bestemming: Bouwjaar: Bouwstijl:

Beijerscheweg 87 / 89 2821 NE Stolwijk Vlist Stolwijk sectie A nr. 2815 51°58'47.91"N 4°43'27.96"O Buiten bebouwde kom aan ontginningslint. Geen monumentenstatus Boerderij Woning 1864-1869 Streekeigen met eclectische invloeden

Situering De boerderij ligt ongeveer vier meter van de weg in de landelijke omgeving van de gemeente Vlist. Actuele kaartgegevens: Actuele topografische ligging van het pand.

Bron: Google Maps

6

Detail van bovenstaande kaart.

Bron: Google Maps Situering en indeling.

Tekening: Mw. C.E. Rueb.

7

3 OMGEVINGSGESCHIEDENIS Voordat we de boerderij zelf bespreken, wordt in dit hoofdstuk eerst gekeken naar de context waarin de boerderij is gebouwd. De geschiedenis van de omgeving maakt duidelijk wat de aanleiding is geweest voor de eigenlijke bouw van een pand. Dit levert verklaringen op voor de functie, situering en uiterlijke kenmerken. De omgevingsgeschiedenis leidt tot inzicht in de historische waarde van de boerderij.

3.1 De Krimpenerwaard (tot 1100) Midden in het Groene Hart van Zuid-Holland ligt de Krimpenerwaard. Het gebied is begrensd door de rivieren de Vlist, de Lek en de Hollandsche IJssel. Kenmerkend is de strokenverkaveling en de lage ligging van de bodem. De oorzaak hiervan ligt in de opbouw van de bodem en de ontwikkeling ervan. Na de ijstijden werd het klimaat in deze regio warmer waardoor de zeespiegel begon te stijgen. De afwatering van de rivieren in zee werd afgeremd met als gevolg dat het water voor de kust achterbleef. Hierdoor ontstond een moeras waarin de ene laag afgestorven planten op de andere zonk. Door het gebrek aan zuurstof in deze lagen bouwde zich een dik veenpakket op. Door de veengebieden slingerden enkele grote en kleine rivieren, behorende tot het stroomstelsel van de Rijn. De oeverwallen en stroomruggen zijn ontstaan doordat in perioden van hoog water grof materiaal dichtbij de bedding werd afgezet. Het fijnere materiaal werd verder afgezet in de kommen. De gronden langs de bedding, de oeverwallen, en de bedding zelf werden op die manier het meest opgehoogd. Op den duur kwam de rivierbedding zo hoog te liggen dat de rivier door zijn eigen oeverwal heen brak en een nieuwe loop zocht. De oude bedding bleef als stroomrug in het landschap achter.2 In de Krimpenerwaard zijn nauwelijks sporen van menselijke activiteit aangetroffen van vóór de Romeinse Tijd (12 v. Chr. - 450 na Chr.). De Romeinen zelf woonden vooral ten oosten van de Krimpenerwaard op de oeverwallen en niet op het veen. Maar ook uit deze periode zijn nauwelijks vondsten gedaan. Ook voor de vroege middeleeuwen tot 1100 zijn er geen sporen van bewoning gevonden.3

3.2 De Grote Ontginning (1100-1400) De wijde omgeving van Stolwijk is ontstaan als gevolg van de Grote Ontginning tussen 1100 en 1400. Aan het einde van de elfde eeuw schonken de bisschop van Utrecht en de graaf van Holland aan enkele van hun leenheren het recht om het toenmalige moerasgebied te ontginnen. De redenen hiervoor waren zowel politiek als financieel. Met een groter gebied kon tegenwicht geboden worden aan de macht en expansiedrift van de rivaal. En daarbij zouden inkomsten en de voedselproductie verhoogd worden. Om wildgroei van de landerijen te voorkomen stelden de bisschop en de graaf contracten op. Hierin werden de afmetingen van de kavels vastgelegd, wat heeft geleid tot de geordende inrichting van het huidige landschap. Parallel aan de rivieren werden weteringen gegraven van oost naar west, met haaks daarop de afwateringssloten. De kavels moesten circa 1250 meter diep worden. De contracten die hiervoor getekend werden, noemde men 'cope', wat in vele plaatsnamen in de omgeving terugkomt, zoals Benschop, Hoenkoop, Teckop, Gerverscop.4

C.L. van Groningen, De Krimpenerwaard (Zwolle 1995) pp. 7, 16-20. De Krimpenerwaard, p.22. 4 R. Blijdenstijn, Tastbare Tijd, Cultuurhistorische Atlas van de Provincie Utrecht (Utrecht 2005) p.230, Adriaan Haartsen, Het Land van Woerden (Woerden 2003) p.19. 2 3

8

De eerste bewoners waren horigen die het moeras ontgonnen in ruil voor hun vrijheid. Zij bouwden eenvoudige hutten aan de kop van elke kavel. Dit waren constructies van wilgenteen die met klei of koemest besmeerd werden om ze winddicht te maken. Later werden de hutten vervangen door houten huisjes. De polders in de Krimpenerwaard. 1:150.000

Bron: De Krimpenerwaard p.25 De bisschop en de graaf stuurden de ontginning strak aan waardoor grote vooruitgang werd geboekt. Elk jaar werd gemiddeld 2.000 hectare grond gewonnen en tegen het begin van de veertiende eeuw was de klus geklaard. In een geschrift uit 1320 wordt Stolwijk voor het eerst genoemd. Waarschijnlijk bestaat het dorp dan al enige tijd.5 3.3 Van 1400 tot nu Eeuwenlang groeide Stolwijk nauwelijks en rond 1900 was de dorpskern nog maar klein. De boeren hadden koeien en bouwland en daarbij werd er gevist en gejaagd op vogels. Melkveehouderij met kaasproductie was één van de belangrijkste vormen van bestaan. Dit is terug te zien in het wapen van Stolwijk. Daarin zijn drie opeengestapelde kazen afgebeeld.6 Als aanvullende bron van inkomsten werd hennep verbouwd en turf gestoken voor eigen gebruik. Hennep werd geteeld als grondstof voor de vervaardiging van touw en zeildoek. Hennep werd geteeld op kleine, smalle en bolle akkers die omgeven werden door brede sloten en dichtbij de boerderijen lagen. De turf die in de Krimpenerwaard gestoken werd was van minder goede kwaliteit. Deze werd daarom niet commercieel geëxploiteerd Wapen van Stolwijk maar alleen voor eigen gebruik gestoken uit veenputten. Op de kadastrale kaart uit 1811-1832 blijkt dat er vlak achter de huidige boerderij enkele veenputten lagen. In de 17e eeuw werd baksteen steeds vaker toegepast bij de bouw en verbouw van boerderijen. Boerderijen werden zogenaamd 'versteend'. In de 17e eeuw waren de boerderijen deels van steen, de zijgevels van de boerderijen waren laag en de stallen waren voornamelijk van hout. Vanaf eind 19e eeuw werden veel oude boerderijen opnieuw opgebouwd maar deze keer volledig met baksteen en met hogere zijgevels. 5 6

D.A. Anker, Stolwijk in de Twintigste Eeuw p.1. http://www.oudstolwijck.nl/ D.A. Anker, Stolwijk in de Twintigste Eeuw pp.1, 2. http://www.oudstolwijck.nl/

9

Uit de vergelijking van historische landkaarten is op te maken dat in de loop van de 20e eeuw de Beijerscheweg dichter bebouwd is geraakt. Vooral na de Tweede Wereldoorlog is de bevolking van Stolwijk gegroeid. Bebouwde kavels kregen een groter bebouwd oppervlak. Daarnaast is er ook nieuwe bebouwing tussen de oorspronkelijke bebouwing gekomen en oude gebouwen zijn vervangen door nieuwbouw. Deze veranderingen hebben bijgedragen aan het veranderende uiterlijk van de weg en het boerderijenlint. Ondanks deze ontwikkelingen is de Beijerscheweg een ijl polderlint met een hoge nederzettingswaarde gebleven. De polder is nog voor het overgrote deel in gebruik voor landbouwgrond. Tegenwoordig heeft Stolwijk ongeveer 4700 inwoners. Na de laatste gemeentelijke herindeling in 1985 vormt het met Vlist en Haastrecht één gemeente genaamd 'Vlist'. Het gemeentehuis, waar de gemeenteraad vergadert en waar wordt getrouwd, staat in Haastrecht, het gemeentekantoor staat in Stolwijk. Er worden alleen nieuwe huizen gebouwd voor de inwoners van Vlist.7

3.4 Huidige status De provincie Zuid-Holland beschouwt de Krimpenerwaard als ‘Topgebied Cultureel Erfgoed’. In de Cultuurhistorische Hoofdstructuur van de provincie Zuid-Holland is de Beijerscheweg 87/89 als volgt gewaardeerd: Archeologisch: Hoge archeologische waarde: de boerderij staat op een middeleeuwse woonheuvel. Redelijk tot grote kans op archeologische sporen vanaf de middeleeuwen. Landschappelijk: Hoge waarde voor de historisch-landschappelijke lijn vanwege de ontginningsas/ gave poldergrens en een zeer hoge waarde voor de historisch-landschappelijke vlakken vanwege het polderland met veenputten. Nederzetting/Monumentaal: Zeer hoge waarde van de nederzetting en de relatie ervan met het landschap. Er is sprake van een verspreid polderlint van vóór 1850. De regio maakt tevens deel uit van het Nationaal Landschap Het Groene Hart.8

7 8

http://www.gemeentevlist.nl/ www.nationalelandschappen.nl

10

4 TYPOLOGIE De typologische indeling van panden is te vergelijken met familiekenmerken. Twee neven kunnen een verschillende neus hebben, maar toch sprekend op elkaar lijken. Zo kunnen ook gebouwen met verschillende uiterlijke kenmerken maar met dezelfde eigenschappen ondergebracht worden onder een zelfde familie; ofwel een gebouwtype. In dit hoofdstuk beschrijven we het gebouwtype waartoe de boerderij Beijerseweg 87/89 behoort. Dit type is eind 19e eeuw ontstaan vanuit het hallenhuis. Daarom begint dit hoofdstuk met het hallenhuis en vervolgens het type van rond 1900 en tot slot de kenmerken van een kaasboerderij. Dit levert het kader voor de detailkenmerken en bouwsporen die in het volgende hoofdstuk besproken worden.

4.1 Het hallenhuis De voornaamste kenmerken van het traditionele hallenhuis zijn de brede, compacte, rechthoekige vorm met grote, laag aflopende dakvlakken en lage zijgevels. Het skelet wordt gevormd door een aantal achter elkaar geplaatste ankerbalkgebinten. Dit skelet draagt het dak. De muren hebben een beperkte constructieve functie en dienen voornamelijk als scheidingswanden. De boerderij van het hallenhuistype met een voerdeel op een rechthoekige plattegrond en een deels opgehoogde gevel waar de kaas bereid werd.9

De gebinten van het origineele hallenhuis verdelen de ruimte in de breedte in drie beuken: een hoge middenruimte met aan weerszijde lage zijbeuken. De open middenbeuk, de deel, werd als werkruimte gebruikt. In de lage zijbeuken stond het vee, met de koppen naar de middenbeuk. De oogst werd op de zolder boven de deel opgeslagen of elders op het erf in een hooiberg. Bij de oudste boerderijen op een rechthoekige plattegrond is deze driedeling ook in het voorhuis aanwezig. Deze boerderijvorm kent een aantal nadelen, waaronder de lage zijgevels, waardoor in de zijbeuken erg kleine ruimten zijn met weinig daglicht. 10 De oudste boerderijen waren opgebouwd uit materialen die voor handen waren zoals hout, twijgen, leem en riet. Door toenemende vraag naar zuivel- en akkerbouwproducten werden tussen 1550 en 1650 boerderijen vergroot. Er vond een inwendige verschuiving plaats waarbij de functies wonen en werken min of meer gescheiden werden. Tegen de brandmuur werd in de stal een nieuwe stookplaats gemaakt, rug aan rug met de schouw in de oude middenkamer. Hierdoor ver9

Mr. S.J. Fockema Andreae e.a., Duizend Jaar Bouwen in Nederland (Amsterdam 1957) p.269. Mr. S.J. Fockema Andreae e.a., Duizend Jaar Bouwen in Nederland (Amsterdam 1957) p.269.

10

11

plaatste de keuken naar het achterhuis. In het begin was de ruimte nog in open verbinding met de stal en werd vooral gebruikt als zomerkeuken. Later werd deze ruimte vaak permanent afgescheiden van de stal door een wand. Deze ruimte werd dan de ruimte voor de zuivelbereiding of de woonkeuken. In de loop der eeuwen werden boerderijen meer en meer van steen gebouwd, en vanaf de 17e eeuw werden de meeste boerderijen voorzien van stenen gevels. In de 18e eeuw vinden er door economische malaise, overstromingen en veepest weinig veranderingen plaats.

4.2 Boerderijen van rond 1900 Rond het midden van de 19e eeuw komt de economie op agrarisch gebied in een bloeiperiode. Praktisch alle boerderijen werden in deze tijd gemoderniseerd en/of vergroot met behoud van een deel van de oude bouwmassa. Vooral aan het eind van de 19e eeuw worden veel oude boerderijen geheel vervangen door een moderner exemplaar. Deze nieuwe boerderijen voldoen dan aan de eisen en het schoonheidsideaal van die tijd. De 19e eeuw kenmerkt zich door technische vooruitgang, o.a. in de baksteenindustrie. De gevels worden symmetrisch en hoger opgemetseld waardoor het mogelijk wordt om ook schuifvensters in de zijgevels te plaatsen t.b.v. meer licht. De meeste nieuwe boerderijen krijgen een pannen dak. In de tweede helft van de 19e eeuw doet in het voorhuis van de boerderij de gang zijn intrede. De gang werd meestal in het midden van het voorhuis geplaatst. Deze kwam dan uit op de voordeur in het midden van de voorgevel. Links en rechts van de gang werden de vertrekken gesitueerd. Aan de ene kant van de gang bevond zich de kelder met opkamer en daarachter vaak de keuken. Aan de andere zijde van de gang bevond zich de woonkamer, die vaak later weer bestond uit een aparte voor- en achterkamer, al dan niet met kamer en suite deuren ertussen. Omdat ook de zijgevels van het stalgedeelte hoger opgetrokken werden, was een ankerbalkconstructie niet altijd meer nodig. Als de nieuwe boerderij smaller van opzet was, konden de zijgevels en een langsgebint met standvinken het dak dragen. Tegelijkertijd bleef de bouwtraditie van houten gebinten tot ca. 1950 in stand. Een boerderij van rond 1900 De zijgevels zijn bij het woongedeelte en het stalgedeelte opgetrokken tot verdiepingshoogte en dragen mede de kap.

4.3 Invloeden van architectuurstijlen op de boerderijenbouw Nieuwe stijlen in de stedelijke architectuur van de 19e eeuw hadden ook invloed op de landelijke bouwkunst. In de voorgevel van de boerderijen werd symmetrie geïntroduceerd. Het venster van de opkamer werd zoveel mogelijk op één lijn met de andere schuifvensters geplaatst. Soms verraadt slechts het keldervenster onder het opkamervenster dat de symmetrie slechts een façade is.

12

Kenmerkend voor voorgevels uit boerderijen van eind 19e/ begin 20e eeuw is dat de voorgevel (vrijwel) symmetrisch is. De kelder / opkamer was voor de beoogde symmetrie een probleem. Hiervoor werd of het kelderluik naar de zijgevel geplaatst. Het opkamerraam kreeg meestal (vrijwel) dezelfde afmetingen als de andere vensters, wat tot gevolg had dat de vensterbank van het opkamerraam in de opkamer net boven de vloer uitkwam. Soms werd de gehele kelder één travee naar achter geplaatst. In de tweede helft van de 19e eeuw kozen architecten hun elementen en gevelindelingen uit de rijke geschiedenis van de architectuur. Veel details zijn geïnspireerd op de gangbare stijlen, zoals de Neorenaissance, of het Classicisme. De architecten verwerkten die historische onderdelen weer op een nieuwe, eigen wijze. Als term voor deze manier van ontwerpen is het woord eclectisch gekozen. Het Eclecticisme komt van het Latijnse eclectus, dat 'uitgezocht' betekent. In de boerderijbouw zijn de belangrijkste kenmerken van deze invloed siermetselwerk, hardstenen aanzet- en sluitstenen rond de vensters en deuren (of een imitatie daarvan in stucwerk), gedecoreerde muurankers van gietijzer (rozetankers) en rijk gedetailleerde windveren langs de dakrand met een makelaar. Na het derde kwart van de 19e eeuw is de uitbundige geveldecoratie duidelijk aanwezig. Het begint met versieringen van sluitstenen boven vensters en deuren en het gebruik van gegoten rozetankers. Daarop volgt de versiering van de plint van de voet van de muren met mozaïeken en afbeeldingen. Verschillende kleuren bakstenen worden in de gevel gecombineerd. De rode baksteen wordt steeds vaker gebruikt om spekbanden mee aan te brengen of om rollagen, segmentbogen en hanenkammen mee te accentueren. Voordeuren en kelderramen worden voorzien van sierlijke gietijzeren roosters. Vooral de jongere boerderijen van rond 1900 hebben kleurige voorgevels met gevarieerde en kunstig uitgezaagde windveren met makelaars en/ of hangwerken bij de dakrand. Dit zijn invloeden van de chaletstijl. Door de hele Krimpenerwaard ziet met dezelfde motieven aan houtsneden terug. De windveren werden met behulp van mallen gemaakt. Enkelen van dergelijke mallen zijn bewaard gebleven. Hallenhuisboerderij in Westbroek in de stijl van de 19e eeuw.

Bron: Markant Maartensdijk p.14 Typerend is ook het samengestelde venster in de top van de voorgevel, het zogenaamde serlianaof engelenvenster. Dit is een driedelig venster dat geïnspireerd is op de architectuur van de Itali13

aanse architect Serlio. Deze architect woonde in de 16e eeuw geruime tijd in Nederland. Zijn architectuurboeken werden in ons land niet alleen uitgegeven maar ook goed gelezen. In de 19e eeuw werden de denkbeelden van Serlio in een moderner jasje gestoken11. De engelenramen en sierlijke windveren komen veel voor in de Lopikerwaard, Krimpenerwaard en tot aan het Vechtplassengebied.12

Drie voorbeelden van engelenramen zoals die te vinden zijn in de omgeving tussen Nieuwerkerk aan den IJssel en Oudewater. Twee van de drie daken hebben de originele windveer behouden.

4.4 De kaasboerderij In het Groene Hart werd na de ontginning van het veengebied veel grond gebruikt voor akkerbouw. Vanaf de 14e eeuw begon het zeewaterpeil langzaam te stijgen en de bodem begon in te klinken. De bodem werd daardoor natter en minder geschikt voor het verbouwen van akkerbouwgewassen. Hier en daar werd nog graan, groente, raap- en hennepzaad, vezel- en oliehoudende gewassen verbouwd. Maar steeds meer boeren zagen zich gedwongen om te stoppen met akkerbouw en over te gaan op veeteelt. Gras groeit er immers wel goed.13 Door de specifieke omstandigheden van het landschap ontstond er in het Groene Hart al vroeg een levendige zuivelproductie en -handel. Aan de westkant van het gebied maakten de boerinnen – want de zuivelverwerking was het werk van de vrouw – vooral roomboter en daarnaast kaas, terwijl in het midden en aan de oostkant van het Groene Hart het juist andersom was. Kaas werd al in de middeleeuwen verhandeld. Hierdoor groeiden onder andere Woerden en Gouda uit tot echte kaassteden. De regio staat nu nog steeds bekend om het beeld van grazende koeien in uitgestrekte polders. Hier zijn dus veel kaasboerderijen te vinden.14 Gebruik van de ruimtes In de (hallenhuis)boerderijen werd oorspronkelijk in het hoge middengedeelte - de deel - in de winter het graan gedorst. Toen er minder en ten slotte geen graan meer werd verbouwd, versmalde de brede deel gaandeweg tot voergang voor de koeien. De simpele stalling van de koeien, waarbij de mest door mestluiken in de zijwanden naar buiten werd gewerkt, maakte plaats voor hygiënischer stallen, met achter de koeien de groep, grup of goot voor de opvang van mest. Deze hygiënische stallen zorgden voor schonere melk en dat gaf een kwaliteitsverbetering bij de kaasbereiding. De groepstallen werden groter, meestal langer, en ruimer van opzet door de zijwanden hoger op te trekken. Tegelijkertijd werd het ankerbalkgebint (een dwarsgebint) soms vervangen door een langsgebint wat beter past bij hoge, dragende gevels en meer gebruiksvrijheden bood

M. Laméris, Markant Maartensdijk (Maartensdijk 1997) p. 14. De Krimpenerwaard pp.382-3. 13 H. Hoogendoorn, De Kleine Geschiedenis van Het Groene Hart, deel 4: Boerenbedrijvigheid (Zwolle 2009) p. 38. 14 T. de Joode, Landleven, Het Boerenbestaan van Toen (Eindhoven 1981) pp. 14-15. 11 12

14

voor de ruimte-indeling. Ook werden de mestluikjes in de zijgevels vervangen door groepdeuren in de achtergevel. Een kaasboerderij heeft vaak enkele karakteristieke elementen, te weten een wringhuis met een waterfornuis, een kelder met pekelbakken en een kaaskamer. Daar waar in de 16e en 17e eeuw de zomerkeuken was, ontstond bij kaasboerderijen het wringhuis: tegen de achterkant van de brandmuur. De stal werd hierdoor ingekort. Om meer licht in deze werkruimte te krijgen, werden de zijgevels deels opgehoogd zodat grotere vensters geplaatst konden worden. Tegen de brandmuur werd het waterfornuis gebouwd zodat het kon profiteren van de schoorsteen van het voorhuis. De kelder diende als opslagruimte waar melk koel bewaard kon worden.15 In het wringhuis werden in de kaastobbe de vaste bestanddelen (wrongel) van de aangezuurde melk gescheiden van de vloeibare. De temperatuur van de wrongel werd in een tobbe op het fornuis verhoogd door warm water toe te voegen. Met een fijne zeef haalde de boerin de wrongel uit de tobbe en plaatste het in de kaasvormen. De kazen-in-wording werden enkele dagen in de langwerpige pekelbakken gelegd. Daarna werden de kazen op houten planken gelegd in de kaaskamer om te drogen en te rijpen.16 In de Krimpenerwaard werd meestal de middenkamer voor de brandmuur ingericht als kaaskamer.17

C.L. van Groningen, De Krimpenerwaard (Zwolle 1995) p. 332. H. Hoogendoorn, De Kleine Geschiedenis van Het Groene Hart, deel 4: Boerenbedrijvigheid (Zwolle 2009) p. 42-3.3 17 C. van Groningen, De Krimpenerwaard p. 344. 15

16

15

5 BOUWGESCHIEDENIS Een historische boerderij is een dynamisch en functioneel bedrijfsgebouw. Daarom worden deze gebouwen vaak aangepast een woonwensen van de bewoners en aan de eisen die de veranderende agrarische sector stelt. Aan de meeste boerderijen is daarom niet één bouwjaar te koppelen, maar de ouderdom is een complex van elkaar opvolgende verbouwingen een aanpassingen. Aan de hand van de bewonersgeschiedenis en de bouwsporen van de boerderij zijn er globaal vijf belangrijke bouwfasen te herleiden:  Voorganger  De bouwtijd 1864 of 1869  Verbouwing vermoedelijk begin 20e eeuw  Verbouwing 1946  Verbouwing 1974-1976.  Verbouwing 1985

5.1 Voorganger Op de kadastrale kaart uit 1811-1832 staat de voorganger van de boerderij getekend. Deze boerderij staat met de nok evenwijdig aan de weg. Tussen de weg en de boerderij staat een hooiberg. De stalzijde van de boerderij is aan de rechterkant. Achter de boerderij is een schuur/ stal vlak aan het water. Eigenaar van de boerderij en bijna alle percelen rondom de boerderij, de weg en een deel van de wetering is Jan Bondt. In het kadaster staat hij omschreven als koopman te Amsterdam. Hij was een vooraanstaand rechtsgeleerde en financier die meewerkte aan de totstandkoming van verschillende wetboeken en de oprichting van de Nederlandsche Bank18. Hij woonde hier dus niet zelf. Wie de pachter was, is onbekend. De krappe situering pal tegen de weg aan heeft er mogelijk mee te maken dat men de middeleeuwse woonheuvel zo goed mogelijk wilde benutten. De kleine percelen vlak bij de boerderij liggen wat hoger en konden als bouwland dienen. Het is aannemelijk dat dit de hennepakkers waren. De grotere percelen zijn weiland. Achter de boerderij liggen enkele veenputten. Kadastrale kaart 1811-1832 Bestemming van de kadastrale percelen volgens de legger: (De eigenaar is Jan Bondt.) 1415 Huis, schuur en erf 1386 watering 1387 Bosch hakhout( vermoedelijk wordt hier bedoeld een weg met knotbomen die dienen als hakhout) 1388 watering 1412 Water als (en?)weiland 1413 bouwland 1414 Bouwland 1416 Bouwland 1417 weiland 1418 water als (en?) weiland Bron: Watwaswaar.nl Jan Bondt, geb. te Amsterdam 2 Dec. 1766, overl. aldaar 8 Juli 1845, rechtsgeleerde en financier. Bron: http://www.biografischportaal.nl/persoon/53647412

18

16

5.2 De bouwtijd 1864 of 1869 De huidige boerderij is in tweede helft 19e eeuw gebouwd. In een balk op zolder staat het jaartal 1864 of 1869. Dit klopt met het feit dat op de Topografische militaire kaart uit 1899 de huidige boerderij getekend staat. Topografische militaire kaart Moordrecht 1899 kaartnummer 482 Hierop is de huidige boerderij met de brede sloot goed herkenbaar.

Bron: Watwaswaar.nl

De plattegrond bestond uit een tweebeukig voorhuis. In de linker, smalle beuk was de kelder en de opkamer gelegen. In de rechter, brede beuk was een grote, lichte woonkamerkeuken. Vanuit deze woonkamerkeuken konden de opkamer en de kelder bereikt worden. De voordeur bevond zich in de rechterzijgevel op de huidige plaats, dus voor de brandmuur. Door de voordeur kwam men uit op een gang die (waarschijnlijk) over de volle breedte van de boerderij liep. De gang werd door de brandmuur van de stal gescheiden. De stal had vermoedelijk een langsgebint maar hier is niets met zekerheid van bekend.

5.3 Verbouwing vermoedelijk begin twintigste eeuw In de jaren dertig van de twintigste eeuw is binnen het bouwvolume het woongedeelte aan de linkerkant uitgebreid. De woonkamerkeuken werd nu in twee aparte ruimten ondergebracht. De brandmuur aan de linkerkant van het woongedeelte werd op de begane grond doorbroken en hier werd een keuken gemaakt met twee schuiframen en een gemetselde schouwtje. Om te voorkomen dat men door de woonkamer heen moest om in de kelder te komen, werd de gang doorgetrokken naar de voorgevel. Hiervoor werd het middelste schuifvenster verplaatst. (Op de tekening uit 1946 staat hier een deur getekend - wat logisch is - maar deze heeft er vermoedelijk nooit gezeten.)

17

Vermoedelijk is in dezelfde periode –maar voor 1946 - aan de achterzijde een extra stalruimte gebouwd. Deze stal was eveneens langwerpig van vorm maar iets smaller dan de rest van de boerderij waardoor er een verspringing in de rechter zijgevel is ontstaan. Oorspronkelijk had deze stal lagere zijgevels dan de boerderij.19

5.4 Verbouwing 1946

Bouwvergunningstekening uit 1946. Het brede venster in de gewijzigde linkerzijgevel is in werkelijkheid anders uitgevoerd. Het keldervenster is niet op de goede plaats getekend. Van 1946 tot 1974 was dhr. E.C. Verstoep de eigenaar van de boerderij. De heer Verstoep was veehandelaar en getrouwd met Jannetje den Ottenvanger.Waarschijnlijk is de verbouwing van 1946 gedaan om woonruimte te creëren voor opaatje en omaatje.20 In de linker, smalle beuk werd een zelfstandige woonruimte voor hen gecreëerd. Op de tekeningen uit 1985 staat voor dit deel van het pand: “bewoond door bejaard echtpaar”. In de linkerzijgevel werd een fraaie voordeur, een driedubbel breed raam en een schuifraam gemaakt. De boerderij is tot na de Tweede Wereldoorlog als boerderij in bedrijf geweest. Daarna werden de stal en de hooizolder een tijd lang gebruikt als opslag voor kolen. Tussen 1946 en 1974 werd het stalgedeelte rechts achter ook in gebruik genomen voor bewoning. De aangebouwde, verlengde stal bleef in gebruik als stal.

19 20

Vriendelijke mededeling dhr Rueb. Vriendelijke mededeling dhr Rueb.

18

De rechterzijgevel en de plattegrond rij tussen 1946 en 1974.

De boerderij kort na 1946. Op de foto is goed te zien hoe de voorgevel er oorspronkelijk uit heeft gezien. Oorspronkelijk was alleen de plint gepleisterd en boven de schuiframen zijn hanenkammen waar te nemen in sierpleisterwerk. Tijdens het geheel pleisteren van de voorgevel zijn de hanenkammen verdwenen. Alleen boven het engelenraam is er nog sierpleisterwerk aanwezig. De oorspronkelijke windveer met overstek en makelaar met hangwerk zijn op deze foto ook nog goed te zien. In de rechter zijgevel heeft het wringhuis een raam en het stalgedeelte heeft nog stalvensters. Bron: Fam Rueb. fotograaf onbekend.

19

De boerderij van vóór 1974. De rechterzijde van de voormalige deel is hier inmiddels eveneens bij het woonhuis getrokken. De twee voormalige gietijzeren stalramen zijn vervangen door een tweelichtvenster. Er is achteraan de gevel nog geen deur. Bron: Fam Rueb. fotograaf Janco Alblas.

De aangebouwde stalruimte is in de jaren 70 nog intact als stal. Hier bevond zich een enkelvoudige balklaag die in het midden werd ondersteund door een eenvoudig langsgebint. Bron: Fam Rueb. fotograaf Janco Alblas

5.5 Verbouwing 1974-1976 De fam. Rueb heeft de boerderij samen met vrienden gekocht onder de voorwaarde dat opa en oma er mochten blijven wonen. De boerderij was dus in die tijd in drieën bewoond; de heer en mevrouw Rueb, de vrienden, n.l. dhr en mevr Van de Vijver - Wildervanck, en opa en oma Verstoep.

20

Bouwvergunningstekening 1974, niet geheel overeenkomstig de tekening uitgevoerd. In de periode 1974-1976 is de boerderij ingrijpend verbouwd en zijn alle stalruimten voor bewoning geschikt gemaakt. Het verlengde stalgedeelte werd geheel vernieuwd. Het plan was om de kap op te vijzelen en de zijmuren hoger op te metselen. De muren waren echter te slecht en moesten in zijn geheel herbouwd worden.21 Alleen de authentieke stalramen zijn grotendeels hergebruikt in de nieuwe zijgevels. Deze verlengde stal werd nu de voornaamste woonruimte met een grote vide. Achter de oorspronkelijke voordeur was een badkamer gepland maar deze is nooit uitgevoerd. Hetzelfde geldt voor de ramen die in de gevel bij de badkamer horen. De voordeur verplaatste naar rechts achteraan. In de linker smalle beuk woonden nog steeds opa en oma.

5.6 Verbouwing 1985

Verbouwingstekening uit 1985. Het raam op de verdieping van de zuidgevel is anders uitgevoerd. De plaats van de deuren is ook niet overal juist getekend. Volgens dhr Rueb was het oorspronkelijke metselwerk van de verlengde stal gemetseld met ‘roggepap’ en dus niet te behouden.

21

21

Bij deze verbouwing wordt de plattegrond wat minder hokkerig. Opa en oma wonen nog aan de linkerkant van de boerderij. Er ontstaan twee woonkamers. Een deel van de gang en de muur tussen opkamer en woonkamer wordt gesloopt. De schouw in het voorhuis wordt vernieuwd. De trap naar boven wordt vervangen. Van de gang wordt er een tochtportaaltje afgescheiden. In 1980 vertrekt de familie Van de Vijver en koopt familie Rueb hun deel. Vanaf 1980 werd het voorste deel van de boerderij verhuurd tot mei 2012. De boerderij zoals deze er tegenwoordig uitziet.

22

6 TECHNISCHE BESCHRIJVING De boerderij is een vrijstaand gebouw met een rechthoekige plattegrond welke bestaat uit één bouwlaag en een zolderverdieping. De aangebouwde stalruimte heeft ook een rechthoekige plattegrond maar is beduidend smaller. De kapconstructie van zowel de boerderij als de stalruimte bestaat uit een zadeldak. Het dak was oorspronkelijk bedekt met rode Oudhollandse dakpannen. Tegenwoordig is het dak bedekt met rode betonnen sneldekkers.

6.1 Constructie De boerderij is oorspronkelijk opgebouwd uit dragende gevels van steens metselwerk zoals dat bij een traditionele boerderij uit die tijd gebruikelijk was. De indeling van het woonhuis was tweebeukig, met rechts de brede beuk. Van de indeling van het stalgedeelte is niets met zekerheid bekend. Gezien de afmetingen van de boerderij, de ontwikkeling van de plattegrond en de maximale overspanningsmogelijkheden van een gewone balklaag is de volgende constructie de meest voor de hand liggende: twee langsgebinten met daartussenin een smalle voerdeel. Tussen de voorgevel en de brandmuur bevinden zich twee dakspanten en tussen de brandmuur en de achtergevel eveneens twee dakspanten die qua opbouw gelijkvormig zijn. De laatste twee dakspanten zijn alleen iets lager. De dakspanten zijn met halfhoutse verbindingen en gesmede spijkers in elkaar gezet. De dakspanten zijn in een later stadium versterkt door een extra trekbalk aan te brengen die met slobbouten is bevestigd. Dit is mogelijk gebeurd toen de zolder van de boerderij in gebruik kwam als opslagplaats voor de kolenhandelaar. Links in het voorhuis bevindt zich een gemetselde kelder. Aan de bovenzijde is de kelder voorzien van een houten balklaag met daartussen gemetselde troggewelfjes. Boven de kelder bevindt zich de voormalige opkamer. De wanden van gang en de opkamer zijn voor een deel verwijderd zodat er vanuit de opkamer een open verbinding met de woonkamer is ontstaan. De vloerbalken van de bovenverdieping worden op deze plaats opgevangen door een ondersteuningsconstructie van eikenhout. Alle vloerbalken zijn nog origineel en zijn met muurankers verbonden aan de gevels. Bij de voorgevel en bij de kelder zijn sierlijke gietijzeren rozetankers toegepast. In de achtergevel en de zijgevels zijn eenvoudige (hergebruikte) gesmede muurankers gebruikt. Gezien de grote hoeveelheid muurankers van de zolderbalken ter hoogte van de muurplaat in de zijgevels, zal er in het stalgedeelte op de deel oorspronkelijk een langsgebint zijn geweest. Dit gebint is vervangen door dragende binnenmuren toen de deelruimte (in fasen) bij het woonhuis is getrokken.

6.2 De voorgevel De voorgevel is gelegen op het noordwesten. De voorgevel bestond oorspronkelijk uit schoon metselwerk uitgevoerd in kruisverband met stenen in waalformaat. De voorgevel is steens dik en tegenwoordig gepleisterd. De voorgevel was oorspronkelijk voorzien van een drietal zesruit schuiframen en een engelenraam. Het middelste schuifraam is vermoedelijk in de jaren dertig iets naar links verplaatst. De gevelopeningen zijn sinds de jaren dertig niet meer gewijzigd. Alle kozijnen zijn na 1974 vervangen door kozijnen met een vast kalf met een klepraampje als bovenlicht. De nieuwe ramen hebben ongeveer dezelfde roedenverdeling gekregen als de oorspronkelijke ramen. Het oorspronkelijke schuifraam van de opkamer met het daaronder gelegen keldervenster zijn nu één venster. Het engelenraam in de topgevel had oorspronkelijk eveneens met een schuifraam, tegenwoordig is het een stolpraam. De oorspronkelijke houten wind- en dekveer met makelaar en hangwerk zijn verdwenen. De huidige wind- en dekveer is tegen de gevel gemonteerd waardoor het dak haast geen overstek meer heeft zoals dat vroeger wel het geval is geweest.

23

De gepleisterde voorgevel anno 2012. De gevelindeling is nog oorspronkelijk. De huidige nieuwe windveer heeft echter haast geen overstek meer. De oorspronkelijke makelaar in de geveltop is verdwenen.

Detail van de oude foto van de boerderij van na 1946. In de voorgevel zien we drie schuifvensters. De plaats van het middelste schuifraam is oorspronkelijk meer naar rechts geweest, dus min of meer in het midden van de voorgevel en recht onder het engelenvenster. Aan de rechterzijde van het schuifraam zien we afwijkend /nieuw ingeboet metselwerk zitten. De gang loodrecht op de voorgevel in het midden van het voorhuis is dus niet uit de bouwtijd, maar van later (vermoedelijk van rond 1930). Bij het realiseren van de gang moest het schuifraam naar links worden omgezet. Op basis van deze foto is het aannemelijk dat de gang in de voorgevel geen deur heeft gehad. Bron: Fam Rueb. fotograaf onbekend Het venster boven de opkamer met daaronder het keldervenster. Rechts daarnaast het venster dat in de jaren 30 naar links is omgezet vanwege de gang. De oorspronkelijke schuiframen bevonden zich op bijna gelijke hoogte, waarbij het linker schuifraam in de opkamer tot op de grond doorliep. Het kelderraam en het venster van de opkamer zitten nu gevat in één kozijn. Oorspronkelijk was er een onderbreking door middel van een onderdorpel tussen de beide vensters. De oorspronkelijke uitkragende, hou24

ten onderdorpels zijn vervangen door kleinere, niet uitstekende onderdorpels met daaronder hardgebakken keramische waterdorpelstenen. In het engelenraam is ook een nieuw kozijn geplaatst, waarbij het middelste schuifraam is vervangen door een stolpraam. Boven het engelenraam is, ondanks dat de voorgevel nu geheel is gepleisterd, het oorspronkelijke sierpleisterwerk nog wel aanwezig. Links boven het engelenraam bevinden zich nog twee authentieke haken waaraan de bovenleiding met porseleinen isolatoren hing voor de oorspronkelijke elektriciteitsvoorziening. Eén van de vier fraaie, authentieke, gietijzeren rozetankers die in de voorgevel nog in het zicht zijn gebleven.

De rozetankers van gietijzer verschenen rond 1850 in Nederland. Tot ongeveer 1920 bleven deze in zwang, daarna raakte gietijzer meer en meer uit beeld.

Bron. Bot, P, Vademecum historische bouwmaterialen, installaties en infrastructuur, Arnhem 2009, p. 294.

25

6.3 Linker zijgevel De linker zijgevel is gelegen op het noordoosten. Van alle gevels verkeert deze linker zijgevel nog in de meest authentieke staat. Voor het grootste deel is de linker zijgevel gepleisterd. In de linker zijgevel zijn de drie functies van de binnenruimten goed af te lezen. Het kelderraam met de drie bovengelegen rozetankers verraad de plaats van de kelder met de daarboven gelegen opkamer. Naast de kelder en de opkamer bevinden zich twee schuifvensters vermoedelijk uit begin 20e eeuw. Hierachter bevond zich de authentieke keuken. Naast de keuken begon oorspronkelijk het stalgedeelte van de voormalige deel. Deze stalruimte werd in 1946 verbouwd tot een extra woongedeelte voor de oudere boer en boerin. Op de plaats waar normaal gesproken de stalramen van de deel horen te zitten, bevinden zich een in Jugendstil vormgegeven voordeur met daarnaast een toiletraampje en een tweetal schuiframen uit 1946. Het achterste gedeelte van de zijgevel is van het aangebouwde stalgedeelte. Deze gevel bestaat uit nieuw schoon metselwerk in wild verband met hergebruikte authentieke stalramen. Totaaloverzicht van de linker zijgevel van voor naar achteren.

Totaaloverzicht van de linker zijgevel van achteren naar voren.

26

Het authentieke kelderraam in de linker zijgevel en de drie gietijzeren rozetankers voor de balken waartussen de troggewelfjes zijn gemetseld. De rozetankers zijn rond van vorm en grover vormgegeven in tegenstelling tot de rozetankers in de voorgevel die ovaal van vorm zijn en fijner zijn gedetailleerd.

Het linker venster is nog geheel oorspronkelijk. In het kozijn zijn boven en onder de duimen nog aanwezig waar oorspronkelijk de buitenluiken aan hebben gehangen. In het H-raam zijn nog toognageltjes te zien waar de roeden hebben gezeten. Oorspronkelijk is het dus een zesruit Empire schuifraam geweest net zoals in de voorgevel.

27

Eén van de oorspronkelijke buitenluiken is nog in de schuur aanwezig.

De Jugendstil voordeur in de linker zijgevel is vermoedelijk in 1946 aangebracht en is dus waarschijnlijk hergebruikt. De voordeur is zeer karakteristiek vormgegeven met kleine ruitjes in kathedraalglas en een messing brievenbus.

28

Links naast de voordeur bevindt zich een toiletraampje, een samengesteld driedelig schuifraam en nog een enkel schuifraam uit 1946. Boven de vensters bevinden zich ter hoogte van de muurplaat diverse smeedijzeren muurankers. De muurankers verschillen van formaat en type. Bij de bouw van de boerderij zijn er dus waarschijnlijk hergebruikte muurankers toegepast.

Aansluiting van de aangebouwde stalruimte die in 1974-1976 opnieuw is opgetrokken met gebruikmaking van de oude stalramen.

6.4 Achtergevel De achtergevel is gelegen op het zuidoosten.Tegen de oorspronkelijke achtergevel van de voormalige deel is aan het begin van de twintigste eeuw een extra stalruimte aangebouwd. Deze verlengde stal is tussen 1974-1976 geheel vernieuwd. Hierbij zijn de zijgevels hoger geworden. Het aangebouwde stalgedeelte is iets smaller dan de boerderij zelf zodat er bij de oorspronkelijke achtergevel een zogenaamde ‘krimp’ is ontstaan. In de originele achtergevel bevinden zich twee vensteropeningen voor de ventilatie van de zolder. Tegen het linker deel van de achtergevel is in de krimp na 1946 een toiletruimte aangebouwd. Deze is later vergroot. Het aangebouwde afdak is uit eind 20e eeuw.

29

De achtergevel van de boerderij met de aangebouwde stalruimte. Het aangebouwde stalgedeelte is iets smaller dan de boerderij zelf zodat er bij de oorspronkelijke achtergevel een zogenaamde ‘krimp’ is ontstaan. De aangebouwde stalruimte is in 1974-1976 vernieuwd. De aangebouwde toiletruimte in de krimp is gedeeltelijk ouder, het geconstrueerde afdak ervoor weer niet. De vensteropeningen zijn vermoedelijk niet origineel. Langs de dakrand bevinden zich nog originele muurankers van smeedijzer voor de dakgordingen of wurmten. De achtergevel heeft oorspronkelijk net zoals de voorgevel ook een windveer met overstek heeft gehad. Dit is te zien op de foto van vlak na 1946. De huidige achtergevel van het aangebouwde stalgedeelte die in de jaren 70 geheel is vervangen door nieuwbouw. Een rond venster als bovenlicht, op de plaats waar oorspronkelijk het hooiluik hoort te zitten, was destijds te duur. Daarom is het als een achthoekig venster uitgevoerd.

6.5 Rechter zijgevel De rechter zijgevel is gelegen op het zuidwesten. De zijgevel is in verschillende fasen aangepast. De voorste twee vensteropeningen en de opening van de voordeur zijn authentiek. Het venster rechts van de voordeur is gemaakt in 1946. Op de oudste foto van de boerderij van kort na 1946 zijn nog twee stalramen waar te nemen van de voormalige deelruimte. Deze zijn op de foto uit de jaren 70 vervangen door één groot tweelichtvenster. Rond dit nieuwe venster is het metselwerk ingeboet. De voormalige deel was toen al in zijn geheel bij het woonhuis getrokken. Verder was er op het dak van de voormalige hooizolder tussen 1974-1976 een dakkapel gerealiseerd. In de jaren ‘80 werd er aan het eind van de zijgevel nog een extra buitendeur gemaakt. In de authentieke gevelopeningen zijn de kozijnen vervangen.

30

Totaaloverzicht van de rechter zijgevel van voor naar achteren.

Detail van de foto van de boerderij van vlak na 1946. Het voorhuis is in gebruik voor bewoning (schuifvensters met luiken). De voordeur is teruggeplaatst in een getoogde nis. Deze nis is afgewerkt met stucwerk. Mogelijk is deze voordeur niet origineel maar van het begin van de 20e eeuw. Daarnaast is er een venster te zien dat geplaatst was in 1946 bij de realisatie van het wringhuis. Het rechter deel van het achterhuis is nog in gebruik is deel/stalruimte (gietijzeren stalramen). Bron: Fam Rueb. fotograaf onbekend De boerderij begin jaren ’70. De rechterzijde van de voormalige deel is inmiddels eveneens bij het woonhuis getrokken. De twee voormalige gietijzeren stalramen zijn vervangen door een houten kozijn met een tweelichtvenster. Bron: Fam Rueb. fotograaf Janco Alblas

31

De twee empire zesruit schuifvensters van de woonkamer in de rechter zijgevel zijn, net zoals bij de vensters in de voorgevel, vervangen door nieuwe kozijnen met vaste ramen. Deze zijn voorzien van voorzetramen ter isolatie.

In de rechter zijgevel zijn ter hoogte van de muurplaat, net zoals bij de linker zijgevel, diverse oude, hergebruikte, gesmede muurankers waar te nemen van verschillende typen en leeftijden. Hier zijn twee verschillende muurankers naast elkaar in de rechter zijgevel te zien. Het rechter anker is zeer waarschijnlijk 18e-eeuws. Rechts naast het kruisvenster is in de jaren 70 aan het einde van de zijgevel van het boerderijgedeelte een extra buitendeur gerealiseerd. Daarnaast is er op het dak nog een dakkapel gerealiseerd. Deze heeft min of meer dezelfde vorm als de dakkapel die zich op het rechter dakvlak van het aangebouwde stalgedeelte bevindt.

32

De rechter zijgevel van het vernieuwde, aangebouwde stalgedeelte. In deze zijgevel zijn oude stalramen hergebruikt. Het afdak voor de ingang en de dakkapel zijn nieuwe toevoegingen en hebben dus niets met de oorspronkelijke historische bouwvormen te maken.

Het voorste deel van het linker dakvlak boven het boerderijgedeelte is qua vorm vrijwel ongewijzigd gebleven. De voorste schoorsteen is authentiek of uit het begin van de 20e eeuw. De middelste schoorsteen is uit de bouwtijd en de achterste uit 1974-1976. De lichte knik (verlaging) in de nok, net na de brandmuur bij de overgang van de huiszolder naar de voormalige hooizolder, is authentiek.. (Deze knik is op de oude foto van kort na 1946 ook al waar te nemen.)

6.6 Interieur algemeen Het interieur van de boerderij bestaat uit drie hoofdruimten, namelijk: Het voorhuis met daarboven de huiszolder, het voormalige stalgedeelte met daarboven de voormalige hooizolder (voor opslag) en de aangebouwde stalruimte (in de jaren 70 geheel vernieuwd) met daarboven een vide. Het interieur is in de loop der tijd verschillende malen verbouwd, waarbij de voormalige deel en de hooizolder in een aantal fasen steeds verder geschikt zijn gemaakt voor bewoning. In het interieur zijn net zoals in bij het exterieur globaal vijf bouwfasen te herkennen qua bouwstijl en materiaalgebruik, namelijk:  De bouwtijd 1864 of 1869  Verbouwing vermoedelijk begin 20e eeuw  Verbouwing 1946  Verbouwing 1974-1976.  Verbouwing 1985 Het grote aantal bouwfasen in een relatief korte tijd is voornamelijk ontstaan doordat het pand vrijwel zijn hele geschiedenis dubbel bewoond is geweest en zelfs een periode drievoudig bewoond was.

33

6.7 Interieur voorhuis In het voorhuis bevond zich waarschijnlijk oorspronkelijk alleen een woonkamer, een kelder met opkamer en een gang over de volle breedte langs de brandmuur. Aan het begin van de 20e eeuw is er in de linkerzijde van de gang een aparte keuken gerealiseerd met een doorbraak door de brandmuur naar de stal om vervolgens ook een stuk van de stal bij de keuken te kunnen trekken. Bij de realisatie van de aparte, nieuwe keuken ontstond er ook de behoefte om de kelder en de opkamer te kunnen bereiken zonder daarbij door de oude woonkamer te moeten lopen. Dit is waarschijnlijk de reden geweest waarom er een extra stuk gang tussen de woonkamer en de kelder werd gerealiseerd. Hierbij werd het middelste schuifvenster in de voorgevel iets naar links omgezet. Na de Tweede Wereldoorlog is er in 1946 vergunning aangevraagd om in het linkerdeel van de voormalige deel, achter de reeds bestaande keuken, een woongedeelte te realiseren voor o pa en oma Verstoep. In 1974-1976 is op de plaats van de gang (achter de voordeur) een badkamer gemaakt.Deze is in de jaren 80 van de 20e eeuw weer verdwenen samen met een stukje van de gang tussen de woonkamer en de kelder. Ook de muur tussen de voormalige opkamer en de woonkamer is in de jaren 80 gesloopt.

Indeling van het voorhuis van de boerderij. Tekening: Mw. C.E. Rueb.

34

De woonkamer in de huidige toestand. De houten vloer en de geprofileerde balken van de zoldering zijn authentiek. De schouw met openhaard is uit de jaren 80 van de twintigste eeuw.

In de jaren 80 is de opkamer bij de woonkamer getrokken. Daarbij is de wand van de opkamer opengebroken en tevens is er een stuk gangwand uit het begin van de twintigste eeuw verdwenen. (Het omgezette middelste schuifraam in de voorgevel is daarbij niet meer op zijn oorspronkelijke plaats teruggezet.)

35

De authentieke, voormalige 19eeeuwse toegangsdeur uit het voorhuis heeft tijdens de verbouwing in de jaren 70 een nieuwe functie gekregen. Hij functioneert nu in het achterhuis als toegangsdeur van de vide naar de slaapkamers in het achterste gedeelte van de hooizolder.

De kelder in het voorhuis is nog geheel in zijn oorspronkelijke staat aanwezig. In de kelder bevindt zich een houten balkenlaag met daartussen gemetselde troggewelfjes. Op de vloer liggen nog de oorspronkelijke rode plavuizen (estrikken).

36

Langs de kelderwand bij de voorgevel is op de vloer een oude pekelbak gemetseld waar vroeger de kazen in werden gelegd. De pekelbak heeft bijzondere vloertegels uit de jaren 20.

De gang in kijkend richting de voorgevel. Het bovenlicht zorgt ervoor dat het licht uit het middelste venster van de voorgevel ook in de gang benut wordt. Vanwege de diverse verbouwingen en wijzigingen aan het interieur zijn er in de gang van het voorhuis verschillende typen deuren waar te nemen. De achterste twee deuren stammen uit de late 19e eeuw, de voorste deur uit 1946.

37

Een oude tussendeur in de gang van het voorhuis naar het achterhuis is een authentieke staldeur. Deze tussendeur bevindt zich tegenwoordig voorbij de brandmuur. Mogelijk is deze staldeur verplaatst toen er een gedeelte van de deel bij het voorhuis werd getrokken. Links zien we een omtimmering van de tweede trap die in 1946 is aangebracht en onderdeel uitmaakt van het voormalige woongedeelte van de ouderen (opa en oma). De trap komt uit op de voormalige hooizolder (achter de brandmuur).

De keuken in de linkerbeuk waar opa en oma Verstoep lang hebben gewoond. De authentieke aanrechtkastjes in de keuken met houten deurtjes van kraaldelen dateren van rond 1900- 1920. Het aanrecht bevindt zich onder de authentieke trap naar boven (huiszolder). De onderkant van deze trap is eveneens van dezelfde kraaldelen voorzien en komt mogelijk dus uit dezelfde tijd.

38

Dezelfde ruimte als de vorige foto. De keukenschouw met spinde is typerend voor het begin van de jaren 30 en is uitgevoerd in artdeco-stijl. De schouw is bijzonder en zeldzaam vanwege het ontwerp en de bouwmaterialen. (Geprofileerde en geglazuurde bakstenen gemetseld in de twee afwisselende kleuren groen en rood.) De spinde is bijzonder vanwege het glas-in-loodpaneel. De schouw en de spindekast vormen qua ontwerp en bouwstijl één eenheid. De keuken bevindt zich verder op de grens van het voorhuis met het achterhuis vanwege de doorbraak in de brandmuur. (Boven op zolder loopt de brandmuur bij de schoorsteen nog wel door.)

6.8 Interieur achterhuis In het achterhuis bevond zich oorspronkelijk een deel/ koeienstal met een langgebint. De deel is in fasen verbouwd voor bewoning. Daarbij is in de stalruimte het langsgebint vervangen door gemetselde wanden die de voormalige stalruimte in verschillende vertrekken opdelen. Aan het begin van de 20e eeuw was er al een keuken (gedeeltelijk) in de stalruimte gerealiseerd. Na de oorlog is in fasen de hele stalruimte voor bewoning geschikt gemaakt. In 1946 is er achter de keuken een gang met een aparte voordeur in de linker zijgevel gerealiseerd voor opa en oma Verstoep. De wandafwerking in de gang bestaat uit origineel betonemaillen en een lambriseringslat uit 1946.

39

In de gang is in 1946 een tweede trap gemaakt naar het voorste deel van de voormalige hooizolder die toen ook bij het woonhuis is getrokken.

Een paneeldeur uit 1946 in de voormalige woonkamer in het verbouwde achterhuis. De deur is van de firma Bruynzeel en heeft onderin dichte panelen en bovenin matglas, wat typerend is voor deze periode.

40

Een gedeelte van een catalogusblad van de firma Bruynzeel waarop de betreffende deur staat afgebeeld.

Bron. Bot, P, Vademecum historische bouwmaterialen, installaties en infrastructuur, Arnhem 2009, p. 214. In de voormalige woonkamer in het verbouwde achterhuis bevindt zich een samengesteld driedelig schuifraam. Het venster is samen met nog een enkel schuifvenster (voor de voormalige slaapkamer) in 1946 in de linker zijgevel geplaatst ter vervanging van de voormalige gietijzeren stalramen. Deze schuiframen zouden in 1946 gemaakt kunnen zijn, maar het is aannemelijker dat ze ouder zijn en dat ze als tweedehands bouwmaterialen zijn hergebruikt net zoals de Jugendstil voordeur. In de bovenlichten is het zogenaamde zonnetjes matglas toegepast.

41

In de voormalige achtergevel bevindt zich nog een oude stalbuitendeur. Deze staldeur is een inpandige tussendeur geworden toen de extra stalruimte tegen de achterzijde van de boerderij is aangebouwd (vermoedelijk begin twintigste eeuw). In 1974-1976 is de aangebouwde stalruimte vervangen door nieuwbouw. Hierbij is de oude staldeur blijven zitten.

6.9 Interieur zolderverdieping De zolderverdieping bestaat uit twee verschillende zolders, namelijk de huiszolder boven het voorhuis en de hooizolder boven het achterhuis (de voormalige deel). De twee zolders worden van elkaar gescheiden door middel van de brandmuur die van onder tot boven tot de nok van boerderij doorloopt. Tussen beide zolders is er in de brandmuur een doorgang via een oud luik. De zolder van het voorhuis is iets hoger dan de zolder van het achterhuis. Ook de dakspanten zijn iets anders van vorm (hogere trekbalk). De huiszolder is in de jaren 70 opnieuw ingedeeld en daarbij vertimmerd tot slaapkamers. De voormalige hooizolder is in verschillende fasen verbouwd. Daarbij werd deze zolder in tweeën opgedeeld door middel van een muur. Het voorste deel van de hooizolder is bereikbaar via de tweede trap uit 1946 of vanaf de huiszolder via het oude luik in de brandmuur. Het achterste deel is in 1974-1976 eveneens tot slaapkamers verbouwd. Het achterste deel is te bereiken via de vide in het vernieuwde, aangebouwde, voormalige stalgedeelte.

42

Een deel van het dakspant op de zolder in het voorhuis. De dakspanten zijn op traditionele wijze vervaardigd en met gesmede spijkers in elkaar gezet. In een later stadium is de trekbalk verstevigd door een extra balk die met slopbouten aan het dakspant is bevestigd.

En deel van de brandmuur met de doorgang naar de voormalige hooizolder.

43

Het oude hooiluik waarmee de doorgang van de huiszolder naar de hooizolder (zie foto hierboven) kon worden afgesloten. Het opgeklampte luik draait op gesmede gehengen. De planken zijn gedisseld. Dit luik zou wel eens van voor 1864 kunnen dateren en daarmee hergebruikt materiaal kunnen zijn afkomstig uit de voorganger van de boerderij. (Net zoals enkele gesmede muurankers in de zijgevels.)

De versleepte schoorsteen van de keukenschouw uit het begin van de 20e eeuw. Deze schoorsteen is bij de realisatie van de nieuwe keuken later tegen de achterzijde van de brandmuur gemetseld (aan de kant van de hooizolder). De schoorsteen loopt daarbij voor een deel langs de oude doorgang met het hooiluik. (Zie ook de voorgaande afbeelding).

44

Het voorste gedeelte van de voormalige hooizolder werd reeds vanaf 1946 tot verblijfs-/slaapruimte vertimmerd. Op deze afbeelding zien we het trapgat voor de nieuwe trap uit 1946 dat met een houten luik kan worden afgesloten. Door middel van een houten klosje kan het luik verder worden opengezet. Het dakspant van de hooizolder is ongeveer hetzelfde als in het voorhuis alleen is het hout minder mooi geschaafd en zit de trekbalk een stuk lager. Bij dit spant is de trekbalk eveneens ook naderhand verstevigd door middel van een extra balk met slopbouten. De wand die momenteel de voormalige hooizolder in tweeën opdeelt is in de jaren 70 (opnieuw) opgemetseld met betonnen B2-blokken. De wand loopt niet, zoals bij de brandmuur, tot in de nok van het dak door.

45

Het achterste deel van de voormalige hooizolder is in 1974-1976 opgedeeld in verschillende slaapvertrekken. De slaapkamers komen uit op een overloop. Deze overloop is via een tussendeur bereikbaar vanuit de vide van de aangebouwde stal. Deze tussendeur bevindt zich in de voormalige achtergevel. Deze tussendeur is de voormalige toegangsdeur van de opkamer in het voorhuis geweest Voor de slaapkamer zijn eveneens oude 19e-eeuwse paneeldeuren gebruikt die afkomstig zijn uit het voorhuis van de boerderij.

6.10 Interieur aangebouwde stal De aangebouwde stal is in het begin van de 20e eeuw gebouwd; vóór 1946. Deze stal is eveneens langwerpig van vorm maar iets smaller dan de rest van de boerderij. Oorspronkelijk had deze stal lagere zijgevels dan de boerderij.22 In 1974 is het verlengde stalgedeelte in zijn geheel vernieuwd. Het plan was om de kap op te vijzelen en de zijmuren hoger op te metselen. De muren waren echter te slecht. De muren zijn vervolgens geheel herbouwd.Alleen de authentieke stalramen zijn grotendeels hergebruikt in de nieuwe zijgevels. De verlengde stal werd nu de voornaamste woonruimte met een grote vide. In het interieur zijn geen authentieke elementen bewaard gebleven. Van het exterieur zijn alleen de hoofdvorm (excl. dakkapel) en de hergebruikte stalramen authentiek. Oorspronkelijke interieur van de verlengde stal met langsgebint. Bron: Fam Rueb. fotograaf Janco Alblas

22

Vriendelijke mededeling dhr H. Rueb.

46

De vide in het huidige interieur van de verlengde stal. Hier is niets meer authentiek.

6.11 Erfindeling Achter de boerderij staat een tot schuur / garage verbouwde stal. Verderop in het land nog een kleine schapenstal. Deze hebben geen cultuurhistorische waarde.

Luchtfoto uit 1996

47

7 EXTERNE WAARDESTELLING Het doel van de waardestelling is het bepalen van de cultuurhistorische waarde van een complex of een gebouw. Bij een externe waardestelling wordt het belang van onderdelen en aspecten van een bouwwerk benoemd. Op een aantal aspecten wordt een oordeel gegeven, waarbij dit pand wordt vergeleken met panden in de directe omgeving, of met gelijksoortige panden elders. Om tot een gewogen vaststelling van de waarden te komen, hebben we gebruik gemaakt van de selectiecriteria zoals die zijn opgesteld voor de MIP inventarisatie voor jongere bouwkunst.23 Legenda ++ + ± -

in zeer hoge mate in hoge mate in redelijke mate niet van belang

NB de schuren op het erf hebben geen cultuurhistorische waarde. Waarden

Toelichting

I Cultuurhistorische waarden ±

1 - belang van het object/complex als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaal-economische en/of geestelijke ontwikkeling(en)

De boerderij heeft een redelijke cultuurhistorische waarde. De vroegere bedrijfsvoering als kaasboerderij die zo typerend is voor de regio, is op onderdelen nog aanwezig en zichtbaar. (kelder met pekelbakken).

+

2 - belang van het object/complex als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of bestuurlijke ontwikkeling

De boerderij maakt onderdeel uit van het middeleeuwse polderlint / ontginningsas. Het omliggende landschap is ontstaan vanaf deze bewoningslocatie, met de woning op de kop van de kavel.

±

3 - belang van het object/complex als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en)

De boerderij is een herkenbaar voorbeeld van een boerderij in de Krimpenerwaard van rond 1900 met een tweebeukige indeling en dragende gevels, een engelenraam en een (verdwenen) windveer met hangwerk.

-

4 - belang van het object/complex n.v.t. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter.

Handleiding selectie en registratie Jongere Stedebouw en Bouwkunst (1850-1940); Monumenten Selectieproject; Monumenten registratie Procedure (Zeist, Rijksdienst voor de Monumentenzorg 1991)

23

48

II Architectuurhistorische waarden ±

1 - bijzonder belang van het ob- De kelder is waardevol vanwege de bewaarde ject/complex voor de geschiedenis van inrichting met pekelbak voor de kaasbereiding. de architectuur en/of bouwtechniek In het interieur zijn de met geglazuurde stenen gemetselde schouw en diverse oude binnendeuren bewaard gebleven.

-

2 - bijzonder belang van het ob- n.v.t. ject/complex voor het oeuvre van een bouwmeester of architect

±

3 - belang van het object/complex Het oorspronkelijke ontwerp van de boerderij is wegens de hoogwaardige esthetische traditioneel met streekeigen versierende elemenkwaliteiten van het ontwerp ten (engelenraam en overstek met sober hangwerk). De verbouwingen uit eind twintigste eeuw zijn sterk afwijkend.

+

4 - belang van het object/complex Het engelenraam, de Jugendstil voordeur en de wegens het bijzondere materiaalgebruik gietijzeren rozetankers zijn typerend en komen en/of de ornamentiek de uitstraling van het pand ten goede. Het gemetselde schouwtje is vrij uniek in detaillering en materiaalgebruik.

±

5 - belang van het object/complex De agrarische geschiedenis en het agrarisch wegens de bijzondere samenhang tus- gebruik zijn alleen nog herkenbaar in de hoofdsen exterieur en interieur (onderdelen) vorm en bouwmassa. De zijgevels van het stalgedeelte hebben hun agrarisch karakter verloren. III Ensemblewaarden

±

1 - betekenis van het object/complex als essentieel onderdeel van een groter geheel, dat cultuurhistorisch, architectuurhistorisch en steden-bouwkundig van (inter-)nationaal belang is

De boerderij en de bijgebouwen zijn een structureel onderdeel van het polderlint en van een van de bebouwingsassen van Stolwijk en het Groene Hart.

+

2 - bijzondere betekenis van het ob- Beijerscheweg is een ijl polderlint van voor ject/ complex wegens de situering, 1850. Het complex is een belangrijk onderdeel verbonden met de ontwikke- van laatstgenoemde lint. ling/uitbreiding van een streek, stad, dorp of wijk

±

3 - bijzondere betekenis van het com- De boerderij en de bijgebouwen zijn gesitueerd plex wegens de wijze van verkaveling / volgens de traditionele structuur, namelijk geinrichting voorzieningen richt op de weg, en de bijgebouwen merendeels achter het hoofdgebouw.

±

4 - bijzondere betekenis van het object De boerderij en de bijgebouwen zijn een struc/ complex voor het aanzien van een tureel onderdeel van het polderlint en van een streek, stad, dorp of wijk van de bebouwingsassen van Stolwijk. 49

+

5 - belang van het object/complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing en de historisch - ruimtelijke relatie met groenvoorzieningen, wegen, wateren en/of interieur

De boerderij is gebouwd op een eeuwenoude woonheuvel. Het bebouwingslint is redelijk gaaf met weinig storende nieuwbouw en heeft een hoge landschappelijke waarde. De relatie tussen het polderlint en het landschap is ook van hoge waarde.

IV Gaafheid / Herkenbaarheid -

1 - belang van het object/complex De bouwmassa en hoofdvorm van het hoofdwegens de architectonische gaafheid gebouw zijn ongewijzigd. De verlengde stal is vernieuwd en heeft geen cultuurhistorische van ex- en/of interieur waarde. In het interieur zijn authentieke elementen. Het complex is aangetast doordat de gevel is gestuukt, de kozijnen vervangen zijn en de daklijst met hangwerk verdwenen is. Ook het kleurgebruik is evenmin authentiek.

-

2 - belang van het complex wegens de De oorspronkelijke architectonische kwaliteit hoogwaardige architectonische kwali- van de boerderij is niet meer aanwezig en moet teit van de samenstellende onderdelen zoveel mogelijk worden hersteld. (hoofd -en bijgebouwen, hekwerken, en tuinaanleg e.d.)

-

3 - belang van het object/complex in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving.

De boerderij is als geheel onlosmakelijk verbonden met de landschappelijke omgeving, door het huidige kleurgebruik is die bijdrage nu niet positief.

V Zeldzaamheid +

1 - belang van het object/complex wegens architectuurhistorische, bouwtechnische, typologische en functionele zeldzaamheid, eventueel verbonden met een bijzondere ouderdom

De middeleeuwse woonheuvel waarop het complex is gebouwd, is vanwege de leeftijd en de archeologische verwachting van hoge waarde. Het gemetselde schouwtje in het voorhuis is qua materiaalgebruik en vormgeving zeldzaam.

-

2 - uitzonderlijk belang van het object/ n.v.t. complex wegens één of meer van de onder I t/m IV genoemde kwaliteiten

50

8 CONCLUSIE De boerderij aan de Beijerseweg 87/89 is een karakteristiek pand vanwege de cultuurhistorische-, architectuurhistorische- en ensemblewaarde. Het toont duidelijk de bouwgeschiedenis met als belangrijke en waardevolle perioden, de bouwtijd (eind 19e eeuw), de verbouwingen uit de eerste helft van de 20ste eeuw. De verbouwing tot woonboerderij uit het eind van de 20ste eeuw heeft geen cultuurhistorische waarde. De boerderij wordt gewaardeerd op basis van de samenhang met de grotere omgeving; de ensemblewaarde en de cultuurhistorische waarde. De vestigingsgeschiedenis op dit adres gaat terug tot de grote ontginningen van de middeleeuwen, waarschijnlijk begin 14e eeuw. De Beijerseweg was een ontginningsbasis van waar het gebied in cultuur werd gebracht. De allereerste bewoning van deze plek werd gebouwd op de opgeworpen woonheuvel. Deze woonheuvel waar de huidige boerderij op staat is van hoge waarde. Samen met de andere boerderijen vormt de Beijerseweg al enige eeuwen een typerend polderlint. Als onderdeel van het ensemble vertelt het de ontstaansgeschiedenis van het omringende landschap. In de Krimpenerwaard en Lopikerwaard komen enkele typologische en architectonische (stijl) kenmerken regelmatig voor. Ook de boerderij uit deze quickscan toont deze kenmerken. Het gaat dan vooral om de hoofdmassa en de ornamentiek van de voorgevel. Hoewel het exterieur van de boerderij niet overal gaaf is, is de gevelindeling van de voorgevel nog oorspronkelijk en is ook de hoofdvorm van de boerderij authentiek. Het ontwerp van de boerderij is traditioneel en herkenbaar als een typische boerderij van het laatst van de 19e eeuw. De verlengde stal is dermate ingrijpend verbouwd dat hiervan alleen nog de hoofdvorm karakteristiek is. Het opvallende engelenraam op de verdieping in de voorgevel is een streekeigen uiting die rond 1900 populair was. De windveer met het hangwerk is helaas vervangen, maar kan eenvoudig teruggebracht worden, b.v. in combinatie met dakisolatie. Het kleurgebruik van de boerderij is contrasterend, maar de eigenaar, de fam Rueb, heeft aangegeven de boerderij in meer traditionele kleuren te gaan schilderen. Omdat dit kleurgebruik relatief eenvoudig hersteld kan en gaat worden is het huidige kleurgebruik niet meegenomen in de beoordeling. De indeling van het voorhuis is grotendeels oorspronkelijk, met o.a. een gang en een opkamer met kelder. Hier werd ook kaas gemaakt. De pekelbak in de kelder heeft opvallende tegels. In het interieur zijn balklagen en deuren nog oorspronkelijk. Het voormalige stalgedeelte had een langsgebint, kenmerkend voor dit type boerderij. In het interieur bevinden zich enkele authentieke elementen, waaronder een zeldzaam en bijzonder gedecoreerd gemetseld schouwtje.

51

9 ADVIEZEN VOOR RESTAURATIE Wanneer het pand wordt aangemerkt als ‘karakteristiek’ of ‘cultuurhistorisch waardevol’ dan zullen het karakteristieke karakter en de cultuurhistorische waarde ook zichtbaar moeten zijn. Het verdient de aanbeveling om bij een volgende restauratie de windveren met hangwerk terug te brengen. Daarmee krijgt de gevel met een beperkte inspanning weer veel van de oorspronkelijke uitstraling terug. Het ontpleisteren van de gevel is technisch ondoenbaar. Het verdient tevens de aanbeveling het opkamer-/ kelderkozijn weer in oorspronkelijke vorm terug te brengen. Dat geldt eveneens voor de andere kozijnen. Wanneer deze vervangen moeten worden, kan het best worden gekozen voor een kozijn met de traditionele forse houtafmetingen, luiksponningen, neggen en een raam met wisseldorpel en roedenverdeling. Daarna kunnen ook de luiken terugkeren om het gevelbeeld compleet te maken. De kozijnen, ramen, deuren en luiken moeten weer de traditionele kleur krijgen: De kozijnen (vaste delen) een lichte kleur, variërend tussen gebroken wit en Bentheimer geel. De ramen, luiken en deuren (bewegende delen) donker groen, in een kleur variërend tussen boerengroen en standgroen. In het interieur is al veel aangepast. Er zijn enkele bepalende onderdelen die ook na de verbouwing in stand zouden moeten blijven omdat ze een essentieel onderdeel zijn van een historische boerderij. Dan gaat het om het behoud van de opkamer en kelder, en de structuur met de tot woning verbouwde ruimtes langs de linkerzijgevel. Behoudeniswaardige interieuronderdelen zijn de paneeldeuren, de balken en de met gekleurde en geglazuurde stenen gemetselde schouw.

52

10 BRONNEN Geraadpleegde literatuur: D.A. Anker, Stolwijk in de Twintigste Eeuw ; te raadplegen via www.oudstolwijck.nl S. Barends, Over Hagelkruisen, Banpalen en Pestbosjes (Den Haag 1997). R. Blijdenstijn, Tastbare Tijd, Cultuurhistorische Atlas van de Provincie Utrecht (Utrecht 2005). C.L. van Groningen, De Krimpenerwaard (Zwolle 1995). Adriaan Haartsen, Het Land van Woerden (Woerden 2003). Dr. E.J. Haslinghuis, Bouwkundige Termen (Utrecht/Antwerpen 1986). R.C. Hekker: ‘De ontwikkeling van de Boerderijvormen in Nederland’ in: Mr. S.J. Fockema Andreae e.a., Duizend Jaar Bouwen in Nederland (Amsterdam 1957). H. Hoogendoorn, De Kleine Geschiedenis van Het Groene Hart, deel 4: Boerenbedrijvigheid (Zwolle 2009). T. de Joode, Landleven, Het Boerenbestaan van Toen (Eindhoven 1981). Websites: www.gemeentevlist.nl www.nationalelandschappen.nl www.oudstolwijck.nl www.watwaswaar.nl Overige bronnen: Provincie Zuid-Holland Cultuurhistorische Hoofdstructuur Zuid-Holland, regio Krimpenerwaard en Gouwestreek (Den Haag 2003). Google Earth Mededelingen over de bewonings- en bouwgeschiedenis van de heer H. Rueb te Stolwijk, de huidige bewoner. Wij zijn hem hiervoor veel dank verschuldigd.

53