Behoud natuur langs de ring. natuurpuntantwerpen Stad. Beleid Bomen in de stad. Groen in de stad Kloostertuin in Antwerpen-Noord

Natuur.stad driemaandelijks ledenblad van

Natuurpunt Antwerpen Stad - september 2012 - november 2012 - jaargang 1 - nummer 2

verschijnt in maart, juni, september en december

Behoud natuur langs de ring Beleid

Bomen in de stad Groen in de stad

Kloostertuin in Antwerpen-Noord

natuurpunt

Antwerpen Stad

Edito

Band

T

e voet naar de bakker. Met de fiets naar de kleerwinkel. De auto in op weg naar het werk. Dag in dag uit verplaatsen we ons om te (over)leven. Dat is niet anders voor dieren en zelfs voor planten. Voor ons zijn hiertoe straten en voetpaden essentieel. Voor dieren en planten is dat een goede verbinding tussen hun groene ‘hot spots’. In de stad vindt de natuur deze natuur-wegen niet makkelijk terug. Lees hierover de verslagen van Erik Molenaar en het wordt concreet. Eerder dan langs zachte paden moet de stadsnatuur zich bewegen over onze (bijna) volledig verharde wegen. De afstand is groot... voor planten vaak te groot. Onverharde stukjes onderweg hebben ze nodig om de sprong te maken. De bijen zijn alvast blij met elke extra bloem om hun ‘beruchte’ stadshoning te maken! Deelnemers aan onze bijenwandeling 2012 ontdekten hoe eenvoudig het is om een handje te helpen: laat een wilder hoekje in de tuin floreren, leg een geveltuintje aan en geef inheemse planten een kans. Jouw huis wordt

Inhoud

Bart Van de Voorde voorzitter

natuurpunt

Antwerpen Stad

Lokale afdeling Natuurpunt Antwerpen Stad is de lokale afdeling van Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen. Het werkingsgebied omvat de delen van de districten Antwerpen (postcodes 2000, 2018 en 2060) en Borgerhout binnen de ring op rechteroever en het volledige district Berchem. Dat betekent deel uitmaken van een grote vereniging met meer dan 88.000 gezinnen die in Vlaanderen meer dan 18.250 ha natuurgebied beheert.

sept. – okt. – nov. 2012 – jaargang 1 – nummer 2

Edito 2 Een uniek stukje natuur in de stad: de oude kloostertuin aan de Lange Kongostraat wordt door buurtbewoners beheerd

3

Natuurpunt overlegt met de Stad

5

Bijenwandeling was een succes

5

Onze afdeling doet een dringende oproep om in de Antwerpse mobiliteitsdossiers ook rekening te houden met de ecologische gevolgen

6

Bomen en bomenkap in de stad, een gevoelig thema! 8 Natuurstudie en -beheer. Een overzicht van recente beheer­activiteiten en natuurwaar­nemingen 10 Activiteitenoverzicht: hier vind je alle info over de komende activiteiten

zo een stukje van een natuur-weg in de stad. Doen! De bomen en boomspiegels in de straat, de aanleg van parken, de ecologische waarde van de bermen van de ring. Die thema’s moeten we met de stad bespreken en dat doen we ook. In naam van de biodiversiteit, waar we zelf een deel van zijn. Die band met de natuur mogen we koesteren.

11

Contact Bart Van de Voorde, Van Kerckhovenstraat 6, 2060 Antwerpen (0486‑34.92.23, [email protected]). Lid worden Lidgeld per gezin: € 24/jaar. Te storten op rekeningnummer BE60 5230 8051 9270 met vermelding van je huidig lidnummer of voor nieuwe leden met vermelding van je naam en adres. Je ontvangt dan zowel het nationale tijdschrift Natuur.blad als het lokale ledenblad Natuur.stad. Bovendien krijg je korting bij aankopen in onze Natuur. winkel. Leden van Natuurpunt uit een ander werkingsgebied kunnen voor € 7 een abonnement op Natuur.Stad nemen. Te storten op rekeningnummer BE60 5230 8051 9270 met vermelding van je lidnummer, naam en adres. Giften Donateurs storten een extra bijdrage bovenop hun lidgeld. Vanaf €  40 per kalenderjaar krijg je een fiscaal attest. Storten op BE56 2930 2120 7588 met vermelding ‘Wolvenberg –projectnummer 7743’. Natuur.stad is het driemaandelijks ledenblad van Natuurpunt Antwerpen Stad. Gedrukt op een alcoholvrije pers met inkten op vegetale basis op Cyclus Print 100% gerecycleerd papier door De Wrikker cvba. Oplage: 1.800 exemplaren. Redactie: Ilse De Schutter, Dominiek Dirkx, Touché Guimarães, Kaat Jacobs, Erik Molenaar, Hanneke Van Camp, Bart Van de Voorde, Johan Vandewalle, Koen Van Keer, Guy Voets, Johan Wyckmans.

Foto cover: Vossenwelp: vossen maken gebruik van de ringbermen als verbindingsweg tussen de groengebieden rond Antwerpen (foto: Martin Steenhaut). Inzet (v.l.n.r.): Gele luzernevlinder (foto: Luc Stulens), 'bekleed' kapeltorentje Lange Kongostraat (foto: Wim Strecker) en Antwerpse ringbermen (foto: Johan Wyckmans).

2

Natuur.stad

september – november 2012

Groen in de stad

Een uitzonderlijk stukje groen in Antwerpen! Oude kloostertuin aan Lange Kongostraat wordt door buurtbewoners ecologisch beheerd Midden in de stad ligt een grote tuin, en niet zomaar eentje! Hij brengt al jaren mensen en natuur een stuk dichter bij elkaar. Laat dit verhaal je inspireren. Tekst: Kaat Jacobs

De tuin van de nonnen

Werk aan de winkel!

Hartelijk word ik ontvangen door Koen, die meewerkt aan dit project. Wij bevinden ons op de eerste verdieping van een herenhuis uit 1895. Drie grote vensters vooraan bieden een mooi uitzicht op al het groen van de kloostertuin. Koen legt enthousiast uit hoe dit plekje natuur in Antwerpen de basis werd van een sociaal multicultureel project. De tuin is het groene gedeelte van een groot complex dat bestaat uit een school, een grote kapel en een klooster. Hij werd vroeger gebruikt door de nonnen van het klooster, allemaal missiezusters, je kan het al raden, van Kongo. De zusters zijn ondertussen allemaal behoorlijk oud. "Maar onderschat ze niet", zegt Koen, "ondanks hun leeftijd kan je voor hulp altijd bij hen terecht". Doch de grote tuin met twee boomgaarden konden ze niet meer de baas en hij verwilderde compleet. Gelukkig vonden de mensen van de buurt hier een oplossing voor.

Ongeveer 10 jaar geleden gingen enkele gezinnen op zoek naar de eigenaar van het geheel. Het was verkocht om er een sportcomplex van te maken, maar de koper had er niet op gerekend dat het als monument zou beschermd worden. Er was geen geld om de bestaande -door vandalisme beschadigde- gebouwen te renoveren. Zelfs fotografen braken er regelmatig in om kunstfoto's te maken, vertelt Koen. Het geheel lag er triestig bij en de buurtbewoners besloten daar wat aan te doen. Ze kregen van de eigenaar toegang tot de tuin in ruil voor het onderhoud ervan. Eerst mochten 5 families hun groene vingers gebruiken. Al vlug waren er 10 sleutels in omloop. Nu is het aantal uitgegroeid tot 30. De buurtbewoners komen regelmatig samen om te bekijken wat er nog kan verbeterd worden en om taken te verdelen. Elke 3 maanden worden grote beheerswerken uitgevoerd. Bomen en heggen worden dan gesnoeid. De moestuin krijgt dagelijks aandacht van enkele mensen. Voor het snoeien van de bomen geeft een bioloog advies, maar voor het biologisch tuinieren kunnen ze volgens Koen nog meer informatie gebruiken.

De spinnenwei, met op de achtergrond de kloosterkapel (foto: Koen Van Keer)

Stadskinderen en natuur "Laten we een kijkje nemen in de tuin", zegt Koen en we steken de straat over. Mijn eerste indruk bij het binnengaan is verward wegens de grote werken die er aan de gang zijn. Koen vertelt dat een school tijdelijk onderdak krijgt in de kelder van de kapel. "Op het gedeelte dat nu braak ligt wordt een speelplaats aangelegd. Gelukkig is de directeur van de school ook heel ecologisch ingesteld: hij heeft respect voor onze tuin en de spinnenweide". Mijn vraag is natuurlijk: wat gebeurt er als al die kinderen in deze van oudheid krakende tuin gaan rondlopen? Dan wordt alles toch platgetrapt en mogen de aanwezige dieren elders onderdak zoeken.

Natuur.stad

september – november 2012

3

Groen in de stad "Geen nood", zegt Koen, "de speeltuin wordt afgebakend en de kinderen kunnen enkel onder begeleiding de tuin in. Zo kan dit authentiek stukje natuur in stand worden gehouden". "Gelukkig wordt het dus niet één grote asfaltvlakte zoals bij de meeste speelplaatsen" repliceer ik. "Neen hoor, deze directeur is heel geïnteresseerd in de tuin" zegt Koen opgelucht. "We hebben plannen voor meer projecten met de school, zoals een insectenen bijenhotel en een kinderboerderij. De directeur wil zelfs een architectuur-wedstrijd uitschrijven om er een nog mooier project van te maken. We zijn al bij de zusters gaan aankloppen voor de originele plannen van de tuin voor de verdere heropbouw".

tuin: iedereen in de buurt houdt mee een oogje in het zeil. "Het is een project waar vele mensen nog heel wat plezier aan gaan beleven" zegt Koen. "Zeven jaar geleden sprak mijn buurman mij aan om mee te helpen en nu ben ik één van de enthousiastelingen die de toekomst van de tuin mee helpt uitbouwen tot een blijvend mens-natuur project. Hopelijk worden nog vele anderen geïnspireerd zodat er meer groen bijkomt en in stand wordt gehouden door de bewoners van de stad zelf". Dikpootpanterspin, een kwetsbare Rode Lijstsoort, in de binnenstad enkel gevonden op de spinnenwei (foto: DeKoLoGi)

Hopelijk worden anderen geïnspireerd We wandelen naar een open weide waar enkele kinderen voetballen. Het zijn allochtone kinderen en ik vraag Koen of de samenwerking tussen al die culturen hier goed verloopt. Koen loopt een pasje sneller in de richting van de kinderen omdat hij opmerkt dat ze niet door een volwassene worden begeleid. Terwijl Koen uitzoekt tot welk gezin de kinderen behoren, loop ik verder om te zien hoe groot de tuin wel is. Een oude muur die zich kranig staande houdt, toont mij nu duidelijk de hele omvang. Aan het pand van het oude klooster kan je nog net zien en voelen hoe het vroeger allemaal was. Er zijn resten van sierlijke balustraden en met wat verbeelding zie je de missiezusters hun kopje thee drinken. Als ik terug bij Koen ben vertelt hij mij dat het niet altijd vanzelfsprekend loopt tussen de verschillende culturen. Maar iedereen doet zijn best om elkaars waarden te respecteren. Veel gezinnen die geen tuin bezitten hechten veel belang aan dit stukje groen. Uiteraard moeten soms regeltjes gevolgd worden om dit stukje natuur te behouden. Gelukkig is er sociale controle over de Oosterse papaver in de oude kloostertuin (foto: Wim Strecker)

Uniek: de spinnenwei Koen: "Wij zijn op zoek naar een zeis om het gras van de spinnenweide te maaien om zo weinig mogelijk verstoring te veroorzaken. De bosmaaier die we hebben gaat te bruusk tewerk en daardoor wordt een aantal van de diertjes niet gespaard".

Een spinnenweide, hoe uitzonderlijk! Hoe komen jullie daarbij? Koen: "Dat idee komt van mijn naamgenoot Koen Van Keer, een bestuurder van Natuurpunt Antwerpen Stad. Als spinnenexpert was hij op zoek naar onverstoorde stukjes groen in de stad waar nog diverse soorten spinnen ongestoord leven en hun soort in stand houden. Zo kwam hij bij ons terecht. Hij maakte er ons op attent dat hier uitzonderlijk veel spinnensoorten voorkomen en stelde voor daarrond samen te werken." Spinnen zijn nu eenmaal niet zo geliefd bij de mensen omdat die meestal niet beseffen hoe belangrijk ze zijn voor de natuur. Nogal wat exemplaren worden al of niet met opzet door mensen gedood, één van de oorzaken waarom ze zeldzaam worden in de stad. Reden te meer om ze te beschermen. De spinnenweide beslaat een kwart van de tuin. Op advies van Koen Van Keer wordt ze maar eens per jaar gemaaid. Jong en oud houdt een gezonde afstand van de spinnenweide om de natuur onverstoord haar ding te laten doen.

4

Natuur.stad

september – november 2012

Nieuws uit de stad

Overleg tussen Natuurpunt en de Stad Antwerpen Op 11 juni vroeg en kreeg onze afdeling een gesprek met Antwerps schepen voor Leefmilieu Guy Lauwers. Bedoeling was een structureel overleg te bepleiten tussen Natuurpunt Antwerpen Stad (NAS) en de stadsdiensten bevoegd voor het beleid rond en het beheer van het stedelijk groen. De schepen erkent de nood aan een dergelijk overleg en nam het initiatief tot het 'betonneren' ervan in een collegebesluit (goedgekeurd op 6 juli 2012). Op die manier zal het overleg ook doorgaan in een volgende legislatuur en bij een eventueel gewijzigde politieke realiteit. Een goede zaak dus. Bovendien werd het overleg uitgebreid tot alle Natuurpuntafdelingen die actief zijn op Antwerps grondgebied. Naast deze afspraken werd er door onze afdeling gevraagd om inspraak te krijgen bij het opstellen van de beheerplannen van de parken binnen ons

Tekst: Koen Van Keer

werkingsgebied. Zo zijn de beheerplannen voor het Stadspark en Park Spoor Noord bv. nog niet geschreven. Natuurpunt Antwerpen Stad biedt daarbij aan om de expertise (mbt aanwezige fauna en flora) van haar vrijwilligers ten dienste te stellen van het vrijwaren en verhogen van de aanwezige natuurwaarden. Een aanbod dat de schepen en de bevoegde stadsdiensten graag aanvaarden. Tot slot spraken de afgevaardigden van NAS hun bezorgdheid uit over de onzekere toekomst van het enige natuurgebied binnen de Antwerpse ring -de Wolvenberg. Op het moment dat deze woorden worden geschreven, is immers nog steeds niet duidelijk aan wie de federale overheid het gebied zal verkopen. Natuurpunt Antwerpen Stad pleit voor een verkoop aan de Stad Antwerpen, zodat het gebied en het beheer ervan door Natuurpunt kunnen blijven bestaan.

Bijen in de Antwerpse binnenstad Tekst: Guy Voets

Op 10 juni gingen ruim 170 mensen op bijenwandeling. De meesterproef voor onze kersverse afdeling: de eerste grote activiteit die we zelf organiseren, geholpen door Natuurpunt Antwerpen Noord en haar natuurgidsen. De wandeling slingerde zich van de Kruidtuin langs de tuinen van Rubenshuis en Kathedraal naar de Wolsack. De deelnemers van de 7 geleide groepen konden daar meer info krijgen, o.a. over Natuurpunt, of een honingbiertje drinken. Dus: tot volgend jaar? Bijen zijn onmisbaar voor de bestuiving van bloemen, in de natuur, maar ook in de land- en tuinbouw. Ze zijn betrokken bij één derde van de wereldvoedselproductie. Zonder bijen en andere insecten die stuifmeel tussen bloemen overbrengen, zou ons dieet er heel anders uitzien. Fruit en groenten? Koffie en chocola? Vergeet het! Naast de honingbij leven in onze streken een 300tal soorten solitaire bijen. Ze helpen bij de bestuiving, maar verzamelen geen honing.

Is die zuiver? Hij bevat minder pesticiden dan landelijke honing! Wil je de bijen helpen? Hang een bijenhotel op. Richt een geveltuin in of zet bloembakken op je vensterbank. Kies allerlei soorten inheemse bloemen, zodat de bijen het hele jaar door voedsel vinden.

Waarom sterven er recent zoveel bijen: ziekten, parasieten, pesticiden? Door de grotere variatie aan planten waaruit ze hun voeding halen, bieden stadsbijen mogelijk beter weerstand dan in de monoculturen van de landbouw. Thema's: samenstelling van een bijenvolk; levenscyclus van werkster, dar en koningin; de seizoenen in de bijenkast; het uitzwermen. Imkers vertelden bijenverhalen uit eerste hand. Ook in de stad zijn imkers actief en wordt 'stadshoning' geproduceerd.

Antwerps stadsimker Micha De Herdt gaf in de Kruidtuin een algemene inleiding over de bij (foto: Johan Wyckmans)

Natuur.stad

september – november 2012

5

Beleid

Vergeet ecologie niet in mobiliteitsdossiers NAS vraagt aandacht voor unieke natuur van ringbermen Niet zoveel Antwerpenaars weten het, maar de plaats waar de Antwerpse ring gelegen is, is een oude, afgesneden Scheldebocht. We spreken dus over een historisch natuurlandschap waarin zich -op en in de bermen van de snelweg- nog belangrijke natuurwaarden hebben weten te handhaven. Natuurpunt Antwerpen Stad (NAS) vraagt aandacht voor deze natuur in de verschillende mobiliteitsplannen die momenteel op tafel liggen. Tekst: Koen Van Keer

Levensbelangrijke verbinding Ook planten en dieren verplaatsen zich. Dat is van levensbelang om nieuwe gebieden te kunnen bereiken en daar populaties te vormen, maar ook om de zogenaamde genetische diversiteit te vergroten en dus inteelt tegen te gaan. In Vlaanderen is het voor tal van organismen echter een enorm probleem om zich tussen geschikte biotopen te bewegen. Een recent Europees rapport meldt dat België het meest versnipperde natuurlandschap heeft van Europa. Vlaanderen doet het daarbij nog een pak slechter dan Wallonië. Niet moeilijk dus dat het voorzien van ecologische verbindingen tussen habitats als één van de allerbelangrijkste stappen in het redden van soorten en ecosystemen wordt gezien. De Egel: één van de diersoorten die gebruik maakt van de ringbermen om zich te verplaatsen (foto: Daniël Wybo)

Zicht op een stukje van de rijke ringbermen (foto: Johan Wyckmans)

De bermen van de Antwerpse ring vormen zo'n levensader. Wie de kaart van Groot-Antwerpen bekijkt, ziet direct dat er geen enkele andere groene verbinding bestaat tussen de natuur aan de rand van de stad. Vlak tegen de ring verbinden de bermen bv. de Konijnenwei, het Nachtegalenpark, de Wolvenberg en het Rivierenhof, maar die plaatsen zijn op hun beurt natuurlijk weer verbonden met andere gebieden, iets verder weg van de stad, zoals Hobokense Polder, Bremweide, Ruggeveld en stukken van de fortengordel. Met het 'doorknippen' of verdwijnen van de ringbermen, verdwijnt dus meteen de ecologische verbinding tussen al deze gebieden. Met name soorten als Vos en Egel maken gebruik van deze groene corridor. Het belang van de ringbermen als ecologische verbinding wordt algemeen erkend in zowat alle documenten die er toe doen, van het Antwerpse (Bovenlokaal Groenplan, synthesenota Groene Singel) tot het Vlaamse niveau (Bermbeheersplan R1, Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN), Biologische waarderingskaart).

6

Natuur.stad

september – november 2012

Beleid Waardevolle biotoop De ringbermen vormen daarnaast een unieke biotoop voor zeldzame planten. Ondermeer door de druk van de Schelde wordt in de bermen van de ring kwelwater naar buiten geperst. In die omstandigheden gedijen zogenaamde freatofyten of kwelminnende planten. Dat zijn soorten die praktisch uitsluitend groeien in de directe aanwezig heid van grondwater. Bovendien bezit de ring over vrijwel zijn gehele lengte het oorspronkelijke bodemprofiel van de Scheldemeander. In dat profiel komen zowel de beroemde Merksemse zanden (waarin fossiele walvissen werden aangetroffen) als kalkhoudende klei aan de oppervlakte. Die bodems herbergen natuurlijk elk hun bijbehorende fauna en flora en we kunnen dus spreken van een landschap met een waardevolle biodiversiteit.

Een vossenwelp: de Vos houdt als bejager van konijnen en muizen de populaties enigszins binnen de perken (foto: Martin Steenhaut)

Gele luzernevlinder was een algemene verschijning op de Konijnenwei (foto: Luc Stulens)

Aandacht! Natuurpunt Antwerpen Stad neemt geen politieke standpunten in, ook niet in de discussies die al een hele tijd woeden rond de verschillende voorgestelde mobiliteitstracés. Wel acht zij het noodzakelijk om de ecologische component in het debat over de ring te brengen, een component die daar tot nu toe opvallend verwaarloosd is gebleven. Wij vragen dus aandacht voor de cruciale natuurwaarden die de bermen van de Antwerpse ring vertegenwoordigen en dringen er bij de verschillende indieners van technische plannen op aan, om dit element mee in rekening te brengen, ook in overkappingsscenario's. Daarbij is het belangrijk te beseffen dat de aanwezige natuur niet zondermeer te compenseren is door 'eender welk nieuw groen'. De Milieu Effecten Rapportage (MER) die op dit moment plaatsvindt dient de natuureffecten van de verschillende tracés dan ook in hun volle gewicht mee te nemen.

Vacature voor vrijwilligers met zin voor organisatie. Spendeer alles bij mekaar enkele dagen per jaar om één of meerdere activiteiten te plannen. Samen met een leuke ploeg werken aan natuur in de stad. Iets voor jou? Mail naar [email protected]

Natuur.stad

september – november 2012

7

Beleid

Elke gevelde boom is er één te veel Het kappen van bomen in de stad ligt gevoelig Het vellen van bomen, zeker in de stad, maakt dikwijls sterke emoties los. Dat heeft vaak te maken met het feit dat de plaatselijke bewoners er zich erg van bewust zijn dat bomen schaars zijn in dichtbevolkte gebieden. Ook de vele weldoende invloeden, zowel op de psychologie van mensen, als op het zuiveren van de stadslucht, zijn gekend. Het verlies van zo'n kostbaar landschapselement beroert dus begrijpelijk de gemoederen. Vooral oudere, robuuste bomen, lijken juist door die ouderdom en hun majestueuze proporties, een zeker respect af te dwingen. Het vellen van zo'n reus revolteert menig natuurliefhebber en doet hem het 'verlies' voelen van zovele jaren moeizaam en gestaag groeien. En dat is het ook altijd, minstens gedeeltelijk, een verlies. Tekst: Koen Van Keer

Een boom voor een boom Wetenschappelijk onderzoek toonde al uitvoerig aan dat bomen niet zonder meer inruilbaar zijn door nieuwe aanplant. Dikkere bomen zuiveren meer lucht (in één jaar tijd neemt een boom tussen de 10 en 60kg CO2 uit de lucht en levert genoeg zuurstof voor een gezin van vier personen), vangen meer fijn stof op (een stadsboom kan een hoeveelheid fijn stof vastleggen die gelijk is aan de uitstoot van 10.000km door een personenwagen) en herbergen meer biodiversiteit dan jongere exemplaren. Dat geldt trouwens voor natuur in het algeOudere, robuuste bomen dwingen een zeker respect af (foto: Johan Wyckmans)

meen. Het maakt iets als 'natuurcompensatie' tot een erg complexe zaak. Het vergt voor nieuwe natuur vaak een heel lange tijd vooraleer ze dezelfde functies kan vervullen dan de verwijderde natuur. Als je wil compenseren wat je verwijdert, komt er eerst heel wat studie aan te pas: hoe zit het bv. met de bodem, waterhuishouding, structuur, beheer en de plaats in een groter natuurnetwerk (via verbindingen) van die nieuwe natuur? Soms heb je ook gewoon een groter gebied nodig om het verwijderde te compenseren.

Is het kappen van bomen dan nooit verantwoord? De Antwerpse Groendienst beschikt over een checklist met voorwaarden waaraan voldaan moet zijn vooraleer een boom wordt gekapt. Uit navraag bij de stadsdiensten blijkt dat daarin verschillende criteria zijn opgenomen, met als belangrijkste de gezondheid van de boom en daarmee verbonden een eventueel verhoogd stabiliteits- en dus veiligheidsrisico. Bij heraanleg van openbaar domein spelen echter nog andere criteria, zoals de kostprijs. De aanplant van jonge boompjes is immers veel goedkoper dan het tijdelijk verplaatsen van de aanwezige oudere bomen, wat maakt dat die niet zelden vervangen

8

Natuur.stad

september – november 2012

Beleid worden door jonge aanplant. In dit initiële prijsverschil wordt het surplus aan ecosysteemdiensten (meer luchtzuivering, fijn stofcaptatie,...) dat oudere bomen leveren, niet in rekening gebracht. Het zou interessant zijn om na te gaan of de Antwerpse burger bereid is om de initiële meerkost voor het behoud van oudere bomen, te betalen. Als we immers deze 'vervangingslogica' blijven volgen, zullen bomen in de stad nooit de kans krijgen om een respectabele ouderdom en omvang te halen. Alles staat of valt uiteraard met de interpretatie van de bestaande criteria, maar het zou anderzijds onjuist zijn te veronderstellen dat de Antwerpse stadsdiensten er op uit zijn om zo veel mogelijk bomen te vellen. Bij het afsluiten van het plantseizoen op 30 april 2012 bleek dat 969 bomen werden verwijderd en 3730 nieuwe bomen werden aangeplant. Als belangrijkste redenen voor verwijdering noemt de stad veiligheidsrisico's en de zogenaamde 'inboet' (het niet aanslaan van plantgoed, dat dus wordt vervangen). Antwerpen beschikt over een bomenbank waar bomen worden geteelt voor niet-commerciële doeleinden ten behoeve van de stadsdiensten. Op dit moment zijn er ongeveer 4000 exemplaren, waarvan de meest voorkomende soorten Haagbeuk (inheems), Amberboom (exotisch) en Zomereik (inheems) zijn. Toch weerspiegelt deze opsomming niet wat effectief aan soorten wordt aangeplant. Zo wordt bij grote projecten de aannemer door de stad verantwoordelijk gesteld voor de kwaliteit van het plantgoed en mag die aannemer daarom werken met een Zicht op een deel van de Antwerpse bomenbank (foto: Johan Wyckmans)

Plataan langs de Leien (foto: Johan Wyckmans)

bomenleverancier naar keuze. Er wordt bij de aanplant van bomen in de stad dus niet altijd uit de bomenbank geput.

De smaak van de Antwerpenaar Bij het 'vervangen' van bomen dient rekening te worden gehouden met de soort die wordt aangeplant. Dat is bij voorkeur een inheemse soort. In de praktijk valt de keuze echter vaak op uitheemse soorten. Dat heeft dan niet zelden te maken met 'esthetiek', waarbij dan bv. een Japanse kerselaar met zijn overdadige en flashy roze bloesems bij menig stadsbewoner in de smaak valt. Soms maken stadsdiensten gewoon de pragmatische keuze voor zuidelijke soorten als Plataan, die om verschillende redenen goed gedijen in onze warmere steden. In een volgend nummer gaan we in op de 'finesses' met betrekking tot de exotenproblematiek in Antwerpen.

Natuur.stad

september – november 2012

9

Afdelingsnieuws

Natuurstudie en -beheer Tekst: Erik Molenaar

Mei: achteruitgang orchideeën Afgelopen maand werd heel wat maai- en hooiwerk verricht op de ruigste percelen. Het belangrijkste fenomeen was echter de drastische achteruitgang van twee orchideeënsoorten op Wolvenberg, wat geheel te wijten is aan de slechte lente, zowel dit jaar als dat ervoor. Bovendien staan deze planten op het menu van de konijnen, die in overvloed het terrein bevolken. Voorts gaf Wolvenberg een prachtige voorjaarsaanblik die heel wat wandelaars kon bekoren. Elke woensdag wordt het beheer gecombineerd met waarnemingen, ook op andere terreinen in de stad. Er is naast Domein Hertoghe ook veel opzoekwerk verricht aan de Bocht van Oosterweel en de kleine schorren die we nog rijk zijn. Er werd een perscommuniqué over de stedelijke biodiversiteit opgesteld en verspreid. Eind mei wordt de beheerploeg af en toe versterkt door buitenstaanders, zoals studenten (Lessius hogeschool) die dit in hun takenpakket hebben staan. Stefan Janssens merkte in Berchem Rode wouw op, een hele tijd cirkelend net boven de hoge gebouwen aan de Karmelietenstraat.

Juni: eikenprocessierups Eindelijk lijkt het er op dat de zomer gaat beginnen. De eerste libellen en juffers zijn op het terrein verschenen evenals Eikenprocessievlinder, waarvan de rupsen in groep op de boomstammen en tussen de takken ingesponnen verblijven. Het beheer richt zich nu op de randen van de paden, waarbij het hooi volledig van het terrein wordt afgevoerd. Het mooie weer brengt helaas ook heel wat zwerfvuil mee. Een klas van de Freinetschool 'Het Avontuur' ging mee op stap om de natuur te leren kennen. De kinderen hadden geluk met het weer en richtten hun aandacht vooral op de kleine diertjes die overal op de planten een heenkomen of een gal hadden. Beheerswerken in de Wolvenberg (foto: Erik Molenaar)

10

Natuur.stad

september – november 2012

Gevlamde fijnstraal in bloei op de kademuur van het Willemdok (foto: Erik Molenaar)

We krijgen ook bezoek van zowel ATV als VTM, die het perscommuniqué aangrijpen om een reportage te maken over de verborgen natuurwaarden in de binnenstad van Antwerpen, zowel in de Oude Haven als in Domein Hertoghe. Tijdens de monitoring op het slik bij de Kattendijksluis kon Echt lepelblad in bloei worden gezien.

Juli: liefdegrassen en naaldaren Het blijft vochtig, groeizaam weer en de eerste subtropische planten verschijnen in de stad, vooral dan liefdegrassen en naaldaren. Tijdens het natuurbeheer -gericht op het indijken van de eveneens warmteminnende, woekerende Armeense braam en Japanse duizendknoop- wordt nog een nieuwe vindplaats van Aardaker gezien op Wolvenberg. Op de Kleine Ring zijn ook enkele nieuwe vindplaatsen. Hoewel deze Rode Lijstsoort het nog steeds moeilijk heeft, kan ze zich toch op de bermen handhaven. Op de Grote steenweg in Centrum Berchem staat begin deze maand opnieuw Poelruit in bloei op een oude vindplaats.

Eropuit!

Activiteitenkalender Hieronder vind je een greep uit de activiteiten van onze afdeling, voorlopig nog aangevuld met activiteiten door de buurafdelingen, deze keer Land van Reyen. Meer informatie kan je bekomen via e-mail: info@natuurpuntantwerpenstad. be. Voor de meest actuele informatie kan je op onze website terecht: www.natuurpuntantwerpenstad.be. Op de website kan je daarnaast ook meer uitgebreide artikels vinden en verschillende folders gratis downloaden. Je kan er ook inschrijven op onze elektronische nieuwsbrief die frequenter verschijnt dan dit ledenblad. De meeste activiteiten zijn gratis voor leden (tenzij anders vermeld). Niet-leden betalen € 1 voor activiteiten in onze natuurgebieden. Vergeet dus niet je lidkaart mee te nemen. Veel plezier.

Afdeling Antwerpen Stad foto: Erik Molenaar

Afdeling Land van Reyen september woensdag 26 september

Lezing 'Vogels in je tuin' Koen Leysen van Natuurpunt Educatie, vogelkenner in hart en nieren, leert ons vogels in eigen tuin te onderscheiden en ervan te genieten. Congreszaal van OC De Witte Merel, Liersesteenweg 25, Lint. Van 19u30 tot 22u30. Inschrijven vooraf noodzakelijk. NP-leden, 3 €, niet-leden 6 €, ter plaatse te voldoen. Info en inschrijven: [email protected]

oktober elke zondag

Werkvoormiddag Wolvenberg Berchem Elke zondag werken we 's voormiddags van 10 u tot 12u30 in het natuurgebied Wolvenberg te Berchem. Afspraak aan de ingang Posthofbrug aan de Wolvenbergcontainer, tegenover het station van Berchem op de zondagen 9, 16, 23 en 30 september, 7, 14, 21 en 28 oktober, 4, 11, 18 en 25 november.

zondag 21 oktober

Herfstwandeling Molenbeekvallei De gidsen van Natuurpunt zijn klaar om je mee te nemen voor een wandeltochtje doorheen het gebied. We sluiten af met een drankje. Stevig waterdicht schoeisel gewenst. Traject niet geschikt voor kinderwagens of rolstoelen.

oktober

Om 14u aan de Maria Magdalena kapel aan Don Bosco Jongenstehuis, Broechemsesteenweg 100 te Vremde. Duur ongeveer 2 uur.

donderdag 4 oktober

Info: Jef Haverals, 03-455 21 81 of [email protected]

Herfstwandeling Wolvenberg Conservator Erik Molenaar leidt de wandeling. Afspraak om 10 u aan de ingang Posthofbrug aan de Wolvenberg-container, tegenover het station van Berchem. Milieumaand: te reserveren elke werkdag van oktober Natuurwandeling Oude haven, tussen 't Steen en 't Eilandje Tijdens deze wandeling besteedt gids Erik Molenaar bijzondere aandacht aan brakwater-, muurflora en ecologie. Duur: 2 uur. Max. 20 deelnemers. Vertrek aan het Loodswezen, Tavernierkaai 3, Antwerpen. Reserveren via het Ecohuis, tel. 03-217 08 20 Natuurwandeling Wolvenberg Natuurlijk Conservator Erik Molenaar leidt de wandelaars rond in dit restant van de Brialmontomwalling en de vesten rond Antwerpen. Duur: 2 uur. Max. 20 deelnemers. Vertrek ingang Posthofbrug aan de Wolvenberg-container, tegenover het station van Berchem. Reserveren via het Ecohuis, tel. 03-217 08 20

november donderdag 29 november

Lezing 'Weetjes en verhalen over bomen en struiken' Hans Vermeulen vertelt over volksgeloof en realiteit ivm bomen en struiken. Congreszaal van OC De Witte Merel, Liersesteenweg 25, Lint. Van 19u30 tot 22u30. Inschrijven vooraf noodzakelijk. NP-leden, 3 €, niet-leden 6 €, ter plaatse te voldoen. Info en inschrijven: [email protected] Natuur.stad

september – november 2012

11

Verantw. Uitg.: Johan Vandewalle, Hollandstraat 7 – 2060 Antwerpen

België - Belgique P.B. Antwerpen X BC31646 Afgiftekantoor 2099 Antwerpen X P913.972 Retouradres: Natuurpunt Antwerpen Stad Van Kerckhovenstraat 6 2060 Antwerpen

Het leukste cadeau om weg te geven! Een lidmaatschap Natuurpunt voor 'n vriend of vriendin

Voor slechts € 24 maak je een heel gezin lid van Natuurpunt. Je kan dat online doen via www.natuurpunt.be/mijnnatuurpunt/geschenklidmaatschap.aspx (als je vooraf bent geregistreerd) of met een e-mail naar [email protected] met als onderwerp 'geschenklidmaatschap'. Vermeld in die mail jouw naam en lidnummer, de naam en het adres van de gelukkige. Stort het bedrag op rekeningnr. BE60 5230 8051 9270 van Natuurpunt Antwerpen Stad.