Artrose in heupof kniegewricht
Inleiding U bent doorgestuurd naar het artrosespreekuur vanwege pijn en stijfheid in het heup- of kniegewricht. Het spreekuur is bedoeld voor mensen die nog niet geopereerd hoeven worden. De verpleegkundig specialist orthopedie zal u ontvangen. Het doel van de artrosepolikliniek is om u goed te informeren over wat artrose is en welke behandelingen mogelijk zijn. Met deze kennis kunt u zelf het proces rondom artrose positief beïnvloeden. Waarvoor kunt u terecht op het artrosespreekuur? • • •
•
Informatie, voorlichting en advies over het ziektebeeld en de behandeling. Advies over pijnbestrijding en zo nodig voorschrijven/ toedienen medicatie Begeleiding en ondersteuning bij het dagelijks omgaan met de ziekte en de gevolgen van de ziekte, zowel thuis als op het werk. Eventuele verwijzing naar onder andere fysiotherapie, podotherapie, ergotherapie, diëtiste en thuiszorg.
1
Opbouw van het gewricht Een gewricht bestaat uit twee botuiteinden, die ten opzichte van elkaar kunnen bewegen (zie figuur 1, links). De botuiteinden zijn bekleed met kraakbeen, dat hier als een schil omheen zit. Dit kraakbeen heeft een schokdempende werking en zorgt ervoor dat de botuiteinden soepel ten opzichte van elkaar kunnen bewegen. De botuiteinden worden bij elkaar gehouden door een gewrichtskapsel en gewrichtsbanden. De binnenzijde van het gewrichtskapsel is bekleed met een slijmvlieslaagje, dit laagje maakt gewrichtsvocht, dat het gewricht smeert. De gewrichtsbanden zorgen samen met de spieren voor de stevigheid van een gewricht.
Figuur 1: de opbouw van een gewricht
Wat is artrose? Bij artrose raakt het kraakbeen, door welke oorzaak ook, beschadigd (zie figuur 1, rechts). Kraakbeen dat beschadigd is herstelt niet meer. Op den duur kan het zelfs helemaal verdwijnen. Doordat er minder kraakbeen is, kan het gewricht de schokken van een beweging minder goed opvangen.
2
De botuiteinden bewegen minder glad en soepel. Daardoor verandert de belasting van de botten onder het kraakbeen: er komt meer kracht op. Het bot probeert deze grotere belasting op te vangen door wat breder te worden. Aan de rand van het bot kunnen uitsteeksels ontstaan. Door de achteruitgang van het kraakbeen wordt het gewricht minder belastbaar. Hierdoor protesteert het gewricht bij geringe belasting met pijnklachten en zwelling. Deze pijn neemt toe als u de gewrichten beweegt en belast, of u bent stijf als u weer gaat bewegen nadat u lang in dezelfde houding heeft gezeten. Voor veel mensen staat artrose gelijk aan veroudering en slijtage. Dat beeld klopt niet met de werkelijkheid. Het is wel zo dat de kans op artrose bij het ouder worden sterk toeneemt. Aan de oorzaak van de slijtage is niets te doen, maar de klachten kunnen wel behandeld worden. Hoe ontstaat artrose? De oorzaak van artrose is niet precies bekend. Wel is duidelijk dat het gaat om verschillende factoren. Erfelijke aanleg speelt een rol bij het ontstaan en verergeren van artrose. Mensen met een erfelijke aanleg krijgen de aandoening vaak op jongere leeftijd en in meerdere gewrichten. Het kraakbeen kan daarnaast beschadigen door een letsel van het gewricht. Ook een ontsteking in het gewricht, zoals bij reuma, kan artrose veroorzaken. Door zo’n ontsteking wordt het kraakbeen als het ware opgelost. De gewrichtsdelen glijden dan niet meer goed passend over elkaar, waardoor een abnormale slijtage ontstaat oftewel artrose. U kunt artrose in één gewricht (mono artrose) hebben, of in meerdere gewrichten (poly artrose). Als u in één gewricht artrose heeft, hoeft dit niet te betekenen dat u het ook in een ander gewricht krijgt.
3
Welke klachten heeft u? Pijn Artrose hoeft geen pijn te veroorzaken. Het kraakbeen zelf bevat namelijk geen zenuwen en is dus ongevoelig voor pijn. Wel kan het bot of het vlies om het gewricht voor pijn zorgen. De pijn ontstaat geleidelijk en treedt voornamelijk op bij het bewegen en belasten van het gewricht. Vaak is er sprake van startpijn, pijn die ontstaat als u na een periode van rust weer in beweging komt. In een later stadium van artrose kan het gewricht moeilijker bewegen en kunt u ook pijn hebben bij rust, bijvoorbeeld ’s nachts in bed. Stijfheid Naast pijn hebben mensen met artrose vaak last van stijfheid. Dit treedt vooral op na een periode van rust, de zogenaamde start- of ochtendstijfheid. Door beweging verdwijnt deze stijfheid weer. Bewegingsbeperkingen Pijnlijke en stijve gewrichten zijn minder goed te bewegen. Minder beweging leidt vaak tot verzwakking van het gewricht en de omliggende spieren. Daardoor kan het gewricht zijn stabiliteit verliezen en de spierkracht afnemen. Er ontstaat dan een gevoel van spierzwakte. U kunt bijvoorbeeld gaat om het heup of kniegewricht, dan kunt u het gevoel hebben door de heup of knie heen te zakken. Zwelling Door de veranderingen van het kraakbeen en de vrijkomende kraakbeendeeltjes kan het gewrichtsvlies ontstoken raken. Het vlies zwelt en gaat vocht produceren. Het gewricht wordt warm, gezwollen en pijnlijk.
4
Veranderingen in lichaamshouding In een ver gevorderd stadium van artrose kan de stand van het gewricht veranderen, waardoor ook de lichaamshouding verandert. Een voorbeeld hiervan is het naar binnen of buiten staan van knieën (zogenaamde X-benen of O-benen). Ziekteverloop Artrose is een chronische aandoening die geleidelijk erger wordt. Het kraakbeen blijft langzaam in kwaliteit achteruit gaan en kan zich onvoldoende herstellen. De ziekte verloopt bij iedereen anders. Het is niet te voorspellen hoeveel last u zult krijgen van pijn, stijfheid en bewegingsbeperkingen. De aantasting van het kraakbeen en de klachten variëren per persoon. Soms laat een röntgenfoto veel afwijkingen zien, maar hebt u nauwelijks klachten. Ook het omgekeerde komt voor. Waardoor dit verschil komt is niet bekend. Wat kunt u zelf doen ? Koelen Als het gewricht pijnlijk, warm en gezwollen is heeft koelen vaak een pijnstillend effect. Gebruik bijvoorbeeld een washand met ijsklontjes of een coldpacks uit de vriezer met daaronder een theedoek ter bescherming. Advies is om per keer ongeveer 15 minuten (niet langer!) te koelen (bijvoorbeeld driemaal daags). Meestal zal de zwelling snel verminderen en binnen een dag of twee grotendeels weg zijn. De pijn verdwijnt meestal ook vanzelf. Raadpleeg een arts als het gewricht na een paar dagen, ondanks gedoseerde rust en koelen, nog steeds dik is. Blijven bewegen Het is belangrijk in beweging te blijven. Niet alleen voor uw algemene conditie, hart en longen maar ook voor uw gewrichten. Het is beter elke dag tien minuten te bewegen dan drie keer per week een uur. Bewegen kan pijnlijk zijn, maar een gewricht met goed geoefende spieren kan meer verdragen. Zo is fietsen bij knie- of heupartrose vaak nog goed te doen. Daarnaast kunt u bij een fysiotherapeut oefentherapie volgen, die het gewricht soepel houdt en de spieren versterkt. 5
Ook als het gewricht gezwollen, warm en pijnlijk is, moet u proberen in beweging te blijven. Bij veel pijn in heup of knie geldt: niet te veel traplopen en lopen, maar wel regelmatig het gewricht te buigen en te strekken. Voorkom overbelasting Houd bij beweging wel rekening met de gewrichtsklachten. Overbelasting kan zorgen voor blijvende klachten. Het is de kunst om voldoende actief te zijn zonder het gewricht te overbelasten. U zult naar uw lichaam moeten luisteren. Uw fysiotherapeut kan u advies kan geven welke bewegingen en oefeningen goed zijn. Voorkom overgewicht Als u te zwaar bent raken uw gewrichten overbelast. Voor bijvoorbeeld het kniegewricht geldt dat u bij elke kilo extra gewicht uw kniegewricht met vijf kilo extra belast. Als u dus vijf kilo te zwaar bent, dan brengt dit een extra belasting van 25 kilo mee op de knieën. Als u overgewicht heeft, is het raadzaam om af te vallen, zo nodig met behulp van een diëtiste en een bewegingsprogramma. Een veel gebruikte maat om vast te stellen wat een goed gewicht is, is de Body Mass Index (BMI). Deze kunt u berekenen op https://obesitascentrum.mmc.nl. Schoenen Stevige schoenen geven extra steun en kunnen ervoor zorgen dat u minder last heeft van uw enkel, knie of heupgewricht.
6
Hulpmiddelen en aanpassingen Er zijn verschillende hulpmiddelen die ondersteuning kunnen bieden bij het lopen of bij andere activiteiten in het dagelijks leven. Veel gebruikte loophulpmiddelen zijn een stok, elleboogkruk, looprek en rollator. Deze loophulpmiddelen ontlasten het aangedane heup of kniegewricht. De stok en de kruk gebruikt u aan de niet aangedane zijde. Afhankelijk van uw hulpvraag kan een ergotherapeut hulp bieden bij beperkingen in het dagelijks leven. Andere hulpmiddelen die u in het dagelijkse leven kunt gebruiken en te koop zijn in thuiszorgwinkels zijn: • helping hand (een grijpertje om voorwerpen van de grond te rapen) • toiletverhoger • kousen en panty aantrekker • lange schoenlepel. Soms kan het nodig zijn iets aan de schoen aan te passen of om een steunzool aan te meten, waardoor de stand van uw gewricht iets verbetert en de klachten kunnen afnemen. Bij artrose in de knie kan een brace een uitkomst zijn wanneer vanuit de knie meer een O- of X-been ontstaat. Een brace kan dan de stabiliteit verbeteren en pijnklachten verminderen. Daarnaast kunnen aanpassingen in uw huis aangebracht worden, zoals beugels in de douche en een douchestoel.
7
Behandeling Een operatie aan heup- of kniegewricht stellen we het liefst zo lang mogelijk uit. Artrose is niet te genezen. Een individueel behandelplan kan echter wel zorgen voor afname van klachten. Denk aan bijvoorbeeld: • oefentherapie om het functioneren van de spieren en gewrichten op peil te houden • medicijnen tegen stijfheid en pijn • medicijnen die ontstekingen remmen Er hangt veel van uzelf af bij het aanpakken van artrose. In feite werkt u zelf aan een zo goed mogelijk resultaat. De behandeling vraagt doorzettingsvermogen, discipline en geduld, omdat het even kan duren voordat u effect merkt. In een vergevorderd stadium kan uiteindelijk een operatie nodig zijn, waarbij het gewricht vervangen wordt door een kunstgewricht. Dit wordt altijd in samenspraak met uw huisarts en/of orthopedisch chirurg gedaan. Oefentherapie De verpleegkundig specialist kan u verwijzen naar de fysiotherapie voor oefentherapie. Deze therapie is gericht op het versterken van de spieren en soepel houden van het gewricht. U leert hoe u om kunt gaan met artrose en krijgt oefeningen die u zelf thuis kunt doen. Medicatie Er zijn geen medicijnen die de artrose genezen. Bij artrose worden medicijnen voorgeschreven bij pijn, stijfheid en om ontstekingen te remmen. Daarnaast zijn er voedingssupplementen die een positief effect kunnen hebben bij artrose.
8
Voedingssupplementen In een gewricht met artrose herstelt het kraakbeen niet meer goed. Bepaalde voedingsstoffen zorgen voor verbetering. Het is niet bewezen dat voedingsstoffen het herstel bevorderen, maar soms geeft het wel een positief effect op de klachten De voedingssupplementen (glucosaminesulfaat en chondroïtinesulfaat) worden verkocht in tabletvorm. De verpleegkundig specialist en apotheker kunnen u hierover adviseren. Gebruik de tabletten minstens drie maanden om te zien of het resultaat geeft. Dan kunt u besluiten tot doorgaan of stoppen. Omdat glucosamine de bloedsuikerspiegel kan beïnvloeden kunnen patiënten met diabetes ontregeld raken. Een allergische reactie kan zich voordoen bij patiënten die overgevoelig zijn voor schaaldieren. Pijnstillers Paracetamol is een pijnstiller die de meeste mensen goed verdragen en die geen maagproblemen veroorzaakt. U mag maximaal 6 tot 8 tabletten paracetamol 500mg per dag innemen. Het is raadzaam om de tabletten op vaste tijden in te nemen. Bij onregelmatig gebruik breekt de pijn er telkens doorheen. Ontstekingsremmers (NSAID’s) Als rusten en koelen van het ontstoken gewricht na een paar dagen geen effect heeft, kan de verpleegkundig specialist tijdelijk ontstekingsremmers voorschrijven. Deze medicijnen, de NSAID’s, remmen de ontsteking en verminderen klachten als pijn en stijfheid. Meestal wordt deze medicatie voorgeschreven voor maximaal twee weken, omdat maag en darmklachten als bijwerking kunnen optreden. Het gebruik van NSAID’s kan invloed hebben op de werking van andere medicijnen, dit zal de verpleegkundig specialist met u doornemen.
9
Injectie met hyaluronzuur in het gewricht Hyaluronzuur is een lichaamseigen stof die zorgt voor soepelheid van het kraakbeen. Het wordt aangemaakt in het gewrichtsvlies. Hyaluronzuur heeft onder andere een remmend effect op ontsteking van het gewrichtsvlies. In een knie met artrose is niet voldoende hyaluronzuur aanwezig. Voor veel patiënten met matige artrose is hyaluronzuur een goede pijnstiller en verbetert het de functie van het aangedane gewricht aanzienlijk. Hyaluronzuur heeft geen bijwerkingen en wordt toegediend door middel van een injectie in het gewricht. Dit wordt na een aantal weken herhaald. Als de klachten weer verergeren, kan het zonder gevaar meerdere keren herhaald worden. Als er geen verbetering optreedt na een serie injecties, heeft het geen zin de behandeling te herhalen. Injectie met kenacort/lidocaïne in het gewricht Bij diverse aandoeningen van het steun- en beweging sapparaat kan het zinvol zijn een injectie met lidocaïne en kenacort te geven. Met de 2 werkzame stoffen van deze injectie bereiken we het volgende: • lidocaïne is een verdovingsmiddel met een pijnstillende werking; • kenacort is een corticosteroïd met een ontstekingsremmende werking die de zwelling vermindert. De injectie onderdrukt de ontstekingsreactie in de weefsels en vermindert zo de pijn en de zwelling. Het ontstekingsremmende effect kan na 2 à 3 dagen beginnen, maar soms pas na enkele weken. De duur van het effect varieert van enkele weken tot langdurig. De verpleegkundig specialist kijkt met u of u hier voor in aanmerking komt.
10
Complicaties na injecties in het gewricht Voordat u een injectie in krijgt, wordt de huid gereinigd met alcohol of jodium. Toch bestaat er een zeer kleine kans dat er een infectie optreedt na een injectie in een gewricht. U merkt dit doordat het gewricht pijnlijk is, opzwelt en erg warm aanvoelt. Meestal treedt ook koorts op. Als u denkt dat er sprake is van infectie, neem dan direct contact op met het ziekenhuis. Een dergelijke infectie moet snel behandeld worden (zie contactgegevens achterin deze folder). Operatie Als de klachten toenemen en andere behandelmethoden niet voldoende resultaat geven kan de verpleegkundig specialist u doorverwijzen naar een orthopeed. De orthopedisch chirurg bespreekt met u dan de mogelijkheden voor een operatie. Er zijn verschillende operaties: • Osteotomie: een standscorrectie van het been. Dit kan een uitkomst zijn bij een O- of X-been. De stand van het been wordt door de operatie veranderd, waardoor het gewricht anders belast wordt en de artrose klachten verminderen. • Gewrichtsvervangende operatie. Wanneer een standscorrectie niet mogelijk is, kan er gekozen worden voor een operatie waarbij het gewricht vervangen wordt door een kunstgewricht, oftewel een gewrichtsvervangende prothese.
11
Belangrijke telefoonnummers Voor vragen, tijdens kantooruren: Polikliniek Orthopedisch Centrum Máxima
(040) 888 86 00
Voor minder dringende vragen mag u ook contact met ons opnemen via
[email protected]. ‘s Avonds of in het weekend: Afdeling spoedeisende hulp, locatie Veldhoven
(040) 888 88 11
12
Hoe tevreden bent u over uw arts, specialist of ziekenhuis? Geef uw mening over MMC op ZorgkaartNederland.nl
Máxima Medisch Centrum www.mmc.nl Locatie Eindhoven: Ds. Th. Fliednerstraat 1 Postbus 90 052 5600 PD Eindhoven
Locatie Veldhoven: de Run 4600 Postbus 7777 5500 MB Veldhoven
De informatie in deze folder is van algemene aard en is bedoeld om u een beeld te geven van de zorg en voorlichting die u kunt verwachten. In uw situatie kunnen andere adviezen of procedures van toepassing zijn. Deze folder is dan ook slechts een aanvulling op de specifieke (mondelinge) voorlichting van uw specialist of behandelaar. © MMC.220.415_01_16
