Amsterdamse Onderwijsagenda

Amsterdamse Onderwijsagenda 2014 - 2018

13 NOVEMBER 2013

Kiezen voor goed onderwijs

Amsterdam

D66

Inhoud 5 Inhoud 6 Voorwoord 7 Samenvatting 8

Waar Staan we over vier jaar?

10

D66 Visie Op Onderwijs

11

Het onderwijsveld

11

Alles in één van 0 - 12

13

Kwaliteit basis- en middelbare scholen

16

Een plek op de school van je keuze

18

Het middelbaar beroepsonderwijs (mbo)

21

Hoger onderwijs

24

Buurt – Stad En Wereld

24

Talen, burgerschap



en internationaal onderwijs

26 Gemeente 26

Investeer in professionals

27 Schooluitval 28

Dialoog & ouderbetrokkenheid

29

Kunst & cultuur

30

Zorg om het kind

31 Huisvesting 33

Goed bestuur

34 Financiën 34

Geld vrijspelen

35 Bijlagen 35

Bijlage 1. Uitgangspunten D66

36

Bijlage 2. Gemeentelijke begroting

37

Bijlage 3. Bronnen

LEESWIJZER Met alleen al 63.526 basisschoolleerlingen en zo’n 40.000 mbo-studenten kunnen we stellen dat Amsterdam heel veel kinderen en jongeren voorbereidt op hun toekomst. De kennisinstellingen, de musea, het Science Park, de leraren, de schooldirecteuren, de betrokken ouders, de kunstenaars en al die wereldburgers met hun eigen verhaal en expertise verrijken op talloze manieren ons onderwijs. De kennisinstellingen, musea en culturele en economische bedrijven oefenen zelf ook weer een enorme aantrekkingskracht uit op de komst van creatieve internationale bedrijven en instellingen. Dit moet opleidingen stimuleren om vraaggericht op te leiden. Maar het kan altijd meer en beter en het draait om keuzes. Hoe stel ik me op als gemeente, hoeveel geld investeer ik en waar ligt de focus? De competitie die de gemeente afgelopen april uitschreef om een nieuw technologisch instituut te vestigen in Amsterdam bewijst de behoefte om te blijven investeren in onderwijs en onderzoek. Met de vele initiatieven en mogelijkheden vinden veel van de Amsterdamse kinderen en jongeren na hun schoolloopbaan prima hun weg. Wat gebeurt er nu op het niveau van:

-> het onderwijsveld -> de stad, de buurt en de regio -> de gemeente

D66 zocht dit samen met tal van professionals en ervaringsdeskundigen uit. In elke paragraaf staan eerst de knelpunten en kansen, waarna we de gewenste situatie beschrijven, hetgeen leidt tot een reeks van concrete aanbevelingen. Ook is aan deze aanbevelingen een kostenplaatje gekoppeld. Bij elke aanbeveling waar een staat, wordt in de financiële paragraaf aangegeven welk bedrag we hiervoor willen vrijmaken. Hieraan voorafgaand schetsen we eerst de samenhang tussen de verschillende aanbevelingen. Wat moet er in Amsterdam over vier jaar anders zijn en wat is hiervoor nodig? 5

Voorwoord

Elke dag staan leraren en leraressen voor hun klas. Elke dag zetten zij het beste beentje voor om elk kind, hoe uniek ook, te helpen slagen. Voor een toets, het fietsexamen, het studieplan, maar ook het sluiten van vriendschappen, het maken van keuzes, het voorkomen van schooluitval en het begeleiden van het studie- en leerproces. Het onderwijs gaat nu eenmaal veel verder dan alleen het wegwerken van leerachterstanden en het trainen voor toetsen en examens. De school moet de plek zijn waar leerlingen veilig zijn, hun talent ontdekken, leren nadenken, andere kinderen ontmoeten, solidair leren zijn, hun eigen mening ontwikkelen, werken aan hun zelfredzaamheid en passend onderwijs krijgen. Een plek waar je ontdekt wie je bent en werk maakt van je passie. Wanneer je luistert naar professionals en betrokkenen uit het onderwijsveld, dan is dát de kracht van goed onderwijs. Juist deze belangrijke onderwijsaspecten staan onder druk. Het gebrek aan geld en daarmee tijd, de eenzijdige focus op de cognitieve vakken als rekenen en taal en de druk op slagingspercentages zorgen er bijvoorbeeld voor dat selectie aan de poort steeds eerder begint. Nu lijkt de vraag van de school en de leraar steeds vaker te zijn: past deze kleuter wel bij onze school? Terwijl de vraag eigenlijk zou moeten zijn: past het onderwijs dat wij geven bij de behoeften van deze leerling? En vervolgens: wat hebben mijn team en ik hiervoor nodig? Naast de selectie die tot gevolg heeft dat leerlingen soms lastig kunnen doorstromen naar een hoger niveau, is er tegelijkertijd sprake van een onderwaardering van ambachten. Leerlingen en ouders willen na het vmbo liever naar de havo doorstromen dan richting een praktijkopleiding. Terwijl Nederland juist zoveel geschoolde vaklui nodig heeft. Om al die duizenden leraren te helpen elke dag goed onderwijs te kunnen garanderen, moet de stad Amsterdam kiezen voor het onderwijs. Dit betekent afrekenen met de afrekencultuur, en vrijheid geven in plaats van ontnemen. Steeds meer leraren moeten na een dag voor de klas nog een eindeloze administratie bijhouden en lokalen schoonmaken. Daardoor is er minder aandacht en energie over voor goed onderwijs. Kiezen voor goed onderwijs betekent ook de ruimte geven om maatwerk te kunnen bieden. Of dat nu meertalig onderwijs, techniek of sport is: een school weet heel goed wat haar leerlingen nodig hebben. De gemeente moet voldoende geld, kennis, huisvesting en materiaal beschikbaar stellen en de samenwerking organiseren. Niet alleen structureel in gesprek met schoolbesturen, maar juist ook met de leraar uit de praktijk en de wetenschappers. In deze Onderwijsagenda, die tot stand is gekomen na gesprekken met meer dan honderd leraren, schoolleiders, ouders, leerlingen en deskundigen, kijken we vooruit naar de toekomst van de stad Amsterdam. Wat heeft onze economie nodig, hoe blijven we letten op sociale samenhang en wat is hierin de rol van het onderwijs? We kijken door de ogen van het kind, de leerling, de student, de leraar, de beleidsmaker en de ouder. Vanuit die ogen laten we zien hoe D66 in Amsterdam kiest voor goed onderwijs. Van de peuterspeelzaal tot na de studententijd, omdat iedereen een leven lang wil leren en mee wil doen. Ik wil graag alle mensen voor de klas, in de school en alle andere betrokken hartelijk bedanken voor hun medewerking. Jan Paternotte, fractievoorzitter D66 Amsterdam

6

Samenvatting

In Amsterdam willen we onze kinderen de best mogelijke kansen bieden. Omdat het creëren van deze kansen onze aandacht verdient, brengt D66 Amsterdam een onderwijsagenda uit met als thema ‘Kiezen voor goed onderwijs’. De keuze voor goede educatie vereist maatwerk, het opzij schuiven van tegengestelde politieke belangen en echte bereidheid tot investeren. Ouders krijgen als het aan D66 ligt meer zeggenschap over het schoolbeleid en we geven professionals die dicht bij het kind staan meer ruimte en vertrouwen. Zo wordt het mogelijk om onderwijs te geven dat past bij de behoefte en potentie van het kind. Dat betekent ook stoppen met de toenemende cultuur van afrekenen. Professionals krijgen niet alleen de ruimte, maar er wordt ook in hen geïnvesteerd. Want zonder deze investering kan de kwaliteit van het volledige onderwijspersoneel of het schoolgebouw niet omhoog. Om te zorgen dat dit geld goed besteed wordt, moet de bureaucratie afnemen. Zo creëren we goed onderwijs: 1. Meer geld voor het onderwijs Investeer in onderwijs en voorzieningen voor kinderen. Bezuinig niet op faciliteiten of deskundigheid. Teveel geld wordt niet geïnvesteerd, terwijl investeren zo hard nodig is. Zaken als onderwijshuisvesting, vakleerkrachten en conciërges vragen een fikse investering. D66 wil daarom de komende jaren 35 miljoen euro extra uittrekken voor het Amsterdamse onderwijs. 2. Erkenning van ouders en professionals Ouders moeten in het onderwijs en in de politiek veel meer erkend worden als gelijkwaardige partner. Gemeentelijk beleid moet worden vormgegeven door leraren, wetenschappers, andere praktijkexperts en ouders. Door onder meer de Lerarenbeurs, het terugbrengen van de vakleerkracht en het organiseren van de samenwerking tussen wetenschappers en het onderwijsveld kunnen de professionals van en met elkaar leren om zo beter onderwijs te kunnen geven. 3. Weg met overbodige bureaucratie in het onderwijs Diversiteit in het onderwijs krijgt de ruimte. Dat betekent minder centraal beleid, en meer mogelijkheden voor professionele docenten. Scholen worden niet afgerekend op basis van pakken papier. D66 wil één instellingsverslag dat voor verschillende instanties volstaat.

4. Kwaliteitsbeleid dat recht doet aan de brede opgave van het onderwijs De kwaliteit van onderwijs of opvang staat niet gelijk aan testscores en slagingspercentages. De politieke focus op het onderwijs is te eenzijdig en teveel gericht op alleen rekenen en de Nederlandse taal. Daarnaast staat niet het stimuleren van interne kwaliteitsverbetering centraal, maar het afrekenen van docenten door externe beoordelingen. D66 wil dat het onderwijs zelf weer aan zet is. De Kwaliteitsaanpak Basisonderwijs Amsterdam (KBA) gaat om die reden op de schop. De blik wordt verbreed naar alle onderwijslagen. 5. Geen tegenstrijdige ambities, maar één gezamenlijke agenda Juist de politiek zorgt voor de prestatieparadox in het onderwijs: er zijn zoveel ambities dat de tijd die de leraar voor de klas doorbrengt, steeds verder afneemt. Ook zijn de ambities soms tegenstrijdig. Er moet een einde komen aan impulsief beleid vanuit het stadhuis, waarbij verschillende tegenstrijdige ambities in pilots en projecten aan de scholen worden opgedrongen. D66 wil één gezamenlijke Ambitieagenda die de gemeente opstelt vanuit gesprekken met het onderwijsveld.

7

Waar staan we over vier jaar? Kennis en onderwijs zijn de topprioriteiten voor de gemeente Amsterdam. Iedereen die in deze sector werkt, alle kinderen en jongeren die onderwijs genieten, ouders, werknemers en bedrijven weten dit en dragen dit gezamenlijk uit. Amsterdam ontwikkelt zich snel naar een stevige kenniseconomie. Amsterdam staat bekend om kwaliteit, diversiteit en ruimte om nieuwe initiatieven uit te proberen. Er ligt een netwerk van onderwijsinstellingen en bedrijven dat samen met de gemeente werkt aan één kennisagenda. Achterstanden worden weggewerkt en voorkomen. Excellentie wordt gestimuleerd. Amsterdamse jeugd maakt een goede start en wordt begeleid en uitgedaagd om zichzelf en de wereld te ontdekken. Er is respect en aandacht voor ieders mogelijkheden. Van extra taalaanbod voor kinderen die het Nederlands nog niet goed beheersen of kinderen die graag Engels willen leren, tot begeleiding van kinderen die kunnen excelleren of juist extra hulp nodig hebben vanwege een moeilijke thuissituatie of speciale stoornis. Passend onderwijs op een manier dat leraren, directeuren en schoolbestuurders kansen voor kinderen kunnen realiseren, is de regel.

WAT IS DAARVOOR NODIG Jonge kinderen zijn uniek. Speel in op hun individuele behoeften en zorg dat ze lekker in hun vel zitten. Ieder kind en elke jongvolwassene ontwikkelt zich op zijn eigen manier en in zijn eigen tempo. Kinderen en jongeren hebben verschillende interesses en worden thuis verschillend begeleid. D66 wil dat het onderwijssysteem ruimte geeft aan alle kinderen en jongeren om hun eigen weg te vinden en individuele talenten te ontwikkelen. Iedereen moet kansen krijgen. Zet de onderwijsprofessional in zijn of haar eigen kracht. Van de leerkracht tot de directeur en de schoolbestuurder, ze hebben allen een zware taak om in een veeleisende samenleving al die verschillende talenten te bedienen. Geef leerkrachten de ruimte om dit op basis van hun deskundigheid en ervaring te doen. Zorg voor goede ondersteuning, bijscholing en faciliteiten en betrek de wetenschap hierbij.

Werk samen met ouders en betrek hen bij de opleiding van hun kind. De meeste ouders kennen hun kind het beste. Maar er zijn ook ouders die maar weinig bij hun kind betrokken zijn, terwijl een goede begeleiding vanuit de ouders het verschil maakt. Ga daarom met ouders in gesprek over kwaliteit, betrek ze structureel in de klas bij de programma’s en gebruik de kennis van ouders over hun kinderen. Begeleid ouders bij het ondersteunen van hun kinderen als daar behoefte aan is of als er zorgen zijn over de begeleiding. Vergeet ook niet te luisteren naar wat het kind zelf denkt en vindt. 8

Creëer per sector een gezamenlijke Ambitieagenda en zorg voor een structurele dialoog. Gemeente, onderwijsinstellingen, kinderopvang, welzijn en bedrijfsleven werken samen aan een concrete Ambitieagenda. Zorg dat niet alleen de besturen of de grote instellingen aan tafel zitten, maar ook docenten die voor de klas staan of kleine instellingen die actief zijn in de verschillende wijken van Amsterdam. Stap af van de traditie dat de gemeente een dictaat oplegt over wat goed onderwijs is of hoe de structuur ervan er uit moet zien. Organiseer de samenwerking tussen professionals en wetenschappers. Zorg er ook voor dat de ambities afgestemd zijn: het onderwijs krijgt teveel losse verzoeken vanuit het stadhuis. Maak ruimte voor differentiatie en keuzevrijheid. Zorg dat ouders kunnen kiezen voor de school of opvang die hen aanspreekt. Maak ruimte voor verschillende methodes en identiteiten. Geef ruimte aan nieuwe innovatieve concepten. Zorg dat de verschillende voorzieningen voor iedereen toegankelijk zijn. Ook het hoger onderwijs moet bereikbaar blijven ondanks de veranderingen in de studiefinanciering (leenstelsel) en de OV-kaart.

IN AMSTERDAM? Stel kwaliteit centraal en verander de afrekencultuur in een verantwoordingscultuur. De kwaliteit van onderwijs of opvang is niet één-op-één af te meten aan testscores van leerlingen. Geef instellingen de ruimte en kennis om te werken aan een goed systeem van verantwoording. Gebruik wetenschappelijk onderzoek en peer-reviews. Geef ouders en leerlingen hierin ook een duidelijke rol. Richt niet weer een apart instituut op, maar zorg voor transparantie in de klas en in de school, goed bestuur en toezicht. Laat leraren van elkaar en van wetenschappers leren. Stel in de discussie over plaatsingsbeleid of een basisvoorziening voor jonge kinderen de kwaliteit van het aanbod centraal, in plaats van de afkomst van de kinderen. Put your money where your mouth is. Investeer in onderwijs en voorzieningen voor kinderen. Bezuinig niet op faciliteiten of deskundigheid. Teveel geld wordt niet uitgegeven, terwijl investeren zo hard nodig is.

Sluit aan bij het unieke karakter van onze metropool. Zorg dat het onderwijs aansluit bij de ontwikkeling van die internationale stad waar kennis en cultuur zorgen voor welvaart en ontwikkeling.

Zie de stad als onderzoeksveld. Werk als gemeente samen met het hoger onderwijs en de (wetenschappelijke) onderzoeksinstellingen. Zij kunnen naar actuele vraagstukken gedegen onderzoek verrichten. 9

Het onderwijsveld In de volgende paragrafen geven we van de meest prangende kwesties een analyse van de huidige situatie, waarna het toekomstbeeld en de aanbevelingen om dit te realiseren zijn beschreven. We beginnen met het jonge kind en eindigen bij de (jong)volwassene.

Alles in één van 0 - 12

D66 VISIE OP ONDERWIJS Sociaal-liberalen vinden onderwijs zo belangrijk, omdat elk kind, elk mens door onderwijs gelijke kansen krijgt. Waar je wieg ook staat: iedereen verdient de kans op contacten, begrip, persoonlijke en maatschappelijke inzichten, een goede baan en een fijn leven. Daarom kiest D66 altijd voor goed onderwijs. Voor D66 is goed onderwijs de motor van nieuwe welvaart en van economische en persoonlijke groei. Onderwijs zorgt ervoor dat mensen een baan kunnen vinden. Goed onderwijs bereidt mensen voor op een steeds meer internationale samenleving. Goed onderwijs is ook de motor van ieders persoonlijke ontwikkeling en geluk. We hebben het nodig om ons te vormen tot mondige, zelfstandige en betrokken mensen. Onderwijs moet mensen stimuleren en de kans geven het beste uit hun talenten te halen, een heel leven lang. 1

10

Onderwijs zorgt voor een brede ontwikkeling en vorming op het gebied van kennis, taal en rekenen, maar ook op het gebied van sociale vaardigheden, creativiteit, cultuur, natuur, geschiedenis en burgerschap. In ons onderwijssysteem moet de ontwikkeling van hoofd, hart én handen een plek hebben. Dan gaan zowel het individu als de samenleving vooruit1. De uitspraken van de leraren en alle andere experts en betrokkenen die wij hebben gesproken, laten zich vertalen in uitgangspunten die houvast bieden bij het aanpassen, schrappen of bedenken van lokaal Amsterdams onderwijsbeleid. Wat we voor ogen hebben en hoe we dit willen bereiken staat na de samenvatting van de Onderwijsagenda beschreven. In de hoofdstukken daarna wordt duidelijk wat dat concreet voor de verschillende sectoren en voor het onderwijs betekent.

ANALYSE Het huidige veld van peuterspeelzalen, kinderopvang, de voorschoolse en vroegschoolse educatie (VVE) en de overgang naar de kleuterklas is versnipperd. Er zijn grote verschillen in kwaliteit, er bestaan wachtlijsten en het aanbod blijkt moeilijk toegankelijk. De maatregelen van de huidige regering die kinderopvangtoeslag eenzijdig beschikbaar stelt aan werkende ouders en er bovendien fors op bezuinigt vormt een forse complicatie. Een brede basisvoorziening die voor alle kinderen toegankelijk is en van hoge kwaliteit is wordt nu door verschillende gemeenten onderzocht. Een goed idee; dus ook de gemeente Amsterdam buigt zich over deze ontwikkeling.

“Afgezien van het feit dat veel pedagogen en psychologen uit het vakgebied zich ernstig afvragen of het wenselijk is dat kinderen vanaf 2,5 jaar zich al in een schoolse omgeving bevinden, is dit het zoveelste nieuwe plan in onderwijsland dat wij langs zien komen. Inmiddels werken aardig wat leden van de kwaliteitskring al 20 jaar met kinderen en is er enige kennis aanwezig van deze leeftijdsgroep, op school niet. Er ligt een hele infrastructuur (ook aan kennis) in de kinderopvang, waar wel degelijk kinderen zich op cognitief en sociaal emotioneel gebied ontwikkelen, iets wat niet uit de Nederlandse onderzoeken naar VVE blijkt (dat onlangs onder andere ook weer door het Kohnstamm Instituut is gedaan). De wethouder haalt geld bij de kinderopvang weg, omdat er bezuinigd moet worden, maar vervolgens wordt er veel geld in een nieuw systeem gestopt, waarvan we niet weten wat de uitkomst zal zijn.” Jessica Haije, namens Kwaliteitskring van kinderdagverblijf Kids & Zo, Altijd Lente, Bloem, Mirakel, Slot Meesenstijn en Telraam.

DE PEUTERSCHOOL De gemeente Amsterdam heeft onlangs de peuterschool gelanceerd. Dit moet een basisvoorziening worden voor alle jonge kinderen vanaf 2,5 jaar. Het is een goed streven om voor peuters één voorziening te creëren, in plaats van drie verschillende. De vorm van een peuterschool heeft echter een aantal belangrijke beperkingen. Het richt zich in de eerste plaats op segregatie en achterstanden, in plaats van kwaliteit van de instellingen en maatwerk voor alle kinderen. Vaak ontbreekt de kennis, meestal de tijd en altijd het geld om nog eens een geheel nieuwe taak op de basisscholen af te schuiven. Bovendien zijn de opvang- en onderwijsbranche amper betrokken bij de opzet van het nieuwe systeem terwijl de eerste pilots al van start gaan. Een groot risico van het huidige voorstel is vervolgens dat diversiteit en keuzevrijheid worden beperkt. Scholen mogen maar met één voorschoolse voorziening samenwerken die aan een gemeentelijk goedgekeurd programma moeten voldoen. Niet alleen beperkt dit ouders in hun keuze voor verschillende methodes of identiteiten; de ‘ratrace’ om een plaats op de favoriete basisschool te bemachtigen wordt vervroegd naar 2,5 jaar. D66 wil geen peuterschool waar peuters testen moeten afleggen. Deskundigen laten zien dat peuterexamens weinig informatie geven over het functioneren van een instelling. Tot slot negeert het voorstel de huidige ontwikkelingen in kinderopvang. Het voorstel geeft een eenzijdig beeld van een private kinderopvang die geen kwaliteit zou leveren. Er is in het voorstel geen oog voor innovatieve concepten en de al bestaande gevarieerde samenwerking.

Bron: Landelijk verkiezingsprogramma D66. Zie www.d66.nl voor het volledige programma.

11

J“ uist in de prille levensjaren van een kind is het belangrijk dat scholen, kinderopvang en gezondheidszorg samenwerken met de buurt om problemen in de ontwikkeling van het kind te signaleren en snel op te lossen.” Lieke Thesingh, GroenLinks stadsdeelwethouder Oost TOEKOMST Hoe moet een brede basisvoorziening en een goede start voor kinderen van nul tot zes jaar er dan wel uit zien? Scholen en kinderopvang zouden op gelijkwaardige basis moeten samenwerken, waarbij er programmatisch ruimte is voor een eigen professionele visie op de ontwikkeling van kinderen. Niet het stadhuis moet de inhoud bepalen, maar de scholen en opvang moeten dit doen. De VVE-programma’s passen hierin, maar er zijn meer programma’s denkbaar. Laat het veld nadenken over de effectiviteit en kwaliteit van de programma’s. De samenwerking tussen de verschillende betrokkenen uit de opvang en het onderwijs moet wel verstevigd worden, omdat aangetoond is dat kinderen zich beter ontwikkelen en een hogere mate van welbevinden hebben als de kinderopvang een hogere pedagogische kwaliteit heeft2. Het initiatiefvoorstel van de Alles-in-éénschool3 van de Tweede Kamerfractie van D66 geeft richting aan een betere samenwerking tussen opvang- en peuterspeelcentra en het onderwijs. Om de samenwerking echt goed vorm te geven, moet de gemeente Amsterdam uitvoering geven aan onderstaande aanbevelingen. AANBEVELINGEN: Integreer de budgetten voor de VVE en peuterspeelzalen en creëer één goede basisvoorziening die beschikbaar is voor alle ouders, werkend of niet-werkend. Dit kan bijvoorbeeld door het inkopen van peuterspeelzaalplekken in kinderopvangcentra. Stimuleer integrale voorzieningen voor opvang en onderwijs. Dit zijn geen scholen maar plekken of netwerken waar partners als school, opvang, sportvereniging en muziekschool met elkaar samenwerken aan een mooi aanbod; van het aanpakken van een taalachterstand tot 12

programma’s voor excellentie. Ook is hier oog voor rustmomenten in de agenda’s van kinderen. Ga met professionals in gesprek over verschillende vormen van begeleiding. Spreek met elkaar gezamenlijke doelen af. Wees transparant over de afgesproken doelen naar de ouders. Leg vervolgens samen verantwoording af over de agenda en de kwaliteit. Dit in plaats van scholen af te rekenen op testresultaten van unieke kinderen. Spreek ouders aan op hun verantwoordelijkheid. Ondersteun de ontwikkeling van kwaliteit en de verantwoording daarover. Zorg voor keuzevrijheid van ouders voor de opvang of school van hun kinderen. Pak wachtlijsten en lotingen aan met extra groepen met aantrekkelijke onderwijs- en opvangconcepten van hoge kwaliteit. Zorg dat er diverse concepten zijn, zodat er ook echt iets te kiezen valt. Laat opvang, welzijn en onderwijs op een gelijkwaardige manier samenwerken. Maak wel één bestuur verantwoordelijk, zodat er beslissingen genomen kunnen worden. Op deze wijze komt ieders deskundigheid en ervaring het meest tot zijn recht en kan er gezamenlijk gewerkt worden aan een dagprogramma waar kinderen tot rust komen. Werk vanuit eenduidige pedagogische principes aan ontwikkeling en onderwijs. Er moet aandacht zijn voor kinderen die achterlopen en voor kinderen die meer aankunnen. Geef jonge kinderen de ruimte om vrij te spelen, te vervelen en hun fantasie te gebruiken. 2

Bovenstaand verband werd gevonden voor zow- el de algemene pedagogische kwaliteit van het kinderdag verblijf als voor de pedagogische kwalite- it van de interacties tussen de staf en de kinder- en van de groep. De gevonden relatie tussen pedagogische kwaliteit en de vroegkinderl- ijke ontwikkeling is robuust. Het gevonden verband blijft bestaan wanneer rekening gehouden wordt met diverse achtergrondkenmerken van de thuissit- uatie enerzijds en de specifieke kinderopvangsituatie anderzijds. Bron: www.kinderopvangonderzoek. nl, Pedagogische kwaliteit van de kinderopvang en de ontwikkeling van jonge kinderen: een longitudi- nale studie, maart 2011.

3

https://www.d66.nl/wp-content/uploads/2013/09/ D66-kiezen-voor-kwaliteit-v2.pdf

Kwaliteit basis- en middelbare scholen ANALYSE De Kwaliteitsaanpak Basisonderwijs Amsterdam (KBA) heeft de Amsterdamse basisscholen wakker geschud. Scholen hebben zich in de afgelopen jaren flink kunnen verbeteren. Het aantal zwakke scholen is sterk teruggedrongen. De gemeente Amsterdam heeft hierop gestuurd door scholen volgens een vaste methodiek aan te pakken en af te rekenen op veelal cognitieve vakken. Informatie over de ontwikkeling wordt in de (online) kwaliteitswijzer getoond, waarbij de focus, naast het oordeel van de inspectie van het Onderwijs, vooral ligt op Cito-scores en de manier waarop deze score verbeterd kan worden. De basisscholen hebben een bewonderenswaardige sprong gemaakt, die past in een landelijke trend waarbij het aantal (zeer) zwakke scholen over heel Nederland sterk is teruggedrongen. Er is niet onderzocht waar de Amsterdamse vooruitgang aan ligt. De vraag is dan ook of de kwaliteit in de toekomst niet ook op een andere manier versterkt kan worden, waarbij de onderwijsprofessionals zelf de verantwoordelijkheid nemen en de voor hun leerlingen passende invulling kunnen geven. Een belangrijke ontwikkeling is dat het Rijk onder druk van de Tweede Kamer heeft besloten dat de Cito-testen naar achter in het schooljaar worden geplaatst zodat het advies van de leerkracht en niet deze score doorslaggevend

“Leraren worden niet betrokken bij de KBA, niet voor-, tijdens of achteraf. Ze worden gescoord op basis van een lijstje met criteria. Het oordeel over hoe goed of slecht een leraar is, komt na één les waarin je op verschillende onderdelen rood of groen scoort. Een nagesprek met de betreffende leraar was er tot voor kort zelfs niet bij. Dit heeft veel leraren onnodig beschadigd. Het leidt ook niet tot een duurzame kwaliteitsverbetering in het onderwijs. Ik ken zelf een meester die zijn vak echt verstaat, maar volgens degene die hem beoordeelde te weinig differentieerde. Dit, terwijl hij precies weet welke leerling hij tijdens zijn instructie welke vraag moet stellen en hij daarna zeker rekening houdt met verschillen. Hij differentieert ook na zijn instructie in de vorm van extra uitleg (verlengde instructie), zelfstandige (basisstof)verwerking of het geven vanv verdiepingsoefeningen.” Lotte Hidding, lerares en zorgcoördinator basisschool Oscar Carré en bestuurslid van de Lerarenvereniging Meesterschappers. wordt voor de schoolkeuze. Hierbij wordt een uitzondering gemaakt voor die gevallen waar de Cito-score hoger uitvalt dan het advies van de leerkracht. Leraren zijn ook niet betrokken in het ontwikkelproces van de KBA en hebben zich dit proces niet altijd eigen kunnen maken, waardoor het verder ontwikkelen ervan moeilijk blijkt. Door leraren weinig in hun kracht als professional te zetten, maar precies voor te schrijven hoe er lesgegeven moet worden, wordt innovatie van onderwijs gehinderd en de betekenis van het onderwijs te nauw ingevuld. Zo worden (am-

AMSTERDAMSE BASISSCHOLEN KRIJGEN EIGEN KWALITEITSBUREAU Begin oktober 2013 lanceerde de huidige onderwijswethouder Pieter Hilhorst (PvdA) samen met een vertegenwoordiging van de Amsterdamse schoolbesturen het Amsterdamse kwaliteitsbureau. Via dit bureau zal de gemeente Amsterdam schoolbesturen uit het primair onderwijs subsidiëren die met de KBA-methode hun scholen doorlichten4. Dit bureau borduurt voort op de KBA-methode. Deze methode heeft een eenzijdige focus op taal- en rekenresultaten, waarbij de Cito als eindkwalificatie centraal staat. Deze nauwe focus leidt tot teaching to the test, oftewel een druk op scholen om specifiek te gaan trainen voor de vragen van de toetsen die de kwaliteit van de school meten. Hierdoor sneeuwen in het onderwijs andere vakken en aandachtspunten onder, bijvoorbeeld creatieve vakken, samen ontdekkend leren en burgerschap. Tot slot wordt de werkvloer beperkt betrokken bij de kwaliteitsaanpak4. 4

Veel randvoorwaarden zijn tijdens het schrijven van deze agenda nog niet bekend. Zo wordt nog niet bekend gemaakt wat de consequenties zijn als scholen geen gebruik willen maken van deze methode, of dat het voor scholen ook mogelijk is om voor een andere wijze van kwaliteitsborging gesubsidieerd te worden.

13

bachts)vaardigheden en unieke talenten van kinderen niet getoetst in de Cito, evenmin als bijvoorbeeld beheersing van een vreemde taal of technische vaardigheden. Ook aandacht voor vakken zoals muziek, handenarbeid of dans is van essentieel belang voor de ontwikkeling van jonge kinderen. Door het ondergeschikt maken van deze vakken mist men niet alleen een enorme kans om op een andere manier kinderen te laten leren, maar wordt de brede ontwikkelopgave van het onderwijs en de brede uitstroom zoals naar het voortgezet middelbaar beroepsonderwijs miskend. Naast de KBA zijn er voor kinderen die extra ondersteuning, algemene ontwikkeling of een uitdaging nodig hebben ontzettend veel interessante programma’s ontwikkeld en initiatieven gestart. Programma’s als de schakel- en kopklas zorgen ervoor dat kinderen niet door hun taalachterstand op een lager niveau doorstromen naar het voortgezet onderwijs. De Weekendschool, waar kinderen gastles krijgen van tal van mensen uit de praktijk is een groot succes. Ook in het voortgezet onderwijs wil de gemeente de kwaliteit versterken. Het programma Kwaliteitsimpuls Voortgezet Onderwijs Amsterdam (KVA) is recent gestart. De aanpak in de praktijk gaat anders dan bij de KBA; zo werkt de externe kwaliteitsadviseur in het voortgezet onderwijs nauw samen met de docenten en rectoren. Een docent wordt niet na een keer observeren meteen afgeschreven. Een goede zaak, want kwaliteitsverbetering kan alleen als de leraar professioneel en structureel begeleid wordt. Er is nog niet vastgesteld of de Amsterdamse kwaliteitsimpuls voor het voortgezet onderwijs effectief is. Wel krijgt D66 een aantal negatieve signalen binnen: er is teveel papierwerk en het budget is niet voldoende om alle scholen -die het nodig hebben- mee te laten doen. De kwaliteitsverschillen tussen de middelbare scholen worden nu in kaart gebracht. D66 wil dat bestaande initiatieven5, waarbij de kwaliteit veel breder wordt ingevuld, hierin meegenomen worden. Amsterdam investeert in het primair onderwijs behoorlijk in het wegwerken van achterstanden. Zo krijgen ook de kinderen die meer uitdaging nodig hebben, extra onderwijs. Toch is het leerrendement ondanks grote inspanningen niet altijd optimaal. Dit geldt bijvoorbeeld voor de Vakantieschool Taal. Inpassing in het reguliere programma kan mogelijk een beter rendement opleveren. De gemeente moet de leraren en directies volgen als zij zelf met nieu14

“Leerlingen weten vaak zelf waarom iets wel of niet lukt. Helaas wordt in het onderwijs nog te weinig gevraagd aan leerlingen; het lijkt of de waarneming van leerlingen niet telt. Het is daarom belangrijk dat door scholen en de gemeente -al is het één keer per jaar- aan leerlingen gevraagd wordt wat goed gaat en wat beter kan. Dit past bij de democratie van het onderwijs.” Zeki Arslan, onderwijsdeskundige van FORUM, Instituut voor multiculturele vraagstukken we ideeën hierover komen. Er moet ook gekeken worden hoe leerlingen zelf vanaf het begin betrokken kunnen worden. Zij hebben vaak goede ideeën. TOEKOMST Bestaande en nieuwe inzichten over het brein, leren, beleving, motivatie en gedrag van kinderen moet sneller terecht komen bij de leraar, die vervolgens voldoende tijd krijgt om nieuwe inzichten in praktijk te brengen. Begeleiding daarbij is cruciaal. Weten hoe iets werkt, is iets anders dan het succesvol in de weerbarstige praktijk brengen. Houd er rekening mee dat de ontwikkeling van elk kind uniek is en niet lineair verloopt. Verhoog niet de eisen voor kleuters. Recht op goed peuteronderwijs is iets anders dan meteen de hoogste prestaties eisen. Zelfs kleuters ervaren tegenwoordig stress, zo laten onderzoekers zien. Dit waarschuwt ons voor het overvragen van het jonge kind. De kwaliteit van het onderwijs moet goed zijn, maar er moet ruimte blijven voor ontspanning en vrij spel in combinatie met spelend leren. De leraar krijgt door begeleiding meer inzicht in zijn of haar eigen instructie en materiaalgebruik en in de samenwerking tussen de leerling en de leerkracht en de leerlingen onderling. Bovendien leert de leerkracht van de inhoude-

“Van de overheid verwacht ik meer vertrouwen en meer ruimte zonder dat dit vrijblijvendheid betekent. Je mag wel worden aangesproken, het gaat om kinderen en belastinggeld. Het huidige kwaliteitsbeleid van Amsterdam komt alleen erg topdown over. Stel dat je die verantwoordelijkheid bij docenten zelf neerlegt. Docenten die zelf audits doen en daar ook voor vrij worden geroosterd.” Leraren moeten de regie terugkrijgen over hun eigen vak en carrière. Er is geen eenduidig recept voor een school om zich te ontwikkelen. Scholen moeten zelf laten zien op welke wijze zij de kwaliteit borgen en blijvend investeren in leraren als professionals.” Jelmer Evers, docent geschiedenis en auteur ‘Het alternatief. Weg met de afrekencultuur in het onderwijs’

lijke professional kritisch te kijken naar de opzet en resultaten van onderwijsinnovaties. Die worden met andere woorden meer ‘evidence based’. En daarmee worden ze ook beter overdraagbaar. De aanpak om de kwaliteit te verbeteren sluit hier niet op aan. De kwaliteitsaanpak van zowel het primair als het voortgezet onderwijs moet met het veld hervormd worden zodat bestaande knelpunten opgelost worden. Goed schoolleiderschap moet hierin meegenomen worden. Een goede loopbaanontwikkeling van docenten valt of staat met goed leiderschap van onder meer de (con)rector. Thema’s als schooluitval en een goede voorbereiding op het hoger en middelbaar beroepsonderwijs moeten onderdeel uitmaken van de kwaliteitsaanpak. Tot slot moeten leraren zoveel mogelijk ontzien worden van niet-lesgevende taken, zoals het bijhouden van (onnodige en oneindige) administratie, het zelf schoonmaken van de klas, het organiseren van allerlei evenementen en het kopiëren van stukken.

“Onderwijsondersteunend personeel, zoals de conciërge, vervult een belangrijke rol bij het creëren van fysieke en sociale veiligheid op scholen. Er is steeds minder geld beschikbaar voor conciërges of klassenassistenten. De conciërges worden door de gemeente deels betaald vanuit W&I en deels vanuit Onderwijs. Dit ontzorgt de leraar, zodat die zich kan richten op het lesgeven.” Selma Bas, gemeenteraadslid D66 en onderwijswoordvoerder gemeente Utrecht AANBEVELINGEN De KBA wordt hervormd. Uitgangspunt wordt professionalisering en investering in leraren. Middelen zijn beschikbaar niet alleen voor het primair en voortgezet onderwijs, maar ook voor het middelbaar beroepsonderwijs. D66 staat in voor de kwaliteit, maar wil niet dat de gemeente vanuit het stadhuis of via externe adviseurs voorschrijft hoe scholen zich moeten verbeteren. Scholen moeten veel meer zelf laten zien hoe ze hun kwaliteit aanpakken (voldoen aan de norm) of willen komen tot excellentie. Samen met het onderwijsveld wordt de aanpak hervormd. Bestaande knelpunten in de KVA moeten worden opgelost en er moet meer geld beschikbaar worden gesteld, zodat alle scholen die hieraan willen deelnemen; mee kunnen doen.

De informatievoorziening naar ouders wordt verbeterd. De kwaliteitswijzer wordt hiertoe omgevormd. Ouders zullen anders dan alleen de Cito-scores ook informatie vinden over zaken als het aantal vakleerkrachten, extra (ontwikkelings)programma’s, het nieuwe schoolondersteuningsprofiel. In gesprek met de scholen en ouders wordt de kwaliteitswijzer hervormd6. Investeer in vakleerkrachten voor bijvoorbeeld muziek, techniek, dans, handenarbeid of sport. D66 wil in het kader van de invoering van Passend Onderwijs met de scholen en hun besturen in gesprek hoe de huidige ontwikkelingsprogramma’s in de toekomst het beste vorm kunnen krijgen. Extra leertijd onder school lijkt een manier om kinderen meer integraal les te geven. Het initiatief en de inhoud moet in de toekomst veel meer bij de scholen liggen en het meten van het leerrendement in relatie tot het programma moet onderdeel worden van bestaande praktijk. Gekeken moet worden hoe er voor talentvolle kinderen in de wijk7 uitdagende programma’s ontwikkeld kunnen worden. Ook wordt specifiek gekeken hoe allochtone kinderen mee kunnen draaien. Conciërges moeten gefinancierd blijven, waar nodig financiert de gemeente dit samen met de schoolbesturen. Dit, om de leraren zoveel mogelijk niet-lesgevende taken te ontnemen. Om duidelijk te maken hoe waardevol het werk van de conciërge is, wil D66 voortaan een ‘Conciërge van het jaar verkiezing’ vanuit de gemeente. 5 Bestaande initiatieven zijn Schoolkompas en Schoolvo.nl. 6 Gekeken wordt hoe en of dit gematcht kan worden met het idee van Vensters PO van de PO-Raad. Daarnaast komt er ook een duidelijker (kwaliteits) overzicht van de scholen uit het voortgezet onder wijs. Met het veld wordt gekeken of er bijvoorbeeld vanuit de gemeente gelinkt kan worden naar Schoolvo.nl 7

Voorheen waren er alleen achterstandsprogram- ma’s voor deze kinderen, omdat het voor een school niet te betalen is om voor een enkel kind bijvoor beeld een hoogbegaafdheidsprogramma in te richten, kan de gemeente via de samenwerkingsver banden stimuleren dat dit in de wijk opgepakt kan worden.

15

Een plek op de school van je keuze In het primair onderwijs ondervinden ouders in een groot aantal wijken van Amsterdam problemen bij het vinden van een school voor hun kind. Scholen hanteren op dit moment verschillende criteria om kinderen te plaatsen. Scholen kiezen verschillende momenten van aanmelding en inschrijving. In wijken waar scholen populair zijn of veel kinderen wonen, wordt geloot. Ouders ervaren dit als een jungle, kinderen komen niet terecht op hun voorkeursschool of moeten soms lang reizen voor een school. Ook in het voortgezet onderwijs vinden lotingen plaats. Amsterdam kent een lotingsystematiek waarbij ouders en leerlingen maar één voorkeurschool mogen opgeven. Als ze daar niet terecht kunnen, gaan ouders opnieuw kijken welke scholen dan nog plek hebben. Zo creëert het systeem aan de ene kant de winnaars van de loting, en aan de andere kant een grote groep die niet alleen de eerste voorkeur misloopt, maar vaak ook de tweede, derde en vierde. Ouders hebben verschillende redenen om een voorkeur voor een school te hebben. Sommige ouders zien hun kind graag naar een school gaan die een afspiegeling is van de Amsterdamse samenleving. Andere ouders zien hun kind graag naar school gaan met gelijkgestemden, voor wat betreft religieuze achtergrond of opleidingsniveau. De Amsterdamse wijken zijn door de aard van woningen vaak niet gemengd. Dat betekent in de praktijk dat in wijken met veel sociale huurwoningen er scholen staan met kinderen uit “kansarmere” gezinnen. En in wijken waar veel dure woningen staan, zijn veel scholen met “kansrijke” kinderen, waarbij 16

kansarm en kansrijk te maken heeft met het opleidingsniveau van de ouders. Kansarm en kansrijk hebben in Amsterdam vaak ook een andere kleur. Men spreekt daarom ook vaak over witte of zwarte scholen8. TOEKOMST D66 wil goede scholen belonen en de keuzevrijheid van ouders zoveel mogelijk waarborgen, daarom wil D66 dat er bij een tekort aan plekken noodlokalen en -gebouwen komen. Als dit fysiek niet mogelijk is, is het een optie om een nevenvestiging/dislokatie van de betreffende school te starten. Dit kan als de overaanmelding groot genoeg is voor nieuwe klassen. De gemeente speelt hier een belangrijke rol door scholen te helpen bij het opzetten van zo’n nevenvestiging en waar nodig ook de huisvesting ter beschikking te stellen. Daarnaast moet het Amsterdamse plaatsingbeleid, zowel voor het primair als voortgezet onderwijs, voortaan over de hele stad voldoen aan drie uitgangspunten: 1) Rechtsgelijkheid: alle kinderen maken in gelijke omstandigheden een gelijke kans op een plek op een Amsterdamse basisschool. De keuzevrijheid van ouders wordt zo veel mogelijk beschermd.

“Bij onze dochter was er sprake van een lange wachtlijst. Wij vonden dit niet fijn. De school verbouwen en extra lokalen creëren, kan dan een uitkomst zijn, want het is voor de kinderen best frustrerend als zij niet naar een school in hun buurt kunnen.” Leyla Soratgar, moeder van twee kinderen, kapper, eerder ook overblijfmoeder.

“Problemen met populaire scholen los je vooral op door te werken aan de kwaliteit bij alle scholen. Dit zit ‘m niet an sich in wit of zwart, ondanks het beeld van de ‘witte’ school als ‘wijze’ school en de ‘zwarte’ als ‘zwakke’. Waarom wordt gewichtgeld niet altijd ingezet om de beste docenten binnen te halen?” Edith Hooge, hoogleraar Onderwijsbestuur & Tias Nimbas Business School / Tilburg University 2) Transparantie: ouders weten van te voren hoe de plaatsing zal gaan, zeker in het geval van overaanmelding zijn spelregels van te voren open en eerlijk. 3) Kwaliteitsborging: er moet voldoende kwalitatief onderwijs zijn in alle buurten. Ouders en leerlingen moeten tenminste een top 3 kunnen aangeven en hier bij voorkeur terecht kunnen. Als het echt niet mogelijk is een plek te vinden op de eerste drie voorkeuren, dan helpt de gemeente in overleg met de scholen mee aan een oplossing. De keuzevrijheid van ouders moet zo veel mogelijk worden beschermd. Daarom zijn zo min mogelijk voorrangscriteria wenselijk. D66 is geen voorstander van scholen verplicht mengen of om voorrang te verlenen aan kinderen met een specifieke etnische of sociaaleconomische achtergrond die een minderheid op een bepaalde school vormt. Dit zou een inbreuk betekenen op keuzevrijheid van ouders en maakt dat jonge kinderen door de hele stad verspreid moeten worden. Ouders van kinderen in de basisschoolleeftijd vinden het doorgaans wenselijk dat kinderen in de buurt naar school gaan. Dit is begrijpelijk vanuit het maatschappelijke netwerk in een wijk. Kinderen moeten dan ook, desgewenst, in de buurt naar school kunnen.

AANBEVELINGEN

Als er teveel aanmeldingen zijn op een school moet de gemeente waar het kan zorgen voor noodlokalen en –gebouwen. Als het aan D66 ligt is er daarnaast sprake van een duidelijk aanmeldingsbeleid wat rechtszekerheid biedt en transparant is. Ouders kunnen hun kinderen pas vanaf drie jaar inschrijven. ‘Wie het eerst komt, wie het eerst maalt’ geldt niet meer. D66 wil dat bij een matching de spelregels eerlijk en inzichtelijk zijn en zo veel mogelijk recht doen aan de keuzevrijheid van ouders. Hiervoor moeten ouders een top 3 kunnen aangeven voor zowel de basisscholen als later voor de middelbare scholen. Ouders en kinderen krijgen de garantie dat zij op één van drie voorkeurscholen terecht kunnen. Scholen en de gemeente verbeteren de informatievoorziening over de Amsterdamse scholen naar ouders. Ouders worden tijdig geïnformeerd over het aanbod, de kwaliteit en identiteit van scholen en over het plaatsingsbeleid, waarbij de kwaliteitswijzer wordt uitgebreid en hervormd met het onderwijsveld. 8

Te witte of te zwarte scholen zijn scholen die geen afspiegeling zijn van de buurtpopulatie.

17

Het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) ANALYSE Leerlingen die binnen het voortgezet onderwijs de leerroute voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) volgen, stromen voor een deel door naar het middelbaar beroepsonderwijs. Hoewel het middelbaar beroepsonderwijs zorgt voor goed opgeleide vakmensen die de ruggengraat van onze internationale exporteconomie vormen, kent het mbo een aantal uitdagingen. Zo bestaat het risico dat de invoering van de nieuwe entreeopleiding schooluitval kan veroorzaken. De leerlingen die zonder diploma van het voortgezet onderwijs komen, moeten via de entreeopleiding in korte tijd immers alsnog een diploma halen om te starten op het mbo. Vaak is er ook bij de gemeente, politie of jeugdzorg kennis aanwezig die relevant is voor het begeleiden van dit soort leerlingen. Als de gemeente ervoor zorgt dat de partijen samen komen, kunnen we zorgen dat er geen leerlingen tussen wal en schip raken. Dit geldt ook voor de leerlingen die wel met een diploma vanuit het vmbo op het mbo komen. Door de crisis zijn er steeds minder leerbedrijven beschikbaar. Daar komt nog bij dat er steeds meer zzp’ers zijn binnen beroepsgroepen van het mbo. Zzp’ers worden (nog) niet gezien als erkend leerbedrijf. Het is dus voor leerlingen steeds lastiger om een stage te regelen, terwijl deze onmisbaar is voor het afstuderen. Alle drempels weghalen voor stages bij zzp’ers zou een enorm nieuw potentieel zijn voor het creëren van stageplekken. Het imago is niet positief: veel leerlingen (al dan niet door de wil van ouders) gaan na het vmbo liever naar de havo9 in plaats van naar het mbo (Handmade in Holland, SER, juni 2013). Dat is zorgelijk, want Nederland heeft voldoende vaktechnisch personeel nodig. Topsectoren zijn hiervan afhankelijk, en onze economie ook. Het imagoprobleem komt deels doordat de kennis over het mbo niet toereikend is. Niet iedereen weet dat het in het mbo gaat om meerdere niveaus, twee leerwegen en een enorme variëteit aan opleidingen. Hoewel het aantal (zeer) zwakke opleidingen afneemt, zijn er nog steeds een aantal opleidingen in Amsterdam die onvoldoende presteren (Inspectie van het Onderwijs, oktober 2013). De 18

mbo-instellingen in Amsterdam moeten samen met de gemeente over hun kwaliteitsaanpak overleggen en afstemmen hoe de gewenste resultaten in samenwerking met de gemeente en het bedrijfsleven bereikt kunnen worden. Er is in het mbo net als in de rest van het voortgezet onderwijs sprake van schooluitval: hoewel er een flinke slag is gemaakt door te onderzoeken waarom jongeren uitvallen10, moet de schooluitval in het mbo net als in de rest van het onderwijs nog verder dalen. Er moet daarbij rekening gehouden worden met het feit dat het mbo, zeker op de laagste niveaus, vaak als laatste opvangplek dient. Bij uitval gaat het vaak om jongeren die al eerder uitvielen. Een bijkomende zorg is dat er teveel onnodige bureaucratie is die niet bijdraagt aan het verbeteren van de kwaliteit. De spijbelboete lijkt er op dit moment voor te zorgen dat er meer jongeren naar school gaan, de vraag is of deze lijn zich doorzet en of deze bureaucratische en tijdrovende aanpak niet teveel ten koste gaat van het adequaat begeleiden van deze jongeren. De aansluiting van de opleiding op de actuele werksituatie kan beter. Op dit moment worden de eindcompetenties van de mbo-opleidingen herzien op basis van gesprekken tussen bedrijven, de kenniscentra voor het beroepsonderwijs, mbo-instellingen en de overheid. TOEKOMST Op stage D66 ziet het tekort aan stageplekken voor mbo’ers voor een deel opgelost door het er-

“Er is een flink tekort aan goed opgeleide vakspecialisten. Een goed voorbeeld is de GIANTfietswerkplaats in Nieuw West. Deze kwam vaklui tekort. De eigenaar is daarom een samenwerking met het ROC aangegaan. Het gevolg? Het ROC gaat de opleiding ‘Tweewielertechniek’ aanbieden. De nieuwe opleiding voor fietsenmakers vindt plaats in een leslokaal in het Velodrome, het overdekte wielerstadion in Amsterdam. Hier worden ook allerlei grote wielerevenementen georganiseerd. Studenten zitten dus middenin de actie.” Ronald Mauer, D66 stadsdeel wethouder onderwijs Nieuw West

kennen van zzp’ers als leerbedrijf11. Alleen door die erkenning kan de zzp’er net als een bedrijf de tijd die het kost om een stagiair te begeleiden opbrengen. D66 Amsterdam wil dat zzp’ers net als bedrijven in aanmerkingen komen voor de nieuwe landelijke subsidieregeling (januari 2014). Daarnaast moeten leerlingen goed begeleid worden als zij op stage gaan. Imago mbo Uit onderzoek blijkt dat er te vaak een ontbrekend beroepsbeeld en onduidelijk arbeidsmarktperspectief is van bestaande beroepen en bijbehorende opleidingen: Ouders moeten beter ingelicht worden over het arbeidsmarktperspectief van een opleiding. Er moet daarbij een duidelijke vergelijking worden gemaakt met de uitstroomcijfers van het hoger onderwijs. De gemeente moet hiervoor samen met de onderwijsinstellingen nog meer actie voor ondernemen. De gemeente moet hierbij creatief denken en zoveel mogelijk gebruik maken van de instellingen die kunnen laten zien hoe interessant en boeiend vakgebieden zijn. Aansluiting opleiding – praktijk De samenwerking tussen mbo’s en het bedrijfsleven is wettelijk verplicht en er wordt op dit moment ook hard gewerkt aan een betere aan-

sluiting tussen de opleiding (welke eindcompetenties zijn er nodig) en het beroep waarvoor de leerlingen worden opgeleid. Hoewel Amsterdam bijzonder veel initiatieven kent, waarbij bijvoorbeeld ROC’s samen met bedrijven de opleiding inrichten12, kan het nog beter. In Duitsland zijn er veel bedrijfsopleidingen (incompany), hier kunnen we van leren. Als je de samenwerking tussen werkgevers en onderwijsinstellingen niet structureel goed regelt, zijn er onnodig arbeidsplekken vrij en dat terwijl er veel jeugdwerkloosheid is. We moeten vraag en aanbod in Amsterdam nog beter kunnen samenbrengen. AANBEVELINGEN: Praktijkstages en arbeidskansen: D66 wil dat de gemeente het nut en de effectiviteit van bestaande (stage)platformen onderzoekt, zo nodig adviseert en bijstuurt en helpt bij het bemiddelen in stageplekken. Zet nog veel meer dan nu in op het verbeteren van het imago van het mbo. De gemeente maakt hiervoor een aangescherpt plan met de mbo-instellingen. Het beroepsperspectief en de kwaliteit van de opleidingen moet hierin meegenomen worden. Er moet een duidelijke kwaliteitsaanpak komen. D66 wil dat zzp’ers ook gezien worden als

Het blijkt dat jongeren – en hun ouders – niet goed op de hoogte zijn van (de inhoud van) ambachtelijke beroepen en de wijze waarop zij worden uitgeoefend. Voor zover ze wel bekend zijn met ambachtelijke beroepen, wordt werken in een ambachtelijk beroep vaak geassocieerd met werk waarvoor weinig opleiding vereist is. Onvoldoende bekend is dat werken in een ambachtelijk beroep vraagt om vakkennis, vakvaardigheden en toepassing van moderne technologieën, waarbij het belang van ondernemerschap toeneemt. Onderstaand overzicht laat zien dat de meeste functies in de ambachtseconomie functies zijn op middelbaar niveau (42 procent) en dat banen op een hoger niveau vooral te vinden zijn in het cluster Creatief en Communicatie (SER, juni 2013). Ambachtseconomie: functieniveau banen Sector elementair lager middelbaar hoger Bouw 3% 40% 44% 13% Afbouw en afwerking 4% 59% 28% 8% Gebouwverzorgend 67% 17% 12% 4% Installatie- en elektrotechniek 6% 24% 57% 13% Metaal, hout, overige producten 23% 29% 35% 13% Reparatie 13% 30% 44% 13% Creatief en communicatie 5% 8% 33% 55% Voeding 14% 44% 35% 6% Gezicht en uiterlijke verzorging 1% 10% 85% 5% Totaal ambachtsclusters 10% 29% 42% 19% Bron: EIM (2012) Arbeidsmarktdynamiek in de ambachtseconomie tot 2021 19

erkend leerbedrijf en zo ook in aanmerking komen voor de financiële vergoeding om tijd vrij te spelen voor de begeleiding van jongeren die hiermee de broodnodige werkervaring op kunnen doen. Het erkennen van een leerbedrijf is op dit moment echter een dure en tijdrovende bezigheid. Dit proces moet vereenvoudigd worden, landelijk bij de verantwoordelijke Kenniscentra voor het beroepsonderwijs. Studenten zonder werkvergunning mogen geen stage ontnomen worden. Daar waar stages en leerwerkarrangementen essentieel zijn om jongeren de slag te kunnen laten maken naar de praktijk, spreekt D66 zich nadrukkelijk uit dat het hier om ‘onderwijs’ gaat en niet om ‘werk’. Op het mbo worden alle opleidingsprofielen en eindcompetenties op dit moment in nauwere samenspraak met gemeente, bedrijfsleven en brancheorganisaties samengesteld. D66 wil dat de opleidingen de gemeente goed op de hoogte houden van dit proces. De kwaliteit van alle mbo-opleidingen moet in orde zijn. Opleidingen die niet voldoen aan de eisen van de Inspectie van het Onderwijs moeten met een verbeterplan komen. D66 wil hier extra geld voor vrijmaken. Tegengaan verzuim en uitval: Een individuele benadering van leerlingen voordat het misgaat is het meest effectief. Jongeren die toch uitvallen moeten zo snel mogelijk (ook in de loop van het schooljaar) op een schooltraject of een schoolwerktraject worden gezet. Betere arbeidskansen, goede stages en samenwerking met het bedrijfsleven hebben een positief effect

“Ik vraag me af hoeveel leerwerkbedrijven weten van bestaandesubsidies (van gemeente) en of zij deze weten te vinden. Mijn ervaring is dat onderwijsinstellingen niet structureel samenwerken met het bedrijfsleven, er zijn losse initiatieven en er wordt soms overlegd, maar er is nog te weinig concrete actie. Het kennisniveau van de leerling bij de start van de stage is vaak laag. Zij moeten competenties in praktijk gaan brengen waar op school geen of weinig les aan is besteed. Deze competenties komen ook niet altijd overeen met competenties die ik belangrijk acht voor het beroep. Interessant zou zijn om te bekijken of het jongerenwerk ook betrokken kan worden bij het creëren van stages waarbij we ook kunnen zorgen voor interactie met de wijken.” Patricia van Rijswijk, projectleider mbo-stages & jongerencoach van Click F1 20

“Ouders en leerlingen hebben vaak geen goed beeld van de opleidingen in het MBO. Het ontbreekt hen ook nog te vaak aan informatie over het arbeidsmarktperspectief. VMBO en MBO moeten daarom de handen ineen slaan om leerlingen en hun oudes beter te informeren.”” Ingrid van Engelshoven, D66 onderwijswethouder Den Haagq op verzuim en uitval van leerlingen. Gemeentelijke instellingen zoals welzijnsinstellingen en het jongerenwerk moeten met scholen en (stage)bedrijven samenwerken. Stimuleer de ontwikkeling van duale leertrajecten, waarbij mbo-gediplomeerden na enkele jaren hun vaardigheden en kennis verder kunnen ontwikkelen, bijvoorbeeld in samenwerking met hogescholen. Investeer in de relatie tussen werkgevers en opleidingen. Organiseer een structuur waarbij werkgevers hun werknemers kunnen blijven bijscholen. Met name leerlingen die uitstromen uit de entreeopleiding hebben extra aandacht nodig. Te denken valt aan het halen van certificaten in compacte cursussen. Stimuleer dat ook particuliere opleidingen die binnen de stadsgrenzen actief zijn transparant zijn over hun kwaliteit. Maak stagelopen minder vrijblijvend, maar gebruik de tweede stage als recruitment. Bekijk samen met de Dienst Werk en Inkomen (DWI), opleidingen en werkgevers welke bekwaamheden leerlingen kunnen halen om door te stromen naar een baan. 9 Uit onderzoek blijkt dat dit o.a. komt doordat een beroepskeuze dan nog uitgesteld kan worden en de status van het mbo niet hoog is. Ook weten veel ouders niet dat leerlingen die na het mbo alsnog hbo doen, net zo succesvol zijn als havisten (Handmade in Holland SER, juni 2013). 10 Uit onderzoek weten we welke zaken uitval veroorzaken, zie o.a. http://www.aanvalop schooluitval.nl/userfiles/file/2012/ROA_Fact sheet_2012_2.pdf. 11 In navolging van het SER-advies Handm- ade in Holland (http://www.ser.nl/~/media/ db_adviezen/2010_2019/2013/vakmanschap -ondernemerschap-ambachtseconomie.ashx) wil D66 Amsterdam dat zzp’ers worden erkend als leerbedrijf. 12 Zie bijvoorbeeld ‘topconcepten in het onder wijs’: http://www.rocva.nl/bedrijven/samen werkenmethetrocva/topconcepten_in_ het_onderwijs/pages/default.aspx.

Hoger onderwijs “Om meer studenten voor techniek te interesseren moeten we anders denken. Games en andere populaire ICT-toepassingen kunnen daarbij een interessante rol spelen. Als je een game kunt ontwerpen en ontwikkelen, dan kun je ook werken aan de ICT voor een ziekenhuis. Een goed voorbeeld is de Amsterdamse deeltijd hoogleraar Peter Slooten. Zijn computermodellen zijn toepasbaar voor HI V - bestrijding, maar ook voor het oprollen van drugskartels of het ontwikkelen van een waterkering in St. Petersburg waar hij de andere helft van zijn tijd werkt.” Louise Gunning, voorzitter College van Bestuur van de HvA en UvA

De samenwerking tussen overheid, (lokale) bedrijven en hoger onderwijsinstellingen moet fors worden geïntensiveerd. Te denken valt aan de bestrijding van de oplopende jeugdwerkloosheid, het bij- en omscholen of certificeren van docenten en het goed inrichten van het “leven lang leren”, waarbij naast jongeren ook volwassenen weer terecht kunnen in het hoger onderwijs.

ANALYSE

TOEKOMST

Amsterdam kent diverse hogescholen en maar liefst drie overheidsgefinancierde universiteiten, waarbij er op initiatief van de gemeente nog een Technologisch Instituut bij komt. De aanwezigheid van zo veel hoger onderwijsinstellingen maakt Amsterdam aantrekkelijk voor studenten, docenten en onderzoekers, inclusief internationaal toptalent.

D66 wil talenten boeien en binden aan Amsterdam. Studenten zijn een verrijking voor het culturele leven in Amsterdam en een stimulans voor de Amsterdamse economie. Samenwerkingsverbanden van universitaire faculteiten of van onderwijsinstellingen zoals de VU en UvA in de Amsterdam Faculty of Science (AFS) zullen de komende jaren veel vaker voorkomen. Op lange termijn betekent dit een impuls voor de kwaliteit van het onderwijs, maar de huidige student moet er niet het slachtoffer van worden. Studenten moeten daarom betrokken worden bij deze plannen en echte inspraak krijgen. Ook al bestaat deze inspraak formeel, toch hebben studenten niet altijd het gevoel dat er voldoende naar hen wordt geluisterd. D66 wil dat de gemeente een actievere rol speelt in het samenbrengen van onderwijs, wetenschap, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven, met als doel om van Amsterdam de meest innovatieve stad van Europa te maken en de maatschappelijke impact van hoger onderwijsinstellingen vergroten.

De hoger onderwijsinstellingen leveren ook een belangrijke bijdrage aan Amsterdam als kennisstad én hebben een belangrijke maatschappelijke impact, maar ook zij moeten een arbeidsmarktgerichte benadering hebben. In de Amsterdam Economic Board wordt daarom samengewerkt met lokale en regionale overheden en het bedrijfsleven om de economische ontwikkeling van de metropoolregio Amsterdam te versterken. In de Amsterdam Academic Alliance werken Amsterdamse kennisinstellingen samen met de gemeente en andere partijen om Amsterdam als kennisstad een impuls te geven. Hogescholen hebben een belangrijke emancipatiefunctie, want veel hogeschoolstudenten komen uit een gezin waar niet eerder gestudeerd is. Studenten zijn overal in de stad actief: zo geven studenten van de Hogeschool van Amsterdam schoolwerkondersteuning in het basisonderwijs en gratis juridisch advies aan bewoners in Nieuw-West.

“Juist hogeschoolstudenten hebben vaak de contacten in de stad, bij bedrijven/mkb en bij zorginstellingen. Veel initiatieven van hogeschoolstudenten in de wijken komen tot stand op basis van initiatieven van studenten zelf en hun netwerk in de stad.” Huib de Jong, rector Hogeschool van Amsterdam (HvA), lid College van Bestuur HvA / UvA. 21

“De Amsterdamse politiek maar ook hoger onderwijsinstellingen moeten zich meer richten op de vele innovatieve ondernemers in onze stad. Je ziet dat grote instellingen zoals die in de bancaire sector krimpen, terwijl de hoeveelheid zzp’ers en kleine bedrijfjes toeneemt. Deze ondernemers nemen klassieke taken over, maar zijn ook juist heel actief in innovatieve sectoren zoals ICT en media. Wij moeten als stad en kennisinstellingen met hen optrekken. Hier liggen economische kansen voor de toekomst van Amsterdam. Louise Gunning, voorzitter College van Bestuur UvA en HvA Amsterdam kan intensiever samenwerken met de hoger onderwijsinstellingen op een aantal specifieke terreinen. Het eerste terrein is onderzoek en innovatie. De kennis van (docenten, onderzoekers en studenten van) universiteiten en hogescholen kan veel beter worden benut. Bijvoorbeeld door het gebruik van open data systemen meer te stimuleren, zodat kennis toegankelijker wordt. Maar ook door hoger onderwijsinstellingen vaker te betrekken bij vraagstukken die in Amsterdam spelen. Zij kunnen bijvoorbeeld onderzoek doen naar nieuwe oplossingen in de zorg, afvalverwerking, energie en veiligheid, of naar de effectiviteit van vernieuwd welzijn. De bestaande Amsterdamse onderzoeksagenda die voortkomt uit de Amsterdam Economic Board – vooral gericht op de economische ontwikkeling van Amsterdam - zou dan ook verbonden moeten worden met een onderzoeksagenda gericht op sociaalmaatschappelijke thema’s. Een tweede terrein is de bestrijding van jeugdwerkloosheid. De economische crisis raakt ook steeds meer jongeren met een hbo en/of wo opleiding. Alleen al vanwege dit punt is een effectieve aanpak van de jeugdwerkloosheid zonder betrokkenheid van het hoger onderwijs moeilijk voor te stellen. In de gemeentelijke aanpak van de jeugdwerkloosheid zou wat D66 betreft dan ook meer aandacht moeten komen voor deze groep afgestudeerden. Vanwege de lastige arbeidsmarkt is doorstuderen niet altijd een voor de hand liggende optie. De focus zou daarom moeten komen te liggen op de combinatie van studeren en/of ervaring opdoen en 22

werken. Ook binnen het hoger onderwijs en de voorbereiding hierop in het voortgezet onderwijs moet voldoende aandacht zijn voor de aansluiting tussen de opleiding en de werkpraktijk. D66 wil dat de gemeente onderzoekt of afgestudeerden zonder (fulltime) baan tijdelijk terecht kunnen in het onderwijs, en dat zij daarnaast werkervaring opdoen in het bedrijfsleven. Hierbij is het wenselijk om strategische allianties te sluiten tussen verschillende partijen waaronder de onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven. Een derde terrein betreft de relatie tussen de arbeidsmarkt en “leven lang leren”: het volwassenenonderwijs, vaak in deeltijd, voor werkenden en werkzoekenden. Juist nu wordt dat leven lang leren steeds belangrijker: van mensen wordt immers meer flexibiliteit verwacht. De gemeente kan meer verantwoordelijkheid nemen voor een goede aansluiting tussen het regionale onderwijsaanbod in het kader van een leven lang leren en de regionale arbeidsmarkt. Een eerste stap kan een onderzoek naar de huidige stand van zaken zijn. Op basis van de uitkomsten van dit onderzoek kan de gemeente in gesprek gaan met werkgevers en onderwijsinstellingen om te kijken hoe het onderwijsaanbod voor volwassenen kan worden aangepast. Ten vierde gaat het om de lerarenopleidingen. De kwaliteitsaanpak van de gemeente richt zich vooral op het primair en voortgezet onderwijs. D66 wil echter leraren veel meer centraal zetten in de kwaliteitsaanpak, zij spelen immers een zeer belangrijke rol in de

“Besteed meer aandacht aan de doorstroom van havo en mbo naar hogescholen; aan de “leerloopbaan” van leerlingen. Met name ook van (potentiële) eerste generatie studenten (uit gezinnen met lage sociaaleconomische status en/of met allochtone / andere etnische achtergrond). Vaak is er aandacht voor de “onderkant”, maar vergeet niet talentscouting. De overheid kan een stimulerende rol spelen in overleg met instellingen. Doe dat op een structurele manier, nu gebeurt het teveel incidenteel - als het al gebeurt.” Huib de Jong, rector Hogeschool van Amsterdam HvA), lid College van Bestuur HvA / UvA.

kwaliteit. Hogescholen en, in mindere mate, universiteiten leiden die leraren op. Die lerarenopleidingen zullen dus ook betrokken moeten worden bij de kwaliteitsaanpak. Twee aspecten zijn daarbij van belang. Allereerst de specifieke competenties die worden gevraagd van de leraar in een grootstedelijke omgeving en ten tweede de relatie tussen de lerarenopleidingen en de basis- en middelbare scholen.

“Belangrijk is dat de gemeente door Amsterdamse onderzoekers wetenschappelijk onderzoek laat uitvoeren naar de redenen waarom sommige hbo’ers na het behalen van een diploma niet een baan op hun niveau vinden. Op basis van de onderzoeksresulaten wordt de begeleiding en samenwerking tussen opleidingen scherper ingericht. Er moet vanuit de dienst werk en inkomen geld beschikbaar blijven voor extra begeleiding en /of om of bijscholing van jongeren, bijvoorbeeld om bepaalde werknemersvaardigheden eigen te maken.” Jeroen van Spijk, D66 stadsdeelwethouder Amsterdam Oost Tot slot kan de gemeente meer doen om de doorstroom van studenten naar het hoger onderwijs te stimuleren. Niet voor iedereen is doorstuderen vanzelfsprekend, met name voor jongeren uit gezinnen waar nog geen hoger onderwijs is gevolgd. Amsterdam zou samen met de hogescholen meer kunnen doen aan talent scouting, om te stimuleren dat jongeren het maximale uit zichzelf halen. De gemeente heeft daarbij vooral een stimulerende en faciliterende rol, om te beginnen kan ze hogescholen en mbo-instellingen bij elkaar brengen. AANBEVELINGEN: Studentenmedezeggenschap moet gestimuleerd worden, zeker waar het gaat om grote verandertrajecten. Studenten moeten mee kunnen denken over de toekomst van Amsterdam. Een zetel in de Amsterdam Economic Board, of de gelieerde Young Board zou overwogen moeten worden. De gemeente zou het gebruik van open data systemen veel meer moeten stimuleren, zodat

kennis tussen instellingen en tussen wetenschappers en bijvoorbeeld scholen veel makkelijker toegankelijk is. Begin als gemeente zelf met het openbaar maken van gegevens. D66 wil een versterkte regionale Ambitieagenda die samen met bestuurders, docenten en onderzoekers in het middelbaar beroeps-, hoger en wetenschappelijk onderwijs wordt gemaakt. Daarin is niet alleen aandacht voor de economische bijdrage van onderwijs en onderzoek, maar juist ook voor de maatschappelijke en technologische bijdrage. Talentscouting, aandacht voor Amsterdamse ambachten en doorstroom van leerlingen en effectieve uitstroom op de arbeidsmarkt zijn belangrijke thema’s. Het gaat uiteindelijk om de vraag: waar zet de stad gezamenlijk op in? De stad als onderzoeksveld. D66 wil dat de gemeente universiteiten en hogescholen in de toekomst nog veel meer betrekt om nieuwe oplossingen te vinden voor onderwerpen als zorg, energie en afval, bijvoorbeeld door haar data vrij beschikbaar te stellen en partijen bij elkaar te brengen of door onderwijsinstellingen onderzoek te laten uitvoeren. D66 wil dat de instituten die leraren en docenten opleiden ook betrokken worden bij de gemeentelijke onderwijskwaliteitsaanpak. De academische PABO’s kunnen hier een belangrijke rol in spelen. D66 is blij met de komst van het Amsterdams Technologisch Instituut. De gemeente moet het instituut goed faciliteren om snel een topinstituut te worden, waardoor technische bedrijven zich bij voorkeur in Amsterdam willen vestigen. Er moet nadrukkelijk worden samengewerkt met de instituten die Amsterdam al rijk is, zoals het KNAW, het Tropeninstituut, enz. In gesprek met universiteiten en hogescholen wordt gekeken hoe docenten kunnen leren van elkaars pedagogische kwaliteiten. Zo kunnen docenten hun basiskwalificatie aanscherpen. 23

BUURT – STAD EN WERELD Talen, burgerschap en internationaal onderwijs ANALYSE Amsterdam is een stad waar mensen uit alle windstreken samenkomen. Sommigen maar voor even: om te werken, te studeren en anderen om zich al dan niet permanent te vestigen. Mensen komen om zich te laten inspireren door het rijke culturele erfgoed en opwindende buzz. Mensen komen vanwege liefde, vestigingsklimaat of andere drijfveren. Zeer veel Amsterdammers hebben nauwe banden met andere landen of culturen. Omdat voorouders er vandaan komen. Omdat men veel heeft gereisd of altijd op ontdekkingsreis is. De kracht van deze internationale en culturele diversiteit wordt nu niet genoeg benut. Kinderen van Marokkaanse, Turkse, Surinaamse of Antilliaanse achtergrond krijgen moeilijker stageplaatsen en hebben met regelmaat meer moeite om een baan op hun niveau te vinden. 24

“De gemeente Amsterdam investeert fors in burgerschapsprogramma’s. Ingegeven vanuit de wens voor meer tolerantie en goed burgerschap. Echter ontbreekt de internationale component. Wij leven in een wereldstad. Mensen hebben ander referentiekader, daardoor botsten mensen onderling. We willen dat het klikt tussen verschillende mensen, mengen bewust. Maar het is maar de vraag of je door dit bewust mengen (voorbeeld sociale huur en hogere segmentwoningen door elkaar op IJburg) automatisch een tolerantere samenleving krijgt. We moeten investeren in wederwijs begrip. Maak tradities en verschillen zichtbaar en bespreekbaar. Deel kennis. Dan pas ontstaat er een dialoog en dan kun je misschien tot elkaar komen. Stimuleer scholen om kennis te delen en de wijk in te trekken die vaak hartstikke divers is. En beloon scholen hiervoor. Nu zijn samenwerkingsinitiatieven in de wijk niet inzichtelijk voor ouders Ze staan niet in de kwaliteitswijzer.” Jeroen van der Zant, auteur ‘Wereldburgerschap met ketchup’ (lesgeven over wereldburgerschap) en trainer NCDO

Tegelijkertijd begrijpt de stad de voordelen van het huisvesten van internationaal bedrijfsleven en kennisinstellingen. In het hoger onderwijs is internationale samenwerking een vanzelfsprekendheid en gebieden als de ZuidAs blijven aantrekkelijk voor internationale spelers. De basis van de kennis en onderwijsketen is echter verbazend homogeen en 1-dimensionaal. Kinderopvang en basisonderwijs bieden geen of weinig vreemde talen. Instellingen die dat wel doen krijgen te maken met regelgeving (uit bijvoorbeeld de wet Kinderopvang) die het onmogelijk maken om internationale talen of ontwikkelingsconcepten in de bedrijfsvoering te integreren. De gemeente moet hier de regierol op zich nemen en kijken hoe de gehele onderwijsketen op tweetalig onderwijs kan aanhaken om zo kinderen goed op te leiden voor de internationale arbeidsmarkt van Amsterdam. De stap van staatssecretaris Dekker om een pilot met internationaal basisonderwijs in Nederland uit te voeren levert hier een goede bijdrage aan. De internationale scholen kunnen zich slecht ontwikkelen door een gebrek aan regie op goede huisvesting en zijn niet aangesloten op de bestaande tafels waar onderwijs en ontwikkeling worden besproken. Dit terwijl deze scholen steeds populairder worden bij Nederlandse en internationale ouders. Zowel de Amsterdam International Community School (AICS), de British School als de Franse school kennen wachtlijsten. Kijk niet alleen naar de basisscholen en het voortgezet onderwijs, maar ook naar de internationale opleidingen die het mbo kent. Tot nu heeft de regio Amsterdam slechts één enkel tweetalig mbo: het Schiphol College. TOEKOMST Amsterdam kan culturele achtergrond, kennis en talenten van kinderen uit meertalige gezinnen goed gebruiken. Engels, Arabisch en Turks zijn wereldtalen die onder meer gesproken worden in sterk opkomende economieën als India, de golfstaten en Turkije. Zowel de stad als de kinderen zelf profiteren van meertaligheid. De diversiteit en kennis van culturen versterkt innovatiekracht van lokale bedrijven en publieke instellingen. Kinderen die een stageplek of eerste baan zoeken, moeten goed begeleid worden en onderwijsinstellingen moeten sollicitatievaardigheden meegeven.

Het vestigingsklimaat van de stad is sterk gebaat bij goede onderwijsmogelijkheden voor kinderen van internationals (expats). Het Amsterdamse MKB en haar (toekomstige) werknemers zijn aangesloten op de vraag van het internationale bedrijfsleven. De uitwisseling tussen lokale en internationale bedrijven kent een spin-off van ideeën en creatieve mensen. De burgerschapsprogramma’s moeten een meer mondiale dimensie krijgen, want juist de internationale verschillen zorgen soms voor spanningen tussen burgers. AANBEVELINGEN Koester en stimuleer meertaligheid. Zorg dat reguliere scholen op hoog niveau een vreemde taal kunnen aanbieden. Deze vorm van taalonderwijs vindt plaats naast het Nederlands taalonderwijs. Introduceer goed opgeleide vakleerkrachten Engels in het basisonderwijs. Bekijk of een aparte Taalschool in het weekend (Onderwijsadviesraad, 2001) of extra onderwijs doordeweeks op school aansluit bij wat ouders en scholen wenselijk vinden. Zorg dat de internationale scholen goed gehuisvest worden en kunnen groeien. De gemeente moet in haar burgerschapsprogramma’s rekening gaan houden met de mondiale aspecten van ons burgerschap. Wat wij hier kopen en doen heeft gevolgen in andere (ontwikkelings)landen, maar ook: spanningen tussen burgers ontstaan vaak vanwege een verschillend referentiekader, andere culturele waarden en normen. Elkaar beter kennen betekent elkaar beter begrijpen. Met het onderwijsveld moet gekeken worden hoe dit binnen de eigen buurt en wijk meegenomen kan worden in (buitenschoolse) activiteiten. DE EUROPASCHOOL Op de Europaschool volgen alle kinderen vanaf groep 1 naast het gewone curriculum een vreemde taal naar keuze: Engels, Frans of Spaans, gegeven door een “native speaker”. Deze leerkracht biedt vroegtijdig vreemdtalig onderwijs. De leerlingen volgen deze vorm van taalonderwijs zonder dat dit van de tijd van de leerkracht of leerling afgaat. De kinderen van de Europaschool gaan namelijk per week zo’n twee á drie uur langer naar school. Bron: www.europaschool.espritscholen.nl. 25

GEMEENTE Investeer in professionals “Veel innovatieve onderwijsconcepten passen niet in de traditionele inspectiemethodes. Video-instructies of coaching zou geen lesgeven zijn en dan haal je de urennorm niet. Hiermee worden nieuwe ontwikkelingen tegengehouden. Peer-review moet de nieuwe inspectie worden. Er bestaat een soort fuik in de carrière van jonge ambitieuze docenten. Na ongeveer 5 á 10 jaar haken ze af, omdat ze vastlopen in hun professionele ontwikkeling. In hun lesgeven worden ze niet verder uitgedaagd en dan rest alleen nog management om een volgende stap te nemen. Dit alles tegen een bescheiden salaris en een matig imago van docentschap. Dit schrikt ook potentiële goeie docenten af om in te stromen. De huidige lerarenopleidingen dragen niet bij aan een oplossing hiervoor.” Jelmer Evers, docent geschiedenis en auteur ‘Het alternatief. Weg met de afrekencultuur in het onderwijs.’ ANALYSE De gemeente investeert te weinig in de professionele ontwikkeling van leraren. Professionalisering die vanuit de klas ontwikkeld wordt door docenten wordt niet of nauwelijks gezien door beleidsmakers en bestuurders. Terwijl leren van en met elkaar in en rondom de klas en de school het uitgangspunt zou moeten zijn. Nu zijn er teveel adviseurs die even de school binnenkomen en dan weer naar de volgende gaan. Er is geen sprake van een samenwerkingsmodel, waarbij Amsterdamse wetenschappers hun kennis delen met degene in en rondom de klas13. TOEKOMST De gemeente moet leraren stimuleren om te blijven leren, ondanks dat ze het druk hebben en natuurlijk al veel verplichte studiedagen vanuit de school en hun bestuur hebben. Anders dan nu het geval is, moet de individuele keuze en interesse van de docent centraal staan. Hij of zij moet kunnen kiezen welke kennis en ervaringen ontbreken om goed les te geven. 13

26

Deze analyse kwam mede tot stand dankzij gesprek- ken met o.a. prof.dr. Jelle Jolles.

Gedragswetenschappers zoals prof. dr. Jelle Jolles en zijn collega’s zijn in staat om nieuwe brein inzichten goed over te brengen aan leraren. De gemeente moet samen met wetenschappers en leraren kijken hoe de directe verbinding tussen hen versterkt kan worden. AANBEVELINGEN D66 Amsterdam ondersteunt de doorontwikkeling van lerarenopleidingen. D66 wil dat de gemeente in gesprek gaat met huidige lerarenopleidingen om ervoor te zorgen dat zij beter aansluiten op de behoefte van huidige en toekomstige docenten. Veel docenten geven namelijk aan dat huidige opleidingen voor het behalen van de eerste- of tweedegraads bevoegdheid niet aansluit bij de weerbarstige praktijk. Docenten zijn daardoor minder gemotiveerd om het af te ronden. Stel een Lerarenbeurs in. Docenten van het primair en voortgezet onderwijs en het mbo kunnen hiervan gebruik maken. Leraren kunnen met behulp van een (nieuwe) Lerarenbeurs academische of andere vaardigheden opdoen. Leraren kiezen zelf de cursus of (verkorte) opleidingen die zij op het oog hebben en doen een aanvraag voor financiële ondersteuning vanuit het professionaliseringsfonds. Een voorwaarde voor goedkeuring is dat de opleiding ertoe leidt dat de leraar kritischer is op zijn of haar eigen handelen en een versterking van het onder-

“Om talenten en competenties van kinderen te kunnen ontwikkelen, moet je als leraar weten hoe je dit het beste voor elkaar krijgt. Wetenschappers hebben nieuwe kennis en inzichten over leren en de ontplooiing van onze kinderen. Zij kunnen kennis overdragen over brein en omgeving: over de biologische, psychosociale en culturele factoren die bepalend zijn voor het verschil tussen onderpresteren en excelleren. De gemeente moeten zorgen dat leraren de ruimte krijgen om hier in de klas de vruchten van te plukken.” Jelle Jolles, Universiteitshoogleraar Neuropsychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

wijs tegemoet komt. Er wordt ook ingezet op het behalen van de eerste- of tweedegraads bevoegdheid van niet-gekwalificeerde docenten. De gemeente moet samen met wetenschappers en leraren kijken hoe de directe verbinding tussen hen versterkt kan worden, gedacht kan worden aan een doorlopend trainee- en kennisuitwisselingsprogramma. De gemeente moet ook haar eigen werkgeverschap in het teken zetten van een leven lang leren.

Schooluitval ANALYSE Er is in het hele Amsterdamse onderwijs nog te vaak sprake van schooluitval. Hoewel de gemeente al enkele jaren inzet op het verlagen van de schooluitval, kan het nog beter. In 2012 is het aantal schoolverlaters gedaald met 20%. In 2012 waren 1698 jongeren die zonder diploma hun school verlieten (Amsterdamse leerplicht, oktober 2013). Dit zijn er nog teveel. De ambitie om in 2015 1.000 schoolverlaters te hebben, lijkt lastig te worden. De vraag is ook of de nieuwe aanpakken, zoals de uitbreiding van de spijbelboete, op de lange termijn effect hebben. Een ander punt is het bestraffen van scholen die op verzoek van de gemeente nu juist leerlingen met een zwaar dossier verwelkomen. Een mbo-instelling wordt wel gevraagd om jongeren van de Top600 (vaak met een licht

verstandelijke beperking) op te nemen, terwijl de school net als de leerling bij spijbeluren of schooluitval gestraft wordt. In plaats van dat een school beloond wordt om zich extra in te spannen voor leerlingen met een zwaar dossier wordt van scholen verwacht dat zij Top600 jongeren direct volledig in het gareel krijgen. Dat ontmoedigt scholen om zich in te spannen voor moeilijke leerlingen. TOEKOMST EN AANBEVELINGEN Om de schooluitval nog verder terug te dringen, moet Amsterdam inzetten op een betere samenwerking tussen overheid, politie, jeugdzorg (en aanverwante zorgpartijen) en alle onderwijsinstellingen. Een leerling valt niet zomaar uit, vaak is er al een lange (moeilijke) voorgeschiedenis “aan de hand”. De onderwijsinstelling krijgt hier vaak niets over te horen, terwijl het wel nodig is om de leerling beter te begeleiden. Hier zou een betere afspraak over gemaakt moeten worden. D66 wil ook dat er in Amsterdam betere afspraken gemaakt worden met betrekking tot het straffen van scholen die (extra) jongeren met een problematische geschiedenis opnemen. De inspectie van het Onderwijs en het bureau voor de leerplicht worden hier nadrukkelijk bij betrokken. De gemeente moet in dit licht ook door met de regionale aanpak jeugdwerkloosheidsbestrijding en de maatregelen die hieruit voortvloeien (zoals de inzet op meer jongeren met een startkwalificatie en het verbeteren van de werknemersvaardigheden van jongeren).

GEMEENTE PROBEERT DE ‘SPIJBELBOETE’ UIT Samen met de scholen zet de gemeente ook in op extra preventieve maatregelen om verzuim en schooluitval terug te dringen. Dit voorjaar startte een eerste proef met last onder dwangsom (de spijbelboete) vanaf 16 jaar op een mbo in Amsterdam Zuid. Dit schooljaar komen daar nog vier opleidingen bij van ROC Top (locatie De Klencke). Daarnaast wordt ‘lik- op-stuk’ beleid gevoerd door meer inzet van HALT-straf. Alles met als doel het verzuim zo snel mogelijk te stoppen. Ook meldingen voor leerlingen boven de 18 jaar worden behandeld door Bureau Leerplicht Plus. Ook al zijn deze leerlingen formeel niet leerplichtig. Er start dit jaar een aantal Pilots 18+ waarbij specifiek wordt ingezet op het verzuim van leerlingen boven de 18 jaar. De intensieve samenwerking tussen de school en de leerplichtambtenaar. De essentie van de aanpak zit in het feit dat het voor de leerling direct merkbaar is wanneer hij of zij spijbelt. Het gesprek wordt snel gevoerd en ook ouders worden actief betrokken. Bron: http://www.amsterdam.nl/onderwijs-jeugd/leerplicht/nieuws-0/amsterdamse-0/ 27

Dialoog & ouderbetrokkenheid ANALYSE Amsterdam kent een gesloten bestuurscultuur. Vernieuwing en verandering wordt traditioneel van bovenaf opgelegd. Bij het ontwikkelen van beleid worden stakeholders wel betrokken maar het resultaat is meestal een dicht getikt programma waar in de uitvoering geen ruimte is voor nieuwe inzichten, ervaring of innovatie. Amsterdam ziet vaak over het hoofd dat ondernemers en partners in het veld al veel verder zijn met ontwikkelen en denken en remt door haar directieve opzet innovatie en slimme oplossingen van onderaf. Ook heeft Amsterdam de neiging om het wiel opnieuw uit te vinden. Amsterdam heeft de slagkracht om deze uitdagingen aan te pakken, maar gaat voorbij aan ‘best practices’. De gemeente is verkokerd en gefragmenteerd en stapelt ambitie op ambitie. In proeftuinen wordt het ene na het andere tijdelijke project op het veld afgestuurd. Vaak met goede bedoelingen en om er van te leren. Maar door gebrekkige financiering en uithoudingsvermogen is de effectiviteit klein. Daarnaast bestaat de neiging om middels deze projecten alle maatschappelijke problemen via het onderwijs op te lossen. Leraren moeten, al dan niet verplicht, aan de slag met: gezond eten, omgaan met geld, sociale media, veilig verkeer, zwemmen, natuur en milieu en nog veel meer. De werkdruk in het veld is mede hierdoor enorm.

“Op 65 van onze 71 basisscholen is er nu inhoudelijke ouderbetrokkenheid georganiseerd. Scholen zijn hier erg enthousiast over, er is zelfs internationale aandacht voor. Ouders en medewerkers werken samen. Hoe verschilt per school, het gaat om maatwerk. Leerkrachten leren zo dat je vanuit verschillende perspectieven, vanuit het onderwijs maar ook juist opvoedkundig, naar het kind kunt kijken. Door de blik te verruimen in de klas zie je niet alleen meer, maar krijg je ook meer zicht op hoe een kind zich beter kan ontwikkelen.” René Peeters, wethouder jeugd onderwijs en sport Almere 28

“Ouderbetrokkenheid is een moeilijk thema, veel scholen willen niet dat ouders te veel “in de keuken” kijken. Maar het kan wel goed gaan, bijvoorbeeld in Almere waar D66 wethouder René Peeters goede ervaringen opdoet met ouderbetrokkenheid. Ouders bepalen daar op sommige scholen mede het beleid en zijn daar dus ook medeverantwoordelijk.” Sanne Rienstra, beleidsadviseur onderwijs, gemeente Diemen. Er is maar af en toe overleg met ouders. Dit is op basis van eigen initiatief, het is niet structureel ingebed. Dit, terwijl ouders heel veel kennis en ervaring hebben die veel beter gedeeld kunnen worden met het veld. TOEKOMST Amsterdam hoort een open bestuurscultuur te hebben. Het bestuur is benaderbaar en zichtbaar in het veld. Amsterdam is in constante dialoog met professionals, wetenschap, ouders en studenten. De stad kijkt verder dan haar neus lang is. Ambities worden voortaan afgestemd en niet langer op elkaar gestapeld via tal van proeftuinen. Natuurlijk is het belangrijk om gezond eten op school te promoten en zijn gezonde schoolkantines belangrijk, maar stimuleer dat scholen dit soort thema’s op hun eigen manier oppakken of spreek met het onderwijsveld gezamenlijk af welke welzijnsambitie dit jaar extra aandacht krijgt. AANBEVELINGEN Creëer een Amsterdamse Kennis- & Onderwijstafel. Aan deze tafel zitten mensen uit het brede onderwijsveld. Van kinderopvang tot universiteit. Van leraar tot bestuurder. Deelnemers zijn niet alleen de traditionele bestuurders, maar ook jonge nieuwe talenten die zelf voor de klas of de crèche staan. Aan deze tafel wordt niet (alleen) meegedacht over de Ambitieagenda’s die er per sector zijn, maar ook gekeken naar toekomstige trends, kansen en behoeften. Er is sprake van structureel overleg, waarbij de agenda samen wordt opgesteld.

Maak jaarlijks budget vrij om ideeën die voortkomen uit deze tafel waar te maken. Niet langer los van elkaar pilots organiseren en beleidsprioriteiten stellen. Veel scholen hobbelen van gemeentelijke pilot (VVE-beleid) naar pilot (proeftuinen passend onderwijs en jeugdzorg) of hebben meerdere pilots tegelijkertijd lopen. Ook geldt dat er regelmatig dilemma’s ontstaan door beleidskeuzes die soms moeilijk samengaan: denk aan veelplegers van de Top600 en het lokaal aanscherpen van slagingspercentages of Cito-normen. Amsterdamse Kennis- & Onderwijstafel (koepels van) kinderopvangcentra kijken welke gezamenlijke prioriteiten we voor de komende jaren stellen. Zorg dat ouders in Amsterdam structureel betrokken worden bij het beleid. Zet de ondersteuningsplanraden (OPR) breder in en organiseer structureel ontmoetingsactiviteiten tussen de medezeggenschapsraden. Zorg dat ouders op die momenten hun input geven op wat er beter kan in het gemeentelijk beleid. Creëer een sfeer waarin het normaal is dat ouders het leerlingvolgsysteem van hun kind kunnen bekijken. In het voortgezet onderwijs geldt dit al voor veel scholen. Reik jaarlijks een onderwijsinnovatieprijs uit voor de school. Een school komt in aanmerking als de school bijvoorbeeld innovaties in de klas (wetenschappelijk) onderzoekt.

Kunst & cultuur ANALYSE Kunst en cultuur vormen basiskenmerken van onze samenleving. Via kunst en cultuur communiceren we, stellen we vragen, confronteren we elkaar en innoveren we bestaande modellen. Onze economie is een creatieve kenniseconomie. De Amsterdamse koek wordt groter niet door meer te produceren of te concurreren met de miljoenen af te studeren ingenieurs

uit China, maar door anders te kijken naar de producten en diensten die we gebruiken of die denkbaar zijn. Kunst kan een maatschappelijke of economische waarde hebben en ook een krachtige eigenwaarde die kleur geeft aan onze cultuur en ons denken en daarmee aan onze kennis. Kunsteducatie in de basis van ons onderwijs heeft te vaak een secundaire rol. Muziekles blijft soms beperkt tot liedjes zingen. Beeldende vorming regelmatig als vrijblijvende invulling. Daarmee gaat veel kunstzinnig talent verloren. Omdat de kunsten worden gezien als (overbodige) luxe durft het bedrijfsleven minder te investeren in kunst en cultuur. Hierdoor missen we een spannende dialoog tussen bijvoorbeeld economie en kunst en de innovatie die hiermee gepaard gaat. Kunstopleidingen staan onder grote druk evenals afgestudeerde kunstenaars. TOEKOMST De gemeente moet zorgen dat de focus niet alleen ligt op kennisvakken, maar ook op talentontwikkeling en kunst- en cultuureducatie. Dit past niet alleen bij de aantrekkingskracht van de stad Amsterdam, maar zorgt er ook voor dat kinderen veel breder opgeleid worden. AANBEVELINGEN De gemeente moet vooropleidingen van muziek en dansopleidingen beter ondersteunen in de zoektocht naar huisvesting. Zet samen met de grote musea, zoals het Van Gogh Museum, Rijksmuseum, Joods Historisch museum en opleidingen (vo, mbo, hbo) restauratie en kunstgeschiedenis op de kaart. Stimuleer het opstellen van een ambachtsagenda. Breng in kaart hoe de creatieve sector en bijbehorende opleidingen kennis en kunde beter op de praktijk en elkaar kunnen afstemmen, denk bijvoorbeeld aan de modebranche. 29

AANBEVELINGEN

Zorg om het kind ANALYSE In Amsterdam hebben zo’n 10.000 kinderen hulp nodig, zij leven in gezinnen die het zelf niet redden. Vaak zijn er veel problemen tegelijk. Het gaat om zo’n vijf procent van het totaal aantal van 197.000 Amsterdamse kinderen in de leeftijd van 0 tot 22 jaar. Met zo’n 80% van de gezinnen gaat het gelukkig heel erg goed, zij hebben geen ondersteuning nodig, 15% van de zelfredzame gezinnen heeft soms vragen en lichte ondersteuning nodig. Er komt op het gebied van jeugd- en gezinszorg veel op Amsterdam af. Niet alleen is de invoering van passend onderwijs in voorbereiding, ook de transitie jeugdzorg vraagt straks een radicale andere manier van werken. Er moet namelijk met veel minder geld, meer concrete hulp geboden worden op een terrein waar de gemeente eerder niet verantwoordelijk voor was, waarbij de ambitie ook nog eens is om kinderen sneller op maat te ondersteunen, thuis en op school. Geen dure specialistische hulp, maar eerder praktische ondersteuning dichtbij huis met duidelijke regie. Om alle kinderen en hun ouders straks goed te kunnen ondersteunen experimenteert de gemeente op dit moment samen met de stadsdelen en de samenwerkingsverbanden (koepels van schoolbesturen) met de nieuwe verantwoordelijkheden. Zo werken ouder- en kindadviseurs (gezinszorg) samen met intern begeleiders van basisscholen en schooladviseurs (onderwijsadvies en –ondersteuning voor de scholen). Deze onderlinge samenwerking moet zorgen voor snellere hulp en een betere afstemming. Het is heel goed dat Amsterdam in de praktijk bekijkt welke samenwerkingsvormen tussen bijvoorbeeld school en thuis goed werken. Tegelijk leeft de zorg dat er niet voldoende tijd is om deze waardevolle inzichten mee te kunnen nemen. De invoering staat al voor de deur. Vooral de zorg in het voortgezet onderwijs, staat in vergelijking met de zorgstructuur van het basisonderwijs, nog meer in de kinderschoenen. 30

Een tweede zorg is de afschaffing van de huisbezoeken, omdat de hulp zich concentreert op signalering via de school. De vraag is of deze werkwijze volstaat; is er voldoende zicht op de thuissituatie? En komen ouders wel met hun problemen bij een contactpersoon op school? Gaan ze zorg niet mijden, omdat het minder anoniem is? Een derde punt van zorg is dat de enorme bureaucratie die nu bestaat niet afneemt doordat er een extra verantwoording richting gemeente en schoolbesturen nodig blijft. Nu controleren professionals de professionals. Denk maar aan het aanvragen van een rugzakje voor een leerling. Het onderwijs constateert dat er extra hulp (geld) nodig is voor goede ondersteuning in de klas of wil het kind verwijzen naar het speciaal onderwijs. Echter moet eerst een commissie of instelling controleren of de school wel de juiste strategie heeft bepaald. Vanaf het papier wordt een aanvraag goed- of afgekeurd. De professional die de professional controleert. Straks is er nog steeds sprake van verantwoording van scholen richting het samenwerkingsverband. Dit zou zo klein mogelijk moeten zijn, Een grote groep ouders maakt zich tot slot ook zorgen over de keuzevrijheid van het inschakelen van hulp. Bepaalt straks de ouder- en kindadviseur welke (jeugdzorg)ondersteuning nodig is, of kan een ouder zelf nog keuzes maken? Op dit punt leeft er veel zorg, omdat de ouderen kindadviseur zelf het budget tot zijn beschikking heeft. TOEKOMST De gemeente moet zorgen dat de professionals in het onderwijs en de jeugdzorg zoveel mogelijk vrijheid hebben om ouders en kinderen zo goed mogelijk te ondersteunen. Er moet keuzevrijheid blijven voor de ouders, uiteindelijk beslissen zij over hun kind. Uiteraard geldt dat als het belang van het kind in gevaar is er volgens huidige wet- en regelgeving altijd kan worden ingegrepen. Omdat alle zorg, maar vooral ook hulp zich concentreert in en rondom de school is het minder anoniem om hulp te vragen. Er moet goed gekeken worden of deze manier van werken het vragen om hulp normaliseert of juist afstoot.

Er mag geen extra bureaucratie rondom passend onderwijs en de gemeentelijke jeugdzorg ontstaan. De gemeente moet bij het controleren van het Ondersteuningsplan (verdeling middelen passend onderwijs) goed opletten dat het geld eerlijk wordt verdeeld. Ouders moeten keuzevrijheid houden om zelf ondersteuning te kunnen kiezen. Geen gedwongen winkelnering. Best practices vanuit de zogenoemde proeftuinen moeten meegenomen worden bij de invoering van passend onderwijs en de invoering van de gemeentelijke jeugdzorg. Er moet een (wetenschappelijke) evaluatie komen van de invoering van passend onderwijs en de gemeentelijke jeugdzorg. Bij voorkeur vindt er in 2014 een nulmeting plaats, zodat gekeken kan worden of de hulp voor Amsterdamse kinderen en hun gezinnen verbetert, gelijk blijft of verslechtert.

Huisvesting ANALYSE Amsterdam kent wat onderwijshuisvesting betreft verschillende gebieden: groeigebieden, krimpgebieden en stedelijk ontwikkelingsgebieden. Schoolgebouwen zijn verschillend van aard: Nieuw, oud, monumentaal, duurzaam of juist niet. Verder is de onderwijsopgave dynamisch. Passend onderwijs, kinderopvang (al dan niet geïntegreerd in brede school) en gezondheid maken dat veel oudere gebouwen niet meer goed functioneren. Bij groei en krimp wordt nog vaak en lang gebruik gemaakt van slechte portocabins of andere tijdelijke oplossingen. Er zijn de laatste jaren veel scholen opgeknapt. Vooral in het voortgezet onderwijs zijn de faciliteiten sterk verbeterd. Problematisch is dat kennis en expertise ontbreekt en is versnipperd. Verbouwingen of nieuwbouw duren vaak lang en zijn duur. Bij de gemeente houden verschillende partijen (stad en stadsdelen) zich bezig met deze portefeuille. Op dit moment wordt alles gecentraliseerd. Dat is een goede ontwikkeling maar het lost het kennisprobleem niet op. Er moet tegelijkertijd wat aan de regelgeving veranderen. Te vaak kunnen gebouwen alleen

aangepast worden als ze voldoen aan regels en voorschriften zonder dat gekeken wordt of er vanuit het oogpunt van het lesgeven behoefte is aan nieuwe of andere soort ruimtes. De schoolbesturen kunnen maar beperkt de (onderhouds-) opgave aan. Kleinere schoolbesturen (of éénpitters) zijn hier niet toe in staat. Zij missen de kennis, capaciteit en middelen. En ook bij grote schoolbesturen is de huisvestingsportefeuille problematisch, zowel financieel als bij het managen van projecten. Een ander aandachtspunt is de decentralisatie van onderhoudsmiddelen in het primair onderwijs. De beperkte normbedragen die het Rijk beschikbaar stelt voor onderhoud zijn niet toereikend. Amsterdam geeft meer uit aan onderwijs dan het via het Rijk krijgt. Door de stad zijn gebouwen verschillend van aard (Rijks- of gemeentelijk monument, modern, etc.) en gelden door stadsdeelbeleid voor aanvullende ondersteuning verschillende regimes. De middelen zijn teveel versnipperd. Bestuurders uit onder meer het onderwijs en de kinderopvang brengen eigen middelen mee. Er wordt bij de bouw of het aanschaffen van een pand niet afdoende gekeken of het pand in de toekomst wel geëxploiteerd kan worden. Onvoorziene kosten voor bijvoorbeeld het verwarmen van het pand zorgen ervoor dat er geen tot weinig geld overblijft voor extra inhoudelijke wensen. Het Spoorwegpensioenfonds realiseert in Rotterdam een complex met twee voortgezet onderwijsscholen, een parkeergarage en 135 (sociale) huurwoningen voor senioren. De totale investering bedraagt meer dan €45,miljoen. Het Spoorwegpensioenfonds financiert dit samen met Stichting Pensioenfonds Openbaar Vervoer. Het is voor het eerst dat een woningcorporatie en pensioenfondsen op deze schaal de handen ineen slaan om maatschappelijke functies en (sociale) huurwoningen te realiseren. Bestuursvoorzitter Kees Blokland: “Dit project voldoet aan de rendementseisen van ons fonds. Vooral het veertigjarig durend huurcontract van de scholen, maakt dit voor ons een aantrekkelijke belegging op lange termijn.” Bron: nieuwsbericht Spoorwegfonds, 31 mei 2012. 31

Goed bestuur ANALYSE

TOEKOMST We moeten flexibeler omgaan met onderwijsgebouwen. Dan kunnen we efficiënt omgaan met krimp (leegstand) of groei. Dan kunnen kinderen en docenten zelfs in tijdelijke situaties in kwalitatief goede gebouwen zitten (en niet in noodcontainers.) Dan kunnen gebouwen makkelijk meegroeien met nieuwe ruimtelijke vragen van onderwijsinhoudelijke concepten. We willen ook gezondere duurzame gebouwen. Kinderen en docenten moeten een gezonde werkomgeving hebben, waar het prettig verblijven is. Een duurzaam gebouw draagt bij aan een efficiëntere besteding van middelen en is beter voor het milieu. Een duurzaam gebouw kan zich slim aanpassen aan nieuwe wensen en eisen. Zowel vanuit de onderwijswereld als de samenleving daaromheen is er constant vraag naar andere vormgeving van lesgeven. Een school moet daar passende keuzes in kunnen maken en zo min mogelijk gehinderd worden door het gebouw waarin zij werken. Ruimtes voor naschoolse activiteiten, kinderopvang, sportvoorzieningen of kunstzinnige vorming. Passend onderwijs kunnen geven vanuit hedendaagse wensen, waar kinderen bijvoorbeeld in een aparte ruimte extra uitleg krijgen: daar draait het om. D66 maakt zich zorgen over de beperkte middelen die in het gemeentefonds beschikbaar zijn voor investeringen in onderwijshuisvesting voor basis- en voortgezet onderwijs. Zeker na de uitname van 265 miljoen uit het Gemeentefonds door vermeende onderbestedingen van gemeenten. Om die reden moet de gemeente Amsterdam zowel met schoolbesturen als het Rijk om tafel gaan om te zorgen voor een goed voorzieningenniveau voor onderwijshuisvesting. AANBEVELINGEN Investeer niet op basis van waar een school formeel recht op heeft, maar op basis van datgene wat leerling en leraar inhoudelijk nodig hebben. Veel gebouwen hebben de investering hard 32

nodig, terwijl er voor passende onderwijsgebouwen en voorzieningen geld op de plank is blijven liggen. Dit moet anders. Nu de gemeente onderwijshuisvesting centraliseert, pak dan meteen door. Geen aparte club ambtenaren, maar richt gezamenlijk als gemeente, schoolbesturen en investeerders (zoals pensioenfondsen) een coöperatie onderwijshuisvesting op. Werk met een “vliegende brigade” voor special projecten en werk samen met banken of beleggers. Slimmere financiering is mogelijk door budgetten samen te voegen en vanuit het oogpunt van exploitatie moeten we slimme investeringen doen. Dit kan bijvoorbeeld door integrale aanbestedingscontracten aan te gaan. Ook de markt moet veel beter worden ingezet voor de opgave aan onderwijshuisvesting. Beleggers staan open om te investeren in onderwijshuisvesting. De markt voor wonen en kantoren ligt plat. Door partijen in integrale contracten verantwoordelijk te maken voor het hele traject van ontwerp tot en met exploitatie kan er een goed businessmodel worden gecreëerd om extra investeringen te doen. Denk aan het Rotterdamse transitieplatform dat aanbieders en vragende partijen samenbrengt. Onderzoek of het duurzaam beheer van onderwijsgebouwen kan worden uitbesteed. De markt investeert in klimaatmaatregelen en beheert dit efficiënt. IKC ZUIDAS Op de ZuidAs zat tot nu toe geen basisschool. Op dit moment wordt daar de eerste basisschool ontwikkeld. Deze school komt in een integraal kindcentrum, waarin kinderopvang (Kinderrijk) en onderwijs (St. OOadA) onder meer zorgen voor een pedagogische leerlijn, afgestemd beheer- en uitvoeringsbeleid en tweetalig onderwijs. Het gebouw voldoet aan moderne eisen, het past bij de (toekomstige) wensen van de gebruikers.

Voor goed onderwijs zijn niet alleen docenten, maar ook een goed bestuur van cruciaal belang. Zij moeten er voor zorgen dat onderwijs op Amsterdamse scholen een inspirator van vrijheid is. Scholen die op basis van religie discrimineren in hun aannamebeleid of intolerantie verkondigen tijdens de lessen worden niet getolereerd. Een Amsterdams kind heeft er volgens D66 namelijk recht op dat hij of zij op school alle diversiteit die deze wereldstad biedt, kan leren kennen en respecteren. De code Goed onderwijs, Goed Bestuur die een aantal jaar geleden landelijk is ingevoerd zorgt ervoor dat er meer aandacht is voor de manier waarop een school goed bestuurd moet worden. Echter tonen recente financiële debacles in zowel het primair als het voortgezet onderwijs aan, dat scherper gemeentelijk toezicht op de financiële gezondheid van scholen noodzakelijk is. TOEKOMST Er moet meer transparantie komen in de financiën en prestaties van de schoolbesturen. Geld voor onderwijs moet ook daadwerkelijk bijdragen aan de kwaliteit van onderwijs en elke uitgave uit het onderwijsbudget zou daaraan moeten bijdragen. Een verhoging van ouderbijdragen mag geen stoplap zijn voor financieel wanbeheer of hoge overheadkosten. D66 wil dat de gemeente structureel en regelmatig gesprekken voert met schoolbesturen en de gemeenschappelijke medezeggenschapsraden over de meerjarenbegrotingen, waarbij een jaarlijkse verantwoording normaal wordt.

D66 is voorstander van een jaarlijkse verantwoording van Amsterdamse schoolbesturen met meer aandacht voor financiële kengetallen. Hierbij past een “single audit” of “single responsibility”’ model, waarbij één instellingsverslag aan verschillende partijen kan volstaan. Zo beperken we de administratieve lasten. Inspraak bij besteding van onderwijsmiddelen: de begroting moet meer in samenwerking met leerlingen, docenten en ouders worden opgesteld. Niet achteraf om instemming vragen, maar gezamenlijk keuzes maken. Gedwongen sluiting, dan bij voorkeur niet automatisch een school weer opnieuw opstarten. Afgelopen zomer heeft de landelijke Onderwijsadviesraad op verzoek van de gemeente Amsterdam een advies uitgebracht over het voortaan kunnen weren van schoolbestuurders die na verplichte sluiting via het gemeentelijk huisvestingsprogramma opnieuw een school willen starten. Hiervoor moet landelijke wet- en regelgeving aangepast worden. In de tussentijd moet de gemeente Amsterdam in gesprek blijven met schoolbesturen die dit betreft. Bij voorkeur poogt de gemeente om de schoolbestuurders van hun plannen af te zien. De gemeente moet zorgen dat de Inspectie van het Onderwijs extra op deze schoolbesturen toeziet om zo de kwaliteit voor kinderen en ouders te kunnen blijven garanderen.

AANBEVELINGEN Medezeggenschap serieus nemen: leerlingen, studenten, ouderraden, docenten en ondernemingsraden spelen een belangrijke rol om het niveau van de school op pijl te houden. Indien de kwaliteit van een school niet blijkt te voldoen, wil D66 dat de school zelf samen met de ouders, docenten en leerlingen een individueel verbeterplan opstellen, gebaseerd op maatwerk zoals dat nu in de gemeente Den Haag gebeurt. 33

FINANCIËN

BIJLAGEN

Bijlage 1. Uitgangspunten D66

Er moet flink geïnvesteerd worden om het kennisniveau en onderwijs in de metropool Amsterdam te versterken. Deze financiële paragraaf van de onderwijsagenda voorziet de verschillende ambities van budget. Totaal spreken we over een extra investering vanaf 2015 van 34,7 miljoen euro structureel en 0,44 miljoen incidenteel ten opzichte van de begroting van het huidige college. De onderwijsbegroting van stadsdelen en centrale stad telt op dit moment op tot rond de 300 miljoen. Voorstel Kwaliteitsbeleid primair en voortgezet onderwijs Vakleerkrachten primair onderwijs Conciërges primair onderwijs14 Imago mbo Kwaliteitsimpuls mbo Begeleiding mbo-starters op de arbeidsmarkt Huisvesting internationaal onderwijs Lerarenbeurs voor po, vo en mbo Amsterdamse Kennis- en Onderwijstafel (van opvang tot hoger onderwijs) Onderwijsinnovatieprijs Evaluatie invoering passend onderwijs en transitie jeugdzorg Verbetering huisvesting po & vo: uitbreiding locaties, moderniseren locaties, vervangende nieuwbouw en renovatie. Structurele bijdrage aan onderhoudskosten15 po en vo Klimaatmaatregelingen schoolgebouwen po en vo. *Kapitaallasten bij afschrijving in 40 jaar en 4,5% rente.

Bedrag (in euro’s) 3.000.000 1.500.000 2.000.000 300.000 3.000.000 500.000 200.000* 6.000.000 1.500.000

Termijn structureel structureel structureel incidenteel structureel structureel structureel structureel structureel

15.000 135.000 9.000.000*

structureel incidenteel structureel

5.000.000* 3.000.000*

structureel structureel

Geld vrijspelen In december 2013 komt D66 met een financiële hervormingsagenda voor de gemeentebegroting, een visie op de mogelijkheden van Amsterdam om met een veel kleinere organisatie meer flexibel in te spelen op wat de stad nodig heeft. D66 bouwt hiermee voor op het initiatiefvoorstel In vijf stappen naar een moderne en flexibele gemeente uit mei 2012. In deze hervormingsagenda wordt onder meer het budget vrijgemaakt voor uitvoering van de Amsterdamse Onderwijsagenda. Om aanspraak te maken op de financiering kan ook cofinanciering voorwaardelijk worden gesteld, zoals bij klimaatregelingen nu al het geval is.

14 12 oktober heeft de regering met enkele oppositiepartijen een akkoord gesloten, hierin wordt 600 miljoen voor het onderwijs vrijgemaakt. Er is ook een bedrag gereserveerd voor conciërges en het mbo. Gekeken moet worden hoe Amsterdam dit kan inzetten. 15 D66 compenseert de te lage normbedragen die hier vanuit het Rijk beschikbaar voor zijn.

34

Goed onderwijs voldoet aan enkele uitgangspunten, deze komen voort uit de functies van het onderwijs. Onderwijs is immers geen doel, maar een middel. Bijvoorbeeld om jezelf te ontplooien. De verschillende onderwijsfuncties zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, maar voor D66 is de ontplooiingsfunctie het allerbelangrijkste. Het individu volgt onderwijs om zijn talenten te ontdekken en om zijn competenties en vaardigheden verder te ontwikkelen. Het onderwijssysteem is ook volledig ingericht op de individuele schoolloopbaan. Elk kind krijgt een persoonlijk rapport, een eigen schooladvies en maakt op basis van zijn ontwikkeling en kansen (school)loopbaankeuzes. De school is naast een plek voor individuele ontplooiing ook een sociale ontmoetingsplek. Op school ontdekt het kind wat het later wil en hoe het zich verhoudt tot andere kinderen en de wereld. Op school maken kinderen kennis met verschillende kinderen. Zo leren zij van verschillen in achtergrond, mening, ideeën en waarden en normen. Op school leert het kind argumenten uit te wisselen, zich te verwonderen en na te denken. Kinderen leren op school verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen toekomst en zij leren deel te nemen aan de samenleving. De school is tot slot ook de plek waar elk individu zich klaarstoomt voor werk. Of dit nu praktisch of heel abstract is. De leraar, of schoolmeester, maakt daarbij het verschil. De kansen die een kind krijgt, de keuzes die hij of zij maakt en de startkwalificatie die een jongvolwassen behaalt, zijn direct verbonden met de impact die een leraar maakt. De leraar moet daarom geprikkeld worden om voor elk kind zoveel mogelijk verschil te kunnen maken.

Met de functies van het onderwijs en de leraar als de motor van ontwikkeling in gedachten, kunnen we de volgende uitgangspunten hanteren: Onderwijs stimuleert ieder individu om zich maximaal te ontplooien en om zijn of haar weg te vinden. Leraren halen het beste uit zichzelf en de kinderen, hierbij gaan we voor duurzame kwaliteitsverbetering. De school is een veilige plek, waar kinderen rustig kunnen spelen en zich passend kunnen ontwikkelen. De school is ook een plek met een signaleringsfunctie. Knelpunten op school en thuis worden gezamenlijk opgepakt. De ouders, de intern begeleider, de school- en de ouder- en kindadviseur spelen hierbij een belangrijke rol. Onderwijs is de plek waar kinderen elkaar leren kennen, en solidair leren zijn met elkaar. Hoe verschillend we ook van elkaar zijn, we moeten respect leren opbrengen voor elkaar en kinderen moeten leren hoe zij een bijdrage kunnen leveren aan de samenleving. Onderwijs leidt kinderen, jeugdigen en jongvolwassen op tot mondige wereldburgers die de weg weten in onze pluriforme democratische samenleving die steeds complexer wordt. Onderwijs bereidt kinderen voor op werk, afhankelijk van de talenten, interesses en motivaties van een kind. Onderwijs is een recht, de keuze van de ouders en kinderen om een school te kiezen die bij hem of haar past hoort daarbij.

35

Bijlage 2. Gemeentelijke begroting

Bijlage 3. Bronnen Aan deze Onderwijsagenda hebben veel ouders, wetenschappers, leraren, directeuren, bestuurders en onderwijscoördinatoren meegewerkt. Speciaal willen wij hier benoemen: Alle docenten, directeuren en schoolleiders die op woensdagmiddag 28 augustus hebben deelgenomen aan de discussiebijeenkomst. Degene die wij apart hebben gesproken:

Kerncijfers 2014 gemeentebegroting programma Educatie, Jeugd en Diversiteit

36

Véronica Arnaiz Rivas

Ouder

Zeki Arslan

Onderwijsdeskundige Instituut Forum voor Multiculturele vraagstukken

Selma Bas

D66-raadslid, gemeente Utrecht

Bas Beek

Oprichter Compananny Kinderopvang

Ieteke Bos

Beleidsmedewerker Onderwijs, gemeente Amersfoort

Herbert de Bruine

Voorzitter college van bestuur Stichting Openbaar Onderwijs aan de Amstel (Stichting OOadA)

Ingrid van Engelshoven

Wethouder Onderwijs en Dienstverlening, gemeente Den Haag

Jelmer Evers

Docent geschiedenis en auteur ‘Het alternatief. Weg met de afrekencultuur in het onderwijs’

Prof. dr. Ruben Fukkink

Hoogleraar Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen, Universiteit van Amsterdam

Dr. Louise Gunning

Voorzitter College van Bestuur van Universiteit van Amsterdam en Hogeschool van Amsterdam

Albèrt Duyst

Adviseur onderwijshuisvesting Duyst & Projecten

Marianne Harten & René Rigter

Bestuur Basisscholen Oost STAIJ

Lotte Hidding

Basisschoolleerkracht Vereniging Meesterschappers

Lieke Hobus

Directeur basisschool Geert Grootte School I

Edith Hooge

Hoogleraar Onderwijsbestuur Tias Nimbas, Universiteit van Tilburg

Astrid Hooijberg

Directeur Basisschool Oscar Carré

Jiska Horn

Algemeen directeur Compananny Kinderopvang

Huib de Jong

Rector Hogeschool van Amsterdam, lid College van Bestuur

37

38

Ruth Kervezee

College van Bestuur van Esprit Scholen

Menno van de Koppel

Medewerker Onderwijs Consumenten Organisatie (OCO)

Jeroen Kreijkamp

Wethouder voor Onderwijs, gemeente Utrecht

Thom de Graaf (vz.)

Senator Eerste Kamer, voorzitter Vereniging Hogescholen

Rosa Kromhout

Voorzitter Amsterdams Chemisch Dispuut, de studievereniging voor scheikunde, Universiteit van Amsterdam

Jos Leenhouts

Voormalig voorzitter ROC Mondriaan, bestuurslid mbo-raad

Korrie Louwes

Wethouder Arbeidsmarkt, Hoger Onderwijs, Innovatie en Participatie , gemeente Rotterdam

Paul van Meenen

Woordvoerder Onderwijs Tweede Kamer

Réne Peeters

Wethouder jeugd, onderwijs en sport Almere

Ronald Mauer

Wethouder Onderwijs, Sport, Verkeer en Vervoer, Tuinen van West, Participatie, Emancipatie en Diversiteit, Dienstverlening, Stadsdeel Nieuw-West

Projectgroep Amsterdamse Onderwijsagenda

Floor Meijer

Oud-voorzitter Kennisgroep Onderwijs D66 Amsterdam

Jan Paternotte

Fractievoorzitter D66 Amsterdam

Bas Moll

Directeur basisschool 6e montessorischool Anne Frank Simone Kukenheim

Wethouder Economische Zaken, Onderwijs en Cultuur, Stadsdeel Zuid

Jeroen van Spijk

Wethouder o.a. Financiën, Kunst en Cultuur, bewonersparticipatie, Stadsdeel Oost

Klankbordgroep

Ewoud Poerink

Auteur boek ‘De Peuterindustrie’

Sanne Rienstra

Beleidsadviseur Onderwijs en Kwartiermaker brede school

Patricia van Rijswijk

Projectcoördinator mbo stages en jongerencoach; ClickF1

Lorian Roos

Docent primair onderwijs, 15e Montessorischool Maas en Waal

Lise-Lotte Kerkhof

Secretaris D66 Amsterdam Onderwijsagenda

Kareljan Schoutens

Decaan Faculteit Bètawetenschappen, Universiteit van Amsterdam

Marten Admiraal

Politiek medewerker D66 Amsterdam

Lex Sietses

Bestuurslid LSVb 2013-2014 (Landelijke Studenten Vakbond)

Sasha Tieben

Politiek medewerker D66 Amsterdam

Drs. René Smit

Lid College van Bestuur, VU Amsterdam

Lonneke Sondorp

Directeur Stichting Kleurrijke Scholen

Marijn Bosman

Adviseur Duurzaamheid CREM Amsterdam

Leyla Soratgar

Ouder

Thijs Mennen

Managing Consultant Capgemini

Michiel Stapper

Voorzitter ASVA studentenunie 2012-2013

Paul Guldemond

Stadsdeelraadlid, financieel woordvoerder D66 Stadsdeel Zuid

Lieke Thesing

Wethouder onderwijs, Stadsdeel Oost

Alexander Scholtes

Fractievoorzitter D66 Stadsdeel Zuid

Meral Ari Tuğa

Ouder

Sinem Sisli

Beleidsmedewerker Onderwijs Stadsdeel Zuid (eigen titel)

Tino de Velde

Managing Consultant Onderwijs & Arbeidsmarkt Capgemini Consulting

Helene Viveen

Docent geschiedenis speciaal onderwijs het Altra College Amsterdam

Guido Walraven

Coördinator landelijk kenniscentrum gemengde scholen, lector Dynamiek van de Stad

Ricardo Winter

Lid Raad van Bestuur ROC van Amsterdam

Jeroen van der Zant

Auteur en onderwijstrainer wereldburgerschap in het onderwijs NCDO

site: www.dowgwillo-design.com email: [email protected] tel: +31(0)6 547 46677