ADVIES COMMIS S IE BIOTECHNOLOGIE BIJ DIEREN

11-02-2004

Utrecht, 28 januari 2004

ADVIES COMMIS S IE BIOTECHNOLOGIE BIJ DIEREN Naar aanleiding van het verzoek om advies van de M inister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit betreffende de vergunningaanvraag met kenmerk VVA/BD 03.343(G12) van de Universiteit Utrecht te Utrecht, omschreven als “De rol van GAPR-1 in het immuunsysteem” kan de Commissie biotechnologie bij dieren (verder de Commissie) het volgende mededelen. De Commissie heeft geconstateerd dat de aanvraag betrekking heeft op onderzoek waarbij biotechnologische handelingen bij dieren worden uitgevoerd. Het advies van de Commissie valt uiteen in twee delen; deel I beschrijft het onderzoek waarvoor een aanvraag is ingediend, deel II geeft de overwegingen weer van de Commissie die hebben geleid tot onderstaand advies.

Deel I. Voor het volgende onderzoek wordt een vergunning aangevraagd: -

het doel van het onderzoek is het ophelderen van de fysiologische rol van het GAPR-1 eiwit;

-

bij dat onderzoek worden biotechnologische handelingen bij dieren toegepast te weten: injectie van gemodificeerde embryonale stamcellen in blastocysten teneinde een knock-out muizenlijn te verkrijgen,

-

daarbij wordt gebruik gemaakt van de volgende genen en genconstructen: • GAPR-1 • tevens zal gebruik gemaakt worden van genconstructen uit het moleculaire standaardinstrumentarium (zie bijlage 1); 1

-

als te verwachten effect van het onderzoek wordt door de aanvrager aangegeven dat het vermoeden bestaat dat de dieren afwijkingen zullen vertonen aan het immuunsysteem;

-

bij dit onderzoek zullen maximaal 150 muizen nodig zijn voor het genereren één lijn;

-

de dieren zullen na afloop van het onderzoek worden gedood. De gegenereerde lijn zal worden aangehouden als foklijn en desgewenst aan andere onderzoekers ter beschikking worden gesteld;

-

de biotechnologische handelingen zullen worden uitgevoerd in de periode 2004 tot 2006.

Deel II. Bij de ethische beoordeling van de vergunningaanvraag wordt door de Commissie beoordeeld of: 1. “de handelingen onaanvaardbare gevolgen hebben voor de gezondheid en het welzijn van dieren, 2. tegen de handelingen ethische bezwaren bestaan”(art. 66 lid 3 GWWD).

De Commissie heeft de volgende overwegingen: 1. Met betrekking tot de doelstelling Het doel van het onderzoek is het maken van GAPR-1 knock-out muizen, waarna men kan bestuderen hoe het immuunsysteem van deze muizen afwijkt van het immuunsysteem van wildtype muizen. Deze muizen zouden mogelijk gevoeliger kunnen zijn voor infecties met pathogenen dan hun wildtype soortgenoten. Op die manier hoopt men meer inzicht te verkijgen in de functie van het GAPR-1 eiwit. Van PR-1-eiwitten is bekend dat ze een essentiële rol vervullen bij de verdediging van planten tegen ziekteverwekkers. PR eiwitten worden gemaakt op de plaats waar de ziekteverwekker is binnengedrongen. Deze bieden dan ook elders in de plant bescherming tegen verdere infectie. Het wordt steeds duidelijker dat dit verdedigingssysteem van planten sterk lijkt op het systeem van de aangeboren afweer in zoogdieren. GAPR-1 komt in hoge mate tot expressie in organen (milt, lever) en cellen die betrokken zijn bij de aangeboren afweer. Dit aangeboren afweersysteem bij zoogdieren is een soort eerste verdedigingslinie. Gespecialiseerde cellen, neutrofielen en macrofagen, sluiten de binnengedrongen ziekteverwekkers in en vernietigen ze. 2

Ziekteverwekkers hebben echter verschillende mechanismen ontwikkeld om aan dit proces te ontkomen. Over die mechanismen is weinig bekend. Een beter begrip van deze mechanismen kan bijdragen aan het ontwikkelen van nieuwe middelen om ziekten te bestrijden. Het maken van knock-out muizen die de rol van het GAPR-1 eiwit kunnen verhelderen kan worden beschouwd als de korte termijn doelstelling van het onderzoek. Op langere termijn zou deze kennis kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van nieuwe middelen om ziekten te bestrijden. Wetenschappelijk acht de Commissie het onderzoek van belang, omdat het inzicht oplevert in de rol van het GAPR-1 eiwit in het immuunsysteem van zoogdieren. M aatschappelijk is het onderzoek van belang omdat de verkregen wetenschappelijk inzichten zouden kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe middelen om infectieziekten te bestrijden. De aanvrager baseert deze verwachting op eerdere resultaten met andere eiwitten die een rol spelen bij de aangeboren afweer. De aanvrager is bijvoorbeeld betrokken geweest bij onderzoek naar de rol van het plasma-eiwit M anna-binding lectin (M BL). Dit eiwit bindt zich aan binnengedongen micro-organismen en bevordert vervolgens dat die micro-organismen door fagocyterende cellen worden ingesloten en onschadelijk gemaakt. Uit nader onderzoek bleek dat er mensen zijn die zeer gevoelig zijn voor infecties als gevolg van een gebrek aan M BL. Inmiddels zijn er klinische studies gestart waarin deze patiënten met M BL behandeld worden. Voor GAPR-1 geldt dat de aanvrager het vermoeden heeft dat dit eiwit betrokken zou kunnen zijn bij de signaaltransductie die nodig is voor het fagocyteren (insluiten, opslokken) van binnengedrongen ziekteverwekkers. Bij patiënten die gevoelig zijn voor infecties door een gebrek aan GAPR-1 zou men de signaaltransductie op gang kunnen brengen met geneesmiddelen. GAPR-1 zou mogelijk ook betrokken kunnen zijn bij het afremmen van de groei van bacteriën in de cel. GAPR-1 is een zogenaamd Golgi-eiwit. Een eventueel tekort aan GAPR-1 zou kunnen worden verholpen door met behulp van farmaca de Golgi-membranen naar de bacteriën te sturen. Geneesmiddelen waarmee de plaats van het Golgi-apparaat in de cel beïnvloed kan worden zijn reeds beschikbaar. 2. Met betrekking tot de beschikbaarheid van reële alternatieven De vraagstelling van dit onderzoek is op een zodanige wijze geformuleerd dat een alternatief zonder genetische modificatie eigenlijk nauwelijks denkbaar is. M en wil de functie onderzoeken van het GAPR-1 eiwit in het immuunsysteem. Voor dit doel wil de aanvrager een GAPR-1 knock-out muis maken. Een dergelijke muis produceert zelf geen GAPR-1. De Commissie is met de aanvrager van mening dat alleen door middel van een knock-out in een 3

hoger mechanisme met een complex immuunsysteem, lijkend op dat van de mens, verdere informatie kan worden verkregen over de rol van dit eiwit. M uizen zijn als diermodel voor dit soort genetisch onderzoek ook in het algemeen een geschikte kandidaat gebleken1. Gelet op de doelstelling van de biotechnologische handelingen zijn er, in het licht van de stand van het wetenschappelijk en technologisch onderzoek, naar de mening van de Commissie op dit moment geen reële alternatieven beschikbaar. De Commissie wenst echter wel op te merken dat de aanvrager nauwlettend in de gaten dient te houden of, op het ogenblik dat de biotechnologische handelingen uitgevoerd gaan worden om een bepaalde muizenlijn te maken, een dergelijke muizenlijn elders al niet aanwezig en beschikbaar is. Indien elders een relevante muizenlijn beschikbaar is, dan is de Commissie van mening dat er een reëel alternatief bestaat en dient de aanvrager de houder van die muizenlijn te verzoeken om daarvan gebruik te mogen maken. Indien de muizenlijn beschikbaar is, mag deze niet meer in het kader van deze aanvraag gegenereerd worden. De Commissie wenst daarmee aan te geven dat doublures in de biotechnologische handelingen bij dieren zoveel mogelijk voorkomen dienen te worden.

3. Met betrekking tot de schade aan de gezondheid en het welzijn van de dieren De aanvrager maakt slechts één lijn. Gezien de functie van het eiwit waar het in dit onderzoek om gaat, moet worden aangenomen dat er afwijkingen aan het immuunsysteem van de muizen zullen optreden. Welke afwijkingen dat precies zijn valt moeilijk te voorspellen, omdat dat afhankelijk is van de exacte functie van het GAPR-1 eiwit. Die functie wil men met dit onderzoek nu juist achterhalen. De Commissie meent dat in elk geval rekening gehouden moet worden met de mogelijkheid dat de muizen gevoeliger zullen worden voor infecties. De aanvrager onderkent dit een heeft de mogelijkheid om de dieren te huisvesten in omstandigheden waarin ze niet in contact kunnen komen met schadelijke ziektekiemen. De aanvrager wil de genetische gemodificeerde muizen blootstellen aan verschillende soorten pathogenen als onderdeel van het onderzoek naar de exacte functie van het GAPR-1 eiwit. 1

Mary A. Bedell, Nancy A. Jenkins and Neal G. Copeland, Mouse models of human disease. Part I and Part II, Genes and Development 11, 1997 pag. 1 - 43.

4

Daardoor treedt mogelijk schade op bij de muizen. Die schade is echter niet het gevolg van de genetische modificatie waar het in deze aanvraag om gaat. De schade is in de eerste plaats het gevolg van het ingrijpen van de onderzoekers. De omvang en de aard van de schade worden echter wel mede bepaald door de genetische modificatie. De genetische modificatie verhoogt immers de gevoeligheid van het dier voor deze stimuli. Gelet op de genen die worden gebruikt, is de Commissie van mening dat er onder normale omstandigheden als gevolg van de genetische modificatie niet meer dan geringe schade aan gezondheid en welzijn zal optreden. Het is echter niet uitgesloten dat de dieren als gevolg van blootstelling aan bepaalde ziekteverwekkers zieker worden dan hun wildtype soortgenoten, wanneer die blootgesteld worden aan dezelfde ziekteverwekkers. De Commissie meent dat zij met die extra schade rekening dient te houden in haar uiteindelijke afweging. De Commissie wenst daarnaast op te merken dat indien als gevolg van de biotechnologische handelingen, voorzien of onvoorzien, ernstig ongerief mocht optreden, de dieren onverwijld dienen te worden gedood, zodat de schade aan de gezondheid en het welzijn van de dieren van korte duur zal zijn. Om de schade aan de gezondheid en het welzijn, die bij dit onderzoek eventueel optreedt, vast te kunnen stellen, meent de Commissie dat door de onderzoekers een welzijnsdagboek conform het gestelde in de “Code of Practice welzijnsbewaking van proefdieren” van de Voedsel en Waren Autoriteit/Keuringsdienst van Waren dient te worden bijgehouden waarin het verloop van het welzijn alsmede de genomen maatregelen en uitgevoerde ingrepen worden vastgelegd. Het doel van het vastleggen van deze gegevens is dat de Commissie hoopt dat met behulp van die gegevens in de toekomst een meer adequaat oordeel geveld zal kunnen worden aangaande de gevolgen voor gezondheid en welzijn bij een vervolgaanvraag. Ze hoopt daardoor te komen in een proces van “voortschrijdend inzicht”. De Commissie acht het in de eerste plaats haar taak om de gevolgen voor gezondheid en welzijn van de biotechnologische handelingen in kaart te brengen voor die dieren die uit de handelingen ontstaan (de genetisch gemodificeerde dieren). De Commissie acht het echter ook van belang dat zichtbaar wordt gemaakt dat bij het genereren van een genetisch gemodificeerde muizenlijn gemiddeld ca. 150 muizen betrokken zijn. Het aantal dieren dat wordt vermeld in deel I van dit advies heeft betrekking op deze dieren. Voor het genereren van een knock-out (knock-in) founder betreft het: dekmannen, gevasectomeerde mannetjes, blastocystdonoren, fosters (draagmoeders), niet-chimere pups, chimere pups en fokdieren. De fokdieren worden gekruist met de chimeren. De dieren die uit die kruising ontstaan worden agouti’s genoemd. Sommige daarvan zijn mutant en andere niet. 5

De niet mutante agouti’s maken ook deel uit van de genoemde 150 dieren per lijn die gebruikt mogen worden. Veel van deze 150 dieren leiden een normaal leven, bijvoorbeeld als zij uitsluitend worden gebruikt om mee te fokken. Op de meeste dieren worden slechts beperkte handelingen uitgevoerd (het geven van injecties of het nemen van weefselmonsters om na te gaan of het dier al dan niet genetisch gemodificeerd is). Gevasectomeerde mannetjes zijn door middel van een ingreep onvruchtbaar gemaakt. Zij worden gebruikt om vrouwtjes schijnzwanger te maken. De schijnzwangere vrouwtjes worden vervolgens als draagmoeder gebruikt. Daarbij wordt een aantal embryo’s ingebracht in de geslachtsorganen van deze vrouwtjes. Naar het oordeel van de Commissie blijft het ongerief voor deze dieren in alle gevallen beperkt (gering tot maximaal matig). De Commissie betrekt het gebruik en het ongerief van deze dieren in haar uiteindelijke afweging over de toelaatbaarheid van de biotechnologische handelingen waarvoor vergunning wordt gevraagd.

4. Met betrekking tot de mate van aantasting van de integriteit van de dieren In het “Nee, tenzij” beleid ten aanzien van biotechnologie bij dieren zijn biotechnologische handelingen bij dieren niet alleen problematisch vanwege de mogelijke effecten op de gezondheid en welzijn van de dieren, maar ook omdat door middel van het veranderen van genetisch materiaal “de eigenheid” van het dier door de mens wordt veranderd. Door het genetisch modificeren van dieren, zoals hier wordt bedoeld, worden hun eigenschappen doelbewust en gericht gewijzigd ten nutte van de mens. Deze genetische modificaties worden omschreven als een aantasting van de integriteit van het dier. In dit onderzoek worden aan het genoom van de muis DNA constructen toegevoegd. Hierdoor zal de genotypische integriteit van het dier aangetast worden. Om vervolgens de mate van aantasting van die integriteit te beoordelen let de Commissie vooral op de aard en de omvang van de veranderingen in fenotypische kenmerken zoals het gedrag, het uiterlijk, de mate van zelfredzaamheid van het dier, de fenotypische identiteit en de (toegenomen) bevattelijkheid voor ziekten van het dier. De Commissie meent, op basis van hypothese van de aanvrager en gelet op de genen die nu door de biotechnologische handelingen zullen worden ingebouwd, dat geconcludeerd mag worden dat de kans bestaat dat de dieren een minder goed functionerend immuunsysteem zullen hebben dan normale muizen. De Commissie meent dat bij een verminderde werking van het immuunsysteem kan worden gesproken van een matige aantasting van de integriteit, omdat de zelfredzaamheid van de dieren is afgenomen. Ze worden afhankelijk van de mens voor het aanbieden van een leefomgeving die vrij is van schadelijke ziektekiemen. Hun bevattelijkheid voor ziekten is toegenomen. De Commissie merkt, wellicht ten overvloede, op dat het bij de beoordeling van de aantasting 6

van de integriteit gaat om andere zaken dan die bij de aantasting van de gezondheid en het welzijn beoordeeld zijn.

5. Finale afweging met betrekking tot de morele aanvaardbaarheid van de biotechnologische handeling De Commissie hecht sterk aan haar ethische opdracht om bij de toetsing van de vergunningaanvraag uit te gaan van de erkenning van de intrinsieke waarde van het dier. Dit betekent dat de principes van “geen schade doen”en “respect voor integriteit” het uitgangspunt vormen voor de toetsing. Het ‘nee, tenzij” beleid ten aanzien van biotechnologie bij dieren is gebaseerd op de gedachte dat het genetisch veranderen van dieren op zichzelf moreel problematisch is. Dit impliceert dat het schaden van de gezondheid en het welzijn van de dieren en het aantasten van hun integriteit middels genetische modificatie uitsluitend aanvaardbaar is indien dit geschiedt voor een doel dat van substantieel belang is, waarvan aannemelijk is dat het gerealiseerd zal worden en dat opweegt tegen de schade voor de dieren. Ook mag er geen reëel alternatief zijn voor het realiseren van de doelstelling. De Commissie heeft daarom eerst getoetst of het doel van het onderzoek van voldoende substantieel belang is om het wijzigen van de bestaande genetische code van het dier, met artificiële constructen afkomstig van andere diersoorten, te rechtvaardigen. Het gaat daarbij om een doelstelling op korte termijn en een doelstelling op lange termijn (zie paragraaf II.1 M et betrekking tot de doelstelling). De korte termijn doelstelling en de lange termijn doelstelling worden door de Commissie beide in de afweging betrokken. Wetenschappelijk acht de Commissie het onderzoek van belang, omdat het inzicht oplevert in de rol van het GAPR-1 eiwit in het immuunsysteem van zoogdieren. M aatschappelijk is het onderzoek van belang omdat de verkregen wetenschappelijk inzichten zouden kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe middelen om infectieziekten te bestrijden. Het onderzoek dient niet alleen van substantieel belang te zijn, maar dient ook te voldoen aan bepaalde wetenschappelijke kwaliteitseisen. Wanneer de wetenschappelijke kwaliteit en de gekozen methoden onder de maat zouden zijn, dan: 1) vermindert dat de kans dat de op zichzelf substantiële doelstelling van het onderzoek gerealiseerd wordt. Aangezien het substantiële belang van de doelstelling van het onderzoek de rechtvaardiging vormt voor het toebrengen van schade aan de dieren en het aantasten van hun integriteit, dient er naar te worden gestreefd deze kans zo groot mogelijk te laten zijn; 7

2) vergroot dat de kans dat er onnodig veel dieren worden gebruikt die bovendien een groter risico lopen meer dan nodig is te worden aangetast in hun gezondheid, welzijn en integriteit. Dat is in strijd met de principes van “niet schaden” en “respect voor integriteit”. De Commissie hecht daarom veel waarde aan de beoordeling van de wetenschappelijke opzet van de experimenten door onafhankelijke vakgenoten. In dit geval stelt ze vast dat het onderzoek van de aanvrager wordt gefinancierd door de Deutsche Forschungs Gemeinschaft. Deze organisatie maakt bij het toekennen van subsidies en financiering voor onderzoek gebruik van onafhankelijke vakgenoten die het onderzoek beoordelen. Voor de Commissie is dat een belangrijke aanvullende reden om aan te nemen dat het onderzoek wetenschappelijk van belang, van goede kwaliteit en haalbaar is. Op grond van al hetgeen hiervoor is gesteld, is de Commissie van mening dat het hier gaat om onderzoek dat haalbaar en van een dusdanig substantieel belang is, dat in beginsel het verbod op het verrichten van biotechnologische handelingen, zoals dat is omschreven in de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren, voor dit specifieke onderzoek kan worden opgeheven. De Commissie hecht er sterk aan dat geen dieren genetisch worden gemodificeerd, wanneer de bovengenoemde doelstelling ook te realiseren valt met lagere organismen zoals bacteriën, virussen en schimmels, of door middel van in vitro onderzoek, bijvoorbeeld met cellijnen of in weefselkweken. Ze is nagegaan of er reële alternatieven voor dit onderzoek bestaan, omdat de vraag naar het bestaan van eventuele alternatieven onderdeel uitmaakt van de ethische toets die de Commissie op grond van de wet dient uit te voeren. Ze heeft geconstateerd dat er geen reële alternatieven voorhanden zijn, omdat alleen met een genetisch gemodificeerde muis een analyse van de functie van het GAPR-1 eiwit in het immuunsysteem van zoogdieren gemaakt kan worden. De Commissie constateert dat het substantiële belang van de doelstelling, in afwezigheid van reële alternatieven, het genetisch veranderen van dieren in principe moreel rechtvaardigt. Dan nog echter, dient men in de dierethiek af te wegen of dit belang, in dit geval een bepaald “goed voor de mens”, opweegt tegen wat het dier wordt aangedaan. Het kan gaan om een inbreuk op het ethische beginsel van “geen kwaad doen”, wat tot gevolg kan hebben dat het dier schade aan gezondheid en welzijn ondervindt, maar het kan ook gaan om een inbreuk op het principe van “respect voor integriteit”.

8

De Commissie heeft daarom bekeken of de dieren als gevolg van de biotechnologische handelingen eventueel schade aan gezondheid en welzijn zullen ondervinden en of hun integriteit door de handelingen wordt aangetast. De Commissie constateert dat de gezondheid en het welzijn van de dieren als gevolg van de genetische modificatie naar verwachting niet meer dan in geringe mate (extra) zal worden geschaad. De Commissie wil benadrukken dat de onderzoekers de muizen intensief dienen te observeren en, in het geval toch ernstig ongerief optreedt, de muizen dienen te doden. Op deze wijze wordt, met een beroep op het ethische beginsel van “geen kwaad doen”, de duur van een eventueel ernstig en niet meer te verhelpen lijden ingeperkt. De Commissie constateert dat de integriteit van de dieren matig zou kunnen worden aangetast, omdat als gevolg van het induceren van de genetische modificaties waar het in dit onderzoek om gaat, een deel van de dieren bevattelijker zou kunnen worden voor ziekten. Hoewel ze bij haar oordeel rekening houdt met het feit dat er in de samenleving reële zorgen bestaan omtrent biotechnologische handelingen die bij dieren worden uitgevoerd – zorgen die voor een deel berusten op ethische overwegingen en die hebben geleid tot wettelijke maatregelen op dit punt – constateert ze dat er, in verband met biotechnologische handelingen bij dieren, altijd ethische bezwaren kunnen worden aangevoerd. Waar het naar de mening van de Commissie echter om gaat is of deze ethische bezwaren doorslaggevend zijn, met andere woorden in moreel opzicht van groter gewicht zijn dan de waarde van de te verwachten baten. Ze meent dat het criterium genoemd in artikel 66, lid 3 onder b van de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren aldus dient te worden uitgelegd. In dit geval gaat het daarbij om het verkrijgen van inzicht in de rol GAPR-1 in het immuunsysteem van zoogdieren. Op den duur zou deze kennis kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van methoden om ziekten te bestrijden. Op grond van het voorgaande komt de Commissie tot de conclusie dat het in de onderhavige aanvraag gaat om een toetsbare eenheid, om onderzoek dat zowel wetenschappelijk als maatschappelijk van belang is en waarvoor geen reële alternatieven bestaan. Verder heeft ze geconstateerd dat de gezondheid, het welzijn en de integriteit van de dieren die genetisch gemodificeerd worden naar verwachting zullen worden aangetast, maar niet in die mate dat ze moreel zwaarder wegen dan het doel van het onderzoek. De Commissie acht derhalve de biotechnologische handelingen waarvoor vergunning is aangevraagd moreel aanvaardbaar en meent dat het verbod op het verrichten van biotechnologische handelingen bij dieren, zoals omschreven in art. 66 lid 1 van de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren, kan worden opgeheven.

9

Aanvullend wil de Commissie nog opmerken dat de hiervoor uiteengezette afweging met betrekking tot de aanvaardbaarheid van de biotechnologische handelingen uitsluitend betrekking heeft op het onderzoek waarvoor de aanvraag is ingediend. Ze is zich echter bewust van de mogelijkheid dat de aanvragers de gegenereerde muizenlijn voor andersoortig onderzoek beschikbaar zullen stellen aan derden. Ze heeft daar in beginsel geen bezwaar tegen, omdat op die manier voorkomen kan worden dat dezelfde muizenlijn door anderen opnieuw gegenereerd wordt. Aangezien dit andersoortige onderzoeksdoel niet door de Commissie getoetst is, acht ze het echter wel van belang om op de hoogte te worden gesteld indien de gegenereerde muizenlijn aan derden ter beschikking worden gesteld en voor welk doel dit geschiedt. De Commissie meent derhalve dat als voorwaarde in de vergunning opgenomen zou moeten worden dat, indien de gegenereerde muizenlijn aan derden te beschikking worden gesteld, de vergunninghouder dit dient te melden.

6. Met betrekking tot de duur van het onderzoek. De aanvrager geeft in de aanvraag aan dat de biotechnologische handelingen deel uitmaken van een onderzoek dat de periode 2004 tot en met 2009 beslaat. De biotechnologische handeling zullen worden uitgevoerd in de periode 2004 tot 2006. Het is de Commissie niet geheel duidelijk of de aanvrager daarmee een periode van twee of van drie jaar bedoelt. De Commissie meent, op grond van eerdere correspondentie met ander aanvragers, dat het maken van een gekarakteriseerde knock-out lijn niet meer dan 12 tot 27 maanden in beslag zou mogen nemen. De Commissie adviseert daarom vergunning te verlenen voor de duur van 27 maanden.

10

Advies van de Commissie biotechnologie bij dieren De Commissie biotechnologie bij dieren adviseert met betrekking tot de vergunningaanvraag met als kenmerk VVA/BD 03.343(G12), zoals samengevat in deel I van dit advies, in het kader van artikel 66, lid 3 Gezondheids- en welzijnswet voor dieren, op grond van de overwegingen zoals verwoord in deel II, een vergunning te verlenen onder de volgende voorwaarden: -

-

de dieren dienen indien ernstig ongerief ontstaat onverwijld te worden gedood; ten behoeve van het vaststellen van de schade aan de gezondheid en het welzijn van de dieren als gevolg van het onderzoek, dient een welzijnsdagboek conform het gestelde in de Code of Practice welzijnsbewaking proefdieren te worden bijgehouden; indien blijkt dat er elders de muizenlijn, die de aanvrager wenst te genereren, beschikbaar is, dan mag deze muizenlijn niet meer door de aanvrager gegenereerd worden; indien de dieren aan derden ter beschikking worden gesteld, dan dient de vergunninghouder dit te melden.

en onder de volgende beperking: -

de biotechnologische handelingen mogen gedurende 27 maanden na afgifte van de vergunning worden uitgevoerd.

De Voorzitter,

De Adjunct-Secretaris,

Prof. Dr. E. Schroten

Drs. R. Tramper

11

Bijlage 1 Genen en genconstructen uit het moleculaire standaardinstrumentarium (onder meer afkomstig van muis, rat, konijn, vuurvlieg, kwal, gist, micro-organismen en soms ook van de mens): 1. M erkergenen • luciferase • beta-galactosidase • fluorescent proteïnen 2. Selectie-genen • antibiotica-resistentie genen • thymidine kinase • neomycine fosfotransferase • HmB fosfotransferase 3. Reporterconstructen 4. Weefselspecifieke promotoren 5. Cre/LoxP en Flp recombinase systeem 6. Intronsequenties en transcriptieterminatie sequenties

12