Aansprakelijkheid en rechtsbijstand In dit onderdeel wordt de lezer inzicht verschaft in het onderwerp ‘aansprakelijkheidsen rechtsbijstandverzekeringen’. De volgende onderwerpen komen hierbij aan de orde:
• d e v e r s c h i l l e n d e v o r m e n v a n a a n s p r a k e l i j k h e i d
• d e v o r m e n v a n a a n s p r a k e l i j k h e i d s s c h a d e
• d e k e n m e r k e n ( d e k k i n g , p r e m i e ) v a n a a n s p r a k e l i j k h e i d s v e r z e k e r i n g v o o r particulieren
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
100
• r e c h t s b i j s t a n d v e r z e k e r i n g v o o r p a r t i c u l i e r e n
Inleiding Marianne is op visite bij haar buurvrouw Merel en laat een glas wijn vallen over Merels stereo-installatie. Het resultaat is dat de installatie niet meer werkt. Marianne schrikt enorm en b e l t d i r e c t m e t h a a r v e r z e k e r i n g s a d v i s e u r. G e l u k k i g , z o b l i j k t , zal haar aansprakelijkheidsverzekering deze schade dekken.
Iedereen die deel uitmaakt van de maatschappij heeft regelmatig te maken met andere m e n s e n e n k a n ( p e r o n g e l u k ) s c h a d e t o e b r e n g e n a a n e e n a n d e r. D i e a n d e r k a n d e schuldige vervolgens aansprakelijk stellen en eventueel een schadevergoeding eisen. Niet alleen het huidige, maar ook het toekomstige vermogen van de schuldige kan worden aangesproken. Stel dat een aansprakelijke student op het moment dat hij schade veroorzaakt, weinig vermogen heeft. Als verwacht wordt dat hij in de toekomst veel geld gaat verdienen, kan bij het eisen van een schadevergoeding hiermee rekening gen. Aansprakelijkheid is de verantwoordelijkheid (ook wel vervolgbaarheid) voor schade die iemand bij een ander aanricht. Als een fietser bijvoorbeeld een voetganger aanrijdt
Inleiding
worden gehouden en ook op een later tijdstip aanspraak worden gemaakt op dit vermo-
en deze hierdoor lichamelijk letsel oploopt en niet meer kan werken, is er sprake van de medische kosten en de inkomensderving (gedeeltelijk) door de verzekering gedekt. Een aansprakelijkheidsverzekering is een verzekering voor de juridische gevolgen van aansprakelijkstelling. Enkele bezitsverzekeringen hebben zowel een aansprakelijkheidsdekking als een dekking voor schade aan het bezit (het bezitsrisico). Een autov e r z e k e r i n g h e e f t o v e r h e t a l g e m e e n b i j v o o r b e e l d e e n WA ( w e t t e l i j k e a a n s p r a k e l i j k heid) dekking en een casco (bezitsrisico) dekking. De behoefte aan aansprakelijkheidsverzekeringen is in beginsel groot. Er kan immers van alles gebeuren, waardoor iemand een ander schade toe kan brengen. In het geval van zwaar lichamelijk letsel en inkomensderving kan het bedrag waarvoor men aansprakelijk wordt gesteld dan hoog oplopen. Het is de taak van een verzekeringsadviseur om het risico bij particulieren ter sprake te brengen. In Nederland is alleen voor m o t o r v o e r t u i g e n e e n WA v e r z e k e r i n g v e r p l i c h t . Het aansprakelijk stellen zelf is niet zo ingewikkeld. De benadeelde schrijft degene die hij aansprakelijk wil stellen voor zijn geleden schade een brief met daarin bijvoorbeeld de volgende tekst: “Hierbij stel ik u aansprakelijk voor de schade aan mijn ….. welke is ontstaan op …..”.
101
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
inkomensderving. Indien de fietser een aansprakelijkheidsverzekering heeft, worden
Deze brief is dan een aansprakelijkstelling. In de praktijk is het vaak de verzekeringsadviseur die zo’n aansprakelijkstelling opstelt voor klanten die schade hebben geleden. De aansprakelijkstelling wordt door degene die hem heeft ontvangen (of zijn verzeker i n g s a d v i s e u r ) d o o r g e s t u u r d n a a r d e a a n s p r a k e l i j k h e i d s v e r z e k e r a a r. D e z e o n d e r z o e k t vervolgens:
1. of er dekking is op de polis
2. of er sprake is van aansprakelijkheid
Als beide vragen met ja worden beantwoord, vergoedt de aansprakelijkheidsverzekeraar de schade (meestal rechtstreeks) aan de benadeelde. Er zijn verschillende soorten aansprakelijkheid:
1. Wettelijke aansprakelijkheid
2. Contractuele aansprakelijkheid
Inleiding
Deze kunnen vervolgens weer verdeeld worden in categorieën van aansprakelijkheid, zoals in onderstaande figuur is weergegeven.
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
aansprakelijkheid
wettelijke aansprakelijkheid
schuld- /
risico- / kwalitatieve
persoonlijke
aansprakelijkheid
aansprakelijkheid
102
contractuele aansprakelijkheid
werkgeversaansprakelijkheid
Wettelijke aansprakelijkheid Bij wettelijke aansprakelijkheid wordt allereerst onderscheid gemaakt in:
• s c h u l d a a n s p r a k e l i j k h e i d / p e r s o o n l i j k e a a n s p r a k e l i j k h e i d e n
• r i s i c o a a n s p r a k e l i j k h e i d / k w a l i t a t i e v e a a n s p r a k e l i j k h e i d
Als iemand een ander schade berokkent en hiervoor aansprakelijk gesteld wordt is er sprake van schuldaansprakelijkheid, ook wel persoonlijke aansprakelijkheid genoemd. Een persoon kan ook aansprakelijk gesteld worden op basis van alleen zijn hoedanigheid. Bij deze aansprakelijkstelling zonder directe verwijtbaarheid (schuld) van degene die aansprakelijk gesteld wordt, wordt risicoaansprakelijkheid genoemd. Een meer
sprakelijk gestelde partij schuldig is aan het veroorzaken van de schade, terwijl bij risicoaansprakelijkheid de bewijslast van het tegendeel bij de aangesproken partij ligt. Het kan dus voorkomen dat iemand geen schuld heeft aan een voorval, maar hij wel aansprakelijk gesteld wordt voor de schade door het voorval.
S c h u l d aa n s p r a k e l i j k h e i d / p e r s o o n l i j k e aa n s p r a k e l i j k h e i d In artikel 6.162 BW is bepaald dat iemand persoonlijk aansprakelijk is als er aan de volgende vier vereisten is voldaan:
1. Er is sprake van een onrechtmatige daad.
2. Deze kan toegerekend worden.
3. Er is aantoonbare schade.
4. Er is een causaal verband tussen de onrechtmatige daad en de schade.
Artikel 6.162 BW 1 . H i j d i e j e g e n s e e n a n d e r e e n o n r e c h t m a t i g e d a a d p l e e g t , w e l k e h e m k a n w o r d e n toegerekend, is verplicht de schade die de ander dientengevolge lijdt, te vergoeden. 2 . A l s o n r e c h t m a t i g e d a a d w o r d e n a a n g e m e r k t e e n i n b r e u k o p e e n r e c h t e n e e n d o e n of nalaten in strijd met een wettelijke plicht of met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, een en ander behoudens de aanwezigheid van een rechtvaardigingsgrond. 3 . E e n o n r e c h t m a t i g e d a a d k a n a a n d e d a d e r w o r d e n t o e g e r e k e n d , i n d i e n z i j t e w i j t e n is aan zijn schuld of aan een oorzaak welke krachtens de wet of de in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt.
103
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
In het geval van schuldaansprakelijkheid dient de benadeelde te bewijzen dat de aan-
Wettelijke aansprakelijkheid
formele benaming van risicoaansprakelijkheid is kwalitatieve aansprakelijkheid.
1. Onrechtmatige daad Zoals in het artikel te lezen is, is er sprake van een onrechtmatige daad als iemand iets doet of nalaat:
• w a a r m e e h i j i n b r e u k m a a k t o p e e n r e c h t v a n e e n a n d e r
Vo o r b e e l d d o e n o f n a l a t e n e n d a a r b i j i n b r e u k m a k e n o p h e t r e c h t v a n e e n a n d e r J a n Ve r s t a p p e n d o w n l o a d r e g e l m a t i g i l l e g a a l s o f t w a r e , m u z i e k e n f i l m s v a n h e t i n t e r net. Op deze materialen rust het auteursrecht. In artikel 1 van de Auteurswet 1912 wordt het auteursrecht a l s v o l g t o m s c h r e v e n ” H e t a u t e u r s r e c h t i s h e t u i t s l u i t e n d Wettelijke aansprakelijkheid
recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld.” Jan maakt inbreuk op het recht van de auteur en handelt daarmee onrechtmatig.
• d a t i n s t r i j d i s m e t d e w e t
Vo o r b e e l d d o e n o f n a l a t e n i n s t r i j d m e t d e w e t
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Marlinda Oosterhuis rijdt in haar auto naar haar werk. Zij heeft nogal haast om op tijd te komen voor een belangrijke vergadering. Zij heeft pech, vrijwel alle stoplichten heeft ze tegen. Bij het laatste stoplicht wordt zij kwaad en rijdt van pure woede dwars door rood. Door rood rijden is in strijd met een wettelijke regel en dus onrechtmatig.
104
• d a t i n s t r i j d i s m e t e e n ( o n g e s c h r e v e n ) m a a t s c h a p p e l i j k e r e g e l
Vo o r b e e l d d o e n o f n a l a t e n i n s t r i j d m e t e e n m a a t s c h a p p e l i j k e r e g e l De familie De Leeuw is gek op barbecueën en doet dit zo vaak als maar kan. Barbecueën is uiteraard toegestaan, alleen heeft de familie de vervelende gewoonte om de barbecue ook als vuilverbrander te gebruiken. Dit veroorzaakt elke keer enorm veel stank en rook die zich in de buurt verspreid. De buren van de familie De Leeuw hebben hier dan veel last van. Eén buurvrouw lijdt aan astma en bij een medisch onderzoek is gebleken dat haar kwaal zelfs is verergerd door de rook. In dit geval is er sprake van een handelen in strijd met de maatschappelijke regels (Als regels niet geschreven zijn, zal overigens een rechter uitspraak moeten doen over of er sprake is van een onrechtmatige daad.)
Het gaat niet alleen om actieve handelingen (doegedragingen), maar ook om handelingen die iemand juist niet uitvoert (onrechtmatig nalaten). Bij dit laatste kan gedacht worden aan het niet waarschuwen van een ambulance bij een ongeluk of het niet inschakelen van politie als iemand getuige is van een inbraak. Ook dan is er sprake van een onrechtmatige daad.
Wettelijke aansprakelijkheid
en daarom van een onrechtmatige daad.
2 . To e r e k e n i n g
• s c h u l d i g i s a a n d e d a a d o f
• s c h u l d i g i s a a n e e n o o r z a a k d i e v o l g e n s d e w e t o f d e i n h e t v e r k e e r g e l d e n d e regels voor zijn rekening komt.
Vo o r b e e l d 1 t o e r e k e n i n g Jan van Laar (32) heeft boodschappen gedaan. Hij duwt zijn volle winkelwagentje naar zijn geparkeerde auto. Hij schuurt met het wagentje langs een andere geparkeerde auto met lakschade als gevolg. Jan pleegt een onrechtmatige daad (met een winkelwagentje tegen een auto opbotsen). Hij is onvoorzichtig geweest. Met wat meer beleid had hij deze schade kunnen voorkomen. Kortom: Jan heeft verwijtbaar gehandeld. Hij heeft daarom schuld aan het ontstaan van de schade. De onrechtmatige daad kan hem worden toegerekend.
105
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Iemand kan een onrechtmatige daad worden toegerekend als hij:
Naast schuld kan een onrechtmatige daad ook op basis van de wet aan de dader worden toegerekend, mits het om een doegedraging gaat en niet om nalaten. I n d e w e t s t a a t d a t e e n d a a d v a n e e n k i n d d a t j o n g e r i s d a n 1 4 j a a r, h e m n i e t a l s onrechtmatige daad kan worden toegerekend. Dit zit hem in het feit dat jonge kinderen zich vaak nog niet bewust zijn van de gevolgen van hun daden. Daarom komt in deze gevallen de aansprakelijkheid van de kinderen voor risico van de ouders of wettelijke voogd(en). Aan personen ouder dan 14 jaar met een verstandelijke handicap wordt een onrechtm a t i g e d a a d w e l t o e g e r e k e n d . A l s j e e r v a n u i t g a a t d a t e e n k i n d j o n g e r d a n 1 4 j a a r d e g e v o l g e n v a n z i j n d a d e n n i e t o v e r z i e t , k u n j e i e m a n d m e t e e n g e e s t e l i j k e a f w i j k i n g dan wel een onrechtmatige gedraging toerekenen? Die discussie heeft de wetgever uit de weg willen gaan, en daarom is in art. 6:165 BW bepaald dat een geestelijke of Wettelijke aansprakelijkheid
lichamelijke afwijking niet betekent dat er geen onrechtmatige daad kan worden toegerekend.
Vo o r b e e l d 2 t o e r e k e n i n g Sander Hopman (17 jaar) is verstandelijk gehandicapt. Hij bekrast de auto van Joris Hoefman. Sander overziet zijn daden niet. Hem valt, gezien zijn handicap, niets te verwijten. Maar het ontbreken van schuld bij Sander is geen beletsel om hem de schade toch toe te rekenen.
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Vo o r b e e l d 3 t o e r e k e n i n g Juwelier Boonstra wordt in zijn winkel gewelddadig overvallen. Erik van der Hoek ziet het gebeuren. Hij raakt zo van streek van wat hij ziet, dat hij ter plekke een hartaanval krijgt (tijdelijke lichamelijke tekortkoming). Normaal gesproken mag je van een toeschouwer verwachten dat hij hulp inroept in zo’n situatie (1‑1‑2 bellen, roepen naar omstanders). Erik is daartoe nu niet in staat. Dit onrechtmatig nalaten kan hem echter niet worden toegerekend.
Groepsaansprakelijkheid Een bijzondere vorm van aansprakelijkheid is groepsaansprakelijkheid, waarvan sprake is als een groep mensen samen een schade veroorzaakt. Indien het optreden als groep onrechtmatig is, kan iedere persoon uit die groep voor het volledige schadebedrag aansprakelijk worden gesteld. Dit wordt ook wel hoofdelijke aansprakelijkheid genoemd. Het aangesproken lid van de groep kan de door hem betaalde schadevergoeding later dan weer vorderen op de andere leden van de groep. Het is in dit geval niet belangrijk of het aangesproken lid van de groep zelf ook verantwoordelijk is voor de schade. Het lid zijn van de groep is genoeg om als individu hoofdelijk aansprakelijk te worden gesteld. 106
Artikel 6.166 BW 1 . I n d i e n é é n v a n t o t e e n g r o e p b e h o r e n d e p e r s o n e n o n r e c h t m a t i g s c h a d e t o e b r e n g t en de kans op het aldus toebrengen van schade deze personen had behoren te weerhouden van hun gedragingen in groepsverband, zijn zij hoofdelijk aansprakelijk indien deze gedragingen hun kunnen worden toegerekend. 2 . Z i j m o e t e n o n d e r l i n g v o o r g e l i j k e d e l e n i n d e s c h a d e v e r g o e d i n g b i j d r a g e n , t e n z i j i n de omstandigheden van het geval de billijkheid een andere verdeling vordert.
Vo o r b e e l d g r o e p s a a n s p r a k e l i j k h e i d j o n g e n s r u k t d e s p i e g e l v a n e e n a u t o . Ve r v o l g e n s t r a p t e e n a n d e r e j o n g e n e e n d e u k i n e e n a n d e r e g e p a r k e e r d e a u t o . S a n d e r, d i e o o k d e e l u i t m a a k t v a n d e g r o e p , i s h e t n i e t e e n s m e t h e t v a n d a l i s m e g e d r a g v a n z i j n v r i e n d e n . To c h b l i j f t h i j d e e l u i t m a k e n van de groep. Even later wordt Sander in de kraag gevat door de eigenaar van een vernielde auto. De andere zeven jongens rennen hard weg. Hoewel Sander niets heeft vernield, is hij hoofdelijk aansprakelijk, omdat hij wel deel uitgemaakt heeft van een groep vernielzuchtige jongens. Dat betekent dat de benadeelde auto‑eigenaar de schade nu, in zijn geheel, op Sander kan verhalen. A l s S a n d e r d e s c h a d e v e r g o e d h e e f t , d a n k a n h i j v e r v o l g e n s d e s c h a d e w e e r, v o o r gelijke delen, op de medegroepsleden (proberen te) verhalen. Niet alles, een achtste
Wettelijke aansprakelijkheid
Een groep van acht jongens loopt over straat. Ze zijn net uit geweest. Een van de
d e e l b l i j f t v o o r r e k e n i n g v a n S a n d e r. een van de groepsleden een fietser tegen de grond. De andere groepsleden zijn ontzet, overmeesteren de dader en houden hem vast tot de politie komt. Hier is geen sprake van groepsaansprakelijkheid.
Vo o r b e e l d h o o f d e l i j k e a a n s p r a k e l i j k h e i d Als auto B en C de voor hen rijdende auto A gaan inhalen, slaat deze plotseling linksaf. B remt hard en komt tijdig tot stilstand, maar wordt vervolgens van achteren aangereden door C. Deze heeft te weinig afstand bewaart. Zowel A als C zijn hoofdelijk aansprakelijk voor de schade van B.
3. Aantoonbare schade Er moet voor aansprakelijkstelling ook sprake zijn van aantoonbare schade. Er zijn verschillende vormen:
• m a t e r i ë l e s c h a d e ( z a a k s c h a d e e n p e r s o n e n s c h a d e ( l e t s e l e n d o o d ) )
• i m m a t e r i ë l e s c h a d e ( p i j n , v e r d r i e t )
De benadeelde moet zijn schade en de omvang ervan aantonen. 107
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Stel nu dat de groep al de hele avond bij elkaar is. Zonder enige aanleiding slaat
4. Causaal verband Tu s s e n d e o n r e c h t m a t i g e d a a d e n d e s c h a d e m o e t t e n s l o t t e o o k e e n c a u s a a l v e r b a n d (oorzakelijk verband) zijn. Hiermee wordt bedoeld dat er een redelijk verband moet zijn tussen de onrechtmatige daad en de schade.
Vo o r b e e l d 1 c a u s a a l v e r b a n d S t e f Wa a l m a n r i j d t m e t z i j n a u t o ( d o o r z i j n s c h u l d ) t e g e n e e n a n d e r e a u t o . D e b e s c h a d i g d e a u t o m o e t w o r d e n w e g g e s l e e p t n a a r e e n h e r s t e l b e d r i j f . Tw e e d a g e n later wordt deze auto bij dit herstelbedrijf gestolen. Er zou gesteld kunnen worden dat als de aanrijding niet was gebeurd, de diefstal ook niet plaatsgevonden. Maar dat gaat
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Wettelijke aansprakelijkheid
t e v e r. E r i s w e l e e n c a u s a a l v e r b a n d t u s s e n d e v e r k e e r s f o u t (onrechtmatige daad) van Stef en de schade aan de auto. Maar de vervolgschade (diefstal) is niet een redelijkerwijs te verwachten gevolg van de aanrijding. Die gebeurtenis staat op zichzelf.
E i g e n s c h u l d b e n a d e e l d e e n S CH A DEBEPERKIN G S PLICH T In veel situaties is de schuld niet geheel eenduidig en kan de benadeelde ook een deel van de schade verweten worden.
Artikel 6.101 BW 1 . W a n n e e r d e s c h a d e m e d e e e n g e v o l g i s v a n e e n o m s t a n d i g h e i d d i e a a n d e b e n a deelde kan worden toegerekend, wordt de vergoedingsplicht verminderd door de schade over de benadeelde en de vergoedingsplichtige te verdelen in evenredigheid met de mate waarin de aan ieder toe te rekenen omstandigheden tot de schade hebben bijgedragen, met dien verstande dat een andere verdeling plaatsvindt of de vergoedingsplicht geheel vervalt of in stand blijft, indien de billijkheid dit wegens de uiteenlopende ernst van de gemaakte fouten of andere omstandigheden van het geval eist. 2 . B e t r e f t d e v e r g o e d i n g s p l i c h t s c h a d e , t o e g e b r a c h t a a n e e n z a a k d i e e e n d e r d e v o o r de benadeelde in zijn macht had, dan worden bij toepassing van het vorige lid omstandigheden die aan de derde toegerekend kunnen worden, toegerekend aan de benadeelde.
De schadevergoedingsplicht van degene die aansprakelijk is kan (gedeeltelijk) worden verminderd door eigen schuld van degene die de schade lijdt. De vergoedingsplicht kan zelfs geheel vervallen als blijkt dat degene die de schade lijdt volledig schuldig is en in dit geval hoeft de dader de schade niet meer te vergoeden. 108
Met name in het verkeer komt het vaak voor dat de dader maar een bepaald gedeelte van de gemaakte schade hoeft te betalen, omdat de benadeelde eigen schuld had aan de schade. Als de dader en de benadeelden er niet uit komen, kan aan de rechter gevraagd worden om een uitspraak te doen.
Vo o r b e e l d e i g e n s c h u l d e n s c h a d e b e p e r k i n g s p l i c h t Chandra rijdt tijdens een nachtelijke storm tegen een omgewaaide boom, de eigenaar van de boom is hiervoor aansprakelijk. Als blijkt dat Chandra op die plek veel te hard gereden heeft en zo heeft bijgedragen aan het ontstaan van de schade, dan kan de rechter bepalen dat zij slechts een bepaald percentage van haar schade Met ‘schadebeperkingsplicht’ wordt gedoeld op de verplichting van een ieder om de omvang van zijn eigen schade zoveel mogelijk te beperken.
Ook komt het vrij vaak voor dat benadeelden zich vrijwillig begeven in situaties waar sprake kan zijn van een verhoogd risico. Als iemand dat doet, zijn ook de daaruit voortvloeiende risico’s voor zijn rekening. Dit wordt ook wel risicoaanvaarding genoemd (deze term is echter door de Hoge Raad als 'ongewenst' bestempeld). Er zijn twee mogelijkheden: 1. de dader is niet aansprakelijk of 2. er is een hoge mate van
Wettelijke aansprakelijkheid
vergoed krijgt.
Ook bij sport- en spelsituaties en vriendendiensten wordt gekeken of er wel sprake is v a n e e n o n r e c h t m a t i g e d a a d v a n d e d a d e r. I n d i e s i t u a t i e s g e l d e n ‘ a a n g e p a s t e z o r g v u l digheidsnormen’. Blijft de actie binnen zo’n aangepaste zorgvuldigheidsnorm dan is er geen sprake van een onrechtmatige daad.
Vo o r b e e l d e n e i g e n s c h u l d Mark en Elwin koppen beiden naar de bal en botsen met hun h o o f d e n t e g e n e l k a a r. B e i d e n r a k e n g e w o n d . B e i d e n h e b b e n schuld aan het gebeurde. Dit is nu eenmaal het risico van het spel. Maar als Elwin opzettelijk tegen Mark aanschopt, wordt het anders. Stel dat Mark zijn been breekt. De hieruit vloeiende schade (inkomensderving, geneeskundige kosten) kan Mark waarschijnlijk met succes op Elwin verhalen.
109
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
eigen schuld bij de benadeelde.
r i s i c o aa n s p r a k e l i j k h e i d / k wa l i tat i e v e aa n s p r a k e l i j k h e i d Zoals besproken heeft schuldaansprakelijkheid betrekking op het eigen handelen (of nalaten). Er is sprake van kwalitatieve aansprakelijkheid als iemand aansprakelijk is voor het handelen (of nalaten) van anderen of voor de schade die een zaak die hij in bezit heeft, toebrengt aan anderen. Hierna wordt de risicoaansprakelijkheid besproken van:
• O u d e r s v o o r h u n k i n d e r e n
• B e z i t t e r s v o o r h u n z a k e n
• P r o d u c e n t e n v o o r h u n p r o d u c t e n
• W e r k g e v e r s v o o r h u n w e r k n e m e r s
Wettelijke aansprakelijkheid
Aansprakelijkheid van ouders Zoals gezegd zijn ouders (degene die het gezag uitoefenen, dus ook voogden etc.) van kinderen aansprakelijk voor de onrechtmatige gedragingen van hun kinderen. De leeftijd van het kind is een bepalende factor voor de mate van aansprakelijkheid van de ouders: • 0 tot 14 jaar
Vo o r s c h a d e d i e i s v e r o o r z a a k t d o o r k i n d e r e n t o t 1 4 j a a r, z i j n d e o u d e r s a l t i j d aansprakelijk. Het moet dan wel gaan om een doegedraging en niet om een nalaten, en het kind zou zelf, als zijn leeftijd dat niet in de weg zou staan, aansprakelijk zijn.
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Artikel 6.164 BW Een gedraging van een kind dat de leeftijd van veertien jaren nog niet heeft bereikt, kan aan hem niet als een onrechtmatige daad worden toegerekend.
Vo o r b e e l d 1 r i s i c o a a n s p r a k e l i j k h e i d o u d e r s J e r o e n H e u v e l a a r ( 6 j a a r ) i s g e f a s c i n e e r d d o o r v u u r. O p e e n moment dat zijn moeder niet kijkt, sluipt hij met een doosje lucifers het huis uit. Op de parkeerplaats naast het huis lukt het Jeroen om een stapel oude kranten in de fik te steken. H e t v u u r s l a a t o v e r n a a r d e a u t o v a n b u u r m a n P e t e r. D e z e brandt volledig uit. De ouders van Jeroen zijn aansprakelijk v o o r d e s c h a d e a a n d e a u t o v a n P e t e r.
110
Vo o r b e e l d 2 r i s i c o a a n s p r a k e l i j k h e i d o u d e r s J o n a t h a n ( 1 2 j a a r ) s t e e k t , z o n d e r u i t t e k i j k e n , e e n d r u k k e v e r k e e r s w e g o v e r. M e v r o u w Te r m a t e ( 4 3 ) d i e a a n k o m t f i e t s e n , p r o b e e r t v o o r J o n a t h a n u i t t e w i j k e n . Daardoor komt ze ten val. Ze raakt zwaar gewond. Oversteken is een doegedraging. Oversteken zonder uit te kijken is daarnaast onrechtmatig. De ouders van Jonathan zijn risicoaansprakelijk. Zij (waarschijnlijk hun aansprakelijkheidsverzekeraar) moet e n d e l e t s e l s c h a d e v a n m e v r o u w Te r m a t e v e r g o e d e n .
Vo o r b e e l d 3 r i s i c o a a n s p r a k e l i j k h e i d o u d e r s E l i s e ( 11 j a a r ) g a a t e v e n l a n g s b i j h a a r b u u r v r o u w Ta m a r a J a n z e n . Als ze de tuin weer uit loopt, richting huis, vergeet ze het tuinhek Wettelijke aansprakelijkheid
achter zich dicht te doen. Daardoor kan Bo, de hond van mevrouw Janzen, de tuin uit lopen. Bo komt op een drukke verkeersweg in de buurt onder een auto. Bo is dood en doordat de auto nog geprobeerd heeft uit te wijken, liep deze grote schade op. Elise is in dit geval niet aansprakelijk voor de schade (ze is jonger dan 14) en ook haar ouders niet. Het openlaten van het hek is weliswaar onrechtmatig, maar het is een nalaten, geen doegedraging.
Artikel 6:169 BW gedraging van een kind dat nog niet de leeftijd van veertien jaren heeft bereikt en aan wie deze gedraging als een onrechtmatige daad zou kunnen worden toegerekend als zijn leeftijd daaraan niet in de weg zou staan, is degene die het ouderlijk gezag of de voogdij over het kind uitoefent, aansprakelijk. 2 . V o o r s c h a d e , a a n e e n d e r d e t o e g e b r a c h t d o o r e e n f o u t v a n e e n k i n d d a t d e l e e f tijd van veertien jaren al wel maar die van zestien jaren nog niet heeft bereikt, is degene die het ouderlijk gezag of de voogdij over het kind uitoefent, aansprakelijk, tenzij hem niet kan worden verweten dat hij de gedraging van het kind niet heeft belet. Omstandigheden die aan de derde toegerekend kunnen worden, worden toegerekend aan de benadeelde.
• 14 en 15 jaar Kinderen vanaf 14 jaar zijn in principe zelf aansprakelijk voor hun onrechtmatige gedragingen. De ouders zijn alleen aansprakelijk als zij de gedragingen hadden kunnen voorkomen. De ouders moeten in een dergelijk geval aantonen dat zij niet schuldig zijn (zij kunnen zich disculperen), in plaats van dat de benadeelde de schuld moet bewijzen. 111
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
1 . V o o r s c h a d e a a n e e n d e r d e t o e g e b r a c h t d o o r e e n a l s e e n d o e n t e b e s c h o u w e n
• 16 jaar en ouder Kinderen van 16 en 17 jaar zijn in de eerste plaats op grond van artikel 6.162 BW zélf aansprakelijk en de ouders pas in de tweede plaats (als ze nalatig zijn geweest). Een geestelijke of lichamelijke tekortkoming is niet voldoende om onder de aansprakelijkheid uit te komen. Is de minderjarige zelf aansprakelijk, dan is het in principe niet mogelijk om verhaal te halen bij de ouders. Hierop zijn wel uitzonderingen mogelijk. Een kind van 18 jaar of ouder is meerderjarig. Ouders zijn dan niet meer aansprakelijk voor de schade die deze kinderen veroorzaken of de schulden die ze maken.
Wettelijke aansprakelijkheid
Aansprakelijkheid voor zaken De bezitter van de volgende zaken is aansprakelijk voor de schade die deze veroorzaken aan anderen:
1. Gebrekkige roerende zaken
2. Gebrekkige onroerende zaken
3. Dieren
4. Motorrijtuigen (dit wordt in het hoofdstuk Motorrijtuigen uitgebreid behandeld)
Aansprakelijkheid voor gebrekkige roerende zaken De bezitter van een gebrekkige roerende zaak is risicoaansprakelijk als de zaak schade toebrengt aan anderen en deze veroorzaakt wordt door een bijzonder gevaar van
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
d i e z a a k . D e g e b r u i k e r v a n d e z e z a a k h o e f t g e e n r e k e n i n g t e h o u d e n m e t h e t g e v a a r. Vo o r r o e r e n d e z a k e n d i e b i j l e v e r i n g a a n d e b e z i t t e r a l g e b r e k k i g w a r e n i s d e p r o d u cent van de zaak aansprakelijk, deze productaansprakelijkheid komt later aan bod.
112
Artikel 6.173 BW 1 . D e b e z i t t e r v a n e e n r o e r e n d e z a a k w a a r v a n b e k e n d i s d a t z i j , z o z i j n i e t v o l d o e t aan de eisen die men in de gegeven omstandigheden aan de zaak mag stellen, een bijzonder gevaar voor personen of zaken oplevert, is, wanneer dit gevaar zich verwezenlijkt, aansprakelijk, tenzij aansprakelijkheid op grond van de vorige afdeling zou hebben ontbroken indien hij dit gevaar op het tijdstip van ontstaan daarvan zou hebben gekend. 2 . I n d i e n d e z a a k n i e t a a n d e i n h e t v o r i g e l i d b e d o e l d e e i s e n v o l d o e t w e g e n s e e n gebrek als bedoeld in afdeling 3 van titel 3, bestaat geen aansprakelijkheid op grond van het vorige lid voor schade als in die afdeling bedoeld, tenzij: a. alle omstandigheden in aanmerking genomen, aannemelijk is dat het gebrek niet gebrek op een later tijdstip is ontstaan; of b. het betreft zaakschade ter zake waarvan krachtens afdeling 3 van titel 3 geen recht op vergoeding bestaat op grond van de in die afdeling geregelde franchise. 3. De vorige leden zijn niet van toepassing op dieren, schepen en luchtvaartuigen.
Vo o r b e e l d 1 a a n s p r a k e l i j k h e i d v o o r g e b r e k k i g e r o e r e n d e z a k e n Michel leent een boormachine bij zijn zwager Rens. Michel
Wettelijke aansprakelijkheid
bestond op het tijdstip waarop het product in het verkeer is gebracht of dat het
boort echter in zijn voet en raakt gewond. Dat heeft niets met de boormachine zelf te maken. Michel kan Rens daarom niet
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
risicoaansprakelijk stellen. Als Michel tijdens het boren echter een elektrische schok krijgt van de boormachine en daardoor gewond raakt is het een ander verhaal. Een boormachine hoort daartegen beveiligd te zijn. Rens is in dat geval (als bezitter van de boormachine) risicoaansprakelijk.
Vo o r b e e l d 2 a a n s p r a k e l i j k h e i d v o o r g e b r e k k i g e r o e r e n d e z a k e n Sonja van Leersum viert haar verjaardag. Een van haar gasten, Stefan Boorsma, gaat op een stoel zitten bij haar in de serre. Zonder dat het goed zichtbaar is, blijkt dat de stoel een heel zwakke zitting heeft. Stefan zakt door de zitting en krijgt daardoor een nare rugblessure. Sonja is als eigenaar (bezitter) van de stoel risicoaansprakelijk voor de letselschade van Stefan.
113
Aansprakelijkheid voor gebrekkige onroerende zaken De bezitter van een onroerende zaak (opstal, gebouw) is risicoaansprakelijk voor schade die het veroorzaakt, als het gebouw niet aan de algemeen geldende eisen voldoet en dus gebrekkig is. Dit geldt niet voor degene die een gebouw huurt. De risicoaansprakelijkheid van de bezitter geldt alleen niet als er sprake is van overmacht. Bij erfpacht ligt de aansprakelijkheid bij de bezitter van het erfpachtsrecht. Bij openbare wegen moet de overheid ervoor zorgen dat de wegen in goede staat verkeren. D e o v e r h e i d i s d a n o o k a a n s p r a k e l i j k . Vo o r l e i d i n g e n g e l d t d a t d e l e i d i n g b e h e e r d e r a a n s p r a k e l i j k i s ( a l s d e l e i d i n g z i c h b e v i n d t i n e e n g e b o u w o f w e r k e n a l s t o e - o f
Wettelijke aansprakelijkheid
afvoer dient van dit gebouw of werk).
Vo o r b e e l d 1 a a n s p r a k e l i j k h e i d v o o r g e b r e k k i g e o n r o e r e n d e z a k e n Thea loopt op de stoep. Plotseling komt er van een van de huizen waar zij langs loopt een dakpan naar beneden. Thea kan niet meer uitwijken en raakt zwaar gewond aan haar hoofd. De bezitter van het huis is risicoaansprakelijk en moet de medische kosten van Thea vergoeden.
Vo o r b e e l d 2 a a n s p r a k e l i j k h e i d v o o r g e b r e k k i g e o n r o e r e n d e z a k e n Ti j d e n s e e n h e v i g e s t o r m m e t o r k a a n k r a c h t v l i e g e n d e l e n v a n e e n g e b o u w n a a r b e n e -
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
d e n e n v e r w o n d e n e e n v o e t g a n g e r. H i e r h o e f t e e n g e b o u w n i e t o p b e r e k e n d t e z i j n . De bezitter zal zich (vermoedelijk) met succes op overmacht kunnen beroepen.
Aansprakelijkheid voor dieren Bezitters van dieren zijn aansprakelijk voor schade die de dieren toebrengen aan anderen. Ook wanneer zij ten tijde van het voorval niet in de buurt van het dier waren. Als het dier tijdens het veroorzaken van de schade onder langdurig beheer van een a n d e r i s , d a n k a n d e z e b e h e e r d e r a a n s p r a k e l i j k z i j n . B i j d i e f s t a l v a n h e t d i e r, i s d e dief aansprakelijk voor de schade. De schade moet uit wel eigen beweging door het dier worden toegebracht. De schade die een dier toebrengt na stimulans van een derde (mens) valt erbuiten.
Artikel 6.179 BW 1. De bezitter van een dier is aansprakelijk voor de door het dier aangerichte schade, tenzij aansprakelijkheid op grond van de vorige afdeling zou hebben ontbroken indien hij de gedraging van het dier waardoor de schade werd toegebracht, in zijn macht zou hebben gehad.
114
Vo o r b e e l d 1 a a n s p r a k e l i j k h e i d v o o r d i e r e n Ingrid past op de hond van het echtpaar de Man. Als ze de hond uitlaat, rukt hij zich plotseling los van de lijn en hapt hij naar e e n a n d e r e v o e t g a n g e r, d e b e j a a r d e m e v r o u w d e V r i e s . M e v r o u w d e Vr i e s r a a k t z w a a r g e w o n d e n m o e t e e n t i j d i n h e t z i e k e n h u i s blijven. De bezitters van de hond, het echtpaar de Man, zijn aansprakelijk voor de schade.
Wa n n e e r d e g e n e d i e s c h a d e l i j d t z e l f s c h u l d h e e f t a a n d e s c h a d e , i s d e b e z i t t e r n i e t aansprakelijk. Dit is bijvoorbeeld het geval als iemand ongevraagd een hond op straat gaat aaien, en de hond vervolgens bijt en er schade ontstaat. De bezitter van het dier
Vo o r b e e l d 2 a a n s p r a k e l i j k h e i d v o o r d i e r e n J a n To o r e n a a r ( 1 6 j a a r ) l a a t d e h o n d u i t . O n d e r w e g k o m t h i j P a s c a l Ve e l e n t e g e n . Jan heeft een hekel aan Pascal en omgekeerd. Ze gaan bekvechten en opeens zegt Jan tegen de hond: “Wodan, grijp hem!” en hij wijst daarbij naar Pascal. De hond bijt Pascal en Pascal raakt gewond. Jan is aansprakelijk voor de letselschade van Pascal o p b a s i s v a n a r t i k e l 6 . 1 6 2 B W. D e h o n d b e e t n i e t u i t e i g e n b e w e g i n g . Stel nu dat Jan met de hond een andere voetganger passeert. Zonder enige a a n l e i d i n g h a p t d e h o n d v a n J a n n a a r d e v o e t g a n g e r. D e b e z i t t e r s v a n d e h o n d ,
Wettelijke aansprakelijkheid
moet dan wel de schuld van de benadeelde bewijzen.
m e n e e r e n m e v r o u w To o r e n a a r, z i j n v o o r d e p e r s o n e n s c h a d e v a n d e v o e t g a n g e r a a n s p r a k e l i j k . A l s J a n To o r e n a a r d e h o n d u i t l i e t v o o r d e b u r e n d i e o p v a k a n t i e z i j n , d a n
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
zijn deze buren de bezitters en daarmee risicoaansprakelijk.
115
‘Hangmat-arrest’ Op 8 oktober 2010 heeft de Hoge Raad een opmerkelijke uitspraak gedaan over de reikwijdte van de risicoaansprakelijkheid voor gebreken in onroerende zaken. Als een onroerende zaak in bezit is bij meerdere personen en één van deze bezitters loopt schade op als gevolg van een gebrek in de onroerende zaak, dan kan deze benadeelde bezitter de schade deels verhalen op de medebezitters. De uitspraak van de Hoge Raad staat inmiddels bekend als het hangmat-arrest.
Situatie “Hangmat-arrest” Een 33-jarige vrouw bevestigt op 13 juli 2005 een hangmat aan een pilaar die in de tuin van haar woning staat. Als de vrouw in de hangmat ligt, breekt de pilaar kort Wettelijke aansprakelijkheid
boven de grond af en komt op de vrouw terecht. Zij loopt hierbij een hoge dwarslaesie op en breekt onder andere haar kaak en neus. De vrouw ondergaat intensieve revalidatie, maar zal als gevolg van het ongeval de rest van haar leven moeten doorbrengen in een rolstoel. Zij kan haar armen en benen niet meer gebruiken en is dus afhankelijk van de zorg van derden. De vrouw is samen met haar partner gezamenlijk eigenaar van de opstal, waarvan de pilaar een onderdeel uitmaakt. Zij hebben een aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren afgesloten waar zij beiden op gedekt zijn. Uit onderzoek blijkt dat de pilaar niet gevuld is met gewapend beton, maar met los puin waardoor scheurvorming kon ontstaan.
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Claim De vrouw stelt haar partner als (mede)bezitter van de pilaar aansprakelijk op grond van art. 6:174 BW voor de door haar opgelopen schade. De vrouw dient de claim in o p d e a a n s p r a k e l i j k h e i d s v e r z e k e r i n g v o o r p a r t i c u l i e r e n ( AV P ) . Uitspraak De Hoge Raad beslist dat de benadeelde die tevens medebezitter is, het recht heeft om degene tot wiens vermogen het bezit hoort aan te spreken. Omdat de benadeelde zelf ook medebezitter is, moet zij zelf het eigen aandeel in de opstal dragen. Een belangrijke factor in de beslissing van de Hoge Raad was ook de eenvoudige wijze waarop bezitters van een opstal zich kunnen verzekeren tegen de risico’s van de a a n s p r a k e l i j k h e i d d i e v o o r t v l o e i e n u i t a r t . 6 : 1 7 4 B W.
Het arrest lijkt niet alleen van toepassing te zijn op de risicoaansprakelijkheid voor gebrekkige onroerende zaken (6:174 BW), maar ook op de risicoaansprakelijkheid voor gebrekkige roerende zaken (6:173 BW) en dieren (6:179 BW). De Hoge Raad heeft hierover nog geen uitspraak gedaan en de meningen binnen de advocatuur zijn verdeeld.
116
Productaansprakelijkheid In de wet (artikelen 6.185 BW – 6.193 BW) is vastgelegd dat consumenten beschermd worden tegen schadelijke gevolgen van gebrekkige producten. Het gaat hierbij om schade door een product en niet schade aan een product. Bijvoorbeeld als er giftige stoffen in baby-voeding worden aangetroffen of colaflessen kapot barsten. Onder product wordt hierbij verstaan een roerende zaak, ook nadat deze een bestanddeel is gaan vormen van een andere roerende of onroerende zaak, alsmede elektriciteit. Elektriciteit wordt in de wet uitdrukkelijk genoemd omdat dit geen ‘tastbaar’ p r o d u c t i s z o a l s g a s e n w a t e r. Productaansprakelijkheid is een vorm van risicoaansprakelijkheid en valt onder de wettelijke aansprakelijkheid. Er hoeft namelijk geen schuld te worden aangetoond van aansprakelijkstelling wel voldaan zijn aan de volgende eisen:
• E r m o e t s c h a d e z i j n .
• H e t p r o d u c t m o e t g e b r e k k i g z i j n .
• E r m o e t e e n c a u s a a l v e r b a n d z i j n t u s s e n d e o n v e i l i g h e i d v a n h e t p r o d u c t e n h e t ontstaan van de schade.
Als iemand een heet strijkijzer aanraakt en zich verbrandt of zich in zijn vingers knipt m e t e e n s c h a a r, d a n i s e r g e e n s p r a k e v a n p r o d u c t a a n s p r a k e l i j k h e i d v a n d e p r o d u c e n t v a n h e t s t r i j k i j z e r r e s p e c t i e v e l i j k d e s c h a a r.
Wettelijke aansprakelijkheid
de producent. Indien een consument schade lijdt door een gebrekkig product moet bij
Vo o r b e e l d p r o d u c t a a n s p r a k e l i j k h e i d de hoek. Als hij thuiskomt en de flessen in de koelkast wil leggen, springen ze open en beschadigen ze zijn koelkast e n k e u k e n v l o e r. D e p r o d u c e n t v a n d e s p a f l e s s e n i s r i s i c o aansprakelijk voor de schade aan de koelkast en de keukenv l o e r. Als Simon nieuwe spaflessen wil hebben moet hij zich wenden tot de supermarkt (de detaillist) waar hij ze heeft gekocht. Hier kan hij op grond van consumentenkoop nieuwe spaflessen krijgen of zijn geld terugkrijgen. De schade aan de spaflessen valt immers niet onder productaansprakelijkheid van de producent. Onder productaansprakelijkheid valt de schade d o o r e e n p r o d u c t . I n d i t g e v a l d e s c h a d e a a n d e k o e l k a s t e n d e k e u k e n v l o e r.
Als producent wordt aangemerkt degene die het product in het verkeer heeft gebracht, maar ook:
• d e E U - i m p o r t e u r ;
• d e g e n e d i e e e n h u i s m e r k h e e f t a a n g e b r a c h t o p h e t p r o d u c t ;
• d e g e n e d i e e e n a n o n i e m p r o d u c t v e r h a n d e l t .
117
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Simon heeft vier flessen spa gekocht bij de supermarkt op
Vo o r m e t n a m e d e l a a t s t e t w e e g e n o e m d e n g e l d t d a t z i j o n d e r h u n a a n s p r a k e l i j k h e i d kunnen uitkomen als zij de benadeelde binnen een redelijke termijn de identiteit meedelen van de producent of van degene die hen het product heeft geleverd. In een beperkt aantal gevallen wordt kan de producent zich op een uitsluiting beroepen. In de wet is opgenomen dat de producent aansprakelijk is voor de schade veroorzaakt door een gebrek in zijn product, tenzij:
• h i j h e t p r o d u c t n i e t i n h e t v e r k e e r h e e f t g e b r a c h t ;
• h e t , g e l e t o p d e o m s t a n d i g h e d e n , a a n n e m e l i j k i s d a t h e t g e b r e k d a t d e s c h a d e heeft veroorzaakt, niet bestond op het tijdstip waarop hij het product in het verkeer heeft gebracht, dan wel dat dit gebrek later is ontstaan;
• h e t p r o d u c t n o c h v o o r d e v e r k o o p o f v o o r e n i g e a n d e r e v o r m v a n v e r s p r e i d i n g
Wettelijke aansprakelijkheid
met een economisch doel van de producent is vervaardigd, noch is vervaardigd of verspreid in het kader van de uitoefening van zijn beroep of bedrijf;
• h e t g e b r e k e e n g e v o l g i s v a n h e t f e i t d a t h e t p r o d u c t i n o v e r e e n s t e m m i n g i s m e t
• h e t o p g r o n d v a n d e s t a n d v a n d e w e t e n s c h a p p e l i j k e e n t e c h n i s c h e k e n n i s o p
dwingende overheidsvoorschriften; het tijdstip waarop hij het product in het verkeer bracht, onmogelijk was het bestaan van het gebrek te ontdekken;
• w a t d e p r o d u c e n t v a n e e n g r o n d s t o f o f f a b r i k a n t v a n e e n o n d e r d e e l b e t r e f t , h e t gebrek is te wijten aan het ontwerp van het product waarvan de grondstof of het onderdeel een bestanddeel vormt, dan wel aan de instructies die door de fabrikant van het product zijn verstrekt.
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Ve r d e r i s d e p r o d u c e n t n i e t a a n s p r a k e l i j k v o o r z a a k s c h a d e o n d e r € 5 0 0 , e r g e l d t d u s een franchise. De risicoaansprakelijkheid voor schade onder € 500 ligt bij de verkoper van het product. Hierbij is van belang dat het product voor gebruik in de privésfeer b e s t e m d i s e n o o k d a a r b i n n e n i s g e b r u i k t d o o r d e b e n a d e e l d e . Vo o r l e t s e l s c h a d e g e l d t de franchise niet en is de producent aansprakelijk. Werkgeversaansprakelijkheid Werkgeversaansprakelijkheid valt zowel onder de wettelijke aansprakelijkheid als onder contractuele aansprakelijkheid. Op wat contractuele aansprakelijkheid is, wordt in het volgende onderdeel nader ingegaan. De wettelijke aansprakelijkheid van werkgevers is voor schade die is veroorzaakt door onder-geschikten (werknemers) en niet-ondergeschikten (personen die niet in dienst z i j n m a a r w e l o p d r a c h t k r i j g e n v a n d e w e r k g e v e r, z o a l s s t a g i a i r s e n u i t z e n d k r a c h t e n ) . Een werkgever is risicoaansprakelijk voor de onrechtmatige daden van zijn ondergeschikten. In dit geval zijn werkgevers aansprakelijk voor de schade die werknemers veroorzaken aan derden tijdens werktijd. Dit is een vorm van risicoaansprakelijkheid en valt onder wettelijke aansprakelijkheid.
118
Artikel 6.170 BW 1 . V o o r s c h a d e , a a n e e n d e r d e t o e g e b r a c h t d o o r e e n f o u t v a n e e n o n d e r g e s c h i k t e , i s degene in wiens dienst de ondergeschikte zijn taak vervult aansprakelijk, indien de kans op de fout door de opdracht tot het verrichten van deze taak is vergroot en degene in wiens dienst hij stond, uit hoofde van hun desbetreffende rechtsbetrekking zeggenschap had over de gedragingen waarin de fout was gelegen. 2 . S t o n d d e o n d e r g e s c h i k t e i n d i e n s t v a n e e n n a t u u r l i j k e p e r s o o n e n w a s h i j n i e t werkzaam voor een beroep of bedrijf van deze persoon, dan is deze slechts aansprakelijk, indien de ondergeschikte bij het begaan van de fout handelde ter vervulling van de hem opgedragen taak.
aansprakelijk, dan behoeft de ondergeschikte in hun onderlinge verhouding niet in de schadevergoeding bij te dragen, tenzij de schade een gevolg is van zijn opzet of bewuste roekeloosheid. Uit de omstandigheden van het geval, mede gelet op de aard van hun verhouding, kan anders voortvloeien dan in de vorige zin is bepaald.
De werkgever is echter alleen aansprakelijk als de werknemer dat zelf ook is en als de schade is veroorzaakt tijdens de uitvoer van de werkzaamheden in opdracht van de w e r k g e v e r. D e b e n a d e e l d e k a n v e r v o l g e n s k i e z e n w i e h i j a a n s p r a k e l i j k w i l s t e l l e n , d e w e r k n e m e r, d e w e r k g e v e r o f h e n s a m e n . D e w e r k g e v e r k a n d e s c h a d e a l l e e n v e r h a l e n
Wettelijke aansprakelijkheid
3 . Z i j n d e o n d e r g e s c h i k t e e n d e g e n e i n w i e n s d i e n s t h i j s t o n d , b e i d e n v o o r d e s c h a d e
Artikel 6.171 BW Indien een niet ondergeschikte die in opdracht van een ander werkzaamheden ter uitoefening van diens bedrijf verricht, jegens een derde aansprakelijk is voor een bij die werkzaamheden begane fout, is ook die ander jegens de derde aansprakelijk.
In bovenstaand artikel is de risicoaansprakelijkheid van werkgevers voor niet-ondergeschikten vastgelegd.
Vo o r b e e l d 1 w e r k g e v e r s a a n s p r a k e l i j k h e i d J o o s t v a n Va a r t w e r k t b i j s c h i l d e r s b e d r i j f S u p e r P a i n t B V. H i j z e t b i j een klant een ladder tegen de gevel, maar de ladder schuift weg en valt bovenop een geparkeerde auto. De eigenaar van de auto kan Joost en zijn werkgever aanspreken voor de schade.
119
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
op zijn ondergeschikte als deze door opzet of roekeloosheid de schade veroorzaakte.
Vo o r b e e l d 2 w e r k g e v e r s a a n s p r a k e l i j k h e i d A l b e r t Ve r s l u i s i s g l a z e n w a s s e r. T i j d e n s h e t r a m e n w a s s e n b i j e e n a p p a r t e m e n t o p d e elfde etage ziet Albert in een slaapkamer allerlei kostbare sieraden liggen. ‘s Nachts gaat Albert terug naar het appartement en breekt daar in. Hij steelt diverse sieraden. Albert wordt opgepakt door de politie. Uit het onderzoek wordt duidelijk dat Albert de sieraden heeft kunnen ontdekken door zijn werk als g l a z e n w a s s e r. E r i s d a a r m e e v e r b a n d a a n g e t o o n d t u s s e n d e onrechtmatige daad van Albert en zijn werkzaamheden als
Wettelijke aansprakelijkheid
g l a z e n w a s s e r. H i e r d o o r i s o o k z i j n w e r k g e v e r a a n s p r a k e l i j k v o o r d e s c h a d e .
Vo o r b e e l d 3 w e r k g e v e r s a a n s p r a k e l i j k h e i d To n N i j b o e r i s a d m i n i s t r a t e u r b i j Te l F o u r B V. H e t k o p i e e r p a p i e r i s o p e n To n e n z i j n c o l l e g a ’ s k u n n e n d a a r d o o r n i e t v e r d e r m e t h u n w e r k . D u s g a a t To n o p d e f i e t s n a a r e e n k a n t o o r b o e k h a n d e l o m p a p i e r t e k o p e n n a m e n s Te l F o u r. O n d e r w e g m a a k t h i j e e n verkeersfout en hij botst tegen Annemarie van Zalen (ook op de fiets) die zeer ongel u k k i g t e n v a l k o m t . A n n e m a r i e r a a k t g e w o n d d o o r d e s c h u l d v a n To n . A n n e m a r i e k a n Te l f o u r B V a a n s p r a k e l i j k s t e l l e n .
Op grond van artikel 7:658 BW is een werkgever verplicht om te zorgen dat zijn werknemers onder veilige werkomstandigheden kunnen werken. Dit houdt in dat de werkge-
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
ver onder meer moet zorgen voor:
• v e i l i g e w e r k p l e k k e n , w e r k t u i g e n e n g e r e e d s c h a p p e n
• g o e d e w e r k i n s t r u c t i e s e n v e i l i g h e i d s v o o r s c h r i f t e n .
De werkgever moet niet alleen zorgen voor de bovengenoemde zaken, maar er ook op toezien dat deze gebruikt worden. Laat de werkgever dit na, dan is hij aansprakelijk voor de ontstane schade.
120
Artikel 7.658 BW 1 . D e w e r k g e v e r i s v e r p l i c h t d e l o k a l e n , w e r k t u i g e n e n g e r e e d s c h a p p e n w a a r i n o f waarmee hij de arbeid doet verrichten, op zodanige wijze in te richten en te onderhouden alsmede voor het verrichten van de arbeid zodanige maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. 2 . D e w e r k g e v e r i s j e g e n s d e w e r k n e m e r a a n s p r a k e l i j k v o o r d e s c h a d e d i e d e w e r k nemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt, tenzij hij aantoont dat hij de in lid 1 genoemde verplichtingen is nagekomen of dat de schade in belangrijke m a t e h e t g e v o l g i s v a n o p z e t o f b e w u s t e r o e k e l o o s h e i d v a n d e w e r k n e m e r.
kelijkheid van de werkgever kan niet ten nadele van de werknemer worden afgeweken. 4 . H i j d i e i n d e u i t o e f e n i n g v a n z i j n b e r o e p o f b e d r i j f a r b e i d l a a t v e r r i c h t e n d o o r e e n persoon met wie hij geen arbeidsovereenkomst heeft, is overeenkomstig de leden 1 tot en met 3 aansprakelijk voor de schade die deze persoon in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt. De kantonrechter is bevoegd kennis te nemen van vorderingen op grond van de eerste zin van dit lid.
Wettelijke aansprakelijkheid
3 . V a n d e l e d e n 1 e n 2 e n v a n h e t g e e n t i t e l 3 v a n B o e k 6 , b e p a a l t o v e r d e a a n s p r a -
De werkgever kan slechts verweer voeren door aan te tonen dat hij al zijn verplichb e w u s t e r o e k e l o o s h e i d v a n d e w e r k n e m e r.
Vo o r b e e l d 4 w e r k g e v e r s a a n s p r a k e l i j k h e i d Hendrik van Deurne werkt bij drukkerij FastPrint. Hij moet vaak stapels papier snijden met een grote snijmachine. Deze machine is beveiligd. Hendrik kan het snijmes alleen bedienen als hij twee knoppen links en rechts van de machine tegelijkertijd indrukt. Omdat hij een knop heeft ‘afgeplakt’ hoeft hij maar één knop in te drukken om te kunnen snijden. Met de andere hand kan Hendrik de stapels papier onder het snijmes nog wat heen en weer bewegen totdat ze goed liggen. Doordat Hendrik niet goed oplet, gaat dit plotseling fout en krijgt hij een ongeluk. Hendrik moet het de rest van zijn leven stellen zonder linkerhand. FastPrint is aansprakelijk. Zij had als werkgever deze gevaarlijke handelswijze (knop afplakken) moeten verbieden en moeten controleren of dat verbod werd nageleefd.
In rechtelijke uitspraken gebaseerd op artikel 7:658 BW gaat het om onveilige werkomstandigheden die leiden tot een letselschade. Daarnaast is in de afgelopen jaren een ontwikkeling te zien van uitspraken waarin de werkgever aansprakelijk wordt gehouden voor schade die werknemers oplopen tijdens deelname aan het verkeer op grond van a r t i k e l 7 . 6 11 B W. 121
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
tingen op de juiste wijze is nagekomen, of dat de schade het gevolg is van opzet of
A r t i k e l 7 . 6 11 B W De werkgever en de werknemer zijn verplicht zich als een goed werkgever en een goed werknemer te gedragen.
Het eerste arrest uit een lange serie dateert al uit 1992. In de zaak Schuitemaker/ Bruinsma kreeg een werknemer een schadevergoeding voor de schade ontstaan aan zijn eigen auto tijdens het rondbrengen van pakketjes.
I n h e t A r e n a - A r r e s t ( Vo n k / Va n d e r H o e v e n , 2 0 0 1 ) Wettelijke aansprakelijkheid
moesten vier werknemers elke dag heen en weer rijden naar de Arena om montagewerkzaamheden te verrichten. Het door de werkgever ter beschikking gestelde bestelbusje werd per toerbeurt bestuurd door d e w e r k n e m e r s . O p d e d a g d a t Va n d e r H o e v e n a c h t e r het stuur zit, dreigt het busje in de berm te raken en slaat uiteindelijk over de kop, waardoor alle vier de inzittende gewond raken. De schade van de drie inzittende wordt door d e W A M - v e r z e k e r a a r v e r g o e d , d e s c h a d e a a n d e b e s t u u r d e r Va n d e r H o e v e n v a l t niet onder de dekking. De Hoge Raad stelt dat de werkgever niet aansprakelijk is o p g r o n d v a n 7 : 6 5 8 B W, m a a r d a t h i j d e s c h a d e o p g r o n d v a n g o e d w e r k g e v e r s c h a p
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
( 7 : 6 11 ) e n d e r e d e l i j k h e i d e n d e b i l l i j k h e i d ( 6 : 2 4 8 B W ) w e l m o e t v e r g o e d e n .
Een arrest in 2005 heeft betrekking op een KLM-piloot die tussen twee vluchten in tijd doorbracht in de Ivoorkust. De taxi waarin hij en zijn meegereisde vriendin zijn ingestapt op weg naar een restaurant, raakt betrokken in een ongeval. De piloot loopt een dwarslaesie op. De Hoge Raad bevestigt het oordeel van het Hof dat de wachttijd tussen twee vluchten als werktijd moet worden aangemerkt en dat de werkgever gezien het bijzondere risico van de bestemmingen van de KLM
• m a a t r e g e l e n h a d m o e t e n n e m e n o m d e z e r i s i c o ’ s t o t e e n m i n i m u m t e b e p e r k e n of
• d e z e r i s i c o ’ s v o o r h a a r r e k e n i n g h a d m o e t e n n e m e n o f
• d e w e r k n e m e r h a d m o e t e n w a a r s c h u w e n v o o r d e r i s i c o ’ s e n d e m o g e l i j k e gevolgen en daarbij een adequate verzekering had moeten aanbieden.
De KLM had aan geen van deze voorwaarden voldaan en werd aansprakelijk gehoud e n o p g r o n d v a n a r t . 7 . 6 11 B W.
Het Maatzorg-arrest van december 2008 maakt duidelijk dat de zorgplicht van de werkg e v e r z i c h n i e t b e p e r k t t o t g e m o t o r i s e e r d v e r k e e r, m a a r o o k b e t r e k k i n g h e e f t o p f i e t sers en voetgangers. 122
Een thuiszorg medewerkster gaat op de fiets van de ene cliënt naar de andere. Zij loopt ernstige schade op als zij door gladheid ten val komt. Zij stelt haar werkgever a a n s p r a k e l i j k o p g r o n d v a n z o w e l 7 . 6 5 8 B W a l s 7 . 6 11 B W. D e H o g e r a a d o o r d e e l t d a t de zorgplicht op grond van 7.658 BW beperkt is omdat er in het verkeer veel omstandigheden zijn waar de werkgever geen invloed op kan uitoefenen. Onderzocht zal m o e t e n w o r d e n o f d e w e r k g e v e r a a n s p r a k e l i j k i s o p g r o n d v a n 7 . 6 11 B W, m e t a n d e r e woorden heeft de werkgever een behoorlijke verzekering gesloten ten gunste van de w e r k n e m e r.
In het FEBO-arrest (december 2008) bevestigt de Hoge Raad dat schade opgelopen tij-
Een werkneemster moet werken in ander filiaal dan gewoonlijk. Zij reist vanuit huis naar de vestiging waar zij normaal haar werkzaamheden verricht en reist vanuit daar d o o r n a a r d e v e s t i g i n g i n Ti e l . D e H o g e R a a d k o m t t o t h e t o o r d e e l d a t h e t o n g e v a l d a t d e z e w e r k n e e m s t e r o v e r k o m t o p w e g n a a r Ti e l n i e t a l s w o o n - w e r k v e r k e e r m o e t worden aangemerkt, maar dat het reizen tussen vestigingen uit de verplichtingen van de arbeidsovereenkomst voortvloeit en de werkgever dus voor een behoorlijke verzekering had moeten zorgen. Het feit dat het reizen tussen twee vestigingen een incident was en niet structureel, maakt volgens de Hoge Raad niet uit.
Wettelijke aansprakelijkheid
dens woon-werkverkeer niet voor risico van de werkgever komt.
sprakelijk is als de werknemer schade oploopt tijdens de uitvoering van zijn werkzaamheden door onveilige omstandigheden die binnen de invloedssfeer liggen van de werkg e v e r. D e w e r k g e v e r i s b i j e e n b e r o e p o p b a s i s v a n a r t . 7 . 6 11 B W i n v e e l g e v a l l e n n i e t aansprakelijk voor het ontstaan van het ongeval, dit bevindt zich vaak buiten zijn i n v l o e d s s f e e r. W e l w o r d t d e w e r k g e v e r a a n g e s p r o k e n o m d a t h i j t e k o r t g e s c h o t e n i s i n het zorgen voor een behoorlijke voorziening ter afdekking van het risico. De werkgever moet zorgen voor
• e e n b e h o o r l i j k v e r z e k e r i n g d i e h e t r i s i c o a f d e k t o f
• e e n v e r g o e d i n g a a n d e w e r k n e m e r b e s t e m d v o o r e e n v e r z e k e r i n g . O p d e w e r k gever rust de verplichting om duidelijk te maken welke risico’s de werknemer loopt en hoe deze afgedekt kunnen worden.
De gerechtelijke uitspraken rond de aansprakelijkheid voor goed werkgeverschap dwongen verzekeraars opnieuw naar hun producten te kijken en dan met name naar of zij een passende oplossing voor de werkgevers konden bieden. De verschillende maatschappijen hebben voor uiteenlopende oplossingen gekozen, zoals aanpassingen van de bestaande producten of de introductie van nieuwe verzekeringsvormen.
123
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Uit de voorgaande arresten blijkt dat de werkgever op grond van artikel 7.658 BW aan-
E e n a a n t a l v e r z e k e r a a r s h e e f t d e d e k k i n g v a n d e AV B u i t g e b r e i d m e t e e n d e k k i n g v o o r letselschade als gevolg van een arbeidsongeval ongeacht de aansprakelijkheid. De AV B k r i j g t h i e r m e e e e n v e e l r u i m e r e d e k k i n g , m a a r b i e d t n o g g e e n c o m p l e t e d e k k i n g . D e u i t s l u i t i n g s c h a d e m e t / o f d o o r e e n m o t o r r i j t u i g b l i j f t g e h a n d h a a f d . Vo o r d i t r i s i c o moet dus nog een aparte dekking worden afgesloten. Andere verzekeraars hebben de dekking van de WEGAM/WEGAS polissen uitgebreid (zie hoofdstuk Motorrijtuigen) of hebben een compleet nieuwe verzekering geïntroduceerd, zoals de werknemersschadeverzekering die dekking biedt voor schade van werknemers (ook uitzendkrachten en stagiars) als gevolg van werkgerelateerde
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Wettelijke aansprakelijkheid
ongevallen.
124
Contractuele aansprakelijkheid Deze vorm van aansprakelijkheid valt buiten de wettelijke aansprakelijkheid. Er is sprake van contractuele aansprakelijkheid wanneer iemand zich niet houdt aan wat er in een overeenkomst (contract) is afgesproken, en een andere partij daardoor schade lijdt. Zodra iemand iets koopt of huurt is er automatisch sprake van een overeenkomst, ongeacht of er hierbij een document is ondertekend of niet. Een mondeling overeenkomst is ook een overeenkomst die bindend is voor beide partijen. Wel is het bestaan
Artikel 6.74 BW 1 . I e d e r e t e k o r t k o m i n g i n d e n a k o m i n g v a n e e n v e r b i n t e n i s v e r p l i c h t d e s c h u l d e n a a r de schade die de schuldeiser daardoor lijdt te vergoeden, tenzij de tekortkoming de schuldenaar niet kan worden toegerekend. 2 . V o o r z o v e r n a k o m i n g n i e t r e e d s b l i j v e n d o n m o g e l i j k i s , v i n d t l i d 1 s l e c h t s t o e p a s sing met inachtneming van hetgeen is bepaald in de tweede paragraaf betreffende h e t v e r z u i m v a n d e s c h u l d e n a a r.
Het niet of niet tijdig nakomen van de verplichtingen die voortvloeien uit een schriftelijke of mondelinge overeenkomst is een tekortkoming. Er kan hierbij onderscheid
Contractuele aansprakelijkheid
van en de inhoud van een mondelinge overeenkomst moeilijker te bewijzen.
gemaakt worden in: • e e n t o e r e k e n b a r e t e k o r t k o m i n g , o o k w e l w a n p r e s t a t i e g e n o e m d . Wa n n e e r e r s p r a k e i s v a n e e n t o e r e k e n b a r e t e k o r t k o m i n g i s i e m a n d a a n s p r a k e lijk voor de schade die hieruit voortvloeit. De benadeelde kan dan de volgende dingen doen:
• E e n s c h a d e v e r g o e d i n g e i s e n .
• N a k o m i n g v a n d e o v e r e e n k o m s t v o r d e r e n , o f t e w e l e i s e n d a t d e v e r p l i c h t i n gen uit de overeenkomst alsnog worden nagekomen.
• Z i c h b e r o e p e n o p h e t o p s c h o r t i n g s r e c h t e n d u s w a c h t e n m e t h e t l e v e r e n van de afgesproken tegenprestatie (bijvoorbeeld betaling) totdat de wederpartij aan zijn verplichtingen heeft voldaan.
• D e o v e r e e n k o m s t o n t b i n d e n . D e a n d e r e p a r t i j m o e t d a n w e l i n b e l a n g r i j k e mate tekort schieten.
125
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Vo o r b e e l d 1 c o n t r a c t u e l e a a n s p r a k e l i j k h e i d Loodgietersbedrijf Stoep krijgt een paniekerig telefoontje van Boudewijn Ewijn. Bij Boudewijn in huis is lekkage ontstaan. Stoep belooft om binnen een uur langs te komen, maar door een communicatiefout bij Stoep gaat geen van de monteurs langs bij Boudewijn. De ravage bij Boudewijn is enorm. De schade wordt begroot op ruim € 7.600. Deze schade was niet ontstaan, zo komt later vast te staan, als inderdaad binnen een uur een monteur van Stoep de lekkage had gerepareerd. Stoep is haar afspraak niet nagekomen (mondelinge overeenkomst) en is nu aanspra-
Contractuele aansprakelijkheid
kelijk voor de schade.
• e e n n i e t - t o e r e k e n b a r e t e k o r t k o m i n g
Artikel 6:75 BW Een tekortkoming kan de schuldenaar niet worden toegerekend, indien zij niet is te wijten aan zijn schuld, noch krachtens wet, rechtshandeling of in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt.
Er is dan sprake van overmacht. Dit is het geval als er omstandigheden zijn, waarmee een bedrijf geen rekening kon houden, zoals een ongeluk, waardoor
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
een bestelling niet op tijd kon worden bezorgd. In deze gevallen kunnen bedrijven of particulieren zich vrijspreken van de aansprakelijkheid, mits zij de overmacht kunnen aantonen.
Vo o r b e e l d 2 c o n t r a c t u e l e a a n s p r a k e l i j k h e i d Ruud Laagland heeft in Epe een ijssalon. Op een prachtige zomerse dag stopt zijn k o e l v i t r i n e m e t v r i e z e n . I n p a n i e k b e l t R u u d e e n r e p a r a t e u r, d i e h e m p l e c h t i g b e l o o f t binnen één uur het probleem te komen verhelpen. Helaas, na drie uur is de reparateur nog steeds niet komen opdagen. Het ijs is inmiddels gesmolten en niet meer voor consumptie geschikt. Ruud wil de reparateur op grond van wanprestatie voor de schade aanspreken. De reparateur kan zich niet beroepen op overmacht als blijkt dat deze zich vergist heeft en in plaats van Epe naar Ede is gereden. Een beroep op overmacht is alleen mogelijk als het gaat om gebeurtenissen die buiten de invloedssfeer van de reparateur liggen. De reparateur kan zich wel beroepen op overmacht als blijkt dat hij geheel buiten zijn schuld betrokken is geraakt bij een kettingbotsing en daardoor zijn belofte niet kon nakomen.
126
Schade Aansprakelijkheidsschade, oftewel de financiële gevolgen van aansprakelijkheid, kan klein maar ook erg groot zijn.
Vo o r b e e l d e n a a n s p r a k e l i j k h e i d s s c h a d e Bjorn van Haasdonk (10 jaar) is een balletje aan het trappen. De bal gaat bij de buren door de ruit. Reparatiekosten € 93. De ouders van Bjorn zijn aansprakelijk. Dunya van Beuningen (23 jaar) laat haar hond Buster uit. Aan de overkant loopt een andere hond. Buster wil naar de overkant om te gaan spelen met de andere hond. Dunya kan hem niet meer vasthouden. Buster schiet de weg over en botst tegen een rijdende auto. De auto komt als gevolg van de botsing tegen een boom terecht en drie inzitt e n d e n r a k e n z w a a r g e w o n d . Tw e e v a n d e i n z i t t e n d e n z u l l e n h u n v e r d e r e l e v e n l a n g grotendeels invalide zijn. Vo l g e n s h e t a a n s p r a k e l i j k h e i d s r e c h t i s d e b e z i t t e r v a n h e t d i e r r i s i c o a a n s p r a k e l i j k , i n den. Dit is een erg grote schade, want alle geneeskundige kosten van de inzittenden en hun inkomensderving komen voor rekening van Dunya. Een personenschade kan snel in de honderdduizenden euro’s lopen. De zaakschade
Schade
dit geval dus Dunya. Zij moet de totale schade die Buster heeft veroorzaakt, vergoe-
aan de auto valt daarbij in het niet.
E e n s c h a d e v a n d e o m v a n g d i e i n h e t v o o r b e e l d i s b e s c h r e v e n k o m t n i e t v a a k v o o r. Als het echter voorkomt zijn de financiële gevolgen doorgaans niet te dragen voor de aansprakelijke persoon. Aansprakelijkheidsverzekeringen voorzien dan ook in een grote behoefte. Bij bezitsverzekering is het risico dat iemand loopt (als hij niet verzekerd is) gemaximeerd tot de totale waarde van het object dat verloren kan gaan. In het uiterste geval komen daar nog kosten bovenop, zoals opruimkosten. Het gaat daarbij uitsluitend om schade aan zaken. Bij aansprakelijkheid is het anders. Aansprakelijkheidsschade kan bestaan uit:
• s c h a d e a a n z a k e n ( e e n o b j e c t v a n w a a r d e r a a k t b e s c h a d i g d o f g a a t t o t a a l verloren);
• p e r s o n e n s c h a d e ( m e n s e n r a k e n g e w o n d o f o v e r l i j d e n ) ;
• z u i v e r e v e r m o g e n s s c h a d e ( e r i s g e e n s p r a k e v a n z a a k s c h a d e o f p e r s o n e n -
• g e v o l g s c h a d e .
schade, maar wel van financiële schade);
127
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Het is te hopen voor Dunya dat zij een adequate aansprakelijkheidsverzekering heeft.
Vo o r b e e l d s c h a d e a a n z a k e n e n p e r s o n e n s c h a d e Sjoerd geeft als fietser op een gelijkwaardige kruising geen voorrang aan de van rechts komende fietser Ahmed. Sjoerd is schuldig aan het ongeval. Het is zijn fout, hij is aansprakelijk en daarmee ook vergoedingsplichtig. Ahmed is helaas zwaargewond geraakt door de aanrijding. Hij moet, naar verwachting, minstens een half jaar in het ziekenhuis doorbrengen. Daarna blijft Ahmed de rest van zijn leven voor minstens 30% arbeidsongeschikt. Het inkomensverlies dat hieruit voortvloeit maakt onderdeel uit van de totale personenschade. De totale personenschade wordt vastgesteld op € 281.000. De schade aan de fiets bedraagt € 340. Het totale bedrag waarvoor Sjoerd aansprakelijk is, bedraagt € 281.340.
Personenschade Vo o r p e r s o n e n s c h a d e ( l e t s e l e n o v e r l i j d e n ) i s i n d e w e t v a s t g e l e g d w i e e e n s c h a d e vergoeding kan eisen.
Schade
Letsel Vo o r l e t s e l i s d i t o p g e n o m e n i n h e t v o l g e n d e a r t i k e l .
Artikel 6.107 BW
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
1 . I n d i e n i e m a n d t e n g e v o l g e v a n e e n g e b e u r t e n i s w a a r v o o r e e n a n d e r a a n s p r a k e l i j k is, lichamelijk of geestelijk letsel oploopt, is die ander behalve tot vergoeding van de schade van de gekwetste zelf, ook verplicht tot vergoeding van de kosten die een derde anders dan krachtens een verzekering ten behoeve van de gekwetste heeft gemaakt en die deze laatste, zo hij ze zelf zou hebben gemaakt, van die ander had kunnen vorderen. 2 . H i j d i e k r a c h t e n s h e t v o r i g e l i d d o o r d e d e r d e t o t s c h a d e v e r g o e d i n g w o r d t a a n g e sproken kan hetzelfde verweer voeren dat hem jegens de gekwetste ten dienste zou hebben gestaan.
In geval van letselschade kan alleen de gewonde zelf en diens werkgever (in verband met de doorbetalingsverplichting van het loon) schadevergoeding eisen. Ook een derde persoon die kosten maakt ten behoeve van de gewonde (als deze de kosten ook zelf gemaakt zou hebben) kan een schadeclaim indienen. Dit heet verplaatste schade. Deze derde heeft een eigen vorderingsrecht gekregen. Een schadeverzekeraar die schadevergoedingen uitkeert, heeft de mogelijkheid om zijn schade te verhalen (subrogatie). Hierop is artikel 6.107 BW dus niet van toepassing.
128
De benadeelde heeft recht op vergoeding van zijn materiële vermogensschade, zoals:
• k o s t e n v a n h e r s t e l Hieronder vallen zowel geneeskundige kosten, voor zover niet verhaalbaar via d e z o r g v e r z e k e r a a r, a l s d e h i e r m e e v e r b a n d h o u d e n d e k o s t e n z o a l s d e a a n s c h a f van ziekenhuiskleding, kosten van ziekenhuisbezoek, vervolgbezoeken artsen, telefoonkosten, etc.
• k o s t e n i n z a k e b l i j v e n d e i n v a l i d i t e i t Dit kunnen kosten zijn met betrekking tot het aanpassen van de woning of de auto, of kosten voor de aanschaf van hulpmiddelen. Deze kosten zijn verhaalbaar voor zover bijvoorbeeld de gemeente geen vergoeding toekent.
• v e r l i e s v a n a r b e i d s v e r m o g e n ( i n k o m s t e n d e r v i n g ) Als gevolg van een ongeval kan iemand (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt raken met een inkomensterugval als gevolg. Het verlies van arbeidsvermogen (hierop wordt later in de module nader ingegaan) komt voor vergoeding in aanmerking.
• v e r l i e s v a n d o e - h e t - z e l f c a p a c i t e i t onderhoud aan het huis of de tuin soms niet meer zelf verrichten. Aan dit verlies van zelfverdiencapaciteit wordt een geldbedrag gekoppeld, zodanig dat deze werkzaamheden tegen betaling aan een ander kunnen worden uitbesteed.
Schade
Ook kan als gevolg van een ongeval iemand het huishoudelijk werk of het
oftewel smartengeld, is een vergoeding voor schade wegens geleden en nog te lijden pijn, smart en/of gederfde en nog te derven levensvreugde. Het is dus een vergoeding voor leed, voor gekwetste gevoelens. H e t i s m o e i l i j k d e z e s c h a d e i n g e l d u i t t e d r u k k e n . Vo o r h e t b e p a l e n v a n s m a r t e n g e l d d i e n e n e e r s t d e a a r d e n d e e r n s t v a n h e t l e t s e l t e w o r d e n v a s t g e s t e l d . Ve r v o l g e n s k a n het bedrag voor smartengeld worden berekend aan de hand van rechterlijke uitspraken in vergelijkbare situaties in het verleden. Indien door de rechter een bepaald bedrag aan smartengeld wordt toegewezen, neemt deze bij de bepaling van de hoogte een aantal factoren in aanmerking. De belangrijkste factoren zijn:
• a a r d e n e r n s t v a n h e t l e t s e l ;
• i n v l o e d o p w e r k , s t u d i e , r e l a t i e s , v r i j e t i j d s b e s t e d i n g ;
• l e e f t i j d e n g e s l a c h t ;
• d e m a t e w a a r i n d e p e r s o o n z i c h v a n z i j n t o e s t a n d b e w u s t i s ;
• o o r z a a k v a n h e t l e t s e l ;
• a a r d v a n d e a a n s p r a k e l i j k h e i d ( b i j v o o r b e e l d d e m a t e v a n s c h u l d b i j d e v e r o o r zaker);
• v e r t r a g i n g b i j d e a f w i k k e l i n g v a n d e s c h a d e .
129
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Ook immateriële schade kan worden geclaimd. De vergoeding van immateriële schade,
Vo o r b e e l d s m a r t e n g e l d b e e n - e n v o e t l e t s e l ( t e e n b r e u k ) J o n g e n , 1 0 j a a r, € 1 . 9 8 7 . Ti j d e n s h e t s p e l e n o p e e n , n i e t c o n f o r m d e r e g e l s a f g e s l o t e n , b o u w t e r r e i n h e e f t h i j een stuk beton op zijn rechter voet gekregen. Hierdoor is de grote teen van zijn rechter voet gebroken. De breuk is niet goed genezen, de groeischijf heeft zich niet goed hersteld, waardoor deze korter en breder is gebleven dan die van de andere voet (verschil is 1,5 cm). De teen is stijf gebleven en er is een pseudo-artrose blijven bestaan. Geen belemmeringen bij sport of op school. Wel levenslange ontsiering van de voet. Rechtbank Zutphen, 6 september 2001 Vo o r b e e l d s m a r t e n g e l d b e e n - e n v o e t l e t s e l ( k n i e l e t s e l ) M a n , 4 9 j a a r, € 11 . 6 8 5 . Als voetganger aangereden door een auto. Hierdoor liep hij letsel op aan zijn linkerknie. De man had al problemen met zijn rechterknie, maar die traden alleen op na grote inspanning (oefenen marathon) en verdwenen weer na een rustperiode. Het door het ongeval ontstane letsel aan zijn linkerknie veroorzaakte voortdurende proSchade
blemen aan zijn rechterknie, omdat hij deze nu niet meer kon ontlasten. Kan niet meer hardlopen en ski- en gymnastieklessen geven. Rechtbank Amsterdam, 7 april 2004
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
Ve e l l e t s e l s c h a d e s l a c h t o f f e r s e r v a r e n h e t j u r i d i s c h e t r a j e c t a l s z e e r b e l a s t e n d . Letselschadezaken kunnen jarenlang duren wanneer de wederpartij of verzekeraar een letselclaim niet erkent. Een letselzaak wordt dan erg gecompliceerd. Er moet antwoord gegeven worden op vragen als: wat is de schade precies, wat zal de toekomstige schade zijn, wie is aansprakelijk en voor welk percentage? De Gedragscode Behandeling Letselschade bevat 20 beginselen die ervoor moeten zorgen dat de afhandeling van letselschade soepel en zonder problemen verloopt. De b e t r o k k e n p a r t i j e n s t r e v e n n a a r e e n a f w i k k e l i n g b i n n e n t w e e j a a r. D e g e d r a g s c o d e i s g e e n w e t . I n e l k e z a a k k u n n e n s l a c h t o f f e r, b e l a n g e n b e h a r t i g e r e n verzekeraar met elkaar afspreken of zij zich aan de gedragscode zullen houden. Informatie van het slachtoffer is nodig om een letselschade goed te kunnen behandelen en een passende schadevergoeding te kunnen vaststellen. De Letselschade Raad heeft daarom een Letselschade Infowijzer opgesteld. Per onderwerp staat waarom een vraag nodig is en wat het belang is van de informatie. Ook staat er wanneer het juist niet nodig is om de gevraagde informatie te geven. De Infowijzer kent een verdeling in verkeerszaken en niet-verkeerszaken. Beide worden onderverdeeld in de hoofdrubrieken zoals overlijden, vaststellen aansprakelijkheid en materiele schade.
130
Overlijden In principe heeft alleen het slachtoffer recht op een schadevergoeding, behoudens wettelijke uitzonderingen. Artikel 6.108 BW is zo’n uitzondering. Dit artikel bevat een regeling voor de schadevergoeding die de aansprakelijke partij aan bepaalde nabestaanden verschuldigd is in het geval dat het slachtoffer is overleden. Onder nabestaanden worden verstaan:
• de overblijvende echtgenoot
• de overblijvende geregistreerde partner
• de minderjarige wettige en onwettige kinderen
• b l o e d - e n / o f a a n v e r w a n t e n
• de overblijvende samenwoner
Uit hoofde van artikel 6:108 BW kan er gevorderd worden door:
• d e e c h t g e n o o t e n m i n d e r j a r i g e k i n d e r e n v a n d e o v e r l e d e n e ;
• a n d e r e b l o e d - e n a a n v e r w a n t e n v a n d e o v e r l e d e n e ;
• m e t d e o v e r l e d e n e i n g e z i n s v e r b a n d s a m e n l e v e n d e p e r s o n e n ;
• d e g e n e d i e d e b e g r a f e n i s k o s t e n b e t a a l t ( n i e t z i j n d e e e n v e r z e k e r a a r ) .
overledene hen voorzag van dat levensonderhoud. In dat geval was de overledene de k o s t w i n n e r. H e t i s n a t u u r l i j k o o k m o g e l i j k d a t d e o v e r l e d e n e i e m a n d w a s d i e h e t h u i s houden verzorgde. Dan kan er een vergoeding gevraagd worden voor huishoudelijke
Schade
Deze personen kunnen derving van levensonderhoud vorderen, voor zover de
De Wet deelgeschilprocedure voor letsel- en overlijdensschade De afhandeling van letsel- of overlijdensschades loopt regelmatig vertraging op door meningsverschillen over een bepaald deel van de zaak. Als de afwikkeling hierdoor vastloopt, kan dit zelfs leiden tot een rechtzaak. De Wet deelgeschilprocedure voor letsel- en overlijdensschade geeft beide partijen de mogelijkheid om een meningsverschil als deelgeschil voor de rechter te brengen. Als de rechter uitspraak heeft gedaan over het deelgeschil, kunnen de onderhandelingen over de gehele zaak weer buiten het gerecht worden voortgezet. Het is niet mogelijk om tegen de uitspraak van deelgeschilprocedure in hoger beroep te gaan. Om deze procedure kan gevraagd worden door zowel het slachtoffer als de aansprakelijke partij of zijn verzekeringsmaatschappij. Partijen kunnen zelfstandig een procedure aanvragen of gezamenlijk.
131
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
hulp, kinderopvang, etc.
Z u i v e r e v e r m o g e n ss c h a d e
Vo o r b e e l d 1 z u i v e r e v e r m o g e n s s c h a d e Sandra de Jong gaat verhuizen. Zij geeft aan de verhuurder van haar woning door dat zij per 1 mei de huur opzegt. De verhuurder gaat daarmee akkoord. Op 1 mei wil een bouwbedrijf dat is ingeschakeld door de verhuurder aanpassingen in de woning g a a n a a n b r e n g e n v o o r d e v o l g e n d e h u u r d e r, e e n i n v a l i d e m a n . M a a r S a n d r a i s n o g n i e t z o v e r. Z e h e e f t a l l e s e e n b e e t j e k r a p g e p l a n d . M e e r d a n d e h e l f t v a n h a a r i n b o e del is nog in de woning aanwezig. Het bouwbedrijf kan niets beginnen en stuurt een r e k e n i n g v a n € 2 4 0 v o o r t i j d v e r l e t ( a n n u l e r i n g s k o s t e n ) n a a r d e v e r h u u r d e r. De verhuurder verhaalt deze kosten weer op Sandra, die hij voor deze kosten aansprakelijk acht. Er is hier geen sprake van zaakschade (Sandra heeft niets kapot gemaakt) en ook niet van personenschade (Sandra heeft niemand verwond), maar er is wel sprake van zuivere vermogensschade. Het nalatige gedrag van Sandra heeft namelijk wel financiële gevolgen, waarvoor zij aansprakelijk is. . Schade
Het bovenstaande voorbeeld is tevens een voorbeeld van contractuele aansprakelijkheid. Sandra komt haar afspraak niet na, waardoor de verhuurder schade lijdt. Zuivere vermogensschade is schade waar geen zaakschade of personenschade aan v o o r a f g e g a a n i s . D e z e v o r m v a n s c h a d e k o m t i n d e b e d r i j v e n s f e e r v e e l v o o r, m e t
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
name bij administratieve beroepen.
Vo o r b e e l d 2 z u i v e r e v e r m o g e n s s c h a d e Een belastingconsulent vergeet namens een cliënt op tijd bezwaar aan te tekenen tegen een belastingaanslag. Deze cliënt loopt daardoor aantoonbaar € 9.543 belastingteruggave mis. Deze fout van de belastingconsulent heeft financiële gevolgen voor zijn cliënt (zuivere vermogensschade).
Vo o r b e e l d 3 z u i v e r e v e r m o g e n s s c h a d e Een architect maakt een schrijffout op een bouwtekening. Een verdiepingsvloer wordt daardoor te laag gebouwd. De gemeente keurt het bouwwerk af. De kosten van sloop en herbouw zijn ruim € 76.000. Er mankeert fysiek niets aan het gebouw (geen zaakschade) en er is niemand gewond (geen personenschade). De architect is, in beginsel, aansprakelijk voor deze vermogensschade.
132
Architecten kunnen in hun voorwaarden van dienstverlening een regeling hebben opgenomen dat zij voor fouten die zij maken, aansprakelijk zijn voor maximaal het honorarium dat zij voor de betreffende opdracht in rekening brengen. Dus als de architect in het voorbeeld hierboven voor de opdracht een bedrag voor zijn dienstverlening heeft afgesproken van € 6.200, dan blijft (€ 76.000 minus € 6.200 =) € 69.800 van de s c h a d e v o o r r e k e n i n g v a n d e a a n n e m e r.
G e v o l gs c h a d e In de aansprakelijkheidssfeer kan zaakschade meer inhouden dan alleen schade aan de zaak zelf. Een voorbeeld daarvan is bedrijfsschade. Als iemand schade toebrengt aan de zaak van een ander kan de schadeveroorzaker die voor deze schade aansprakelijk is ook geconfronteerd worden met de gevolgschade: bedrijfsschade.
Vo o r b e e l d z a a k s c h a d e e n b e d r i j f s s c h a d e E e n a u t o m o b i l i s t ( K a s Wa g e n a a r ) v l i e g t u i t d e b o c h t e n r i j d t bij het bedrijfspand van drukkerij QuickPrint naar binnen. Kas is volledig aansprakelijk voor de schade. Gelukkig raakt niemand gewond, wel is er voor € 83.200 schade aan het pand Schade
en de machines. Daarnaast ligt de productie voor drie weken stil en dat levert een schade op van € 22.400. Deze bedrijfsschade van € 22.400 vloeit voort uit de eerder ontstane zaakschade. De totale schade komt voor rekening van Kas (en uiteindelijk
S t e l d a t Q u i c k P r i n t u i t h e t v o o r b e e l d h i e r v o o r, o m w a t v o o r r e d e n d a n o o k , h e l e m a a l niet verzekerd is voor de schade aan haar pand en machines en voor de bedrijfsschade. In dit geval kan QuickPrint de gehele schade verhalen op (de autoverzekeraar v a n ) K a s W a g e n a a r. W a t g e b e u r t e r a l s Q u i c k P r i n t e e n o p s t a l - , i n v e n t a r i s - e n b e d r i j f s s c h a d e v e r z e k e r i n g heeft die aanrijdingschade dekt (hetgeen normaal is op dergelijke verzekeringen met uitgebreide gevaren)? Q u i c k P r i n t m e l d t d e s c h a d e v i a h a a r v e r z e k e r i n g s a d v i s e u r b i j d e o p s t a l - , i n v e n t a r i s - e n b e d r i j f s s c h a d e v e r z e k e r a a r. D e z e k e e r t d e s c h a d e u i t e n v e r h a a l t d e z e s c h a d e v e r v o l g e n s o p d e a u t o v e r z e k e r a a r v a n K a s W a g e n a a r. I e d e r e b e z i t s v e r z e k e r a a r h e e f t v o l g e n s de wet het recht om schade die zij heeft uitbetaald aan een gedupeerde, te verhalen op diegene die voor deze schade aansprakelijk is.
133
aansprakelijkheid en rechtsbijstand
voor diens autoverzekeraar).