A charming rebel has passed

A charming rebel has passed

Wilfred Humphrey Lionarons echtgenoot van

† Eijsden, 2 mei 2015

Vera Marie Heilbron †

Hij heeft een bewogen leven geleid als journalist, zakenman en Surinaams media tycoon. Hij was gedreven, principieel en eigenwijs. Angst kende hij niet en risico’s werden niet geschuwd. Hij was een filantroop en charmeur pur sang met een groot hart voor de medemens. Hij leeft voort in ons

Helen Lionarons en gezin Wendell Lionarons en gezin Ria Beerlage

Familie Lionarons Familie Heilbron

Correspondentieadres: Chambertinlaan 10, 6213 EW Maastricht

Wij nodigen u uit om samen met ons het leven van Wilfred te vieren en te herdenken op zaterdag 9 mei van 13.00 tot 16.00 uur in Golden Tulip Apple Park, Pierre de Coubertinweg 3 te Maastricht.

De crematie zal in stilte plaatsvinden.

Oom Wilfred was een democraat in hart en nieren. Vrijheid van meningsuiting stond hoog in zijn vaandel, niet voor niemendal heette zijn krant “De Vrije Stem”.

In De Vrije Stem nam hij berichten op waarbij hij hoor en wederhoor had toegepast om het waarheidsgehalte te garanderen. Hij was hierin onverbiddelijk, gedisciplineerd en integer. Dit eiste hij ook onverkort van zijn medewerkers. Hij eiste onderbouwing en rationaliteit, objectiviteit en topkwaliteit waarbij hij in de bewaking van het waarheidsgehalte van de inhoud vaak genoeg op zijn zachtst gezegd sarcastisch overkwam. Eerlijkheidshalve moet ik toegeven dat dit niet gold voor de horoscoop die dagelijks als belangrijk item (of was het bedoeld als trekpleister?) in de krant voorkwam. Uit een heel oud en beduimeld boek typte ik, toen ik bij de krant werkte, de voorspellingen over. Ongetwijfeld waren ze in het jaar van uitgave gebaseerd op degelijk wetenschappelijk onderzoek! In zijn redactionele artikelen formuleerde oom Wilfred ongezouten zijn mening, het marketing-aspect bewust volledig negerend.

Linda de Rooy, mei 2015

Online condoleren is mogelijk via: http://condoleance.dela.nl/wilfred-lionarons Speciale editie - Vrije Stem zaterdag 9 mei 2015

voor terugkeer

Als rasechte democraat was de militaire staatsgreep voor hem een ware ramp. Zijn afkeer en kritiek over het op gewelddadige wijze stukslaan van de democratie stak hij niet onder stoelen of banken. Puur geluk (anderen zeggen karma) heeft ervoor gezorgd dat hij niet is vermoord samen met de anderen die een obstakel vormden voor de militaire machthebbers. Hij is niet naar Suriname teruggekeerd na zijn reis naar de Verenigde Staten en hij deed de uitspraak niet terug te zullen keren zolang “de moordenaars” niet berecht zouden zijn. Hij was nog in de bloei van zijn leven en gemakkelijk was het niet om in Nederland de rol te vervullen in het journalistieke veld die hij in Suriname had. Ook de sociaalmaatschappelijke functie die hij op zich genomen had in Suriname als kritische waarnemer en informant over de situatie in het land kon hij in Nederland minder goed gestalte geven. Voor zijn in Suriname wonende familie, in het bijzonder zijn bejaarde moeder, was zijn gedwongen vertrek het ergste. Oom Wilfred was een zeer zorgzame zoon die praktisch dagelijks zijn moeder een bezoek bracht. Het was een heel ritueel: zij perste met een handpers (liet persen, hij deed altijd alsof hij dit niet wist!) verse sinaasappelsap voor hem en had meestal ook een portie eten of een versgebakken fritabal klaarstaan. Gemoedelijk bespraken zij de gebeurtenissen van de dag. Mijn grootmoeder heeft dit gedwongen vertrek nooit kunnen verwerken, hoewel ze wist dat het voor zijn veiligheid was. Het in brand schieten van de drukkerij en het niet meer verschijnen van De Vrije Stem had ook een financiële impact want oom Wilfred zorgde ook financieel goed voor zijn moeder. Op haar sterfbed in 1993 vroeg mijn oma herhaaldelijk om haar Wilfred. Smeekbeden mijnerzijds aan hem om naar Suriname af te reizen hebben hem niet kunnen vermurwen om terug te komen op zijn voorwaarde om pas na de berechting van de moordenaars naar Suriname te komen. Hij heeft zijn moeder en zijn land nooit meer gezien, hij heeft zich aan de door hem gestelde voorwaarde gehouden tot zijn dood! Een standvastige, sterke Surinamer die vanwege zijn principes niet datgene heeft kunnen doen voor zijn land en voor zijn moeder dat hij zich ten doel had gesteld.

Op bijna 90-jarige leeftijd is van ons heengegaan

Paramaribo, 5 mei 1925

Berechting als voorwaarde

1

Stethoscoop en Pen

Helaas is het mij tot nu toe niet gelukt mijn hand te leggen op een artikel van Wilfred Lionarons in de bijna legendarische "Stethoscoop", een periodiek van studenten van de toentijdse Medische School in Paramaribo. Hij was daar, volgens zeggen, een van de schrijvers met de scherpste pen. Ik stel me zo voor dat de focus van de publicatie was de dagelijkse sociaal-economische realiteit, gezien door de lens van jonge, intelligente Surinamers. Met een stethoscoop en een scherpe pen werden toen situaties aan het licht gebracht en het was hun toen al duidelijk dat de oude koloniale orde, zo vlak na de Tweede Wereldoorlog aan het instorten was. De naam zegt het ook: stethoscoop, een instrument om de geluiden binnen in het lichaam te beluisteren. En hoewel dat beluisteren, meer nog het kritisch beluisteren wat er zich intern afspeelt, een centraal motief was in zijn schrijven, heeft Wilfred Lionarons altijd ook naar buiten, naar de grotere wereld gekeken. Na de onafhanklijkheid kende Paramaribo een periode van drukke diplomatieke aciviteit. Ambassades van bevriende landen wilden uiteraard de nieuwe politieke constellatie peilen en het potentiaal inschatten. De Redakteur van De Vrije Stem werd dan ook erg vaak uitgenodigd voor audienties en recepties bij buitenlandse vertegenwoordigers en missies. Zo gebeurde het dat er eens twee uitnodigingen voor

het zelfde tijdstip bij de redaktie binnenkwamen. Een van de Ambassadeur van het Koninkrijk de Nederlanden en een van de Ambassadeur van de Volksrepubliek China. Dat bracht tussen ons een discussie op gang waarbij de Redakteur een uiteenzetting gaf van de geschiedenis, de economische stelsels en de filosofische system en concludeerde dat China in geo-politiek opzicht verreweg het meest betekende. Typerend besloot hij naar de Oranje Ambassadeur te gaan en stuurde mij, tot mijn verbijstering, naar de Rode Ambassadeur, met de instruktie niets zomaar aan te nemen. Nadat ik naar Israel emigreerde, een beslissing waaraan hij, privé, groot symbolisch belang hechtte, hadden wij in woord en schrift altijd ruimte voor wat hij noemde de "wereldproblematiek" en zijn ikritische beschouwingen werden ook Israel, niet gespaard. Suriname, als jonge onafhankelijk staat en het welzijn van iedereen die daar woont bleef centraal en werd altijd met zijn stethoscoop beluisterd. Maar zijn blik en zijn pen waren veel verder. Terugkijkend, verder kijkend schrijft hij mij in een brief van 23 november 1990: "... ik schrijf twee artikelen per week ... op deze manier lever ik mijn bijdrage tot de bewustmaking van de lezers over mensenrechten schendingen en over de voorwaarden van een menswaardig bestaan, ook in Suriname. Ik ga weleens na wat ik anders gedaan

Speciale editie - Vrije Stem zaterdag 9 mei 2015 2

zou hebben als ik opnieuw kon beginnen. Mijn conclusie is dan dat ik minder zou reageren op de dingen van de dag en meer op de dingen van altijd: mensenrechten, een menswaardig bestaan voor iedereen, van het leven meer maken dan werken of nietsdoen, verrijking is meer dan materieel bezit…".

Wilfred Lionarons, een begaand mens, een kritische luisteraar met een scherpe pen.

Wesley Lionarons, Jeruzalem

Blog over Wilfred Lionarons

Een groot Surinamer heeft ons verlaten, een icoon uit de Surinaamse journalistiek, een instituut, een tyfoon in woord en daad. Dit zijn slechts enkele kreten die ik de laatste tijd over oom Wilfred heb gelezen, sinds hij op 2 mei 2015 in het verzorgingshuis te Eijsden zijn laatste adem heeft uitgeblazen. Het Surinaamse nieuws stond er bol van.

Elke familie, elk gezin heeft wel een kind, een gezinslid dat “anders” is. Anders, omdat die persoon tegendraads lijkt, andere opvattingen heeft dan de massa, geen volger is maar een leider, over het algemeen voorzien is van een visionaire blik, fascinerend is om naar te luisteren, behoort tot de beste story tellers en vooruit loopt op de tijd. In hun gedragingen zijn ze daadkrachtig en staan achter datgene wat ze zeggen en doen. Zeggen en doen lopen dan redelijk synchroon met elkaar. Oom Wilfred was zo iemand. Uit de familieverhalen die ik van hem heb gehoord, kan ik niet anders dan de conclusie trekken dat hij behoorde tot de “anders-denkenden” op deze wereld. Toen zijn vader veel te vroeg kwam te overlijden, nam hij als jong kind de verantwoordelijkheid op zich om niet alleen voor zijn moeder, maar ook voor zijn jongere broers en zussen te zorgen. Hij vond zijn inspiratie om zijn politieke meningen te uiten middels de toenmalige media, het dagblad de Vrije Stem en radiozender Rapar. Onverschrokken en wijs verkondigde hij zijn woord. Menig discussie ging hij niet uit de weg en velen wist hij te overtuigen van zijn visie en opvattingen. Met zijn

broers kon hij urenlang debatteren en discussiëren over de politiek, elk overtuigd van zijn eigen gelijk.

Als hij niet zo ambitieus was geweest maar meer een volger, dan was hij onderweg ook niet zoveel obstakels tegen gekomen. Dan was hij ook niet zoveel mensen tegen gekomen die hem niet zagen zitten, hem arrogant vonden en hem liever kwijt dan rijk waren. Zijn kracht was dat hij zich daar niet zoveel van aantrok. Hij zei gewoon wat hij dacht en trok zich ook weinig aan van het effect dat dit op de ander had. In moderne termen zou je kunnen zeggen dat oom Wilfred weinig omgevingssensitief was. Hij heeft mij niet zoveel persoonlijke vragen gesteld, wel met regelmaat zijn ongevraagde mening gegeven Speciale editie - Vrije Stem zaterdag 9 mei 2015 3

Wilfred, Harold en Erich Lionarons

over mijn rode haar. Dat vond hij maar niets en nietSurinaams. Surinaamse vrouwen hadden in zijn optiek zwart haar. Ik, Eunice Lionarons, dochter van de jongste zoon Erich, geloof dat ik ook een van de anders-denkenden ben. Ik heb nogal wat overeenkomsten met deze grootheid en ben daar trots op.

Oom Wilfred, u bent op een waardige manier van ons heen gegaan. U heeft een goed leven gehad en heeft de dingen kunnen doen die u wilde doen. Rust zacht. Eunice Lionarons 7 mei 2015

Enkele woorden van jongere broer ERICH ter gelegenheid van het afscheid van WILFRED HUMPHREY LIONARONS bij de crematie op 9 mei 2015 in Maastricht WILFRED Je bent geboren op 5 mei 1925 en tot het Hoger Leven geroepen op 2 mei 2015, met nog 3 dagen te gaan zou je 90 jaar zijn geworden. Ik had mijn jaardagskaart reeds klaar liggen, maar helaas heeft het niet zo mogen zijn. Nu treuren wij om jouw heengaan. Treuren is misschien niet het juiste woord, eerder dat wij dankbaar zijn dat je zo lang en zo fijn lief en leed met ons hebt gedeeld, een voorrecht dat alleen sterke mensen hebben. Misschien een beetje koppig en eigenwijs heb je bewezen sterk en ondernemend te zijn. Toen onze vader overleed in maart 1933, was ik 3 maanden oud en jij 7 jaar. De ellende waarin het gezin Louise Lionarons-de Vries door het overlijden van onze vader was komen te verkeren – geen inkomen om de 6 magen te vullen – hebben jou op die leeftijd als oudste kind van onze moeder kennelijk genoodzaakt de ‘vaderrol’ ten opzichte van je 2 zusjes en 2 broertjes op je te nemen en het gezag in het gezin te handhaven. Het leven moest door gaan en orde was zeer belangrijk. Elk kind moest gehoorzamen en jij had daarbij de leiding. Je greep in daar waar het dreigde mis te gaan en je hebt ons daarbij de weg gewezen. Ik ben in november 1932 geboren met een nier-aandoening en groeide heel tenger en zwak op. Wellicht dat je hierdoor het gevoel

had in het bijzonder op mij te letten, mij te begeleiden, mij extra te ondersteunen en te helpen, zo vaak het moest om op een zo normaal mogelijke wijze op te groeien en gevormd te worden. Mijn schoolprestaties ontgingen jou niet. Ik heb tot mijn pubertijd aan de hand van jou gelopen, wij zijn vaak met z’n tweetjes op stap geweest. Als de dag van gisteren herinner ik mij nog de vele uitstapjes en overnachtingen in Republiek, Zanderij en Nw. Nickerie en heb ik je aanwijzingen en adviezen opgevolgd. Op latere leeftijd heb je steeds mijn gangen in de gaten gehouden en als je merkte dat ik een scheve schaats zou willen rijden, liet je onverbiddelijk merken dat je er was. Je hebt mij beschermd en je hebt je steeds verantwoordelijk gevoeld voor je 2 broertjes en 2 zusjes. Wij allen zijn je hiervoor zeer dankbaar. Ik mis jouw trouwe hand, de morele steun, waarop ik kon rekenen. Mijn leven als kind met jou als grote broer zal mij altijd bij blijven. Mijn kinderen zijn zich ervan bewust wat jij hebt betekend voor hun vader. Orde, principes, openheid en sociale rechtvaardigheid hebben jouw leven beheerst en je was bereid daarvoor te vechten. De journalistiek leek jou een beter middel dan de bijna afgeronde medische studie, dus ben je gestopt met de studie medicijnen en heb je je begeven in het veld van de journalistiek. Op de muloschool - Hendrikschool - heb jij reeds als 14-jarige leerling de aandacht getrokken met de artikelen, die je in de schoolkrant schreef. Tijdens je medische studie ben jij gedurende een aantal jaren hoofdredacteur van het studentenblad ‘De stethoscoop’ geweest. Jouw hart heeft grotendeels gelegen bij openheid, eerlijkheid, rechtvaardigheid en steun aan de zwakkeren in de samenleving. De radio-journalistiek ben je in 1952 begonnen als directeur van de AVROS (Algemene Vereniging Radio Omroep Suriname). In 1957 volgde de start van RAPAR (Radio Paramaribo). Daarna de krant ‘Vrije Stem’ en de drukkerij Lionarons aan de Dr. J.F. Nassylaan, het vleesver-

De Courantier Wilfred Lionarons Als het moet schrijf ik die hele krant vol!

Het overlijden van Wilfred Lionarons markeert het eind van een tijdperk in Suriname. Die van de nestors van journalistiek in Suriname na de Tweede Wereldoorlog.

In de dagbladpers zijn twee journalistieke pioniers Wilfred Lionarons voorgegaan. David Findlay, hoofdredacteur van het avondblad De West vanaf 1946 tot aan zijn overlijden in april1982. De andere nestor is Leo Morpurgo, hoofdredacteur van De Ware Tijd van 1961 tot 1996. Morpurgo overleed in oktober 2013 en werd net als Lionarons ook 89 jaar. Alsof ze ervoor getekend hadden. Overigens Findlay werd 69 jaar. De journalist Findlay was ook politicus. Hij was lid van de Staten van Suriname en bestreed met een azijnzure pen o.a. Jopie Pengel. En Findlay was ook uitgever. Leo Morpurgo was dat niet. Wel een alom gerespecteerd en gezaghebbend journalist die als self made man het vak bij zijn vader leerde. Alfred Morpurgo was evenals Findlay ook Statenlid en wel de Koloniale Staten van vóór de oorlog met benoemde leden. Alfred Morpurgo

was eigenaar-uitgever en hoofdredacteur van het eerste Surinaamse dagblad, Het Nieuws.

Wilfred Lionarons was uit heel ander hout gesneden dan Findlay en Morpurgo. Lionarons studeerde Perswetenschappen in Amsterdam en werd na terugkeer in Suriname directeur van de AVROS. Daarna richtte zijn eigen radiostation op: Radio Paramaribo. Met RAPAR, ontwikkelde Wilfred zich als baanbrekende pionier zowel op journalistiek als op programmatisch gebied. RAPAR was echter voor de creatieve en vooral de ondernemende Lionarons lang niet het eindstation. Er kwam ook een krant bij. In 1961 kocht hij het weekblad DE VRIJE STEM van de initia-

tiefnemers Frits Pengel, Eugene Waaldijk en Rudy Bedacht. Wilfred werd na overname hoofdredacteur en uitgever tot 8 december 1982. Met deze voortzetting van zijn journalistieke loopbaan, mag Wilfred Lionarons naar mijn bescheiden mening met recht dé nestor van journalistiek in Suriname genoemd worden. Een man met historische verdiensten voor de ontwikkeling van radio en van de dagbladpers.

Met de drie dagbladen die Suriname in de politiek onstuimige jaren zeventig rijk was - en ik gebruik het woord 'rijk' want we hadden ook nog weekbladen en tijdschriften en andere uitgaven als De Rode Surinamer, Mokro, Sonde Spikri, Pipel en

zelfs het dagelijkse CLO-bulletin, is de vraag natuurlijk wat was de kleur of identiteit dan van Wilfred Lionarons als courantier met DE VRIJE STEM. Immers we leefden in de tijd van onderwijsstakingen in 1969 met als gevolg de val van de regering Pengel; we hadden de aanloop naar onafhankelijkheid in 1975 en daarna verkwisting van de ontwikkelingshulp en politieke nonchalance die in 1980 leidde tot de staatsgreep.

Als ik terug kijk naar die tijd - ik zat toen op de AMS - dan vind ik dat Wilfred in wie hij was en hoe hij dacht, op formidabele wijze inhoud gaf aan de titel van zijn krant: VRIJE STEM. VRIJE STEM was een identiteit. Niet bang zijn om je mening te uiten. Als journalist moet je schrijven over wat er gebeurt, of mensen dat leuk vinden of niet. En hij had altijd zijn soundbites paraat om zijn mensen te motiveren. "Als jullie het niet doen, dan schrijf ik wel de hele krant vol". Dat schrijven deed hij overigens samen met gerenommeerde journalisten als Cyriel Karg, Benny Ooft, Hans Prade, Ewald Sluisdom en Eugene Gessel, om een paar namen uit die

Speciale editie - Vrije Stem zaterdag 9 mei 2015 4

werkingsbedrijf Gwamba in Paramaribo-Zuid, het Texaco benzinestation aan het Molenpad, de landbouwonderneming, de kippen- en varkenskwekerij in Saramacca, het grootschalige rijstproduktiebedrijf in Coesewijne en je laatste belangrijke functie in Suriname was die van directeur van de Vereniging Surinaams Bedrijfsleven. Ondanks vele verzoeken van onze moeder (Mi boj, keba nanga a skrifi, din man o tjier ju), waarschuwingen en dreigementen van derden en adviezen van anderen, ophouden, daar peinsde jij niet over. Wan dede de, was steeds weer jouw reactie. Stoppen zou zelfmoord voor jou betekenen.

Direct nadat je je hier in Nederland in december 1982 gevestigd had als gevolg van de vernietiging van jouw levenswerk in Suriname op 7 december 1982, ben je begonnen met jouw artikelen onder de titel ‘Mi kondre tru’ in de Weekkrant Suriname en heb je je aangesloten bij de organisatie Amnestie Nederland. Al deze aktiviteiten konden jou de mogelijkheden geven jouw doelstellingen in het leven te bereiken. Daar was je vast van overtuigd. Strijd heeft een belangrijk gedeelte van jouw bewogen leven opgeslokt. Op 2 mei 2015 is aan dit bewogen en boeiend leven een einde gekomen. Woorden schieten mij tekort om te belichten wat je voor je broertjes en zusjes hebt betekend. Ik zal het dus hierbij laten, maar vergeten zal ik je nooit, daar ben je veel te belangrijk voor geweest. Mijn grote broer, Mijn beschermer, Mijn grote voorbeeld in vele opzichten, dat was jij! Je blijft voor altijd in mijn herinnering. Jouw ziel ruste in vrede! R.I.P. ERICH LIONARONS

tijd te noemen. In de aanloop van de eerder genoemde onderwijsstakingen van 1969, transformeerde Lionarons het weekblad naar een dagblad. Een zakenman met lef, die het later zelfs schopte tot voorzitter van de Vereniging Surinaams Bedrijfsleven. Abusievelijk hebben wij zijn naam in een overlijdens annonce verbonden aan de Kamer van koophandel en Industrie. Dat was echter de overkoepelende ondernemersorganisatie, waar hij met zijn Drukkerij Lionarons en andere ondernemingen wel stond ingeschreven.

Dagblad VRIJE STEM kende gedurfde koppen. Waar DE WARE TIJD zou koppen 'Politie maakt eind aan demonstratie' schrijft Lionarons: 'Politie timmerde demonstranten uiteen'. Jaren later - zo vermeld het boek Kranti over de Surinaamse pers van 1774 tot 2008 - omschreef Lionarons het vonnis van het Hof van Justitie tegen een notaris als "Flodderig, ondeugdelijk en armzalig". Dit leverde hem een boete op wegens belediging van het Hof. Nog een opvallende kop: 'EINDELIJK'. Zo begon een bericht over de staatsgreep van 25 februari 1980. Vul maar uw eigen beleving in wat VRIJE STEM hiermee tot uitdrukking bracht. Zowel in de koloniale,

als in de post-koloniale en zelfs in de revolutionaire tijd werd Lionarons te pas en te onpas ontboden door de bevoegde autoriteiten. "Maar ik werd altijd respectvol behandeld. Dat had te maken met mijn karakter. Maar het hoort ook bij het vak", zei hij in een interview met Het Parool een paar jaar terug. Mijn ervaring toen ik hem later in Nederland persoonlijk leerde kennen - ik kom hier straks op terug - was dat je heel sterk in je schoenen moest staan om hem te overtuigen. Hij had altijd een tegenvraag klaar - 'maar leg me uit waarom … ' en als je onzin debiteerde in zijn ogen dan fronste hij de wenkbrauwen en vroeg zich hardop af of je wel goed bij je hoofd was. Wilfred had een rijke vocabulaire.

De Weekkrant Suriname in Nederland In Suriname ben ik als beginnend journalist op de nieuwsdienst van de SRS, de stichting Radio Omroep Suriname natuurlijk opgegroeid met lezen van alle dagbladen. De Ware Tijd en Vrije Stem 's morgens bij een kopje koffie op kantoor. Thuis kreeg ik in de vooravond De West in de brievenbus bezorgd. Had je ochtenddienst dan reed je om 1 uur in de nacht naar de Malebatrumstraat om De Ware Tijd vers van de drukpers te kopen.

In Nederland - ik kwam een half jaar na de staatsgreep om journalistiek te studeren maakte ik kennis met de Weekkrant Suriname en met hoofd-redacteur Wilfred Lionarons die na 8 december 1982 als balling in Nederland woonde. Die Weekkrant Suriname - en zie hier wat hij in Suriname met De Vrije Stem deed - kocht hij samen met Ab Judell senior in november 1983, om de krant van ondergang te redden. Mede-uitgever en eigenaar Wilfred Lionarons werd tevens hoofdredacteur en met subsidie van het Bedrijfsfonds voor de Pers, kwam er zelfs een Landelijke Allochtonenkrant op de markt. Eerst als bijlage van de Weekkrant Suriname. Later als zelfstandige titel. Wilfred schreef de kolommen

weer in zijn eentje vol als freelancers niet op tijd hun productie af hadden. Het was indrukwekkend om te zien hoe Lionarons moeiteloos schakelde tussen het nieuws uit Suriname en over Surinamers in Nederland en het nieuws uit de multiculturele samenleving. Als balling had Wilfred een uitstekend netwerk van informanten in Suriname, reizende familie en vrienden naar het geboorteland vertelden hem van de hoed en de rand van hun indrukken en ervaringen waardoor Lionarons kon schrijven alsof hij nooit was weggeweest. Knap!

Ik was inmiddels eindredacteur van het NOS radioprogramma Zorg en Hoop en hoofdredacteur Wilfred Lionarons was mijn

Bij het overlijden van Wilfred Humphrey Lionarons

Wilfred Lionarons is niet meer. Hij overleed op zaterdag 2 mei in Eijsden-Margraten, Limburg, en niet ‘op Saramacca’ of Paramaribo of waar ook in zijn geliefd Suriname. Wie had dat kunnen bevroeden in de jaren ’60-’70 in zijn heyday als journalist-zakenman: courantier, eigenaardirecteur van een radiostation, ‘herenboer’ en nog zo veel meer.

Voor mij staat Wilfred Lionarons fier overeind als dé grondlegger, bouwer, vernieuwer van de radio in Suriname (in de periode van kolonie/autonoom Koninkrijksland tot republiek). Na zijn studie (radio-) journalistiek in Europa bracht hij, terug in Suri-

DE VRIJE STEM

name, een revolutie teweeg bij de AVROS, het enige (en in die tijd) wat suffige, ingedommelde en elitaire radiostation in het land. Dat deed hij door o.m. invoering, naar Amerikaans voorbeeld, van horizontale programmering, dagelijkse soaps (o.a. de grote hit 'Linda's eerste liefde') en niet te vergeten (een ware goudmijn in die dagen) de speciale verzoekjes (tegen betaling een plaatje laten draaien voor een jarige, jubilaris of feestelijke gebeurtenis) en volwassen nieuwsbulletins. Hij legde hiermee ook de riante voedingsbodem waarop de populariteit van de AVROS in de jaren daarna kon groeien en bloeien. Als jonge liefhebber

'De Vrije Stem', dat was Wilfred: oprecht, kritisch, inspirerend en zelfs voor de duivel niet bang. In zijn krant nam hij geen blad voor de mond. Zijn principiële houding heb ik altijd gewaardeerd: hij was en bleef zichzelf. Voor mij is hij een voorbeeld geweest: al jong was ik geabonneerd op De Vrije Stem, dus ik kan wel zeggen dat Wilfred heeft bijgedragen aan mijn geestelijke en maatschappelijke vorming. Wilfred en mensen als hij worden node gemist in de Surinaamse samenleving.

concurrent. Elke donals de derdag Weekkrant Suriname op mijn bureau belandde was de antenne: wat hebben zij van Zorg en Hoop overgenomen en wat heeft Wilfred geschreven dat mij nog niet bekend is. Als ik daar nieuws in zag leidde dit tot een onderwerp in de uitzending van zondagmiddag. In deze concurrentiestrijd om primeurs gingen wij respectvol met elkaar om. Als we elkaar in het veld tegenkwamen ging het gesprek ook over het weerzien met Suriname. "Is daar nu niet de tijd voor meneer Lionarons?" vroeg ik heb jaren geleden op een receptie. En hier is Wilfred ten voeten uit met een wijntje in de hand antwoordt hij: "Zolang Bouterse en handlangers die schuldig zijn geweest

van het medium mocht ik graag luisteren naar onder meer zijn medische radiorubriek bij de AVROS. Dat deed ik vaak samen met mijn moeder, ook een fan van Wilfred, die mij uitlegde dat “meneer Lionarons” zoveel medische kennis bezat omdat hij op de Geneeskundige School had gezeten. Of dat inderdaad zo was heb ik nooit kunnen controleren want als ik Wilfred sprak (meestal samen met sta-man en oudcollega Lydia Emanuels) hadden we het steevast over de radio in het land dat hij zo liefhad en daarom ook kritisch bezag. De nieuwe aanpak en programmatische vormgeving die hij indertijd bij de AVROS introduceerde paste hij later ook toe op zijn eigen station Radio Paramaribo (Rapar) en krant de Vrije Stem.

Wilfred heeft na de Decembermoorden nooit meer terug willen gaan naar zijn geliefde Sranan zolang er geen berechting had plaatsgevonden van degenen die verantwoordelijk waren voor de Decembermoorden en de vernietiging van vakbonds- en media-gebouwen. Over principes gesproken en het aanvaarden van de consequenties daarvan!

Wilfred heeft het leven geleefd. Wij blijven ons Wilfred herinneren als een kompas voor ons geweten. Nirmala Rambocus

aan 8 december 1982, niet berecht worden trap ik geen poot in Suriname. Bovendien het land dat ik verliet bestaat niet meer jongen. Wat ga ik daar doen?" Ik heb hem altijd bewonderd in deze standvastigheid tot aan zijn overlijden.

Spice Quest Hij is nooit meer teruggeweest. Ik wel. Voor het eerst pas na het herstel van de democratie in 1988. Vanaf 8 december 1982 was ik vanwege mijn journalistiek werk bij de NOS en de Wereldomroep, persona non grata verklaard omdat ik destabiliserend bezig was. Ik kreeg geen visum om het land te bezoeken. Op een van de latere reizen naar Suriname kwam ik een keertje terecht in restaurant Spice Quest.

Voor wie er niet is geweest. Het staat op het terrein waar een woonhuis, de redactie van Vrije Stem en drukkerij Lionarons stonden aan de Dr. J. F. Nassylaan 107 in Paramaribo. Ik sprak de nieuwe eigenaar van dit terrein, chef-kok Patrick Woei. Indrukwekkend om te zien, hoe een jongeman die op 8 december 1982 elf jaar was later bij de bouw van zijn restaurant levende bewijsstukken van de noeste arbeid van Wilfred Lionarons intact gelaten. De heeft voorgevel met de naam 'Drukkerij Lionarons' is voor iedere gast zichtbaar. Zo ook een buitenmuur met de tekst 'Daal moordenaar' en als je door de tuin naar het toilet loopt dan zie je nog de half afgebrande muren van de drukkerij met daar-

achter de zetmachines. Wat mij heel erg trof was het gastenboek. Je leest mooi beschreven herinneringen aan de krant, aan de drukkerij en aan de persoon van Wilfred Lionarons. Ik was vorige week heel aangenaam verrast dat deze chef-kok Patrick Woei van Spice Quest werd geïnterviewd door Starnieuws naar aanleiding van het overlijden van de heer Lionarons. Ik eindig daarom dit in memoriam met een citaat van Patrick. "Wij hebben alles zo gelaten omdat niemand deze traumatische Surinaamse geschiedenis ooit mag vergeten. Wij mogen Lionarons niet vergeten".

Bij die krant heb ik een ‘blauwe maandag’, op voorspraak van Eugène Waaldijk (een van de oprichters van het weekblad de Vrije Stem), als leerling-journalist en krullenjongen

gewerkt. Helaas niet tot wederzijds genoegen. Maar de ‘knorrige’ relatie ten spijt die toen ontstond tussen Wilfred en mij, is het later tussen ons toch goed gekomen. Wilfred Lio-

narons: een man van geestelijke statuur, een loyaal en goed mens. Hij ruste in vrede!

Roy Khemradj Zeist, 7 mei 2015

Harold Biervliet

Wilfred Lionarons is niet meer bij ons

Wat hebben we toen met zijn allen genoten van ‘Linda’s eerste liefde’ en de andere programma’s die opeens te beluisteren waren in Suriname, dankzij het feit dat Wilfred Lionarons de moed en durf had om het radio establishment te trotseren in de jaren ’50 en een nieuw station te beginnen. Rapar !! Met de komst van dit station werd in Suriname het radio gebeuren naar een hoger niveau getild waarvan we nu nog profiteren. En omstreeks die zelfde tijd verscheen De Vrije Stem; een blad dat geen blad voor de mond nam; waarin de vrijheid van meningsuiting hoog in het vizier stond en daarom na 1982 er niet meer mocht en niet meer kon zijn. Toen ‘Hoe Duur was de Suiker’ in 1987 verscheen, kwam er al vlug in Weekkrant Suriname in Nederland een recensie geschreven door Wilfred Lionarons. Wat was hij enthousiast over het boek. Hij vond dat Suriname hiermee een heerlijke fiadu cadeau gekregen had. ‘Je kon ervan smullen en het smaakte naar meer!’ Ik ben helemaal niet thuis in de wereld van de media, maar toch draag ik de overtuiging dat Wilfred Lionarons een lichtend voorbeeld, een rolmodel was en is voor vele media mensen. Niet alleen door wat hij deed maar vooral ook door de waardige wijze waarop hij het deed. Zo zal hij voor altijd in onze herinnering voortleven.

Speciale editie - Vrije Stem zaterdag 9 mei 2015 5

Cynthia Mc Leod

Mentor-vriend, waka bun!

Op 1 juni aanstaande is het 80 jaar geleden dat de omroep in Suriname geboren werd: het enige radiostation, de AVROS, zond toen het allereerste programma uit.

Het was wel een station in Suriname, maar het was geenszins een omroep voor de Surinamer. Een groepje goedbedoelende amateurs uit de - wat toen genoemd werd - elite bracht een paar uur per dag programma’s, die heel ver van het publiek afstonden. Uit Nederland kwamen radiopraatjes die gingen over “groenten wecken voor de winter” en via The Voice of America aangeleverde grote snij grammofoonplaten leerden we, dat er was verkeerschaos ontstaan door een brandende vrachtwagen op een snelweg in Minnesota ! Dat zou een jaar of 15 daarna pas veranderen toen een medisch student in zijn dolle kop kreeg die studie te laten voor wat die was en journalistiek te gaan studeren. Juist ja: Wilfred. Hij had namelijk gemerkt dat 2 dingen hem écht interesseerden: het schrijven van artikelen voor “De Stethoscoop”, het maandblad van de Geneeskundige School in Paramaribo, en via de AVROS het wekelijks voorlezen van de medische bulletins die toen werden uitgegeven. Terugkijkend is het enige commentaar dat we vandaag op die beslissing van destijds kunnen geven: Gefeliciteerd Suriname! Wilfred vertrok begin vijftiger jaren van de vorige eeuw naar Nederland en zijn jonge vrouw Vera bleef achter met een peuter van nog geen 2 jaar, Helen, en zwanger van de baby die later Wendell zou worden. Na genoten opleiding kwam Lionarons terug in Suriname en werd door het bestuur van de AVROS met open armen ontvangen en tot eerste directeur van het radiostation benoemd. Hadden ze geweten wat voor vlees ze in de kuip hadden, hadden ze zéker nog een nachtje erover

geslapen! Hij begon vrijwel onmiddellijk met zijn eerste grote wapenfeit: jonge Surinamers in dienst nemen als omroepers en omroepsters; later zou blijken dat hij een enorme intuïtie had om talent aan zich te binden, want namen als Rudi de Bruin, George Hering, Nita Nassy, Willy Cromwell en Ronny Aletrino klinken vandaag nóg in Suriname, hoewel de mensen zelf allang zijn overleden. Ook ik had het grote geluk als jonkie tot die groep te behoren, but that’s another story!* Daar staat een asterisk bij, dus… we komen erop terug.

Er volgden jaren van vernieuwende ideeën, waarin de luisteraar zichzelf herkende. We zonden niet meer uit in alleen het Nederlands, maar er kwam een baanbrekend programma in het Sranan, het Surinaams: “Datra, mi wan aksi yu wan sani”(Dokter, mag ik u iets vragen), waarvoor hij de eerste zwarte vrouw die in Suriname arts geworden was, Sophie Redmond, aanzocht; ook “dokteres”, zoals zij in de volksmond genoemd werd, wilde graag meewerken en heeft jarenlang dat medisch voorlichtingsprogramma verzorgd. LIONARONS WAS ERIN GESLAAGD DE RADIO UIT HET DOMEIN VAN EEN KLEINE BEVOORRECHTE GROEP TE HALEN EN TE MAKEN TOT EIGENDOM VAN HET PUBLIEK! Dat feit alleen is voldoende om zijn naam in de annalen van de radio te schrijven. Maar er kwam nog veel meer: er kwamen live programma’s, waarin Surinaamse bandjes, zangers en zangeressen optraden, en er kwamen hoorspelen, zoals nu hier Goede tijden slechte tijden op de televisie. Soaps heten ze, omdat de eerste sponsors

Rudi de Bruin: Sonde brekten nyunsu nanga fin’ botro.

zeepfabrikanten waren. Zo ook in Suriname: de Colgate-Palmolive Company van Wilfreds vriend Iwan de Vries sponsorde de soap Linda’s Eerste Liefde… en met zijn feilloos gevoel om talent te strikte ontdekken Lionarons een tegenstribbelende Vera voor de hoofdrol: een gouden greep, want tot vandaag – 60 jaren later – word ik nog aangesproken op mijn rol in die serie! Om kwart over 6 ’s middags kon je een kanon afschieten in de lege straten van Paramaribo: iedereen zat aan de radio gekluisterd om de lotgevallen van Linda, Daisy, Danny, Kenneth en Tante Sara te horen. Amusement dus, maar er werd ook aandacht besteed aan een andere zeer belangrijke taak van de radio - vooral in een zich ontwikkelend land -: de politiek dichter bij het publiek te brengen. Die taak gaf hij niet uit handen: het is in die periode dat zijn kritische geest naar buiten kwam, dat hij ongezouten kritiek leverde op politieke figuren en situaties, dat hij luidkeels zijn mening verkondigde zonder een blad voor de mond te nemen: kortom: dat was de tijd waarin ministers en statenleden bang voor hem werden. Toen was zijn bijnaam, die later een ere-naam geworden is, geboren: The Lion! Het was ongebruikelijk dat personen die in de oppositie zaten de kans kregen via de radio hun politiek verhaal te laten

Nita Nassy. Omroeper Roué Hupsel: “Je hoopte dat de plaat snel afgelopen was om haar stem weer te horen.”

horen; Wilfred doorbrak die ongeschreven regel door oppositieleider Johan Pengel, Popi Jopi, te interviewen. Het bestuur van de AVROS kreeg er lucht van en Lionarons moest op het matje verschijnen: het vraaggesprek mocht niet worden uitgezonden. Hij haastte zich terug naar de studio, nam plaats achter de mike en maakte bekend dat het gewraakte interview over 15 minuten in de ether zou zijn! Paniek alom… een woedend telefoontje van de b e s t u u r s v o o r z i t t e r, waarop The Lion lakoniek zei dat hij niet ontslagen kon worden, omdat hij op dat moment zijn ontslagbrief al had ingediend. “ Als zulke uitzendingen niet over deze zender mogen, dan begin ik morgen met mijn eigen omroep!” riep hij uit. Voilà: Radio Paramaribo RAPAR. Wat een tijd… bruisend, inspirerend, creatief… we kregen de gelegenheid om volop onze energie en fantasie in programma’s naar buiten te brengen. We, ja, we, want bijna alle omroepers waren met hem meegegaan in dat nieuwe grote avontuur dat hij ons bood. Maar laten we vooral niet doen alsof Wilfred een lieve jongen was: verre van! Kijk, hij zou coute que coute zijn eigen omroep hebben, maar er was een groot probleem: de overheid moest toestemming geven de zender te exploiteren. En die overheid had hij time and again tegen de schenen geschopt, op de vingers getikt, aan de

Speciale editie - Vrije Stem zaterdag 9 mei 2015 6

schandpaal genageld. Maar ach, door zo een kleinigheid werd hij niet van de wijs gebracht: Otto Morroy installeerde de zender en we kwamen in de lucht. Tot de regering na een korte tijd beslag op de zender wou leggen, als bewijsmateriaal voor een rechtszaak. Sensatie in Paramaribo: politieauto’s op zoek naar de zender, automobilisten die zich bij de stoet aansloten, alle Raparmensen er luid toeterend achteraan… wel, ze hebben die zender nooit gevonden, want die lag gedemonteerd in de kofferbak van Roel Lim APo’s auto, die als eerste achter de politiewagens aanreed! En hoewel we piraten waren door zonder vergunning uit te zenden werkten we keihard, want Rapar was niet gesubsidieerd, dus waren we volkomen aangewezen op inkomsten uit advertenties en uit die vreselijke Speciale Verzoekjes van hem. Maar het resultaat mocht er zijn, want binnen 2 jaar kon hij een 10 kilowattzender aanschaffen! Het is pakweg 55 jaar terug en ik weet nu nóg hoe trots ik me voelde toen ik als eerste over die 10kilowatter onze stationcall mocht doen: 500 op uw radio, hier is Radio Paramaribo RAPAR, de stem van Suriname! Het werd een keerpunt in de geschiedenis: voor het eerst werden de binnenlandbewoners uit hun isolement gehaald! Tot in het diepe binnenland van Suriname kwamen onze uitzendingen tot grote

verbazing en grote vreugde van die vergeten groepen door. Het mooiste was dat het allemaal in hun eigen taal ging, want inmiddels had Lionarons met zijn fijne neus binnen mensen gehaald, die in het Indiaans en het Saramaccaans konden uitzenden. Voordien waren er al programmamakers voor de Hindostaanse, Javaanse en Chinese programma’s in losse dienst genomen. De staf vormde de vaste kern en om onze oude uitdrukking te gebruiken: we waren radioactief!

Nu moet u niet denken dat het allemaal van een leien dakje ging. Kijk, we waren jong… jonge honden, speels, nog te weinig verantwoordelijkheidsbesef en we maakten fouten. Wilfred kon niet goed uitleggen, daarvoor was hij te ongeduldig. Maar zoals hij het van zichzelf vroeg, vroeg hij het ook van ons” Je bent voorlichter van je volk, dus je doet je werk goed. Ik kan me niet veroorloven om jullie het ABC te moeten leren! Gebruik je hersens!” was zijn kreet en met dat korte lontje van hem kwam er dan zó een ontploffing, dat het soms …eh… levensgevaarlijk voor ons was, want hij duwde ons letterlijk de deur van de studio uit! Minstens 10 keer heeftie mij ontslagen, dan vlogen mijn tas en mijn schoenen me achterna en riep hij woedend: “Ga weg, ga weg, ik kan me eigen programma’s maken. Ik wil je nooit meer zien!” En misschien om te tonen dat het allemaal zake-

lijk was en dat hij persoonlijk niets tegen me had, rende hij me achterna als ik op de fiets wilde stappen met de kreet, die we allemaal zó vaak hebben gehoord, dat het een gevleugeld woord in de studio gebleven is: ”Groet je moeder voor me, hoor!”. De volgende morgen stopte zijn grote blauwe Dodge voor mijn deur en riep hij van achter het stuur: “Kom dan meisje, kom dan, waarom ben je zo lui.

Kom je werk doen!” Dat was hij ten voeten uit, die eigenwijze, koppige, getalenteerde, openhartige man. En hiermee ben ik gekomen op het punt waar mijn chef The Lion Lionarons en mijn vriend Wilfred samenkomen. Omdat er tussen Vera en mij een diepe, innige vriendschap bestond, maar ook omdat hij en ik elkaar als persoon graag mochten, is hij ook een echte vriend van me geworden. Of

eigenlijk meer een soort grote broer, 10 jaar ouder dan ik. Op zondagmiddag waren hoorspel acteur Danny Geerlings en ik veelal bij de Lionaronsen op Zorg en Hoop te vinden, biertje drinken, discussiëren over artikelen in Time (Wilfreds lijfblad), vaak gingen we met z’n 4-en naar feestjes, de voorlezen, kinderen samen eten… vrienden. En van die vriend neem ik vandaag afscheid op 1 zeer persoonlijke noot, waarmee hij mijn

leven op de rails gezet heeft, het verhaal met de asterisk waar al eerder over gesproken is. Radio is geen beroep, het is een ziekte waar je nooit van geneest en met die ziekte was ik als kind al besmet. Maar ja, je komt met je diploma op zak van school en je vader zegt dat je toch een vak moet leren waar je je brood mee moet verdienen. En dat radiogedoe… aardig hoor, maar dat is toch geen

Otto bouwt Rapar Zender

Otto Morroy

Ik was toen zeventien jaar oud en was een jaar in dienst van het radiostation RAPAR gevestigd in een gebouw aan het Neumanpad. Ik werkte op de administratie.

Op een middag had ik niet veel te doen en ik besloot mijn ervaring die ochtend op een landskantoor aan het papier toe te vertrouwen. Na veel zwoegen, veel gebruik van tipex, ging ik lui achterover zitten om te lezen wat ik geschreven had. Ik vond het maar niks en besloot het papier maar te verscheuren en in de prullenmand te gooien. Ik aarzelde, dacht effe na en veranderde toen van gedachten, nam een nieuw vel papier en typte alles netjes over. Toen ik met een diepe zucht eindelijk klaar was vroeg ik mij af wie dit nou in hemelsnaam zou lezen...? Opeens schoot iets me te binnen... een naam. Wilfred Lionarons onze directeur?

beroep. Nee, je praat gemakkelijk, je hebt hersens, de advocatuur zou iets voor jou zijn. Dus…ik naar de Surinaamse Rechtsschool…waste of time, totaal geen interesse. Uithuilen bij Wilfred, die naar mijn vader stapt en zegt: “Oom Frans, Lydia zal wel een goed jurist worden, maar ze zal ongetwijfeld een goed èn gelukkig radiomaker worden”. Het pleit was beslecht en ik kon mijn hart volgen. De internationale radio-

carrière die ik heb kunnen maken is voor een groot deel te danken aan de man die voor altijd in mijn hart zal voortleven als mijn vriend, maar ook als een groot Surinamer, een democraat die op unieke wijze zijn bijdrage geleverd heeft aan de educatie van zijn volk: The Lion, Wilfred Lionarons.

Waka bun, lobi brada, waka bun. Lydia Emanuels

In de midden 50-er jaren werd mijn vader, Otto Morroy, benaderd door Wilfred Lionarons, ondernemer en eigenaar van het dagblad de Vrije Stem, met het verzoek een omroep zender voor hem te bouwen. Het voorstel dat pa deed was om een zender voor de middengolf te bouwen vooral omdat Lionarons’ bestrijkingsgebied Paramaribo en de dichtbij gelegen districten moest zijn. Mijn vader vroeg hoe het stond met de wet op omroepvergunningen, maar Lionarons verzekerde hem dat zijn jurist reeds gezien had dat er een opening in die wet zat. Die opening was ontstaan nadat de wet op het bezit van een zendinstallatie mede door toedoen van mijn vader een wijziging had ondergaan. Mijn vader was een verwoed radio-amateur. Sinds de wetswijziging werden er bijvoorbeeld zendmachtigingen aan radioamateurs verstrekt en ook machtigingen aan bosexploitanten. LTT kon toen niet aan de grote vraag voor communicatie in het binnenland voldoen.Mijn vader bouwde de zender voor Lionarons en er werd als zendmast een aantal ijzeren electriciteitsmasten aan elkaar gelast om

een redelijke lengte te verkrijgen, terwijl het tekort aan lengte met belastingspoelen in een antennenetwerk werd gecompenseerd. De zender had een vermogen van 350 watt en stond op een perceel aan de Anton Drachtenweg dicht bij Geyersvleit. Het signaal werd tot voorbij Groningen goed ontvangen. De schatting was dat het bestrijkingsgebied een cirkel was met een straal van ongeveer 70 km. De naam van deze omroep was RAPAR (Radio Paramaribo). De minister van OW liet het station snel uit de lucht halen. Mijn vader bracht in overleg met oom Wilfred de zender weer “illegaal” in de lucht en kreeg daarvoor een flinke reprimande eerst van de minister en toen een brief van de directeur van OW. Uiteindelijk zegevierde het recht op communicatie en werd RAPAR legaal. Daarna volgden nog RANI in Nickerie gevolgd door Apintie in Paramaribo en SRS en ga zo maar door. Later kocht RAPAR een 10 kw Philips middengolf zender en een 100 meter antennemast en had een bijzonder goed bereik. Men nam zelfs berichten en advertenties aan voor Guyana. Wilfred Lionarons was ook een icoon in de radiowereld. RIP. Robby Morroy.

verder wat te zeggen liep hij naar zijn kantoor. Ik dacht... he heb ik goed gehoord wat hij had gezegd? Tot mijn grote verbazing en blijdschap zag ik de volgende ochtend dat hij mijn pennenvrucht had geplaatst op de voorpagina van VRIJE STEM, waarvan hij uitgever en hoofdredacteur was. Ik las het artikel enkele keren. Het was voor mij een geweldige onvergetelijke ervaring als tiener om mijn artikel afgedrukt te zien in zo'n

betreft... maar dat gebeurde vele jaren later. In Nederland bracht uitgever CONSERVE mijn eerste debuut thriller uit en het eerste exemplaar overhandigde ik aan hem. Hij was daarvoor helemaal uit Maastricht met de trein naar Amsterdam gekomen. Ik heb het erg van hem gewaardeerd dat hij bij elke presentatie van een nieuw boek van mij naar Amsterdam kwam. Hij was mijn guru! Als ik terugblik naar de

Eventjes terug in de tijd...

De volgende middag toen hij op de administratie kwam gaf ik hem het a viertje met mijn verhaal. Hij nam het glimlachend aan, er verscheen een ernstige blik in zijn ogen toen hij begon te lezen... maar ik dacht, hemel wat ben ik aan het doen... hij gaat zeker een sarcastische opmerking maken. Opeens als van ver hoorde ik zijn stem... zo zo je weet nooit waar talent huist... Hij deed het vel papier in zijn zak en zonder mij

‘Oom Wilfred’

Zo noemden wij hem. ‘Wij’ de kinderen die, net zoals ik, de Avros- studio aan de cultuurtuin binnen wandelden om onze eerste liedjes te laten horen via AVROS, toen nog het enige radiostation in Paramaribo. Hij was niet altijd even blij met het ‘ge-oom’, maar had geen andere keuze dan het zich te laten welgevallen. Velen van ons verhuisden met hem mee naar zijn radiostation Rapar aan het Neumannpad, waar er ook een radioprogramma kwam waarin teenagers hun muzikaal talent konden etaleren onder leiding van Lydia Emanuels. Hij bezorgde me mijn eerste kinderrol in de radio

populaire krant als VRIJE STEM en notabene op de voorpagina. Hij vroeg me om elke week iets te schrijven wat ik met veel enthousiasme deed en betaalde me voor elk artikel vier gulden en dat was in die tijd mooi meegenomen. Hij is dus de eerste persoon geweest die mij in de gelegenheid heeft gesteld om iets te publiceren. Van oom Wilfred heb ik ontzettend veel geleerd, ook wat radiomaken

soap Linda’s eerste liefde. Een strenge regisseur die het zijn acteurs niet altijd even makkelijk maakte. Toch was hij in het dagelijks leven ook een manager die er voor openstond zijn medemens een kans te bieden. In 1963 was hij de enige werkgever die Robin Raveles (Dobru) in dienst durfde te nemen bij zijn krant De Vrije Stem na diens ontslag uit gevangenschap als gevolg van een conflict met de regering Pengel. In de Surinaamse media wereld valt de naam Wilfred Lionarons niet weg te denken.

Speciale editie - Vrije Stem zaterdag 9 mei 2015 7

Grantangi ‘Oom’ Wilfred, Cynthia Abrhams.

jaren die achter ons liggen denk ik met blijdschap en trots dat ik onder deze dynamische, enerverende en kritische man heb mogen werken. Met een glimlach denk ik terug aan het bekvechten met 'de baas' waarbij hij vaak aan de anderen zei... je kan duidelijk zien dat hij m’n neef is... hij zal me altijd weer iets terug zeggen. Oom Wilfred heeft me altijd in de gelegenheid gesteld iets te doen met mijn talent. Zo mocht ik ook de tekeningen maken die gebruikt werden als propagandamateriaal voor Forbes Burnham van Guyana. Drukkerij Lionarons was in die tijd erg modern en drukte al het propaganda materiaal voor Burnham. Oom Wilfred rest in peace... vergeten zal ik je nooit! Roue Hupsel.

Laatste der Mohicanen naar eeuwige jachtvelden

‘s Werelds loon ontvangen voor hun zware arbied maar zij hebben er nooit spijt van gehad want zoals zij het mij gezegd hebben: “Ze hebben hard gewerkt, veel en zware klappen geïncasseerd maar ze hebben geleefd!!!” Onomkoopbaar, wars van lafaards en onderkruipers, zijn ze niet in weelde gestorven maar dat kon ze geen moer schelen want “je kan die rotzooi toch niet meenemen”. Wat ze wel konden meenemen hebben ze ook meegenomen: hun waardigheid!

Cyriel Karg († 2001), een ex marinier die na de 2de wereldoorlog in Chicago 2 jaren rechten gestudeerd had en 3 jaren aan de Illinois State University Broadcasting, management en journalism, werkte als journalist voor de in 1909 opgerichte Afro Amerikaanse krant the Amsterdam News in Harlem (New York) toen hij Marita Viola Kleine in 1952 ontmoette. Zij was met vakantie in New York. In 1953 keerde hij terug naar Suriname en trouwde met Marita die onderwijzeres werd aan de Hendrikschool. Via het enige radiostation dat Suriname in 1953 rijk was, AVROS (Algemene Vereniging Radio Omroep Suriname) leerden Wilfred Lionarons, de directeur en Cyriel Karg, beiden net terug uit het buitenland, elkaar kennen. Er onstond een hechte vriendschap van 48 jaar tussen Wilfred uit Nederland en Cyriel uit New York. Cyriel kocht zentijd bij de AVROS en had ‘smorgens zijn eigen uitzending. ‘s middags werkten ze samen in het hoorspel “Linda’s eerste liefde”. Het script dat uit Amerika kwam werd door hun echtgenoten Marita Karg-Kleine en Vera Lionarons-Heilbron naar het Nederlands vertaald en een keer per week werden de opnamen voor de hele week gemaakt. De 6 radio acteurs Vera, Wilfred, Marita, Cyriel, Lydia Emanuels en Danny Geerlings werden de eerste mediasterren van Suriname. Elke dag kwamen er luisteraars naar de studio. Voor 3 wikkels (verpakking) van Palmolive zeep en 3 lege doosjes colgate kregen ze een foto van een van de sterren, met handtekening! Toen Wilfred Rapar als piratenzender begon was zijn vriend Cyriel de eerste omroeper en weer de eerste die zendtijd kocht. Zij waren de radio-

Ze hebben elk apart maar ook vaak samen op allerlei gebied een ongekende bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van Suriname en in het bijzonder de media in Suriname. Beiden hebben ze

Vera Lionarons-Heilbron - Linda

Marita Karg-Kleine - Tante Sara

Lydia Emanuels - Daisy

Wilfred Lionarons - Linda’s eerste liefde

Cyriel Karg - Pa Crocket

Danny Geerlings - Danny Grogan

pioniers van Suriname. Een jaar later bracht Cyriel Radio Nickerie in de lucht. Natuurlijk was Wilfred ook aanwezig bij de opening. Ook toen Wilfred de Vrije Stem overnam werkten ze jarenlang samen en het niveau van “de krant” in Suriname schoot omhoog.

Voorgande tekst zou het begin kunnen zijn van het ongeschreven dik boek dat nodig zou zijn om de levensverhalen van deze pioniers van de media in Suriname vast te leggen.

Wilfred en Cyriel hadden veel gemeen maar wie ze niet goed kende zou zweren dat ze elkaars tegenpolen waren. Discussies tussen die twee zeer belezen mannen waren altijd leerrijk, ongeacht het onderwerp. Ze hadden meestal een bepaalde opbouw. Een onderwerp kwam ter sprake, vaak politiek. Bij het eerste glas werd er rustig gesproken en naar elkaar geluisterd. Een “whisky on the rocks” verder nam het volume toe. Daarna hoorde je steeds vaker feiten om hun beweringen te staven, uiteindelijk hadden beiden standpunten die lijnrecht tegenover elkaar stonden en het eindigde niet zelden met: “ach jonge je lult!” en “loop naar je moer!” Als je de volgende dag hun kranten las, verdedigde Wilfred in zijn artikel hartstochtelijk het standpunt van Cyriel en omgekeerd Cyriel dat van Wilfred.

Nadat hij in 2012 op zijn verjaardag naar mijn documentaire over professor Flu had gekeken zei hij: “jonge, je hebt prachtwerk geleverd”. Ik zei: “oom Wilfred, dankzij u. Het is gebasseerd op uw geweldig artikel uit 1963 over professor Flu”. Hij keek me verbaast aan, werd even stil en zei toen: “Mi boi, dan ben ik blij, dus ik heb toch iets goeds voor het nageslacht nagelaten…”. Toen we afscheid namen legde hij zijn hand op mijn schouder en fluisterde bijna: “Jonge, als je weet hoe ik je vader mis…” Het jaar daarop heb ik hem vanuit Suriname nog gebeld op zijn verjaardag maar hij verstond mij niet.

De laatste der Mohicanen is naar de eeuwige jachtvelden vertrokken achterlatend zijn nazaten, zijn (nu nog) onafhankelijke Republiek Suriname met bijkans 30 radiostations, 10 televisiezenders, 4 dagbladen in fullcolor, veel internetkranten en andere moderne media.

Familie Lionarons, namens Marita Karg-Kleine, Udo, Lucien en Saskia Karg, hun kinderen en kleinkinderen bedankt voor julie vriendschap en sterkte toegewenst. Oom Wilfred, R.I.P. Lucien Karg. Redacteur en vormgever van deze speciale editie van de Vrije Stem.

De eerste mediasterren van Suriname, de radio acteurs van Linda’s eerste liefde.

Speciale editie - Vrije Stem zaterdag 9 mei 2015 8