2.6.
Japans en Chinees
Naast de domeincollectie Japans en Chinees op de Universiteitsbibliotheek bezit ook de Bibliotheek Sinologie een belangrijke bijzondere Chinese collectie. Deze tweedeling vormt een aandachtspunt uit een oogpunt van beheer: de benodigde expertise bevindt zich met name bij de staf van de opleidingen aan de Letterenfaculteit, en niet in de Universiteitsbibliotheek. Anderzijds zijn de bewaarcondities van in de Sinologische Bibliotheek voor bijzondere materialen niet optimaal. Beide deelcollecties worden hier als afzonderlijke domeinen besproken. 2.6.1.
Universiteitsbibliotheek: bijzondere collecties Japans en Chinees
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Japanse collecties
De Bijzondere Collecties van de Leidse Universiteitsbibliotheek bevatten enkele zeldzame Japanse boeken, gedrukt door de Jezuïetenmissie in Japan. Het merendeel van de collectie, bestaande uit ongeveer 1000 Japanse blokdrukken en handschriften uit de Tokugawa-periode, is sterk verbonden met het lot van de Nederlandse handelspost op Deshima in de baai van Nagasaki, tussen 1640 en 1853 het enige venster van Japan op Europa. De Japanse collecties zijn opgebouwd door Nederlanders als Jan Cock Blomhoff (1779-1853) en Jan Hendrik Donker Curtius (1813-1879), het laatste ‘opperhoofd’ van Deshima, maar de naam die het meest tot de verbeelding spreekt is die van de Duitser Philipp Franz van Siebold (1796-1866), arts in dienst van het Nederlands-Indische gouvernement, japanoloog en ‘vader van de westerse geneeskunde’ in Japan. De uitgebreide collectie die hij in 1829 meenam uit Japan werd gekocht door koning Willem III en geschonken aan het Rijk. In de late 19e eeuw werd de Siebold collectie verspreid over een aantal musea in Leiden en de Universiteit. De collectie die bij de Universiteitsbibliotheek werd ondergebracht bevat onder andere JapansNederlandse woordenboeken, Japanse literatuur, tekeningen van vissen, schaaldieren en watervogels en cartografisch materiaal. Chinese collecties
De Universiteitsbibliotheek herbergt een bescheiden collectie bijzondere materialen van en over China, bestaande uit oude drukken, handschriften en nagelaten papieren van Nederlandse sinologen zoals J.Th. Royer (1737-1807) en J.J. Hofmann (1805-1878). Er is een belangrijke link met de geschiedenis van de Chinese gemeenschap in Indonesië.
Actuele omvang De Japanse collecties staan opgesteld in een aparte rubriek ‘Ser.’ (naar Lindor Serrurier, auteur van de wetenschappelijke catalogus Bibliothèque japonaise). Het betreft in totaal ca. 960 items, in totaal 47 meter. De Chinese oude gedrukten zijn vermengd met de oude gedrukte orientalia in andere talen, opgesteld in de 800-nummers; hun aantal is onbekend. De Chinese handschriften, in totaal ca. 280 items, zijn opgesteld in de ‘Skr.’ rubriek (voor ‘Sanskriet’), tezamen met handschriften in de talen van Zuid-Azië.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Japanse collecties
Een beperkte hoeveelheid materiaal, voornamelijk nagelaten papieren en brieven van Nederlandse japanologen, wordt bewaard in deelcollecties Bibliotheca Publica Latina (BPL) en Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde (MNL) van de Westerse handschriftencollectie. In de Hotz-collectie, een onderdeel van de domeincollectie MiddenOosten, bevinden zich enkele honderden vroege Japanse foto’s. Meer vroege Japanse foto’s bevinden zich in de collecties van het Prentenkabinet. De collecties van Von Siebold zijn door ingrijpen van Lindor Serrurier, destijds directeur van het Museum voor Volkenkunde, aan het eind van de 19e eeuw verspreid over meerdere Leidse instellingen, waaronder het Nationaal Herbarium en de Hortus Botanicus van de Universiteit Leiden. Voor instellingen buiten de Universiteit Leiden zie hieronder. De Japanse collecties van de Universiteitsbibliotheek zijn inhoudelijk sterk verwant aan de omvangrijke moderne Japanse collecties, die bewaard worden in de bibliotheek van de opleiding Talen & Culturen van Japan en Korea. Chinese collecties
Brieven van sinologen bevinden zich in de westerse handschriftencollectie (BPL). De Chinese collecties van de Universiteitsbibliotheek tonen tal van raakvlakken met de veel grotere moderne collecties in de bibliotheken die gelieerd zijn aan de opleiding Talen & Culturen van China. Deze bibliotheken bevatten ook bijzondere collecties, zoals de Gützlaff-collectie en de collectie Van Gulik.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties De Japanse collecties van de Universiteitsbibliotheek, vooral die afkomstig van Von Siebold, zijn nauw verwant aan de andere Von Siebold collecties in Leiden: het Rijksmuseum voor Volkenkunde en het Museum Naturalis.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Binnen de Leidse Universiteit zijn de gebruikers veelal afkomstig van de opleidingen Talen & Culturen van Japan en Korea en Talen & Culturen van China. Het onderzoek binnen deze vakgebieden is geconcentreerd binnen het CNWS.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De onderzoekers van het International Institute for Asian Studies (IIAS) te Leiden maken geregeld gebruik van zowel de Japanse als de Chinese collecties. De Chinese collecties binnen de UB zijn zonder meer waardevol, maar zijn niet zonder meer als een collectie van internationaal belang te beschouwen. Zij komen alleen tot hun recht in samenhang met de grotere collecties in de Sinologische bibliotheken in Leiden. De internationaal vermaarde Japanse collecties genieten bijzondere belangstelling vanuit Japan, niet alleen van de kant van wetenschappers, maar ook van musea. Er is een vrijwel permanente vraag naar bruiklenen. Om een algemene publieksvraag naar de Japanse collecties te faciliteren participeert de UB in het Von Siebold Huis in Leiden, waar alle Leidse instellingen met Von Siebold collecties gezamenlijk hun collecties presenteren.
Zwaartepunten De Chinese collecties bestaan, zoals reeds boven vermeld, voor een groot deel uit de nagelaten papieren van Nederlandse sinologen en dienen aldus de bestudering van de geschiedenis van de Nederlandse sinologie. De thematische verdeling van de Japanse collecties van Von Siebold over Leidse instellingen bepaalt goeddeels de zwaartepunten van de UB-collecties: taal- en letterkunde, geschiedenis en geografie.
Fysieke staat De Chinese collecties wijken niet af van de algemene situatie bij de Bijzondere Collecties. De Japanse collecties zijn in zoverre bafwijkend doordat zij vrijwel uitsluitend uit boekmateriaal bestaan dat gedrukt is op kwalitatief hoogwaardig Washi-papier. Japanse en Chinese boeken hebben in de regel een slap omslag, geen stevige band. Voor het behoud van de boeken zou het wenselijk zijn om alle items afzonderlijk te verpakken in zuurvrije stevige omslagen of dozen. Dit zou wel extra ruimtebeslag met zich meebrengen.
Ontsluiting Van de Japanse en Chinese collecties bestaan zowel recent gemaakte webpagina’s (vooralsnog alleen in het Nederlands) als speciale collectiebeschrijvingen. De Japanse collecties zijn meest recentelijk beschreven in de wetenschappelijke catalogus van H. Kerlen, Catalogue of pre-Meiji Japanese books and maps in public collections in the Netherlands (Amsterdam, 1996). De Chinese collecties, zowel de handschriften als de oude drukken, zijn onlangs beschreven in de wetenschappelijke catalogus van K. Kuiper [et al.], Catalogue of Chinese and SinoWestern manuscripts in the central library of Leiden University (Leiden, 2005). De collectie is niet op item-niveau ontsloten.
Collectievormingsprofiel Actuele relaties met onderwijs en onderzoek
De opleiding die het meest intensief gebruik maakt van de collecties zijn Talen en Culturen van Japan en Talen en Culturen van China. De onderzoeksschool die het meest frequent de collecties gebruikt is het CNWS. Een buitenuniversitaire gebruiker is het International Institute of Asian Studies (IIAS) te Leiden. De opleiding Talen en Culturen van Japan omvat 28 stafleden en ca. 330-350 studenten. De opleiding Talen en Culturen van China omvat ca. 50 stafleden en 330 studenten. Aankoop en -methodiek
De Japanse en Chinese collecties groeien nauwelijks. Zeer incidenteel worden stukken aangeschaft, bv. uit nalatenschappen van geleerden. Selectiecriteria
Vrijwel niet van toepassing. Middelen
Voor zover noodzakelijk komen de middelen uit het reguliere budget beschikbaar dat bestemd is voor het geheel van de domeincollecties Midden-Oosten, Hebraica en Semitica en JapansChinees. Aanwas anders dan door koop
Met enige regelmaat worden nieuwe publicaties geschonken door Japanse en Chinese geleerden. De criteria zijn niet anders dan die voor aankoop. Deselectie
De Japanse collectie bevat veelal unica, afkomstig van Ph.Fr. von Siebold en van andere japanologen. Deze collectie, geschonken door koning Willem III, vertoont een hechte samenhang met de andere Sieboldcollecties in Leiden. Tezamen vormen zij een unieke bron
van onderzoeksmateriaal. Het deselecteren van losse items zou niet alleen afbreuk doen aan dit geheel, maar ook direct de belangen van Onderwijs en Onderzoek schaden. De Chinese collectie bestaat voor het grootste deel uit papieren van Leidse sinologen en vormen als zodanig een deel van de universitaire geschiedenis. Het verwijderen van losse items schaadt de belangen van onderzoekers, die gedwongen zullen worden met een incomplete collectie te werken. 2.6.2.
Sinologische Bibliotheek: bijzondere Chinese collecties
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De oudste Chinese boeken zijn reeds in de 17de eeuw in de bibliotheek gekomen. Dat waren o.a. enkele boeken van Scaliger, Vulcanius en Vossius. In de 18de eeuw kwamen daar enkele boeken bij die waren geschonken door Theodorus Sas. Andere 18e eeuwse boeken zijn pas in de 19de eeuw in de bibliotheek gekomen, zoals een tiental boeken afkomstig van J.Th. Royer (1737-1807). Andere grotere aanwinsten in de 19de eeuw waren de 100 boeken van J.J. Hoffmann (1805-1878), 50 boeken van J.J.M. de Groot (1854-1921) enz. In 1886 waren er 283 titels (Catalogue de livres Chinois qui se trouvent dans la Bibliothèque de l’université de Leide, en het Supplement hierop van G. Schlegel uit 1883 en 1886). In 1930, bij de oprichting van het Sinologisch Instituut en de overname van de Chinese boeken uit de Universiteitsbibliotheek waren er ongeveer 850 titels, en in 1950 ongeveer 2.500 titels. Daarbij moet wel worden bedacht dat sommige “boeken” verzamelwerken zijn die weer zeer vele titels omvatten. In de late jaren 1930 zijn ook tientallen boeken uit de Ming dynastie (1368-1644) aangekocht. De oudere boeken hieronder zijn of worden in de Van Gulik Kamer geplaatst en krijgen de aanduiding VGK Collectie. Vrijwel alle 20ste eeuwse boeken komen niet in de Van Gulik Kamer maar staan in het gesloten magazijn. Sinds 1977 heeft de bibliotheek van het Sinologisch Instituut een aantal bijzondere collecties verworven die als zodanig in de Van Gulik Kamer worden bewaard: • De Van Gulik Collectie, aangekocht in 1977. Dit is de beroemde verzameling van de sinoloog, diplomaat en schrijver R.H. van Gulik (1910-1967). De totale collectie omvat ongeveer 2.500 titels met in totaal ongeveer 10.000 delen, en heeft ongeveer 45 unieke of zeer zeldzame boeken; • De Go Collectie, geschonken omstreeks 1990. Dit is een Chinese bibliotheek uit Indonesië met veel 19de eeuwse boeken; het is een zeer gevarieerde verzameling van 274 titels; • De Hulsewé collectie, geschonken in 1997. Dit zijn de boeken van prof. A.F.P. Hulsewé (1910-1993); deze boeken zijn ondanks doublures bijeengehouden uit eerbied voor zijn bijdragen aan de sinologie, en vanwege het uit zijn legaat ontstane fonds van de HulsewéWazniewski Stichting voor de bevordering van de sinologie in Leiden; deze collectie omvat 241 titels; • De Gützlaff collectie, geschonken door het Zendingshuis te Oegstgeest omstreeks 1980. Dit zijn boeken geschreven of vertaald door K.F.A. Gützlaff (1803-1851) en andere zendelingen uit de eerste helft van de 19de eeuw; ze zijn afkomstig van het Nederlands Zendeling Genootschap en Nederlands Bijbel Genootschap. Deze collectie omvat 109 titels; • De KNAG Collectie, geschonken door het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap in 2004. Dit zijn meest boeken afkomstig van vier 19de eeuwse Nederlandse sinologen (C.F.M. de Grijs, G. Schlegel, J. van der Spek en B.A.J. van Wettum) en daarnaast veel Christelijke boeken. De collectie omvat 252 titels. • Er is een langdurig bruikleen van het Museum van Volkenkunde in Leiden van ca. 150 Yao manuscripten in het Chinees (19e en 20ste eeuw), die echter alleen te raadplegen zijn door de hoogleraar en enkele leden van het bibliotheekpersoneel, niet door bezoekers.
Andere geschonken collecties zijn niet als zodanig bewaard, bijvoorbeeld de juridische boeken die in de 1970er zijn geschonken in de nalatenschap van professor van der Valk of de juridische boeken die na 1991 zijn geschonken uit de nalatenschap van J.J. Meijer. De speciale collecties zijn een belangrijke bron voor de volgende vakgebieden: • oude romanliteratuur, muziek en schone kunsten: Van Gulik Collectie; • vroege zending en Bijbelvertalingen: Gützlaff Collectie, KNAG Collectie; • recht uit Han en Tang dynastieën, archeologie en geschiedenis van westelijk China: Hulsewé collectie; • geschiedenis van de sinologie in Nederland, Chinezen in Indonesië, populaire romans, vroege zending, Chinees recht, en vele onderwerpen uit de sinologie: KNAG Collectie; • vele onderwerpen uit de sinologie, een schoolbibliotheek, een particuliere bibliotheek in Indië, volksliteratuur, schoolboeken: Go Collectie; • alle vakgebieden: VGK Collectie, Go Collectie, KNAG Collectie; • geschiedenis van het Chinese boek, boekdrukkunst enz.: alle collecties
Actuele omvang In de Van Gulik Kamer bevinden zich ca. 200 m boeken en tijdschriften. Een groot aantal boeken behorend tot de bijzondere collectie staat ook nog in het gesloten magazijn. Deze boeken zullen te zijner tijd naar de Van Gulik Kamer verplaatst worden.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL In de Oosterse collectie van de UB Leiden bevindt zich een aantal manuscripten en boeken uit China. Een catalogus van deze deelcollectie werd door Koos Kuiper in "Catalogue of Chinese and Sino-Western Manuscripts in the Central Library of Leiden University" (Leiden 2005) gepubliceerd.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties Er is geen andere Chinese bibliotheek in Nederland. Sommige andere bibliotheken hebben wel enkele oude Chinese boeken, die soms overlap vertonen. Bijvoorbeeld het Museum Meermanno heeft een klein aantal (minder dan 10) oude Chinese boeken, waarvan één boek ook in de KNAG collectie aanwezig is (vertaling van het Nieuwe Testament door J. Marshman uit 1822); de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag heeft ook enkele oude Chinese boeken die al in het Sinologisch Instituut aanwezig zijn, maar heeft ook aanvullingen, zoals de Bijbelvertaling van Morrison van 1823 die niet in Leiden is (behalve het Nieuwe Testament, dat gelijk is aan de editie van 1815 die wel aanwezig is) enz.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De bijzondere collectie van de Sinologische Bibliotheek is vooral van belang voor onderzoekers van Sinologie en Japanologie, en voor anderen die klassiek Chinees kunnen lezen.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De bijzondere collectie van de Sinologische Bibliotheek is een van de grootste in Europa, met een aantal unieke bestanden. Er komen regelmatig internationale bezoekers die van deze collectie gebruik maken, vaak ook uit China, Hong Kong en Taiwan.
Zwaartepunten
De Bijzondere Collectie van de Sinologische Bibliotheek is een brede collectie op het gebied van geestes- en sociale wetenschappen met betrekking op China, met name Chinese filosofie, religie, geschiedenis, taalwetenschap, literatuurwetenschap, kunst en materiële cultuur, culturele antropologie, recht, en politiek.
Fysieke staat De meeste boeken zijn in redelijke staat, maar ze dienen voorzichtig behandeld te worden. Alleen boeken die in de 19de eeuw op westers papier zijn gedrukt zijn soms erg kwetsbaar, bijvoorbeeld enkele boeken in de Gützlaff en KNAG collecties. Sommige boeken zouden opnieuw genaaid of geconserveerd moeten worden. Veel oude boeken worden nu in zuurvrije mappen geplaatst en komen op Chinese wijze te liggen op de planken.
Gebruik De oude boeken zijn niet uitleenbaar en inzage is alleen mogelijk in aanwezigheid van een bibliotheekmedewerker in de Van Gulik Kamer of in werkkamer 24. Als er een moderne herdruk of een microfiche is, wordt bij voorkeur daarvan gebruik gemaakt. Ter bescherming van de boeken worden bezoekers verzocht de handen te wassen voor gebruik. Bezoekers die langere tijd in Leiden verblijven krijgen meer vrijheden om bepaalde boeken in de leeszaal te bestuderen.
Ontsluiting •
•
• • • •
VGK collectie: kaartenbak, deels ook Chinabase (Sinol. VGK + Harvard Yenching nummercode en volgnummer); er is een aparte lijst van boeken van vroeg 19de eeuwse zending (tot 1867) (inclusief Christelijke boeken uit de Gützlaff collectie en de KNAG collectie); Van Gulik Collectie: verdeeld in A (klassieken), B (literatuur), C (romans), D (muziek) en E (overig, kunst) en T (verzamelwerken); verschillen in de ontsluiting: voor de delen B, C, D zijn er catalogusboekjes door Van Gulik; voor de delen C, D, en deels E is er een catalogus van de IDC microfiches door John Ma en Joyce Wu (Part 1, 3, 2) en er zijn kaarten in de kaartenbak; deze boeken staan ook op microfiche; deel E staat ook deels op een index van Ma (no. 1-200), en deels op een lijst van Ma (no. 210-354); voor deel A is er geen catalogus (dit zijn meest Japanse herdrukken van Chinese klassieken); voor deel T (verzamelwerken) zijn er 33 catalogusboekjes door Van Gulik; een zeer klein deel van de boeken is in Chinabase opgenomen (Sinol. v. Gulik + nummer); Go Collectie: kaartenbak, lijst (afstudeerscriptie), deels in Chinabase opgenomen (Sinol. Go 1 enz.); Hulsewé collectie: lijst en Chinabase (Sinol. Huls.1 enz.); Gützlaff collectie: lijst en Chinabase (Sinol. Gutz 1 enz.); KNAG collectie: lijst en Chinabase (Sinol. KNAG 1 enz.).
Collectievormingsprofiel Aanwas van de collectie is vrijwel niet aan de orde. Er is alleen een relatie met sinologie en japanologie. Deselectie
Enkele driedubbelen uit KNAG worden mogelijk verkocht. Er is een lijst gemaakt. Er zijn ook doublures, maar die worden in de regel niet gedeselecteerd, maar ingevoerd als tweede exemplaar. De meeste boeken in de Van Gulik Kamer moeten beschikbaar blijven en kunnen niet elders worden ondergebracht. Mogelijk kunnen sommige dubbele verzamelwerken uit de Van Gulik
Collectie elders worden ondergebracht (bijv. Sibu congkan); Van Guliks (dubbele en niet zeldzame) 24 dynastieke geschiedenissen staan in hun houten kisten als decoratie in de leeszaal. Er zijn geen onderdelen die mogelijk in andere collecties passen. Wel zijn de enkele Japanse en Maleise boeken die behoorden tot de KNAG collectie overgedragen aan japanologie en het KITLV. Enkele handschriften van De Grijs zijn naar de UB gegaan en geplaatst bij zijn andere handschriften.
