2 juni Nieuwsbrief van de Koninklijke Vlaamse Mycologische Vereniging. V.U. D. Minnebo Kleine Molenstraat Overmere

Sporen 2008/2

België - Belgique

juni 2008

2600 Berchem 1/2

Nieuwsbrief van de Koninklijke Vlaamse Mycologische Vereniging

P.B.

8/4784

V.U. D. Minnebo Kleine Molenstraat 19 9290 Overmere Verzending: C. Van Lommel Jozef Verbovenlei 34 2100 Deurne 03/322 64 06 Afgiftekantoor: Berchem 1/2 Erkenningsnummer P508807

SPOREN

De gegevens op het adresetiket zijn opgenomen in een geautomatiseerd gegevensbestand. Ieder lid kan de gegevens over zichzelf inzien bij de ledenadministratie.

Nieuwsbrief van de

Jaargang 1 - Nummer 2 - Juni 2008

COLOFON SPOREN is een uitgave van de KVMV, de Koninklijke Vlaamse Mycologische Vereniging vzw Afdelingen: Antwerpse Mycologische Kring (AMK), Mycologische Werkgroep Limburg (Mycolim), Oost-Vlaamse Mycologische Werkgroep (OVMW) en Zelfstandige Werkgroep voor AmateurMycologen (ZWAM). Voorzitter: Ruben Walleyn Predikherenstraat 37, 8750 Wingene - 051/65 89 80 - [email protected] Ondervoorzitter: Bernard Declercq Axelsvaardeken 28, 9185 Wachtebeke - 09/345 03 56 - [email protected] Penningmeester: Lieve Van Boeckel-Deceuninck Berten Pilstraat 20, 2640 Mortsel - 03/455 92 79 - [email protected] Secretaris: Peter Verstraeten Draverstraat 29, 9810 Nazareth - 09/385 41 74 - [email protected] Ledenadministratie: Myriam de Haan Leopoldstraat 20, bus 1.1, 2850 Boom - 03/888 75 14 - [email protected] Overige bestuurders: André De Kesel, Haesaertsplaats 15, 2850 Boom - 02/260 09 38 - [email protected] Gut Driesen-Tilkin, Kruisheideweg 32, 3520 Zonhoven - 011/72 59 24 - [email protected] Luc Lenaerts, Fonteinstraat 8, 3560 Lummen - 013/52 34 99 - [email protected] Roosmarijn Steeman, Dennenlaan 13, 2500 Lier - 0485/68 88 48 - [email protected] Sven Terclavers, Meerstraat 26, 3320 Meldert - 0486/57 32 68 - [email protected] Internet: AMK: www.kamk.be Mycolim: www.mycolim.be ZWAM: www.zwamleuven.org FUNBEL Secretariaat: EmileVandeven , Opperveldlaan 14, B-1800 Vilvoorde, 02/267 74 18. Lidmaatschap KVMV 2008: bedraagt 18 euro, gezinslidgeld 20 euro, te storten op rekening 737-0187576-21 van de Koninklijke Vlaamse Mycologische Vereniging te Antwerpen. De nieuwsbrief Sporen (4 maal/jaar) en Sterbeeckia zijn inbegrepen in het lidgeld.


Verantwoordelijke uitgever: Danny Minnebo, Kleine Molenstraat 19, 9290 Overmere Verzending: Christine Van Lommel, Jozef Verbovenlei 34, 2100 Deurne Redactieleden: Georges Buelens, Robert De Ceuster, Gut Tilkin, Wim Veraghtert en Peter Verstraeten Eindredactie en layout: Danny Minnebo - 09/367 95 49 - [email protected] Alle leden kunnen publiceren in Sporen. Artikels worden ingestuurd via deze bovenstaande mail. Eventuele foto’s of figuren in de tekst worden best nog eens afzonderlijk meegestuurd als beeldbestand, zoals bijvoorbeeld .jpg. Teksten voor de volgende Sporen graag indienen bij de redactie vóór 1 augustus 2008.

Sporen wordt gerealiseerd met steun van het Provinciebestuur van Antwerpen.

COPYRIGHT © Het copyright voor tekst en illustraties van de artikels berust bij de Koninklijke Vlaamse Mycologische Vereniging (KVMV). Auteurs behouden het recht om de eigen tekst en illustraties voor andere doeleinden te gebruiken. Het is niet toegestaan volledige of gedeelten van artikels of illustraties over te nemen zonder toestemming van de redactie.

ISSN 2030-367X

1

Jaargang 1, nummer 2

Editoriaal

Juni 2008

NIEUWSBRIEF VAN DE KONINKLIJKE VLAAMSE MYCOLOGISCHE VERENIGING

Geachte leden, Hierbij het tweede nummer van Sporen. De redactie dankt jullie voor de opbouwende reacties en kritieken, de raad van bestuur is al overtuigd dat de nieuwsbrief op het goede spoor zit. Alle opmerkingen, en natuurlijk ook allerhande kopij, blijven van harte welkom. Artikels voor Sterbeeckia worden verwacht ten laatste half september; hoe meer, hoe liever. Momenteel telt onze vereniging 301 leden, waarvan 80 familielidmaatschappen; een aantal late betalers kunnen dit aantal nog doen stijgen. De verdeling volgens de afdelingen is als volgt: AMK 117, ZWAM 77, OVMW 42 en MYCOLIM 17. Verder 48 buitenlandse en Waalse leden die niet voor een afdeling hebben gekozen. De Algemene Vergadering telt 33 leden: 29 leden die de afdelingen afvaardigen, 2 leden die Natuurpunt vzw vertegenwoordigen en 2 leden die de Nationale Plantentuin vertegenwoordigen. In de colofon vind je nu de juiste samenstelling van de Raad van Bestuur; in het vorige nummer waren daar nog enkele foutjes in geslopen. Een exemplaar van de statuten van de KVMV (BS 23/4/2008) en ons huishoudelijk reglement zullen met de volgende Sterbeeckia worden meegestuurd. Het programma van de geslaagde Vlaamse-Mycologen-Dag te Meise was erg gevuld en interessant; de inhoud van de meeste lezingen en verhalen wordt verwerkt in artikels voor Sporen of Sterbeeckia. Een verslag van deze belangrijke activiteit vind je trouwens verder in dit nummer; een foto-impressie staat op de webstek van Mycolim. Volgend jaar wordt de mycologendag in Limburg georganiseerd. Tevens in dit nummer een verslag van de eerste KVMV-excursie; de deelname was niet

Sporen

erg groot, maar de ‘buit’ was – gelet op





2008/2







het weer – niet slecht. De weergoden zorgden weer voor verrassingen en nieuwe records, met een wisselende voorjaarsfunga voor gevolg. Voor sommige Grote aderbekerzwam (foto R. Steeman)

soorten, zoals Grote aderbekerzwam

(Disciotis venosa) bleek 2008 wel een goed jaar. Nu de zomer in zicht is, kijken we weer uit naar russula’s, boleten en ander fraais. Veel plezier tijdens de excursies! Ruben Walleyn voorzitter















































Sporen

2

D = dagexcursie, V = voormiddag, N = namiddag

Contact: Ruben Walleyn (051/65 89 80)

zondag 06.07.08 - AMK (D) Grotenhoutbos, Gierle. Samenkomst om 9.45 u. aan de kerk van Vosselaar. Bereikbaar via de E313 tot Ranst, daar richting Eindhoven/Turnhout (A21/E34), neem afrit 22 Beerse, dan de N132 naar Vosselaar. Contact: Chris Janssens (014/21 67 49)


zaterdag 19.07.08 - OVMW (V) Astenedreef, Deinze. Bijeenkomst om 9.30 u. op de parking van het vakantiecentrum De Ceder, Parijsestraat 34 Astene (Deinze); E17 afrit 7 Deinze, rechtsaf, tot aan de eerste lichten, rechtsaf de Karrewegstraat, na enkele honderden meter linksaf de Parijsestraat in. Het vakantiecentrum bevindt zich op de rechterkant van de weg. Contact: Eddy Saveyn (09/380 03 00)




zaterdag 16.08.08 - AMK (D) “Het Steengelaag” te Stekene en “Het Panneweel” te Sint-Gillis-Waas (Meerdonk). Volg vanaf AntwerpenL.O. de E34 (expressweg) tot afrit 11 (Stekene). Neem de N403 richting Sint-Niklaas. Na 1 km (d.i. 500 m na de 2e rotonde) rechtsaf (Drieschouwen). Volg die weg naar centrum van Stekene (2,5 km). Volgende rotonde rechtdoor (Oost-Eindeken, wordt verderop Polenlaan). In het centrum, waar Polenlaan overgaat in Dorpsstraat (met rechts de Kerkstraat), neem iets verder links de Stadionstraat (d!), die uitloopt op Oud Station. Afspraak op de parking om 9.45 u. (ong. 4 km vanaf afrit E34) Contact: Hugo De Beuckeleer (0478/50 96 35)





zaterdag 23.08.08 - OVMW (D) zaterdag 19.07.08 - AMK (D) (V) Galgebossen, Elverdinge (Ieper); samenkomst om 9.30 u. aan de kerk van Elverdinge, gelegen langs de N8 (baan Veurne - Ieper). (N) Bardelenbos, Krombeke (Poperinge). Contact: Pol Debaenst (058/31 39 69)

Staatsbos Lozerheide te Bocholt. Bijeenkomst om 9.45 u. aan de kerk van Kaulille. Bereikbaar via E313 uitrit 25, dan N141, dan N73 tot Peer, daar richting KaulilleHamont. Contact: Piet Bormans (011/64 23 92)







zondag 24.08.08 - AMK (D) zaterdag 02.08.08 - OVMW (V) “Dombergstraat” en “Bels lijntje” te Turnhout. Bereikbaar via de ring rond Turnhout, dan de N119 richting Baarle-Nassau (Baarle-Hertog). ± 4 km (?) verder op deze weg, samenkomst om 9.45 u. in het begin van de “Dombergstraat”. Contact: Guy Le Jeune (03/658 54 31)

Burkel, Maldegem. Samenkomst om 9.30 u. aan het hotel Eikenhof, op de grens van Knesselare en Maldegem. E40 afrit 11 Aalter, N44 richting MaldegemKnokke. Contact: Etienne Vanaelst (09/374 59 86)





zondag 03.08.08 - AMK (D) zaterdag 30.08.08 - OVMW (D) “Hof van Coolhem” te Puurs. Bereikbaar via de N16 (Willebroek-Temse); ter hoogte van Puurs - parochie Kalfort (km 15.3) afslaan aan kruispunt met lichten richting "Eikse Amer 2 km" (naar links vanuit Temse, naar rechts vanuit A12). In deze straat (Kleine Amer) na 100 m rechtsaf = Vijverstraat;1 km volgen tot aan parking bij ingang domein hof van Coolhem. Afspraak 9.45 u.





Sporen

























Brakelbos, Brakel (V). Samenkomst om 9.30 u. kerk van Opbrakel. + Muziekbos, Ronse (N). Samenkomst aan taverne “De boekzitting” om 14.00 u. Contact: - voormiddag: Jos Schoutteten (055/42 20 01) - namiddag: Willy Termonia (055/21 86 90)






























2008/2

3

gangspoort aan rechterzijde; parkeren in de Eedstraat. Contact: Paul Van der Veken (09/222 93 24)

zaterdag 30.08.08 - Mycolim (V) Provinciaal Domein Nieuwenhoven, Sint-Truiden. Samenkomst om 9.00 u. op de parking van het Domein Nieuwenhoven. De ingang naar het domein ligt op de N722 op ongeveer 1 km richting Sint-Truiden vanaf de kerk van Kortenbos. Contact: Hugo Vanderlinden (0475/67 20 88)




zaterdag 13.09.08 - ZWAM (D) De Wouwers - Hoge vijvers te Arendonk (ganse dag). Afspraak om 9.30 u. N118 Retie – Arendonk, brug autostrade afrit 26. Gids: Luk Peeters




zondag 31.08.08 - AMK (D)




“Dworp”, samenkomst om 9.45 u. aan de kerk van Dworp. Bereikbaar via de A12, Brusselse ring (R0) tot afrit 20 Huizingen, dan de Alsembergse steenweg richting Dworp. Contact: Roosmarijn Steeman (0485/68 88 48)

zondag 14.09.08 - AMK (D) “Averbodese bossen” te Averbode. Samenkomst om 9.45 u. op de parking recht tegenover de Abdij. Deze excursie verloopt samen met de leden van de Brusselse Mycologische Kring. Contact: Jos Volders (014/54 91 44)




zondag 31.08.08 - ZWAM (N)




Meerdaalbos te St-Joris-Weert (Oud-Heverlee). Afspraak om 14.00 u op de parking langs de Weertsedreef, nabij Herculesdreef. Gids: Henri Vranckx

zaterdag 20 - zaterdag 27.09.08 - KVMV Werkweek te Heer-sur-Meuse. De inschrijvingen werden ondertussen afgesloten en het programma van de werkweek zal aan de deelnemers worden toegezonden. Geïnteresseerden die toch nog willen deelnemen, dienen hun overnachtingen en maaltijden zelf rechtstreeks met het vakantiecentrum Domaine de Massembre te bespreken en te boeken. Neem echter steeds eerst contact op met de organisator, Guy Le Jeune (03/658 54 31).




zaterdag 06.09.08 - KVMV (D) Nietelbroeken, Diepenbeek en Bellevuebos, Kortessem. Samenkomst om 9.30 u. op de carpoolparking van Diepenbeek. Op de E313 richting Luik de afrit 30 nemen. Op het einde van de afrit de N76 nemen naar links, richting Diepenbeek. 200 m verder, even voorbij de oprit naar Antwerpen, ligt aan de linkerkant de carpoolparking. Dit is een KVMV-dagexcursie waarop alle mycologen uitgenodigd worden. Contact: Ronny Boeykens (0477/39 54 57)




zondag 21.09.08 - OVMW (D) Péruwelz. Samenkomst om 9.30 u. aan de basiliek van Notre Dame de Bonsecours. Vanuit Gent de N60 tot in Péruwelz, dan wegwijzers volgen Bon Secours. Vanuit Brussel: ring R0/E19 richting Charleroi tot in Nijvel, daar E19 richting Mons, tot aan de splitsing E19/E42, daar E42 richting Doornik, afrit 29 Péruwelz, naar Péruwelz, dan wegwijzers volgen Bon Secours. Contact: Bernard Declercq (09/345 03 56)




zaterdag 6.09.08 - ZWAM (N) Rodebos te Ottenburg (Huldenberg). Afspraak om 14.00 u. op de parking bij het bos, inrit Leuvensebaan. Gids: Jos Monnens

Deze excursie gaat door op zondag en niet op zaterdag en is in samenwerking met de Soc. Myc. de France)




zaterdag 13.09.08 - OVMW (V)


Domein de Ghellynck, Zwijnaarde. Samenkomst om 9.30 u. aan het domein. Vanuit Gent richting Oudenaarde, Oudenaardse steenweg, Grote Steenweg Noord tot kruispunt Hutsepot (lichten). Links afslaan richting Zwijnaarde; na 150 m rechts Eedstraat. Na 200 m in-





2008/2























zondag 21.09.08 - ZWAM (N) Natuurreservaat Catselt te Scherpenheuvel-Zichem. Afspraak om 14.00 u op de parking Hoornblaas 107. Gids: Robert De Ceuster































Sporen

4




men, afrit Tervuren, aan de lichten linksaf richting Tervuren; (ong. 2,5 km) aan het grote ronde punt niet de richting Tervuren of Leuven nemen, maar rechtdoor tot bijna aan het koloniënpaleis. Ong. 100 m vóór het paleis rechtsaf, tot aan de kazerne Panquin. De St.Hubertuskapel staat daar aan de linkerkant van de weg. Contact: Peter Verstraeten (09/385 41 74)

zaterdag 27.09.08 - Mycolim (V) Teut, Zonhoven. Samenkomst om 9.00 u. aan de private parking van de Holsteenhoeve, Holsteenweg 28 te Zonhoven. Vanuit het centrum de richtingwijzers voor de Holsteen volgen. De wandeling vertrekt aan de vroegere zandwinning in de Hengelsbroekweg. Contact: Gut Tilkin (011/72 59 24)




zaterdag 27.09.08 - ZWAM (N)




Domein Horst te Sint-Pieters-Rode (Holsbeek). Afspraak om 14.00 u. op de parking van het kasteel van Horst, Horststraat. Gids: Georges Buelens

zaterdag 27.09.08 - OVMW (D) Park, Tervuren. Samenkomst om 9.30 u. aan de SintHubertuskapel in het park. Brussel ring R0 richting Na-

De bijeenkomsten in Gent gaan door om 10.00 u. in het Laboratorium plantkunde van de Universiteit Gent, K.L. Ledeganckstraat 35, 2e verdieping. Ingang gemakkelijkst via de plantentuin. De bijeenkomsten in Antwerpen gaan door in de Bioruimte van de UA, Groenenborgerlaan 171 te 2020 Antwerpen; aanvang telkens om 20.00 uur, tenzij anders vermeld. Vóór iedere vergadering (behalve bestuurlijke vergaderingen) is er vanaf 19.30 uur gelegenheid om boeken uit de bibliotheek te ontlenen.

Mycologische werkgroep (determineren in groep werkt altijd beter!)

zaterdag 05.07.08 - OVMW (Gent) Verslag van de vergadering van de Raad van Bestuur van KVMV van 1 juli, ideeën voor de samenwerking met de andere afdelingen binnen KVMV, determineren en bespreken van vondsten, mikroscopie van korstzwammen en verwanten, literatuuroverzicht, varia.




dinsdag 09.09.08 - AMK (Antwerpen) André de Haan stelt twee nauw verwante geslachten voor: Mosklokjes en Breeksteeltjes. Na deze avond zal u ze nooit meer door elkaar halen.




dinsdag 26.08.08 - AMK (Antwerpen)




Determinatie-avond Myxomyceten. Breng zelf materiaal mee en onder begeleiding worden de vondsten op naam gebracht.

dinsdag 16.09.08 - AMK (Antwerpen) Mycologische werkgroep (determineren in groep werkt altijd beter!)




dinsdag 02.09.08 - AMK (Antwerpen)





Sporen

















⊳ 





































2008/2

5

Cedergrondbekerzwam (Geopora sumneriana) te Diest Robert De Ceuster, Kloosterbergstraat 34, 3290 Diest


Het is nu reeds enkele jaren dat we 2 vindplaatsen van de Cedergrondbekerzwam kennen in Diest. Beide vindplaatsen zijn dicht bij elkaar gelegen. De ene op het provinciaal domein “Halve Maan”, de andere op het stadskerkhof. Over beide vindplaatsen en vondsten is reeds eerder een artikel in de Heksenkring van de ZWAM verschenen. Het is echter zeer opvallend dat we de Cedergrondbekerzwam de jongste jaren steeds vroeger aantreffen. In dit artikel willen we graag eens onderzoeken of het iets te maken kan hebben met de steeds warmer wordende winters (opwarming van de aarde?).

aangetroffen op het kerkhof van Diest, dit keer bij een Blauwe atlasceder (Cedrus atlantica f. glauca). Aldus kon de soort in deze omgeving verder worden geobserveerd. Elk jaar daaropvolgend vond ik de Cedergrondbekerzwam op een vroegere datum. Kijk maar even naar het lijstje. 2002-03-30 (Halve Maan) 2003 Geen vondst, perkje omgewoeld. 2004-03-21 (Kerkhof) 2005-03-13 (Kerkhof)

Cedergrondbekerzwam (foto R. De Ceuster)

2006-03-12 (Kerkhof) De eerste keer dat we de Cedergrondbekerzwam

2007-02-22 (Kerkhof)

vonden was in 2002. Die vindplaats was op de

2008-02-05 (Kerkhof)

Halve Maan onder een Himalayaceder (Cedrus

2008-03-15 (Halve Maan) opnieuw gevonden na 6 jaar afwezigheid (± 100 st.).

deodara). Het was niet mijn gewoonte om reeds vroeg op het jaar op de Halve Maan naar padden-

Het valt zeker op, dat het moment van het vinden

stoelen te zoeken omdat, ondanks het groot aantal

van de eerste exemplaren steeds vroeger in het jaar

soorten dat er reeds gevonden was (252), er door-

valt. Natuurlijk is het belangrijk om de vroegste

gaans weinig soorten te vinden zijn tijdens de laat-

exemplaren te vinden om een datum te kunnen

ste dagen van de winter of het begin van de lente.

vaststellen van het eerste verschijnen. Soms had ik

In 2002 echter vond ik zeer toevallig een 20-tal

de indruk dat ik al een paar dagen te laat was, want

exemplaren op 30 maart. Het volgend jaar konden

er waren al zwammen die hun beste dagen hadden

geen waarnemingen worden gedaan door verstoring

gehad.

van de bodem. Gelukkig werd een jaar later een

Ik kon dit jaar ook vaststellen dat er over een vrij

tweede vindplaats van de Cedergrondbekerzwam

lange periode nog nieuwe exemplaren te voorschijn





2008/2





















































Sporen

6

kwamen.

ningsdatum later valt dan op het kerkhof, kan ook

Klimaatgegevens

worden verklaard door een temperatuursverschil.

Op de website van het KMI kon ik 2 (slechts 2!) grafieken terugvinden die de invloed van het klimaat (in dit geval de temperatuur) op het tijdstip van verschijnen zouden kunnen verklaren: 2006 en 2007. Het is algemeen geweten dat het klimaat aan het veranderen is en dat de gemiddelde temperatuur

Op het kerkhof liggen meer stenen die de warmte gemakkelijker opnemen en langzaam vrijgeven tijdens de nacht, waardoor we er kunnen van uit gaan dat de gemiddelde temperatuur er hoger ligt dan in de Halve Maan, waar er kiezel op de paden ligt.

stijgt. Zo ook voor 2006 en 2007.

Het lijkt er alleszins op dat de temperatuur in de

Op de grafieken is te zien dat december 2006 veel

periode december - januari verantwoordelijk is voor

warmer was dan normaal en dit geldt eveneens voor

het al dan niet vroeg verschijnen van deze zwam-

januari 2007. Uit het bovenstaand vindlijstje blijkt

men. Uiteraard zijn andere invloeden niet uit te

In onderstaande grafieken vinden we het temperatuursverloop over de maanden van het jaar in 2006 (grafiek 1) en 2007 (grafiek 2), met eveneens de gemiddelden en de extremen.

Grafiek 1: 2006

Grafiek 2: 2007

dat ook in 2007 de Cedergrondbekerzwammen,

sluiten, zoals o.a. de neerslag. Het is waarschijnlijk

tegenover de vorige jaren, zeer vroeg te voorschijn

veel gecompliceerder dan dat alleen de temperatuur

kwamen. Ook dit jaar (2008) waren ze weer veel

hierbij een rol zou spelen.

vroeger, maar de temperatuur in december 2007

Dit zou echter een veel grondiger onderzoek en

was niet veel hoger dan de langjarige gemiddelde

nazicht van weerkundige gegevens vergen dan dit

temperatuur. In januari 2008 echter was de gemid-

artikel beoogt.

delde temperatuur 6,5 °C (normaal 2,6 °C). Van 11 tot 18 januari was het zelfs 8,5 °C gemiddeld, tegenover 3,1 °C normaal.

Het is voor mij spannend afwachten wat er volgend jaar zal gebeuren: zullen we deze zwammen vroeger of later te zien krijgen? Op tijd gaan kijken is de

De neerslag tijdens de maand januari was normaal.

boodschap.

Dat op het domein van de Halve Maan de verschij



Sporen
























































2008/2

7 Literatuur: De Ceuster R. (2002) Een bijzondere voorjaarsvondst (Cedergrondbekerzwam - Geopora sumneriana) - De Heksenkring 21(2): 29-31. De Ceuster R. (2004) Een voorjaarsvondst: de Cedergrondbekerzwam Geopora sumneriana (Cooke) M.Torre - De Heksenkring 23(2): 22-25. Keizer G. (1997) Paddestoelenencyclopedie. Rebo Productions. Phillips R. (1981) Paddenstoelen en schimmels van West-Europa. Spectrum.

Neem nu eens zo’n kleintje ... Leo Noten, Oude Watertorenstraat 17, 3930 Hamont Lucrèse Van Nieuwerburgh, Vinkenstraat 22, 8530 Harelbeke Foto’s : Lucrèse Van Nieuwerburgh


Is het nu Mycena vitilis of Mycena filopes? Wat is het verschil? Op veel excursies komen deze vragen vaak terug. En natuurlijk verwacht men dan een duidelijk antwoord en een juiste determinatie op het veld, wat niet altijd eenvoudig is.

We kunnen wel benaderend beschrijven hoe ze er macroscopisch uitzien, maar het blijven echter kenmerken die van de ene soort naar de andere over-

daarna met de microscoop aan de slag te gaan. Hoed

gaan. Indien we de vondst wensen op te nemen in

De

Nederlandse

een vindlijst of inventarisatie, is microscopie nood-

naam voor Mycena

zakelijk. Daarmee zijn de soorten duidelijk te

vitilis is Papilmy-

onderscheiden en heb je zekerheid.

cena

en

meteen

hebben we al een goed

kenmerk

voor deze soort. De hoed is conisch tot plat en heeft bijna altijd een papil in het centrum. De kleur ervan is donker roodbruin Foto 1. M. vitilis : hoedjes

tot lichtbruin. De

Na deze aanloop wagen we ons eerst aan een

hoedrand is bleek

poging tot een macroscopische beschrijving om

tot wit en wipt vaak





2008/2





































Foto 2. M. vitilis : habitus

















Sporen

8

wat omhoog.

Microscopie

Mycena filopes (Draadsteelmycena) heeft een eer-

Mycena filopes:

der klok- tot komvormig hoedje zonder papil, maar

• de cheilocystiden zijn wrattig, clavaat, soms

met een min of meer duidelijke umbo. De kleur

met korte uitsteeksels en over het algemeen

kan roodbruin tot

weinig gesteeld (zittende cheilocystiden);

iets rozebruin zijn en naar de rand toe soms wit. Er bestaat

zelfs

een

zwarte variatie van Mycena filopes! Bij

volwassen

exemplaren zal de bleke hoedhuid opFoto 3. M. filopes: habitus

breken in kleine Foto 4. M. filopes: cheilocystiden

vezeltjes. Daardoor lijkt de hoed berijpt.

• aan de steelhyfen (caulocystiden) zien we op-

Meteen hebben we al een aantal problemen: wan-

vallende, verdikte uiteinden.

neer wordt conisch klokvormig en gaat een papil over in een umbo en wanneer is de kleur lichter of donkerder? Lamellen De lamellen zijn bij de twee soorten wit. Steel De steel is bij beide soorten lang, dun en flexibel. Maar de steel van Mycena vitilis is, in verhouding tot het soms kleine hoedje, eerder wat dikker en kronkelt vaak. De steel van Mycena filopes kan erg lang en dun zijn. Vandaar de Nederlandse naam Draadsteelmycena. Groeiplaats Beide Mycena’s houden van bladresten, humus en

Foto 5. M. filopes: caulocystiden

afgevallen takjes. Voor Mycena filopes mag het zowel naald- als loofhout zijn. Deze soort groeit ook

Die verdikte uiteinden aan de steelhyfen, de zitten-

tussen gras.

de cheilocystiden en het ontbreken van pleurocysti-





Sporen





















































2008/2

9 den maken het verschil met Mycena metata. De

Soorten in deze sectie die we vaak vinden:

cheilocystiden van deze laatste (bv. 32 - 51 × 13 -


Mycena arcangeliana (Bundelmycena): soms

29 µm) zijn merkelijk groter dan deze van Mycena

onaangename geur bij plukken en jodoformgeur

filopes. (bv. 18 - 28 × 12 - 20,5 µm).

bij uitdrogen;


Mycena chlorantha (Groene mycena): geur bij

Mycena vitilis:

uitdrogen; een soort van onze kuststreek;

de cheilocystiden zijn glad, variabel van vorm,


Mycena filopes (Draadsteelmycena): vaak sterke

soms met vingervormige uitsteeksels.

jodoformgeur bij verse exemplaren, zeker bij uitdrogen of na opsluiten in een doosje;


Mycena flavescens (Geelsnedemycena): geur bij uitdrogen;


Mycena metata (Dennenmycena): lichte geur, soms enkel bij uitdrogen;


Mycena mirata (Gestreepte schorsmycena): geen uitgesproken geur. Mycena vitilis (Papilmycena) behoort tot de sectie Fragilipedes, de grootste sectie van het geslacht Foto 6. M. vitilis: cheilocystiden

Mycena:

Secties Wegens hun eigenschappen zijn deze zwammetjes ondergebracht in twee verschillende secties van het

• de soorten vertonen variabele kenmerken; • deze Mycena’s hebben nooit een jodoformgeur, maar sommige soorten ruiken wel nitreus of

geslacht Mycena.

raphanoïd; Mycena filopes behoort tot de sectie Filipedes.

• allemaal hebben ze gladde cheilocystiden, soms

Enkele kenmerken van deze sectie:

met vingervormige uitsteeksels.

• slanke paddenstoelen met opstijgende lamellen die smal aangehecht zijn en nogal dicht op elkaar staan;

Soorten in deze sectie die we vaak vinden:


Mycena abramsii (Voorjaarsmycena)

sterke


Mycena aetites (Grijsbruine mycena)

jodoformgeur, soms vers waar te nemen of soms


Mycena leptocephala (Stinkmycena)

• een

aantal

soorten

hebben

een

na opsluiten in een doosje of bij uitdrogen;


Mycena polygramma (Streepsteelmycena)

• de cheilocystiden zijn clavaat, peervormig of blaasachtig

en

bedekt

met

wratten

of


Mycena vitilis (Papilmycena)
Mycena zephirus (Roestvlekkenmycena)

uitsteeksels;

• sommige soorten hebben pleurocystiden.





2008/2





















⊳ 

































Sporen

10

Een nieuwe Glimmerinktzwam voor Vlaanderen: Coprinus saccharinus Romagn. (Parelglimmerinktzwam) André de Haan, Leopoldstraat 20/3, 2850 Boom


Hoewel op zondag 11 mei de mycologische ver-

Hoewel overal zeldzaam, wordt de soort verder

wachtingen, na een zonnige, warme en droge

nog gemeld in Oostenrijk, Duitsland, Spanje,

week, niet erg hooggespannen waren, leverde de

Tsjechië, Frankrijk en Noorwegen. Toch denk ik

AMK-excursie in “Het Rot” te Antwerpen Linker-

dat ze minder zeldzaam is, maar mogelijk niet her-

oever toch een interessante Inktzwam op.

kend wordt. Daarom hierbij een oproep om collecties van C. micaceus, met wat gladdere stelen,

Een groepje micaceus-achtige vruchtlichamen,

microscopisch te controleren. De bijgevoegde be-

groeiend aan de voet van een berk, vertoonde een

schrijving en vergelijkende tabel kunnen helpen

vrij gladde steel, wat deze soort uitsloot. De micro-

deze, toch wel sterk gelijkende, soorten te onder-

scopische controle bevestigde het ontbreken van

scheiden.

de, voor C. micaceus (Gewone glimmerinktzwam), kenmerkende lageniforme caulocystiden (fig. 1),

Korte beschrijving van de collectie uit Het Rot.

maar toonde tot mijn verbazing niet de verwachte

Antwerpen Linkeroever, Het Rot, C5.25.24,

ellipsoïde sporen van C. truncorum (Gladstelige

11/05/2008, AdH08002.

glimmerinktzwam), een soort die vroeger ook in Een tiental exemplaren, verspreid tot wat gegroe-

Het Rot werd aangetroffen (de Haan 1998). De

peerd, op slijkerige bodem en begraven rottend

sporen hadden, voor een deel althans, de typische

hout, onder Berk en Wilg.

mijtervorm (fig. 2), kenmerkend voor deze van C. micaceus. Met deze combinatie van kenmerken

Hoed: eerst smal parabolisch tot halfbolvormig,

kom je dan uit op Coprinus saccharinus (Parel-

later spreidend tot vlak, 20-30 mm diameter, soms

glimmerinktzwam) een soort beschreven door

met zwakke umbo, oppervlak sterk gevoord, rand

Henri Romagnesi (1976). Ook in Nederland werd

getand, okerbruin met rosbruin centrum, oud bleek

deze soort aangetroffen, waarover de betreurde

grijsbruin met rossig centrum; jong bedekt met

Coprinus-specialist Cees Uljé (2005) aanhaalt dat

fijnkorrelig, wittig velum, dat zeer vlug verdwijnt,

ze intermediair is tussen C. micaceus en C. trunco-

de volwassen exemplaren kaal.

rum. Een stelling die nog wordt versterkt door

Plaatjes: dicht opeen, parallel, niet buikig, eerst

onze collectie, daar het mijtervormige karakter van

vaalwit later paarsbruin tot zwartbruin, snel ver-

de sporen hier sterker aanwezig is dan bij het mate-

vloeiend vanuit de rand; rand fijn gewimperd en

riaal van de Nederlandse collectie (fig. 3) en bij het

bleek.

type afgebeeld door Romagnesi (fig. 4).

Steel: cilindrisch, 30-50 × 3-5 mm, naar onder toe





Sporen





















































2008/2

11

Fig. 1. Coprinus micaceus, caulocystiden; fig. 2 – 5 Coprinus saccharinus, 2: sporen (coll. Het Rot), 3: sporen naar Romagnesi, 4: sporen naar Uljé, 5: steelcortex met velumhyfen (coll. Het Rot); maatstreep = 10 µm.

iets verbreed tot 4-6 mm, eerst wit, later beige tot

Velum: op de hoed met bolvormige, dunwandige,

beigebruin, wat overlangs gestreept, vooral boven-

kleurloze cellen, vrij of verbonden door smalle,

aan iets viltig, kaal naar de basis.

wat kronkelige, diverticulate hyfen.

Sporen: zwartbruin met iets paarse tint in massa; 7-

Steelcortex: met evenwijdige, 4-8 µm brede,

9 × 4,5-5,5 × 5-6,5 µm, ellipsoïd tot subovoïd in

gladde, kleurloze hyfen; in de bovenste helft be-

zijaanzicht, ovoïd tot submitiform in vooraanzicht,

dekt met kronkelige, vertakte, 2-4 µm brede

met 1-1,5 µm brede, iets tot duidelijk afgeknotte

velumhyfen, glad en kleurloos, met talrijke, late-

kiemporie; donker paarsbruin in water, glad.

rale, vingervormige uitgroeisels, bij jonge exem-

Pleurocystiden: schaars, ellipsoïd, blaasvormig,

plaren met bolvormige eindcellen (fig. 5), identisch

60-120 × 40-60 µm, kleurloos, dunwandig.

aan de velumcellen op de hoed, maar vlug collaps

Cheilocystiden: zeer talrijk, subsferisch tot obo-

en bij volwassen exemplaren niet meer te onder-

voïd, 40-100 × 30-60 µm, kleurloos, dunwandig.

scheiden.





2008/2





















































Sporen

12

Vergelijkende tabel voor Coprinus micaceus, C. truncorum en C. saccharinus kenmerken

C. micaceus

caulocystiden

talrijk, lageniform, tot

sporenvorm in vooraanzicht

velum op hoed

C. truncorum

C. saccharinus

ontbreken

ontbreken, enkel wat

100 µm lang, over de

korte vingervormige

gehele steel

hyfenuitgroeiingen

mijtervormig bij een

ellipsoïd; met

ovoïd tot mijtervormig;

groot aantal

grootste breedte in

met grootste breedte

de helft

onder de helft

wit, aan de top wat

wit tot beige, wat

wit; zeer vluchtig

oker; vluchtig

bruinig aan de top; vluchtig

Literatuur: de Haan A. (1999) – Enkele bijzondere inktzwammen (Coprinus) uit de subsecties Micacei en Domestici. Meded. Antwerpse Mycol. Kring 1999: 88-90. Uljé C. B. (2005) – Coprinus. In Bas C., Kuyper T.W., Noordeloos M.E. & Vellinga E.C. eds., Flora Agaricina Neerlandica 6. Romagnesi H. (1976) – Espèces rares de Macromycètes. Bull. Trim. Soc. Mycol. France 92: 201-203.

Tweemaal klein, wit, bepoederd en toch zo verschillend Lieve De Ceuninck, Berten Pilstraat 20, 2640 Mortsel Microfoto’s: Lieve De Ceuninck


Tijdens onze eerste weekexcursie in Lovenhoek te

van 3 mm breed, de steel was bovenaan kaal, had

Vorselaar op 29/4/08 vond Wim Veraghtert enkele

onderaan haren en aan de steelbasis een harig

kleine, witte, bepoederde paddenstoelen. Ze groei-

schijfje. Microscopisch was dit goed te bepalen als

den op vochtige schors van liggende loofhoutstam-

een Mycena adscendens (Lasch) Maas Geest. of

men. We hadden waarschijnlijk te maken met een

Suikermycena. Typisch voor deze soort zijn de ge-

volgroeide Mycena en een zeer jonge Coprinus

zwollen hoedhuidhyfen met obpyriforme (= omge-

(Inktzwam).

keerd eivormige) eindcellen; de cheilocystiden zijn

De Mycena-achtige had een melig bestoven hoed

vaak voorzien van een naaldvormig aanhangsel en





Sporen





















































2008/2

13

de basidiën hebben 2(1) sterigmen. Zowel de hoed-

werden door dunne hyfen. Ik had hier duidelijk te

huidhyfen als de meeste cheilocystiden zijn bedekt

maken met een Coprinus uit de sectie Narcotici.

met cilindrische uitsteeksels. De Suikermycena

Het exemplaar dan maar in de koelkast gelegd. De

groeit alleen of met enkele bijeen, op takken,

kans was groot dat het dankzij zijn vochtig sub-

schors en bemoste stronken, hoofdzakelijk op loof-

straat nog wat zou uitgroeien. Een tweetal dagen

hout.

later maakte ik opnieuw een preparaat en vond ik donkere sporen met een uitgesproken perispore.

Het andere, zeer jonge en volledig bepoederde

Met de sleutel van C.B Uljé, kwam ik nog met

exemplaar met een hoedje van amper 4 mm breed,

‘viersporige basidiën’ en ‘groeiend op hout’ uit op

opende ik voorzichtig met twee naalden. Ik vond

Coprinus laanii Kits van Wav. – Zaagvlakinkt-

witte plaatjes waardoor ik nog geen indicatie had

zwam. Deze soort groeit meestal tussen mos op

voor een Coprinus. Hopende toch enkele rijpe spo-

hout of op schors, saprofiet op loof- of naaldhout.

ren te zullen vinden, maakte ik een eerste preparaat. Wat had je gedacht, geen sporen natuurlijk;

Voor mij was dit een leuke determinatie van een

dan maar eerst de overige kenmerken onder de

oude bekende, de Suikermycena, en een nieuwe-

microscoop bekeken. In de hoedhuid zag ik ronde

ling, de Zaagvlakinktzwam. Die hele kleine pad-

velumcellen, wrattige sphaerocysten die verbonden

denstoeltjes geven me telkens weer veel plezier.

Mycena adscendens (Lasch) Maas Geest. (Suikermycena)

1. cheilocystiden (foto bij 1000× vergroting) 2. hoedhuid (bij 400× vergroting) 3. hoedhuideindcel (bij 1000× vergroting)

Coprinus laanii Kits.van Wav. (Zaagvlakinktzwam) 4. sporen met perispore (foto bij 1000× vergroting) 5. wrattige sphaerocysten, verbonden door dunne hyfen (bij 400× vergroting),





2008/2





















































Sporen

14

Voorjaarssoorten 2008 Georges Buelens, Boskouterstraat 34, 3370 Boutersem Jos Monnens, Koetsweg 54, 3010 Leuven


Het is een vrij herkenbaar fenomeen dat een echte natuurminnaar er elk jaar op uit is om voorjaarssoorten te spotten. Meestal gaat het om planten en vogels. Maar voor mycologen gaat het vanzelfsprekend in de eerste plaats om paddenstoelen. Vindplaatsen van bepaalde voorjaarssoorten zijn dan ook vaak in het geheugen van de mycoloog gegrift. Hoog op het verlanglijstje van paddenstoelen staan meestal opvallende soorten zoals morieljes en kelkzwammen, maar ook bekerzwammen en zelfs kleinere soorten worden graag op het waarnemingslijstje geplaatst. De regio Leuven biedt elk jaar een aantal merkwaardige vondsten. Dat was dit jaar niet anders. Hierbij een kort overzicht van het mycologisch voorjaar in onze regio.

Gewone morielje (Morchella esculenta)

schillend uitzicht.

Dat de Gewone es (Fraxinus excelsior) tegenwoor-

Grote aantallen, 15 stuks en meer bij elkaar, van

dig vaak als gastheer optreedt van de Gewone mo-

Grote aderbekerzwam werden in Meldertbos en

rielje kon in Egenhovenbos te Heverlee al enkele

Heverleebos opgetekend. In Egenhovenbos kwa-

opeenvolgende jaren worden vastgesteld. Na het

men trouwens verscheidene vindplaatsen voor.

verdwijnen van volwassen iepen (Ulmus spp.) uit

Kapjesmorielje (Morchella semilibera)

onze streek heeft de Gewone es die leegte opgevuld. Maar er heeft wel een verschuiving plaats gehad wat de verschijningsdatum betreft. Vóór twee jaar werden morieljes opgetekend op 1 mei, dit jaar

Deze soort werd gemeld uit Egenhoven (Heverlee), Bierbeek, Kessel-Lo en uit de Snoekengracht te Vertrijk. Anemonenbekerzwam (Dumontinia tuberosa)

werd op het einde van maart reeds melding gemaakt van hun aanwezigheid.

Het aantal waarnemingen van deze soort blijft

De Gewone morielje werd ook nog aangetroffen in

tamelijk beperkt. Ondanks de vaak massale aan-

een holle weg te Bierbeek (meer dan 50 ex.), zij het

wezigheid van Bosanemoon in onze bossen, kan

op een latere datum (half april).

men jaarlijks slechts enkele meldingen noteren.

Grote aderbekerzwam (Disciotis venosa)

Klassieke waarnemingen van de Anemonenbekerzwam op Bosanemoon kwamen ook dit jaar van ge-

Naast de Gewone morielje werden ook heel wat Grote aderbekerzwammen waargenomen. Dat beide

kende groeiplaatsen, zoals het Park van Pellenberg en de Snoekengracht te Vertrijk.

soorten samen kunnen aangetroffen worden, wordt in de literatuur ook aangegeven. Ze behoren trouwens tot dezelfde familie, ondanks hun totaal ver-





Sporen

























Volgens de literatuur komt de Anemonenbekerzwam niet alleen voor op Bosanemoon (Anemone





























2008/2

15

nemorosa) maar ook op Speenkruid (Ranunculus

Deze soort mag natuurlijk niet ontbreken in onze

ficaria). Dat fenomeen kon dit jaar worden waarge-

lijst, want ze wordt elk jaar genoteerd op enkele ge-

nomen zowel in de pastorietuin als in de Snoeken-

kende locaties. Nieuw dit jaar, met 64 stuks, is de

gracht te Vertrijk (Boutersem).

Snoekengracht te Vertrijk en verder nog een holle

Bokaalkluifzwam (Helvella acetabulum)

weg te Bierbeek met ruim 20 exemplaren. Rode kelkzwam (Sarcoscypha coccinea)

Een voorjaarssoort die meer en meer in de kijker loopt. Dit jaar werden maar liefst 70 stuks waarge-

Ook dit jaar bleef deze soort getrouw voorkomen

nomen in het park van het UZ Pellenberg. Door de

op de gekende groeiplaatsen zoals Meldertbos en

late nachtvorst waren ze echter niet bijzonder mooi.

omgeving.

Andere vindplaatsen, met elk meer dan 50 exem-

Nieuw daarentegen waren natuurgebieden in Kor-

plaren, waren Egenhovenbos en de omgeving van

beek-Lo en een fantastische vindplaats in Holsbeek

Leuven-Station.

met meer dan 300 stuks.

Zwartwitte bokaalkluifzwam (Helvella leuco meleana)

Krulhaarkelkzwam (Sarcoscypha austriaca) Heel merkwaardig, het groot aantal Krulhaarkelk-

Het toevallig bezoek aan een begraafplaats te Kessel-Lo leverde een verrassend groot aantal exemplaren op van de Zwartwitte bokaalkluifzwam (Helvella leucomeleana). Het was van 1988 ge-

zwammen in Meldertbos is er niet meer! Wel nog een behoorlijk aantal Rode kelkzwammen, maar dat maakt dat het aantal waargenomen exemplaren van dit opmerkelijke genus zowat is gehalveerd.

leden dat deze soort in die buurt opdook. We hebben daar zeker vele jaren overheen gekeken. Vol-

Sinds enkele jaren werden beide soorten regelmatig

gens de Atlas van de regio Leuven is het de 3e vind-

waargenomen in de regio. Daarbij viel het op dat

plaats in de regio. Zeker meer dan 50 exemplaren

vooral de Rode kelkzwam iets vroeger in het jaar

werden geteld bij Grove den (Pinus sylvestris).

verscheen, januari - februari, terwijl de Krulhaarkelkzwam werd waargenomen vanaf februari tot

Cedergrondbekerzwam (Geopora sumneriana)

einde maart.

De allereerste vondst van deze soort in onze regio dateert van 1989 en wel in het centrum van Leuven. Deze vindplaats is nu volledig verdwenen door verbouwingswerken. In Kessel-Lo werd ondertussen een nieuwe groeiplaats ontdekt, waar 64 exemplaren geteld

Wij hebben dan ook geen flauw idee welke de reden kan zijn van het ontbreken van de Krulhaarkelkzwam dit voorjaar. Waren wij te laat met waarnemen? Heeft het te maken met het gevoerde beheer, of moeten we zoeken in de richting van

werden.

klimaatinvloeden? We weten het voorlopig niet. Over het gekende voorkomen te Diest kan elders in deze Sporen meer worden gelezen.

van het populierenbestand, de locatie meer open is

Voorjaarspronkridder (Calocybe gambosa)





2008/2















Vast staat dat door het kappen van het grootste deel











en er dus meer wind en minder vochtige lucht cir-





























Sporen

16

culeert. Maar de Rode kelkzwammen op deze plaat-

soort heel wat later, meestal begin maart. Maar dit

sen zijn er nog wel. Het is in elk geval een situatie

jaar werd, ondanks gericht zoeken, niets meer ge-

die we zullen opvolgen en misschien brengt tijd

vonden buiten die extra vroege waarneming.

ook hier raad.

Bijzonder was ook het verschijnen van de LilaAndere voorjaarssoorten

stelige gordijnzwam (Cortinarius vernus), tot nu

De Vroege franjehoed (Psathyrella spadiceogrisea)

nog niet waargenomen in de Leuvense bossen. Zul-

kan men wel vinden, maar tot nu toe nooit in grote

ke vroege verschijning van een gordijnzwam is toch

aantallen. Het is eerder een gelukstreffer, vergele-

wel uitzonderlijk en zeker het vermelden waard.

ken bij de vorige soorten.

Een andere bijzondere vondst van het voorjaar is

Opvallend de laatste jaren is de waarneming van

gedaan door Roosmarijn Steeman. Te Kerkom,

het Elzenkatmummiekelkje (Ciboria amentacea).

deelgemeente van Boutersem, werd de Sleedoorn-

Dit jaar werd de eerste waarneming ervan geno-

satijnzwam (Entoloma sepium) gevonden, meteen

teerd op 6 januari. Normaal verwacht men deze

de tweede waarneming voor Vlaams-Brabant.

De meldingen van deze vondsten werden gedaan door Bruno Bergmans, Georges Buelens, Roger Dierickx, Jos Monnens, Roosmarijn Steeman en Desiré Vanautgaerden.

Geen winterrust bij Mycolim Gut Tilkin, Kruisheideweg 32, 3520 Zonhoven


Sinds januari 2006 kent de donderdagnamiddag

den waar een bijzondere vondst gesignaleerd werd

voor de Limburgse mycologen een vast patroon.

of reservaten die op aanvraag van de conservator

Om 13.45u. vormt het kerkplein van een of andere

bezocht worden. Zo zijn er tijdens de eerste maan-

gemeente de verzamelplaats voor een excursie in

den van 2008 reeds 8 excursies in Zuid-Limburg

de buurt. Het aantal deelnemers varieert tussen de

geweest, daar waar wij vroeger zelden in Haspen-

10 en 16 en vermits donderdag een werkdag is, zijn

gouw inventariseerden. Met een kleine groep is het

het meestal gepensioneerden, deeltijds werkenden,

ook mogelijk moeilijke, drassige en bijna ontoe-

maar ook enkelen met een extra dagje verlof. De

gankelijke terreinen te bezoeken. Het wandeltempo

terreinen die we bezoeken, liggen verspreid over

tijdens al deze excursies ligt erg laag. Zo kunnen

heel Limburg. Het zijn vaak gebieden die tijdens

we rustig stilstaan bij elk plekje, elke tak draaien,

de weekend-excursies niet aan bod komen, gebie-

oprapen en met de loep bekijken. Er is ook vol-





Sporen





















































2008/2

17

doende tijd voor overleg, discussie en het doorge-

den vooral de talrijke korsten, polyporen en asco-

ven van informatie. Ondertussen zijn er altijd

myceten die op het terrein geen naam kregen of die

enkele fotografen van dienst die mooie beelden

enige controle vragen. Die determinaties, samen

maken van al dat fraais. Heel wat korstjes, beker-

met het zorgvuldig uitkammen van het terrein, heb-

tjes, schijfjes en ook al eens ‘echte paddenstoelen’

ben natuurlijk als gevolg dat er telkens nieuwe

verdwijnen daarna in zakjes en potjes en beloven 45.0%

avondvullend plezier voor de gelukkige vinders.

38.7%

40.0%

Rond 16.30u. begint al dat rondgeloop zwaar te

35.0% 29.9% 30.0% Aantal (%)

wegen en is het tijd om er in de plaatselijke taverne een punt of liever een pint achter te zetten.

25.0% 18.1%

20.0% 15.0%

Eenmaal terug thuis begint voor sommigen het

10.0%

werk: urenlang determineren, per mail of telefoon

5.0%

2.4%

3.5%

3.5%

2.9%

1.1%

e O ve rig

yc et en He ro m te yc ro et ba en sid io m yc et M en yx om yc Ur et en ed in io m yc et en

sc om

A

G as t

noemen, de website aanvullen. Gelukkig is er ook

lo ph or

A

en rondsturen, foto’s uitkiezen, bijknippen en be-

Ap hy l

ga r ic

al es

discussiëren over de bevindingen, lijsten opmaken

al es

0.0%

de voldoening bij een mooie microscopische waarGrafiek 1. Procentueel aandeel van de gevonden soorten in de verschillende praktische groepen

neming, bij een zeldzame vondst en uiteindelijk een soortnaam na al dat gezwoeg.

soorten voor Limburg (en regelmatig ook voor heel

Tabel 1: cijfergegevens over de inventarisaties van januari t.e.m. april 2006-2008

Vlaanderen) op onze vind-

jan-april 2006

jan-april 2007

jan-april 2008

Aantal excursies

14

14

15

Aantal waarnemingen

602

705

751

het percentage is van de

Gemidd. aantal waarn./excursie

43

50

50

gevonden soorten binnen

Aantal verschillende soorten

226

243

229

de praktische taxonomi-

30

19

16

23 %

20 %

lijsten staan.

Nieuwe soorten voor Limburg Microscopische determinaties

20 %

In grafiek 1 zien we wat

sche groepen. Door het bezoeken van sterk wisselende terreinen zijn de Agaricales

procentueel

Na drie jaar wandelen in die winter- en voorjaars-

nog sterk vertegenwoordigd ondanks het geringe

maanden kunnen we eens achterom kijken en stil-

aantal soorten die we per excursie vonden. Het

staan bij enkele cijfers (zie tabel 1).

relatief grote aandeel van de Ascomyceten kan

Het totaal aantal waargenomen soorten in de

verklaard worden door o.a. hun aanwezigheid op

periode januari-april van de jaren 2006 tot 2008

dood hout en het feit dat vooral natte gebieden aan

bedroeg 380. De microscopische determinaties gel-

bod komen. Evenals voor de Urediniomyceten





2008/2





















































Sporen

18

geldt hier de regel dat het aantal soorten dat van

pinate, gladde, aangehechte korst die jong wit is en

deze groepen gevonden wordt, sterk afhangt van de

ouder wat gelig wordt en meestal voorkomt op

personen (gespecialiseerd in deze groepen) die mee

loofhout. Microscopisch is de soort gemakkelijk te

inventariseren. De Myxomyceten komen nog wat zwakjes aan bod, maar daar zal door de recente bijscholing van enkele leden bij de AMK de volgende maanden en jaren verandering in komen. Wat de Aphyllophorales betreft, is het normaal dat hun aandeel het grootst is. Er is in de wintermaanden een groot aanbod aan vochtig, rottend en dood hout. Sinds enkele jaren is de kennis en ook de aandacht voor die groep bij ons sterk toegenomen en worden veel soorten achteraf gedeterFoto 2. Phanerochaete sordida: cystiden (foto Mathieu Driesen)

mineerd. Een aantal algemene soorten die we intussen hebben leren kennen, vinden we nu regel-

herkennen o.a. aan de meestal sterk geïncrusteerde, cilindrische cystiden (foto 2) die aan de top wat versmallen en uit het hymenium steken. De hyfen hebben geen gespen. Een aantal bijzondere vondsten van dit voorjaar zijn o.a. Spongipellis pachyodon (Getande kaaszwam), Junghuhnia nitida (Zalmkleurige wasporia), Hyphodermella corrugata (Kalktandjeszwam), Hyphoderma roseocremeum (Blozend harskorstje), Hyphodontia arguta (PriemtandjesFoto 1. Phanerochaete sordida – Groezelig huidje (foto Jean Claude Delforge)

zwam) en Sistotrema octosporum (Gewone urnkorstzwam).

matig terug tijdens onze excursies. De regel “je

Henningsomyces candidus of Wit gaffelhaarbuisje

ziet enkel dat wat je kent” (en het omgekeerde) is

(foto 3) werd tweemaal gevonden op zeer rot hout.

ook hier van toepassing. Dit geldt o.a. voor Cylin-

Samen met een vondst einde 2006 zijn er dus 3

drobasidium laeve (Donzige korstzwam), Hypho-

nieuwe vindplaatsen voor deze eerder zeldzame of

derma setigerum (Barstend huidje) en Scopuloides

weinig opgemerkte cyphelloïde plaatjeszwam. De

hydnoides (Wastandjeszwam).

soort is macroscopisch te herkennen aan de kleine,

Phanerochaete sordida (foto 1) of Groezelig huid-

holle, buisvormige vruchtlichamen die meestal in

je staat nu in bijna elke vindlijst. Het is een resu-

dichte groepen hangend groeien. De buisjes zijn





Sporen





















































2008/2

19

onze provincie mogelijk. Intussen is het mei geworden en sieren de beekmijtertjes met honderden de bronbeekjes.

Ook

het

paddenstoelenlandschap

wordt stilaan kleurrijker. Al twijfelt de taalcontrole op onze computer aan die ‘donderdagnamiddagwandelingen’, wij kijken er alvast elke week naar uit.

Literatuur:

Foto 3. Henningsomyces candidus – Wit Gaffelhaarbuisje (foto Mathieu Driesen)

Hansen L. & Knudsen H. (Eds.) (1997) – Hetero-

wit tot beige en hebben een lengte van 1-2 mm en

basidioid, Aphyllophoroid and Gasteromyce-

een diameter van 0,2-0,3 mm. Het hymenium be-

toid Basidiomycetes Vol. 3. Nordsvamp,

vindt zich op de binnenzijde van het buisje.

Kopenhagen.

Dit groot aantal extra excursies verbreedt stilaan

Walleyn, R. (2004) – Verspreiding en ecologie in

onze soortenkennis (ook van de Belgische bieren),

Vlaanderen van enkele korstzwammen met

verhoogt de samenwerking binnen de groep en

voorkeur voor Beukenhout. Meded. Antwerpse

maakt een kennismaking met veel mooie plekjes in

Mycologische Kring 2004.1: 17-20.

Verslag 17e Vlaamse-Mycologen-Dag op 29 maart 2008 André De Kesel


De Vlaamse-Mycologen-Dag 2008 werd georga-

verenigingen in Vlaanderen en gaf een woordje

niseerd door de Mycologische werkgroep Meise

uitleg bij het ontstaan en de uitdagingen van de

en ging door in het kasteel van de Nationale Plan-

kersverse Koninklijke Vlaamse Mycologische

tentuin van België te Meise. De 17e editie van

Vereniging.

deze ontmoetingsdag werd geopend met een wel-

mycologendag werd voorgesteld en een korte

komstwoord van de vice-voorzitter van de

toelichting werd gegeven bij de Algemene

Vlaamse-Mycologen-Vereniging.

Vergadering

van de fusionering van alle mycologische



2008/2























van

programma

de

van

de

Vlaamse-Mycologen-

Vereniging.

Bernard Declercq schetste het belang en het nut



Het

De eerste lezing was van Peter Verstraeten en































Sporen

20

ging over het geslacht Cortinarius, subgenus

mycena) en M. cecidiophila (Knoppergalmycena).

Phlegmacium in het bijzonder. Peter gaf ons een

Deze laatste groeit alleen op knoppergallen. Een

uiteenzetting over de bijdragen van een aantal

knoppergal is een vergroeiing van een eikel; ze

auteurs en vervolgde met een opsomming van de

wordt veroorzaakt door een galwesp. Voor de sec-

belangrijkste kenmerken (macroscopisch en micro-

tie Polyadelphia besprak ze Mycena polyadelpha

scopisch). Hij gaf een overzicht van de ecologie

(Witte eikenbladmycena) en M. smithiana (Roze

(oudere bossen, meestal op kalkhoudende bodem)

peutermycena). Tenslotte kwamen nog Hemi-

en de plaatsen waar je ze in België kan vinden (het

mycena pseudogibba (Kleinste schijnmycena) en

Zoniënwoud, incl. het Park van Tervuren, het

H. mauretanica (Druppelmycena) aan de beurt.

Hallerbos, de Famenne en de kalkheuvels van

Het was een lezing die duidelijk maakt dat je de

Roly, Roisin, Dourbes, Wellin, Barvaux, Han-sur-

substraten van je paddenstoelen goed in het oog

Lesse...). We kregen een overzicht van de secties

moet houden en dat microscopische kenmerken

binnen Phlegmacium (Calochroi, Coerulescentes,

essentieel zijn om tot een betrouwbare determinatie

Claricolores, Elastici, Fulvi, Laeticolores, Glauco-

te komen.

podes, Infracti, Patibiles –Variicolores, Percomes,

Luc Lenaerts bracht ons een lezing over kleine

Phlegmacium, Scauri, Subtorti) en een woordje

rode wasplaten die hij en z’n collega’s mycologen

uitleg bij de auteursgebonden concepten. Hij

in Moelingen en Remersdaal konden aantreffen.

maakte duidelijk dat deze materie in volle omwen-

Hij vertelde ons over de structuur van het trama in

teling is door moleculair onderzoek. We kregen

enkele subgenera (Pseudohygrocybe met subregu-

knappe illustraties van soorten die je in België kan

lier plaatjestrama en elementen minder dan 200 µm

aantreffen.

lang; Hygrocybe met regulier plaatjestrama en ele-

Lucrèse Van Nieuwerburgh gaf ons een lezing

menten tussen 200-1000 µm lang; Cuphophyllus

over de kleine mycena’s die ze al geruime tijd be-

met een verweven plaatjestrama). We kregen een

studeert in o.a. het Provinciedomein De Gavers te

beeld van de Sectie Coccineae waarbij de nadruk

Harelbeke-Deerlijk. We kregen een zeer rijkelijk

gelegd werd op de bruikbaarheid van kenmerken

geïllustreerde presentatie over de secties Sacchari-

zoals sporenvorm (insnoeringen), steel- en hoed-

ferae, Basipedes, Clavulares en Polyadelphia, als-

huid (droog, vettig, wasachtig, slijmig, geschubd

ook over twee vertegenwoordigers van Hemi-

enz.), de aanhechting van plaatjes en de kleur of

mycena. Ze leerde ons welke de macroscopische en

smaak. We kregen prachtige foto’s te zien van

microscopische verschillen zijn tussen een aantal

Hygrocybe Subsectie Coccineae met H. coccinea

van die kleine witte mycenaatjes. Binnen de

(Scharlaken wasplaat), H. insipida (Kabouterwas-

Sacchariferae behandelde ze Mycena adscendens

plaat) en H. marchii (Beemdwasplaat), de sub-

(Suikermycena), M. nucicola (Hazelnootmycena)

sectie Siccae met H. phaeococcinea (Karmozijn-

en M. corynephora (Poedermycena). De sectie

wasplaat), H. reidii en de subsectie Squamulosae

Basipedes was goed voor Mycena clavularis (Kle-

met H. miniata (Gewoon vuurzwammetje). Verder

verige schorsmycena), M. rhenana (Plooirok-

kregen we nog beelden van H. mucronella (Bittere





Sporen





















































2008/2

21

wasplaat), H. calyptriformis (Rozerode wasplaat)

2008 en het jaarverslag 2007. Bij algemeenheid

en H. cystidiata (met rondere sporen).

van stemmen werd de ontbinding van de V.M.V aanvaard, er kwamen geen vragen of opmerkingen.

André De Kesel gaf een lezing over fungi van

Er werden twee vereffenaars aangeduid om de ont-

aquatische insecten. Hij gaf een kort overzicht over

binding tot een goed einde te brengen (A. De Kesel

de relaties tussen insecten en fungi (parasieten,

en M. de Haan).

commensalen en symbionten) en vervolgde met een overzichtje van de Laboulbeniales, een groep

Tijdens

ascomycete ectoparasieten die je vooral op kevers

Launoy een lezing over de Myxomyceten uit het

en vliegen (onder andere) kan aantreffen. Hij gaf

Calmeynbos, een 50 ha groot duinbos in de West-

een bespreking van de aquatische Laboulbeniales

hoek (Maritiem district). We kregen een inleiding,

die recent gevonden werden op waterkevers en

situering en historiek van dit in 1903 aangeplante

waterwantsen in de plassen en vijvers in Klein-

bos. Hij illustreerde het belang van dood hout voor

Brabant (Bornem) en Niel (Boom). Het is op-

myxo’s en benadrukte dat de aanwezigheid van

vallend dat sommige van deze Laboulbeniales

verschillende ontbindingsstadia belangrijk is om

extreem gastheer- en plaatsspecifiek zijn, terwijl

veel soorten myxo’s te vinden. Hij bestudeerde het

andere een ruimer groepje van gastheren kunnen

gebied sinds 2003 en vond er 44 soorten. Uit zijn

infecteren.

werk blijkt dat populierenhout het beste substraat

Omer Van de Kerckhove presenteerde een lezing

is in dit type bos. Jacky is een uitmuntend foto-

over het genus Leccinum (Ruigsteelboleet), met

graaf en we kregen een prachtige reeks macro-

bijzondere aandacht voor de sectie Scabra. De ge-

opnamen van Myxomyceten te zien. Het gebied is

gevens die hij presenteerde, zijn afkomstig van

rijk te noemen, met vertegenwoordigers in de

eigen studiemateriaal en literatuur, o.a. ook de

genera Ceratiomyxa, Cribraria, Dictydiaethalium,

moleculaire studie gemaakt door Den Bakker in

Lycogala, Reticularia, Tubulifera, Arcyria, Meta-

Nederland. Omer gaf een uiteenzetting over hoe de

trichia, Trichia, Hemitrichia, Diderma, Didymium,

verschillende soorten onderscheiden worden op

Fuligo,

basis van macro- en microscopische kenmerken,

Stemonitis en Symphytocarpus.

vooral de elementen uit de hoedhuid. Zijn lezing

de

middagsessie

Physarum,

presenteerde Jacky

Badhamia,

Stemonitopsis,

Bernard Declercq hield een lezing met als titel:

was geïllustreerd met foto’s en scans van Ruig-

Nieuwe inzichten in Lasiosphaeria of Ruig-

steelboleten uit z’n aquarellencollectie.

kogeltje. Lasiosphaeria’s behoren tot de Sordari-

Om 13.45 u. startte de allerlaatste Algemene Ver-

ales (pyrenomyceten met unitunicate asci), ze zijn

gadering van de V.M.V. Op de agenda stond de

algemeen in de gematigde streken en ze worden

goedkeuring van het verslag van de vorige Alge-

hoofdzakelijk gevonden op hout, maar ook op

mene Vergadering (te Leuven 2007), het verslag

kruidachtige planten en grassen. Bernard gaf tekst

van de penningmeester met het overzicht van de

en uitleg over de systematische concepten van een

jaarrekening 2007, het voorstel voor de begroting

aantal auteurs: Candoussau, Fournier & Magni





2008/2





















































Sporen

22

(2001), Hilber R. & Hilber O. (2002), Miller A.N.

bos langsheen een niet verharde weg, met Hydnel-

& Huhndorf S.M. (2004). Op basis van een aantal

lum concrescens (Gezoneerde stekelzwam), H.

moleculaire studies delen de laatste auteurs Lasio-

spongiosipes en Phellodon connatus (Tengere

sphaeria op in 7 monofyletische groepen. Bernard

stekelzwam). Hij toonde ons prachtige foto’s van

illustreerde z’n lezing met vertegenwoordigers van

Lactarius pyrogalus (Vuurmelkzwam), L. sub-

deze 7 groepen, met micro- en macrofoto’s van

umbonatus (Donkere watermelkzwam), L. zonarius

o.a. Iodosphaeria phyllophila (Mouton) Samuels,

(Fijngegordelde melkzwam), Tricholoma sulphu-

E. Müll. & O. Petrini (Stralend ruigkogeltje),

reum (Narcisridderzwam), T. acerbum (Krulzoom-

Ruzenia spermoides (Hoffm.) Ces. & de Not.

ridderzwam), T. scalpturatum (Zilvergrijze ridder-

(Stronkruigkogeltje), Echinosphaeria canescens

zwam), Cortinarius cfr. caninus, C. bolaris (Rood-

(Pers.) A.N. Mill. & Huhndorf (Bruingrijs ruig-

schubbige gordijnzwam), Russula persicina var.

kogeltje), Lasiosphaeria ovina Ces. & de Not.

intactior (Kruipwilgrussula), Russula violacea

(Eivormig ruigkogeltje) en Immersiella caudata

(Violette russula), R. cuprea (Donkere geelplaat-

(Curr.) A.N. Mill. & Huhndorf (Verzonken piek-

russula), R. sublevispora, R. roseicolor, Amanita

haartonnetje).

crocea (Saffraanamaniet), A. mairei (Zilvergrijze amaniet), Gewoon, Vroeg en “Breedvoeteekhoorn-

In de rubriek “vondsten” presenteerde Ruben

tjesbrood”, Hydnotrya tulasnei (Rosse doolhof-

Walleyn een reeks interessante uit de regio Buls-

truffel) en Pseudohydnum gelatinosum (Stekeltril-

kampveld – Maldegemveld. We kregen een kaart

zwam).

te zien met daarop het aantal vondsten per uurhok, waaruit bleek dat de bosrijke regio’s rijk zijn, maar

Als afsluiter kregen we van Luc Lenaerts een reeks

niet altijd even goed bemonsterd. Hij toonde een

interessante en prachtige foto’s gemaakt tijdens de

tabel met de soorten wasplaten die je vindt in 3

excursies in Limburg. We noteerden: Phleogena

wasplatenterreinen uit de streek (Gulke Putten,

faginea (Beukenkorrelkopje), Sarcoscypha aus-

Drongengoed en een kanaalberm). Er waren een

triaca (Krulhaarkelkzwam), Amicodisca svrcekii,

aantal knappe foto’s bij van o.a. Hygrocybe

Vibrissea truncorum (Oranjegeel draadspoorschijf-

coccineocrenata (Veenmosvuurzwammetje), Hy-

je), Omphalina chlorocyanea (Blauwgroen trech-

grocybe fornicata (Ridderwasplaat) en H. radiata

tertje), Omphalotus illudens (Lantaarnzwam), Rus-

(Bruingestreepte wasplaat). Voorts waren er nog

sula decipiens (Roze geelplaatrussula), Mycena

vondsten van Leucopaxillus candidus (Reuzen-

albidolilacea (Lila mycena), Artomyces pyxidatus

dikhoed), Fistulina hepatica (Biefstukzwam) en

(Kroontjesknotszwam), Psathyrella reticulata (Ge-

Sarcodon scabrosus (Blauwvoetstekelzwam). Hij

lobde franjehoed), Pachyella peltata, Coltricia

illustreerde de druk die rust op kleine landschaps-

confluens (Plakkaattolzwam), Psathyrella multi-

elementen zoals paddenstoelenrijke wegbermen en

pedata (Bundelfranjehoed), Lentinellus ursinus

toonde aan dat er op zeer korte tijd veel vernietigd

(Fluweelzaagplaat),

kan worden. We kregen een overzichtje van wat hij

mycena), Lactarius pallidus (Bleke melkzwam),

vond in de ‘Vaanders’. Dit is een zeer klein stukje

Tricholoma inamoenum (Stinkende ridderzwam,





Sporen





































Mycena







seynii





(Zeeden-







2008/2

23

gele én witte vorm?), Laccaria laccata var. laccata

ridderzwam).

(Noordelijke fopzwam), Cortinarius porphyropus

Het

(Purpersteelgordijnzwam), Marasmiellus tricolor

Mycologendag met 82 deelnemers, een groot

(Driekleurig ruitertje), Tricholoma equestre (Gele

succes. Bernard Declercq dankte de sprekers en de

ridderzwam) en T. imbricatum (Fijnschubbige

organisatoren.

Let’s Grow Mushrooms ! - Marc R. Keith

soort kant-en-klare kweek die, mits op een be-

A complete hands on guide to cultivating edible

schutte plaats gezet en regelmatig besproeid, een

and medicinal mushrooms at home!

kleine, doch smakelijke oogst zouden opleveren. In

ISBN 978-1-4243-4358-4.

een door mij gekochte doos groeiden al spoedig

2 DVD’s (RR video). Prijs $ 49.

twee of drie vruchtlichamen, die echter klein en

was

een

rijkgevulde

en

gevarieerde

misvormd waren. Ondanks het nat houden, leverde




de cultuur geen Oesterzwammen meer, maar wel

Toen ik mij ongeveer 60 jaar geleden in de zwam-

bosjes van een kleine, langstelige Coprinus….

menwereld begon te verdiepen, was mijn grootste verlangen de ontwikkeling van een paddenstoel,

Veel later, in de jaren ’80, toen ik me beroepshalve

liefst van een grote soort, van begin tot eind te

voor de biochemie van paddenstoelen ging interes-

kunnen volgen. Helaas kweekte men, althans in

seren, kon ik gebruik maken van een simpele labo-

Europa, toen nog alleen de Gekweekte cham-

ratoriummethode, ontwikkeld door San Antonio

pignon (Agaricus bisporus) en dat was niet een-

(1971), waarmee op met mycelium doorgroeide

voudig. Cool & van der Lek (1935) schreven in

graankorrels, na het aanbrengen van een laagje

hun bekende boekje: “Degene die zich hiermede

dekaarde, 4 tot 5 vluchten champignons konden

bezig wil houden, zal daarvoor speciale werken

worden verkregen. Deze techniek bleek, met kleine

moeten bestuderen en vooral zal hij zich in de

variaties, ook gemakkelijk toepasbaar op de kweek

practijk bij een kundigen, in het werk doorkneden,

van andere paddenstoelen. Zij bewees goede dien-

kweker moeten bekwamen”. Géén thuiskweek van

sten bij de studie van de biosynthese van agaritine

champignons dus.

in Agaricus-soorten en van tryptaminederivaten in enkele psychoactieve zwammen.

In de late jaren ’60 verscheen de Oesterzwam (Pleurotus ostreatus) in bescheiden hoeveelheden

Wat later verschenen er de bekende handboeken

op markten in Frankrijk en Zwitserland. Hier en

van Paul Stamets, die indertijd in de AMK-Mede-

daar verkocht men zelfs dozen met geënt stro, een

delingen werden besproken. En nu is er dan de gids





2008/2





















































Sporen

24

van Marc Keith op DVD.

verzadigd perliet zorgt voor een hoge en constante luchtvochtigheid. Aan de constructie van beide ac-

Vanzelfsprekend begint de auteur met het tonen

cessoires wordt veel aandacht besteed. Een hoofdstukje over “grain–to–grain” transfer laat zien hoe men van één potje graanbroed er tien meer maakt. Op graan (rogge, rijst) kan men niet alleen champignons kweken, maar ook andere eetbare paddenstoelen, zoals Hericium erinaceus (Pruikzwam) en Lentinus edodes (Shiitake). Het mycelium van de laatste soort groeit echter veel langzamer. Vervolgens komen andere substraten, zoals graszaad, mest en vooral stro ter sprake. Zo kan men sclerotia vormende zwammen als Psilocybe mexicana gemakkelijk kweken in een cultuur van voedergras, gemengd met water en gips. Belangrijker is echter gepasteuriseerd stro, waarop vele eetbare zwammen kunnen worden gekweekt. Daartoe dient het fijngehakte stro eerst te worden gewassen in water, waaraan men een synthetisch wasmiddel van de elementaire kunstgrepen, zoals het gieten

heeft toegevoegd en voldoende gebluste kalkoplos-

van agarvoedingsbodems in petrischalen en het

sing om de pH op 13 à 14 te brengen. Een hoogte-

steriel enten van mycelium op graan en andere

punt in deze DVD is het maken van een grote

substraten. De nadruk ligt op het verkrijgen van

Oesterzwammencultuur door in een oude plastic

smetvrije culturen, waarbij het isoleren van sporen

wasmand afwisselend lagen stro en graanbroed aan

en ook het klonen, uitgaande van zwamweefsel,

te brengen. Het geheel wordt bedekt met een folie

niet is vergeten. De verschillende etappes worden

uit kunststof en verzwaard met stenen om de lagen

eerst langzaam getoond, met alle aandacht voor be-

goed aan te drukken. Nadat het mycelium het stro

langrijke details, om vervolgens de werkwijze nog

volledig heeft overwoekerd, groeien de zwammen

eens, maar nu in snel tempo te laten zien. De

al gauw door de gaten naar buiten. Een andere

instructies worden in goed verstaanbaar Engels

methode gebruikt plastic zakken, waarin stro en

gegeven. Lichte muziek begeleidt de versnelde

broed worden aangestampt. Na het steriliseren van

procedures. Het bleek de recensent al gauw, dat hij

de buitenkant met alcohol worden er op regel-

zijn vroegere werk beter had kunnen doen, als hij

matige afstanden gaatjes ingeprikt. Na 11 tot 14

had beschikt over een glove-box (voor steriel wer-

dagen kan men de Oesterzwammen plukken.

ken) en een broedkamer, zijnde een met gaatjes

Langzame groei, zoals buiten bij lage temperatuur,

doorboorde plastic doos, waarin een laag met water

geeft deze soort een betere kwaliteit. Tenslotte is er





Sporen





















































2008/2

25

een hoofdstuk over het kweken op een mengsel

www.mushroomvideos.com. Keith’s uitmuntende

van zaagsel en houtsnippers, dat vooral optimale

cursus op DVD wordt potentiële kwekers en an-

resultaten zou geven voor paddenstoelen als Heri-

dere liefhebbers van harte aanbevolen. De lage

cium-soorten, Gesteelde lakzwam (Ganoderma

koers van de US dollar maakt de aanschaf beslist

lucidum), Eikhaas (Grifola frondosa) en natuurlijk

goedkoop.

Shiitake. Zie voor meer informatie de website

Tjakko Stijve, St.-Légier, Zwitserland

Nieuwtjes uit de bibliotheek Pascale Holemans


“Sporen” is een goede term voor de kennis die via de literatuur overal in de wereld gepubliceerd wordt. En gelukkig maar dat we de sporen kunnen volgen van diegenen die interessante zaken te vertellen hebben op mycologisch vlak. Natuurlijk nemen we het dan op in onze bib. Ditmaal is de bib gegroeid met werken van eigen bodem.


INBO heeft weer 2 werken aan de KVMV geschonken waarvoor dank:
Bosreservaat Jansheideberg (Hallerbos) – Monitoring – 2007 (Toe 036o);
Bosreservaat Pruikenmakers (Meerdaalwoud) – Basisrapport – 2007 (Toe 036p).
Bedankt ook aan Roosmarijn Steeman voor Paddestoelenproject in Vlaams-Brabant. Verslag werkjaar 2006 (Toe 042b).


Atlas des Cortinaires, deel 17 - Bidaud, Moënne-Loccoz, Reumaux, Carteret, Eyssartier - 2008 is ook aangekomen (Atl 007t).


Ook een paar “gouden ouden” zijn nu aanwezig:
Julien Moens. Bijdrage tot de geschiedenis van de ontdekking van de plaatjeszwammen – 1977 (Alg 070);


het werk van Josserand “Description des champignons supérieurs” 1952 (CD 11) is nu niet alleen in boekvorm (Aux 001), maar ook op CD verkrijgbaar voor computerfanaten (bedankt JC). Ik wil nog even benadrukken dat, zeker nu, na de omvorming tot KVMV, de bib voor ALLE leden GRATIS toegankelijk is en dat heel mycologisch Vlaanderen deze rijkdom aan informatie kan raadplegen. Heb je vragen of ben je geïnteresseerd in een werk, kom gerust af op een dinsdagavond of contacteer mij. Als je wil weten wat er in de bib uit te lenen valt, zijn er 2 mogelijkheden: de cataloog aanschaffen voor de kostprijs van €2,- of op www.kamk.be surfen naar “bibliotheek”. Daar staan twee lijsten ter beschikking: de cataloog per auteur of per rubriek. Tot zwams, Pascale.





2008/2





















































Sporen

26

Eerste KVMV-excursie ! Roosmarijn Steeman


KVMV-excursie van 3 mei: het Hellebos te Kampenhout en het Silsombos te Nederokkerzeel De eer was aan de provincie Vlaams-Brabant om de

Valse viltinktzwam (Coprinus flocculosus) op

spits af de bijten: de eerste KVMV-excursie in de

naam, een kleine inktzwam met viltig velum, die

geschiedenis. Ondanks het warme lenteweer zagen

toch niet zo algemeen is. Wat verderop dook een

een 10-tal leden het zitten om tussen het vele dood

groepje Donker eikenbladzwammetje (Gymnopus

hout en strooisel van het Hellebos te gaan romme-

ocior) op, een soort die veel minder algemeen is

len. Dit stuk oud bos met voorjaarsflora is eigen-

dan Gewoon eikenbladzwammetje (Gymnopus

dom van Natuurpunt. De greppels die het bos door-

dryophilus).

kruisen, zorgen ervoor dat het gebied toegankelijk is. Anderzijds rukken de bramen hier op en loonde het de moeite om op prospectie te gaan om de mooiste weg uit te kiezen voor mycologen op zoek naar voorjaarspaddenstoelen. Die voorbereidende uitstap de week ervoor zorgde bovendien al voor een eerste bijzondere waarneming: Kleine sterspoorsatijnzwam

(Entoloma

conferendum

var.

pusillum), een soort die in Nederland op de Rode Lijst wordt vermeld als “kwetsbaar”. Nogal ongebruikelijk voor satijnzwammen is dat deze voorkomt op rottend hout.

Een witte verschijning die ons op een dwaalspoor bracht - er werd aan Knolvoethertenzwam (Pluteus plautus) gedacht - bleek onder de microscoop Witte veldridderzwam (Melanoleuca nivea) te zijn. Op basis van de lageniforme tot fusiforme cystiden werd hier vlot op uitgesleuteld door Lieve Deceuninck aan de hand van de sleutel van Boekhout (FAN 4). Een grote groep Voorjaarspronkridders (Calocybe gambosa) kon in deze tijd van het jaar natuurlijk niet ontbreken. Deze excursie leverde in totaal 50 soorten op, waarvan er 33 nieuw voor het gebied zijn. De KVMV leverde

Op 3 mei was deze satijnzwam niet meer te vinden, maar stonden er weer nieuwe dingen. Dankzij Gut Tilkin konden heel wat korsten op naam worden gebracht. Zij nam veel huiswerk mee en determineerde onder andere: Bosnetje (Ceriporia reticulata), Groezelig huidje (Phanerochaete sordida), Wastandjeszwam (Scopuloides hydnoides), Melig dwergkorstje (Trechispora farinacea) en Roze populierschorszwam (Peniophora polygonia).

aldus een mooie bijdrage. In de namiddag trokken we naar het nattere Silsombos waar meer dood hout ligt en minder brandnetels oprukken dan in de toegankelijke delen van het Torfbroek in dit seizoen. Het knuppelpad was begroeid met Gewone wimperzwam (Scutellinia scutellata)

en

Voorjaarshoutzwam

(Polyporus

ciliatus). Wim Veraghtert kwam de groep in de namiddag versterken en nam enkele korsten mee

Buiten alle verwachtingen vonden we ook een aan-

naar huis waarvan hij het Fijnharig harskorstje

tal plaatjeszwammen. André De Haan bracht thuis

(Hyphoderma argillaceum) op naam kon brengen.





Sporen





















































2008/2

27

De determinatie van een groepje groene asco’s als

Zwavelzwam (Laetiporus sulphureus) van het

Bleekgroen geleischijfje (Claussenomyces prasinu-

seizoen en een lijstje van slechts 30 soorten waar-

lus) werd achteraf door Piet Bormans bevestigd.

van er wel 28 voor het eerst werden opgetekend

Deze excursie werd afgesloten met de eerste

voor dit gebied.

Nieuws van de website Het zijn geen seizoenen meer? Jawel hoor, de

www.k amk.b

surfers voelen het. Zoals elk jaar is het “buiten het padde(n)stoelenseizoen” wat rustiger op de site, wel zo’n 25 bezoekers per dag. Goed standhouden, noem ik dat.

e

zijn waarschijnlijk niet volledig en het is mogelijk

Intussen is de KVMV ontstaan en hebben we

dat ik hier en daar iets over het hoofd gezien heb.

“vaarwel” en “dank” gezegd aan de KAMK. Lang

Zie je iets dat onjuist, onvolledig is of ontbreekt,

leve de AMK…. Maar, omwille van technische

laat het me gerust weten.

redenen verandert de naam van de site NIET, deze

Surf er deze keer zeker op los ...

blijft www.kamk.be. Wel is de inhoud aangepast aan de nieuwe situatie. En daarvoor heb ik wat

Cyber-groetjes van de webmaster.

hulp nodig. De aanpassingen die al gebeurd zijn,

Pascale Holemans

Weekexcursies van de AMK-Werkgroep Mycologie We spraken er al lang over en op 29 april was het

minatieavonden. Voor diegenen die zich willen

zover, de eerste weekexcursie van de AMK-

verdiepen in zwammen en de microscopische

Mycologische werkgroep. Elk lid kan zijn myco-

studie ervan, werden er weekexcursies gestart. Op

logische kennis vergroten door mee te gaan op

deze manier proberen we het kennispeil van een

onze excursies en aanwezig te zijn op onze deter-

grote, actieve kerngroep te verhogen zodat opvol-





2008/2





















































Sporen

28

ging van onze specialisten en onze auteurs (Sporen

determinatieavonden technische uitleg gegeven

en Sterbeeckia) in de toekomst gewaarborgd blijft.

over specifieke onderzoeksmethoden en hulp voorzien bij moeilijke determinaties.

De deelnemers kunnen werken aan hun persoonlijke interessegebieden of eventueel meewerken

Voor de eerste excursies schreven we de leden aan

aan groepsdoelstellingen. Belangrijk aandachts-

die we regelmatig op onze determinatieavonden

punt is de communicatie door en voor de deelne-

ontmoeten. Ben je ook geïnteresseerd en wens je

mers, zodat er voldoende leermomenten zijn en

deel te nemen aan de werkgroep en de weekexcur-

kennisoverdracht gebeurt. Ad hoc wordt er dan op

sies? Neem dan contact op met Lieve Deceuninck.

Nieuwe uitgave van de ZWAM Na de eerste uitgave in 1994 is nu een volledig herwerkte versie van “ONRUST OVER MOEMMEDEL” verschenen. Het is een spannend verhaal voor jong en oud dat de strijd beschrijft, die in een bos plaats vindt, tussen legers van amanieten, bovisten, inktzwammen, kluifzwammen, e.a. Het verhaal werd volledig herschreven en de tekeningen bijgewerkt door Tilly Meuwis. Wie zich een exemplaar wil aanschaffen, kan contact opnemen met een bestuurslid van de ZWAM. De kostprijs bedraagt € 4,00. Indien het boekje via de post moet verstuurd worden, kost het € 5,50, over te schrijven op rekeningnr. 001-1161278-70 van de ZWAM.





Sporen





















































2008/2

29

Nieuwtjes uit de recente tijdschriften (08.2) Karel Van de Put


de soorten en kleurenfoto’s van M. microcephala, M. brevipes, M. grammopodia, M. exscissa, M. cognata, M. strictipes, M. cinereifolia, M. atripes, M. friesii en M. polioleuca, en met een sleuteltje. Als opvallende vondsten worden nog voorgesteld met korte bespreking en kleurenfoto: Camarops pugillus, Lyophyllum hebelomoides, Marasmius collinus, Entoloma jahnii en Leucoagaricus sublitoralis.

Rivista di Micologia 50, 3, 2007 In hun 3e bijdrage tot de studie van het genus Clitocybe bespreken M. Chiari en C. Capetti nu C. phaeophthalma, C. fragrans, C. obsoleta, C. agrestis, C. houghtonii, C. diatreta, C. nitrophila, C. brumalis, C. ditopa, C. vibecina, C. nitriolens, C. fuligineipes, C. umbilicata, C. metachroa en C. decembris, alle met kleurenfoto. E. Batistin bespreekt Entoloma farinasprellum en E. sordidulum, met micro- en macrokleurenfoto’s. R. Fontenla en R. Para bestudeerden in een eerste bijdrage de types van Melanoleuca diverticulata, M. electropus, M. kavinae, M. meridionalis, M. metrodii, M. nigrescens en M. pseudobrevipes, met enkele microfoto’s en originele nota’s. Oligoporus placenta is een weinig voorkomende polypoor die door E. Zanella Melli wordt voorgesteld met kleurenfoto en microtekening. Een 1e bijdrage over enkele gordijnzwammen uit de regio Trento met bespreking en kleurenfoto’s, wordt gebracht door C. Papetti en E. Danzi : C. traganus f. ochraceus, C. canabarba, C. agathosmus, C. evernius, C. serarius en C. uliginosus. Mycena bulbosa wordt met kleurenfoto en microtekening voorgesteld door G. Robich en G. Gelsomini. Verder wordt nog Armillaria matsutake besproken door P. Popolizio en Lactarius deliciosus f. rubescens door S. Pizzardo, beide artikels met kleurenfoto.

Schweizerische Zeitschrift für Pilzkunde 1, 2008 Als paddenstoelen van de maand worden, met kleurenfoto en microtekening, achtereenvolgens Encoeliopsis rhododendri en Sclerogaster compactus voorgesteld. H. Clémençon bespreekt het microscopisch beeld van een doorsnede door de steel van Lactarius glyciosmus, met zwartwit- en kleurenmicrofoto. Bij de speciale vondsten worden Sowerbyella rhenana en Martellia stephensii voorgesteld met macro- en microkleurenfoto. A. Riva bespreekt een Zwitserse hervondst van Tricholosporum goniospermum, met kleurenfoto en kleurplaat en B. Senn-Irlet trekt even de aandacht op de imperfecte Phragmotrichum chailletii die kleine zwarte vruchtlichaampjes vormt op dennenappels en zeer eigenaardige sporen heeft, met micro- en macrokleurenfoto. Verder vinden wij nog kleurenfoto’s van Albatrellus pes-caprae, Clavaria zollingeri, Hygrocybe coccineocrenata, Helvella crispa en Leccinum vulpinum.

Rivista di Micologia 50, 4, 2007 In een 2e bijdrage tot de kennis van het genus Rhodocybe in Catalonië bespreken J. Vila et al. de soorten R. cedretorum, R. formosa, R. mairei en R. minutispora sp. nov., alle met kleurenfoto, sporenscan en microtekening. Rhodocybe infundibularis sp. nov. wordt door A. Bidaud en M. Contu voorgesteld met kleurenfoto, microtekening en een sleutel tot de Europese soorten uit de sectie Rhodophana. G. Robich beschrijft 2 nieuwe Mycena’s, M. solitaria sp. nov. en M. pulchella, beide met kleuren- en microfoto, microtekening en een vergelijkende tabel van M. solitaria met M. fagetorum en M. flos-niveum. Peziza sciophila sp. nov., behorend tot de P. micropus-groep, wordt voorgesteld door G. Medardi, met kleuren- en microfoto en enkele vergelijkingstabellen met andere soorten. E. Colucci bespreekt een fel gele kleurvariant van Simocybe centunculus, met kleuren- en microfoto. Amanita magnivolvata en A. pachyvolvata worden onderling vergeleken door S. Morini, beide met kleuren-, microfoto en microtekening.

Pagine di Micologia 28, 2007 Deze aflevering brengt een verslag van de geleverde bijdragen tijdens een conferentie over de Macromyceten van Lombardië, gehouden in november 2003. Het brengt voornamelijk vindlijsten en enkele artikels over de mycodiversiteit van de regio. Bulletin Mycologique et Botanique DauphinéSavoie, 48, 188, 2008 In een 2e deel over interessante vondsten uit 2006 door F. Armada vinden wij de bespreking en kleurenfoto’s van Cortinarius nanceiensis var. pseudopercomium, C. imbutus, C. umbilicatus, C. scauroides, C. squamulifer, C. fraternus, C. rusticus, C. subamethysteus, Hygrophorus mesotephrus, Rusula romellii, Collybia luxurians, Russula coerulea, Leucopaxillus albissimus var. piceinus en Marasmius epiphylloides. B. Perič bespreekt de eerste vondst van Pulvinula convexella in Montenegro, met kleuren-, microfoto en microtekening. J. Cavet bespreekt enkele interessante vondsten: Eutrybidiella hysterina, Octospora musci-muralis, Picoa carthusiana en Postia luteocaesia, alle met kleurenfoto. Agaricus bohusii wordt met beschrijving en kleurplaat voorgesteld door F. Aurambault en M. Renard. Peziza alaskana,

Svampe 57, 2008 Als paddenstoel van het seizoen wordt de roest Puccinia punctiformis voorgesteld, met een kleurenfoto van de parasiet op Cirsium arvense. J. Vesterholt bespreekt het genus Melanoleuca in Denemarken met bespreking van





2008/2





















































Sporen

30

Peziza sepiatra, Bolbitius vitellinus, Disciotis venosa, Daedaleopsis confragosa, Steccherinum ochraceum en Cortinarius uliginosus. T. Kuyper brengt commentaar over een biogeografische eilandtheorie, waarbij de grootte van een gebied in verband wordt gebracht met de rijkdom aan fungi, met een kleurenfoto van Rhizopogon luteolus. E. Vellinga bespreekt het lot van de ridderzwamfamilie in het moleculaire tijdperk, waarbij bv. Rickenella verhuist naar de Hymenochaetales, Hygrophoropsis inderdaad bij de Boletales hoort en Camarophyllopsis hymenocephala verhuist naar de Clavariaceae. In de 13e bijdrage over plantenparasieten bespreekt A. Termorshuizen Pucciniastrum agrimoniae, met een kleurenfoto en microtekening.

oorspronkelijk beschreven uit de arctische streken van Alaska werd in de Franse Alpen gevonden door J-L. Cheype en N. Van Vooren, met kleuren-, microfoto en microtekening. N. Van Vooren et al. bespreken vondsten van Otidea tuomikoskii, O. papillata en O. papilata f. pallidefurfuracea f. nov., met kleurenfoto’s. Field Mycology 9, 1, 2008 Als paddenstoelenportret wordt Paxillus vernalis voorgesteld, nieuwe Britse vondst, tevens een oudere naam van P. validus en P. obscurisporus. R. Anderson bespreekt de naamsveranderingen bij Hypoxylon, met verwijzing naar nieuwe en oude benaming, een sleutel tot Hypoxylon en gerelateerde genera en kleurenfoto’s van Annulohypoxylon multiforme, Hypoxylon fragiforme, Biscogniauxia anceps, Nemania aenea var. macrospora en N. serpens. In het artikel van D. Savage over de fungi van de Schotse hooglanden vinden wij kleurenfoto’s van Entoloma corvinum, Psathyrella ammophila, Hygrocybe calciphila, Rhodocybe mundula, Lycoperdon lividum en Lepiota alba. R. Fortey vertelt over de ontdekking van Ceriporiopsis herbicola, met een kleurenfoto. In het hoekje voor vondsten van de lezers vinden wij mooie kleurenfoto’s van Battarrea phalloides, Paurocotylis pila, Agaricus phaeolepidotus, A. moelleri en Cortinarius alcalinophilus. A. Burnham gaat een 2e aflevering verder met de bespreking van fungi uit Kindrogan, nu met Cortinarius purpurascens var. gracilis, Lepista ovispora en Fayodia anthracobia var. anthracobia, alle met kleurenfoto.

Zeitschrift für Mykologie 74, 1, 2008 In een 2e aflevering over de verspreiding van macromyceten in Duitsland bespreken A. Bresinsky en H. Dörfelt 30 soorten met verspreidingskaart, enkele systematische en ecologische gegevens en kleurenfoto’s van Lactarius aspideus, Mitrula paludosa, Vibrissea truncorum, Hygrocybe calyptriformis, Panaeolus fimiputris, Amanita caesarea, Strobilomyces strobilaceus, Leucopaxillus compactus, Hygrophorus marzuolus, Tricholoma colossus, Hymenochaete cruenta, Faerberia carbonaria, Pisolithus arhizus en Helvella atra. M. Piepenbring brengt een inleiding tot de Duitse brandzwammen, met een schema van de ontwikkeling, voorbeelden van basidiën en enkele microfoto’s van sporen. Octospora splanchnophila sp. nov. wordt met sporenscan en verspreidingskaart voorgesteld door D. Benkert en R. Kristiansen. L. Beenken en K. Horn bespreken een vondst van Geoglossum arenarium, met habitusschets, microtekening en een vergelijkende tabel met G. atropurpureum. Typhula trifolii wordt besproken door K. Siepe, met kleurenfoto, microtekening en sleutel tot het subgenus Microtyphula. C. Gubitz beschrijft 2 nieuwe Lepiota-soorten uit een tropische kas: L. pseudorubella sp. nov. en L. rubrobrunnea sp. nov., met kleurenfoto en microtekening, ook van L. rubella. De nivicole Myxomyceten in Duitsland worden besproken door A. Kuhnt, met kleurenfoto’s en (bij sommige) met microtekeningen van Lepidoderma carestianum, L. chailletti, L. granuliferum, L. peyerimhoffii, Physarum albescens, P. vernum en Prototrichia metallica.

Mycolux 1, 2008 B. Overal en D. Granville geven een inzicht in de associatie plant-paddenstoel, mycorrhiza’s, invloed zure regen, enz. De ecologie van Morieljes wordt onder de loep genomen door J.-M. Pirlot. H. Grata bespreekt de vondst van Gloeophyllum sepiarium bij opgravingen in een Romeinse villa uit het midden van de 2e eeuw. Guepiniopsis buccina wordt kort voorgesteld door J. Pellicani, met een microfoto en op de achterkaft een kleurenfoto van deze heterobasidiomyceet. Verder vinden wij nog kleurenfoto’s van Tremella mesenterica, Hypholoma fasciculare, Strobilurus esculentus en Amylostereum chailletii. Coolia 51, 2, 2008

De Aardster 10, 1, 2008

De eerste helft van deze aflevering is gewijd aan een verslag van paddenstoelenwaarnemingen uit 1997 in het Windesheim Tichelgatengebied door G. en H. Piepenbroek, met kleurenfoto’s van Mycena hematopus, Thelephora anthocephala, Morchella esculenta, Entoloma incarnatofuscescens, Clavaria incarnata, Lactarius controversus, Trichoglossum hirsutum, Clavulina coralloides, Pachyella babingtonii, Helvella latispora, H. queletii, Inocybe adaequata, I. splendens, Phaeolus schweinitzii, Ramaria abietina, Cheilymenia crucipila,





Sporen























Nieuw in de bibliotheek is dit tijdschrift van de Paddenstoelenwerkgroep Westhoek. De inhoud bestaat voornamelijk uit verslagen van activiteiten en waarnemingen. In deze aflevering bespreken C. Van Den Broeck en A. Landuyt de vondst van Lactarius sanguifluus, een soort die in Vlaanderen sedert 1951 niet meer werd waargenomen, met kleurenfoto’s. Verder ook nog een kleurenfoto van Amerosporium patellarioides en Puccinia iridis (III) met teleutosporen.































2008/2

























































INHOUD









R. Walleyn

1

Editoriaal

2

Excursiekalender

4

Educatieve bijeenkomsten

5

Cedergrondbekerzwam

R. De Ceuster

7

Neem nu eens zo’n kleintje ...

L. Noten/L. Van Nieuwerburgh

10

Een nieuwe Glimmerinktzwam

A. de Haan

12

Tweemaal klein, wit, ...

L. Deceuninck

14

Voorjaarssoorten 2008

G. Buelens/J. Monnens

16

Geen winterrust bij Mycolim

G. Tilkin

19

Verslag Vlaamse-Mycologen-Dag

A. De Kesel

23

DVD-bespreking

T. Stijve

25

Nieuwtjes uit de bibliotheek

P. Holemans

26

Verslag eerste KVMV-excursie

R. Steeman

27

Nieuws van de website

P. Holemans

27

Afdelingsnieuws AMK

28

Afdelingsnieuws ZWAM

29

Nieuwtjes uit recente tijdschriften

























K. Van de Put