10
ARGUS Milieumagazine
jaargang 3
nr. 1
ARGUS
DOSSIER
LAWAAI
Begin 2007 liep in het Provinciaal Veiligheidsinstituut Antwerpen de thematentoonstelling VerdOORie! ARGUS ging er een kijkje nemen en stelde op basis van deze tentoonstelling samen met Gert Van Daele, projectcoördinator dienst veiligheid in de privésfeer aan het PVI, dit dossier op.
Oor voor lawaai Geluid is een omgevingsfactor waar de mens voortdurend mee wordt geconfronteerd. Geluid is onmisbaar. In een absolute stilte voelen mensen zich onbehaaglijk. Als informatiebron is geluid het communicatiemiddel bij uitstek, zoals de spraak, de muziek, de huisbel, de telefoonbel, het loeien van een sirene. We worden voortdurend aan harde geluiden blootgesteld, tijdens het werk, in het verkeer, maar we zoeken het zelf ook op (concerten, uitgaan, bioscoop, mp-3 spelers,…. Voortdurend
Wat is geluid? Geluid en lawaai We ervaren verschillende soorten geluiden: natuurlijke geluiden, elektronische geluiden,… Veel producten, machines, werktuigen en installaties produceren geluid. De klanken die ontstaan tijdens een activiteit zullen in vele gevallen de gebruiker niet hinderen. Maar geluid kan een bron van hinder zijn. Geluid dat ofwel hindert ofwel schade
wordt ons gehoor op de proef gesteld met als gevolg onherstelbare hoorschade. Niet alleen de kwaliteit van lucht, water en bodem hebben een impact op de menselijke gezondheid, ook het akoestische milieu, lees de blootstelling aan lawaai, verdient dus de aandacht. Gehoorschade bij de jeugd, maar ook onder volwassenen, wordt in de toekomst een kolossaal probleem. Konden mensen vroeger ongeveer tot hun 30ste normaal horen, dan vinden onderzoekers vandaag nog amper 18-jarigen zonder een gehoorprobleem.
berokkent, ofwel beide, wordt gedefinieerd als lawaai. Lawaai is dus bij definitie ongewenst, storend of zelfs schadelijk geluid: ongewenst geluid, zoals een druppelende kraan, pratende studenten in een les, nachtvluchten; storend geluid duidt op een interferentie met andere activiteiten, zoals spraakverstaanbaarheid wanneer veel mensen tegelijk spreken; schadelijk geluid wanneer het aanleiding geeft tot gehoorverlies.
Het ervaren van geluiden is sterk individueel getint en daarom een factor, waarmee we zeer moeilijk rekening kunnen houden. Lawaai wordt door verschillende individuen op verschillende wijzen geïnterpreteerd. Het wordt trouwens ook door eenzelfde individu, al naargelang de omstandigheden, op verschillende wijzen ervaren. Zo kan eenzelfde persoon muziek aangenaam vinden op een feest en hinderlijk bij het studeren. In de vrije tijd zijn mensen zich veel minder bewust van ‘lawaaibelasting’. Veel lawaai-
ARGUS Milieumagazine
■
jaargang 5
■
nr. 2
■
11
ARGUS
DOSSIER
LAWAAI
erige vrijetijdsactiviteiten (dancings, walkmans, motorraces,..) worden geregeld herhaald en leiden tenslotte tot aantoonbare en onherstelbare beschadigingen.
Figuur 1: Verband tussen frequentie, golflengte en geluidsvoortplantingssnelheid λ
λ λ(m)
20 10
20
10
5
2
1
50 100 200
0,5 500 1k
0,2 0,1 0,05 2k
5k
10k
f(Hz)
Voordelen van de logaritmische schaal Belangrijkste kenmerk van een logaritmische schaal is dat bij iedere trede hoger, de grootheid x keer zo groot wordt. De schaal van Richter, bijvoorbeeld, waarmee men de sterkte van aardbevingen kan uitdrukken, is logaritmisch: een punt hoger op de schaal betekent dat de energie die bij de aardbeving is vrijgekomen 10 keer zo groot is (x = 10). In de scheikunde wordt de pH-schaal gebruikt om de zuurtegraad uit te drukken. Daar is x = 1/10. Eén punt hoger op de pH-schaal betekent een 10x zo hoge concentratie van de OHt.o.v. de H+-ionen, dus minder zure oplossing. De decibelschaal is de logaritmische schaal voor de sterkte van het geluid: Elke 10 decibel (= 1 Bel) hoger op de schaal betekent dat de intensiteit telkens 10 keer zo groot wordt. Een geluid van 70 dB is dus 100 keer zo luid als een van 50 dB. De menselijke waarneming van geluid stemt overeen met deze logaritmische schaal. Een 2 keer zo grote intensiteit wordt niet als een tweemaal zo hard geluid ervaren, maar slechts als een ‘iets harder’ geluid. De decibelschaal heeft als uiterste waarden de referentiewaarde 0 dB (ook wel gehoordrempel genoemd) en 140 dB (pijngrens).
Geluidsniveau
Optellen van decibels
Waargenomen effect
+ 3dB
2x eenzelfde bron
verschil nauwelijks hoorbaar
+ 6dB
4x eenzelfde bron
verschil duidelijk hoorbaar
+ 10dB
10x eenzelfde bron
klinkt tweemaal zo luid
Figuur 2 Werking van het oor Het gehoororgaan bestaat uit drie belangrijke delen: het uitwendige oor: het opvangsysteem (oorschelp en gehoorgang) het middenoor: het versterkingssysteem (de gehoorbeentjes); het binnenoor: het zgn. slakkenhuis met het detectiesysteem.
12
■
ARGUS Milieumagazine
■
jaargang 5
■
nr. 2
Als lawaai geluid is dat hindert of schade berokkent, is het nuttig om eerst te onderzoeken wat geluid eigenlijk is. Geluid kan je niet vastpakken of zien, maar je kan het wél voelen, als het maar hard genoeg is. En horen natuurlijk. Geluid kunnen we omschrijven als ‘een drukverandering in tijd en ruimte in een bepaald medium’. Geluid is niet meer dan een trilling in de lucht om ons heen. Deze drukveranderingen planten zich in alle richtingen voort in de vorm van golven of trillingen. Je zou dit kunnen vergelijken met golfjes die ontstaan als je een steen in het water gooit. Daarom spreekt men van geluidsdruk en geluidsgolven. Om geluid te kunnen horen is er een stof nodig die de geluidstrillingen kan doorgeven. Dit kan lucht zijn, maar ook vloeistoffen en vaste stoffen. In het luchtledige zijn er geen deeltjes die de geluidsgolven kunnen doorgeven. Geluid beweegt zich sneller door vaste en vloeibare stoffen dan door lucht. De deeltjes in vaste en vloeibare stoffen zitten immers dichter tegen elkaar, zodat ze de geluidsgolven sneller doorgeven. Golflengte, toonhoogte, frequentie en amplitude Geluid plant zich voort in golven. Hoe langer de golflengte, hoe lager het geluid (zie figuur 1). Korte golflengtes geven een hoog geluid. Die trillen namelijk sneller dan de lange. Of: hun frequentie is hoger. Frequentie is het aantal trillingen per seconde, uitgedrukt in Herz (Hz). De toonhoogte wordt dus bepaald door het aantal trillingen per seconde. Geluid klinkt niet alleen hoog of laag, maar kan ook hard of zacht zijn. Hoe hoger de piek van een geluidsgolf (d.i. de amplitude), hoe sterker het geluid. De geluidssterkte druk je uit in decibel of kortweg dB. Een zuivere toon is geluid met slechts één frequentie. In de praktijk komen zuivere tonen zelden voor. De meeste geluiden bestaan uit verschillende frequenties, waaruit een complex geluid voortkomt. De decibelschaal Ons oor is een uiterst gevoelig orgaan. Het hoort het ruisen van de bladeren in het bos maar eveneens het lawaai van een boorhamer. Als het oor wordt vergeleken met een weegschaal, dan zou dat betekenen dat
die afwisselend voorwerpen van 1 gram tot 10.000 ton zou moeten kunnen wegen. De logaritmische decibelschaal (zie kader) laat toe het verschil in amplitude tussen de zachtste geluiden en oorverdovend lawaai te duiden. De laagste waarde op de schaal is 0 dB, de gehoordrempel. De pijngrens is 140 dB. Deze grenzen stemmen overeen met een geluidsdruk van respectievelijk 20 µPa (20x10-6 Pascal, Pa = N/m²) en 200 MPa (200x106 Pa). Het verschil zit dus in de miljarden. Rekenen in decibels Het optellen en aftrekken van decibels kan niet zomaar. De decibelschaal is een logaritmische schaal wat betekent dat als je twee gelijke geluidsniveaus optelt, je een vermeerdering van 3 dB krijgt. Twee bronnen die elk 80 dB geluid produceren geven met andere woorden samen een geluid van 83 dB en niet 160 dB zoals men zou kunnen verwachten (gelukkig maar). De tabel op blz. 12 geeft een beter idee van hoe men oplopende dB’s gewaar wordt.
De registratie van geluid Luchttrillingen worden door de oorschelp opgevangen, gaan door de uitwendige gehoorgang en brengen het trommelvlies in beweging (zie figuur 2). De trillingen van het trommelvlies worden dan in het middenoor versterkt door de gehoorbeentjes (hamer, aambeeld en stijgbeugel). Het versterkte signaal (ongeveer 20 maal sterker) wordt dan via de stijgbeugel, die verbonden is met het ovale venster, overgebracht naar de vloeistof die zich in het binnenoor bevindt, meer bepaald in het slakkenhuis. De vloeistof in het slakkenhuis wordt hierdoor in beweging gebracht en deze trillingen worden op hun beurt omgezet in (elektrische) zenuwimpulsen door het orgaan van Corti. De gehoorcellen sturen deze prikkels via de gehoorzenuw naar de overeenkomstige zone in de hersenen. Wanneer deze prikkels de hersenen bereiken ontstaat de gewaarwording die horen wordt genoemd. Frequentiebereik mens Het menselijk oor kan frequenties horen tussen 20 Hz en 20.000 Hz. Dit is het hoorbare of audio-gebied. In dit gebied kunnen we maar een onderscheid maken tussen 3500 verschillende ‘frequentiebanden’. Frequenties binnen eenzelfde ‘band’ kunnen we niet van elkaar onderscheiden. We kunnen dus geen 19980 frequenties horen. Dit komt overeen met de 3500 binnenste haarcellen die verantwoordelijk zijn voor het doorgeven van
deze info aan de hersenen. De haarcellen zijn dus verdeeld over het frequentiegebied. De grootste gevoeligheid ligt tussen de 3000 en 4.000 Hz. Dit hangt vooral samen met de gevoeligheid van de gehoorcellen. Beneden 20 Hz spreekt men van infrageluid of infrasonen, boven 20.000 Hz van ultrageluid of ultrasonen. Cruciaal: de haarcellen Haarcellen zijn spieren die samentrekken o.i.v. geluid. Deze cellen worden haarcellen genoemd omdat bovenop deze cellen zeer dunne haartjes zitten: de cilia of trilharen. We beschikken over 3 rijen buitenste haarcellen (in totaal 10500 buitenste haarcellen) en 1 rij binnenste haarcellen (in totaal 3500 binnenste haarcellen). De binnenste haarcellen zijn verantwoordelijk voor het doorsturen van signalen naar de vezels van de gehoorzenuw en van daaruit verder naar de hersenen voor interpretatie van het geluid. De drie rijen buitenste trilhaarcellen zijn buffers om de binnenste rij trilhaarcellen te beschermen. Zij zijn als het ware het kanonnenvoer. Zij zorgen op hun beurt voor een betere frequentieherkenning en dragen dus bij tot een betere spraakherkenning. Ook zorgen de 3 rijen buitenste trilhaarcellen voor een versterking van het geluid. Afhankelijk van de geluidsfrequentie worden de cellen aan de ingang (hoge frequenties) van het slakkenhuis of op het uiteinde (lage frequenties) gestimuleerd. Krijgen haarcellen het erg te verduren door blootstelling aan teveel en/of te luid lawaai, zonder dat ze de kans krijgen om te recupereren, dan sterven ze onherroepelijk af. Afgestorven haarcellen worden niet vervangen door nieuwe. Schade treedt meestal eerst op in de buitenste haarcellen, waardoor tonen minder scherp worden gehoord. Sterft ook de betreffende binnenste haarcel af, dan valt de overeenstemmende toon definitief weg. Tot op heden bestaat er geen medicatie of operatie die ons gehoor kan terugbrengen, al gebeurt er veel onderzoek naar mogelijkheden. Zo zijn er vogelsoorten die wel aan haarcelregeneratie doen. Onderzoekers gaan na hoe dit proces werkt in de hoop dit ook te kunnen toepassen op het menselijk gehoor.
Gevolgen van blootstelling aan lawaai Gehoorverlies
Ouderdomsdoofheid Naarmate de mens ouder wordt, neemt de gevoeligheid van het gehoor af. Het gehoor-
Vlaamse jeugd wordt dover Bijna een op de vijf (17,8 procent) Vlaamse jongeren lijdt aan gehoorverlies door overdreven blootstelling aan luide muziek of lawaai tijdens hun vrije tijd. Uit een enquête bij Vlaamse jongeren tussen 16 en 19 jaar blijkt dat meer dan de helft van hen zelf ondervindt dat hun gehoor niet meer optimaal is. In de jaren zeventig was dat amper 1 procent. Bart Vinck, professor Audiologie aan de Universiteit Gent, pleit ervoor om de Vlaamse jeugd te sensibiliseren over de problematiek zonder paniek te creëren. "We moeten de jongeren de boodschap meegeven dat ze hun muziek in hun eigen
voordeel best wat stiller zetten, maar we moeten tegelijk de boodschap brengen dat er met muziek zelf helemaal geen probleem is", zegt Vinck. Dat het probleem van jongeren met gehoorverlies toeneemt, is al langer bekend. "De jonge mensen van vandaag hebben vaak al het gehoor van een 50jarige. Zij die beseffen dat het met hun gehoor niet zo goed gesteld is, denken bovendien vaak verkeerdelijk dat het probleem vanzelf zal verbeteren. Ze maken zich er niet echt zorgen over", luidt het. Professor Vinck pleit voor een algemene gehoorscreening van alle jongeren tot 18 jaar door middel van een geavanceerde techniek. Die methode wordt nu bijna alleen nog in de universitaire ziekenhuizen toegepast. Er wordt een microfoontje in het oor van de patiënt geplaatst om de registratie van geluid in het binnenoor op te meten. Dat geeft veel nauwkeuriger resultaten dan de techniek met de koptelefoons, die nog altijd deel uitmaakt van het medisch onderzoek. (Goedele Van der Spiegel, Envirodesk.be 02/05/2007)
ARGUS Milieumagazine
■
jaargang 5
■
nr. 2
■
13
ARGUS
DOSSIER
LAWAAI
verlies is klein tot de leeftijd van ongeveer 30 jaar en neemt dan vlug toe, vooral bij hogere frequenties (boven 1.000 Hz).
Lawaaidoofheid Bij langdurige blootstelling aan hard geluid worden de trilharen in het slakkenhuis beschadigd. De haarcellen in het binnenoor kunnen maar een beperkte tijd maximaal actief blijven. Er is dan een rustperiode nodig zodat de cellen zich kunnen herstellen. Als de blootstelling aan lawaai begint voordat de cellen volledig zijn hersteld, beginnen deze cellen steeds meer overbelast te raken en sterven ze uiteindelijk af. Hoeveel schade je oploopt is dus afhankelijk van de sterkte van het geluid, de duur en de rustperiode. Het vaak geopperde argument ‘mij overkomt dat niet, ik hoor nog altijd zeer goed’, houdt geen steek. Want de eerste tekenen van een lawaaitrauma zijn niet dat je ‘niets’ meer hoort, maar dat je alsmaar meer moeite hebt om een gesprek te verstaan tegen een rumoerige achtergrond. Cellen aan de ingang van het slakkenhuis worden het eerst beschadigd, vandaar dat we de hoge tonen vaak het eerst verliezen bij schade. Men meet vandaag vooral gehoorschade in het middengebied van het geluidsspectrum (de zgn. ‘disco-dip’). Vervelend genoeg zitten de frequenties van de menselijke stem nu net in dit gebied. De spraakverstaanbaarheid is ook een belangrijk aspect inzake veiligheid. Niet alleen de menselijke stem, ook andere geluidssignalen, worden moeilijker gehoord en verstaan bij een gelijktijdige inwerking van stoorlawaai. Volgens recente metingen hebben de meerderheid van de jongeren vandaag al een meetbaar gehoorverlies (zie kader). Langetermijneffecten Gehoorschade als gevolg van overdreven lawaai is een langetermijneffect dat sluipend optreedt; pas na jaren kan men de werkelijke schade vaststellen. Wanneer men de gehoorbeschadiging opmerkt, is het echter al te laat. Voorkomen is dus de boodschap. Het gevaar zit hem vooral in het feit dat onze oren zich gemakkelijk aanpassen aan lawaai. Kom je bv. een lawaaierige machinekamer of een discotheek binnen, waar je je alleen verstaanbaar kunt maken door in iemands oor te schreeuwen dan lijkt het allemaal veel luider, dan wanneer je er een uurtje binnenzit. In die omstandigheden loopt je gehoor wel degelijk gevaar.
14
■
ARGUS Milieumagazine
■
jaargang 5
■
Oorsuizen (tinnitus) De volledige Latijnse term voor oorsuizen is Tinnitus Aurium, wat "gerinkel van de oren" betekent Na langdurige blootstelling aan veel lawaai, bijvoorbeeld na een fuif kunnen je oren suizen. Als er weinig haarcellen beschadigd zijn hoor je een pieptoon, als er veel cellen beschadigd zijn hoor je eerder een ruis. Oorsuizen ontstaat in de eerste 72 u na de blootstelling. Als na 72 u je haarcellen niet gerecupereerd zijn, sterft de betreffende haarcel af. Sommige mensen, tinnituspatiënten, blijven de pieptoon of ruis echter horen, ook al is het signaal er niet meer. Hun brein blijft het geluid voortdurend oproepen. Bij de tinnituspatiënten zit het probleem niet meer in het oor maar in hoe die persoon het geluid beleeft. Tinnitus is goed te vergelijken met zgn. fantoompijnen bij een amputatie. Overgevoeligheid voor geluid (hyperacusis) Hyperacusis betekent in het Grieks letterlijk 'ik hoor teveel' Bij sommige mensen is het oor extreem gevoelig geworden voor geluid omdat hun tolerantie voor geluid schrikbarend is afgenomen. Denk aan het geluid van een stofzuiger, verkeer, maar ook aan geritsel van kranten, fluitende vogels of de wind in de bladeren. Deze alledaagse geluiden worden door mensen met hyperacusis als pijnlijk, irriterend of onverdraaglijk ervaren. De oren van mensen met hyperacusis hebben hun zogenaamd "dynamisch bereik" verloren. Dat betekent dat snelle veranderingen in geluid moeilijk worden verwerkt. Bij hen worden geluiden niet meer gedempt en komen ze keihard binnen. De aandoening kan bij alle leeftijden voorkomen, is meestal chronisch van aard en gaat vaak gepaard met tinnitus (oorsuizen) en een vorm van gehoorverlies. De aandoening kan vóórkomen in combinatie met andere klachten. Andere effecten van geluid Geluid kan schadelijk zijn of hinderlijk en leiden tot onder andere stress, concentratiestoornissen, slaapstoornissen, vermoeidheid, hoofdpijn en agressie. De precieze werking van lawaai op het menselijk organisme is nog niet volledig bekend, maar er is al een onderscheid te maken tussen de effecten op korte termijn en deze op langere termijn. Momenteel bestaat er geen criterium dat het optreden van deze effecten kan voorspellen. Het is mogelijk dat bepaalde effecten direct door de impulsen vanuit het
nr. 2
gehoororgaan worden veroorzaakt, buiten hindergevoelens om. Vast staat dat hoge geluidsniveaus (dit hoeft niet altijd boven 75 dB(A) te zijn) kunnen aanleiding geven tot lichamelijke effecten zoals maagzweren, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, hoofdpijn, ontsteking van de dikke darm, versnelling van de hartslag , verwijding van de oogpupil, duizeligheid,… De impact van lawaai op de natuur is minder goed gekend, maar dat is geen reden om de invloed van geluid op fauna als onbelangrijk te bestempelen. Zo zullen bepaalde vogelsoorten al te lawaaierige gebieden vermijden. Lawaai heeft dus wel degelijk een ecologische impact. Verder onderzoek dringt zich hierover op. Natuurlijk hoeft geluid niet altijd een negatieve invloed te hebben. Lawaai kan ook gewoon de aandacht trekken, zowel bij het optreden (bv. de deurbel) of bij het wegvallen (muziek die uitvalt). Geluid is daarnaast ook een bewezen weldoende factor met invloed op het centrale zenuwstelsel. Zo is muziek een uiterst belangrijk cultuurelement. Het is bij uitstek een bron van ontspanning en brengt een ongelooflijk spectrum aan gevoelens over. Muziek is iets waar we van kunnen genieten en helemaal in kunnen opgaan. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld ook dat muziek (weliswaar op een veilig volume) op de werkvloer de productiviteit bevordert. Voor de meeste jongeren is dit even belangrijk als eten en drinken. Zij houden vooral van keiharde muziek. Hoe luider, hoe opwindender, maar daar komen de risico’s dan weer om de hoek kijken.
Lawaai in vlaanderen Zowat de belangrijkste algemene bron van lawaai in Vlaanderen is het verkeer. Wel wordt het verkeer de laatste jaren in verhouding stiller. Dat komt door een verbetering van het wagenpark (stillere vrachtwagens, strenge EU geluidsemissienormen voor wagens) en een gemiddelde vertraging van het verkeer (minder heel snel rijdende voertuigen door verzadiging van de autosnelwegen). Regelmatig vervangen van het wegdek door geluidsvriendelijk materiaal en de inzet van geluidsschermen kan de lawaaihinder veroorzaakt door verkeer nog verminderen. Ook al is het lawaai door het verkeer verminderd, toch blijft het de belangrijkste bron van hinder. Dat blijkt uit een officiële enquête bij 5000 inwoners van Vlaanderen (zie tabel):
Huishoudens Industrie (met inbegrip van de sector Energie) Landbouw Transport (weg- en luchtverkeer) Handel en diensten Toerisme en recreatie
Ernst hinder Tamelijk Extreem Tamelijk
2001 8,9 5,1 4,6
2004 8,1 4,1 3,3
Extreem Tamelijk Extreem Tamelijk
2,1 2,8 0,6 20,2
2,1 2,3 1,3 18,1
Extreem Tamelijk
15,0 4,0
14,1 3,6
Extreem Tamelijk
2,5 3,8
2,0 5,4
Extreem
3,1
3,5
Omgaan met geluid Bescherming en preventie De belangrijkste bedreiging van onze oren is echter het geluid dat we zelf op ze afsturen. Je hoeft geen genie te zijn om in te kunnen schatten of jouw oren zich in de gevarenzone bevinden. Het rekensommetje is eenvoudig:
Te luid + te lang = gehoorbeschadiging Gehoorschade door lawaai is niet alleen afhankelijk van het aantal decibels, maar ook van het aantal uren dat je lawaai hoort. Een beetje discman, mp3 speler of fuif haalt al snel veel decibels. Vooral wanneer je ‘oortjes’ gebruikt. Het geluid wordt dan recht in de gehoorgang geleid. Dat betekent dat je – als je verstandig wil omgaan met je oren – veel minder uren per dag kunt luisteren of fuiven. Nog niet zo gek veel decibels meer verlagen fors het aantal aanvaardbare uren. Je kan dit uittellen aan de hand van de 'equal energy rule' (zie kader). Gehoorbescherming De keuze van gehoorbescherming hangt af van geluidsdruk of -niveau, blootstellingsduur (vaak op-/afzetten), frequentie (toonhoogte), omgeving (omgevingstemperatuur, vuile omgeving), communicatiemogelijkheden (moet ik mijn buur nog kunnen verstaan , muziek of waarschuwingsignalen nog kunnen horen,…) In de industrie zijn gehoorbeschermers bij een geluidsvolume gelijk aan dat van een popband of discotheek absoluut verplicht.
Vingers, een paar watjes,wc-papier of sigarettenfilters hebben erg weinig effect. Je oren dichtstoppen met een soort kneedbare wasachtige watten of rubberen oordopjes helpt al beter (5 tot 10 dB reductie). Speciale gehoorbeschermers zijn er ook. Ze hebben een ingebouwde filter en laten genoeg geluid door om bijvoorbeeld muziek te horen maar halen 10-30 dB van het volume af. Zo beschadig je je gehoor minder gauw. Lawaai vermijden Meer dan 70% van de Belgen ondervindt regelmatig last van lawaaihinder. En bij steeds meer mensen heeft die hinder een invloed op de gezondheid. Lawaaihinder kan zowel van buiten als van binnen de woning komen: van het verkeer en andere straat- of buurtgeluiden, maar ook van tven hifi-installaties, van computerspelletjes en (vaat)wasmachines… Nochtans kan je aan geluidsoverlast wel degelijk iets doen: dichten van onnodige kieren, openingen of barsten, gebruik maken van akoestisch isolerende materialen, en nog een heleboel andere dingen waaraan we dikwijls geen aandacht besteden. Akoestische isolatie Wie voldoende rust en privacy wil, besteedt best extra aandacht aan de akoestische isolatie van zijn (gemeenschappelijke) muren, van de vloeren en het dak. Om akoestisch te isoleren, moet je eerst weten of het om lucht- of contactgeluid gaat. In geval van luchtgeluid brengt een geluidsbron de lucht aan het trillen. Voorbeelden daarvan zijn de menselijke stem, tv- en hifi-apparaten, … Deze geluiden kunnen zich voortplanten van buiten naar binnen, tussen twee ruimtes, in hetzelfde of in een aanpalend gebouw en ook van binnen naar buiten. Contactgeluiden ontstaan wanneer de geluidsbron rechtstreeks in contact komt met constructie-elementen. Voorbeelden zijn hoge hakken op stenen of houten vloeren, stoelpoten die over de vloer schuren of een nagel die in de wand wordt geklopt.
“D grootste beroepsziekte bij rockmu“De zikanten is zonder twijfel doofheid. Pete Townshend, boegbeeld van The Who, maakte in 1989 bekend dat hij problemen heeft met zijn gehoor. Sindsdien getuigden Neil Young, Beatles-producer George Martin, Sting, Ted Nugent and Jeff Beck over het blijvende gezoem in hun oren, net als de Belgische muzikanten Bart Peeters en Stijn Meuris en de Antwerpse dj CJ Bolland.” Het Nieuwsblad 23/7/2006
Equal Energy Rule Ons oor kan 75 dB gedurende 8u/dag verdragen. Word je minder lang aan lawaai blootgesteld, dan mag het iets meer zijn. Bij iedere halvering van de duur van blootstelling komt er 3 dB bij, dus stelt 78 dB over 4 uren, 81 dB over 2 uren, 84 dB over 1 uur, 87 dB over 30 minuten, enz. in principe geen probleem. Zo kan je zelf uittellen hoelang je een bepaalde dosis lawaai mag trotseren. Maar ook de aard van het geluid komt hierbij kijken. Vooral repetitief geluid is schadelijk voor de oren. Denk bijvoorbeeld aan nummers met een constante beat. Hoeveel schade je oploopt is dus afhankelijk van de sterkte en soort van het geluid, de duur en de tijd die de oren gegund wordt om te recupereren.
Geluidsoverlast doorheen een scheidingswand kan je verhelpen door de massa van een enkelvoudige wand te verhogen: hoe zwaarder de constructie, hoe beter deze akoestisch isoleert. Je kan de wand ook ontdubbelen volgens het massa-veer-massaprincipe. Geluidstrillingen worden zo efficiënt opgeslorpt door twee massa’s (bv. gips-
ARGUS Milieumagazine
■
jaargang 5
■
nr. 2
■
15
ARGUS
DOSSIER
LAWAAI
Stiltegebied? Uit de uitgevoerde studies is gebleken dat het overheersende achtergrondgeluidsniveau in de potentiële stiltegebieden overdag rond 35 à 40 decibel ligt. Algemeen kan gesteld worden dat het geluidsklimaat door de mens als stil wordt ervaren als er voldoende lange periodes zijn zonder herkenbare niet-natuurlijke geluiden. Een ‘stiltegebied’ wordt meestal gedefinieerd als een gebied waarin de natuurlijke geluiden, afkomstig van zowel fauna als flora, overheersen. Het begrip ‘stilte’ is in deze context geen synoniem voor ‘afwezigheid van geluid’ maar wel voor ‘afwezigheid van verstorende, omgevingsvreemde geluiden’. Natuurlijke geluiden kunnen voor hoge geluidsdrukniveaus zorgen maar zijn niet verstorend en passen perfect in een stiltegebied. Denk maar aan het ruisen van bomen, het tsjirpen van krekels op een warme zomeravond of het loeien van koeien in de wei… Ook gebiedseigen geluiden afkomstig van de bewoners, landbouw, natuur- of bosheer blijven mogelijk in een stiltegebied. Onder verstorende, omgevingsvreemde geluiden worden o.a. vliegtuiglawaai, lawaai van drukke verkeersaders, lawaai afkomstig van industriezones … verstaan. Een stiltegebied moet ook minstens enkele vierkante kilometer groot zijn. Verstorend lawaai laat zich immers niet tegenhouden door een grens. In het ideale geval bestaat een stiltegebied uit een ‘kerngebied’, waar de akoestische kwaliteit prima is, met daar rond een ‘buffergebied’.
Tips Plaats je wasmachine, drumstel of piano op rubberblokken; Sluit de deuren zachtjes en voorzie rubberdoppen in de vloer of tegen de wand om te verhinderen dat de deur met een klap tegen de muur aanvliegt; Hang de luidsprekers van je muziekinstallatie niet vast aan de muur, zo verplicht je de buren om mee te luisteren; hang ze los of zet ze met rubber of kurken pootjes op de vloer; Als je in de kelder muziek speelt met een groepje muzikanten, bekleed dan de wanden best met doeken, piepschuim,... Op de vloer leg je een dik, oud tapijt; Doe je buren niet aan wat je zelf niet graag zou hebben. Gebruik je erg lawaaierige toestellen, zoals een cirkel- of kettingzaag, gebruik die dan liefst op een tijdstip dat de anderen de deur uit zijn, of er minder last van hebben. Na 22 uur is RUST de leuze. Wie toch met lawaaierige apparaten moet omgaan, kan de oren best beschermen met oordopjes of oorkappen; Kom je laat thuis met de wagen, sla dan niet te hard met de portieren; Geluidsisolatie is zo efficiënt als de zwakste schakel. Vermijd dus geluidslekken. Gevoelige punten zijn o.a. de aansluiting van doorgaande buizen (verwarming, water,…), twee tegenover elkaar geplaatste wandcontactdozen, ingebouwde luidsprekers en niet-luchtdicht metselwerk; Bekijk tijdens de ontwerpfase van je woning goed waar de diverse ruimtes en technische installaties komen. Een toilet dat aan de living paalt, of een aircosysteem naast je slaapkamer kan erg hinderlijk zijn; Om geluidsoverlast te vermijden, moet in appartementen en meergezinswoningen tussen de stille lokalen (slaapkamers) en gemeenschappelijke delen (inkom, gangen en liftkokers) een bufferzone worden voorzien.
16
■
ARGUS Milieumagazine
■
jaargang 5
■
nr. 2
kartonplaten) met daartussen een spouw gevuld met een soepel, buigzaam isolatiemateriaal met een lage dichtheid (bv. glaswol). Het geluid brengt de eerste wand aan het trillen, de open poreuze structuur van glaswol dempt de trillingen, en het geluid wordt daardoor veel minder sterk aan de tweede wand doorgegeven. Ook op thermisch gebied levert dit goede resultaten: hoe dikker de laag glaswol, hoe beter de isolatie. Wat zegt de wet? Het bestrijden van geluidshinder gebeurt in principe door de gewestelijke overheid, maar ook de federale overheid heeft hierin een verantwoordelijkheid via productnormen voor geluidemissie en de uitbating van de nationale luchthaven. Geluidshinder door de industrie en sommige recreatieve activiteiten wordt in Vlaanderen bestreden aan de hand van de bepalingen in VLAREM II. Daarin is een geëigende regeling voorzien voor muziek geproduceerd in niet als hinderlijk ingedeelde openbare inrichtingen zoals kermissen, carnavals, muziekfestivals, fuiven en andere bijzondere feesten. Er kan immers vanuit gegaan worden dat het in deze gevallen technisch niet mogelijk is de algemene geluidsnormen na te leven zonder het opzet van de activiteit in het gedrang te brengen. De reglementering bepaalt dat de algemene geluidsnormering niet van toepassing is op muziekactiviteiten die als dusdanig door de Vlaamse minister van leefmilieu zijn erkend. De minister kan in die gevallen echter steeds restrictiemaatregelen opleggen en/of de duur van het veroorzaken van lawaai beperken. De voorziene erkenningprocedure schrijft voor dat de minister vooraf het advies van het bevoegde college van burgemeester en schepenen moet inwinnen. Internationaal zijn een aantal zaken in beweging: Een aantal Europese richtlijnen regelen de geluidsemissie van buitenshuis gebruikt materieel (2000/14/EG), het bandengeluid (2001/43/EG) en de geluidsemissie van vliegtuigen (92/14/EEG na 01.04.2002). De komende jaren zou prioritair werk gemaakt moeten worden van de uitvoering van de Europese richtlijn inzake de evaluatie en de beheersing van omgevingslawaai (2002/49/EG) en van het beleid rond de luchthavens. Wetgeving op de werkvloer Het koninklijk besluit van 16 januari 2006 betreffende de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van werknemers tegen de risico’s van lawaai op het werk stelt enerzijds grenswaarden vast waarboven de blootstelling niet mag gaan. Deze grenswaarden houden rekening met het eventueel dragen van een persoonlijk beschermingmiddel (PBM). Anderzijds worden actieniveaus vastgelegd waarvoor specifieke preventiemaatregelen genomen moeten worden. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen bovenste en onderste actiewaarden. Grenswaarde: 87 dB(A) gemeten met PBM Wanneer er gehoorbescherming wordt gedragen, mag het geluidsniveau achter de PBM oplopen tot 87 dB(A) Onderste actiewaarde: 80 dB(A) gemeten zonder PBM De werkgever moet de betrokken werknemers PBM’s ter beschikking stellen en ze informatie en opleiding geven. Bovenste actiewaarde: 85 dB(A) gemeten zonder PBM De werkgever moet een preventieprogramma opstellen en de PBM’s moeten verplicht gedragen worden.
ARGUS
Dit dossier is gebaseerd op de thematentoonstelling VerdOORie! die liep in het Provinciaal Veiligheidsinstituut Antwerpen. Naar aanleiding van deze tijdelijke tentoonstelling ‘VerdOORie!’ onstond een brochure, te bestellen via:
[email protected] (kostprijs € 5,50) of gratis af te halen via: http://www. provant.be/publicaties/leren/vormingscentra/provinciaal_veilighe/infoducten/brochures/verdoorie_.jsp?referer=tcm:7-13888-64 In de permanente tentoonstelling huist ook een stand rond geluid en lawaai. Deze tentoonstellingsstand is per groep van min. 10, max. 20 deelnemers te bezoeken na afspraak en onder begeleiding van een PVI-docent. Meer info: Annick Scheynen (
[email protected], tel. 03 203 42 11)
Besluit Lawaaihinder is dus wel degelijk een reëel probleem dat steeds groter dreigt te worden, als we er ons niet gauw wat beter van bewust worden. Voorkomen is, net als bij de meeste (milieu)problemen, de boodschap. Gelukkig is op dat vlak heel veel mogelijk.
Nuttige links www.argusmilieu.be www.provant.be/pvi website van de cel Geluid, trillingen en niet-ioniserende stralingen http://www.mina.be/front.cgi?s_id=177 www.lawaai.nl www.hoorstichting.nl www.oorcheck.nl www.nsg.nl www.kennislink.nl www.orenomtehoren.nl www.popschoolmaastricht.nl http://www.hearingacademy.com http://www.hoorzaken.nl
KORT NIEUWS
Nieuws over het Schelde-estuarium Wie op zoek is naar informatie over een rapport, een publicatie, een studie of een project over het Schelde-estuarium vindt zeker zijn gading de website van de ScheldeMonitor (www.scheldemonitor.org). Je vindt er informatie over alle Vlaamse en Nederlandse instituten, bedrijven en onderzoeksgroepen die betrokken zijn bij het onderzoek en de monitoring van het Schelde-estuarium. Voor al deze groepen wordt op de site een overzicht gegeven van de metingen die ze uitvoeren, de studies die ze doen, de publicaties en rapporten die ze maken, de projecten waar ze aan deelnemen enz.. Een tweemaandelijkse digitale nieuwsbrief houdt je bovendien van alle nieuwe publicaties, projecten en studies op en rond het Schelde-estuarium op de hoogte. (www.scheldemonitor.org/attendering. php) FSCgids voor bedrijven en aankopers Meer en meer groeit het besef dat onze grondstoffen schaarser worden. Sommige zullen ooit verdwijnen, andere worden onbetaalbaar. Dan is hout is de hernieuwbare grondstof bij uitstek, geproduceerd in, per definitie, de meest ecologische fabrieken ter wereld: de bossen. Er zijn dus redenen genoeg om verstandig met de bossen om te springen. In de eerbied voor mens, natuur en economie ligt precies de basis voor FSC (Forest Stewardship Council). Hout- en papierproducten met het FSClabel komen gegarandeerd uit duurzaam beheerde bossen. Een sluitend controlesysteem is hierbij essentieel. Eenvoudig kan een dergelijk systeem niet zijn. Het moet immers verschillende continenten, landen, culturen en talen overspannen. Er zijn ook heel wat mensen bij betrokken: bosexploitanten, verwerkers, distributeurs, overheden, consumenten…. Om door de bomen het bos nog te zien heeft de vzw Fair Timber een handige FSC-gids uitgegeven. Fair Timber werd opgericht door vertegenwoordigers uit economische, sociale en ecologische hoek met als doel verantwoord bosbeheer wereldwijd te ondersteunen door het promoten van gecertificeerd hout in België. De vzw Fair Timber is tevens het aanspreekpunt in België voor al uw vragen rond het FSC label van de Forest Stewardship Council.
In de gids wordt de belangrijkste theoretische en praktische informatie over FSC gebundeld. Doelpubliek zijn enerzijds de bedrijven uit de hout- of papiersector in ruime zin, met inbegrip van de verwerkende industrie. Maar anderzijds is het ook een handig hulpmiddel voor iedereen die professioneel met de aankoop van FSC-producten in aanraking komt. De gids komt als geroepen, want ook al wordt in vrijwel alle continenten een sterke groei van FSC genoteerd, is er nog een lange weg te gaan. 2007: jaar van de dolfijn Elk jaar komen honderdduizenden dolfijnen om terwijl dat vaak te vermijden was. Sommige soorten dolfijnen worden met uitsterven bedreigd. Daarom is 2007 door de Verenigde Naties uitgeroepen tot Jaar van de Dolfijn.
Wereldwijd worden dolfijnenpopulaties bedreigd door verstikking in visnetten, habitatverlies, vervuiling, scheepvaart en marinesonar. Ook op onze stranden spoelen steeds meer dieren dood aan. Dolfijnen zijn hoogontwikkelde dieren en er zijn voorbeelden bekend dat dolfijnen mensen in nood redden. NatureNet Europe, Natuurpunt en de Kustvereniging willen daarom aandacht vragen en geld inzamelen voor dolfijnen. Ze werken hierbij samen met natuur- en visserijorganisaties en vele anderen: bedrijven, scholen en verenigingen. Meer info: http://www.jaarvandedolfijn.org Contactpersoon voor België:
[email protected]
ARGUS Milieumagazine
■
jaargang 5
■
nr. 2
■
17
